de h. lambertus

DE H. LAMBERTUS,
Bisschop van Maastricht en Martelaar.
Zijn leven, werken en sterven,
NAAR
GODESCALK,
met aanteekeningen voorzien
DOOR
Jac. Vrancken,
pastoor der St. Lambertuskerk
TE
R E U V E R .
— ROERMOND. —
-è*—»§< STOOMDRUK M. WATERREUS. >g

jSrfjïfs ons h ^eitgênsrjjaat', cif, tmwm mfa gttótfn,
Pe K«r| nan f^oirlanft fen sbraao jijn gero^sf;
Jerraejt DOOF ons nog, np&af je in 'f bami |ïöen
j3o| ons, Ijun fyuhm, hplm mi fiun ge?sf.
Br. Florentius aan den W. E. H. P. A.

ï

6 -
ook volkomen onoordeelkundig, enkele dezer schrijvers gemeend
hebben, tot hooger verheerlijking van den geliefden Heilige, de
overleveringen, welke onder het vrome volk van hun tijd bestonden,
in hun verhaal te mogen opnemen.
Dien ten gevolge vindt men vaak in hunne werken waarheid
en verzinsel zoo deerlijk dooreengemengeld, dat daarvan zou
kunnen gelden wat nu wijlen /os. Habets over de vervaardigers
van vele St. Servaaslegenden misschien wat al te puntig schreef:
„Het is een historische roman, waarin niet alleen de redevoeringen
der opgevoerde personen weergegeven, maar ook hunne
geheime gemoedsaandoeningen bekendgemaakt worden. Overigens
is het lezen (van dergelijke verhalen) smakelijk en heeft het
gewis op het gemoed van onze eenvoudige voorouders een diepen
indruk gemaakt."
Ongetwijfeld, God is, naar het woord der H. Schrift, wonderbaar
in zijne Heiligen, en met vollen luister doet Hij zijn
macht en zijn barmhartigheid uitblinken in de heiliging zijner
dienaren, — doch daarvoor achten wij het allerminst noodig,
niet eens gewenscht, hun daden en wonderen toe te schrijven,
welke niet op degelijk geschiedkundigen grondslag berusten.
Bij het aanvaarden van dezen arbeid stelden wij ons allereerst
de vraag: welke onder de vele levensbeschrijvers des
Heiligen wij tot leiddraad zouden nemen.
Na hunne werken gelezen en herlezen te hebben, gevóelden
wij ons voor het geleverde wel is waar dankbaar jegens allen,
doch voldaan door geen enkele.
De juiste tijdsbepaling der verhaalde gebeurtenissen laat
bij alle, en, gelijk hierboven werd aangestipt, de geschiedkundige
vertrouwbaarheid bij meerdere heel veel te wenschen over.
De oudste hunner is Godescalcus, kanunnik van Luik, een
man, die op bevel van Bisschop Agilfridus, vierden opvolger van
Lambertus, het leven van dezen Heilige, wel „in ongekuischte
taal'', doch, volgens het getuigenis van Chapeaville, „naar waarheid
heeft beschreven."
In zijne „Etude critique sur St. Latnbert et soit premier bio-

7
graphe" betoogt de Luiksche hoogleeraar G. Kurth, dat Gode-
scalk de hem toegeschreven Gesta Sti. Lamberti slechts be­
werkt heeft naar een reeds bestaand levensbericht van den
Heilige.
Hoofdzakelijk bewijst de hoogleeraar zijn beweren uit een
zinsnede, voorkomende in de „Vila Sti. ffuberti," geschreven
door een tijdgenoot van den H. Hubertus, voor het jaar 730,
(later uitgegeven door den Jezuiet Roberti) geschreven dus voor
het jaar 76o,dat Agrilfried,op wiens verzoek Godescalk zijn „Gestd"
bijeenbracht, bisschop van Luik werd.
Ziehier de zinsnede: Quantis autem qualibusve miraculis suum
veile Dominus per omne iter reversionis eorum commendark, sce-
dula gestorum ejusdem Sancti Pontificis annotaia continet.
Daar bestond dus reeds in de eerste helft der 8ste eeuw
een geschreven levensverhaal van den H. Lambertus: scedula
gestorum.
Verder betoogt schrijver, dat waarschijnlijk dit oorspronke­
lijk levensbericht werd opgesteld tusschen de jaren 723 en 743
in een der talrijke kloosters, welke destijds in Lotherrijk en
Rijnland bestonden.
Ten einde echter verwarring te voorkomen, laten wij de
„Gesta Sti. Lamberti," door ons hier gevolgd, staan ten name
van Godescalk, ofschoon wij gaarne de meening van den scherp-
zinnigen hoogleeraar onderteekenen.
Houdt men in het oog, dat onze Godescalk tenauwernood
eenige jaren na den marteldood des Heiligen dezes leren te
boek stelde, en de door hem verhaalde bijzonderheden vernomen
heeft, gelijk hij zelf in zijn „Prologus" verklaart, uit den mond van
geloofwaardige mannen, bevoegde getuigen, „per fideles viros et
idoneos testes," inzonderheid echter van Thiodoënus, een van Lam­
bertus' dienaren, dan zal men niet aarzelen, hem een ongemeen
groot gezag en onbeperkt vertrouwen toe te kennen.
Hoofdzakelijk schijnt hij bij de samensteling van zijn „Ges-
ia Sti. Lamberti" ten doel te hebben gehad, de heiligheid en
bewonderenswaardige deugden des Heiligen, tot opwekking en

8
stichting der vrome gemeente, in het daglicht te brengen.
Uit dien hoofde beschouwt hij den Heilige meer als pries­
ter, kerkvoogd, geloofsverkondiger, Belijder en Martelaar, door de
getrouwe vervulling der Evangelische voorschriften priesterenen
leeken een toonbeeld ter navolging, dan wel als geschiedkundig
persoon, in verband met de gebeurtenissen en toestanden van
zijn tijd op staatkundig en Godsdienstig gebied.
In de voorlaatste zinsnede, voorkomende in den,,Prologus"
heet het: „Het betaamt, dat wij telkens bij de jaarlijksche vie­
ring der Heiligen, uit hun leven het een en ander, waardoor de
stichting der geloovigen en de eer van God kan worden bevor­
derd, niet stilzwijgend voorbijgaan, want hetgeen wij lofwaardigs
vinden bij de Heiligen, is inderdaad aan niets anders toe te
schrijven dan aan de werking van Christus' genadegave."
Bevreemden zal het derhalve niemand, dat wij bij de be­
werking van onzen „St. Lambertus" het geschrift van den ouden
Godescalk tot handleiding namen.
Wij bieden den lezer het verhaal aan van Lambertus' leven
en sterven, beschreven naar Godescalk en nader toegelicht voor
hetgeen wij „de St° Lamberto" aantroffen bij den Bollandist
Suijskenus, die in zijne van buitengewone scherpzinnigheid getui­
gende aanteekeningen herhaaldelijk en onverholen hoogschatting
voor Godescalks arbeid aan den dag legt.
Al wie ooit kennis maakte met den reuzenarbeid der Bol­
landisten, en zich overtuigde van de nauwgezetheid, waarmede
zij de oorkonden der oudheid plegen te wikken en te wegen,
zal gereedelijk bekennen, dat men bezwaarlijk veiliger leidsman
kan volgen.
Tevens hebben wij, waar het pas gaf, gebruik gemaakt van
de latere schrijvers, naar wier geschriften wij den wel willenden
lezer telkens aan den voet der bladxijde verwijzen.
Gemakshalve laten wij hier hunne namen, alsmede die der
aangehaalde bronnen naar de door ons gebruikte uitgaven
volgen.
d e
Na Godescalk komt Sief anus, Bisschop van Luik, io opvol-

9
ger van den H. Lambertus. Hij bloeide omstreeks het jaar 903
en was, naar Jos. Demarteau, in een werk, dat wij hierachter
zullen bespreken, bewijst, niet alleen tijdgenoot, maar ook vriend
van monnik Hucbald, die op eigenaardigen dichttrant den H.
Lambertus bezong.
Vervolgens Anselmus, kanunnik van Luik, die, tredende in
het voetspoor van Hariger, abt van Lobbes (anno 980), omstreeks
het jaar 1050 de levens der Maastrichtsche en Luiksche Bisschoppen,
van S' Theodardus tot Wazo, beschreef, en wiens werk door
Aegidius, monnik van Orval, anno 1240 met aanteekeningen werd
voorzien. Deze goede monnik vooral, Aegidius Aureavallensis
namelijk, was nog al lichtgeloovig uitgevallen.
Daarna komt Nicolaas, eveneens kanunnik van Luik, die
omstreeks het jaar 1130 het leven van onzen Heilige, naar
Chapeaville getuigt, „egregie vereque descripsit."
Omstreeks hetzelfde jaar gaf Renerus, Benedictijner monnik
der St. Laurens-abdij, bij Luik, zijne „Vita" in 't licht.
De werken van genoemde schrijvers werden ten jare 16ra
door Chapeaville, kanunnik en vicaris te Luik, verzameld en uitgegeven
als „Ges/a Pontificum Tungrensium, Trajectensium et
Leodiensium"
Verder stonden ons ten dienste:
Gregorius Turonensis: „Historia Francorum." Bazel 1558.
Barth Fisen. S. J.: „Historiarum Ecclesiae Leodiensts partes
duo." Eerste Deel. Gedrukt te Luik 1696.
Joannes Roberti. S. J.: „ Historia StiHuberti." Luxemburg 1621.
Foullon. S. J. : ,,Sistoria Leodiensis" T. 1 pars i a
, waarin
meermalen wordt aangehaald een „ Vita Sti Lamberti" door Notgerus,
Bisschop van Luik (971 — 1007). Luik 1735.
„Historiae Leodiensis universae Compendium." Luik 1655.
Aub, Miraeus'. „Rerum Belgicarum Chronicon." Antwerpen
1636.
Aub. Miraeus: „Fasti Belgici et Burgondici." Brussel 1622.
Aub. Miraeus: „Rerum Belgicarum Annales." Brussel 1624.
Molanus: „Natales Sanctorum Belgii." Leuven 1595.

10
Molanus: „Indiculus Sanctorum Belgii". Leuven 1573.
A. de Haisse: ,,Al Molani Nat. S nm
Belgii auctarium."
Douai 1626.
Petrus Merssaeus: „Electorum Ecclesiasiicorum Catalogus!'
Keulen 1680.
M. Zuerius Boxhornius : „ De Leodiensi republica auctor es
praecipui" Leiden 1633.
De Castillion: „Sacra Belgii Chronologia" Gend 1719.
Gabriel Bucelinus: „Historiae universalis nucleus." Ulm 1652.
Zach. Lippeloo: „Vitae Sanctorum." 3 de
deel, een verkorting
van Surius. Keulen 1596.
Marcellinus: „Vita Sti. Swiberti." Dusseldorp 1718.
Knippenbergh: „Historia Ducatus Gelriae." Brussel 1719.
Lambertus de Heers: „Levens der Heijligen van Wintershoven."
Maasrticht 1712.
Ghesquierus: „Acta Sanctorum Belgii," de 5 eerste declen
Brussel 1789; het 6 de
deel, waarin Constantinus Suijskenus, van
wiens hoognoodige voorlichting wij zulk een ruim gebruik hebben
gemaakt, „Comme/itirius de Sto Lamberlo" voorkomt. Tongerloo
1794.
Onder de nieuwe schrijvers, bij welke wij te rade zijn gegaan,
noemen wij:
W. Heijnen: „Levensbeschrijving van den H. Lambertus."
Maastricht 1850.
Dr. P. Alb e r ding k-Thijm.\ „De H. Willebrordus, apostel
der Nederlanden". Amsterdam 1864.
Jos.Habets: „Geschiedenis van het Bisdom Roermond." 1875.
Jos. Daris: „Histoire du Diocese et de la Principautè de
Liége, depuis leur origine jusqu'au Jj me siècle." Luik 1890.
De Lenarts: „Opkomst en voortgang der stad Maastricht".
1864.
Polain: „Histoire de l'ancien pays de Liége." Luik 1844.
Courtejoie: „Les Lllustrations dt Stavelot!' Luik 1848.
Driesen: „Recherches historiques sur Tongres!' Tongeren
1851.

II
G. Kurth: „Les origines de la ville de Liége." Luik 1883.
G. Kurth: „Etude critique sur St. Lambert et son premier
biographe." 1876.
De Corswarem: „ Mémoire historique sur les anciennes limites
et circonscriptions de la Province de Limbourg." Brussel 1857.
Pèlérin: „Essais historiques et critiques sur le Depart. de
la Meuse inférieure." Maastricht 1803.
AI. Willemsen: „Antiquités sacrées." Maastricht 1873.
M. Willemsen: „Ue stiftkerk v. d. H. Petrus te St. Odilien-
berg." Roermond 1880.
M. Willemsen: „Observaiions relatives a quelques points de
1'histoire de Maestricht." Maastricht 1866.
Ch. Thijs: „Monographie de l'Eglise N. D. a Tongres".
Luik 1866.
Le Comte de Montalembert: „Les moines d 1
Occideni." Parijs.
/. E. Darras: „Histoire générale de l'Eglise." T. XVI en
XVII. Parijs 1872.
Alb. Wolters: „De H. H. Wiro, Plechelmus en Otgerus".
Roermond 1862.
1878.
Fr. Nulens : „De H. Lambertus." Antwerpen (zonder jaartal).
l'Abbé V. H: „Histoire de St. Hubert." Luik 1876.
Mgr. JVamèche: „Histoire de la Principauté de Liége."
„Annuaire de la province de Limbourg!' Maastricht 1825.
„Annuaire de la province de Limbourg." Maastricht 1829.
Jos. Demarteau : „St. Hubert, sa légende, son histoire!' Luik
Jos. Demarteau: ., Vie de St. Lambert, écrite en vers." Luik
In dit werk betoogt schrijver, dat Hucbald, monnik der
St. Amands-abdij (io de
eeuw) de vervaardiger is van een Leven
van den H. Lambertus, in verzen verhaald. Dit doet de heer
Demarteau, gelijk de scherpzinnige Kurth getuigt, „op goede
gronden." Blijkbaar is deze dichterlijke monnik de „poeia
anonymus", waarvan bij den Bollandist Suijskenus meermalen
wordt gewag gemaakt.

12
Eindelijk maakten wij kennis met het levensbericht „De
H. Lambertus", van de hand des eerw. P. P. Albers S. J., voorkomende
in het „Jaarboekje" van Alberdingk Thijm voor 1896.
En hiermede hebben wij, naar onze bescheiden meening,
den welwillenden lezer genoegzaam aangetoond, op welk standpunt
wij ons, bij de bewerking van dit „St. Lambertusboekje,"
hebben geplaatst.
De blijde hoop, iets te hebben bijgedragen tot de verheerlijking
van dezen moedigen Kampioen voor de zaak Gods en voor
de heiligheid van den Christelijken huwelijksband, is ons een
zoete belooning voor den arbeid, dien wij met liefde ondernamen.
H. Lambertus, bid voor ons!

Soofdgtuk I.
De geboorte en de ouders van den Heilige.
GODESCALK. »De roemruchtige man, Bisschop Lambertus,
werd in de stad Maastricht geboren uit ouders,
die rijk, door stand en waardigheid onder de voornaamsten
geëerd, en afkomstig waren van een reeds
sedert lang herwaarts Christelijk voorgeslacht." l)
In een werkje, door den Rijksarchivaris Jos. Habets uitgegeven
in 1864, verhaalt de Lenarts de „Opkomst en voortgang
der stad Maastricht" als volgt:
Keizer Augustus, die leefde van het jaar 63 vóór tot 14
na Christus, „zag met leedwezen den droevigen toestand, waarin
Cesar (Julius Caesar leefde van het jaar 100 tot 44 voor Christus)
deze landen gedolven had, want niet alleen waren de woonplaatsen
der ingezetenen vernield, maar zelfs de volkeren, die
aan zijne wraak ontsnapten, durfden hunnen eigen naam niet
meer voeren, maar hadden andere aangenomen.
Onder dezen telde men het volk der Eburonen, dat den
1) Bij Chapeaville. T. I., bl. 326.

14
mam van Tongenaren koos, dien het gedeeltelijk te voren had
gevoerd, maar die aan Cesar onbekend was gebleven i)
„Om deze landen dan weder tot stand te brengen, ende
van bewoonden te voorzien, stelde Augustus er coloniën van
zijne engen soldaten, die hem vele jaren trouw gedient hebbende
hunne oude dagen aldaar in rust konden doorbrenghen 2)
Neder-Duijtsland, waarvan de Tongenaren een gedeelte bek
eedden, was van de keijzerlijke goedertierentheijt niet berooft
gebleven 3), want hij stelde in het midden van dit volk, op de
puijnhoopen van het oude Aduatica, die beroemde colonie, welke
CtaVië 4) b£kWam
Jt ,T tv" °
'
e n n a
-'W-n
tijt tot hoofdplaats van het Tongersche volk is verheven, alwaar
de H. Maternus zijne derde bidplaats, om de bekeerde heijdenen
in het ware geloof te onderrichten, heeft opgebouwd »
Strabo, die onder Augustus leefde en een beroemd aardrijkskunde
was, getuigt, dat, tijdens hunnen strijd tegen deNeder-
Dmtschers, de Romeinen in het land der Tongerschen eene brug
over de rivier hadden geworpen 5).
„Deze brug, verhaalt de Lenarls verder, was gelegen op
de Maas aan den grooten wegh, dien Agrippa had aangelegd
en waarbij Drusus een fort had gebouwd 6).
„Bij deze brug verzamelden zich eenige Iandbewoonders
t zij voor handel of voor lijfsbehoud, en vormden er een dorp
dat den naam van Trecht of Maastrecht ontving.
„De H. Maternus bouwde er tot onderrichting der bewoonders,
die men Maaslanders noemde, eene christelijke bidplaats.»
Tot hiertoe onze zegsman.
Verder is bekend, dat dezelfde H. Maternus te Octavia,
i) Assurrexerunt ergo Tungri ex Eburonum ruina. IFisen)
Augustus' eigenlijke naam was Octavlanus. '
I) rSnb P
. U
4,T 0 ROmani P
66 ° n t e m a e d i f i C a n t
- 4).

H •
naderhand Tongeren genaamd, een Bisschopszetel vestigde, welke
omstreeks het jaar 383 door den H. Servatius naar Maastricht
werd overgebracht 1).
De H. Servatius namelijk had van Godswege de droevige
tijding ontvangen, dat weldra de stad Tongeren door barbaren
verwoest, Maastricht evenwel gespaard zoude worden; daarom
bracht hij de overblijfselen zijner heilige voorgangers, de gewijde
vaten en kostbaarheden der Tongersche Kerk over naar de veste
aan de Maas, welke, naar Fisen getuigt, reeds in het midden
van de 4 de
eeuw den naam van oppidum, vesting, droeg 2).
Den 13de" Mei 384 sliep de H. Servatius, te Maastricht,
ter zalige rust in.
Niet lang na zijn heilig verscheiden ging 's Mans voorspelling
maar al te letterlijk in vervulling.
Naar het gevoelen van den grooten Bollandist Henschenius,
is het niet onwaarschijnlijk, dat reeds in het jaar 384 de woeste
Hunnen, van Keulen uit, waar zij de H. Ursula en hare Gezellinnen
vermoord hadden, in het land der Tongeren zijn gevallen 3).
In 385 werd de stad verwoest door de Salische Franken, in
406 door de Vandalen, in 450 nogmaals door de Hunnen.
„Weinig steden, zegt Fr, Driesen, hebben eene lijdensgeschiedenis,
welke met die van Tongeren kan worden vergeleken" 4).
De vestiging van den Bisschopszetel te Maastricht, de voorspelling
van den H. Servatius, dat deze stad bij de opeenvolgende
schier algemeene verwoestingen, waarvan alom het land der
Tongeren het tooneel werd, gespaard zoude blijven, alsmede de
schitterende wonderen, welke bij de roemrijke grafstede des
Heiligen geschiedden, hebben ongetwijfeld veel er toe bijgedragen,
om de sterke en veilige veste aan Maas en Jeker allengs
in groei en bloei te doen toenemen.
1) De Corswarem: Mémoire historique sur les anciennes limites de la province
du Limbourg, pag. 20. Zie verder ook mijne St. Servatiuslegende.
Maastricht 1884.
2) Obtricense Mosae oppidum. Fisen ad annum 359. Over Maastricht raadplege
men verder Pélerin: Essais hist. et crit.
3) G. Henschenius: „De Sto Servatio commentarius", cap. II, n, 13.
4) Driesen: „Recherches historiques sur Tongres", p. 23.

i6
In het jaar 445 verjoeg Clodio, Koning der Franken de
laatste Romeinen uit zijn Rijk, en verdeelde het in Austrasië en
Westrasië 1). Bij het eerste werd België en ook grootendeels ons
land ingelijfd.
„Sedert de 7de eeuw, schrijft pastoor M. Willemsen, was
de St. Servaaskerk te Maastricht een lichtend middenpunt in het
midden van het barbaarsch Austrasië" 2).
Van dit „lichtend middenpunt" uit ging, met het Christelijk
Geloof, heinde en verre door Maastrichts heilige Bisschoppen
gepredikt, ook de ware beschaving op over de Zuidelijke
Nederlanden.
In de eerste helft der 7d« eeuw heerschte Koning Dagobert
over de vereenigde Rijken Austrasië en Neustrie; over het eerstgenoemde
had hij sedert het jaar 633 aangesteld zijn zoon Sigebertus
d!e onder de wijze leiding van den Keulschen Aartsbisschop
Cunibert en hertog Adelgisus deze landen in vrede bestuurde.
Voor Austrasië was het een tijdvak van Christelijke wedergeboorte.
De oorlogen over landverdeeling en erfopvolging hadden
grootendeels opgehouden. De keuze der Bisschoppen, van
wier toewijding destijds zooveel, niet alleen op Godsdienstig en
zedelijk, maar ook op stoffelijk gebied af hing, was beter geregeld.
Allerwegen rezen er kloosters en abdijen als uit den grond op,
hetgeen de vorming der geestelijken, de verbreiding van het
Christendom en de beschaving des volks bijzonder in de hand
werkte. De Koningen en vooral de hofmeiers, - want deze traden
meer en meer als handelende personen op den voorgrond, terwijl
hun meesters niets meer waren dan Vorsten in schijn —
beschermden met loffelijken ijver den Godsdienst en werkten
de oprichting van kloosters, abdijen en kerken, alsmede de verspreiding
der waarheid in de hand.
Moge het ook al waar zijn, dat zij in de prediking van
het Christendom een geschikt middel zagen, om hunnen invloed
1) Miraeus: „Rerum Belgicorum Chronicon." (Melding).
2) M. Utllemsen: „Antiquites sacrées." Introd. pag. 3

17 -
op de nog niet óf sleehts kwalijk onderworpen volksstammen
te laten gelden of te vermeerderen, en dat zij bij voorkeur
schuts en steun verleenden aan Geloofsboden, die mede aan de
vestiging der Frankische heerschappij bevorderlijk waren, — al
zouden dus hun bedoelingen ook niet altoos van baatzucht
zijn vrij te pleiten, — een niet te loochenen geschiedkundig
feit is het, dat de staatkunde en de macht der Pepijnen aan de
invoering en den bloei des Christendoms in deze streken zeer
voordeelig geweest is.
Omtrent de jaartallen van Dagoberts regeering zijn de
schrijvers het niet eens. Chapeaville plaatst ze tusschen de
jaren 626 en 644, Miraeus tusschen 623 en 644 1); wij volgen
hier de meening, door Siegbert van Gembloux voorgestaan, ook
door den Bollandist Suijskens aangenomen 2).
„De opkomende stad Maastricht, schrijft F. Nulens, was
voor een gedeelte des jaars de verblijfplaats van het hof des
Konings.
„Daar woonden dan ook vele groote heeren, in dienst bij
den Vorst, en aan zijn hof, gedurende zijn verblijf te Maastricht
verbonden 3).
„Maastricht, zoo lezen wij in het bekend Annuaire de la
province de Limbourg 1825, was desiijds reeds een zoo voorname
plaats, dat de oude Frankische Koningen, de Merovingers zoowel
als later de Karolingers, er meermalen verblijf hielden. In
552 hield Koning Childerik I er een plechtigen rechtsdag.
Buitendien was Maastricht de hoofdstad der Maasgouw,
welker rechtsgebied zich uitstrekte van Visé tot Holland, en bijgevolg
de zetel van een belangrijk bestuur."
Hetzelfde Annuaire (1829) wijst in de nabijheid van St.
Servaas de plaats aan, waar het Koninklijk paleis, dat in 881
door de Noormannen verwoest werd, gestaan heeft.
Chapeaville: T. I, „Res gestae", Miraeus: t. a. p. ad annum.
2
) Bij Ghesq: T. VI. De Sto Lamberto no 22.
3) F- Nulens: De H. Lambertus, bl. 15.
DE H. LAMBERTUS.

i8
Uit dit paleis dagmerkte Koning Childerik, tweede van
dien naam, den 6den September 667, de stichtingsoorkonde der
abdijen Stavelot en Malmedij 1).
Onder de edellieden, die tot het gevolg des Konings behoorden,
was een zekere graaf Aper.
„De graaf, schrijft Jos. Heibels 2) was een ambtenaar, die
door den Koning uit eene der rijkste en aanzienlijkste geslachten
van den lande werd gekozen.
„Hij stond aan het hoofd van het burgerlijk en gerechtelijk
bestuur van zijn kreits, was er aanvoerder van den heerban en
belast met de handhaving van den landvrede."
Graaf Aper bezat bij Maastricht en in het Tongersche
uitgestrekte erfgoederen; bij de bevolking was hij geacht om
zijn rijkdom, zijn aanzien en zijn invloed aan het hof, bemind
om zijn Godsdienstigheid, zijn rechtschapenheid en zijne mildheid
jegens den arme.
Foullon is van oordeel, dat Aper van een Tongersch of
oud-Romeinsch geslacht was, daar hij woonde te Maastricht,
werwaarts zich, na de verwoesting van Tongeren en de wegdrijving
der Romeinen, naar het voorbeeld der Bisschoppen, de
meeste Tongersche edellieden hadden begeven; de naam wijst
op een Romeinsche afkomst, hetgeen te meer bevreemdend
mag schijnen in een tijd en een land, waar de edellieden bijna
uitsluitend Frankische namen droegen 3).
Zijne gemalin was de vrome Harisplendis, een edele loot
van Frankischen stam, „edel, schrijft de Benediktijner Renerus,
onder de Frankische edelen" 4).
Uit het heilig echtverbond, door Aper gesloten met de
waardige Harisplindis, werd te Maastricht de H. Lambertus geboren.
De oudste levensbeschrijver van onzen Heilige, Godescalk,
1) Zie Ghesq: T. III, pag. 391.
2) In een aanteekening op genoemden de Lenarts, bl 20
3) Foullon: Hist. Leod.. T. I, Deel I, bi. 101.
4) Renerus: cap. 4.

19
die, naar hij zelf getuigt, het voorrecht had, vele bijzonderheden
u
it den mond van tijdgenooten, ja, van dienaren des Heiligen
te vernemen, heeft, wonder genoeg, den naam der gelukkige
moeder niet vermeld, wel dien des vaders, waar spraak is van
Lambertus' begraafplaats (cap. X).
Den naam Harisplindis zijn wij verschuldigd aan Notgerus,
die hem het eerst noemt.
Meerdere schrijvers beweren, dat zij was eene afstammelinge
van Keizer Mauritius; andere houden haar voor de dochter
van Sigolas, heer van St. Pieter, bij Maastricht.
Zekerheid hebben wij daaromtrent niet i).
Naar luid eener aloude overlevering was graaf Apers' woning
gelegen te Maastricht, ter plaatse, waar in 1575 het Jezuïetenklooster,
thans tot schouwburg vervallen, werd gebouwd.
Bij den Bollandist Suijskens lezen wij daarover het volgende
: „Een overlevering, waarvan de herkomst in 't duister
ligt, wil dat het huis, waarin de H. Lambertus werd geboren,
een gedeelte uitmaakt van ons klooster te Maastricht. Thans
nog (anno 1755) heet dit gedeelte: huis van den H. Lambertus.
„In een der vertrekken bevindt zich een beeld van den
Heilige, met een opschrift, meldende de geboorte van den
Heilige aldaar 2)."
In een aanteekening aan den voet der bladzijde meldt hij
verder: „Toen in 't jaar 1787 ten behoeve van de kapel, gebouwd
boven de plaats, waar het geboortehuis van den Heilige
zou hebben gestaan, eenige werkzaamheden werden verricht, vond
men er in den grond, op een diepte van bijna 12 voet, eenig
bijna verteerd menschelijk gebeente en een gouden ring, voorzien
van dit inschrift: Hari- vivas - Do-f- sto.
„Ziehier hoe ik dit verklaar: Harisplendis, vivas Domino
t sancto. Leef, o Harisplendis, den heiligen gekruisigden Heere I
„Zeer goed kan die ring door een edel en vroom man,
1) Foullon: t. a. p. in margine.
a) Bij Ghesq: T. VI, p. 29.

20
wellicht door den H. Lambertus-zelven, bij een feestelijke gelegenheid
aan de godvruchtige edelvrouw ten geschenke gegeven,
en met het stoffelijk overschot der overledene, gelijk
destijds placht te geschieden, in het graf gelegd zijn."
„Sedert onheugelijke tijden, getuigt Heijnen, pastoor van
St. Pieter i), was ter herinnering aan dat geboortehuis een beeld
van den Heilige geplaatst in den buitenmuur van het hoekhuis
der Hoenstraat, nabij den schouwburg.
„Jammer is het, dat de Maastrichtenaren het wegnemen van
dit beeld hebben geduld."
Omtrent het jaar zijner geboorte loopen de meeningen der
schrijvers nog al uiteen, de meest gezaghebbende wijren het
jaar 6.35 daarvoor aan 2), Miraeus, Fisen en de Heers het
jaar 636.
Na een zeer oordeelkundig vergelijkend onderzoek te
hebben ingesteld tusschen de verschillende meeningen der oude
kroniekschrijvers, komt de scherpzinnige Bollandist Suijskens tot
de slotsom, dat onze Heilige het levenslicht aanschouwde in 636.
De naam wordt nog al verschillend geschreven.
De „anonymus poeta", waarvan laatstgenoemd schrijver gewaagt,
en die, naar de bevinding van Jos. Demarteau, niemand
anders kan zijn dan de 10de eeuwsche Hucbald, monnik van
St. Amand, schrijft Landbertus; „de Heilige immers, zoo dicht
hij, zou de verdediger van zijn vaderland wezen 3).»
Land-bert, Berd, Bred, steun van zijn land. In deze beteekenis
vinden wij het woord Berd bij Kiliaan opgegeven.
In de oude kronijken ontmoeten wij ook Lantbertus en
Landebertus.
Op de lijst van eigennamen, voorkomende in zijn „Etymologicum"
schrijft Kiliaan: Lambert, Lam Pert, Langwerd _
lang waard: diu charus, alsmede Landtprecht: ditionis potentia
macht des lands.
2) fSi^ L
vJ en5l
? eSCh
r jving v a n d e n H
- Lambertus", bi. i
2 Me Chapeaville, alsmede Comp. Hist. Leod.
S. 5
3) Ghesq : t. a. p., n 0 24; Demarteau: t. a. p., bl. 19,

21
Ook Rhabanus, naar Suijskens oordeelt, goed kenner der
oude Dietsche taal, hecht aan het woord Bert de beteekenis
van roemwaardig, zoodat de naam van onzen Heilige beduidt:
man, den roem des lands waardig.
Godescalk schrijft steeds: Lambertus.
De geboortedag van den Heilige is ons niet bekend, hetgeen
wel jammer mag heeten, daar hij, naar Fisen i) terecht
aanmerkt, wel verdiende met gouden letterschrift op de geschiedrollen
te worden aangeteekend.
) Fisen: t. a. p„ no 14.

Öoofd^tuk II.
De jeugd van onzen Heilige.
Blijkbaar hebben de oude kroniekschrijvers den zin voor het
Achterlijke, zoo eigen aan den tijd, waarin zij leefden, en aan
de omgeving, waarin zij zich bewogen, niet weten te beteugelen,
hetgeen toch dengene, die zich ten taak stelt, de geschiedkund.ge
waarheid, en niets dan de waarheid, te boeken, in
hooge mate betaamt.
En zoo is het geschied, dat de meesten hunner, uit kwalijk
begrepen ijver voor de eer onzes Heiligen, zijne wieg als
het ware met een krans van wonderverhalen hebben omvlochten
De oude Godescalk, die zijn gegevens aan de beste bronnen
kon putten, maakt daarop een alleszins loffelijke uitzondering.
Gaarne vergeven wij hem, dat zijn taal minder gekuischt
is, nu hij slechts trouw weergeeft wat hij-zelf uit den mond van
oog- en oorgetuigen heeft vernomen.
Zoo verhaalt Aegidius i) dat Lina, dochter van een Fran-
I) In zijne aantekeningen op Anselmus, bij Chaf., p. ,o 7.

23
kisch edelman, door een Engel als voedster van het bevoorrecht
kind naar Maastricht gezonden en daar op wonderdadige wijze
van hare blindheid genezen werd.
ALgidius-izM verhaalt het slechts in het voorbijgaan en als
een vertelsel: „dieilur", zegt hij, en hij laat er op volgen: „Nunc
vero ad historiam redeamus', „gaan wij nu weer over tetde geschiedenis."
Vóór hem maakt geen ander geschiedschrijver daarvan
melding.
Des te meer bevreemdt het ons, dat heden ten dage zulk
een verdichtsel te goeder rrouw nog in het leven van den Heilige
wordt naverteld.
De eerw. heer Nulens wijdt aan de plotselinge verschijning
van de lieftallige blinde maagd, „aan den arm eener oude vrouw,
die hare moeder was en hare stappen begeleidde", terwijl de
„jongelieden van beide geslachten", ter viering van Lambertus'
heugelijk geboortefeest, „met de vroolijkheid op het gelaat, met
kransen op het hoofd, met bloemen in de hand, de Maasoevers
bij het bruischen van den stroom met hunne blijde gezangen
deden weergalmen," eene heerlijk geschreven bladzijde, onzes
erachtens, meer geschikt om in een „Bloemlezing" dan in een
geschiedkundig werk een plaats te vinden 1).
Een tweede feit van dien aard, aan denzelfden Aigidius
ontleend, wordt omstandig verhaald door den ernstigen Fisen,
die evenwel voorzichtigheidshalve erbij voegt: „Geloove het de
lezer indien hij wil 2)."
Nog in de wieg liggende, zou de kleine Heilige tot zijne
voedster, Lina, hebben gesproken, om haar te verwijten, niet te
hebben gedaan wat haar door gravin Harisplendis was opgedragen.
Ook dit wonder vindt gretig geloof bij den eerw. heer
Nulens 3).
1) Nulens: De H. Lambertus, bi. 22.
2) sEgidius, t. a. p.; Fisen : No 14.
3) Nulens : t. a. p.

2 4
„Dergelijke verhalen, schrijft terecht Foullon, hebben hunnen
oorsprong te danken aan „declamatoren, die den lust
met kunnen bedwingen, onzen Heilige te maken tot een tweeden
Joannes Baptista, met wien hij door zijn moedig optreden
voor de heiligheid van de huwelijkstrouw en door zijn heldendood
een niet te miskennen gelijkenis heeft i)."
De Bollandist Suijskens gispt vrij onzacht de vertellers van
dergelijke fabelen, welke bij de ernstige, oudere schrijvers niet
worden gevonden, en tot wier geloofwaardigheid het „dicitur"
van Aegtdius met toereikend wordt geacht.
Het zij ons voldoende hier aan te stippen, dat van zijne
prilste jeugd af onze Heilige schitterde door alle die ongemeene
gaven naar geest en leest, waarmede God meermalen hoogbevoorrechte
kinderen der menschen bedeelt.
De kronijkschrijver Siegbert van Gembloux beweert - aan
deze bewering schijnt de eerw. heer Nulens ook te hechten -
dat de H. Remaclus het kind der gelukkige echtelieden Aper
en Harisplendis gedoopt heeft. Aigidius deelt eveneens dat
gevoelen.
't Is evenwel niet waarschijnlijk, zegt onze Bollandist, wijl
destijds de H. Remaclus ver van Maastricht, in Neustrië vertoefde
en wel niet voor het toedienen van dit Sacrament naar
de Maasgouw zal zijn overgekomen.
Ook Fisen komt daartegen op. „De H. Remaclus, schrijft
hij, verbleef toenmaals in de abdij van Solesmes'' 2).
Laten wij nu 's Heiligen oudsten en gezaghebbenden levensbeschrijver
Godescalk aan het woord.
stekenH Ree
H d
V n
^ , kindsheid
> ^ 3), was hij schoon en uitstekend
edel van geslacht en afkomst, goedig van aard
W rT Z
' Jn
, k m d e r l i
j k e I a a t la
S S een lichtglans uitgegoten, die hem
beminnelijk maakte bij huisgenooten en verwanten
„En toen de vader zag hoe zijn dierbaar kind, hij het toenemen
1) Foullon: p. 102.
2) Fisen, bl. 54.
3) Bij Chafeav. p. 326.

25
in jaren, van allen bemind werd en uitmuntte door ijver voor den
Godsdienst, was er groote vreugde in zijn hart en dankte hij den Heer.
„Reeds van de eerste jaren af vertrouwde hij hem toe aan wijze
en geleerde mannen, die hem in de gewijde wetenschappen onderwezen.
„Lambertus maakte, dank aan zijn groote leergierigheid en aanhoudenden
ijver, snelle vorderingen.
„Toen hij door die wijze mannen ontwikkeld was, keerde hij terug
in het huis zijns vaders.
„Aan de kinderschoenen ontwassen, oefende hij zich, gedurende
het tijdperk zijner jongelingschap, met veel zorg en dagelijks ingoede
werken; hij groeide op, en de geest der wijsheid en der bevallige nederigheid
blonk af van zijn aanschijn.
„Door een beschikking der Goddelijke Voorzienigheid zetelde
destijds op den Maastrichtschen Bisschopsstoel Theodardus, wien de vader
zijn zoon toevertrouwde, opdat hij zoude aanleeren de Goddelijke leerstellingen
en de kloosterlijke wetenschappen, aan het Koninklijk hof.
„Toen nu, onder Theodardus' leiding, de jonge man onderwezen,
volwassen in deugd, minzaam van uiterlijk, hoffelijk in het gesprek en
alleszins onberispelijk van gedrag was geworden, begon hij zoowel in
het Bisschoppelijk huis als aan het hof des Konings, over alle menschen,
zonder aanzien des persoons, de lichtstroomen zijner wijsheid
uit te storten.
„Voortreffelijk door lichaamsbouw, sterk en vlug, bedreven in
den wapenhandel, moedig van aard en uitstekend door schoonheid,
was hij tevens grondig onderlegd met de deugden van liefde, kuischheid
en ootmoed.
„Met terzijdestelling van alle wereldsche beslommeringen, hield hij
zich uitsluitend onledig met het werk der innerlijke vorming en stond
hij zoo hoog in de gunst van den Bisschop, dat deze hem, indien de
Kerkelijke verordeningen het hadden veroorloofd, als zijn zoon en erfgenaam
aangenomen, als zijn opvolger verkoren zou hebben."
Aldus de oude kroniekschrijver.
De uitdrukking „firmus in bello" wordt door den Bollan­
dist opgevat van den geestelijken strijd; naar ons bescheiden
oordeel is er niets tegen, te veronderstellen, dat graaf Apers
zoon, die aan het hof des Konings zoo niet verbleef dan toch
dagelijks moest verschijnen, ook in het hanteeren der wapenen
geoefend was; dit behoorde immers tot de opvoeding van een
jeugdig edelman, wiens vader, gelijk wij bereids zagen, aan­
voerder was van den heirban in zijn kreits.
Zoo lezen wij in het leven van den H. Wilfried, die om-

26 •
streeksdenzelfdentijdleefde, dat hij jongelieden opleidde zoowel
voor d e wereld als voor het klooster. De Angelsaksische dln
vertrouwen den H. Wilfried hun zoons toe ter opvoeding „
de kloosterscholen; was deze geëindigd, dan omhelsden de" on
gezond Wilfried hen, » de wapenrusting gestoken, naar het
Godescalk, die van de voortreffelijke lichaams- en geestesgaven
door God aan Lambertus geschonken, met bbj^
voorliefde gewag maakt, meldt ons niet wie die „vrome en
ge eerde mannen" waren, aan wie de eer toekomt, den " g e,
de beginse,en der
doaldu B
sT P " 0tgerU
' n
° emt
" ^ 6erSte
^
^
H
- L
-
schon Tijd
V e r b H j f t C R
Tr ° m e h a d d e H
- Ama
ndus, Bisschop
van Maastncht, dezen vromen priester leeren kennen en
Paus Maninus I weten over te halen, hem Landoaldus als d'eeL
genoot van zijnen apostolischen arbeid af te staan
In 't Maasland weergekeerd, begaf zich de H. Amandus
«aar ,jn lievehngsverblijf, de abdij, naderhand St. Amand ge
heeten bij Doornik, hield zich van daar uit onledig met een
vruchtbaar bekeeringswerk in de Kempen ea Brabant, en liethet
bestuur van zijn Bisdom over aan den H. Landoald
^monnir/ 62611 L a n d
° a M U S Z
° U
' ^
k
k
den
Lmonnik Renerus, om slechts de oudste schrijvers te noemen
graaf Aper de heerlijkheid Wintershoven, op de rivier de Herck
lente ^ " ^ ^ - -
Mtgerus echter, die, naar Foullon 4) e n Fisen zeer juist
aanmerken, als Bisschop gelegenheid had, om de oorkonden zij-
J^Kerk te raadplegen, schrijft, dat die heerlijkheid een bezit-
L % m Zttpf'L
8 z
A e
X k
^TPlZTs.X" aieme
E S M O I N E S D
' ° « T
- P. 2 4a.
in fes,
'
° st
- Land
- et s
"-

27 -
ting was van het klooster, door St. Bavo te Gend gesticht en
deswege St Baafsklooster genaamd.
Deze H. Bavo, graaf van Haspengouw, had, na een vrij
stormachtig leven door den H. Amandus op het ware pad gevoerd,
zich uit de wereld teruggetrokken in dit klooster, terwijl zijn
vrome dochter, de H. Adeltrudis, welke door den H. Bisschop
Amandus heel bijzonder aan de goede zorgen en de wijze leiding
van zijn aartspriester Landoald was aanbevolen, stil en eenzaam,
met God slechts bezig, in 's vaders heerlijkheid Wintershoven
hare dagen sleet.
Hieromtrent lezen wij bij de Heers, pastoor van Wintershoven,
wat volgt: „Middelertijdt als Lambertus tot Wintershoven
studeerde, heeft Aper aldaer een kercke op zijn eijgen kosten
doen bouwen, en oock de huijzinge van Landoaldus grooter
doen maken, omdat hij (Lambertus) en zijne (Landoaldus') familie
(die dagelycks aenwies van verscheijden, die hem (Landoald)
quaemen vinden om zijn Goddelijcke leere aen te hooren)
gemacklijcker zoude gelogeert zijn i)."
Het is heel goed mogelijk en van een vroom en rijk man,
als Aper was, zeer aannemelijk, dat hij uit eerbied voor den
H. Landoaldus en zijne heilige Gezellen, te Wintershoven, gelijk
de Heers wil, een kerk gebouwd hebbe, doch de vraag of dit
geschied is uit erkentelijkheid voor de opvoeding, welke zijn
zoon Lambertus aldaar van den H. Landoaldus zou hebben genoten,
mag daarom nog niet in bevestigenden zin worden beantwoord.
In zijn aanteekeningen op Henschenius' „Commentarius de
Sto Landoaldo" bewijst Ghesquierus, dat de H. Landoald in
het gevolg van den H. Amandus hier te lande eerst is aangekomen
in het jaar 651, toen bijgevolg de H. Lambertus reeds
een jongeling van 15 & 16 jaren was 2).
Op het minst genomen, oordeelt Suijskens 3), acht ik het
1) De Heers, p. 73.
2) Ghesq. T. III, p. 348.
3) t. a. p. no 34.

28
dus hoogst twijfelachtig, dat Lambertus zijne opleiding aan den
H. Landoaldus heeft te danken.
Te meer daar Godescalk, wiens tekst hierboven werd aangehaald,
van dezen heiligen aartspriester geen melding maakt,
wel echter van den H. Theodardus.
Ook Stefanus, na Godescalk de oudste schrijver, zegt daar
geen woord van.
Niettemin wil Ghesquierus, in zijne aanteekeningen op
Harigers „Vita Sti. Landoaldi et Sociorum", de zaak, hoe twijfelachtig
zij hem toeschijne, niet geheel en al verwerpen i).
Ongetwijfeld mag de H. Landoald, een man van beproefde
deugd en uitgebreide wetenschap, wel in staat geacht worden,
de opvoeding van een Heilige te bezorgen, en indien men het"
woord kindsheid „puerilia", door Godescalk gebezigd, meent te
mogen uitstrekken tot den i S- of 16-jarigen leeftijd, kan men
ook aannemen, dat de Heilige eenigen tijd te Wintershoven
heeft doorgebracht, van 651-660, vooraleer hij naar het vaderlijk
huis wederkeerde en als jongeling, „adolescens" (Godescalk)
aan de leiding van den H. Theodardus werd toevertrouwd.
Verder is het niet onwaarschijnlijk, dat de jeugdige Lambertus
ook onderwijs genoten hebbe te Maastricht, waar, gelijk
Jos. Habets meent, Bisschoppelijke scholen aan het hof der
Austrasische Vorsten gevestigd waren 2).
Daar zouden hem dan de op hoogere wetenschap voorbereidende
vakken onderwezen zijn, terwijl de H. Godgeleerdheid
door den H. Theodardus werd geleeraard.
Bij Hariger, en vele schrijvers, die het blijkbaar bij hem
ontleenden, treffen wij een paar wonderen aan, welke tijdens
Lambertus' verblijf te Wintershoven zouden hebben plaats gehad.
Vermits wij de mogelijkheid van dit verblijf aldaar niet
hebben uitgesloten, zelfs niet onwaarschijnlijk achten, geven wij
onzen lezers volgaarne ten beste het verhaal daarvan, ontleend
1) Ghesq. T. III, p. 3 S 4.
2) Habets, Gesch. van het Bisdom Roermond, bi. 132.

2 9
aan het reeds meermalen genoemd werkje van den eerw. heer
Nulens i):
„God schepte behagen in de deugd van zijnen jongen
dienaar en wilde (dezes) heiligheid door schitterende mirakelen
aan de wereld openbaren.
„Toen Landoald de klachten van zijn werklieden vernam,
(bezig aan den bouw der kerk) namen hij en Lambertus hunne
toevlucht tot Hem, die eertijds voor de Israëlieten het bitter
water der woestijn in een aangenaam vocht veranderde ; zij
smeekten Hem, het werk, dat te zijner eere begonnen was, niet
onvoltooid te laten.
„Dan gingen zij vol betrouwen uit, naar de moerassen
eener vlakte, aan den voet van -een met hout bewassen heuveltje,
maakten er het teeken des kruizes over, staken er hunnen staf
in, en zie ! een dikke straal helder water, zoo zoet als ooit fontein
kon geven, welde onder de oogen der even verbaasde als
verheugde werklieden op.
„Het verhaal van dit wonder is getrouw in de volksoverlevering
bewaard gebleven, en heden nog mogen de inwoners
van Wintershoven, vol dankbaarheid voor de weldaad, door
Lambertus aan de streek bewezen, de vreemdelingen en bedevaartgangers
er de gedenkstukken van aanwijzen; want de kerk,
toen gebouwd, staat nog recht en de fontein is er nog niet uitgedroogd.
„Eenigen tijd later gebeurde het, dat het vuur in den
haard van Landoald eu Lambertus uitgebrand was.
„Het was winter en het weer was guur en koud.
„Landoald sprak : Ga, mijn zoon, loop en haal wat vuur
in het naaste huis.
„Lambertus, gewoon op het eerste woord te gehoorzamen,
spoedt zich naar buiten; daar blijft hij plotseling staan en keert
terug.
„Landoald schijnt verwonderd en beziet zijnen leerling
l) Nulens. bl. 36. Zie „Vita Sti Landoaldi, ai Harigero scrifta" bij Ghesq.
T. Hf., p. 352.

30 •
met een ernstig gelaat, alsof hij naar de reden zijner aarzeling
vragen wilde.
„Lambertus had den blik van zijnen meester verstaan, en
sprak: Meester, ik heb geen pan om er het vuur in te doen;
hoe wilt gij dat ik het drage?
„Mijn zoon, antwoordde Laudoald, hoe wilt gij uwen vader
langer laten wachten, als gij het vuur gemakkelijk in den schoot
van uw kleed kunt dragen?
„Deze vaderlijke berisping trof den jongeling; terstond
keert hij terug en vraagt in het naaste huis om eenige van die
houtkolen mogen mede te nemen, die in den haard te branden
lagen.
„Lambertus.... ontving de brandende kolen in zijn kleedden
keerde naar zijne woning terug.
„De vreugde van Landoald was grooter dan zijne verwondering,
toen hij zag, dat het kleed van Lambertus door het vuur
niet beschadigd was geworden."
Het eerste dezer wonderen vinden wij opgeteekend in het
Proprium Leod. (i December), alsmede in het Proprium Ruraem.
(22 Maart), dat ook het tweede verhaalt, doch eenigszins gewijzigd.
„Terwijl de H. Landoald — heet het daar — aan het altaar
stond, ontbrak hem vuur in het wierooksvat, en toen beval
hij Lambertus, vuur te brengen, waaraan deze voldeed."
Naar het algemeen gevoelen der geleerden heeft de H.
Remaclus de Bisschoppelijke waardigheid niet neergelegd vóór
het jaar 660, zoodat de H. Theodardus, die hem opvolgde, onzen
reeds 24-jarigen Heilige verder in deugd en wetenschap heeft
opgeleid.
Hierboven verhaalden wij uit Godescalk, dat de Heilige,
na de beginselen der gewijde wetenschap te hebben aangeleerd,
onder het ouderlijk dak wederkeerde, daar zijn jongelingsjaren
doorbracht in de beoefening der deugden, en tot voltooiing zijner
opvoeding onder de leiding van den H. Theodardus werd gesteld
aan het Koninklijk hof, „in aula regio!'.
Verwondering zal het wekken, dat een H. Bisschop zijn

3ï
veelbelovenden leerling en toekomstigen Heilige en Bisschopmartelaar
in de Godsdienstleer, in kloostertucht en kloosterwetenschap
onderwijst aan een hof.
Dat kan bezwaarlijk daarvoor een geschikte plaats worden
genoemd.
„Onder de benaming: „Koninklijk hof" versta ik, schrijft
Mabillon, de Bisschoppelijke woning. Het is immers niet waarschijnlijk,
dat de H. Theodardus, die een heilig man was, voortdurend
aan het hof verbleef" i).
Met deze uitlegging neemt onze Bollandist geen genoegen,
daar Godescalk, slechts eenige regelen verder, gewaagt zoowel
van de Bisschoppelijke woning als van het Koninklijk paleis.
„Liever vat ik, zegt hij, den zin dier woorden op als
volgt:
„De H. Theodardus zou Lambertus onderwijzen in de bedoelde
wetenschappen, en in hetgeen een jeugdig edelman, die
door stand en geboorte voor 's Konings hof bestemd was, moest
kennen."
Om tot dien zin te komen, behoeven wij in den Godescalkschen
tekst slechts twee woorden in te lasschen: „et monasticis
disciplinis (rebusque tractandis) in aula regia erudiendum
commendavit."
Geheel en al in overeenstemming met deze alleszins schrandere
verklaring is hetgeen Godescalk onmiddellijk daarna getuigt
van Lambertus' onberispelijk gedrag, zoowel ten opzichte
van zijn heiligen leermeester, als „aan het hof des Konings."
Uit Siegbert van Gembloux wroden tot staving van dit
beweren, de volgende woorden door den Bollandist aangehaald :
„Lambertus werd door zijn vader toevertrouwd aan Theodardus,
die met de (Maastrichtsche) Kerk zoowel als met het
hof een druk verkeer onderhield" 2).
Voordat hij, namelijk, tot de Bisschoppelijke waardigheid
X) Mabillon Saec. III, Bened. p. I. pag. 70, bij Suijskens no 35.
») Sigeb. Gemb, bij Suijskens no 37.

32
werd verheven, was Theodardus monnik onder den H. Remaclus,
en zoo kon hij, Bisschop geworden, den jeugdigen Heilige
onderwijzen in alle kloosterlijke wetenschappen, zonder dat deze
evenwel, gelijk zijn leermeester, het kloosterleven had omhelsd.
Ofschoon door geen enkelen schrijver daarvan gewag gemaakt
wordt, nemen wij aan, dat niemand anders dan Theodardus
den vromen leerling onder het getal der priesteren Gods heeft
opgenomen.
De H. Bisschop Theodardus was een moedig strijder, niet
alleen voor het heil der hem toevertrouwde kudde, maar ook
voor de rechten zijner Kerk.
Nu verdroot het hem niet weinig, te ontwaren, dat eenige
gewetenlooze lieden : landsgrooten en bedienden van het Austranisch
hof, verschillende goederen zijner Kerk wederrechtelijk
in bezit hadden genomen, en daar liefderijke vermaningen geen
doel troffen, integendeel de onbeschaamdheid dier lieden nog
schenen op te wekken, begaf hij zich, vol vertouwen op God
en alle lijfsgevaar trotseerende, op reis, ten einde hulp te vinden
bij Koning Hilderik, die hofhield aan den Boven-Rijn.
Niet verre meer van de stad Spiers werd de moedige
Bisschop in een woud, Biwalt geheeten, bij Landau, door de
beroovers zijner Kerk overvallen en wreedelijk vermoord.
Biddende voor zijne beulen, gaf hij den geest.
De marteldood van den K. Theodardus had plaats den
TOden September van het jaar 668 of 669.
Aldus het Proprium Ecclesiae Ruraemundensis, alsmede
dat der Leodiensis.
Omtrent deze jaargetallen komen de schrijvers nagenoeg
allen overeen 1). Suijskens is meer genegen, laatstgenoemd jaar
daarvoor vast te stellen.
'tValt licht te begrijpen, met hoeveel droefheid de tijding
van het overlijden des geliefden Kerkvoogds te Maastricht werd
1) Zie de aanteekeningen van den Bollandist Lim-pens over St. Theodardus
bij Ghesq. T. III, bl. 391.

33
vernomen, en vooral hoe groot de smart was, welke de vrome
Lambertus in zijn dankbaar hart moest gevoelen.
Hij bezon zich niet lang, maar begaf zich op reis naar de
plaats, waar zijn geliefde leermeester voor de rechten der Maas-
trichtsche Kerk zijn bloed had vergoten, om het stoffelijk over­
schot van den Martelaar naar Maasland terug te voeren.
Bij de grafstede des Heiligen waren intusschen reeds zoo­
veel wonderen geschied, dat de bewoners dier streek zich hevig
verzetten tegen de uitvoering van dit voornemen.
Het omstandig verhaal van deze wonderen kan men lezen
bij den ongenoemden al ouden schrijver, „auctor anonymus perve-
tustus", uitgegeven door Limpens i).
Het schijnt, dat de H. Lambertus zich gedwongen zag,
voorloopig zijn vroom voornemen te laten varen en onverrichter
zake naar Maastricht weder te keeren.
Dit althans is de meening van de schrijvers der hierboven
aangehaalde Propria, alsmede van den Bollandist Suijskens 2).
Nauwelijks evenwel was hij op den Bisschopsstoel der
Maasstad verheven, of hij waagde andermaal een poging; en
nu, verschijnend; als opvolger van den roemvollen Martelaar,
schijnt de bevolking zich tegen het overbrengen van het ver­
heerlijkt lichaam des Heiligen niet meer te hebben verzet.
Nemen wij deze lezing aan, dan is de moeilijkheid, waarin
wij tengevolge van de onderlinge tegenspraak der oudekronijk-
schrijvers omtrent dit punt verkeeren, uit den weg geruimd.
Siegbert en kanunnik Nicolaas, alsook Anselmus en
y-Egiiius, maken van deze overbrenging, door den H. Lambertus
bewerkstelligd, gewag, doch beide eersten vermelden het feit
vóór, beide laatsten na de Bisschopswijding van den Heilige.
Onze opvatting, schrijft Suijskens, wint in waarschijnlijk­
heid door het feit, dat de H. Lambertus het kostbaar gebeente
van zijnen heiligen leermeester en voorganger ter ruste heeft
1) Ghesq. t. a. p., bi. 401.
2) t. a. p., no 39.
DE H. LAMBERTUS.

34
besteld te Luik, waar de Maastrichtsche Bisschoppen een huis
hadden en een erf, in de nabijheid van de kapel, door den
H. Monulfus in de Vide eeuw opgericht ter eere van de H.H.
Cosmas en Damianus i).
Godescalk en Suf anus maken van deze vrome daad onzes
Heiligen geen melding hoegenaamd, doch wijl zij door bovengenoemde
schrijvers eenparig, alsmede door den „anonymus
pervetuslus," en door alle latere geschiedkundigen als een vaststaand
feit wordt verhaald, bestaat er geene genoegzame reden,
om het teenemaal te verwerpen.
i) t. a. p., no 39.

Öoofdgtuk III.
De H. Lambertus, Bisschop.
De Maastrichtsche Bisschopszetel, die tot dusverre geene
andere dan heilige Kerkvoogden had opgeleverd en alom in
den lande vermaard was geworden, stond nu ledig.
Wie zal de man zijn, uitstekend door priesterdeugd en
wetenschap, waardig tot dit varheven ambt te worden uitverkoren
?
Wie, de Eliseüs, moedig genoeg om den profetenmantel,
nog rood en lauw van Theodardus' martelbloed, op de schouderen
te hangen f
Moedig genoeg ook, om het zwaar, vaak ondankbaar,
altoos gevaarlijk werk der Evangelieverkondiging onder de nog
talrijke heidenen voort te zetten ?
Godescalk: „Toen Theodardus vermoord was, kwam een groot
aantal bewoners, die het geloof en de werken en den edelen levenswandel
van Lambertus kenden, overeen hem voor den openstaanden
zetel in aanmerking te brengen.
„De voornaamste edellieden, die destijds aan het hof invloed
hadden, verkondigden Koning Hilderik den lof van Lambertus en

36
Overreedden hem, den Heilige, als priester zoo waardig, tot Bisschop
te laten wijden.
„En het geheele volk, onder aanroeping des H. Geestes vergaderd,
stemde daarmede in.
„Zoo werd de H. Lambertus, dien God reeds lang daarvoor had
aangewezen, aan het hoofd der Maastrichtsche Kerk geplaatst.
„Eenmaal tot die waardigheid verheven, vermenigvuldigde hij,
vervuld van de vreeze Gods, zijn goede werken" i).
Stefanus meldt het feit in eenigszins andere bewoordingen,
en voegt erbij, dat de Heilige zich tegen het aanvaarden van
den Bisschopsstaf een geruimen tijd verzette.
„De zachtmoedige en nederige man — schrijft hij — achtte
zich die hooge geheimen onwaardig, en weigerde, hoezeer men
hem ook daartoe trachtte over te halen.
„Groot, mijne broeders, zeide hij, is de eer, doch zwaar
ook de last der Bisschoppelijke waardigheid. Ik verklaar mij
daartoe onwaardig. Mij ontbreken zoowel de krachten als de
werken van heiligheid. Hoe wil ik, die mij bewust ben, geen
onschuldig leven te leiden, het roer der Kerk in handen
nemen ?
„Hiertegen kwamen de geloovigen van Maastricht op; zij
maakten zelfs, gelijk zulks bij een groote menigte doorgaans geschiedt,
misbaar en riepen uit: „Lambertus, onze medeburger,
beroemd door de volheid der werken, moet onze Bisschop wezen
! Dat is de wil van God, het verlangen der Rijksvorsten;
hem heeft de Geestelijkheid gekozen, hem juicht het heele volk
toe 1" 2).
Ook Nicolaas maakt gewag van de pogingen, door Lambertus
in het werk gesteld, om van het opnemen der hooge
waardigheid verschoond te blijven.
„Vreezende evenwel, voegt deze eraan toe, den duidelijk
blijkenden wil Gods weerstand te bieden en de grenzen der liefde
en der gehoorzaamheid te overschrijden, in alles ootmoedig, aan
God onderdanig, eensdeels beducht voor de menschelijke zwak-
1) Chapeav, I, bl. 327.
2) Chapeav. I, bl. 335.

37
heid, anderdeels vertrouwende op God, die hem riep, gaf hij
eindelijk toe.
„En zoo besteeg hij, op het getuigenis, dat de Maastrichtenaren
van hem aflegden, met goedkeuring van de overige
Bisschoppen des lands, door de heilige zalving met de kracht
des H. Geestes begiftigd, den Bisschopszetel" i).
Over de Bisschopskeuze was in een Kerkvergadering van
79 Bisschoppen, waaronder ook de H. Gondulfus van Maastricht
wordt genoemd, 18 October 615 te Parijs onder Koning Clotarius
II, vastgesteld, dat bij het overlijden van een Bisschop, zijn
opvolger zou worden gekozen door den Metropolitaan en de
overige Bisschoppen des lands, alsmede door de Geestelijkheid
en de bevolking der zetelstad. De Koning evenwel behield
zich het recht voor, de keuze te bevestigen.
In 625 werden deze verordeningen te Rheims opnieuw
vastgesteld en bekrachtigd.
In welk jaar werd de H. Lambertus Bisschop ?
Ziedaar wederom een vraag, waarover de schrijvers het
volstrekt niet eens zijn.
Kanunnik Nkolaas, en na hem Aigidius Aureavallensis,
die 638 als het geboortejaar van den Heilige aanwijzen, laten
hem Bisschop worden op 20- of 2ijarigen leeftijd, in 659; Fisen
gaat met sEgidius mee. Eveneens Placentius bij Boxhorn 2).
De schrijver van het Eist. Leod. Compendium, de Castillion,
Miraeus, Roberti houden aan het jaar 656.
Henschenius echter verwerpt dit gevoelen, eveneens Foul­
lon 3).
, Zeker, zegt deze laatste, is het meer gebeurd, dat iemand
op zulk een jeugdigen leeftijd tot die waardigheid werd verheven,
daar een voortreffelijke inborst en rijpheid in deugd het
gebrek in jaren kunnen aanvullen, doch op het gezag van
1) Chapeav. t. a. p., bl. 379.
2) Fisen, lib IV. no I. Boxh. pag. 263.
3) Hensch. In zijn Commentarius de Ste Amando, no 91, bij Ghesq. T. IV;
Foullon, lib. 3, cap. I, pag. 103.

38
Atgidius alleen, wiens geloofwaardigheid nog al eens verdacht
kan worden, het aan te nemen, waag ik niet."
Veel waarschijnlijker is wat onze Bollandist Suijskens beweert,
dat, namelijk, niet lang na den marteldood des H.Theodardus,
Lambertus tot Bisschop werd verkozen omstreeks het
jaar 670, toen hij den ouderdom van 32 of 33 jaren had bereikt
1).
Godescalk vermeldt alleen, dat het geschied is onder Koning
Hilderik, Sief anus eveneens; zoo ook Nicolaas, alsmede de
monnik Hucbald: „Tempore Hildrici r eg is" 2).
Hier is bedoeld Hilderik of Childerik II, die Koning van
Austrasië was, volgens de tijdrekenkundige tafel van Daniël
Papebroch tusschen de jaren 659 en 675, volgens die van Carolus
Le Cointe tusschen 660 en 673 3).
Gelijk wij in het eerste hoofdstuk zagen, vaardigde Koning
Hilderik te Maastricht de stichtingsbrieven der abdijen
Stavelot en Malmedy uit den 6 den
September 667.
Bijgevolg kan de H. Theodardus, die als Bisschop in die
oorkonden vermeld staat, naar Daris uit Miraeus meent, zelfs
daarbij tegenwoordig was 4), niet vermoord zijn geworden slechts
4 dagen later, wijl de aanslag op zijn leven plaats had nabij
Spiers, toen hij op reis was naar den Koning, die op een zijner
landhuizen aan den Bovenrijn verbleef, maar moet dit minstens
een jaar later geschied zijn.
In zijn „Commentarius de Sto Theodardo" komt Limpenus,
na met Bollandistische scherpzinnigheid en nauwkeurigheid een
tijdrekenkundig onderzoek omtrent verscheiden regeeringsdaden
der Frankische Vorsten te hebben ingesteld, tot de slotsom, dat
Lambertus als opvolger van den H. Theodardus den Bisschopszetel
heeft bestegen op het einde van 669, of in het begin van
het volgend jaar 5).
1) Ghesq. T. VI, bl. 37.
2) Zie Jos. Demarteau, p. 18.
3) Te vinden bij Ghesq. T. II, bij bl. 228; Daris, p. 81.
4) Daris, p. 96.
5) Ghesq. T. III, p. 391; Daris, p. 101.

39
Godescalk: „Toen de Koning de heiligheid en voorzichtigheid
van den nieuwen Maastrichtschen Kerkvoogd had leeren kennen, had
hij hem lief boven alle Bisschoppen en Rijksgrooten, en nam deze de
hoogste plaats bij hem in.
„En wel terecht, want Bisschop Lambertus was een degelijk
raadsman, volleerd in alle wijsheid.
„Wat zal ik verder nog zeggen ? Hij was onberispelijk van het
hoofd tot de voeten" i).
Al spoedig was de mare van Lambertus' verheffing, hooge
deugd en wijsheid doorgedrongen tot in het eenzame woud,
waar de H. Landrada, een bloedverwante van Pepijn van Lan­
den, beschut tegen het gewiegel der wereld, hare dagen sleet
in aanhoudend gebed en harde zelfkastijding.
Ter plaatse, thans Munsterbilsen geheeten, had zij zich
een cel gebouwd en met eigen handen, gelijk Diederik, abt van
St. Truiden, haar oudste levensbeschrijver, getuigt, de bouw­
stoffen in gereedheid gebracht, om er ter eere der H. Maagd
Maria eene kerk op te richten 2).
Zij verzocht den H. Lambertus, dit heiligdom te wijden.
Niet alleen willigde de Heilige dit verzoek in, maar hij
sierde haar hoofd met den maagdelijken sluier en stelde haar
aan het hoofd van de kloostergemeente, die weldra in het ge-
heele land door de wonderen der H. Landrada en den vromen
levenswandel harer geestelijke dochteren beroemd zou worden.
Naar de Bollandisten Ghesquierus, Pinius en Suyskens
verzekeren, leefde de H. Landrada tusschen de jaren 620 en
700, en moet de wijding dezer kerk plaats hebben gehad in een
der eerste jaren na Lambertus' Bisschopswijding 3).
I) Chapeav. T. I, p. 3=7-
3) Ghesl'. T. V, 1'. l\% Pinius Actu Sim. T. n julii; Suijskens, U a. p. no 4S.

Öoofdjftuk IV.
Xxlles scheen onzen Heilige een gelukkig en vruchtbaar apos­
telschap te voorspellen, doch de vijand van 'smenschen heil
wist handlangers te werven, die den geestelijken voorspoed ver­
hinderden.
De H. Lambertus in ballingschap.
Godescalk: „Toen de roemruchtige Koning Hilderik door goddelooze
moordenaren was gedood, stak aanstonds de duivel, verbeten
op alles wat goed is, met behulp van woeste tegenstanders, die tegen
hem (Lamb.) onrecht en valschheid pleegden, ten einde hem van zijn
Bisschoppelijken stoel te verdrijven, tegen den gelukzaligen man het
hoofd op, en hunne ongerechtigheid slaagde er in, hem, alhoewel hij
daartoe geen aanleiding had gegeven, uit zijn zetel en van de hem
toekomende waardigheid te berooven.
„En nadat zij dit hadden volvoerd, plaatsten zij Faramundus op
zijn (Lambertus) zetel.
„Toen begaf zich de uitverkorene Gods, Bisschop Lambertus,
door Gods ingeving vermaand, naar het klooster, dat Stavelot wordt
genoemd."
In het jaar 673 werd Koning Hilderik door een jeugdig
edelman, met name Bodilo, uit wraakzucht gedood, en de ge-
heele Regeering het onderstboven gekeerd.

4-t
De Bisschop van Maastricht, die steeds bij den vermoor­
den Vorst in blakende gunst had gestaan, werd al terstond het
slachtoffer van Hilderiks meest verwoeden tegenstander Ebroïn,
die inmiddels uit het klooster, waarin hij gevangen had gezeten,
ontsnapt was, en zich in de gunst had gedrongen van Komng
Theodorik I.
De H. Lambertus werd van zijn Bisschopszetel ontzet, en
een aanhanger van Ebroïn, een zekere Faramund, in zijne plaats
aangesteld.
Wat had de heilige Kerkvoogd, bij allen om zijn liefda­
digheid en wijsheid, om zijn voorbeeldigen levenswandel zoo
gevierd, toch misdaan f
De Bollandist Suijskens meent, dat hier geene andere dan
staatkundige redenen in het spel waren.
Ebroïn, dien men den Bismarck van zijn tijd kan noemen,
verlangde boven alles zijn persoonlijke macht aan het hof te
bevestigen, zijn overwegenden invloed op de Regeeringszaken
te laten gelden; daarom moesten allen, die bij machte waren,
zijn willekeur te weerstreven, onschadelijk worden gemaakt.
Over dezen Ebroïn, „fallaciter agens, ut solebat" kan men
nalezen het „Appendix Historiae Francorum', door een onge­
noemde geschreven en aan het bekende werk des H. Gregortus
van Tours gevoegd in het jaar 735-
Den H. Leodegarius (St. Léger), Bisschop van Autun, die
weigerde tot de partij, welke aan het bewind was gekomen, over
te gaan, werden de oogen uitgestoken, en de H. Lambertus
moest er toe besluiten, een onderkomen te zoeken m de abdij
van Stavelot i).
Onze Bollandist maakt gewag van een bewering van
den kroniekschrijver Siegbert van Gembloux, als hadde die
afzetting" onzes Heiligen plaats gehad in een vergadering van
Bisschoppen, door Koning Theodorik op aanraden van Ebroïn
beroepen.
i) Suijskens bij Ghesq. t. a. p. no 54-

42 -
In het jaar echter, dat deze Synode zou hebben plaats gehad,
namelijk 678, was Lambertus reeds eenige jaren in ballingschap.
Overigens blijkt uit het verhaal, geschreven door Godescalk,
die toch de zaak uit den eigen mond van Thiodoënus,
een der medeballingen des Heiligen, had vernomen, dat de
Bisschop van Maastricht niet lang na het overlijden van Hilderik
uit zijn zetelstad werd verdreven.
Ook de tekst van Stefanus laat hieromtrent geen twijfel
bestaan.
„De H. Lambertus, zoo lezen wij daar, was ten hove zeer
gezien; zijn beleid bestuurde de handelingen der Landsgrooten,
zijn wijsheid regelde de belangen tot nut van het Gemeenebest.
„Alhoewel nu veel werd gedaan ten dienste van God,
slaagde de booze erin, zijn venijn te storten in de harten van
velen, want hij schept er behagen in, het menschelijk geslacht
op den slechten weg te voeren, opdat het niet ten Hemel belande
„De Rijksvorst, Koning Hilderik, wordt vermoord, en dra
(mox) haat opgewekt tegen den dienaar Gods, Lambertus" ij.
Wie die Faramundus was, meldt Godescalk niet.
Stefanus heet hem „animarum latro, Ecclesiae publicus
praedo," doch rept niet van 's mans verleden.
Evenmin de monnik Hucbald.
Siegbert is de eerste, die iets naders schijnt te weten; hij
houdt hem voor een geestelijke uit het Bisdom van Keulen,
doch zekerheid heeft men daaromtrënt niet 2).
Daris zegt, dat hij waarschijnlijk een verwant, of een
„créaiure" van Ebroïn was.
Zeker schijnt het intusschen, dat de tegenbisschop Faramundus
niet, gelijk Gelenius 3) doet, moet verwisseld worden
met Faramundus, Bisschop van Keulen, die een zeer vroom
1) Chapeav. bl. 357.
2) Ghesq. t. a. p. no 58 en 59.
3) Bij Suijskens, no 59.

43 -
Kerkvoogd was en overigens ook pas in het jaar 728 tot Bisschop
werd aangesteld 1). Dr. Alb. Thijm intusschen houdt het
met Gehnius 2).
Dat de „booze geest", dien, natuurlijk, de prediking en de
vooruitgang van het Christendom in onze landen hevig moest
verdrieten, in Ebroïn een geschikt werktuig had gevonden,
blijkt eveneens duidelijk uit dezes houding tegenover den H. Willebrordus
3).
Fisen noemt Ebroïn: „een man, beladen met alle schande
van misdaden en door zijn onmenschelijke lusten een diergelijk."
„Ebroïn, zegt Monialembert, is een van die staatslieden,
gelijk Frankrijk er in zijn geschiedenis maar al te velen kan
aanwijzen, een man, die, baatzuchtig, tot onheil van zijn land, de
zegepraal van zijn eigene grootheid slechts zocht in de onderdrukking
van allen, die het waagden hem te weerstreven."
Darras noemt hem: „geesel van Frankrijk, vervolger der
Kerk, beul der Merovingers" 4).
„Het beste en grootste deel des volks, zegt dezelfde Fisen,
wel beseffend hoe groot een sieraad aan de Maastrichtsche
Kerk werd geroofd, was over zijn herder bitter bedroefd, en
daar het zeer goed begreep, dat zijn smeeken hem niet konde
weerhouden, daar hij niet uit eigen wil maar gedrongen door
het goddeloos besluit van een dwingeland, den weg der ballingschap
betrad, trachtte het door tranen zijn aanhankelijkheid
en tevens zijn rechtmatige droefheid te uiten.
Wat zal nu de goede herder doen ?
Overtuigd dat hij niet beter kon handelen dan door zichzelve
en zijne kudde in de hoede van God, den oppersten Herder
te stellen, gebood hij den langen stoet, die hem begeleidde,
stil te staan: „Hier, sprak hij tot hen, zullen wij scheiden, met
de harten echter nooit. Ik ga heen, want Ebroïn verdrijft uit
de stad wat hij kan, de liefde echter beletten kan hij niet, en
1) Mcrssacus, bl. 28.
2) Alb. Thijm, bl. 240.
3) Zie Alb. Thijm, 3de Hoofdstuk.
4) Fisen, lib. IV, no 12; De Montal. T. IV, p. 212; Darras, T. XVI, p. 241.

H -
deze neem ik mede in het diepst van mijn gemoed, overal waar
zijn bevel mij heenzendt. Ik verlaat de stad, doch niet mijn
ambt. Een ander zal den naam dragen, ik echter leg de be­
diening niet neer. Voert hij de kudde niet op de weide der
Christelijke wijsheid, dan zal, en daarvoor wil ik aanhoudend
bidden, de goede Herder Christus het doen.
„De bezorgdheid voor u, mijn verlangen naar u zullen uit
mijn hart niet wijken. Gaat nu heen, getroost door dit ver­
trouwen. De Herder der herders, de goede God, zal in zijn
liefde zorgen, dat gij mijn afzijn niet gewaar wordt. Hij wil
het nu zoo, weest den Koning onderdanig."
Zonder tranen kon de Kerkvorst deze woorden niet uit­
spreken, het geloovige volk ze niet aanhooren; hij verhief han­
den en oogen ten hemel, zegende hen en zond hen weg" i).
De H. Lambertus begaf zich dus naar Stavelot.
Godescalk: „Meer dan twee bedienden, vergezelden hem niet.
„Een dezer, Thiodoënus genaamd, placht ons veel te verhalen
van het leven en werken des Heiligen, onder meer hoe hij (de Heilige)
zeven jaren in hooggespannen godsvrucht, in arbeid en vasten,
in nachtwaken en bidden, in liefde en lankmoedigheid en in alle
waakzaamheid eens reinen harten, doorbracht en de voorbeelden der
Heiligen navolgde.
„De vader des kloosters en de geheele kloostergemeente vereerden
hem met groote liefde en welwillendheid, want meer en meer
blonk hij uit door de deugd van standvastigheid" 2).
Hier kan de vraag gesteld worden of de H. Remaclus,
die, Bisschop van Maastricht zijnde, de abdij had gesticht, nog
in leven was, toen de heilige balling Lambertus daar zoo lief­
derijk werd opgenomen ?
JVicolaas en Hariger meenen van ja, Fisen neemt het ook
aan, Godescalk zegt er niets van; Mabillon en vele andere schrij­
vers beweren, dat de H. Remaclus tusschen de jaren 667 en
671 reeds ter ziele was gegaan, en de H. Sigolinus, die om­
streeks 677 overleed en door den H. God win (f 685) werd
1) Fisen, lib. IV, no 13, p. 77.
2) Chapeav. bl. 228.

45
opgevolgd, aan het hoofd der abdij stond, toen de H. Lamber­
tus daarin een veilige schuilplaats kwam zoeken. Na den H. Re­
maclus, schrijft de Bollandist Veldius in zijn „Conto, de Sto.
fiemaclo" werd de H. Babolenus tot abt verkozen, en na dezes
dood de H. Sigolinus, die ten jare 674 den heiligen balling
Lambertus te Stavelot heeft ontvangen 1).
Een tweede vraag is deze: Heeft de Heilige daar als mon­
nik geleefd, en den kloosterregel onderhouden?
De geleerde Mabiilon geeft hierop een bevestigend ant­
woord en haalt tot staving van zijn gevoelen uit Stefanus deze
woorden aan: „Onder de monnikken was Lambertus de laatst-
aangekomene, doch de eerste door heiligheid, naar tijdsorde de
minste, door ijver voor godsvrucht de voornaamste."
Suijskens evenwel merkt zeer juist aan, dat de heilige
balling, naar Godescalk verzekert, twee bedienden had meege­
nomen, hetgeen toch met den kloosterregel in strijd is 2).
Uit hetgeen wij hierachter aan Godescalk's verhaal zullen
ontleenen, blijkt daarentegen weer, dat de Heilige op de ge­
meenschappelijke slaapzaal der monnikken zijn nachtrust placht
te nemen, en ook door de monnikken niet als een hunner broe­
ders werd aangesproken en beschouwd.
Godescalk: „Terwijl de eerbiedwaardige Bisschop Lambertus in
genoemd klooster verbleef, gebeurde het, dat hij, naar gewoonte, te middernacht
ontwaakte en alleen, met vromen zin, zich ten gebede begaf.
„Een der sandalen, welke hij in de handen droeg, viel op den
vloer en verwekte min of meer gerucht.
„De kloosteroverste, die dit hoorde, doch niet wist wie het veroorzaakt
had, gebood: Die dit gerucht maakte, begeve zich naar
het kruis. „
„De heilige man, terstond gehoorzaam, begaf zich onmiddellijk
in stilte, ongeschoeid, op bloote voeten en gestoken in de ruwe
hairen pij, naar het kruis.
„Het was wintertijd, bij vinnige koude en sneeuwvlage.
„Daar, onbewegelijk staande, met uitgestrekte armen, hield hij,
1) Chapeav., bl, 383; Fisen, lib. IV, no 14; Mab. Ann. Bened. T. I, ad annum
674; Ghesq. T. III, p. 453.
2) „ nos 65 en 66.

46
van koude schier verstijfd, niet op, psalmen te zingen, even als een
onverwinnelijk strijder volhardende in het lijden.
„Intusschen had de sneeuw reeds zijn voeten overdekt.
„Doch de Heer, die 't al beschikt en voorziet, ontfermde zich
over zijn dienaar.
„Terwijl deze zingende, in den 4istenp salm gekomen was aan het
vers: „Wanneer zal ik komen en voor Gods aangezicht verschijnen?"
hoorde men, door Gods goedheid vroeger dan gewooniijk in het
nachtelijk uur het gekraai der hanen.
„Onverwijld kwamen, bij het gelui der klok, de kloosterbroeders
ten kore, en na afloop van den H. Dienst, uit de kerk terug naar het
klooster, ten einde er hun verkleumde ledematen te warmen.
„Middelerwijl bleef de strijder Gods volharden in 't gebed, staande
bij het kruis.
„Toen de overste vroeg of alle broeders aanwezig waren, antwoordde
een hunner : „Dezen nacht heb ik gehoord, hoe gij, vader,
een der onzen, die gerucht had veroorzaakt, naar het kruis hebt verwezen
om er boete te doen voor hetgeen hij bij ongeval misdeed; wie
dat was, is mij niet bekend."
„Terwijl de broeder nog sprak, trad een andere binnen, die
zeide : „Inderdaad, de heer Lambertus, staat reeds in den nacht een
geruimen tijd lang, ongeschoeid, bij het kruis."
„Sidderend wendt zich de abt tot de broeders, en zegt: „IJlt
naar buiten, werpt u neder aan zijne voeten en smeekt hem ootmoedig,
dat hij terugkeere tot ons."
„Zij spoedden heen en vonden hem, staande bij het kruis, hoofd
en schouderen en alom het lichaam bedekt met sneeuw, biddende :
,God versmaadt een vermorzeld en vernederd harte niet."
„Met vriendschappelijke bedoelingen, als afgezanten des vredes,
riepen zij uit, zijn wij herwaarts gezonden; onze gemeenschappelijke
vader smeekt en wij, broederen allen, bidden, dat gij onverwijld tot
ons wederkeeret.
„Hij nu, onderdanig en ootmoedig, deed wat zij verlangden.
„En toen hij, door hen begeleid, het huis der broederen binnentrad,
wierpen zich aan de voeten van den Bisschop ter aarde neder,
de kloostervader en de schare monnikken, biddend om vergiffenis:
„Vergeef, Vader, smeekte de abt, schenk mij vergeving in uwe goedertierenheid,
onwetend hebt ik dwaas gehandeld. Scheld het ons, uwe
toegenegen dienaren, kwijt."
„Indien gij, dus antwoordde hij, onwijs en onvoorzichtig hadt
gehandeld, hadde ik u van God ontferming afgebeden, en u volgaarne
van guller harte met verschuldigde liefde vergiffenis geschonken; daar
gij evenwel naar kloosterregel en passende monnikstucht volkomen
onberispelijk handeldet, heb ik, naar de mate mijner krachten, gelijk

47 -
het een onwaardigen dienaar betaamt, aan uw bevel gehoorzaamd.
„Naar Paulus' leer immers moet ik door koude en naaktheid en
dienstbaarheid mijn lichaam tot onderwerping brengen, daar hij zegt:
„Door veel beproevingen slechts treden wij het Hemelrijk binnen", en:
„Het lijden dezes levens is niet te vergelijken met de toekomstige
heerlijkheid, welke in ons zal geopenbaard worden.
„Want hoe feller wij hier door de geesels worden gestriemd, des
te heller is hiernamaals het licht der vreugde, en daarom achte men
niet hard een arbeid, niet lang een tijd, waardoor het eeuwig leven
wordt gewonnen."
„De broeders kusten hem de handen en de voeten, bereidden
hem tot verkwikking des lichaams een bad en kleederen, en zeiden
tot elkander: „In dezen nacht heeft ons de Heer tot vermeerdering
zijner heerlijkheid en tot onze zaligheid dezes (Lambertus) werken,
ongekend van 's menschen oog, doch klaar voor dat des Heeren, bekend
willen maken" i).
Ziedaar een trek uit het leven van onzen lieven Heilige,
gelijk hij door zijn oudsten levensbeschrijver Godescalk voor de
nakomelingschap werd bewaard.
Wij hebben ernaar getracht, zooveel mogelijk 's mans ongekunstelden
verhaaltrant weder te geven.
Ter plaatse willen wij grif bekennen, dat, na het moeizaam
doorworstelen der vele geschriften, welke bij het samenstellen
van deze levensschets voor ons ter leestafel liggen opeengestapeld,
het nalezen der bladzijde ons een zoete ontroering, aangename
verpoozing tevens, heeft verschaft.
Herhaaldelijk is hier sprake van een kruis, bij hetwelk de
Heilige, wegens de verstoring van der broederen karig toegemeten
nachtrust, op bevel des „kloostervaders", gelijk Godescalk
hem zoo schoon noemt, in den nacht heeft gebeden.
Dit was, merkt Nicolaas aan, een in de kloosters gebruikelijk
tuchtmiddel 2).
Dit kruis stond onder den blauwen hemel, naar Siegbert
getuigt, uit steen vervaardigd, tusschen het bedehuis en de slaapzaal.
Degenen, die zich tot levensdoel hadden gesteld, hun
1) Chafeav. bl. 328 en vlg.
2) „ t. a. p., bl. 384.

48
vleesch met zijne lusten en begeerlijkheden te kruisigen, diende
het tot een bemoediging op den vaak langdurigen lijdensweg,
daar het hen herinnerde aan het geduld van den Goddelijken
Verlosser, die door zijn harden kamp aan het kruis ons aller
hoop en heil is geworden.
En wel hadden zij een dergelijke hartversterking noodig,
die stoere Benedictijnen, dien de strenge tuchtregel een onver'
poosden harden handenarbeid oplegde, die de eeuwenheugende
wouden rooiden, onafzienbare waterplassen drooglegden, barre
heiden tot vruchtbare akkers ontgonnen, terwijl zij tegelijk- rijd
de barbaarsche volksstammen tot de erkentenis der Evanger' he
leer en in het bezit der Christelijke beschaving brachten i).
Dat destijds het bidden voor het kruis, tot boete voor een
overtreding der kloostertucht, in voege was, maken wij op uit
hetgeen wij lezen in het leven van de H. Austreberta, abdis van
Pavillij en tijdgenoote van den H. Lambertus.
Deze vrome kloostervrouw placht zich met eigen oogente
vergewissen omtrent het welzijn harer onderhoorigen, en sloop
vaak in stilte, des nachts, over de slaapzaal der zusters, om te
zien of zij in ruste waren.
Nu geschiedde het, dat zij op een vroegen ochtend door
een onder-overste, die niet wist, dat zij met de abdis had te
doen, werd aangesproken en berispt: „Maar zuster, wat doet gij
tochl Laat uw medezusters rusten, en begeef u naar het kruis."
Onverwijld spoedde zich de Heilige derwaarts en bleef er
bidden totdat het teeken van opstaan werd gegeven 2).
Ten tijde van Mabillon 3) stond te Stavelot dat kruis nog
op dezelfde plaats, mede tot aandenken aan het stichtend voor­
beeld van onderdanigheid, door den grooten Kerkvorst weleer
gegeven.
Ook Fisen getuigt, dat in zijn tijd zich terzelfder plaatse
1) Zie Polain Histoire de 1'ancien pays de Liége, 3de hoofdstuk.
2) Ghesq. T. VI, t. a. p. no 62.
3) „ T. V., bl. 44°-

49
een kruis bevond, doch een ijzeren, en met zulk een schoone
herinnering weinig overeenstemmende i).
Een priester van Stavelot, A. Courtejoie, van wiens hand
in het jaar 1848 te Luik een werkje verscheen, getiteld: „Les
illustraiions de Stavelot", getuigt daarin dat een gedeelte van
den tuin, nabij dat kruis gelegen, thans nog den naam draagt
van: Ut de St. Lambert: St. Lambertusbed 2).
1) Fisen. lib. IV, no 15, bl. 79.
2) A. Courtejoie. t. a. p. bl. 62.
DE H. LAMBERTUS.

floofd^tuk V.
De H. Lambertus keert terug naar zijne
Bisschopstad Maastricht.
JL erwijl onze lieve Heilige in de vreedzame Ardenner-abdij
aan de zonen van den H. Remaclus, die onversaagde kampioenen
voor de heerschappij des geestes over vleesch en stof,
het voorbeeld gaf van de meest verheven priesterdeugden,
maakte de indringeling Faramundus zich alom in den lande
gehaat door de schennis van het Heilige.
„Moest ik beschrijven, zegt Nicolaas, bij Fisen, hoe in dit
ongelukkig tijdvak alle goed belemmerd, alle rechtschapenheid
verdrukt, alle slechtheid daarentegen in de hand gewerkt werd,
dan zou ik den schijn aannemen als wilde ik in stede van een
geschiedverhaal een treurspel in 't licht geven" i).
Eindelijk, met zooveel leed begaan en niet het minst ook
zonder twijfel bewogen door het voortdurend gebed en de zelf-
I) Fisen, t. a. p„ no 16.

5 1
kastijdingen van den heiligen balling, scheen God zich over de
verweesde Kerk van Maastricht te willen ontfermen.
Hervatten wij het verhaal van Godescalk:
«Nadat zeven jaren verloopen waren, werd Faramund van «Jen
Maastrichtschen Bisschopszetel ontzet en uit het gewest verbannen.
»Toen verhieven de scharen der geestelijken en de volksmenigte
der verschillende stammen luide hun vrome gebeden ten Hemel, opdat
de Heer hun den herder, Lambertus, wedergave.
» Vorst Pepijn, die over vele landen en steden van Europa regeerde,
had de daden van den heiligen man vernomen, en gaf bevel,
hem met veel eerbewijzingen naar zijn zetel terug te voeren.
»Hoe groot bij het geheele volk de blijdschap was, met welke
lofgezangen en vreugdeliederen de priesters en de levieten, de monnikken
en de tallooze geestelijken den Heilige toejuichten, welke
hulde zoowel de vrienden als de behoeftigen, de weduwen en weezen
hem betuigden, en hoeveel eerbewijzingen zijn wederkomst begroetten,
kan ik niet verhalen.
«Voldoende zij het, de algemeene en eenparige vreugde, bij diens
terugkeer gebleken, te schetsen door te zeggen, dat alle bewoners van
Frankenland zooveel hartelijke geestdrift aan den dag legden, als ware
hun het voorrecht geschonken, een der Apostelen te ontvangen" 1).
Men hoort het: de brave kronijkschrijver heeft, ondanks
den overvloed van woorden, door hem gebruikt, geen woorden
genoeg om uit te drukken met hoeveel feestbetoon de heilige
Bisschop, bij zijn gelukkige wederkomst uit de ballingschap,
binnen zijn goede zetelstad aan de Maas door de geloovigen
werd onthaald.
Stefanus geeft nog deze bijzonderheden ten beste:
„Het zoo fel geslagene en door Gods ontferming goedgunstig
bevrijde volk drong nu met alle kracht er op aan, dat
Lambertus, hun voortreffelijke Kerkvoogd en wijze vader, teruggeroepen
werd.
Toen ten tijde stond Pepijn, een man geducht door de
wapenen en ijverig voorstander van den Godsdienst, aan het
hoofd van land en volk.
Daar hem Lambertus' zachtmoedigheid en heiligheid goed
bekend was, stuurde hij gezanten naar bovengenoemd klooster
i) Chapcav. t. a. p., bl. 331.
-

52
óm Lambertus te verzoeken, wel te willen komen tot den Koning
en zijn Bisschoppelijke bediening .te hervatten.
De gezondenen gingen heen, en, daar aangekomen, spraken
zij Lambertus aan in dezer voege: „U, Vader, bidt de Koning,
smeekt geheel het volk, dit klooster te verlaten, weer te keeren
tot de kudde, waarvan gij tegen wil en dank zijt gescheiden
geworden, en het werk Gods, gelijk gij het begonnen hadt,
voort te zetten."
„Ik beken, antwoordde de eerbiedwaardige man, met tra­
nen in de oogen, dat ik niet heb bestuurd gelijk het betaamt,
niet heb geleefd gelijk het plicht was; ik ben onbekwaam, ver­
der mijn kudde te weiden, verlang dan ook niet langer meer
aan 't hoofd te staan, daar ik niet bij machte ben, iemands heil
te bevorderen."
„U, voegden zij hem toe, u, edelsten der mannen, hei-
ligsten der priesters, bidden wij om uwe liefde tot God en den
evenmensch, met ons weêr te keeren, ten einde de leiding uwer
schapen op u te nemen.''
„Tegenspreken, mijne broeders, hernam de held, wil ik
niet, het bevel des Konings weerstreven mag ik niet, in de
behoeften mijner evennaasten te voorzien is mijn verlangen.
Daarom zal ik niet weigeren, u te volgen, aan God overlatende
te zorgen, dat alles door zijn macht volvoerd en tot het gewenscht
doel gebracht worde" i).
't Is ons echter niet vergund, hierbij langer te verwijlen,
daar wij den lezer op de hoogte moeten stellen van de gebeurtenissen,
welke dit heugelijk herstel mogelijk hadden gemaakt.
In het jaar 681 werd Ebroïn vermoord en in zijne plaats
Warado aangesteld als hofmeier van Koning Theodorik.
Warado sloot vrede met Pepijn van Herstal, die als legeroverste
aan het hoofd stond van de op Theodorik verbeten
Austrasiërs-, het voornaamste beding hield in dat Pepijn Theo-
I) Bij Chaptav., bl. 363.

53 -
dorik als Koning van Austrasië erkennen, en zelf over dit Rijk
het hofmeierschap aanvaarden zou.^
Een der eerste regeeringsdaden van Pepijn was de terugroeping
van den H. Bisschop Lambertus, in het jaar 681 of
682 1).
Verschillende schrijvers, onder de ouden Nicolaas en
Siegbert, onder de nieuwere Polain, Nulens, zijn de meening
toegedaan, dat de terugkomst van den Heilige eerst heeft plaats
gehad na den slag bij Testry.
Na Warado's overlijden namelijk was zijn schoonzoon
Bertharius in zijn plaats tot hofmeier verkozen; deze scheen de
voetstappen van den beruchten Ebroïn te willen drukken.
De Neuslriërs verzochten nu den Austrasischen hofmeier
Pepijn, hen van dien dwingeland te verlossen.
De oorlog werd verklaard, en bij Testry Theodorik verslagen
en Bertharius gedood.
Dat had plaats in het jaar 687 2).
Neemt men nu met bovengenoemde schrijvers aan, dat
toen pas de Heilige op zijn zetel werd hersteld, dan moet men
ook beweren, dat Godescalk en Stefanus, de beide oudste levensverhalers,
met zich zeiven in tegenspraak zijn, zegt de schrandere
Bollandist 3).
Duidelijk immers schrijft Godescalk en Stefanus, dat dra
na het overlijden van Hilderik, Lambertus in ballingschap toog
en na zeven jaren te Maastricht wederkeerde.
De eenige reden om te vermoeden, dat deze terugkeer
tot 687 moet worden verschoven, blijkt te liggen in een verkeerde
opvatting van Godescalks gezegde: „Vorst Pepijn, die
over vele landen en steden van Europa regeerde, gaf bevel, den
Heilige terug te roepen."
Dit is op Pepijn alleszins reeds toepasselijk van het jaar
1) Habets, Gcsch. van het Bisdom Roermond, b'. 133.
2) Roberti, Ratio temporum. Vita S. Huberti; Miraeus, Chronicon ad. annuni;
Nhmèc/ie, bl 82; Hist. Leod. comp. ad. anrum.
3) Bij Ghesq. t. a. p., no 69.

54
681 af, toen hij nog slechts in Austrasië de heerschappij voerde,
ofschoon het later, tevens over Neustrië en Burgondië aangesteld,
met meer reden kan worden gezegd.
Austrasië omvatte immers onder andere de Bisdommen
Keulen, Trier, Maastricht, Metz, Kamerijk, Toul, Verdun, Maintz,
Straatsburg en Laon i).
«Te zijner stede weergekeerd, schrijft Godescalk, legde hij, (de
H. Lambertus) er zich op toe, zijn levenswijze nog dagelijks te verbeteren.
ïHoe hij leefde voor God, en allen ten voorbeeld strekte, wie
zal dat naar verdienste beschrijven, wie heeft daarvoor woorden genoeg
en verheven genoeg te zijner beschikking?
«Hij toch volhardde met onbezweken ijver in de Wet Gods
zonder zich ooit aan iets berispelijks in zijn gedrag schuldig te maken.'
«Alle zijne handelingen waren doordacht, en terwijl hij door aanhoudende
waakzaamheid zijn lichaam in tucht bewaarde, hield hij
gestadig het oog zijns geestes, zijn zinnen en werken op God gevestigd,
zijn schreden tot God en de goede boodschap des vredes gericht.
«Den door God aangestelden trouwen en wijzen dienaar gelijk,
beijverde hij zich, ten bekwamen tijde de hem toevertrouwde geloovigen
met het brood der heilige leer te sterken, want deze is de spijze,
waardoor de zielen gevoed, en met God in gemeenschap en eenheid
vereenzelvigd worden.
«Door gepaste vermaningen en opwekkende gesprekken bracht
hij zijn onderhoorigen er toe, zondige gewoonten af te leggen, en gewende
hij hen aan de zelfbeheersching, welke voor de rechtschapenheid
en reinheid des levens wordt gevorderd.
«Hij duldde niet, dat zijn huisgenooten laakbare gewoonten aannamen,
maar trachtte die te voorkomen, hetzij door een afkeurend
stilzwijgen, hetzij door een b -risping, in het geheim en desnoods
openlijk toegediend.
»Hij was ijverig van geest, wakker in zorge, en, geplaatst tusschen
rijken en armen, bracht hij, zonder acht te slaan op den persoon
des machtigen, hulde aan den adel der zeden; naar gelang iemand
goed trachtte te leven, bewees hij hem achting.
»Reikte hij den behoeftige liefdegaven toe, dan blikten zijne
oogen ten hemel, want hij strekte zijne hand uit om te geven, en verwachtte
het loon daarvoor van boven.
«Bezocht hij kloosters en sprak hij tot het volk het woord des
Heeren, dan volgde het uitreiken van aalmoezen het toedienen der
geestelijke spijze.
l) Jos. Daris, bl. 115.

55
»Wat hij den behoeftige meedeelde achtte hij Gode in blijdschap
geofferd, steeds indachtig de belofte des Heeren: »Wat gij den
minsten der mijnen gedaan hebt, is Mij-zelve gedaan."
«Bescheiden in zijn kleeding, wilde hij nooit in zijn huiselijk
leven een gesmukten zetel innemen, en, werden hem soms, als voor
Kerkvorsten gebruikelijk was, sierlijke gewaden bereid, dan legde hij
die op zijde, en stak hij zich in een gewone, niet zelden vrij havelooze
kleedij, ten einde zich te verootmoedigen door datgene, waardoor
anderen trachten zich te verheffen.
»Zoo kampende met krachtig gemoed en met godsvrucht gewapend,
onderwierp hij aan Christus én lichaam én geest, zijner hooge
bediening steeds waardig.
»Wereldschc eer en ijdele praal, zoo verlokkelijk voor die ze
liefhebben, achtte hij een wufien droom, een ijlen rook, een snelvlietend
water gelijk.
«Tegenkantingen verduurde hij goedsmoeds, ten dage van voorspoed,
waardoor zoo menigeen ten val wordt gebracht, was hij met
verdubbelde waakzaamheid op zijn hoede.
«Door het trouw bewaren van de reinheid des harten en des
hchaams toonde hij zijnen ondergeschikten wat zij moesten duchten
en liefhebben, wat zij voor hun deel moesten kiezen en nastreven.
«Den Christen volke gaf hij heilzame voorschriften, de hem ter
zielzorg aangewezen landstieek verlichtte hij met de fakkel der Evangelische
leer, terwijl hij de ellendige dwaling der heidenen te keer
ging, en in hunne harten de kilheid der ongeloovigheid door den gloed
des waren Geloofs verdreef.
«Zoodoende verspreidde zich, zonder dat hij naar iets anders
haakte dan naar de stilte der onbekendheid, de roep zijner heiligheid
over alle landen van Europa, en gaarne hadde hij, alle vermoeienissen
trotseerend, als een andere Paulus de geheele wereld doorkruist,
om den volkeren heil te doen geworden.
«Zoo sleet hij zijn leven, zuiver en standvastig in het Geloof,
roemwaardig door krachtdadige deugd, edelmoedig in barmhartigheid,
welwillend en levendig in zijn onderwijzingen, even bereid, voor het
recht in de bres te springen als om beleedigingen te vergeven, lieftallig
in zijn omgang met elkeen, en nooit falende waar herderplicht
hem riep" i).
I) Chapeav., t. a. r. bl. 331 en vlg.

Ti T T> T T T T> f T T T T T" T T
Soota^tuk VI.
De H. Lambertus, leeraar van Heiligen.
De zevende eeuw wordt met recht genoemd de „Eeuw der
Heiligen" voor ons vaderland, gelijk den lezer uit eigen waarneming
bereids zal zijn gebleken.
Zeker, het was eene eeuw van geweldige gisting.
Wel kon men het heidendom verslagen, het Christendom
triomfeerend heeten, doch de wording van een groot volk, de
vorming van velerlei stammen tot een staatkundig en maatschappelijk
geheel krijgt niet binnen het tijdsbestek van slechts
ettelijke jaren zijn beslag.
De Hemelsche dauw der Christelijke beschaving kan slechts
langzamerhand doorsijpelen tot in de onderste lagen der maatschappij.
Voeg daarbij de aanhoudende invallen van barbaren, die
zoo vaak een opkomende schepping des menschen te vuur en
te zwaard vernielden, de veelvuldige worstelingen van ras tegen
ras, alsmede de oorlogen, nu eens door den Vorst tegen zijn
kwalijk beteugelde onderdanen, dan weer door een misnoegde

57
bevolking tegen de dwingelandij harer gebieders, ofwel door
den eenen Gekroonde, om de heerschappij over een gewest
tegen den anderen, door de opeenvolgende hofmeiers, tot be­
vestiging of uitbreiding van macht en invloed tegen ambtge-
nooten gevoerd.
Zeker, het was een veelbewogen eeuw, een tijdsgewricht
van heftig horten en stooten, maar tevens van wedergeboorte,
van voorbereiding op de vruchtbare wereldheerschappij van
Karei den Groote.
De herschepping van het tot dusverre vormeloos West-
Europa door de Christelijke beschaving was het werk van Hei­
ligen, van uitverkoren mannen en vrouwen, die over dien woes-
ten bajert het Goddelijk zaad des woords en des voorbeelds
strooiden, terwijl zij God in den eenvoud des harten smeekten,
over hun werken en zorgen vruchtbaarmakenden zegen uit te
storten.
Alleen door Heiligen immers, alleen door allesopofferende,
vastende, zich-zelven afbeulende, dag en nacht in gebed ver-
zonkene strijderen Gods kan zulk een herschepping worden
totstandgebracht.
Verwijlen wij nu een spanne tijds bij dit hartverheffend
tooneel, ons voorstellende den H. Lambertus, in betrekking met
de tijdgenooten, die onder zijn invloed en leiding tot het
hoogste zieleleven, dat een mensch op aarde kan leven, werden
opgevoerd.
In de dagen dat Ebroïn, die, gelijk wij bereids zagen,
onzen Heilige van zijn Bisschopszetel verdreef, in zijn euvelmoed
de Franken van Neustrië verdrukte, leefde er in Aquitanië,
(de landstreek, welke van het Pyreneesch gebergte zich uitstrekt
tot aan de rivier de Garonne en den Oceaan), een jeugdig edelman
van Koninklijken bloede, met de waardigheid van paleisgraaf
aan 't hof van Koning Theodorik bekleed i).
i) Zie de Geslachtslijst van den Heilige bij Roberti bl. 545.-

58
Hij was even onderwezen in de schoone letteren als bedreven
in den wapenhandel.
Vol afschuw over Ebroïns dwingelandij, verliet HUBERTTJS
— zoo was de naam van den edelen Aquitaniër — het land
zijner geboorte en begaf zich naar Austrasië, dat onder het
krachtig en wijs bestuur van Pepijn dagen van vrede en welvaart
beleefde.
De aankomst van Hubertus in ons land moet dus hebben
plaats gehad na het jaar 679, in den tijd, dat de H. Lambertus
te Stavelot vertoefde.
Hubertus' onafscheidbare gezellin was zijne moei Oda,
weduwe van Boggis, hertog van Aquitanië.
Nauwelijks was in het jaar 681 de H. Lambeitus op zijn
zetel hersteld, of Hubertus, die reeds over de hooge wetenschap
en het stichtend leven van den moedigen Bisschop veel had
vernomen, begaf zich naar Maastricht.
Al ras gevoelde hij zich met een onweerstaanbare kracht
voor dezen grooten dienaar Gods genegen, en trachtte hij
zooveel mogelijk van 's mans onderricht en heilig voorbeeld
partij te trekken.
Gods genade boezemde hem allengs zulk een grooten
afkeer van de ijdelheid der vergankelijke wereld in, dat hij
vurig verlangde onder het getal der Maastrichtsche geestelijken
te worden opgenomen en zich te wijden aan den dienst des
Heeren, doch de huwelijksband verhinderde hem voorshands dit
voornemen ten uitvoer te leggen.
Intusschen leefde hij minder als leek, gehuwd man en
adellijk heer, dan als geestelijke, leerling van den H. Lambertus.
Nauwelijks echter was zijne gemalin, die hem een zoon
had geschonken, Floribertus, later - anno 727 — opvolger van
zijn vader op den Bisschopszetel van Luik en eveneens onder
het getal der Heiligen opgenomen, naar een beter leven ingegaan,
of hij volgde de inspraken van zijn hart en werd door
zijn heiligen leermeester tot priester gewijd.
Dat de H. Hubertus een leerling van den H. Lambertus

59
geweest is, getuigt niet alleen Godescalk i), maar ook de onbe­
kende schrijver, „tijdgenoot en leerling" tevens van den H. Hu­
bertus.
Deze „onbekende", die zelf bij het sterfbed van den
Heilige, met dezes „voortreffelijken zoon" Floribertus tegenwoordig
was 2), getuigt, dat de vrome dienaar Gods Hubertus des
te gemakkelijker het voorbeeld van Christus kon navolgen, doordien
hij het geluk had, onder de leiding te staan van zijn
heiligen voorganger Lambertus.
Veilig mogen wij het dus een grooten vereerder van beide
Heiligen nazeggen: „Onder de eeretitels, die den H.Lambertus
toekomen, is het zeker niet de minste, dat hij een zoo edelen
leerling en zich een zoo waardigen opvolger gevormd heeft, als
de H. Hubertus was" 3).
Over de H. ODA, wel te onderscheiden van hare eveneens
heilige tijd- en naamgenoote, de Schotsche Koningsdochter,
die te Weert, Venraai en vooral te St. Oedenrode vereerd
wordt, en die omtrent het jaar 710 op het graf van den H. Lambertus
het gebruik der oogen heeft bekomen, lezen wij in het
Luiksch Brevier onder meer het volgende: „Na het overlijden
van haren gemaal, toog zij naar Austrasië, waar zij vele erfgoederen
bezat, en, reikhalzend als zij was naar een heilig leven,
zocht zij den omgang van den H. Bisschop Lambertus, door
wiens voorlichting en vermaningen zij tot de luisterrijkste deugd
werd opgevoerd.
„Tn vele plaatsen richtte zij ziekenhuizen en kerken op,
en de dienaren Gods voorzag zij van de noodige levensbehoefte.
„Haar moederlijke zorge strekte zij vooral uit over een
vlek, bij Hoei gelegen en Amay genaamd; daar bouwde en be­
giftigde zij rijkelijk een kerk, den H. Martelaar Georgius toe­
gewijd.
„Een aanzienlijk gedeelte van haar groot vermogen kwam
1) Bij Chapcav. cap. 14.
2) Bij Roberti, cap. 14. . „
3) Jos. Demarteau, „St. Hubert, sa légende, son histoire , bl. 19.

6o
in het bezit van het St. Lambertskapittel en de wordende Kerk
van Luik.
„Zij overleed te Amay, en haar bloedverwant, de H Floribertus,
Bisschop van Luik, verhief er haar heilig overschot
door wonderen vermaard, ten altare" i).
Uit het huwelijk van den gelukzaligen Pepijn van Landen
met de eveneens gelukzalige Itta of Iduberga was, behalve
de H. Gertrudis, abdisse van Nivelles, eene andere dochter gesproten,
die huwde met hertog Ansigisus, broeder van den
H. Arnulf, Bisschop van Metz.
Haar naam was BEGGA, haar zoon, Pepijn van Herstal
Na den dood van haren gemaal, anno 673, besteedde zij
haar leven en hare rijkdommen aan goede werken.
„Wij mogen er niet aan twijfelen, schrijft Daris, of zij
vooral heeft bij haren zoon Pepijn aangedrongen op de terugroeping
des H. Lambertus uit de ballingschap" 2).
Na een beêvaart ter H. Stede stichtte zij een klooster te
Andenne, tusschen Hoei en Namen gelegen, en bevolkte het
met geestelijke dochters, afkomstig uit de Nivelsche abdij, door
hare zuster Gertrudis en hare moeder Itta gebouwd.
Zelf omhelsde zij het kloosterleven te Andenne, bracht er
de dertien laatste jaren haars levens door in boete en godsvrucht
en overleed er in het jaar 695 3).
Over de H. LANDRADA hebben wij in het 3* Hoofdstuk
reeds gesproken.
De H. Lambertus had haar opgenomen onder het getal
der gesluierde kloostermaagden, en was, naar Diederik, haar
levensbeschrijver, getuigt, ten allen tijde haar vertrouwd raadsman
„Toen zij, zoo verhaalt Diederik, na een langen kamp
door den geest tegen het vleesch gestreden, waarin dit laatste'
door t onbarmhartig vasten als het ware was uitgedroogd op
het ziekbed werd geworpen, voorspelde zij haar naderend einde,
1) Prop. Leod. en Molanus 25a Octobris.
2) Dans, x. a. p. bl. 108.
3> Zie Ghesq., T. H, Geslachtslijst bij bl. 228.

6i
en ontbood zij uit het naburige Maastricht den H. Bisschop
Lambertus, opdat zij in 't sterven verkwikt wierd door de vermaningen
van den H. dienaar Gods, wiens raadgevingen tijdens
haar leven haar zoo dikwijls te stade waren gekomen.
„Nauwelijks vernam de heilige grijsaard de droevige mare,
of hij begaf zich op weg naar Munsterbilsen, waar intusschen
Landrada uit de stoffelijke naar de eeuwige woning verhuisde.
„Op zijn weg werd Lambertus, — middelerwijl was de
avond gevallen — door een aangenaam droomgezicht verrast.
„Als in geestverrukking opgetogen, zag hij de eerbiedwaardige
maagd, omgeven van heerlijken luister; zij berispte den
grijsaard op dien gemeenzamen toon, waarin zij placht met hem
te spreken, wegens zijne traagheid, en verweet hem, dat zij bij
haar verscheiden niet uit zijne handen de heilige Geheimen had
mogen ontvangen.
„Hij bracht verontschuldigingen bij en verklaarde zich be­
reid, haar stoffelijk overschot ter aarde te besteden.
„Blik, hernam zij, strak voor u uit naar den hemel, en
aanschouw het teeken des kruizes, omluisterd van een stralen­
krans."
„Lambertus richtte zich in zijn volle lengte op in de
hoogte en teekende de plek, waarop het kruis nederstraalde.
„Deze, sprak de maagd, is mijn begraafplaats, daar zal
mijn assche rusten tot op-den dag, bepaald door den Heer."
„Terwijl de maagd in de wolken verdwijnt, komt de Bisschop
overeind terug op den grond en wordt ijlings naar Bilsen
gevoerd, waar hij de zusters aantreft, bezig met de toebereidselen
voor de begrafenis binnen de kerk.
„Na zijn gebed te hebben gestort, richt hij met de hem
eigene zeggingskracht en zalving het woord tot de schare, en
maakt haar de hem gedane openbaring bekend.
„Daarop ontstond een groot misbaar, en alhoewel hij zijne
rede nog niet had voleind, verhieven zij luide hare stemmen
tegen hem en klaagden bitterlijk.
„Hier, zeiden zij, werd zij den Heer toegewijd en tot

62 -
abdisse aangesteld, door haar toedoen rees deze kerk in de
hoogte en breidde zich de maagdelijke schare uit. Hier gaf zij
den blinden het gebruik der oogen, den kreupelen dat der ledematen
weder; hier bood zij het hoofd aan alle beproevingen.
Gij-zelf waart hier ter plaatse de helper van haren ijver, de
getuige van hare deugden, de inwijder van haar kerkgebouw.
Het past den Bisschop niet, zijn volk te bedroeven, den herder
niet, zijn schapen te willen berooven, zoodat wij na haar verscheiden
zouden moeten verliezen die wij tijdens haar leven
bezaten. Het is strijdig met de gehechtheid en liefde, haar verschuldigd,
eene Heilige, eene wonderdoenster, aan vreemden
over te laten. Volbreng gij uw ambt, wij zullen naar plicht en
vermogen voor het overige zorgen.
,,'t Is gemakkelijk, zoo luidde Lambertus' bescheid, aan
het hoofd te staan, doch moeilijk, allen te bevredigen. Aan
God dient men meer te gehoorzamen dan aan de menschen,
doch wijl ik overtuigd ben, dat hetgeen bij God is besloten,
door menschen niet kan worden gewijzigd, voeg ik mij naar
uw verlangen."
„De H. abdisse werd begraven.
„De H. Bisschop, wiens gemoed in zorge was, legt zich
een vasten op, voegt gebeden bij de lijfskastijding, en na drie
dagen neemt hij wederom het woord op.
„Aan God, zeide hij, niet te willen gehoorzamen, is, beproeven
een stroom in zijn vaart te stuiten met een arm. Met
eigen oogen moeten wij ons nu overtuigen van hetgeen ons
visioen beduidt; men legge het graf der abdisse open, opdat
aan alle onzekerheid een einde kome."
„Eenparig wordt die toespraak goedgekeurd.
„Men opent de grafstede en vindt er niet alleen het
lichaam niet meer, doch ook de lijkkist, waarin het was neergelegd,
bleek verdwenen.
„Allen, de Bisschop slechts uitgezonderd, verbleeken en
zwijgen.
„Hij echter betuigt zijn dank aan God en spreekt haar

63
vaderlijk toe: „nu het wantrouwen is geweken, zullen wij ervaren
wat Gods heerlijkheid vermag."
„Hij stelt zich aan het hoofd van den stoet, en "gaat den
weg in naar Wintershoven, werwaarts hem de menigte volgt.
„Daar wordt op de door hem gemerkte plek de bodem
opgedolven, en, o wonder! men vindt er het lichaam der maagd
liggende in hare kist.
„Zonder twijfel, zoo eindigt Diederik zijn verhaal, hadden
de Engelen het heilig overschot daar met eerbied bijgezet" i).
Dit kan, gelijk Ghesquierus aanmerkt, niet geschied zijn
voor het jaar 700. Voor dien tijd toch kon men den H. Lam­
bertus niet noemen, gelijk Diederik het tot tweemaal toe doet:
een grijsaard.
Onder de heilige en roemwaardige personen, die, zooals
de geschiedschrijver van ons Bisdom zegt, „door hunne tegenwoordigheid
het geestelijk grondgebied van den H. Lambertus
verheerlijkten" 2), mogen wij zeker niet vergeten melding te maken
van de Heiligen WIRO, PLECHELMUS en OTGERUS, het beroemde
drietal van den St. Pietersberg, geloofsverkondigers in
het land van Gelder, Gulik en Kleef.
Omstreeks den tijd, dat de H. Lambertus, zooals wij in
het volgende hoofdstuk zullen verhalen, zich onledig hield met
het bekeeringsweik in Kempenland, vestigden zich in de omstreken
van de later opgekomen stad Roermond, deze drie
Heiligen, afkomstig uit Schotland, ten einde er de bevolking in
de leer van Christus te onderwijzen.
Pepijn van Herstal schonk hun genoemden berg, thans
St. Odiliénberg genaamd, tot woonplaats, alwaar zij eene kerk
en een klooster bouwden 3).
Pepijn had zulk een vereering voor deze kloeke geloofs­
boden, die alom, gevaar en dood trotseerend, het zaad des
1) Theodoricus bij Ghesq. T. V, bl. 213.
2) 'Jos. Habets t. a. p. bl. 134. . , „ „,.„ ^ cm
3 Alb. Wolters. „De H.H. Wiro, Plech. et Otg., bl. 48; Willemsen, De Stlftkerk
v. d. H. Petnis te St. Odiliënberg, bl. 7.

64
Evangelies uitstrooiden, heidenen bekeerden en heiligdommen
als uit den grond deden oprijzen, dat hij jaarlijks, naar Daris,
en ook het Proprium Ruraem. verzekeren, den tocht naar
St. Pietersberg aanvaardde, om er aan de voeten van den H.
Wiro, en, na dezes overlijden, van den H. Plechelmus, de kwijtschelding
zijner zonden te bekomen i).
Daar de Maas- en Roerstreek behoorde tot het Bisdom
Maastricht, heeft de door genoemde Heiligen ondernomen Evangelieprediking
ongetwijfeld plaats gehad in gemeenschappelijk
overleg met den H. Lambertus.
In zijne „Gesta Sti Lamberti" verhaalt kanunnik Nicolaas,
dat de H. WILLEBRORDÜS, de wijdvermaarde apostel der
Friezen en eerste Bisschop van Utrecht, bisdom grenzende aan
dat van Maastricht, naar eene aloude overlevering, ter plaatse
Teisterbant genaamd, zeer dikwijls samenkomsten hield met den
H. Lambertus, ten einde elkander tot den harden kamp voor
de uitbreiding van het Godsrijk te bemoedigen en maatregelen
te beramen, tot bevordering yan het bekeeringswerk, beiden
mannen zoo dierbaar 2).
„De H. Willebrordüs, schrijft Suijskens, werd door Paus
Sergius I op St. Caeciliadag 696 Bisschop der Friezen gewijd,
doch of hij op genoemde plaats aan de grenzen van beider
grondgebied meermalen zijn H. ambtgenoot van Maastricht
heeft aangetroffen, is niet boven twijfel verheven.
„Vóór Nicolaas maakt geen schrijver melding daarvan,
alhoewel de daar gebouwde kerk en volkstoeloop op St. Lambertusdag,
alsmede de daor Nicolaas aangehaalde overlevering,
ter gunsta daarvan schijnen te pleiten.
„Wat niet kan betwijfeld wórden, is het feit, dat de H.
Willebrordüs reeds voor zijn wijding tot Bisschop kennis had
aangeknoopt met den H. Lambertus.
„Alcuinus immers verhaalt, dat Pepijn van Herstal Wille-
j) Daris, t. a. p., bl 106; Prop. Ruraem. in festo Sti Wironis.
2) Nicol. bij Chapeav. t. a. p., bl. 391.

65
brordus welwillend ontving en eenigen tijd in Austrasië deed
verblijven tot verbreiding des Christendoms, alvorens hij hem
naar Rome zond, om er door den Paus tot Bisschop te worden
gewijd.
„Pepijn nu woonde doorgaans te Herstal, niet ver van
Maastricht en in dit Bisdom gelegen, zoodat hij ongetwijfeld
daarover zal hebben beraadslaagd met den H. Lambertus, van
wiens heiligheid en Apostolischen ijver hij een hoogen dunk had
opgevat" i).
Wat er ook van zij, zeker is het, dat, vermoedelijk omstreeks
het jaar 698, de H. Willebrord de vermaarde abdij Susteren
stichtte en met rijke inkomsten begiftigde 2).
Ongetwijfeld is dit niet geschied zonder medeweten van
den H. Lambertus.
Tevens zou het niet onwaarschijnlijk zijn, dat daar beide
geloofsverkondigers nu en dan ter bespreking der Kerkelijke
belangen zijn saamgekomen.
„Ook is het zeker, dat onze Heilige, schrijft Suijskens, door
de Mechelschen in hooge eere en voor hun eersten geloofsbode
wordt gehouden.
„Nabij Hofstade ligt een hoogte, St. Lambrechtsberg ge-
heeten; daar zou hij den heidenschen bewoners dier streek,
waar naderhand de stad Mechelen ontstond, het Evangelie heb­
ben verkondigd" 3).
Te dezer plaatse mag ik niet verhelen, dat, naar luid van
een aloude overlevering, de H. Lambertus, van Maastricht uit
de Maas afzakkende tot tegenover de burcht van Kessel, aan
de bewoners van den rechteroever het Evangelie heeft ver­
kondigd.
1) t. a. p., no 81. ... . .
2 Habets, t. a. p. bl. 134. Van Susteren wordt het eerst melding gemaakt
omstreeks het jaar 711, in den giftbrief eens monniks Ansbald, die zich „van
Susteren" noemt en aan Willebrord zijn vaderlijk erfgoed ten geschenke geelt.
In 714 schonk Pepijn, met zijne gade Blittrudis, aan Willebrord te Susteren een
bidcel en een kerkjen, welke op nieuwe grondslagen moesten worden herbouwd.
Dr. P. Alb. Thijm: De H. Willebrordüs bl. 193.
3) Suijskens. t. a. p. no 83.
DE H. LAMBERTUS. 5

66
Op een kleine verhevenheid lag destijds, uit Maaskeien
gebouwd, een wachthuis of heidensche tempel, door hem ten
gerieve der nieuwbekeerden in een Christen bedehuis herschapen,
en later door het dankbaar geloovige volk aan hem toegewijd.
Aan dit eeuwenoud St. Lambertuskerkje, thans slechts een
kapelletje meer, heeft het kerspel Beesel, en later dat van den
H. Lambertus te Reuver, zijn ontstaan te danken.
Merkwaardig is het feit, dat sedert onheugelijke tijden
naast den H. Lambertus, zijn medehelper in het Apostolaat, de
H. Willebrordüs, te Reuver in hooge vereering gestaan en in
de kerk zijn beeld gehad heeft.
Van de onderlinge besprekingen der beide Heiligen maakt
ook het Proprium Ruraem. gewag. Eveneens Knippenbergh i).
„Er heeft, schrijft Dr. P. Alb. Thym, tusschen den H. Willebrord
en Lambertus eene bepaalde verstandhouding bestaan,
waarvan zich evenwel uit de Heiligenlevens geene bijzonderheden
laten mededeelen" 2).
„Lambert, Willebrord 1", roept gemelde schrijver uit, en
daarmede kunnen wij dit hoofdstuk besluiten. „Wien klopt het
geloovige hart niet bij de herinnering aan die groote mannen I"
„Het streven dezer mannen was volkomen hetzelfde.
„Waarover zullen zij zich anders beraden hebben dan over
de belangen der Kerk ! Wat zullen zij anders dan eikaars oordeel
ingewonnen hebben, elkander de denkbeelden der Pauzen
mededeelende, omtrent de uitbreiding des Christendoms, elkander
sterkende in den door alle eeuwen voortdurenden strijd
tusschen de geestelijke en de wereldlijke macht."
1) In festo Sti Willebr. 7a Nov. — Kntpfeniergh, Hist. Duc. Gelr. caput VI.
2) In zijn „Willebrordüs" bl. 201.

in het voorgaand hoofdstuk zijn wij, door den aard der daarin
behandelde stof genoodzaakt, op de geschiedenis eenigszins
vooruitgeloopen.
Öoofëtëtuk VII.
De H. Lambertus,
Apostel van Kempenland en Brabant.
Keeren wij derhalve op onze schreden terug tot het tijd­
stip, onmiddellijk volgende op de blijde weder-inkomst des
Heiligen binnen zijne Bisschopsstad, aan Maas en Jeker gelegen.
Wij geven het woord wederom aan :
Godescalk: »In zijne herderlijke bezorgdheid bezocht hij alom
de steden en plaatsen van zijn Bisdom, en deed overal het licht des
Evangelies schijnen.
»Hij versterkte het geloof der Christenen, verdreef de pestwalmen
des heidendorns en trad onversaagd tegen die rampzalige dwaling
op, aangevuurd door den gloed des geloofs.
s>Zoo begaf hij zich naar Toxandrië, dat een niet onaanzienlijk
gedeelte van zijn Kerkelijk gebied besloeg.
»Tot dusverre had de afgodendienst de bewoners dier landstreek
weerhouden, tot de kennis van Christus te komen; de dwaling
zat er zeer diep ingeworteld; zij konden zich niet voorstellen, dat de

68
Wereld was geschapen en geregeerd wordt door iemand anders dan
hunne afgoden.
«De heilige man, dien het hevig verdroot, dat een gedeelte van
het aan zijn zielzorg toevertrouwde land zoo deerlijk op het dwaalspoor
liep, wierp alle afgodsbeelden en tempels omver.
«Genoopt door zijne liefde voor Christus, en ter belijdenis van
zijn geloof weerstond hij, in zijn strijd tegen de heidensche dwaalleer,
door geen gewapenden beschermd, aan de woede der heidenen en
predikte hun den naam der Allerheiligste Drievuldigheid, waarvan zij
tot hieraan nog niets hadden vernomen.
»Zoo bracht hij tallooze scharen van ongeloovigen van de logen
tot de waarheid, van het heidendom tot den Christelijken Godsdienst,
van den duivel tot Christus.
«Degenen, die aanvankelijk, toen hij met de verkondiging van
hetgeen zij valschheid waanden, begon, hem wilden verscheuren, legden
later alle woestheid af.
«Zij bewonderden de standvastigheid, waarmede hij het eenmaal
opgevatte voornemen doorzette, en hadden den moed niet meer,
zich te verzetten tegen de voortvarendheid, bij de Christus-prediking
aan den dag gelegd, en tegen de overtuigingskracht, waarmede hij
het zoo mannelijk tegen hen voor de waarheid opnam.
«Allengs begonnen zij williger te worden, en aan hetgeen de
geloofsbode hun verkondigde, niet alleen hunne ooren, maar ook én
geest én hart te ontsluiten.
«Verheugd over dezen gelukkigen ommekeer, ging de gelukzalige
man voort, hen met Evangelische woorden - te onderrichten, en
hen te leeren hoe zij zich van de dwaling, waarin zij waren geboren
en opgegroeid, geheel en al mossten ontdoen, hoe zij dieper en dieper
in het Christelijk geloof moesten doordringen, hoe zij, als dappere
strijders, in den kamp voor Christus moesten palstaan; hoe zij weerstand
moesten bieden aan de bekoringen van den vijand, dien het
verdroot, dat zij hem, na den afgodendienst te hebben verlaten, niet
meer toebehoorden, gelijk vroeger.
«Nu de heiligschendende eeredienst der barbaren was afgeschaft,
verspreidde zich, in de plaats van den verpestenden reuk der afgoderij,
heinde en verre de zoete balsemgeur (der Christelijke beschaving).
«Bij de opneming (der bekeerlingen) in den schoot der Kerk en
bij de verkondiging der Goddelijke leer hield hij zich steeds en stipt
aan de Apostolische gebruiken, en heelde de zielewonden met Hemelsche
artsenij.
«In alles betrachtte hij de eischen der deugd; degelijk in het
vertoog, goedertieren in het vergeven, onderwees hij zijn onderhoorigen
eerst en vooral door zijn voorbeeld, en dan door het woord" i)
l) Bij Chaf. t. a. p. cap. VI.

6Ü
Dat onze Heilige, na een zevental jaren, verre van de
zijnen in ballingschap doorgebracht, en de zielzorg der hem
toevertrouwde en zoo innig in Christus dierbare kudde aan den
ingedrongen gunsteling van een Ebroïn te hebben moeten
achterlaten, behoefte gevoelde, om zich door eigen beschouwing
van den toestand te vergewissen, kan allerminst verwondering
baren.
Zijn geestelijk kroost had veel geleden,
Staatkundige beroerten hadden zijn Bisdom geteisterd, en
allengs waren ook heidensche begrippen, afgodische gebruiken
ingeslopen.
Daar moest worden afgebroken ter eene, opgebouwd ter
andere zijde, hier gezuiverd en verbeterd, daar bevestigd en
opgewekt.
Ook diende hij, om duurzaam werk te verrichten, de kwaal
met wortel en tak, het heidendom in zijn laatste schuilhoeken
uit te roeien.
Hadde hij de bovenaardsche wetenschap der Heiligen,
daarbij den heldhaftigen moed der Apostelen niet bezeten, om
alles voor allen te worden, ware de H. Lambertus niet op de
hoogte van zijn ontilbaar zware, veelomvattende taak geweest,
clan ware wellicht, na een 300-jarig vruchtbaar en roemrijk bestaan,
het reuzenwerk van den grooten H. Servatius jammerlijk
te gronde gericht.
De Heer echter heeft gewaakt over de Kerk van Maastricht.
Tijdens zijn verblijf in de Ardennen, dag en nacht uitsluitend
op de verheerlijking van Gods Naam en eigen lijfskastijding,
eigen geestverheffing bedacht, had Lambertus, naar het
voorbeeld der kloeke monniken, in wier midden hij leefde, zich
gehard voor den arbeid, die hem wachtte, gestaald voor den
feilen kamp, die hem verbeidde.
Zoo bracht de middeleeuwsche edelman, alvorens hij als
ridder tot verdediging van de heiligste rechten mocht opdagen,
gewapend, een heelen nacht door in het heiligdom, wakend,
boetend en biddend.

70
Waarvan de naam Taxandrie, Toxandrië of Tessendrië,
nog overgebleven in Tessenderloo, afkomstig is, weten wij niet.
Bij Dr. P. Alb. Thym, die zich op den Romeinschen
schrijver Plinius beroept, lezen wij, dat de benaming Taxan-
driërs meerdere stammen omsloot, waartoe onder anderen de
Menapiërs en Eburonen moeten gerekend worden 1).
„Uit eenige oude schrijvers, zegt hij nog, kunnen wij al
spoedig lezen, wat wij, met meerdere juistheid, door Taxandrië
hebben te verstaan, al kunnen wij er overal de grenzen ook
niet nauwkeurig van bepalen.
„Voor ons onderwerp is het genoeg te weten, dat de zui­
delijke grens zich tot Bilsen, tusschen Hasselt en Maastricht,
uitstrekte. Het dorp Vucht, in de meierij van 's Hertogenbosch,
was een der noordelijkste plaatsen. Oostelijk had men Vlierden,
Deurne en Bakel. De westelijke plaatsen waren Alfen en
Northrewic, in het arrondissement Turnhout 2).
„De H. Lambertus geldt voor den zendeling van Toxandrië.
„Doch zijn arbeid heeft zich ook tot het prediken der
buiten Toxandrië wonende stammen uitgestrekt, zooals ons in
zijne levensgeschiedenis wordt medegedeeld 3).
„Ter prediking des Evangelies, zoo luidt het daar, begaf
hij zich naar de aan Toxandrië grenzende stammen."
„Deze hadden hunne woonplaats, zegt de levensbeschrijver,
waar de Maas, met den uitstroomenden Rijn vermeerderd, niet
ver van de Engelsche zee, de Toxandriërs en andere inwoners
dier streek van de Friezen afscheidt," wel het noord-westelijk
deel van Noord-Brabant, dat wij gewoonlijk Teijsterbant noemen.
„Volgens deze uitdrukking is het dus niet Toxandrië alleen,
wat door Lambert is bekeerd geworden, maar tevens het daar­
aan grenzende volk, hetgeen de veronderstelling des te meer
grond geeft, dat Willebrord hem op eenige zijner tochten heeft
vergezeld.
1) Alb. Thym, t, a. p. bl. 126.
2) Ibid. p. 125.
3) Boll. Acta SS. Sept. D. V, bl. 609.

7i
„Aan welke dezer tochten en hoeverre juist Willebrord
aan die bekeeringen deelnam, kan niet met zekerheid gezegd
worden; de overlevering houdt hem naast Lambert aan de
Maasoevers in groote eere.
„Zeker is het, dat de groote Lambertus den jongeren Willebrord
de hand toereikte, en hem, een tijd lang, op zijnen
bekeeringstocht met zich nam, ten einde hij hem meer en meer
van den geest der Kerk mocht doordringen" i).
Te Holset, hij Vaals, heeft, luidens een aloude overlevering,
onze Heilige de reeds omstreeks het jaar 515 bekeerde
bevolking in het Christendom bevestigd en versterkt. In dien
arbeid werd hij bijgestaan door Willebrord.
Ook zegende hij aldaar een bron, waaraan de geloovigen
niet meer dorsten te putten, wijl het water door de afgodspriesters,
die wegens het aannemen der Christelijke leer op hen
zeer gebelgd waren, was vergiftigd geworden.
Sedert onze Heilige daaraan zijn dorst heeft gelescht, borrelt
een frisch en gezond water op uit de bron.
In de oude kerk te Alfen, aan de Maas, even als te
Blerik, en waarschijnlijk op talrijke andere plaatsen, vindt men
de beelden van beide Heiligen broederlijk bij elkander staan.
Ter eerstgenoemde plaats, te Lit eveneens, zijn, indien
men de overlevering mag vertrouwen, de H.H. Lambertus en
Willebrordüs samengekomen, om het bekeeringswerk te bespreken.
In het dekenaat Wassenberg, thans tot het Bisdom Keulen,
vroeger tot dat van Luik behoorende, ligt de oude parochie
(ecckiia integra) Birgelen, wier naam blijkbaar afkomstig is van
het woord Bergelein, bergje.
Op den heuvel, waar vroeger tot de jaren 30 onzer eeuw,
de om haren ouderdom eerbiedwaardige parochiekerk zich verhief,
zou de H. Lambertus een heidenschen tempel hebben aangetroffen
en in een Christen kerk herschapen.
1) Alb. Thijm, t.. a, p. bl. 127.

• 72 •
Daar verzamelde hij om zich de bewoners van heinde en
verre, verkondigde hun de ware leer des heils, en diende hun
bij een in het houtrijke dal ontspringende waterwelle het Sacrament
der Wedergeboorte toe.
Van toen af tot den huidigen dag toe werd deze bron
niet anders meer dan „St. Lambertsput" geheeten en voortdurend
bezocht door het vrome landvolk, dat, vol vertrouwen op
de voorspraak des Heiligen, het water gebruikt als een heilmiddel
vooral tegen oogziekten.
Op den heuvel, die weleer de parochiekerk droeg, prijkt
thans de grafkapel der vrijheerlijke familie von Leikom, van
Elsum, en boven de St. Lambertusbron welft zich een kapelletje,
aan de Moeder van Smarten toegewijd.
Uit verschillende plaatselijke benamingen kan men heden
ten dage nog afleiden, dat deze aloude St. Lambertus-parochie
altoos een middelpunt van Christelijk leven in die streek is
geweest.
Niet alleen „aan de Maasoevers", maar ook in vele plaatsen
van Nederlandsch en Belgisch Limburg, van Noord- en
Zuid-Brabant en in de provincie Antwerpen, zooals blijkt uit de
talrijke kerken, te hunner eere gebouwd, werden en worden
nog beide Heiligen in eere gehouden.
DE H. LAMBERTUS IS KERKPATROON
In Nederland:
Te Bingelrade, Blerik, Haelen, Helden, Holset, Horst,
Kerkrade, Mheer, Middelaar, Nederweert, Neeritter, Oirsbeek,
Reuver, Swalmen, Swolgen. (Bisd. Roermond).
Te Alfen, Beers, Cromvoirt, Drunen, het Eind, Engelen,
Escharen, Gemonde, Gestel en Blaarthem, Groot-Linden, Haaren,
Haarsteeg, Haren, Hedikhuizen, Helmond, Huiseling, Lit,
Maasbommel, Maren, Meereveldhoven, Nederwetten, Nistelrode,
Orthen, Rosmalen, Seitaard, Someren, Udenhout, Veghel, Vessem,
Vorstenbosch en Wouw. (Bisd. 's Bosch).
Te Hengeloo. (Aartsb, Utrecht).
Te Kralingen en Lammerschagen. (Bisd. Haarlem).

73
In België:
Te Antwerpen, Beersse, Eeckeren, Eijnthout, Gestel, Grobbendonck,
Bell, Eijckevliet, Kessel, Westerloo en Varendonck.
(Prov. Antwerpen).
Te Beersel bij Brussel, Dongelberg, Héverlé, Hoxem, Jodoigne,
Lasne-Chapelle, Leefdael, Lovenjoul, Muijzen, Neervelp,
Nieuwrode, Nosseghem, Overlaer, Orbais, Tourinnes St. Lambert
en Woluwe St. Lambert. (Prov. Brabant).
Te Alt-Hoesselt, Bevingen, Brouckom, Geystingen, Groote
Spauwen, Hechtel, Hendrieken, Horpmael, Neerhaeren, Neeroeteren,
Op-Glabbeek, Op-Heers, Quaedmechelen, Rijckel, Veldwezelt,
Woncq en Zeelhem. (Prov. Limburg).
Te Heyst-op-den-Berg en Oedelem. (Prov. West-Vlaanderen).
Te Paricke, Vleckem en Poucques. (Prov.Oost-Vlaanderen).
Te Amonines, Beffe, Bastogne, Deiffelt, Havrenne, Lonchamps,
Rettigny, Taverneuz, Bellevaux, Rachamps, Buisson,
Haut-Rendeux, Sensenruth, Tellin, Houmont, Villers-la-bonne Eau
en Wibrin. (Prov. Luxemburg).
Te Anseremme, Aublain, Blaimont, Bonnines, Bouvignes,
Bure, Cerfontaine, Corroy-le-Chateau, Couvin, Emines, Forville,
Heur-lez-Marche, Jeneffe en Condroz, Laneffe, Ligny, Mozet,
Naninne, Nismes, Perwez, Sautour, Surice, Vencimont, Villers sur
Lesse, en Vresse. (Prov. Namen).
Te Barbancon, Blicquy, Boignée, Courcelles, Gages, Mon
truiel sur Haine, Ville sur Haine, en Wangenies. (Prov. Henegouwen).
Te Bas-Oha, Berloz, Bettincourt, Boelhe, Boirs, Feneur,
Fize-Fontaine, Fouron le Comte, Gleixhe, Cheneux, Hannesche,
Hermal, Herstal, Heur-lez-Marche, Houtain 1'Evêque, Jemeppe,
Lixhe, Mons-lez Liége, Montegnée, Omal, Petit-Hallet, Pousset,
La Reid, St. Lambert-Waremme, Sart, Sippenaeken, Soumagne,
Tignée, Val St. Lambert, Verviers, Vieux-Waleffe. (Prov. Luik).
In Frankrijk :
Te Lambert (Basses-Alpes), St. Lambert (Seine-et-Oise),
St. Lambert et Mont de Jeux (Ardennes), St. Lambert sur Dive

74
(Ome), Wattignies (Nord), Lambres (Pas de Calais), St. Lambertdes-Levées
(Maine et Loire), St. Lambert-du-Lattay (id.), St. Lambert-la-Poterie
(id.), Lamberville (Manche) en Lamberville (Seine
Inférieure).
In het Aartsbisdom Keulen:
Te Bedburg, Bergheim, Birgelen, Bliesheim, Calcam, Dremmen,
Düsseldorf, Erkelens, Holzheim, Höngen, Hückelhoven,
Imraerath, Kalterherberg, Manderfeld, Mettmann, Morschenich,
Neurath, Ramrath, Randerath, Rellinghausen, Tetz, Tondorf,
Valender, Waldfeucht, Wassenberg, Welz en Witterschlick.
DE H. WILLEBRORDÜS:
In Nederland:
Te Geijsteren, Obbicht en Stramprooi. (Bisdom Roermond).
Te Alfen en Riel, Bakel, Berchem, Berkel, Demen en Dieden,
Deurne, Diessen, Eersel, Escb, Heeswijk, Helenaveen, Hooge
en Lage Zwaluwe, Rasteren, Klein-Zundert, Liessel, Middelbeers,
Milheeze, Mill, Neerkant, Riethoven, Rukfen, Teteringen, Vlierden,
Waalre en Zeelst. (Noord-Brabant).
Wij noemen hier slechts de plaatsen, gelegen in de landstreek,
waar beide Heiligen, naar wij vermoeden, gezamenlijk
werkzaam geweest zijn.
In België:
Te Antwerpen, Berchem, Castelré, Merxplas, Nijlen, Olmen,
Overbrouk, Rijckevorsel en Viersel. (Prov. Antwerpen).
Te Eijsden, Heusden, Meldert en Reppél. (Prov. Limburg).
Te Middelkerke en Wulpen. (Prov. West-Vlaanderen).
Te Knesselaere. (Prov. Oost-Vlaanderen).
Dat de H. Willebrordüs ook in Zuid-Nederland, en wel in
het Bisdom Maastricht aan de bekeering der heidenen en de
bevestiging van het Cbri: tendom heeft gearbeid, vinden wij ook
bevestigd in Dr. Pingsmann's „U. Ludgerus, Apostel der Friesen
und Sachsen" : „Nach seiner Rückkehr (uit de Eeuwige Stad)
predigte er (Willebrord) zunachst im Untern Friesland, (Zuid-
Nederland) an der Maas, zwischen Sincfal (riviertje bij Brugge)
und Rhein."

75
De naam Testrebant of Teisterband zou, naar Suijskens
uit Wendelinus aanmerkt, niets anders beteekenen dan band of
grens der Tessandriërs i).
Over Taxandrië en zijne bewoners kan men nog het werk
van De Corswarem: „Memoire hist. sur les anciennes limites
de la Province du Limbourg" openslaan 2).
Algemeen houdt men het ervoor, dat het oude Taxandrië
niets anders is dan hetgeen tegenwoordig de Kempen wordt
genaamd.
Bij Knippenbergh lezen wij : „Alle geschiedschrijvers beweren
eenparig, dat de H. Lambertus zich met den H. Willebrordüs
dikwijls over de voortplanting des Geloofs heeft onderhouden,
te meer wijl hier en daar nog velen werden gevonden,
die de afgoden dienden, onder anderen de Taxandriërs.
„Deze lieden waren uiterst traag van begrip, woonden in
eene streek, nu Kempenland geheeten, welke overdekt was met
bijna nooit drooggelegde moerassen en uitgestrekte heidevlakten.
„Met de naburige bewoners, hoe wel ook bekend en hoe
licht genaakbaar die ook waren, hielden zij geen de minste gemeenschap.
„Het was een volksstam, sterk in getal, onbeschaafd van
zeden, woester nog door hun heidensch bijgeloof en door de
afzondering, waarin zij hardnekkig bleven voortleven.
„Deze lieden heeft Lambertus door aanhoudende vermaningen,
in zacht- en lankmoedigheid gegeven, dermate weten
te vermurwen, dat zij hun barbaarsch gemoed willig onderwierpen
aan het zoete juk van Christus.
„Daarom wordt de H. Bisschop Lambertus niet ten onrechte
de Apostel van Kempenland genaamd" 3).
In zijn reeds meermalen aangehaald werk bewijst de Leuvensche
hoogleeraar Alb. Thym uit verschillende giftbrieven,
dat destijds Toxandrië „rijk was aan molens en andere water-
1) Suijskens, no 79.
2) Brussel 1857.
3) Knipp. Hist, Duc. Gelr. cap, VI,

?6
werken , gebezigd tot het drijven eens molens of tot andere
industrieele doeleinden.
„Waartoe, vraagt hij zich af, zullen de houtskolen gediend
hebben, welke in het woud werden gebrand, dat zich van de
Ardennen tot aan de Schelde uitstrekte, en bij de Franken den
naam van „kolenoord" verkreeg ?
„Waartoe die slaven en stokers, waarvan wij lezen ?
„Ja, men zie slechts de door ons aangevoerde diplomen
van Toxandrië in, om zich te overtuigen van het aantal ovens,
hetzij voor het branden van kalk, het bakken van steen of het
smelten van ijzer, die door slaven werden verzorgd.
„Onder Willibrord, en reeds lang voor hem (moet) de
nijverheidstak der ijzersmederij reeds welig gebloeid hebben,
zoodat de meeste landgoederen in Toxandrië eene gelegenheid
aanboden, om die uit te oefenen, en waarschijnlijk de grond zelf
daartoe voor een gedeelte het ijzer zal hebben opgeleverd" i).
„Bijna alle geschiedschrijvers, merkt Dr. Alb. Thijm aan,
hebben de zendelingen, die het Evangelie verbreidden, voorgesteld
als arbeiders op groote landgoederen, die dagelijks rustig
voortploegden, het zaad met kalmte al verder en verder uitstrooiden,
en daarvoor door hunnen heer, den regeerenden
Vorst, rijkelijk met alle gunsten beloond en zelfs met edelmoedigheid
in hun werk werden bijgestaan.
„Hiermede is de taak der Evangeliepredikers evenwel volstrekt
niet te vergelijken.
„Diegenen onder hen, welke met wezenlijk verheven be­
doelingen, alleen aan het onafhankelijk Christendom en der
Kerk gewijd, zulk een zendelingswerk op zich namen, hadden
een leven te leiden, dat een martelaarschap was van het begin
tot het einde" 2)
Slechts kwalijk kunnen wij, XlX^-eeuwers, cok na het
omstandig verhaal van den ouden Godescalk te hebben gelezen,
1) Dr. P. Alb. Thijm, De H. Willibrordus, bl. 269.
2) /bid. Inleiding, bl. 3.

77 -
ons een denkbeeld vormen van de ontzaglijke vermoeienissen,
ontberingen en opofferingen, welke de Heilige zich getroost, van
de gevaren, welke hij getrotseerd heeft, om die in 't voorvaderlijk
bijgeloof verzonkene Kempenaren tot de hoogte van den
Christelijken Godsdienst op te beuren.
Te meer nog daar zij duchtten, dat het aannemen van het
„nieuw geloof" zou gelijk staan met het verzaken aan de hartstochtelijk
geliefde onafhankelijkheid, waarop die aan oud-Germaanschen
stam ontsproten natuurkinderen meer dan op elk
ander goed verslingerd waren.
Het hoogste voorrecht, den Toxandriërs bekend, was, in
hun schier ongenaakbare wouden en waterplassen, op die breede
heidevelden, waar de druïden hun Odins geheimen en de wellusten
van het toekomstig Walhalla voorspiegelden, onbedwongen,
onbeteugeld, frank en vrij te leven.
De Frankische Vorsten en vooral hunne hofmeiers gebruikten,
beter gezegd, misbruikten maar al te vaak de heilige
voortvarendheid en den zielenijver der geloofsverkondigers om
in de aan Christus Verlossingskruis onderworpen landen ook
terstond hunne heerschappij te vestigen.
„De volken gevoelden, schrijft Alb. Thijm, dat door die
prediking hunne nationale vrijheid bedreigd werd; daarom onttrokken
zij er zich aan en schudden het Christendom weer af,
zoo spoedig zij er kans toe zagen.
„De begaafde voorgangers van Karei den Groote zagen
wel in, dat door een loutere kerkelijke Evangelieprediking hunne
heerschappij zich nimmer over de Duitsche stammen zou kunnen
uitbreiden" i).
Lambertus evenwel slaagde erin, de woeste Toxandriërs te
bekeeren.
Hij had hun vertrouwen gewonnen.
In hem erkenden zij den bode der waarlijk „Goede Tijding,"
den zendeling Gods, met zuivere inzichten bezield, den harten-
i) Dr. P. Alt. Thijm, t. a. p„ bl. 77.

7§
veroveraar, wars van alle nevenbedoelingen, op niets anders
belust dan op hun geestelijk welzijn.
Zouden de door Godescalk gebezigde woorden: „Door
geen gewapenden beschermd, weerstond Lambertus aan de woede
der heidenen", ons niet te verstaan geven, dat de Evangelieverkondigers
bij hunne prediking wel eens van krijgslieden, hun
natuurlijk, door de bewindslieden toegevoegd, vergezeld waren?
Ongetwijfeld hebben ook de afgodspriesters, aan wier tot
dusver onbetwist zedelijk overwicht door het aannemen van
het Christendom voor goed een einde werd gemaakt, alle krachten
ingespannen, alle redenen van welken aard ook en allen
invloed laten gelden, om de prediking des Evangelies te keer
te gaan, den Apostolischen arbeid van den geloofsbode vruchteloos
te maken, of ten minste zich aan zijn verheven persoon
te vergrijpen.
„Daar de Toxandriërs, schrijft kanunnik Nicolaas, niet
woonden in steden, maar meestal wijd en zijd, in wouden, veen
en heide, al naar gelang de bodem hun nering verschafte, hunne
hutten gebouwd hadden, en de Heilige hen daar bezwaarlijk konde
opzoeken, trad hij gewoonlijk voor hen op, wanneer zij door
hunne priesters tot bijwoning van offerplechtigheden waren opgeroepen.
„Meer dan eens waren woestaards overeengekomen, dien
vermetelen Frankischen Bisschop van het leven te berooven.
„De mare immers van zijn verschijnen in hun midden en
van zijn prediken was ras door de landstreek verspreid, en de
druïden achtten hem des te gevaarlijker, wijl hij zoo goed op
de hoogte was van de taal, door de Taxandriërs gesproken, dat
hij niet, als andere geloofsverkondigers, een tolk behoefde.
„Reeds kwamen zij, aangehitst door de afgodspriesters,
met de wapenen in de hand, aangestormd, om den Heilige te
dooden, doch, in zijne nabijheid gekomen, deinsden zij terug en
bleven als aan den grond genageld.
„Over zijn aangezicht lagen zulke bovenaardsche glanzen
uitgegoten, dat hun de wapenen ontvielen, en zij, die gekomen

79 -
waren om te moorden, zich bereid verklaarden, te gehoorzamen.
„Niet alleen traden zij hem niet meer in den weg, wanneer
hij de afgodsbeelden omverhaalde, maar zeiven boden zij
hem daartoe hulp en medewerking; nederig smeekten zij hem
om de genaderijke wedergeboorte door het Sacrament des Doopsels,
en zoo werd een overgroote menigte heidenen in den
schoot der ware Kerk opgenomen. Bapiizata est ab eo infinita
populi multiludo.
„Ten einde deze jeugdige en nog onbeschaafde Christenheid
verder te vormen, deed hij op de daarvoor meest geschikte
plaatsen kerken bouwen, en stelde hij er priesters aan en levieten.
„Vervolgens toog hij verder, om het Evangelie te verkondigen
aan de volksstammen, wier gouwen aan Taxandrië paalden,
en zich uitstrekten van de plaats, waar Maas en Rijn te
zamenvloeien tot niet verre van de Noordzee, aan het land der
Friezen (Hollanders)."
Dat hem tijdens zijn zegenrijk werken in de onherbergzame
Kempen het beeld des doods onophoudelijk voor het oog
des geestes verscheen, getuigt, onmiddellijk na hetgeen wij uit
dezen schrijver over Lambertus' prediking hierboven overnamen,
de oude
Godescalk: »Met ijver bereidde hij zich voor op een gelukkig
einde van zijn loopbaan; daarom bracht hij veel tijd door met waken
bidden, vasten, en gaf hij vele aalmoezen, hetgeen hem geen geringen
troost verschafte.
»De krone der gerechtigheid met brandend verlangen verbeidend,
riep hij voortdurend den dag des verscheidens voor den geest en was
hij boven alles daarop bedacht.
»Door zulke vrome oefeningen met behulp van Gods genade
ten doode voorbereid, rees Lambertus steeds hooger in deugd, en bereikte
hij zulk een hoogen trap van volmaaktheid, dat hem niets
scheen te ontbreken dan Christus, die het toppunt is van alle gerechtigheid."
God echter had den grooten Bisschop voorbestemd voor
den dood op een ander martelveld.

Öoofdtftuk VIII.
De H. Lambertus, Martelaar.
In ons II de
Hoofdstuk haalden wij uit den Bollandist Suijskens
aan, dat de Maastrichtsche Bisschoppen te Luik een huis met
erf bezaten, in de nabijheid van de kapel, door den H. Monul-
d e
fus in de VI eeuw aldaar opgericht ter eere van de Heiligen
Cosmas en Damianus.
Derwaarts had ook, gelijk wij verhaalden, in het begin van
zijn Bisschoppelijke bediening de H. Lambertus het stoffelijk
overschot van zijn voorganger, den H. Martelaar Theodardus,
ter aarde besteed.
Meermalen tijdens zijn Apostolisch leven, bij het heen- en
wedertrekken door zijn uitgestrekt Bisdom, bezocht onze Heilige
de door vele wonderen bereids verheerlijkte grafstede van zijn
dierbaren leermeester en vader in Christus.
In een weldoorwrochte studie heeft de bekende geschiedvorscher
Godefroid Kurth, hoogleeraar aan de Luiksche Hoogeschool,
op onwederlegbare wijze en met kwalijk te evenaren
scherpzinnigheid, aangetoond, dat de stad Luik haren naam niet

8i
ontleent aan het daar vlietend riviertje de Legia, maar afkomstig
is van de benaming Vicus Leodicus of Leudicus, (Luijdick,
Luik, Lüttich in het Duitsch, Leodium in het Latijn) hetgeen
beteekent: openbare wijk of buurt.
Het Legiadal, waarover thans de vermaarde stad zich uitbreidt,
bood den eersten bewoners van den Maasoever al de
voordeelen aan van een vruchtbaren bodem, en een even gezond
als aangenaam verblijf, vooral toen de eeuwenheugende
wouden, die ringsom de heuvelklingen bedekten, onder de akst
der noeste ontginners gevallen en tot bouwstof hunner woningen
gebruikt waren.
Dank hoofdzakelijk aan de voor handel en bedrijf zoo bij
uitstek gunstige ligging op den Maasstroom, en aan het druk
verkeer, veroorzaakt door de hofhouding der machtige Tepijnen
in de aan de overzij en nabij liggende paleizen te Herstal en
Jupille, vermenigvuldigden zich allengs de woningen om het
Cosmas- en Damiaan-kapelletje, en leverde het dorp Leudicus
aan landlieden, houthakkers, varensgezellen en kooplui een onbekrompen
bestaan op.
Het heiligdom was niet meer dan een nederig bedehuis,
uit hout getimmerd.
Vlak daarbij verhief zich, beter gezegd : lag het Bisschoppelijk
landhuis, door geen weelde, noch in bouwtrant noch in
bouwstof, van de overige schamele hutten onderscheiden; alleen
bevatte het eenige bescheiden vertrekken meer, en had het een
paar vensterramen.
Daarin bracht de H. Lambertus, zoo vaak hij uit de drukte
van het vorstelijk Maastricht, hetzij tot prediking van Gods
woord, hetzij ter beevaart naar Theodardus' grafstede kwam
heengetogen, met zijn omgeving van medehelpers en dienaren,
menig oogenblik zijns levens door.
Weinig vermoedde ongetwijfeld de Heilige, dat hier de
dood, waarop hij zich levenslang had voorbereid en die hem in
de gure Kempen zoo dikwijls had aangegrijnsd, eensklaps hem
zou verbeiden, en dat terzelfder plaatse in latere dagen een
6
DE H. LAMBERTUS.

82
grootsche kathedraal, te zijner roemrijke gedachtenis gebouwd,
hare tinne hoog ten hemel zou verheffen !
Volgen wij nu het verhaal van Lambertus' marteldood,
gelijk wij het beschreven vinden bij
Godescalk: »Toen de Heer den H. Lambertus tot de Hemelsche heerlijkheid
wilde oproepen, ten einde hem daar het welverdiend loon te
schenken, verhieven zich tegen hem (Lamb.) twee gebroeders, Gallus en
Rioldus met name, die hem met verwijten en smaadreden overlaadden,
en aan zijn bezittingen groote schade toebrachten.
»Niet tevreden met de beleedigingen, den Bisschop aangedaan,
brachten zij het onrecht, waarmede zij den heer vervolgden, over op
zijne dienaren.
»Wat een woeste drilt hun ingaf, lieten zij niet na, wederrechtelijk
en onmenschelijk, door woorden en mishandelingen, ten uitvoer te
biengen.
»Hun kwaadaardigheid ging zoover, dat zij onverdragelijk was geworden,
en wel verre van tot betere gedachten en tot bedaren te
komen, schenen zij met den dag in heftigheid toe te nemen.
»Geen andere uitkomst ziende, met droefheid en gramschap vervuld,
door het onrecht en de vernederingen tot het uiterste gedreven, stelden
zich de dienaren van den Bisschop te weer en zij doodden hunne
belagers.
«Dodo, hofbediende van bovengenoemden Pepijn, was een bloedverwant
der verslagenen, zeer rijk, en had vele dienst- en strijdknechten
te zijner beschikking.
«Toen deze den dood zijner verwanten vernam, werd hij door
wraakzucht vervoerd; hij verzamelde een aantal krijgslieden en gebood
hen, den H. Bisschop Lambertus te dooden, zoodra deze op zijn
landhuis te Luik zijn intrek zou nemen.
«Het uur van Lambertus' verheerlijking had geslagen.
»Op zekeren dag te Luik vertoevende, stond hij, ouder gewoonte,
te middernacht op, om, van niemand vergezeld, in het heiligdom zich
tot het gebed te begeven, en God, op Wien hij al zijn vertrouwen
had gevestigd, door Kerkelijk lof- en psalmgezang hulde te brengen
tot aan den morgenstond.
«Daarna kwam hij terug in zijn woning, sloeg met den stok, dien
hij in de hand droeg, op de deur van het vertrek, waar zijn dienaren
en leerlingen sliepen, en riep dezen laatsten toe: «Ontwaakt en richt
u overeind! Reeds nadert het uur en het is tijd, dat wij ter blijde
morgenstonde den Heere lofzingen."
»De broeders stonden op; met hen verrichtte hij den koordienst te
Metten en keerde na afloop daarvan terug in zijn woning, waar hij,
ondanks al den arbeid, dien hij van zijn jeugd af gewoon was te

83
doen, in waken en innig gebed het overige van den nacht placht door
te brengen.
«Uitgeput van vermoeienis, want hij had zich erg afgemat, begaf
hij zich naar zijn slaapstede, om er een weinig rust, waarnaar hij zeer
verlangde, te genieten.
«Een zijner dienstknechten, Baldovëus genaamd, die bij zijn heer
en Bisschop moest waken en zich naar buiten aan den toegang des
huizes had begeven, ontwaarde tegen het ochtenduur bij het krieken
van het dagelicht, op een afstand, een talrijke vijandelijke bende, in
troepjes afgedeeld, door de morgennevelen omhuld.
«Eenige dezer gewapenden, die de achterhoede vormden, zagen
boven de woning, waar de heer en Bisschop zich bevond, hoog in de
lucht, tusschen hemel en aarde, het Kruis des Heeren, luisterrijker
blinkend dan flikkerend goud. i)
«De bende was gewapend als ten gevechte, met harnassen en helmen,
met schilden en pieken.
«Met het zwaard aan den gordel en met pijlen in den koker, stapten
zij voor den zoon des verderfs, den Goddeloozen Dodo, uit.
«Zij kwamen aangerukt als vraatzuchtige dieren, om het lam te
slachten, dat de Heer voorspeld had, in het midden der wolven te
voeren.
«Dodo en zijne trawanten naderden.
«Reeds begonnen de voorsten het erf te betreden, om, na deuren
en sloten te hebben verbrijzeld, naar boven te trekken.
«Toen genoemde dienaar dit zag, waarschuwde hij ijlings den Bisschop,
die, nog steeds den slaap verbeidend, niet vermoedde, dat de
dood hem wachtte, en bij het vernemen der mare in allerijl opstond.
«Toen ram de priester Gods Lambertus, als een dapper krijgsman,
een zwaard ter hand, ten einde zich, alhoewel hij barrevoets was,
tegen de aanranders te verdedigen.
«Doch Christus, Dien hij steeds te zijner hulpe had aangeroepen,
was niet verre van hem verwijderd.
«In stilte op den Heer, Wiens raadsbesluiten in eeuwigheid blijven,
vertrouwend, wierp hij onverwijld het wapen uit de hand en zeide:
««Vlucht ik, dan kan ik aan 't moordend staal ontkomen, doch blijf
ik, dan moet ik ofwel bezwijken ofwel overwinnen. Ik wil mijn zegepraat
niet missen: beter is het mij, in den Heere te sterven dan
strijdend handgemeen worden met boosdoeners.""
«Terwijl hij sprak, traden de Goddeloozen de deur des huizes binnen
en drilden hunne speren op de muren.
i) Naar de «poeta anonymus" (monnik Hucbald) verzekert, werd dit door
eenigen, die er getuige van geweest waren en later over hun wandaad berouw
gevoelden, verhaald.
Ex Ais poeniluit quosdam post tempora, quorum
Notificata manent dictis haec signa decorïs.
Zie Demarteau: Vie de St. Lambert, p. 3°. cap. XXX.

8 4 •
«Petrus en Andoletus, twee neven des Heiligen, wapenden zich met
stokken, en begonnen op degenen, die reeds waren binnengedrongen,
in te slaan, en verdreven ze uit de woning.
»Toen sprak de man Gods Lambertus tot zijn beide neven en de
leerlingen, die zich in huis bevonden: »»Hebt gij mij, die slechts
plaatsbekleeder van Christus ben, lief, bemint dan Christus-zelven als
ik, belijdt den Heer Jezus Christus uwe zonden; ik moet ontbonden
worden, om met den Heer te leven.""
«— Hoort gij niet, heer Bisschop, — antwoordde Andoletus, dat
die vijanden Gods buiten roepen: «Brengt vuur aan, dat wij het huis
in lichtlaaie zetten en hem levend verbranden!" —
«De man Gods Lambertus hernam: ««Vreezen wij de woestheid
der vervolgers niet, dat vuur zal hun ten verderve zijn ; eenmaal zal
het hun vleesch aantasten tot in het merg, totdat zij vergaan. Stellen
wij daarentegen onze kracht in God, en Hij zal onze belagers te niet
brengen.
««Herinnert u verder — zeide hij tot zijne neven — dat gij u aan
misdaad hebt schuldig gemaakt. Weet gij niet, dat God geen tweemaal
de zondaars oordeelt en zonder oordeel geen zonden vergeeft ? Wat
gij indertijd wederrechtelijk hebt bedreven, aanvaardt het nu met recht.
»«Waarom zijt gij tot mij gekomen? Treedt hun te gemoet, en
neemt van hen wat gij verdiend hebt, als een -kastijding des Heeren,
aan. Het is u verkieslijk, uw vleesch over te leveren om verscheurd
te worden en uw handen in onschuld te bewaren, opdat uw geest in
eeuwigheid wel zij.""
«Lees, — zoo luidde Andoletus' bescheid — lees in de boeken
des Heeren en voleindig het werk, dat gij zoo wel hebt begonnen :
wat ons betreft, ons geschiede wat den Heere behaagt."
«De heilige man Lambertus nam het psalmenboek ter hand en
zijn blik valt op het vers: «God zal het bloed zijner dienaren opvorderen."
«En evenals Zacharias, die tusschen tempel en outer gedood
werd, stervend uitriep : «God zie toe en vergelde", zoo bleef ook hij
onverwinlijk en standvastig.
«Toen hij met spreken geëindigd en allen bevolen had, zich uit
zijne kamer te verwijderen, wierp hij zich, onder het storten van tranen
en gebeden, de armen kruiswijs uitgestrekt, op den grond.
«De moorders schoten toe, het huis binnen en maakten allen,
die zich daarin bevonden, met hun zwaarden af.
«Een hunner klom op het dak boven de kamer, waar de H. Lambertus
bad, en doorboorde hern met eene spies.
«Lambertus had zijn loopbaan volbracht.
>Hij gaf den geest, en de Engelen, te zijnen dienste bereid,
voerden zijne ziel in grooten luister Hemelwaarts" i).
i) Bij Ghesquierus: Acta Sanctorum Belgii. T. VI, bl. 137 en volg.

85
Ziedaar het verhaal, geleverd door den oudsten levensbe­
schrijver, volgens den tekst, niet aan Chapeaville, -maat aan
Ghesquierus ontleend.
Zakelijk verschil bestaat er tusschen beide lezingen niet,
alleen hebben wij hier die van den Bollandist gevolgd, wijl deze
niet zoo omslachtig, noch zoo onklaar is als de andere.
De geachte lezer veroorloove ons ter plaatse eenige kant-
teekeningen.
Op zijn ouden dag schijnt de Heilige gebruik te hebben
gemaakt van een stok, om zijn blijkbaar reeds wankelende
schreden te stutten.
Dien steun gebruikte hij, om van zijn woning naar de
daaraangrenzende Cosmas- en Damiaankapel te gaan.
Verder zien wij, dat hij aan zijn oude, vrome gewoonte,
om te middernacht op te staan ten gebede — men herinnere
zich het stichtend feit, tijdens zijn verblijf te Stavelot voorge­
vallen — tot het einde zijns levens toe is getrouw gebleven.
In den nacht voor zijn dood echter was hij te vermoeid,
om dit gebruik te onderhouden, en tevens te verdiept in ge­
dachten, om den slaap, waarnaar hij zoozeer verlangde, te kun­
nen vatten; eene omstandigheid, welke wij hier vast aanstippen
en naderhand te stade zullen brengen.
Wellicht bevreemdt het iemand, te lezen, dat de Heilige,
in een eerste opwelling van verontwaardiging over den nachte­
lijken nnnv.nl, waaraan hij in zijn stil verblijf blootstond, naar
het zwaard greep, als om geweld met geweld te keer te gaan.
Inderdaad denkt men hier onwillekeurig aan hetgeen wij
uit de jeugd onzes Heiligen weten, namelijk, dat hij, gelijk het
destijds een jeugdig edelman betaamde, in den wapenhandel
was geoefend en zelfs, naar Godescalk getuigt, uitmuntte door
lichaamskracht en vaardigheid.
De Bollandist Suijskenus merkt hier zeer terecht aan, dat
het ook een Bisschop vrijstaat, zich tegen een laffen moordenaar
te verdedigen.
Heeft dus de H. Lambertus, toen hij onverhoeds zoo

86 •
plomp in zijn eigen woning en nachtrust gestoord werd, aanvankelijk
aan een zeer goed te billijken menschelijk gevoel toegegeven,
in die handelwijze kan niets berispelijks worden gegispt.
Overigens heeft hij dat gevoel, dien „motus primo primus",
terstond onderdrukt en de kalme zelfbeheersching, den Heiligen
eigen, zoover gedreven, dat hij niet alleen het wapen van zich
afslingerde, maar ook zijn beide neven vermaande, even als hij
zelf, zich onvoorwaardelijk aan den heiligen wil van God te
onderwerpen.
Dit deed hij met zooveel zeggingskracht, dat beiden, Petrus
en Andoletus, die toch noch jeugdige, strijdvaardige en — zooals
blijkt uit den moord, op Gallus en Rioldus gepleegd, — licht
ontvlambare edellieden waren, zich weerloos lieten afmaken.
Daarom kunnen Petrus en Andoletus — gelijk onze Bollandist
Suijskenus beweert — Martelaren in minder strengen zin
worden genoemd, wegens den heldhaftigen moed, waarmede zij
ter wille van den Bisschop hun leven vrijwillig op het spel gezet
hebben.
Ook kan hun waarschijnlijk het dooden van beide genoemde
booswichten, die den Heilige en zijne dienaren en zijne bezittingen
tegen alle recht en billijkheid aanrandden, niet als een
moord worden aangerekend, daar niets ertegen pleit, dat zij toen
in het geval van geoorloofde zelfverdediging verkeerd hebben.
Oudtijds werden Petrus en Andoletus te Luik als Heiligen
en hunne lichamen als Relieken vereerd.
Hoogleeraar Kurth kastijdt ietwat vinnig, doch volkomen
terecht, de Luiksche schrijvers, die, ondanks Godescalks verzekering,
welke toch aan duidelijkheid te dezen opzichte niets
te wenschen overlaat, nog durven beweren, dat de H. Lambertus
in de kapel van de HH. Cosmas en Damianus zijn bloed heeft
vergoten.
„Die dat nog volhoudt, zegt hij, moet onder de onverbeterlijken
worden gerangschikt i).
I) G. Kurth; Les origine de la ville de Liège, bl 55,

Soofd^tuk IX.
Wanneer en waarom de H. Lambertus
gedood werd.
Nu stooten wij op een paar vraagpunten, tot wier oplossing
wij een bescheiden poging willen wagen.
Ziehier het eerste: In welk jaar heeft de marteldood van
onzen Heilige plaats gehad?
Een vraag, waarop voorshands, naar het zich laat aanzien,
geen allen bevredigend antwoord zal worden gegeven.
Daar de noodige bescheiden ontbreken en de tijden met
dichte nevelen omsluierd zijn, kan men hier slechts trachten eene
oplossing te vinden, welke waarschijnlijk mag heeten en met de
oudste geschiedbronnen in overeenstemming kan worden gebracht.
Godescalk, Stefanus noch Hucbald maken ergens van een
jaartal gewag.
De meeste tijdrekenkundigen en geschiedschrijvers, als
Bueherius, Roberti, Miraeus, Fisen, de Castillion, het Hist. Leod.
Compendium, CA. Thijs, geven daarvoor aan het jaar 696, anderen,

88
zooals Siegbert van Gembloux, Molanus, Bucelinus, het jaar 698.
Demarteau zwenkt tusschen de jaren 698 en 701 1).
Henschenius, Mabillon, Lecointe, Pagi, de Bollandist Suijskens,
Jos. Daris, Dr. Alb.-Thijm, M. Willemsen houden vast
aan de jaren 707, 708 of 709 2).
Hier is dus nog al verschil van gevoelen.
Hoogleeraar Kurth, de man, die ongetwijfeld in deze een
gezagmakend woord konde spreken, maakt zich hierover niet
bijzonder warm. Meer dan alles gaat hem ter harte, het betoog
te leveren, dat Lambertus' marteldood aan zijn kloekmoedig optreden
voor de huwelijkstrouw moet worden toegeschreven.
„Qu'importe au fond du débat, que St. Lambert ait péri en 696
„en 698 ou en 708? Chacune de ces dates peut parfaitement
„s'accorder avec notre thèse" 3).
Wij zullen ons niet vermeten, dat spreekt van zelf, te beweren,
over dien bajert van uiteenloopende meeningen het woord
te spreken, dat licht brengt en orde; ons genoegt het, de redenen
uiteen te zetten, waarom wij met onzen Bollandist Suijskens
d e n
aannemen, dat de H. Lambertus gemarteld werd den i7 September
709.
Kanunnik Nicolaas (i2 de
eeuw) verhaalt, dat de H. Paus
Sergius I te Rome door een bijzondere openbaring Gods den
roemrijken dood van den H. Lambertus vernam op hetzelfde
oogenblik, dat deze te Luik om het leven gebracht werd, en
terstond den H. Hubertus, destijds ter Eeuwige Stede op
beevaart, tot opvolger van den Heilige benoemde 4).
Daar nu, volgens het algemeen gevoelen, het Pausschap
van den H. Sergius valt tusschen de jaren 687 en 701, moeten
1) Bueherius bij Chap. I; Roberti. Vita St. Hab.; De Castillion, Sacra Belg.
Chron.; Miraeus, Chron. Belg.; Fisen, Hist. Eccl. Leod.; Hist. Leod. Comp.
ad annum.; Ch. Thijs. Monographie de N. D. de Tongres; Sigeb. Gembl. bij
Namèche, Hist. de la Princip. de Liége; Molanus, Indic. SSum Belgii; Bueelinus,
Hist. univ. nucleus; Demarteau, Vie de St. L , p. 105.
2) Hensch., Mab., Lecointe, Pagi, Suijsk. bij Ghesq. VI; Daris, Hist. du Dioc.
de Liége; Dr. Alb. Thijm, de H. Willebr.; M. Willemsen, Observations relatives
a quelques points de 1'hist. de Maestr.
3) G. Kurth, Etude crit. sur St. Lamb., p. 98.
4) Bij Chapeav., I, bl. 406.

8 9
degenen, die dit verhaal als overeenkomstig met de waarheid
beschouwen, aannemen, dat onze Heilige op het einde der VII de
eeuw tot de Hemelsche belooning werd geroepen.
Dit wonderlijk verhaal evenwel schijnt den toets der ernstige
oordeelkunde slechts bezwaarlijk te kunnen doorstaan.
De alleroudste geschiedbronnen: Godescalk, Stefanus, Hucbald,
Anselmus, die allen vóór Nicolaas schreven, reppen daarvan
geen woord; evenmin Renerus, tijdgenoot van Nicolaas.
Nicolaas zelf bekent, deze bijzonderheid te hebben ontleend
aan een „libellum', handelende over de levenswijze van
den H. Hubertus vóór zijne verheffing op den Bisschoppelijken
stoel.
Dit „boekje", met de „Vita S t!
Huberii," waarover wij hierachter
zullen spreken, uitgegeven door J. Roberti, bevat over
deze Bisschopswijding des H. Hubertus te Rome zooveel wonderbaarlijks,
dat het de motiva credibilitaiis, welke het aanbiedt, al
te zeer overschreidt.
„Les circonstances merveilleuses s'accumulent en dehors
de toute vraisemblance", schrijft Darras i).
Zouden deze ij veraars voor Lambertus' verheerlijking eene
bijzonderheid, voor den geliefden Martelaar zoo eervol, hebben
verzwegen, indien deze gebeurtenis werkelijk hadde plaats gehad,
te meer, wijl de vermelding daarvan — en dit betreft inzonderheid
beide eerstgenoemden — hen ten opzichte van Karei Martel
en Koning Pepijn evenmin in ongelegenheid konde brengen als
de beschrijving van Lambertus' begrafenis en plechtige overbrenging
naar Luik, welke zij, vooral Godescalk, met zooveel
geestdrift hebben geleverd ?
Nieolaas' geheel verhaal, oordeelt Suijskens 2), is niet meer
dan een verzinsel, dat door de geleerden, als Henschenius,
Mabillon, Lecointe, Pagi en anderen, als ongegrond wordt verworpen.
„Tota Ma de SS. Sergio Hubertoque narratio velut fabulosa
exploditur ab eruditis."
1) Darras: Hist. de l'Eglise.
2) Bij Ghesq., VI., p. 57 no. 93.

go -
Overigens kan, ook indien men zelfs Nicolaas verhaal als
waarheid zou aannemen, in het jaar 696 Lambertus' marteldood
niet worden geplaatst, zonder Nicolaas met zich-zelve in tegenspraak
te brengen.
In het caput XI van zijne „Gesla S ü
Lamberti ' verhaalt
hij, dat de H. Willebrord, door Paus Sergius Bisschop gewijd,
Clemens geheeten en ter Evangelieprediking naar de heidensche
Friezen gezonden, een samenkomst had met den H. Lambertus,
toen deze, na de Toxandriërs bekeerd te hebben, werkzaam was
bij de aan Toxandrië grenzende volken.
„Mag men — zoo schrijft hij verder — de aloude overlevering
gelooven, bevindt er zich in het dorp, Testrebant genaamd,
niet ver van de Maas, een aangename, schaduwrijke
plek, werwaarts Lambertus, na den man Gods Willebrord als
mede-verkondiger des Evangelies te hebben aangenomen, zeer
dikwijls placht af te zakken, om er de bereids gekerstende
menigte verder in de werken van den Christelijken Godsdienst
te onderwijzen" 1).
In 't volgende Hoofdstuk verhaalt hij „hoe de H. Landrada,
op aanraden van Lambertus, zich uit de wereld terugtrekt en
na haren dood, later (postmodum) aan den Heilige verschijnt;
in het daarnavolgende, „hoe de edelman Hubertus, met zijne
moei Oda, aan de wereld verzaakt," en eindelijk, capite XIV,
„hoe Lambertus optreedt tegen Pepijn en Alpaïs."
Daar nu, wij kunnen zeggen alle, Kerkgeschiedschrijvers
zoowel van Noord- als Zuid-Nederland eenparig aannemen, dat
de H. Willebrord door Paus Sergius tot Bisschop werd aangesteld
op St. Caeciliadag (22 Nov.) 696, en in 697 bezit van zijn
zetel heeft genomen 2), kan de H. Lambertus niet reeds den
i7 den
September 696 ter ziele zijn gegaan.
Na het verwerpen van Nicolaas' verhaal, waarop de be-
1) Chap., I, p. 390.
2) Onder andere: Miraeus, Chron. Belg. ad annum, 696 en 697, uit Beda 1 5
cap. 12; Molanus, Chron. SSum Belgii; De Castillion, „Series Episc. Ultraj. 'ad
annum;' 696 en 697; Bucherius, „Res gestas" ad. annum, 6p6 en 607- Sirrhrrtus
Gembl. bij Chap. I, p. 390.
9 7
'
g e o n
*'

9i
wering, dat de H. Lambertus omtrent het jaar 700 gemarteld
werd, gegrond was, moeten wij de reden aangeven, waarom wij
vasthouden aan het jaar 709.
d e n
In het jaar 667, den 6
Sepjember, vaardigde Hilderik te
Maastricht de oorkonde uit, betreffende de abdijen Malmedij en
Stavelot; Bisschop Theodardus was daarbij tegenwoordig. Dit
jaargetal kan, daar het bij allen vaststaat, als uitgangspunt onzer
tijdberekening worden beschouwd.
Theodardus werd vermoord den io den
September, nabij
Spiers, toen hij op reis was naar denzelfden Koning Hilderik,
die aan den Boven-Rijn vertoefde; dat kan dus niet hebben
plaats gehad in hetzelfde jaaï, maar slechts een of twee jaar
later, in 668 of 669.
Vóór het jaar 669 heeft onze H. Lambertus bijgevolg den
Bisschopszetel niet bestegen.
Nu komt het er slechts op aan, te weten hoe lang de
Heilige aan het hoofd van de Maastrichtsche Kerk stond.
Veertig jaren, antwoorden Nicolaas, Renerus, Bucherius,
Roberti, Molanus, de Castillion, Miraeus, Fisen, en de schrijver
van het Hist. Leod. Compendium 1).
Gelijk men ziet, zijn dit nagenoeg dezelfde schrijvers, die
den Heilige laten sterven in 't jaar 696; volgens hen werd hij
dan ook reeds Bisschop omstreeks 656, toen hij pas den ouder­
dom van ongeveer 20 jaren had bereikt.
Wij zeiden reeds wat hen er toe gebracht, beter gezegd:
verleid heeft, om den marteldood van den Heilige in genoemd
jaar te stellen; hoe komen zij nu zoo eenparig aan de weten­
schap, dat Lambertus 40 jaren lang met de Bisschoppelijke
waardigheid bekleed was ?
Zijn zij nu beter ingelicht?
Dit staat te lezen in de aloude „Vita S ü
Hüberli", ge­
il Nicolaas, Renerus en Bucherius bij Chap. I.; Roberti, Vita St. Hub.; Molanus,
Indiculus, p. 46; De Castillion, p. 215; Miraeus, Chron. Belg.; Fisen,
Hist. Leod. ad annum; Hist. Leod. Comp. ad annum.

92
schreven door een ongenoemde en uitgegeven door den Jezuiet
Joannes Roberti i).
Verdient deze „ Vita" in deze vertrouwen ?
De scherpzinnige Lambertus-vereerder Jos. Demarteau wil,
op het gezag van P. Ch. de Smedt, den vervaardiger dezer
„ Vita," niet bijzonder veel bevoegdheid toekennen, wijl hij, „zijn
waarheidsliefde buiten kijf gelaten, met moeite de latijnsche taal
hanteert en over het algemeen niet beantwoordt aan de eischen,
welke men den geschiedschrijver pleegt te stellen."
„Men zou hem verslijten, schiijft de Smedt, voor een ka­
merdienaar, die, bij den H. Hubertus in dienst getreden niet
lang na dezes aankomst te Luik, zijn heer overal gevolgd is tot
aan het sterfbed, en die, van natuurswege bedeeld met eenige
schrijversgave, te boek stelde wat hij van de deugden en won­
derwerken zijns meesters wist, met het doel, tijdgenoot en na­
komeling te laten deelen in de bewondering, welke hij.zelfvoor
den grooten Kerkvorst koesterde.
„En dat deed hij zonder andere bronnen te raadplegen,
afgaande op zijn persoonlijke herinneringen en op die van per­
sonen van zijn slag."
Aldus P. de Smedt.
Demarteau teekent hierbij aan, dat de schrijver der „ Vita"
geen „kamerdienaar" van den H. Hubertus was, maar kan door­
gaan „pour un clerc d'un ordre inférieur, attaché moins au pré­
lat qu'a une de ses églises, moins mêlc a sa vie intime qu'aiix
cérémonies pontilicales" 2).
Dus wel iets meer dan „une espèce de valet de chambre."
Behoudens alle waardeering, waarop onzerzijds mannen
van 't vak, als P. de Smedt en Demarteau, ontegenzeggelijk aan­
spraak kunnen maken, veroorloven wij ons hier de volgende
kantteekeningen.
Niemand is er, die, ook onder degenen, welke 's mans
1) t. a. p., bl. 21.
2) J. Demarteau, Vie de St. Lambert, p 100.

§3
stilzwijgen over Alpaïs niet billijken, geen groot gezag toekent
aan de „Ges/a S/i Lamberti," beschreven door Godescalk.
Godescalk nu gaat met het latijn niet zachthandiger om
dan de schrijver der gewraakte „Vita."
Godescalk's verhaal b even onvolledig als dat der „Vila",
om de doodeenvoudige reden, dat de eene zoowel als de andere
schrijver zich ten doel hadden gesteld, minder een eigenlijke
geschiedenis samen te stellen, dan wel de voortreffelijke deugden
van hunne Heiligen aan 't licht te brengen.
Godescalk verhaalt wat hij uit den mond van getuigen,
bij name van Lambertus' dienaar Dietwin, heeft vernomen, de
schrijver der „Vita", „doué, gelijk de Smedt zelf erkent, par
la nature de quelque talent littéraire," stelt te boek wat hij over
zijn meester, ofwel zelf gehoord en gezien, ofwel zelf vernomen
heeft, „entré au service de St. Hubert peu de temps après
1'arrivée de celui-ci a Liége," en „ayant suivi partout son maitre
jusqu'a la mort." En bij dezen arbeid raadpleegt hij, zoo niet
anderen, dan toch „ses souvenirs personnels et ceux des gens
de sa condition."
Zou het getuigenis van zulk een man niet even goed eenige
waarde hebben als dat van Godescalk, den H. Lambertus betreffende
?
Te meer daar het hier niets anders geldt dan een enkel
punt, niets meer dan de vrij onschuldige vraag: hoe lang is de
onmiddellijke voorganger en leermeester van den Bisschop, in
wiens dienst gij staat, Bisschop geweest?
Is 't aan te nemen, dat hij, om dit te weten, niet ontwikkeld
genoeg was, of het getuigenis noodig had van anderen,
verheven boven de „gens de sa condition ?"
Heel anders oordeelt over hem hoogleeraar Jos. Daris:
„Le premier biographe de St. Hubert dit que St. Lambert
a été évèque du diocèse pendant 40 ans. Son marlyre a donc
en lieu en 708 ou 709.
„Quelle confiance mérite eet écrivain?
„A 1'époque de la mort de St. Lambert eet écrivain de-

94
vaït déja être entré dans 1'age de 1'adolescence, et 13 ans plus
tard il assista a la translation de ses reliques de Maestricht a
Liége.
„Dans ces deux circonstances il doit avoir entendu répéter
cent fois que St. Lambert avant été évêque du diocèse pendant
40 ans.
„Cet écrivain a été chapelain de St. Hubert, et il a pu
apprendre de lui pendant combien d'années son prédécesseur
avait régi Ie diocèse.
„A 1'époque oü il écrivit la vie de St. Hubert vivaient
encore plurieurs clercs, ordonnés prëtres par St. Lambert; il pouvait
par conséquent s'informer prés d'eux de la durée de 1'épiscopat
de ce Saint.
„Les moyens de connaitre 1'exacte vérité ne lui faisaient
pas défaut.
„II est vrai qu'ilne savait pas bien la langue latine etqu'il
a omis beaucoup de faits dans son écrit, mais les discours, qu'il
met dans la bouche de St. Hubert, montrent qu'il avait de
1'intelligence et même de 1'éloquence.
„D'ailleurs une grande intelligence n'était pas requise pour
savoir et retenir la durée de 1 episcopat de St. Lambert.
„Le témoignage du biographe de St. Hubert, que St. Lambert
a eu un épiscopat de 40 ans, doit donc être adopté, jusqu'a
ce qu'on ait des preuves plus certaines du contraire" 1).
Wat de heer Demarteau zegt van P. de Smedt's aanval op
den schrijver der „Vila", meenen wij met recht te kunnen toepassen
op Daris' verdediging derzelfde „Vita": „Rien ne parait
mieux fondé, plus justement observé que ces remarques."
De oordeelen der menschen over denzelfden persoon blijken
ook hier vrij verschillend te kunnen wezen. P. de Smedt
heet den schrijver der „Vita" „une espèce de valet de chambre",
/. Demarteau laat hem doorgaan voor „un clerc d'un
ordre inférieur", hoogleeraar Daris bevordert hem tot „chape-
1) Daris, Hist. du Dioc. de Liége, p. 118 en 123.

95
ïain de St. Hubert", de Bollandist Suijskens noemt hem „St. lïuberti
discipulus vel familiaris."
Deze laatste benaming kan men hem intusschen niet weigeren.
d e
Men leze slechts hoe in het X Hoofdstuk der „Vita"
schrijver verhaalt, dat hij zelf „cum condiscipulis meis" door de
voorspraak van den H. Hubertus uit de wateren gered werd.
Trouwens uit de vele door hem aangehaalde goedgekozen Schriftuurplaatsen
blijkt voldoende, dat hij tot den geestelijken stand
behoorde. Na de rede, door de „ Vita" den H. Hubertus in het
XII de
hoofdstuk in den mond gelegd, te hebben weergegeven,
roept de geschiedschrijver Darras met bewondering uit: „Telle
était cette éloquence apostolique des grands évêques, qui trempèrent
si fortement dans la foi la nation francaise 1"
In ieder geval meenen wij, welke titel hem ook moge
toekomen, dat hij, minstens genomen, genoeg vertrouwen verdient,
om hetgeen wij van hem verlangen te weten, door ons
aangenomen te zien.
Hoogleeraar Kurth, die, zoo iemand, toch wel pleegt,
alvorens hij iemand vertrouwen schenkt, eerst ter dege dezes
papieren in te zien, heeft blijkbaar van den schrijver der „ Vita"
een hoogen dunk.
In het breedvoerig betoog, vervat in zijne „Etude critique"
ten bewijze van Alpaïs' schuld aan Lambertus' dood, legt hij
bijzonder veel gewicht op het feit, dat er reeds een „scedula
gestorum" dezes Heiligen bestond in de eerste helft der VIII ste
eeuw en vóór dat Godescalk zijn „Gesta Sti. Lamberti" ten
papiere bracht.
Daarvoor maakt hij gebruik van een „précieux témoignage,
qui n'a jamais été révoqué en doute par personne; il a été unanimement
accepté par les adversaires comme par les partisans
de la tradition liégéoise", (de oorzaak van Lambertus' dood betreffende.)
Waar heeft de schrandere oordeelkundige dat getuigenis gevonden,
uit welke geschiedbron dat kostbaar gegeven opgedolven ?

96
Uit dezelfde „Vita Hubcrti", waaraan wij het zoo gemakkelijk
te achterhalen feit ontkenen, dat Lambert 40 jaren het
Bisschoppelijk purper heeft gedragen.
Gewis, volgaarne bekennen wij het, dit bewijst nog volstrekt
niet, dat de samensteller dier „ Vita" zich niet kan vergist
hebben, toen hij den H. Lambertus een 40-jarige Bisschoppelijke
bediening toeschreef, doch onzes inziens wel, dat de heer
G. Kurth hem al evenveel waarde toekent als de meesters in 't
vak, de Bollandisten, die zich trouwens altoos onderscheiden
door hun vasthoudendheid aan hetgeen uit de hooge oudheid tot
ons is gekomen: „tenaces antiquitatis."
Indien wij dit eenvoudig feit op het gezag van genoemde
„Vita" niet mogen aannemen, dan moeten wij ook zeggen, dat
zij hoegenaamd geene geschiedkundige waarde heeft, en dan ware
de door Kurth daaruit aangehaalde en zoo goed benuttigde zinsnede
door de „adversaires de la tradition liégeoise", — en daar
zijn er vele en geduchte ook! — reeds over lang gewraakt, als
zijnde zij herkomstig van een schrijver zonder eenig gezag.
Men zal opwerpen, dat wij den Luikschen geschiedschrijvers
in 't eene punt — het jaar van Lambertus' dood — tegenspreken,
terwijl wij hen in 't andere — de 40 jaren van Lambertus'
bediening — volgen.
Zeker, dat doen wij, doch wij hebben ook de redenen
ontvouwd, waarom; omtrent het laatste punt beroepen zij zich
op een geschiedbron, waaraan redelijkerwijze vertrouwen kan
worden geschonken, terwijl zij door een vergissing, waarvan
hierboven de oorzaak werd aangegeven, die 40 jaren te vroeg,
te vroeg ook wat Lambertus' leeftijd betreft, laten beginnen.
Wat ons nog versterkt in onze meening, is het getuigenis
van Theodoricus Trudonensis, die in zijn „Leven van den H.
Landrada -
', tegen het einde der X[d

9?
talk verhaalt, dat, namelijk, in den nacht van zijn overlijden de
H. Lambertus zich begaf van zijne woning naar de daaraanbelendende
kapel, en daarvoor gebruik maakte van een stok, hetgeen
toch een vrij hoogen leeftijd schijnt aan te duiden. In
het jaar 709 nu zal Lambertus een goede 70-er geweest zijn.
Of wij nu beweren, dit vraagstuk uit alle haken en oogen,
waarin het gewikkeld ligt, te hebben losgetornd f
Wij onderwinden ons niet, dit te bevestigen, en volgaarne
zijn wij bereid, te zwichten voor het eerste doorslaand bewijs,
dat voor een tegenovergesteld gevoelen pleit.
De dag van 17 September wordt door allen eenparig als
de „dies natalis" van onzen Heilige aangenomen.
Het tweede vraagpunt betreft de reden, waarom onzen Hei­
lige het leven werd benomen.
Godescalk en die onmiddellijk op hem volgt, Stefanus,
geven te verstaan, dat de H. Lambertus gevallen is als slachtoffer
van de wraakzucht, bij den hoveling Dodo opgewekt door
den moord, dien 'sBisschops neven, Petrus en Andoletus, gepleegd
hadden op Gallus en Rioldus.
Dodo, bloedverwant der verslagenen, wreekte hun dood
op Lambertus.
Na deze beide schrijvers evenwel komen monnik Hucbald
(io de
eeuw), kanunnik Anselmus (n de
), kanunnik Nicolaas (i2 de
),
en vervolgens de geheele reeks bekende Luiksche geschiedschrijvers,
Roberti, Fisen, Foullon, Slusius en andere, voor den
dag met een tweede reden, waarom Dodo den dood van den
H. Lambertus zou hebben bevolen.
Ziehier, in korte trekken, de toedracht der zaak, gelijk
Nicolaas en latere schrijvers, die bij hem ter leen zijn gegaan,
ze breedvoerig beschrijft.
Pepijn van Herstal bestuurde onder Koning Theodorik
met veel beleid en geluk het geheele Frankenrijk.
Meestal verbleef hij te Jupille, door een brug over de
DE H. LAMBERTUS. ?

98
Maas met Herstal verbonden, en werd daar dikwijls door Lambertus
bezocht.
Zijn gade Plectrudis had hem twee zoons geschonken,
Drogo en Grimoald.
Te Luik aan de Maas woonde een rijk en machtig heer,
Dodo genaamd, groothofmeester van het paleis.
Dodo had een zuster, Alpaïs geheeten, die onder een
minzaam uiterlijk een heerschzuchtigen aard verborg.
Pepijn zag haar, werd door hartstocht vervoerd en schonk
haar, nadat zij hem Karei Martel gebaard had, aan zijne zijde
de plaats, welke alleen toekwam aan de wettige gemalin. Deze
werd verstooten.
Uit vrees voor Pepijns ongenade meenden vele Austrasische
Bisschoppen voor het wangedrag des Vorsten en de openbare
ergernis de oogen te mogan sluiten, niet echter de kloeke Lambertus;
deze verhief ten hove zijn stem, om, toen alle vaderlijke
vermaningen vruchteloos bleken, die euveldaad naar verdienste
te brandmerken.
Aanvankelijk bewogen, beloofde de hofmeier beterschap.
Schoone Alpaïs echter wist die goede voornemens te verijdelen,
en zond Dodo af op Lambertus, om hem tot toegeven
over te halen.
Geschenken, beloften, bedreigingen, niets kon baten; Lambertus
hield niet op te herhalen het woord van Joannes Baptista
tot Herodes: „Het is niet geoorloofd," non licet.
Verbitterd in zijn hart keerde de verleider van Lambertus terug,
toen een noodlottige gebeurtenis zijn wrevel kwam vermeerderen.
Gallus en Rioldus, twee bloedverwanten van Dodo, hadden
herhaalde malen strooptochten gehouden op de goederen van
de Kerk en van 's Bisschops neven, Petrus en Andoletus.
Dezen vielen de stroopers aan en doodden hen.
Nu had Dodo een reden, om zijne woede aan Lambertus
te koelen, en de gelegenheid daartoe werd hem spoedig gegeven.
Pepijn was met zijn geheele hofhouding te Jupille aangekomen
en verzocht Lambertus, zich eveneens derwaarts te ver-

99
Voegen, wijl hij over belangrijke staatszaken zijn wijzen raad
wenschte te vernemen.
Heimelijk echter wilde hij tusschen Lambertus en de beruchte
Alpaïs een verzoening bewerken.
Pepijn verwelkomt zijn gasten, doch verklaart, dat hij den
wijnbokaal niet aan de lippen zal brengen, aWorens de Bisschop
daarover zijn zegen hebbe uitgesproken.
Lambertus zegent Pepijns beker, en heft reeds de hand
op, om de hem door de overige hooge gasten toegereikte bekers
te zegenen, toen hij ontdekte, dat Alpaïs den haren tusschen
de anderen had ingeschoven.
„Ziet, sprak hij, verontwaardigd, ziet de onbeschaamdheid
dier vrouw, door list tracht zij mij een goedkeuring van haar
wangedrag te ontlokken. Zij bedriegt zich echter grootelijks."
Onverwijld rees hij op uit zijn zetel en verliet het paleis.
Pepijn, wel verbitterd, doch vol ontzag voor den heiligen
Bisschop, riep hem terug, hopende nog altoos tot een minnelijke
schikking te komen.
Lambertus verscheen wederom in de feestzaal, doch om
te verklaren, dat hij niets anders dan zijn plicht had gedaan.
Nu begon Pepijn hem te smeeken, met hem en Alpaïs
toch vrede te maken, doch Lambertus brandmerkte in kalme,
krachtige bewoordingen de schandelijkheden, welke aan het
hof geschiedden.
De Vorst, geen tegenspraak gewoon, ontstak in hevigen
toorn en eischte, dat Lambertus aan Alpaïs, als aan zijne Vorstin,
hulde bracht, hem bedreigende zelfs met den dood.
Doch Lambertus, die over zijn eerbiedwaardig hoofd reeds
zoovele stormen had zien voorbijvaren, antwoordde, dat Pepijn
en Alpaïs niets beters te doen hadden dan boetvaardigheid.
Daarop verliet hij het paleis.
Onmiddellijk verzocht de zondaresse haren broeder Dodo,
den Heilige aan haren wraaklust op te offeren, een taak, waartoe
Dodo maar al te spoedig bereid werd gevonden" i).
I) Zie verder Nulens, bl. 92—102.

ioo -
Episch is het hierboven zeer beknopt weergegeven verhaal
zeer zeker in hooge mate, doch strookt de bewering, dat
Lambertus gevallen is ter oorzake van zijn plichtmatig optreden
ter gunste van de huwelijkstrouw, met de geschiedkundige
waarheid f
Ziedaar de vraag.
In bevestigenden zin luidt het antwoord der meesten.
Dezen beroepen zich op het gezag, niet alleen van de
reeds genoemde schrijvers, maar ook van Ado, Aartsbisschop
van Vienne, in Frankrijk, die omstreeks het jaar 858 in zijn
Martyrologum schrijft: „Te Luik, villa publica, geboortedag
„(voor den Hemel) van den H. Bisschop Lambertus, die, wijl
„hij uit ijver voor den Godsdienst het Koninklijk hof berispt
„had, tehuis gekomen en in het gebed verdiept, door booze
„mannen, uit den hove gezonden, vermoord is geworden."
„ Tungrensi diocesi, in Leodio, villa publica, nalalis Si. Lamberti
Ep. Qui, dum regiam domum, zelo religionis accensus, incr
passet, cum, rediens, oraiioni incumberet, ab iniquissimis viris, d
palatio missis, improvise conclusus, intra domum ecclesiae occidi
Deze Ado, zegt Kurth, die hiervoor doorslaande bewijzen
aangeeft 1), was niet alleen een zeer geleerd en bereisd man,
maar had ook alle gelegenheid om op de hoogte te wezen van
hetgeen hij verhaalde, in een woord iemand, op wien men staat
kan maken.
Ado's tekst werd omstreeks het jaar 900 gevolgd d»or
Regino, abt van Pruim, insgelijks een zeer bekwaam man, in
d e
zijn kronijk, en door Notker, (einde !X eeuw) in zijn „Martyrologium"
2).
Verder hechten zij veel gewicht aan hetgeen Marcellinus,
in zijn „Vita Sti Swiberti," verhaalt, hoe, namelijk, in het jaar
714 Pepijn van Herstal, treurende om den onschuldigen dood
van den H. Lambertus, doodziek was geworden, en de H. Swi-
1) Kurth. Et. crit., p. 79.
2) Daris, p. 112; Kurth, Et. crit., p. 78.

101
bertus door eenige voorname mannen werd aangezocht, den
stervenden Vorst te bezoeken.
Allereerst begaf zich de Heilige naar Plectrudis, Hertogin
van Austrasië, te Keulen, die hem bad, Pepijn over te halen,
Pepijns en hare wettige kinderen, Drogo en Grimoald, met te
onterven ten bate van Karei Martel, den onwettigen zoon, br,
Alpaïs verwekt.
Verder verklaarde zij den Heilige, dat de H. Lamber­
tus ter dood was gebracht, wijl hij Pepijn over zijn ongeoorloofd
samenzijn met Alpaïs streng had berispt" i).
Deze meening werd in den laatsten tijd voorgestaan door
Mgr. Namiche, Fr. Nulens, P. P. Albers, doch vooral met klem
en op degelijk oordeelkundige gronden verdedigd voor/w. De­
marteau en Godefroid Kurth 2).
Demarteau maakt terecht veel ophef van den destijds zeld-
zamen moed, door monnik Hucbald aan den dag gelegd; deze
immers bracht zijn meening ruiterlijk te berde.
Men verhaalt - zoo schrijft deze - en velen herhalen het,
dat Bisschop Lambertus bij Dodo's vrienden gehaat was, wijl hij
zijn verontwaardiging had te kennen gegeven over het wange­
drag van Dodo's zuster, welke de Vorst, ten spijt van alle ze-
dewet, tijdens het leven van zijne gemalin, als bijzit had genomen.
Dodo's trotschheid werd daardoor grooter.
"Toen hij den moord der beide broeders (Gallus en Rioldus)
vernam, beraamde hij, gedachtig hetgeen van zijn zusters euvel­
daad gezegd was, den aanslag op het leven des Btsschops' .
Fertur enim trito multis sermone, quod esset
Praesul Landbertus diris invisus amicis
Pravi Dodonis, pallens ob stupra sororis
Illius ad regem, quam cum conjuge viva
Ducebat pellicem proculcans jura pudoris.
Hinc et Dodo suum plus exaltabat honorem,
Qui noscendo neces dictorun corpore fratum,
I) Marcell, t. a. p., cap. 25. . ... , l b. Ai b. Th. 1896;

102
Sai memor in dictis, quae sunt de carne sororis,
Praesulis exitium coepit disquirere sacrum,
Expiorando vias, quibus hunc occidere posset."
Dit is zeker een zeer merkwaardig getuigenis, daar het wordt
afgelegd door een schrijver, die niet slechts tijdgenoot was van
den Bisschop Stefanus (anno 903 tot 920), maar dezen Kerkvoogd
ook Z1jn gedicht over Lambertus opdroeg.
Huebald stond evenwel niet alleen. Wij wezen reeds op den
tekst van Ado, Regino en Notker.
_ „Reeds vóór de iz* eeuw bestond er, naar Anselmus getuigt,
m het Luikerland een geschrift, waarin de dood van den
H. Lambertus werd geweten aan de wraakzucht van Alpaïs; Pepijnhad
zijn wettige gemalin verstooten, en werd deswege door
Lambertus herhaaldelijk berispt. Reeds stond hij op het punt
voor Lambertus' vermaningen te zwichten, toen Alpaïs, beducht
voor haren invloed, door haren broeder Dodo den H. Bisschop
deed vermoorden" 1).
„De H. Lambertus, - schrijft Dr. Alb. Thijm - hooggeacht
en geliefd door duizenden Christenen, werd het slachtoffer
van zijnen strijd voor de Kerk en hare tucht.
„Men kan op zeer gegronde veronderstellingen aantoonen,
dat hij vermoord is ten gevolge van zijn waarschuwingen aan
Pepijn van Herstal, zijne Alpaïs te verlaten" 2).
Wat deze meening bijzonder veel gewicht meedeelt, is het
door niemand geloochend feit, dat Pepijn waarlijk in overspel
leefde met Alpaïs, en veeltijds in het Bisdom Maastricht, hetzij
te Jupille hetzij te Herstal, verwijlde.
Het spreekt van zelf, dat de H. Lambertus zulk een ergernis
met dulden mocht en met Apostolische vrijmoedigheid
daartegen moest opkomen.
Alhoewel nu dit wangedrag een geschiedkundig feit was
in de dagen, dat Godescalk en Stefanus schreven, aan elkeen
bekend^iebben beiden daarvan geen gewag gemaakt.
E t
Hiir.VBrf ' C
' r
"- P
'
8) T. a. p., bl. 201.
A n
" l m U S G e S ( a P o n t
' "

103
Nademaal dit stilzwijgen door de tegenstanders ter gunste
hunner meening wordt aangewend, dienen hier de redenen uiteengezet,
welke genoemde oudste schrijvers hadden, om de
ware toedracht der zaak te verbloemen.
Een allereerste reden vinden wij reeds bij Siegbert van
d e
Gembloux (n eeuw): „Godescalk heeft ons, zoo schrijft hij,
wel een waar verhaal van Lambertus' daden opgesteld, maar
over de oorzaak van 'sBisschops dood niet oprecht durven
spreken." „De causa marlyrii parum libero ore locutus est."
Anselmus oordeelt niet anders: „De schrijver van dit leven
heeft de oorzaak van Lambertus' dood daarom verzwegen, wijl
hij vreesde te beleedigen degenen, op wier afkomst zulk een
smet kleefde" i).
Het mag gewis bevreemdend heeten, schrijft Nicolaas
(i2 d e eeuw), dat Godescalk en Stefanus de roemrijke en zoo
groot een priester waardige oorzaak van lijden en sterven stilzwijgend
voorbijgingen."
„Godescalk en Stefanus, getuigt Chapeaville in zijne „An-
notationes" op Anselmus, hebben met opzet de ware reden ver­
zwegen, wijl zij schreven in een tijd, dat afstammelingen van
Pepijn en Alpaïs het land regeerden, en zij vreesden, die mach­
tige heeren te beleedigen."
En later, in zijne aanteekeningen op Godescalk, meent hij
nogmaals den lezer daarvoor te moeten waarschuwen 2).
Om hunne vreesachtigheid worden zij dan ook door Ba-
ronius vrij onzacht gelaakt 3).
Hierin echter volgden zij slechts het gebruik, wij zouden
zeggen, den tijdgeest, heerschende onder de kronijkschrijvers
dier dagen.
Al zou men ook met Dr. P. Alb. Thijm niet durven beweren,
dat „de majordomen en de middeleeuwsche vorsten het
erop aan legden, personen in de kloosters te doen treden, die
1) Anselmus, Mon. Hist. Germ. T. VII, c. 8, bij Kurth, p. 71.
2) Chap. T. I, p. 121 en 342.
3) Baron., Annal., T. III.

104
een wakend oog moesten houden vooral over de wijze, waarop
de daden des regeerenden vorsten, of die zijns geslachts, in de
kloosterkronijk te boek gesteld werden" i), moet men toch wel
bekennen, dat de meeste schrijvers onder een zekeren invloed
stonden van de Frankische Vorsten en de Pepijnen, die stichters
of weldoeners waren van zoovele abdijen, kloosters en kerken.
,.A1 waren ook grootendeels de Vorsten uit het Merovingisch
stamhuis slechts half-Christen - schrijft de Montalembert -
toch werden zij door de kronijkschrijvende monnikken geprezen."
„Men moet veel vergeven, zei de H. Remigius, aan die
het Geloof beschermen en hun land bevrijden" 2).
„Even als de Merovingers - schrijft op zijne beurt Kurth -
hadden ook de hofmeiers hunne bewonderaars, hunne geschiedschrijvers.
„II faut se souvenir que les Karolingiens, restaurateurs et
protecteurs des lettres, ne négligèrent pas d'en faire un instrument
de leur gloire. II y avait une historiographie Karolingienne
dans toute la force du terme; il y avait une categorie d'écrivains
entièrement k la dévotion de la dynastie nouvelle" 3).
Bewijzen daarvoor vindt men in de meermalen genoemde
werken van Dr. Alb. Thijm, /os. Demarteau en G. Kurth bij
de vleet.
Bij het doorbladeren van het 1 ide hoofdstuk, door een ongenoemd,
ons tevens onbekend schrijver, anno 735 toegevoegd aan
de Geschiedenis der Franken van den H. Gregorius Turonensis,
stteten wij op eene bladzijde, welke ten deze zeer leerzaam mag
heeten.
Schrijver maakt er (no 100) melding van Pepijn en diens
„edele en zeer schrandere gemalin, Plectrudis, welke hem (Pepijn)
twee zonen schonk: Drogo en Grimoald." „Uxor nobilis et Prudentissima,
nomine Pliltrudis."
Tenauwernood een bladzijde verder (n° 103) geeft hij ons
n D r Th
V m
'
a
- P-. bl. 9 noot en bl. 19e.
2) De Mont., Les moines d'Occident, T. II, n. 278
3) Kurth, Et. crit., p. 33 en 62.

IOS •
te lezen, dat „genoemde Pepijn eene andere echtgenoote nam,
die even edel als schoon en Alpaïs genaamd was". „Praefaius
Pipinus aliam duxit uxorem nobilem et elegantem, nomine Alpheïdam."
„Deze ,,uxor"(\}) schonk hem een zoon, dien hij Karei noemde.
De schoone knaap groeide op en werd een uitstekend man".
„Ex qua genuit filium... Carolum: crevitque puer elegans, atque
egregius factus est."
Verkeert wellicht de man, die over Alpaïs en haar kind
zoo „con amoré" schrijft en haar zonder blikken noch blozen
Pepijns „echtgenoote" heet, in den waan, dat de „edele en
zeer wijze" Plectrudis reeds was overleden i
Geenszins, want op dezelfde bladzijde, onder hetzelfde
nommer (103), geen zo regels verder, meldt hij, dat Pepijn, na
27 jaren aan het hoofd des bewinds te hebben gestaan, bij zijn
overlijden een zoon achterliet, Karei, en dat, naar eigen goeddunken,
Plectrudis de zaken beredderde. „Post obitum ejus,
Plichtrudis, matrona praefata, suo consilio atque regimine cuncta
agebat."
Ook deze schrijver rept met geen enkel woord van den
moord, aan den kloeken Bisschop Lambertus gepleegd; alleen
meldt hij, dat „Grimoald, biddende in de kerk van den H. Lambertus,
Martelaar, door Rantgarius vermoord werd:" „in basilica
sancti Landberti mariyris."
Martelaar, door wien gedood?... Geen woord daarover.
Waarom zulk eene gewis toch geruchtmakende euveldaad
verzwegen ?
Zou men niet moeten denken aan het opzet, toch in geen
geval melding te maken van iets, dat smet of blaam kon werpen
op den dapperen en geliefden Karei Martel, spruit der beruchte
bijzit ?
Op de zoo gruwelijk verongelijkte Plectrudis, Pepijns wettige
gemalin, kwam het blijkbaar zoo bijster niet aan.
Men oordeele: eerst heette zij „edele en zeer schrandere
gade", „uxor nobilis et prudentissima," daarna „voornoemde

io6
edelvrouw", „matrona proefata", kwalijk 15 regels verder (n° 105)
daalt ze nog lager in rang en aanzien.
„Karei — heet het nu —, door genoemde vrouw Plectrudis
in bewaring gehouden, wordt met Gods hulpe bevrijd".
„Carolus dux, a praefata foemina Plechtrude sub cusiodia detentus,
Dei auxilio liberatus est."
Voorwaar, zooveel hoffelijkheid ontaardt in hoofschheid.
Zelfs felle Ebroïn wordt door onze kronijkschrij vers zooveel
mogelijk ontzien. Als Koning Theodorik zijn woesten gunsteling
vrij spel geeft, en deze Leodegarius de oogen doet uitsteken en
Lambertus in ballingschop drijft, zegt brave Godescalk, dat „de
Duivel, verbeten op al wat goed is, het hoofd verheft", en Stefanus,
dat „de Booze er in slaagde, venijn te storten in de harten van
velen" 1).
Bij het bekende „II faut juger les écrits d'apres leur date"
zullen wij inlasschen: „et les écrivains."
Denkelijk zal men 't nu, zoo niet billijken, dan toch min
of meer vergoelijken, dat Godescalk en Stefanus de geheele
schuld van Lambertus' dood toeschrijven aan Dodo, die, toen
zij hun „Gesta" in 't licht gaven, reeds op zichtbare wijze door
Gods wraak was getroffen (ware Dodo nog in leven geweest,
dan hadden zij misschien op een andere reden bedacht moeten
wezen); en zelfs van Pepijns misdadige betrekking tot Alpaïs met
geen enkel woord melding maken, terwijl toch Karei Martel
het levend bewijs ervan was.
„Overigens, zoo merkt de eerw. heer Nulens terecht aan, is
het zwijgen van een geschiedschrijver, die om een Vorst te
ontzien (te vleien, zegt schrijver), een feit, door anderen vermeld
en in de gedurige overlevering der Kerk van Luik bewaard,
in den doofpot stopt, niet voldoende, om het zonder
tegenspraak weg te nemen. Dan immers zou men ook verder
moeten gaan, en zelfs het bestaan van Alpaïs loochenen, dewijl
men haar naam bij Godescalk niet eens vermeld kan vinden" 2).
1) Zie Chapeav., T. I., p. 327 et 357,
2) Nulens, t. a. p., bl. 119.

io7 -
Er is nog een andere reden, waarom beide oude schrijvers
de ware oorzaak van Lambertus' marteldood niet hebben aangegeven.
Deze reden ligt in den aard van den letterarbeid, door
hen ondernomen; daarover zeiden we reeds een enkel woord
in onze „Voorrede."
Godescalk, van Stefanus geldt hetzelfde, beschouwde bij
het opstellen der „Gesta" of, naar hoogleeraar Kurth wil, bij
het bewerken der reeds bestaande „scedulagestorum," den Heilige
minder als een geschiedkundige persoonlijkheid dan als Heilige,
wiens deugden hij der Geestelijkheid en den volke ter bewondering
en ter navolging wilde voorstellen. Hij wilde eer
een stichtend boek dan wel een eigenlijk geschiedverhaal
schrijven.
Dit blijkt zonneklaar uit hetgeen hij in den „Prologus",
waarmede hij de „Gesta" inleidt, heeft aangeteekend.
Een werk, in dien zin opgevat en met die bedoeling geschreven,
behoeft, natuurlijk, niet te beantwoorden aan de eischen,
welke men aan de pennevrucht van een geschiedschrijver moet
stellen.
Zoo kunnen wij ons verklaren, waarom deze „ Gesta" geen
volledig levensbericht van den Heilige te lezen geven, en waarom,
meer in het bijzonder, daarin geen melding gemaakt wordt van
het droevig hofschandaal, dat aanleiding gaf voor zijn marteldood.
Godescalk meende zijn doel: stichting op te wekken, beter
te bereiken door van de Alpaïs-geschiedenis geen enkel woord
te reppen, en den Heilige, even als zijn voorganger en geliefden
leermeester Theodardus, te laten vallen onder het moordend
staal van de vrijbuiters, die wederrechtelijk Kerkgoederen hadden
geschonden, een euveldaad, waartegen hij, in het belang
van Kerk en kudde, als een goed herder, met Apostolischen
moed dorst op te treden.
„Evidemment, schrijft Kurth, il ne se soucie guère d'être
complet, parcequ'il veut édifier plutot que raconter, parcequ'il

ioS
croit travailler pour le salut des ames plütot que dans 1'intéret
de 1'histoire" i).
De schrijvers der „Histoire littéraire de France" maken
dezelfde aanmerking: „II passé trop légèrement sur la plupart
des faits, pour se livrer aux réflexions. II est vrai qu'il prit
peut-être ce parti, pour mieux satisfaire au but, qu'il s'était proposé,
d'écrire pour 1'édification des fidèles."
„Waar de zaak zich derwijze verhoudt, gaat Kurth voort,
is men niet gerechtigd, uit Lambertus' leven een bijzonderheid
te verwerpen, om de enkele reden, dat ze in den schrijver van
dit leven niet vermeld staat."
Voegt men nu beide redenen, door ons ontvouwd, te
zamen, dan zal men, onzes inziens, zijn overtuiging geen geweld
behoeven aan te doen, om toe te stemmen, dat het stilzwijgen
van Godescalk en Stefanus zeer goed verklaarbaar is.
Onder de tegenstanders dezer meening dienen vooral de
Bollandisten te worden genoemd.
Zij houden vast aan de lezing naar Godescalk.
„Ik kan zeer goed vermoeden, schrijft onze Suijskenus,
wat den schrijvers aanleiding heeft gegeven om te meenen, dat
de H. Lambertus als een ander Joannes Baptista gevallen is ten
slachtoffer van de wraakzucht eener andere Herodias.
„Zij stonden voor deze geschiedkundige feiten : De H. Lambertus,
zijn stem verheffende tegen het ergerlijke gedrag van
Pepijn en zijn bijzit Alpaïs — en — de H. Lambertus te Luik
vermoord door Dodo, Pepijns vermogend hoveling 2).
„Nu lag het voor de hand, dat zij dien gewelddadigen
dood aan geene andere oorzaak toeschreven, te meer wijl het
sneven ter verdediging van den wettigen, heiligen huwelijksband,
en wel tegen een oppermachtigen gebieder, den Heilige niet
anders dan tot hoogen roem konde strekken.
„Dat evenwel in het jaar 709 Pepijn verre van Maastricht
1) Kurth, Et. crit., p. S9-
2) Ghesq. t. a. p., no. 117.

ÏOf)
Verwijderd was en bijgevolg aan Lambertus' dood geen schuld
had, bewijzen, gaat de Bollandist voort, vier oude jaarboekschrijvers
:
„De Annales Nazariani: „In 709 toog Pepijn naar Allemannië."
„De Annales Petaviani: „790, toen de heer Pepijn naar
Swaben trok tegen Wilarius"
„De Annales Tiliani: „709 oorloogde Pepijn in Swabenland"
„De Annales Metenses: „In het jaar 709 voerde Pepijn een
leger te velde tegen de Allemannen en bevocht op hen een
schitterende zegepraal" 1).
„Dit heldert ons op, wat anders onverklaarbaar zou wezen,
waarom namelijk Pepijn zich niet verzette tegen de schending
der Kerkelijke bezittingen, daar Gallus en Rioldus, gedekt door
de macht van hun bloedverwant, Dodo, zich de afwezigheid
van Pepijn ten nutte konden maken, om hun boos opzet door
te drijven.
„Ook Dodo kon zich naderhand, zonder vreeze voor ongenade,
over den moord, aan Gallus en Rioldus gepleegd, wreken,
niet slechts op de daders ervan, maar ook op Lambertus zeiven,
die zeker niet in gebreke was gebleven, tegen de schennis van
het Kerkelijk eigendomsrecht zijne bezwaren in te dienen bij de
heeren gezagvoerders ten hove.
„Waarom — kan men vragen — liet Pepijn, die Lambertus
toch zoo lange jaren gekend, geacht en bemind had, den gruwelijken
moord, op zoo hoog en heilig een man gepleegd, ongestraft f
„GedurendePepijns afwezigheid — antwoordt Suijskens —
had Dodo tijd en gelegenheid genoeg, om redenen te verzinnen
tot verkleining zijner schuld, en om voorsprekers, indien hij die
noodig had, voor zich te winnen.
„Te zijner verontschuldiging kon hij voorgeven den moord,
op zijn verwanten begaan, en daarenboven zich beroepen op
den trouwen dienst, den Vorst sedert jaren bewezen.
1) Ghesq., t. a. p., no. 103.

Ito
„Eindelijk kwam hem wonder goed te stade de drie-jarenlange
duur van den oorlog, waarin Pepijn in het verre Duitschland
was gewikkeld, zoodat de Vorst, in ernstige staatkundige
beslommeringen verdiept, het niet raadzaam noch wenschelijk
achtte, wraak te nemen over het bloed, door een zijner voornaamste,
rijkste, machtigste hovelingen vergoten i).
„Zoo blijft het gezag van Lambertus' oudste levensbeschrijvers
onaangetast.
„Toch vereer ik — gaat hij voort — den H. Lambertus,
gevallen in den strijd tot handhaving van het heilig eigendomsrecht
zijner Kerk, en bijgevolg van het heil zijner kudde, als
Martelaar, even goed als den H. Theodardus, zijn voorganger,
wien niemand ooit de eer van het Martelaarschap heeft betwist
2).
„Wat Ado en Marcellinus, wier getuigenis door de voorstanders
der andere meening wordt aangehaald, betreft, dit bewijs
legt niet veel gewicht in de weegschaal.
„Uit Ado's woorden, merkt de Bollandist aan, kan men,
evenmin als uit hetgeen men, als voor deze zaak dienende, zou
aanhalen uit Beda, uit Florus, uit Rabanus Matirus, uit Notgerus
en Usuardus, die toch na Godescalk de oudste bronnen
zijn, iets opmaken, waaruit Alpaïs' medeplichtigheid aan den
moord zou kunnen blijken 3).
„Ook de „leerling, tevens geschiedschrijver van den H. Hubertus,"
rept er geen woord van.
„De „ Vita Sli Swiberli," waarop men zich beroept, en die
door den II. Marcellinus zou geschreven zijn, komt Henschenius
en Bollandus, allerminst genomen, zeer verdacht voor, en wordt
door gezaghebbende geschiedvorschers, met name door Mabillon,
Cointius, Pagius en Longuevallus, geheel en al ter zijde geschoven
als zijnde het een boek vol fabelen" 4).
1) Ghesq., t. a. p., no. 125.
2) ,, „ no. 128.
3) ,1 „ nos. 115, 116, 117.
4) .• no. 113.

iit
Ziedaar zoowat, in korte woorden saamgevat, hetgeen over
dit belangrijk vraagstuk beiderzijds wordt aangevoerd.
Gelijk men ziet, schijnt het vooral der Bollandisten zorg
te wezen, dat toch aan het gezag van Godescalk niet worde
getornd; zoo groot is bij die beroemde geleerden de eerbied
voor de oudheid.
Onverminderd den eerbied, dien wij, op onze beurt, aan
die meesters in het vak verschuldigd zijn, meenen wij toch te
moeten wijzen op het feit, dat in onze dagen, dank zij den onbezweken
ijver, waarmede onze Lambertus-vereerders, als Demarteau,
Kurth, de oude bescheiden hebben bestudeerd, nagepluisd,
met elkander vergeleken en opgehelderd, de geschiedkundige
wetenschap op een vooruitgang mag bogen, waaraan zij
zeiven, Bollandisten, den eersten en machtigen stoot hebben gegeven.
Gaarne nemen wij met hen, op het gezag der door hen
opgenoemde jaarboeken aan, dat Pepijn rechtstreeks onschuldig
was aan het vergoten bloed, al had ook zijn overspelige betrekking
met Alpaïs aanleiding gegeven tot het optreden des
H. Bisschops en den daaruit voortgesproten haat dier zondige
vrouw.
Neen, niet Pepijn is de schuldige, maar zij, en in Dodo
den woestaard, uit hebzucht reeds verbeten op Lambertus, vond
zij een maar al te ijverigen medehelper.
Gaarne willen wij ook, op het gezag van mannen, als
Bollandus en Henschenius, de stamvaders der Heiligen-levensbeschrijving,
het bewijs, aan den pseudo-Marcellinus ontleend,
prijsgeven.
Doch nu komen wij tot den tekst van Ado :
„Daaruit kan men niets opmaken, waaruit Alpaïs' medeplichtigheid
aan den moord zou blijken," meent Suijskens.
„Wij stemmen niet overeen, schrijft Cointius, door Kurth
aangehaald, met degenen, die meenen, dat, waar bij Ado spraak
is van 't Koninklijk hof: „regiam domum," daarmede Pepijn en
Alpaïs bedoeld worden. Onzes inziens, heeft schrijver op het

112
OOg eenige hovelingen, tot het gevolg of tot de bedienden van
Pepijn behoorende, die door Lambertus werden gegispt om de
door Godescalk opgegeven reden" i).
De geleerden Mabillon, Pagi en Baronius houden het met
Cointius.
Nemen wij deze veronderstelling aan, antwoordt Kurth, dan
nog blijft de tegen Godescalk geopperde beschuldiging onverzwakt
gehandhaafd; dat hij namelijk de ware toedracht der zaak
niet heeft medegedeeld, en bijgevolg op dit punt geen vertrouwen
verdient.
Indien wezenlijk, naar genoemde schrijvers beweren, de
tekst van Ado in dien zin moet worden opgenomen, dat Lambertus
slechts Dodo's diefstal had gebrandmerkt, waarom meldt
Godescalk het dan niet, daar het toch geheel en al strookt met
hetgeen het verhaalt f
Hoogleeraar Kurth evenwel beweert, dat de uitdrukking:
regia domus, door den schrijver van het Martyrologium gebezigd,
wel iemand anders bedoelt dan Cointius aangeeft, iemand, die
nauwer aan Pepijn verbonden was dan een hoveling of een bediende:
„du moins quelqu'un, qui devait lui tenir de trés prés,
d'Alpaïde notamment.''
Zouden beide meeningen, die van Cointius en de drie
andere Vorsten der wetenschap, met die van den Luikschen hoogleeraar
niet overeen te brengen en Ado's tekst te verklaren zijn
als volgt: Lambertus, „dum regiam domum, (Pepinum scilicet et
Alpaïdem) zelo religionis accensus (jam saepius) increpassei, cum
(quadam die) rediens orationi incumberet.... occidi/ur."
„Lambertus, die vroeger reeds meermalen Pepijn en Alpaïs
hun schandelijk leven had verweten, werd op zekeren dag, dat
hij ten hove was geweest, óm er te klagen over de inbreuk,
door Dodo en zijn trawanten op het Kerkelijk eigendomsrecht
gemaakt, nauwelijks ten zijnent wedergekeerd, door booswichten,
uit het hof op hem afgezonden, vermoord."
I) Kurth, Et. crit., p. 81, noot.

"3
Het ligt immers voor de hand, dat tegen Pepijns ongeoorloofd
samenzijn met Alpais — een feit, waaraan hoegenaamd
niemand twijfelt — de kloeke Bisschop niet eens, maar herhaaldelijk,
maar onophoudelijk zijn stem verheven en het Apostolisch
„argue, obsecra, increpa" getrouw in toepassing gebracht
heeft.
Nemen wij die uitlegging aan, dan behoeven wij Pepijn
zeiven niet te verdenken, den moord bevolen, althans daarin
toegestemd te hebben, hetgeen anders uiterst moeilijk valt, daar
Dodo zich wel zou wachten, moordenaars uit den hove af te
zenden tot het volvoeren dier gruwelijke misdaad, indien Pepijn
er zich bevond.
Nu deze echter afwezig was, anno 709, in Duitschland,
had hij de handen vrij.
Waarom, kan men vragen, heeft Ado zich niet klaarder
uitgedrukt ?
Na al hetgeen wij reeds ondervonden van de omzichtigheid,
waarmede de kronijk- en geschiedschrijvers in het Karolingisch
tijdperk het roemrijk regeerend Vorstenhuis bespraken,
zal men wel willen toegeven, dat de schrijver van het Martyrologium,
Aartsbisschop van Vienne, in het Rijk der Franken,
wel op zijn woorden moest passen, ten einde de waarheid en
toch niets kwetsends te zeggen.
Overigens kon hij in een paar woorden, gelijk doorgaans
een Martelaarsboek ze aangeeft, de geheele toedracht der zaak
niet nader omschrijven.
In de verklaring, door ons hierboven van Ado's tekst gegeven,
staat zoowel de eigen.ijke oorzaak van Lambertus' dood
te lezen, als de gelegenheid, waarbij de moord werd voltrokken.
De aanleidende oorzaak daartoe was de wraak- en heerschzucht
der verstooten Alpaïs, die om de bekende redenen op
Lambertus was verbeten, en in haar broeder Dodo een maar al
te willig uitvoerder van haar plannen vond; de zoo lang gewenschte
gelegenheid om de reeds lang beraamde misdaad te
plegen werd hun geboden door het gewapend verzet van Lam-
DE H. LAMBERTUS. 8

ii 4
bertus' neven tegen Dodo's verwanten, die hun plunderzucht
met den dood moesten bekoopen.
Lambertus overnachtte te Luik, en Pepijn was voor geruimen
tijd afwezig, buitenlands; deze omstandigheden maakten
de gelegenheid bijzonder gunstig.
Waarvandaan, kan men verder vragen, de ontsteltenis der
Maastrichtsche bevolking, de schrik, daar vrij algemeen aan den
dag gelegd bij gelegenheid van Lambertus' begrafenis f
De reden daarvan wordt ons door Godescalk genoegzaam
aangegeven: „ne accusarentur Dodonis scelus per indicium flelus
damnavisse", de Maastrichtenaren waren beducht voor Dodo,
den moordenaar, den Kerkberoover, den woestaard, aan wiens
willekeur zij tijdens de afwezigheid van Pepijn zich niet wilden
blootstellen.
Ware de hofmeier hier te lande geweest, dan hadde ofwel
de moord niet plaats gehad, wijl in 709 Alpaïs reeds uit Herstal
of Jupille sedert lang was verwijderd, ofwel hadde hij terstond
aan Dodo gestrenge rekenschap gevraagd van zulk een opzienbarenden
moord, gepleegd als hij was aan een Kerkvorst, algemeen
gevierd, bemind en vereerd om zijne hooge deugden en de
groote diensten, niet alleen aan de Kerk, maar ook aan den
Staat bewezen.
Toen Pepijn in 712 den Swabischen oorlog ten einde had
gebracht en naar de Maasgouw wederkeerde, was woeste Dodo,
naar Godescalk getuigt, reeds door een hoogeren Rechter ge-
vonnisd.
Veilig mogen wij derhalve, met de geschiedrollen in de
hand, Lambertus huldigen als Martelaar voor de heiligheid van
den Christelijken huwelijksband.
Ziehier hoe wij ons, na hetgeen door voor- en tegenstanders
in 't licht werd gegeven te hebben gelezen en herlezen,
de geheele toedracht der zaak voorstellen.
Voor 't oog houden we hetgeen hierboven uit hoogleeraar
Kurth reeds werd aangehaald, dat, namelijk de marteldood,

i i 5
door den H. Lambertus om gemelde reden ondergaan, zonder
het minste geschiedkundig bezwaar geplaatst kan worden in 708
of 709, zoowel als vroeger.
Beginnen wij, om een goed overzicht te hebben, ab ovo;
daar vinden wij het begin van den draad, die het geheele leven
van onzen lieven Heilige, tot het einde toe, doorloopt.
Den 6 September 667 bevestigde, gelijk reeds vroeger
werd aangestipt, Koning Hilderik II de schenkingen, aan de
abdij Stavelot gedaan, doch verminderde die met de helft; de
grensafbakening dezer eigendommen droeg hij op aan Bisschop
Theodardus en een edelman van zijn hof, genaamd Odo, in
wien Jos. Demarteau, die het eerst hierop de aandacht vestigde,
niemand anders meent te moeten erkennen dan Dodo,
den toekomstigen moordenaar. „Jussimus patri nostro Theodardo
episcopo vel illustri viro Odoni domeslico, cum forestariis nostris
ipsa loca mensurare" 1).
Gaf deze grensregeling geen aanleiding tot moeilijkheden f
En waren deze moeilijkheden vreemd aan de reis, door
Theodardus ondernomen naar 's Konings hof, ondernomen om
er zich te beklagen over de schennis van het eigendomsrecht
zijner Kerk, een vergrijp, waaraan, naar de geschiedenis meldt,
landsgrooten en hofbedienden zich hadden plichtig gemaakt?
Een feit is het, dat de H. Bisschop in de nabijheid van
Spiers door de beroovers zijner Kerk werd overvallen en gedood.
Zou Odo (Dodo) in dien diefstal, in dien moord de hand
niet hebben gehad?
Heeft men Lambertus, die Theodardus opvolgde, in het
rustig bezit van de goederen zijner Kerk gelaten ?
Een jaar of 3 na het aanvaarden van den Bisschopsstaf
werd hij naar Stavelot in ballingschap gedreven.
Onder het zevenjarig heilloos bestuur van den ingedrongen
Faramond hebben Odo (Dodo) en de zijnen, natuurlijk, de
handen vrij gehad.
j) Reeueil des ordonnances de la principauté de Stavelot, p. 3, bij Jos. Demarteau.
Histoire de St. Lambert, p. xai.

n6
Hoe zag het er, toen eindelijk Lambertus op zijn zetel
hersteld was, met de goederen zijner Kerk uit?
De oude Godescalk verhaalt het breedvoerig genoeg i).
En door wie wordt de H. Bisschop voortdurend gekweld,
letterlijk vervolgd ?
Door Gallus en Rioldus, die zich niet weinig laten voorstaan
op hun bloedverwantschap met Dodo, Pepijns hoveling.
„In quo fidenies palriam vexissepulanlur," getuigt Hucbald l terwijl
Dodo zelf zijn noodlottigen invloed op Pepijn dankte aan
Alpaïs, die zijn zuster was. „Hinc et Dodo suum plus exaltabat
honorem" 2).
Het lijdt geen twijfel of Lambert heeft bij Pepijn aangedrongen
op de handhaving van zijn eigendomsrecht. Pepijn
immers was, sedert hij in 't jaar 679 hofmeier werd van Austrasië,
en sedert 687 tevens van de andere Rijkshelft, Neustrië,
zijn natuurlijke beschermer, daartoe evenzeer verplicht als bevoegd.
Waarom heeft Pepijn geen einde gemaakt aan de kwellingen,
waarvan zijn gunsteling Dodo de aanlegger, de Bisschop
der Maasgouw het slachtoffer was ?
Een enkel woord uit zijnen mond hadde waarschijnlijk
het geding, dat tusschen beiden was gerezen, beslecht.
Wat of wie weerhield hein, dit woord te spreken ?
Van het jaar 679 af zien wij Pepijn voortdurend, de 8o er
jaren door, in oorlogen gewikkeld. In 680 verliest hij den slag
bij Lafau; in 683 verslaat hij bij Namen Gislemar, zoon van
Neustriës hofmeier; in 687 behaalt hij de overwinning bij Testri
en vestigt hij pas voor goed zijn invloed op 's lands zaken en
zijn macht bij de allengs heelemaal in de schaduw gestelde
Koningen; in 689 trekt hij met zijn leger te velde naar Friesland
tegen Koning Radboud, dien hij evenwel niet vóór het
jaar 695 tot onderwerping zal brengen 3).
1) Bij Chapeav., I, p. 335.
2) Cap. XXXVIII, bij Demarteau, t. a. p.
3) Zie Daris, t. a. p., p. 116.

ii7
Daar was echter nóg eene reden: hem ontbrak wel iets
meer dan de tijd. Tusschen de jaren 688 en 691 namelijk had
Alpaïs, Dodo's zuster, den hofmeier twee zoons geschonken:
Karei Martel en Hildebrand. „Hinc et Dodo suum plus exaltabat
honorem."
In 695 eerst zou, naar de voortzetter van Fredegarius'
kronijk bericht, de verhouding tusschen Pepijn en de beruchte
vrouw openbaar zijn geworden 1).
Het ligt voor de hand, dat een Kerkvoogd, gelijk de
H. Lambertus was, tegenover Pepijn en het ergerlijk leven, dat
te Herstal en Jupille gevoerd werd, zijn heiligen ambtsplicht
niet heeft verzaakt.
Ook is het zeker, dat Pepijn Alpaïs weggezonden en zich
met zijn wettige gemalin Plectrudis verzoend heeft tijdens het
leven van den H. Wiro, dien hij sedert zijn aankomst op den
St. Pietersberg, bij Roermond, als biechtvader had uitgekozen,
en die er tusschen de jaren 706 en 710 overleed.
Wie zal aannemen, dat een vrouw, diep bedorven en
heerschzuchtig, als Alpaïs was, in stilte haren wrok kon verkroppen,
te meer daar zij moeder was van Karei, die, als telg
van Pepijn, eenmaal zijn rechten op 's vaders erf en ambt moest
laten gelden ?
Wie zal aannemen, dat een man, gelijk Dodo, bij dien
ommekeer, in Pepijns leven teweeggebracht, bij de verdrijving
zijner zuster uit het hof, goedsmoeds de handen in den schoot
heeft gelegd f
Was, afgezien zelfs van Lambertus' krachtig verzet tegan
Alpaïs' wangedrag, de Bisschop van Maastricht niet van meet af
aan zijn tegenstander in zake het Kerkgoed?
Een nieuwe strooptocht, op Lambertus' eigendommen ondernomen,
kostte Gallus en Rioldus het leven.
Nu sloeg het vuur der gramschap, tot dusverre wellicht
in Dodo's hart smeulende, in lichtelaaien gloed.
I) Migne, bij P. Alvers, Jaarb. v. Alb. Thijm 1896, bl. 41.

n8
Niets was hem, natuurlijk, gemakkelijker dan tijd en plaats
te vinden, om Petrus en Andoletus, beide edellieden, die het
bloed der zijnen hadden vergoten, te treffen of te laten dooden.
Blijkbaar wilde hij echter meer; ook op den Bisschop, en
wel hoofdzakelijk op hem, had hij het gemunt.
Verhaalt Godescalk niet, dat een van Dodo's krijgsknechten,
bij den nachtelijken aanval op Lambertus' woning, het dak
van het vertrek, waarin de Heilige zat te bidden, beklom en
hem daar den doodelijken slag toebracht ?
Wat had Lambertus dan toch misdreven f
Aan den gepleegden moord was de Heilige toch zeker
onschuldig. Dit blijkt genoeg uit het verwijt, dat hij, naar
Godescalk meldt, deswege zijnen neven toestuurt, alsmede uit
het getuigenis van Stefanus, die schrijft, dat Petrus en Andoletus,
„achter Lambertus' rug om", „eo ignorante", over hun verzet
tegen de booswichten Gallus en Rioldus hadden beraadslaagd i).
Wat zette hem toch aan, om Lambertus zoo fel te haten?
„Non est tra super tram mulieris," heeft de Wijze man
gezegd.
Alpaïs diende gewroken, Lambertus uit den weg geruimd
te worden, te meer wijl hij bij Pepijn al zijn invloed zou laten
gelden ter gunste van de wettige kinderen en ten nadeele van
haren zoon, Karei, wiens kansen tengevolge van Drogo's dood,
in 708, beter begonnen te staan.
(Bekend is, dat de eenige nog overgebleven zoon van den
hofmeier en zijn gade Plectrudis, Grimoald, ten jare 714 door
een Fries werd vermoord; Dr.P.Alb, Thijm fluistert, dat Alpaïs,"]
die niets zoozeer verlangde als haren Karei aan het bewind te
zien, aan dezen moord niet geheel vreemd is geweest 2).
Darras getuigt, op het gezag van Digot, die eene „Histoire
du royaume d'Austrasië" schreef, dat de moordenaar Rantgarius
handelde op bevel van Alpaïs.)
1) Stefh. bij Chafeav. I, bl. 367.
2) Dr. P. Alb. Thijm, De H. Willebrordüs, bl. 213; Darras, Hist. génér. de
l'Eglise, T. XVII, p. 73. Eveneens Michelet, in zijne „Histoire de France."

ii9
Eerlang bood zich voor de uitvoering van het langbe-
raamde moordplan een gunstige gelegenheid aan.
In 709, tegen de lente of den zomer, hetgeen waarschijn­
lijker is dan later in het jaar, trok Pepijn, aan het hoofd van
zijn leger, naar Duitschland.
Het liet zich aanzien, dat zijn afwezigheid van geruimen
duur zoude wezen, want eens voor goed wilde hij een einde
maken aan het voortdurend muiten der krijgshaftige Swaben;
feitelijk was dat volk dan ook niet vóór het jaar 712 ten onder
gebracht.
Nu had Dodo vrij spel.
Immers, wat had hij te vreezen f Pepijn had meer dan
hoofd en handen vol met den oorlog in 't ver afgelegen Duitsch­
land.
Buitendien kon hij, Dodo, wanneer naderhand zijn heer
en meester rekenschap van het vergoten martelbloed zou vra­
gen, voorgeven, dat hij niets anders gezocht had dan vergelding
voor den moord, aan zijn bloedverwanten Gallus en Rioldus
gepleegd.
Eindelijk kon hij vertrouwen op den invloed, dien hij
reeds zoovele jaren lang op het gemoed van Pepijn had uitgeoefend,
en niet het minst ook opzijn macht in den lande; „want
Dodo, zegt Godescalk, waar hij het moordtooneel te Luik beschrijft,
was een der voornaamste edellieden van het hof, groot
vriend van Pepijn, zeer rijk, en had vele dienst- en strijdknechten
te zijner beschikking," „de primatibus palaiinis unus, utpote
Pipini ducis familiaris, abundans possessionibus, multorum servorum
et militum constipatus obsequio et comt/atu" 1).
In het begin van September kwam Lambertus naar Luik,
waarschijnlijk om er den sterfdag van zijn voorganger en geliefden
meester Theodardus (10 Sept.) door te brengen op de plaats, waar
hij-zelf hem een waardige grafstede had bereid.
1) Bij Chap., t. a. p., bl. 335.

120
„Lambertus — zoo verhaalt ons monnik Hucbald — kwam, na
de omliggende plaatsen te hebben bezocht, in het dorp Luik aan."
Contigit ergo, virum, coelesli munere dignum,
Urbi vicinas extrasecedere partes;
Venit et ad villam quae Ledgia nomine fertur i).
Blijkbaar is de eerbiedwaardige Kerkvoogd in pijnlijke ge­
dachten verdiept: Godescalk getuigt, dat „hij, tegen zijn oude
gewoonte in, wegens zijn overgroote vermoeidheid — want hij
was zeer afgemat — te bed ging en verlangde een weinig te
rusten, een gelukkigen slaap verbeidend." „Prae nimia lassitu-
dine (erat enim valde gravatus) ad lectutn vadens, cupiebat quies-
cere paululum. At Me in slralu suo recubans, adhuc felici sommo
exspectabat dormire."
En toen, bij den dageraad, Baldoveüs, die de aanrukkende
bende gezien had, den Bisschop wilde wekken, vond hij hem
— Godescalk getuigt het wederom — nog wakend en nog altoos
wachtend op den gelukkigen slaap." „Pontifex nee in soporem
convers-us, adhuc exspectabat felici sommo dormire'" 2).
Daar moet iets zijn, dat den afgematten grijsaard van de
zoo vurig verlangde lichaams- en gemoedsrust berooft.
Heeft hij wellicht een voorgevoel van zijn naderend einde f
Kwam hem iets ter oore van den beraamden nachtelijken
aanval op zijn stil verblijf bij het nederig bedehuis? En was hij
bedacht op tegenweer, dat hij vergezeld was van een zoo talrijk
gevolg en in zijn slaapvertrek een zwaard bij de hand had?
Daags te voren was hij in het naburige Jupille of Herstal
aan het hof geweest, om, in het afzijn van Pepijn, bij de be­
windslieden aan te dringen op het beëindigen van Dodo's ge­
weldenarijen, waarvan zijn geheele omgeving het slachtoffer was.
„Cum rediens orationi incumberet," — zegt Ado.
Dodo wist dus met zekerheid, dat de Heilige met zijn
gevolg te Luik overnachtte, en nu was voor hem, Dodo, de
langverbeide uur der wraak geslagen.
1) Jos. Demart., Vie de St. Lambert, cap. 28, bl. 30.
2) Bij Ghesq., T. VI, p. 137 en 138.

121
Bij ieder, die Godescalks verhaal aandachtig leest, moet het,
naar ons bescheiden oordeel, vaststaan, dat Dodo een bijzonder
gewichtige reden moet hebben gehad, om met een bende
krijgsknechten in het nachtelijk uur op Lambertus' landhuis aan
te rukken, gewapend van top tot teen, als ten gevechte —
gelijk Godescalk zegt — en desnoods „die woning in brand te
zetten."
Ten koste van wat dan ook, wil hij — dit is duidelijk —
niet slechts Petrus en Andoletus, maar ook en wel vooral, den
Heilige treffen.
Wij vragen het nog eens: waarom ?
Alpaïs heeft het bevolen.
Eerstens, om zich te wreken: Tra mulieris.
Ten tweede, opdat, wanneer Lambertus eenmaal uit den
weg geruimd is, haar zoon, Karei Martel, gemakkelijker aan
het bewind kome. Cui prodest scelus is fecii, luidt een aloud
rechtsbeginsel. „Wien de misdaad voordeel aanbrengt, die heeft
ze bedreven."
Pepijn is afwezig, verre van Luik, in een oorlog gewik­
keld, waarvan het einde voorshands niet kan worden voorzien.
Dus,.... nu ofte nooit 1
Rest nog antwoord te geven op een paar bedenkingen,
welke men tegen de door ons ontwikkelde meening zou kunnen
aanvoeren.
Albers,
De eerste vinden wij, met de weerlegging ervan, bij P.
„Uit oorkonden, door Pepijn van Herstal en zijn wettige
echtgenoote Plectrudis onderteekend, blijkt dat tusschen beiden
reeds in 691 of 692 de verzoening had plaats gevonden, en bijgevolg
Alpaïs vóór vermelde jaren het hof verliet.
Reeds bij den eersten oogopslag ziet men de zwakheid van
dit bewijs. Immers hoevele openbare oorkonden zijn niet onderteekend
door Koningen en hunne wettige echtgenooten, terwijl
toch de eersten in verboden omgang leefden met een Ber-

122
trada, een Waldrada, een Montespan, een Pompadour en andere
Alpaïdes ?" i)
Dat een Vorst, bij openbare gelegenheden, optreedt aan de
zijde van zijn gemalin, bewijst ook heden ten dage nog niet, dat
de verstandhouding tusschen beide echtgenooten een goede is.
Verder kan men antwoorden, dat Lambertus ook even goed
kan gevallen zijn als slachtoffer van zijn plicht, voor die verzoe­
ning vervuld.
Eindelijk wordt door de geleerden de echtheid van vele
dezer oorkonden betwist. Zoo lezen wij bij Daris : „Le 13 Nov.
687 Pepin et Plectrude datent un diplome de Jupille, si toute-
fois ce diplome est authentique.
„Le 15 Novembre 691 Pepin date un diplome de Lestines,
et la même année, un autre de Cambrai, si toutefois ces diplömes
sont anthentiques. Le 17 Novembre 697 Pepin et Plectrude da­
tent un diplome de Lestines, si toutefois ce diplome est authen­
tique" 2).
„Men heeft gezegd — schrijft Demarteau, en dit is de
tweede moeilijkheid — dat de wetten en gebruiken, destijds
in zwang, Pepijn veroorloofden, Plectrudis heen te zenden en
Alpaïs tot zich te nemen; Lambertus had dus geene reden om
hiertegen op te treden.
„Nous ne contestons — antwoordt genoemde schrijver —
ni ces lois ni ces usages fachenx, mais neus répondons que rien
dans 1'histoire de Pepin, de Plectrude et d'Alpaïde ne prouve
qu'ils se soient trouvés dans un des cas prévus par ces coutumes;
que ces lois et ces usages étaient d'ailleurs, en ce temps même,
absolument condamnés par l'Eglise, par 1'enseignement unanime
de ses Conciles et de ses docteurs" 3).
De wet Gods immers, door Christus uitgevaardigd en door
de Kerk ten allen tijde en ten ieders opzichte met heilige on­
verzettelijkheid en heldhaftigen lijdensmoed gehandhaafd, ver-
1) Zie Jaarb. v. Alb. Thijm, 1896, bl. 40.
2) Daris, t. a. p., bl. n6.
3) Demart., Vie de St. Lamb., p. 75.

123
oorloofde zulks niet, den machtigen Pepijn evenmin als iemand
anders.
Een man, een Bisschop, als de H. Lambertus was, kon in
deze, wat hem ook te duchten stond, zijn plicht niet verzaken.
Zijn gedragslijn vond hij beschreven in het Evangelie, en
het zal ten eeuwigen dage zijn hoogsten roem uitmaken, dat hij
zich door vriendschap noch haat, door belofte noch bedreiging,
liet weerhouden, den machtigen en anders hoogstverdienstelijken
Pepijn en zijne Austrasische Herodias het „non licet" van den
Dooper toe te voegen.
In hetzelfde jaar, dat de Luiksche Kerk het 12*' eeuwfeest
van onzen grooten Bisschop en Martelaar Lambertus viert, vinden
wij het fiere „non lieer terug op den mond van Leo XIII, optredende
voor de ziel van het tweejarig Vorstenkind Boris tegen
dezes eigen vader, den Coburger.

SóofdjJtuk X.
De H. Lambertus, door- wonderen
verheerlijkt.
Cfodescalk: »Eenige van Lambertus' bedienden, die, wijl zij zich
buitenshuis bevonden, aan het bloedbad ontsnapt waren, legden het
lichaam van den gelukzaligen man, Lambertus, onder een dekkleed
verborgen, in een scheepje, ten einde het te voeren naar Maastricht,
de stad, aan welke, als zijnde de Bisschoppelijke zetelplaats, het toekwam,
hem een grafstee te verstrekken.
»Toen alom in de dorpen zich de mare van 's heeren Lambertus
marteldood verspreidde, liep de bevolking van de geheele streek op
beide Maasoevers te hoop en het vaartuig achterna, weeklagende over
den moord, zoo wederrechtelijk op den Bisschop gepleegd, en over
den Bisschop, raadsman van zoovelen.
»En terwijl zij derwijze het heengaan van hun Herder beweenden,
verspreidde zich door de straten (der Bisschopsstad Maastricht),
werwaarts een snelle bode zich had begeven, de droevige tijding.
»De geheele stad ging aan 't jammeren, en alle burgers treurden,
doch durfden, van droefheid en vreeze vervuld, hun gevoelens
niet uiten. Ook de voornamen weenden, doch in stilte, ten einde
niet wegens hun rouwbetoon te worden beschuldigd, als verfoeiden zij
openlijk Dodo's misdrijf.

*25
«Toen nu het heilig overschot, in de haven aangekomen, uit het
schip getild en op de baar gelegd was, werd het ter beaardiging naar
de kerk van St. Pieter gebracht.
«Gedurende den geheelen opvolgenden nacht waakten daar afwisselend,
de geestelijken met gezangen, en de geloovigen met jammerklachten.
«En daar zij het niet waagden, een praalgraf in gereedheid te
brengen, werd er des anderendaags het lijk van den Heilige in de
groeve van zijn aldaar rustenden vader Aper, eer verborgen dan neêrgelegd.
«Vervolgens werd het door een grooten steen, eer verheeld dan
bedekt.
«Uit de stad en van allerwegen kwam een ontelbare menigte
aangestroomd naar de grafstede, wegens de wonderen, die er voortdurend
geschiedden, door allen in hooge eere gehouden.
«Want de Engelen Gods omgaven het graf als met een eerewacht,
dag en nacht lofzingende in de kerk, en er klonk tusschen de
overige stemmen door, in allerzoetst maatgeluid, een gezang als dat
van den gelukzaligen Lambertus-zelven.
«Vele bewoners der stad, wien de stem des Heiligen tijdens zijn
leven wel bekend was, stonden verbaasd, toen zij dat gezang vernamen,
en, alhoewel zij gaarne de kerk waren binnengetreden, werden
zij door vreeze weerhouden.
«En toen eenigen hunner de heilige plaats naderden, om des te
beter te kunnen hooren, stierven allengskens de stemmen der psalmzingenden
uit, en zoodra zij zich verwijderden, klonk het gezang wederom
luider.
«Zoo duurde de bediening der Engelen voort.
«O onuitsprekelijke macht van den Schepper der menschheid!
Wie kan die macht en goedertierenheid bevroeden, dermate uitschitterend
in de dienaren (Gods), dat de Engelen, niet slechts hunne
zielen, maar ook hunne lichamen bewaken ? Wie kan twijfelen aan
uwe beloften, Verlosser der wereld, daar Gij niet duldt, dat het menschelijk
geslacht teloorga?" i)
Betreffende 's Heiligen begraafplaats te St. Pieter, bij Maastricht,
lezen wij bij Nicolaas verder wat volgt. — Stefanus vermeldt
slechts de „ecclesia Apostolorum Principis" — 2).
„Des ochtends werd de lijkbaar, zonder eenig uitwendig
huldebetoon, naar een zekere kerk van den H. Petrus, Vorst der
1) Ghesq., no. 21, p. 142; Cliafeav,, t. a. p., p. 341.
2) Chapeav., p. 269..

iaó
Apostelen, gedragen, waar ook in een steenen grafkist de edele
man Aper, vader des Heiligen, rust.
„Die kerk ligt eenzaam aan den oever der Maas, tegen de
oostelijke helling van den heuvel, dien de bewoners fort (caslra)
noemen en die door het riviertje de Jeker, als door een grenslijn,
van Maastricht wordt gescheiden" i).
Ook monnik Hucbald maakt gewag van de St. Pieterskerk,
bij de hoogte gelegen:
Hinc ferétro ponunt et id ad sublimia ducunt,
Sedis ubi Petrus suscepit Apostolus Mud 2).
De eerw. heer Heynen, pastoor van St. Pieter, schrijft onder
andere bijzonderheden, dit kerkje betreffende, het volgende: Ook
nadat „het lichaam van den Heilige uit zijne grafstede genomen
en naar Luik overgevoerd was, bleven de geloovigen deze plaats
aanzien en eerbiedigen.
„De bescherming des Heiligen ontbrak er ook niet, want
toen de Spanjaarden bij een beleg der vesting Maastricht de
kerk in asch hadden gelegd, stond het aanhangsel of de kapel,
binnen welke de H. Lambertus begraven was geweest, geheel
en alleen ongeschonden met haar gewelf (Arch. eccl. 1624).
„In 1748 werd de kerk met het gemelde bijwerk afgebroken
door het garnizoen der vesting Maastricht, doch in 1749
bouwde men eene kleine kapel over de grafstede des Heiligen,
welke altoos is geheeten geworden: graf of kapel van St. Lambertus.
„Deze kapel heeft niet langer dan 98 jaren bestaan; in
1847 werd zij afgebroken door het graven van het kanaal van
Luik naar Maastricht. Zij is juist in de schuinte van den linkerdijk
gevallen.
„Dat kanaal met den linkerdijk heeft de plaats van het
koor der oude kerk geheel ingenomen, benevens een gedeelte
der kerk en bijna het geheele kerkhof."
In hetzelfde jaar echter werd, opdat de herinnering aan
1) Chapeav., p. 408.
2) Demart., St. Lambert, cap. 36, p. 33.

ia?
de tijdelijke begraafplaats des Heiligen bewaard bleve, niet welwillende
toestemming van Koning Willem II, op een kleinen
afstand van de eigenlijke grafstede, een nieuwe kapel gebouwd,
welke het volgende jaarschrift draagt:
StrXJctUra cAnaLIs eVanTJI, pIEtate DenTJo
STJrreXI honorl BeatI LaMberTI i)-
De wonderbare gezangen der Engelen vinden wij vermeld
bij alle schijvers. Hoelang het wonder geduurd heeft, zegt Godescalk
niet; Stefanus schrijft: „gedurende de eerste dagen,"
eveneens de dichterlijke monnik van St. Amand:
„Solibus in primis mansit celebratio talis,
Alme, tuo, Landberto, loco coelestibus ymnis" 2).
Stefanus en latere schrijvers maken tevens gewag van een
wonderbaar zoeten geur, die zich bij de teraardebestelling des
Heiligen door de kerk verspreidde.
Waarom werd het stoffelijk overschot naar Maastricht gevoerd?
Waarom werd het niet, gelijk het toch voor de hand lag,
te Luik ter ruste neergelegd, naast dat van den H. Theodardus,
zijn roemrijken voorganger en hooggeëerden leermeester, Martelaar
even als hij, door hem zeiven aldaar in het begin zijner
Bisschoppelijke bediening, met passenden eerbied en plechtig
begraven ?
Godescalk geeft de reden daarvan aan.
„De stad Maastricht had, daar zij de zetelplaats des Bisschops
was, het recht, het lichaam van den Heilige op te
vorderen."
In onze „St. Servatiuslegende" wezen wij reeds op dit
getuigenis van den oudsten levensbeschrijver des H. Lambertus,
ten bewijze van de door de Luikenaren tamelijk heftig aangevochten
geschiedkundige waarheid, dat, namelijk, Maastricht, na
Tongeren, en vóór Luik, wel degelijk de zetel, en niet slechts
het verblijf van een geheele reeks Bisschoppen geweest is.
1) Heynen, b!. 64.
2) Chap., t. a. p., p. 370; Demarteau, t. a. p., cap. 36, p. 33.

128
Het volle licht zal, naar wij met grond vertrouwen, over
dit vraagstuk, dat eigenlijk geen vraagstuk meer moest wezen,
opgaan, zoodra onze geleerde vriend, pastoor Willemsen, zijn
desbetreffend geschrift zal hebben uitgegeven.
Wat, in bovenstaand verhaal van Godescalk, den lezer ongetwijfeld
bevreemd zal hebben, is de vrees, door de Maastrichtenaren
bij de aankomst en de begrafenis van het stoffelijk
overschot des geliefden Heiligen, tegelijk met hun overgroot
leedgevoel, aan den dag gelegd.
Deze vrees was van dien aard, dat zij zich van openbaar
rouwbetoon onthielden en voor het kostbaar overschot van den
Heilige niet, gelijk het behoorde en zij ongetwijfeld volgaarne
hadden gedaan, een praalgraf oprichtten, maar het als het ware
behoedzaam verborgen in de steenen lijkkist zijns vaders en
onder een grooten grafsteen.
Inzonderheid de voornaamsten, de edellieden (proceres),
schenen erg beducht en bezorgd.
„Cauta timoris eral sonitum restringere causa", zingt Hucbald.
Waarvandaan die vrees?
Godescalk zegt het in ondubbelzinnige woorden : „Dodo kon,
indien zij te veel en te luide blijken van hun droefheid gaven,
de hulde, den Heilige gebracht, licht opvatten als een openlijke
verfoeiing van zijn heiligschennend wanbedrijf.
„Deze vrees — zegt Suijskens — was alleszins gewettigd,
want de moord, aan den Heilige en zijn huisgenooten gepleegd,
bewees voldoende, dat Dodo, in de onbeperkte macht, waarover
hij tijdens Pepijns afwezigheid beschikte, tot alles, ook tot het
uiterste, in staat kon worden geacht" 1).
Onzes erachtens blijkt hieruit eveneens, dat ook te Maastricht
algemeen bekend was, hoe heftig de gruwzame Dodo op
den geheiligden persoon van Lambertus was verbeten.
Dat de edelen meer omzichtigheid aan den dag legden dan
i) Ghesq., t. a. p„ no 122.

129
de eigenlijke volksklasse, is zeer wel te begrijpen; zij toch waren
beter op de hoogte van de stemming, welke ten hove heerschende
was ten opzichte van den moedigen Bisschop Lambertus.
Daarenboven pleegt het volk zijn gevoelens veel vrijer en
luidruchtiger te uiten dan de hoogere stand, die èn door opvoeding
èn door berekening doorgaans meer zelfbeheersching bezit.
Niet alleen de grafstede van onzen Heilige te Maastricht
maar ook de plek, welke hij door het vergieten van zijn bloed,'
te Luik, had geheiligd, werd alras door wonderen vermaard.
Godescalk: )>Ten landhuize te Luik, in de kamer, waar het bloed
s V
token en
dï f ff* ^ S6Vl0eid
' brandde d0M Gods
"' *SOntstoken,
dikwijls lichten, en met zulk een hellen glans, als werd het
huis door zonnestralen beschenen.
a a r i n b l i j V 6 n l i g g 6 n 6611 k a m d k d e n B i s S c h
behoord ' °P
h a d t o e
-
«Eene vrouw, die hem vond, maakte zich, door hebzucht gedreven,
ervan meester.
ë
>)Op zekeren nacht nu verscheen de H. Lambertus aan haren
man, Theodoïnus geheeten, en vermaande hem met zachtheid- „Uw
echtgenoote geve terug wat zij wederrechtelijk in bezit heeft genomen "
«Daarop werd de man wakker en verhaalde haar wat hij gezien
en gehoord had.
B
Z i j
h v » . e t e r s l o e
e e n a c h t
f S - daarop, en zonder de minste vreeze
behield zij het ontvreemde voorwerp.
«Andermaal had Theodoïnus eén verschijning, dezen keer echter
gepaard met bedreiging.
«De Heilige verscheen hem, als tredende uit een schip, met
den stok m de hand, en raakte hem daarmede op de borst, waar
vertoonde 01
n g e n e e S l i j k e w o n d e
^ ° > b l o e d
etter druppelend,
«Toen gaf hij uit angst terug wat hij in goedheid had geweigerd"
i).
ö
Uit de zware straf, welke hem trof, zou men mogen afleiden,
dat hij eigenlijk de hoofdplichtige, de vrouw slechts de
uitvoerster van 's mans boos opzet geweest was.
Deze om zijn inhaligheid gekastijde Theodoïnus verwissele
men niet met Lambertus' dienaar Thiedoënus, die den Heilige
tijdens zijn zevenjarig verblijf te Stavelot getrouw bleef en uit
i) Ghesq., t. a. p„ p. i 4 3 ; Chapeav., t. a. p., p.
DE H. LAMBERTUS.
9

136
wiens mond onze Godescalk de stof voor zijn levensbericht heeft
genomen.
„Hieruit blijkt, teekent Chapeaville aan, hoe God niet alleen
de lichamen zijner Heiligen in eere houdt, maar ook de geringste
voorwerpen, die hun hebben toebehoord."
„Ce peigne — schrijft Digoi, bij Darras — était d'un travail
magnifique, dont nous pouvons avoir une idéé en examinant
celui de saint Lupus, metropolitain de Sens, que 1'on garde
encore aujoürd'hui dans le trésor de cette église et qui a été
récemment décrit-dans un recueil archéologique (cfr. „Quelques
recherches sur les peignes liturgiques" par M. Brelagne, dans les
Mélanges d'archéologie Lorraine, tom. II).
Uit Darras vernemen wij, dat destijds de Bisschop placht
gebruik te maken van een dergelijken „peigne liturgique," voor
Kerkelijke plechtigheden i).
Godescalk .* «In hetzelfde dorp Luik was een blinde, met name
Baldegisel, die in een nachtgezicht vermaand werd, op te staan en
zich te gaan nederleggen op de plaats, waar de man Gods om der
wille van Christus' naam zijn bloed had vergoten.
«Wakker geworden, ontving hij het oogelicht, als hadde hij het
nooit gedorven, en om het hem opgedragen bevel ten uitvoer te brengen,
liep hij ijlings derwaarts, God lovende en den H. Lambertus,
door wiens verdienste hij het licht in de oogen had gekregen.
»Een ander Luikenaar, Raginfridus geheeten, die beide oogen
had verloren, kreeg in een droom de opdracht, de plek, geheiligd
door den marteldood van Lambertus, te reinigen; toen hij zich gereed
maakte, om dit werk te beginnen, kreeg hij het gezicht terug.
«Eenmaal gezond geworden, week hij niet meer van die plaats,
en bleef hij er, zoo lang hij leefde, zijn diensten daaraan wijden.
«Toen deze gebeurtenissen bekend werden, begonnen de lieden,
uit de buurt zoowel als van verre, den Heilige Gods naar verdienste
te vereeren, die plaats met Godsvrucht te bezoeken, en hem in hunne
nooden aan te roepen.
«Alras zette zich het volk, vol ijver wegens de verheerlijking van
Lambertus' wonderkracht, en met bewondering vervuld, aan het werk,
ten einde er, ter eere van den Heilige een kerk te bouwen, welke tot
verspreiding zijner heerlijkheid veel zoude bijdragen.
«En ofschoon die plaats het heilig overschot niet bezat, toch
i) l'Abbê Darras, Histoire générale de l'Eglise, T. XVII, p. 72. ,

wilden zij door het bouwen dier kerk laten blijken, even als bleek
uit de wonderen, welke daar geschiedden, dat de Heilige daar steeds
tegenwoordig was.
»Bij het aanschouwen van het kerkgebouw immers zou bij het
volk de herinnering aan den Heilige levendig blijven, en de Godsvrucht,
de ijver om zijn voorspraak in te roepen, worden bevorderd.
»In die dagen was er eene blinde jonkvrouw, met name Oda,
die, bij het vernemen van de klaarblijkelijke wonderen en teekenen
Gods, met groot vertrouwen den tocht naar de heilige plaats aanvaardde.
»Toen zij de plek naderde, en die haar vergezelden haar dit
aankondigden, begon zij met vreugde uitterharte den naam des Heiligen
aan te roepen.
«Terstond gaf haar God, die barmhartig is en genadig voor
allen, welke Hem aanroepen, het licht der oogen weder, dat zij nooit
had gehad.
»God dankende kwam zij op de uitverkorene plek aan.
«Van dat tijdstip af beijverde zich meer dan ooit het volk:
mannen en vrouwen, grijsaards en kinderen, om de kerk, den Heilige
ter eere verder op te bouwen, en zoo werd zij, met Gods hulp, spoedig
voltooid.
«Eveneens werd op de plaats, waar genoemde maagd het gezicht
ontving, tot een getuigenis voor de geloovigen en ter eere der
Heilige, een kerk gebouwd en gestadig vereerd.
«Ook richtten de geloovigen en Godvreezenden in de plaats,
waar de Bisschop werd doorstoken, een grafzerk op, met kunstwerk
versierd.
«Daar verrichtte de Heer dagelijks groote en ontelbare wonderen"
i).
Deze Oda is, naar Molanus getuigt, niemand anders dan
de H. Schotsche Koningsdochter, wier stoffelijk overschot rust te
St. Oedenrode, waar zij ook is gestorven.
Otbertus, Bisschop van Luik, verhief haar gebeente, door
wonderen vermaard, ten jare 1103 2).
De Bollandist Thijsius, die het leven dezer Heilige, ge­
schreven door een ongenoemde, heeft uitgegeven, heldert ons
de tegenspraak op, waaraan onze Godescalk zich schuldig maakt,
wanneer hij zegt: „de jonkvrouw kreeg het licht der oogen, dat
zij nooit had gehad, terug."
1) Ghesq., t. a. p., p. 143; Chapeav., t. a. p., p. 345.
2) Mol., Nat. SSum, p. 269; Miraeus, Fasti Belg., p. 701; Ann. Belg., p. 681.

13*
In hare eerste jeugd, zegt Thijsius, werd de Heilige van
het gezicht beroofd, alvorens zij er in zekeren zin iets van had
genoten i).
Blijkbaar heeft de brave Godescalk, volijverig om den H.
Lambertus te verheerlijken, bij het samenstellen van het verhaal,
dergelijke kleine bijzonderheden over het hoofd gezien.
Deze is ook de reden, waarom hij met geen enkel woord
van Oda's vaderland en afkomst gewag maakt.
Genoemde Bollandist betoogt ook, dat de H. Oda in het
jaar 710 te Luik werd genezen en, waarschijnlijk 13 jaren later,
op 36 jarigen leeftijd, een beter leven is ingegaan 2).
Het Proprium Ruraem. wijdt dezer Heilige op haar feestdag
(27 November) een levensbericht, waarin onder meer gezegd
wordt, dat zij, na hare genezing in haar vaderland teruggekeerd,
andermaal van daar is vertrokken, om hare gelofte van zuiverheid
te kunnen bewaren (de vader, namelijk, wilde haar uithuwelijken),
en een pelgrimstocht ondernam naar Rome.
Vervolgens bezocht zij vele plaatsen, onder andere Weert
en Venraai, en eindelijk vestigde zij zich metterwoon in Noord-
Brabant, ter plaatse, later te harer gedachtenis St. Oedenrode
geheeten.
De levensbeschrijver, door Thijsius uitgegeven, zegt, dat
de zoo wonderbaar genezene Vorstin „den H. Lambertus ver­
heerlijkte door offergaven en geschenken in geld."
Ongetwijfeld werd met behulp daarvan de begonnen kerk­
bouw met meer kracht doorgezet en, gelijk Godescalk getuigt:
„spoedig voltrokken."
In deze St. Lambertuskerk werd, naar Suijskens aanteekent,
in het jaar 714 Grimoald vermoord, terwijl hij bad voor het
herstel van zijn vader, Pepijn van Herstal 3).
Meergenoemde levensbeschrijver verhaalt over Oda's aan­
l
komst te Luik nog de volgende bijzonderheden:
1) Ghesq., T. VI, p. 592-
2) „
6 2 >
P-
3) » P- H7-

133
„Toen zij de plaats (Luik) naderde, legden de reisgezellen,
aan haren dienst verbonden, op Schotsche wijze, groote vreugde
aan den dag en dankten zij God voor de gelukkige reis.
„En toen zij den berg waren afgezakt tot aan de helling,
waar de St. Walburgiskerk is gelegen (ten tijde namelijk, dat
schrijver zijn Vita te boek stelde), riepen zij elkander toe : „Daar
is Luik, daar is de St. Lambertuskerk! (Ten tijde van de H. Oda,
gelijk wij bereids zagen, nog niet geheel voltooid). Zie, de Heer
heeft onzen tocht gezegend I" i)
„Bij het vernemen van deze haar zoo aangename tijding
was de H. Oda zeer verblijd; zij hield het paard, waarop zij
was gezeten, in, en wierp zich, met het aangezicht naar de St.
Lambertuskerk gericht, op den grond, God biddende, dat Hij
haar, indien het Hem behaagde en haar heilzaam was, het oogelicht
zou wedergeven.
„Zij bad en werd verhoord. Eerst blind, werd zij ziende en
ziende richtte zij zich overeind, om God te loven en te danken.
„Haar tochtgenooten riepen luide in Schotsche klanken
ten Hemel, zoodat de bewoners, die deze vreemde taal niet
verstonden, in menigte kwamen toegesneld, vol verbazing; en zoo
werd de mare van de wondere genezing algemeen bekend.
„Die bewoners merkten de plaats, waar de dienaresse Gods
verlicht was geworden, tot een aandenken voor de toekomst, en
later bouwden daar de opvolgers (waarschijnlijk de bloedverwanten,
merkt Thijsius aan) der Heilige, ter herinnering aan dit
feit, eene kerk, welke er thans nog staat, ter eere van de H.
Walburgis en van de dienstmaagd des Heeren, de Christusbruid,
die er het gezicht had teruggekregen" 2).
Dit kan, natuurlijk, eerst gebeurd zijn na den dood van
de H. Walburgis, die in 780 overleed.
1) Eigenlijk staat er „Ecce monasterium St. Lamberti." Daar is het St. Lambenusmunster
of klooster! De Bollandist Thijsius merkt hierbij aan, dat veeltijds
het woord monasterium in de beteekenis van kerk of baziliek werd gelezen,
gelijk hij uitvoerig bewijst. Ghesq., T. VI, p. 626. Zie ook M. Willemsen, „De
Stiftskerk van den H. Petrus te St. Odiliënberg", bl. 13.
2) Ghesq., t. a. p., p. 624.

134
Hoe die „opvolgers" - bloedverwanten of landgenooten —
van de H. Oda te Luik zijn gekomen?
„Door het wonder, aan de H. Oda geschied - meldt
schrijver verder - werd in Schotland de naam van den H.
Lambertus en de roem zijner verdienste dermate vermaard, dat
vele harer landgenooten ter beevaart trokken naar Luik, om er
den Heilige te bidden voor hun lichamelijk en geestelijk welzijn."
Wat de grafzerk betreft, door Godvreezende lieden ter
martelplaatse opgericht, zij aangemerkt, dat, naar Suijskens getuigt,
het woord „leclus," door Godescalk gebezigd, gewoonlijk wordt
genomen in de beteekenis van: „feretrum" of „lifisanacotheca."
Over het verblijf der H. Oda te Venraai en in het Weerterbosch,
welke plaatsen zij waarschijnlijk bezocht om er een
stille eenzame plek op te zoeken, en over hare voorspellingen,
deelt dezelfde Bollandist Thijsius zeer lezenswaardige bijzonderheden
mede.
Hoogleeraar Daris noemt haar een dochter van Eugenius
III, Koning van Schotland (699—716) 1).
Opmerkelijk is 't, onzes inziens, dat de H. Lambertus, door
zijn machtige tusschenkomst bij God, vooral blinden in het bezit
hunner oogen hersteld heeft.
Zoo verzekert ons Godescalk, dat bij Lambertus' grafstede
te Luik „blinden ziende" werden, en de wonderdadig genezenen,
wier namen hij vermeldt, hadden allen het gezicht verloren.
In het Pruisisch grensplaatsje Birgelen, waarover wij hiervoren
reeds spraken (bl. 71), werd sedert onheugelijke tijden onze
Heilige aangeroepen, inzonderheid door lijders aan oogkwalen.
De goede God schijnt dat bijzonder voorrecht te hebben
geschonken aan den onvermoeibaren Apostel, die het bovenzinnelijk
licht des Evangelies in de harten van zoovele heidenen
heeft ontstoken.
1) Daris, t. a. p., bl. 135. Zie ook P. Atters, Jaarb. Alb. Th.,.1896, bl. 45-

Hoofdstuk XI.
De H. Lambertus, door God gewroken.
idescalk: «Nadat de jaarkring was besloten, verscheen in een
nachtgezicht de H. Lambertus aan den schatmeester Amalgisel, die
vroeger zijn rechter was, en begon zacht met deze te spreken.
«Amalgisel vroeg den Heilige met veel belangstelling naar de
reden zijner komst.
»Ue H. Lambertus antwoordde: «Wij hebben Rome bezocht,
en, daarvan weergekomen, zijn wij bezorgd over onzen vriend Dodo
en' zijne gezellen, 't Is tijd, dat zij hun schuld betalen en het verdiend
loon ontvangen voor hetgeen zij ons zoo goddeloos hebben
aangedaan."
«De verschijning verdween, en de daden volgden onmiddellijk
op de woorden.
«Wat Dodo aanbelangt — die op de eerste en voornaamste plaats
aan den dood des Bis-chops plichtig was — getroffen door de wraak
Gods, braakte hij zijn reeds tot ontbinding overgegane ingewanden
door'den mond uit, en, na zijn ellendig bestaan zoo rampzalig te
hebben afgelegd, werd hij verwezen ter hel, waar hij eeuwige folteringen
te verduren heeft.
«Zijn handlangers en wreede bloedverwanten, die, hetzij metterdaad,
hetzij door hun toestemming, hein ten dienste hadden gestaan,
doodden elkander in een strijd, welke onder hen was ontstaan.

136
«Degene, die met eigen handen hem (de Heilige) doorstoken
had, werd door zijn eigen broeder wreedelijk vermoord.
«De overigen werden door de duivelen gekweld; bij het hooren
van Lambertus' naam brulden zij allerhande geluiden, waarvoor het
menschenhart siddert, uit.
«Slechts enkelen waren na een jaar nog in leven, de meesten
werden door een ellendigen en schandelijken dood overvallen, eindigden
een allerbitterst leven en werden verworpen in het eeuwige vuur,
dat voor den duivel en zijn aanhang bereid is.
«De roemrijke Martelaar Lambertus daarentegen, dien de martelpalmen
omwuiven, springt op van vreugde, met de Engelen .en
Aartsengelen en allé Gerechten in eeuwigheid" 1).
De straf bleef dus niet lang uit.
Twee jaren na den dood des Heiligen waren bijna allen,
die zich aan hem hadden vergrepen, van de aarde verdwenen.
Monnik Hucbald overschrijdt derhalve wel wat al te boud
de grenzen der betamelijke „dichtervrijheid", wanneer hij in
s t e
zijn 3i
Hoofdstuk zingt:
„Hinc est fama volans tensis sublimiter alis,
Quod dixissit enim Sancius sub famine mentis,
Annis se septem voluisse reducere poenis,
Si vitalis ei ferretur corpore flatus;"
en in het 38 ste
:
„ Unde per hos septem tacito sub tempor e jussa
Nulla revelando de se facienda jubebat,
Sed post expletos jam dicti temporis annos
Advenisse viro clarus narratur eidem,
Qui tune clavigeras astabat reddere curas
Ecclesiae sacrae;"
iets, dat wij bij geen enkele der overige schrijvers, waarvan
er meerdere toch wel op dergelijke zaken bijster genoeg verslingerd
zijn, aantreffen.
De H. Lambertus, namelijk, zou beloofd hebben, indien
hij aan den dood ontsnapte, zeven jaren lang boete te doen
voor de opwelling van gramschap, waarin hij bij den nachtelijken
aanval naar het zwaard had gegrepen; en deze belofte zou hij
I) Ghesq., p. 144; Chafeav., p. 346.

137
zelfs in den Hemel hebben gehouden, door het wraakgericht,
over zijn beulen te spannen, zeven jaren uit te stellen _
Hucoald - merkt Jos. Demarteau, die hem anders met
ongenegen is en hem een zeer merkwaardige studie toewijdde -
had het zwak, aan alles, en inzonderheid aan het getal 7, een
geheimzinnige en zinnebeeldige beteekenis te hechten
Verder werd hij door de Roomsche reis, welke de Heilige
na zijn dood had afgelegd, op het dwaalspoor gebracht. Destijds
irnmers werd zeer vaak die tocht ondernomen, met het inzicht
om boete te doen i).
En zoo, schijnt het, is hij op dat denkbeeld gekomen.
Amalgisel, aan wien de H. Lambertus de nabijzijnde straf
zijner moordenaren openbaarde, wordt door Godescalk nader
aangeduid met de zinsnede : „qui olim judex ejus fuit hetgeen
Suijskenus weergeeft door: die aan het Bisschoppelijk hof de
betrekking van rechter vervulde 2).
Hucbald meldt verder wederom eene bijzonderheid, welke
men te vergeefs bij de overige schrijvers zal zoeken.
Volgens hem ontving Amalgisel van den H. Lambertus,
niet alleen het bericht, dat de ure der wraakneming had geslagen,
maar ook nog de opdracht, Dodo, den hoofdplichtige, daarvan
te verwittigen:
„Nunc lu vade celer Dodoni et talia de/er,"
Dodo echter, in stede van deze laatste vermaning tot boet­
vaardigheid in dank aan te nemen, volhardde niet slechts in de
boosheid, maar trachtte, in woede ontstoken, den boodschapper
met zijn zwaard te dooden:
Nuncius advenit Dodoni et talia prompsit,
Dodo furens voluit super hunc efferre mucronem,
Ille sed evasit Domino salvante reductus" 3).
Zulk een liefderijke waarschuwing strookt geheel en al met
1) Demart., Vie de St. Lamb., p. 67.
2) Ghesq., t. a. p., p- 147j)
Demart, Vie de St. Lamb., p. 35'

138
het karakterbeeld, dat wij ons van den zachtmoedigen Heilige
voorstellen.
Trouwens waarom zou de H. Martelaar anders aan Amalgisel
zijn verschenen ?
„Dodo's lijk — schrijft Siegbert — is, naar luid eener overlevering,
wegens den ondraaglijken stank, dien het verspreidde,
in de Maas geworpen."
Wij stipten reeds aan, dat Grimoald, zoon van Pepijn en
zijn wettige gemalin Plectrudis, ten jare 714, te Luik, in de
kerk, den H. Lambertus toegewijd, werd vermoord; Pepijns andere
wettige zoon, Drogo, was reeds overleden in het jaar 708.
„Men weet niet - schrijft Dr. Alb. Thijm — of hier mogelijk
Alpaïs ofwel Radbod de hand in heeft gehad. Alpaïs streefde
naar de heerschappij voor haren zoon Karei, Radbod vreesde
mogelijk de geweldenarij zijns schoonzoons (Grimoald namelijk
had de dochter van Radbod getrouwd), welke na hem het geheele
Friesche Rijk aan zich kon onderwerpen. Beiden hadden
dus eenen grond, den dood van Grimoald te wenschen" 1).
Pepijn zelf verwisselde het tijdelijke met het eeuwige te
Jupille, den róden December 714, geen erven nalatende dan
Karei Martel en Childebrand, geboren uit de beruchte Alpaïs.
Indien men geloof mocht hechten aan hetgeen Jeand'Ou-
Iremeuse verhaalt, zou de H. Hubertus Pepijn tot bekeering gebracht,
en graaf Plandris, broeder van den H. Lambertus, de
zondaresse Alpaïs levend verbrand hebben 2).
Die schrijver evenwel verdient weinig vertrouwen.
Suijskens twijfelt er niet aan of Pepijn heeft, vooral daartoe
bewogen door de vermaningen van Lambertus, en van zijn biechtvader,
den H. Wiro, reeds in de eerste jaren de gevaarlijke
Alpaïs weggezonden en zijn wettige gemalin Plectrudis in eere
hersteld 3).
In zijn „Commentarius de St. Swidberto Episcopd" oordeelt
1) A. T., t. a. p., p. 213.
2) Jos. Daris, t. a. p., bl. 131.
3) Ghesq., no 132.

i39
Bollandus, dat Pepijn zijn ontegenzeggelijk ergerlijk leven heeft
goedgemaakt door den ijver, betoond voor de verspreiding des
Christendoms, door de bescherming en den krachtigen steun,
steeds verleend aan de kloeke geloofsverkondigers, zoo talrijk
uit Engeland, Schotland en Ierland herwaarts gekomen, en door
de edelmoedigheid, waarmede hij alom de oprichting van abdijen,
kloosters en kerken bevorderde, en niet het minst door de vrome
gezindheid, waarvan hij blijk gaf door zijn herhaalde boetereizen,
barvoets naar den H. Wiro, en, na dezes overlijden, naar den
H. Plechelmus te St. Odiliënberg ondernomen r).
Ongetwijfeld — gaat dezelfde schrijver voort — heeft de H.
Swidbertus, dien hij een tijdlang bij zich hield, om uit zijn mond
de woorden des levens te vernemen, hem voor oogen gehouden
hoe hij door aalmoezen zijn ongerechtigheden moest herstellen.
Feitelijk lezen wij dan ook in de oorkonde, waarbij hij de
abdij van Epternach begiftigt, dat hij hoopt „daardoor de zonden
van zijn vorig leven uit te wisschen en met Gods genade in de
eeuwige vreugde te belanden."
Over Pepijns boetereis naar den St. Pietersberg maakt Bollandus
gewag in zijn „Commentarius de St. Wirone" en in de
door hem uitgegeven „ Vita St. Wironis," van een ongenoemden
ouden schrijver: „Pipinus — zoo heet het daar — solitus erat
Mi lubrica lapsiis humani detegere" 2), eveneens het Proprium
Ruraem.:
„Galliae Princeps avet hic Pipinus
Singulis annis, humüis Wironi
Consciae mentis reserare morsus
Atque realus" 3).
Dit was voorzeker de edelste wraak, welke de ten Hemel
opgenomen Martelaar Lambertus kon nemen op den overigens
hoogst verdienstelijken Vorst, wiens ergerlijk gedrag zijn Bis-
1) Ghesq., T. VI, p. 180; Willemsen, de Stittskerk enz., bl. 7.
2) „ T. V, p. 352.
3) In fo S. Wironis, item St. Plechelmi.

140
schopshart zooveel kommer en zorge gebaard, en, zij het dan
ook zonder Pepijns medeweten, aanleiding gegeven had tot den
moord, te Luik voltrokken.
En wat is er van Alpaïs geworden ?
Bij Godescalk kloppen wij, natuurlijk, te vergeefs om inlichtingen
aan; bij Stefanus eveneens.
Geen van beiden rept zelfs met een enkel woord over
haar, noch over Pepijns omgang met haar.
Blijkbaar vreesden zij dus, niet alleen door het onomwonden
verhaal van den waren toestand van zaken, maar ook door
het noemen zelfs van haren naam, Karei Martel en Pepijn den
Korte, hare afstammelingen, te beleedigen.
Onzes inziens bestaat er niet veel reden, beiden deswege
lastig te vallen, daar hunne „Gesta St. Lamberti'' voor den
koordienst bestemd, en zij bijgevolg niet verplicht waren, cum
tanto incommodo, zonder noodzakelijkheid de minder treffelijke
afkomst dier beide Landsvorsten in herinnering te brengen.
Uit het feit, dat, terwijl allen, die zich aan het leven van
den H. Martelaar vergrepen, door God zichtbaar werden gestraft,
betreffende Alpais niets dergelijks wordt verhaalt, leidt
de Bollandist Thijsius af, dat zij daaraan geheel onschuldig was.
Volgens hem is Dodo de eenige hoofdplichtige, daar hij
de verwijdering van Alpaïs uit het hof, geschied vooral door
toedoen van Lambertus, zoo kwalijk opnam, dat hij besloot een
bloedige wraak te nemen; de moord, aan Gallus en Rioldus gepleegd,
verschafte hem daartoe de gewenschte aanleiding r).
Naar ons bescheiden oordeel ligt het zwakke punt dezer
redeneering in het onverklaarbare van de reden, waarom Dodo
met zulk een ridderlijken ijver — voorwaar een betere zaak
waardig! — voor die bijzit in de bres zou zijn gesprongen,
hadde zij hem daartoe niet aangezocht, of, gelijk vele schrijvers
volhouden, ware zij niet zijne zuster geweest.
Waarschijnlijker komt het ons voor — wat trouwens ook
i) Ghesq., T. VI, p. 635.

Suijskens niet geheel en al verwerpelijk acht i) —, dat Alpaïs,
voor haar zondig leven, en — dit voegen wij er aan toe — voor
het aandeel, dat zij in den moord had genomen, tot haar uiteinde
toe boetvaardigheid heeft gedaan, eerst drie jaren te
Munsterbilsen, later te Orp-le-Grand, waar zij godvruchtig overleed
2).
Bij A. De Raisse lezen wij daaromtrent als volgt:
„17 September: Te Orp-le-Grand, in Fransch Brabant, de
gedachtenis van Alpaïs, boetelinge.
„Deze vrouw, eerst bijzit van Pepijn van Herstal, kwam
tot inkeer, toen zij zag hoe allen, die aan den dood van den
H. Lambertus, waartoe zij aanleiding had gegeven, zich hadden
plichtig gemaakt, binnen een jaar tijds ellendiglijk hun leven
hadden geëindigd.
„Door Gods genade verlicht, opende zij haar oogen, en
trachtte zij door het storten van vele tranen haar misdrijf uit
te wisschen.
„Zij verzaakte aan de ijdelheid der wereld, en, ten einde
door de gestrengheid van een gestadige opsluiting in een klooster
te boeten voor het botvieren harer vleeschelijke lusten, liet
zij op eigen kosten, ter stede Orp, een klooster van den grond
uit opbouwen, ontbood daarin een groote schare Godgewijde
maagden uit Nivelles, sloot zich bij dezen aan en bleef er tot
aan haren jongsten levensdag, voor allen een toonbeeld van
boelvaardigheid.
„Het graf en gebeente dezer vrome vrouw werden, eenige
jaren geleden, ontdekt.
„Orp is gelegen in het Bisdom Namen" 3).
In de „Fasti Belgici et Burgundici" van Miraeus staat:
„Te Orp-le-Grand, in het Bisdom Namen, had Alpaïs, tot
een beter leven bekeerd, een vrouwenklooster opgericht, dat
1) Ghesq., t. a. p„ no 133.
2) Daris, t. a. p., bl. 131.
3) De Raisse, Auctarium, bl. 194.

142
door de Noormannen of andere barbaren schijnt verwoest te
zijn geworden.
„Het graf van Alpaïs werd in de parochiekerk van Orp,
achter het altaar van O. L. Vrouw teruggevonden in het jaar
1618, met het opschrift: „Alpaïs Comitissa conthoralis Pippini
duels" 1).
De Bollandist Suijskens trekt in twijfel of Alpaïs wel de
stichteres van het Orpsche klooster geweest is, en vermoedt dat
de Alpaïs, wier graf aldaar werd gevonden, eene andere is, uit
het jaar 980, van welke Fisen gewag maakt 2).
Ook Foullon oppert twijfel daarover 3).
Fisen echter is met ons van meening, dat de al te beruchte
vrouw als eene./andere Magdalena boete heeft gedaan.
„Tot herstel van haar zondig leven ging zij schuilen in
het klooster, dat, ofwel door Adelia, ofwel door Pepijn, gelijk
eenigen willen, ofwel door Alpaïs-zelve, gelijk anderen beweren,
gebouwd was.
„Wie zal met mij — roept schrijver uit — de wegen der
Goddelijke Voorzienigheid niet bewonderen ?
„De aanstookster van een zoo groote ongerechtigheid sterft,
door zelfkastijding gelouterd, een heiligen dood" 4)!
Wat ons in geen geringe mate bevreemdt, is, dat onze
Bollandist geen aanteekening maakt ter verklaring van de Roomsche
reis, door den H. Lambertus ondernomen na zijn dood,
noch van de vreeselijke ironia, waarmede de Heilige zegt, dat
„hij bezorgd is over zijn vriend Dodo."
„Fuimus — dus luidt de tekst van Godescalk, bij Ghesquierus
— visitare Romam, et inde reversi sollicili sumus de
amico nostro Dodone et sociis ejus."
Bij Chapeaville leest men: „ Visitatum reliquias Petri et
1) Miraeus, t. a. p., bi. 347. Zie ook Ghesq., VI, p. 73.
2) Ghesq., t. a. p., no 133; Fisen, Hist. Leod., p. 151.
3) Foullon, Hist. Eccl. Leod., p. 114.
4) Fisen, t. a. p., p. 100.

i43
Pauli Romam adivimus, el reversi, de amicis nostris, Dodone et
sociis ejus, justum judicium facere solliciti sumus."
Wij hebben hierboven reeds gewezen op de averechtsche
uitlegging, welke monnik Hucbald van deze woorden geeft,
terecht door Demarteau geheeten: „paroles mystérieuses de
1'apparition" i).
i) Demart., Vie de St. Lamb.. p. 70.

Öoofd^tuk XII.
De H. Lambertus, naar Luik teruggevoerd.
(godescalk: »Onder Gods bijstand gaan wij nu verhalen hoe, eenige
jaren daarna, niet lang geleden, de H. Lambertus in een visioen verscheen
aan zekeren eerbiedwaardigen man, (dien hij beval) dat onverwijld
zijn lichaam naar Luik zou worden overgebracht.
«Hetzelfde werd aan priesters en lejken, Godvreezende mannen,
op velerhande wijzen geopenbaard.
»Toen nu de H. Hubertus, weleer leerling van Lambertus en
Bisschop dezer landstreek, de wonderen en de bevelen, in die openbaringen
gegeven, vernam, onderzocht hij de zaak met vreeze Gods
en ijver.
»En nadat hij alles wel had overwogen, hield hij raad met de
ouderlingen der plaats (Maastricht) en kwam hij tot de overtuiging,
dat alles door Gods wil was geopenbaard geworden.
»Hij gebood, dat het lichaam van den gelukzaligen Kerkvoogd
zonder dralen met grooten luister naar de aangewezen bevoorrechte
plaats (te Luik) zou worden overgevoerd.
»Hij bracht praalgewaden en al wat ten dienste van het heilig
overschot noodig was, in gereedheid, en toog uit, vergezeld van vele
priesters, levieten en geestelijken, die psalmen zongen, en van eene
groote menigte geloovigen, die met vrome Godsvrucht, naar Kerkelijk

i45
gebruik, bij het lichaam des H. Martelaars psalmen, lofzangen en
liederen aanhieven.
«Bisschop Hubertus vond de eerbiedwaardige ledematen van
Christus' Martelaar onverteerd en onverlet; zij wasemden de zoetste
geuren uit.
«De Bisschop beurde ze met vreeze en den grootsten eerbied
uit de grafstede, wikkelde ze in kostbare gewaden en legde ze, met
het omwindsel, waarin het lijk reeds was gehuld, behoedzaam onder
zegels.
»Bij beurten hieven de rijen der broeders hunne psalmen aan,
en weerklonken, in zoete klankmaat, welluidende cymbalen en andere
speeltuigen.
«Geloofwaardige lieden verzekeren, dat zij gezien en gehoord
hebben, hoe in den hooge scharen van Engelen psalmzongen en den
almachtigen God om de zegepraal van den Martelaar Lambertus
loofden.
«Het geheele volk mengde, nu eens lofliederen dan weer verzuchtingen,
bij het geluid der Kerkelijke lofzangen, en kon, in zijn al
te groote droefheid slechts deze klachten slaken: »0 goede herder,
aan wien beveelt gij nu uw volk ter hoede aan? O troost der armen,
voorlichter der heidenen, wil ons niet verlaten, die gij door Goddelijke
woorden, geestelijke opwekkingen vermaandet en vertroosttet,
even als een vader zijn eenigen zoon!"
«Inmiddels volgde de talrijke menigte, den rechten weg uitgaande,
den H. Lambertus.
»Toen de stoet rust nam op een plaats, Nivialle gèheeten, geschiedde
het, dat een arme blinde, die trachtte de lijkkist aan te
raken, het gezicht terugkreeg.
»Vol blijdschap loofde hij luidkeels den Heer; God en den H.
Lambertus dankend, ging hij heen.
«Vandaar trok men verder tot aan het landgoed, dat Herimala
genaamd wordt.
«Terwijl daar een oogenblik gepoosd werd, bracht men, ten aanschouwen
der menigte, een man aan, die door de inkorting zijner
spieren kreupel was geworden.
»Tot verlevendiging van het geloof des volks en tot uitbreiding
van den roem des Heiligen liet God toe, dat die kreupele, bij het
zien der lijkkist, eensklaps het geheele samenstel zijner ledematen vol
kracht en beweging gevoelde; hij volgde den H. Lambertus. en geheel
het volk verheerlijkte God.
«Op genoemde plaatsen, waar de Heer zich gewaardigde, deze
wonderen te wrochten, werden door de geloovige en vrome Christenen
heiligdommen gebouwd ter eere van den H. Lambertus.
«Zoo kwam de gansche menigte, met den Heilige, op de plaats
van bestemming aan.
DE H. LAMBERTUS.
1 0

146
«Alle bewoners dier plaats spoedden, vol vreugde en juichend,
het zoo vurig verlangd lichaam te gemoet, ontvingen het met veel
eerbetoon en brachten daarvoor een waardige rustplaats in gereedheid.
»Dczc rustplaats was met bewonderenswaardig kunstwerk, een
overvloed van goud, zilver, juweelen en edelgesteenten, door vermogenden
daar samengebracht, en door verscheidenheid van bouwtrant
zoo rijk gesmukt, dat het alle beschrijving overtreft.
«Daar werd, gelijk het betaamde, in die ruime kerk het wonderschoon
gedenkteeken, tot eerbiedvolle gedachtenis (des Heiligen)
opgericht, door de geloovigen dagelijks meer en meer vereerd.
»Daar worden door Gods milde gunst blinden ziende, melaatschen
gereinigd, kreupelen genezen, bezetenen verlost.
«Maakten wij hier melding van alle wonderen, door God aldaar
onophoudelijk door de verdiensten van Lambeitu? verricht, gelijk zij
geschied zijn, dan vreesden wij al te breedvoerig te worden.
»Hct weinige, dat wij van Lambertus' leven en wonderen verhaalden,
is voldoende, om dengenen, die het vernemen, te overtuigen
van de waarheid.
«Ten bewijze daarvan kan men heden ten dage bij de grafstede
aanschouwen de verbroken kluisters, ketenen en boeien van degenen,
die er bevrijd werden; daar verkrijgen verlamden het gebruik hunner
ledematen, lijdenden de genezing van alle hunne lichaams- en zielekwalen,
en vandaar trekken zij gezond naar hunne woonsteden weder.
»En nu reeds, in dit korte tijdsbestek, zoovele wonderen gesclned
zijn, wie zal schatten hoe vele en hoe groote daar nog zullen plaats
hebben in de toekomst, daar tot den huidigen dag toe op het graf
van den gelukzaligen Bisschop en roemrijken Martelaar de teekenen
en wonderen niet ophouden, door de hulp van onzen Heer Jezus
Christus, die met den Vader leeft en heerscht, God, in de eenheid
des H. Geestes, gedurende alle eeuwen der eeuwen. Amen" 1).
Aldus onze getrouwe zegsman.
Wanneer heeft deze plechtige overbrenging van St. Lam­
bertus' lichaam naar Luik plaats gehad ?
Onze Godescalk schrijft: „nuper, post aliquot annos', „niet
lang geleden, eenige jaren na hetgeen hiervoren werd verhaald."
Een nadere aanwijzing putten wij uit de „ Vita St. Huberii,"
door een tijdgenoot, leerling tevens des H. Hubertus', geschreven.
Daar lezen wij als volgt: „In het twaalfde jaar na zijn
Bisschopswijding verklaarde hij (Hubertus), door talrijke nachte-
1) Bij Ghesq., t. a. p., bl. 144; bij Chapeav., t. a. p., bl. 347-

147
lijke verschijningen aangemaand te zijn, het gebeente van den
H. Lambertus uit de stad Maastricht ter bijzetting terug te voe­
ren naar de plaats, waar het lijden werd voltrokken.
,,L)eze vermaning vervulde zijn gemoed met een onbe­
schrijflijke vreugde.
„Daar hij echter hieromtrent volstrekte zekerheid wenschte
te hebben, besloot hij aan den Heer te vragen wat hem nog
duister scheen.
„Aan alle kloosterlingen en geestelijken der Bisschopsstad,
zoowel als aan de leeken, schreef hij een vasten voor, ten einde
te vernemen wat de Goddelijke wil in deze hem gebood.
„Toen hij eindelijk zekerheid had verkregen, in het der­
tiende jaar zijner Bisschoppelijke bediening, begaf hij zich, ver­
gezeld van een schaar geestelijken en een menigte volks, alsmede
van eerbiedwaardige Bisschoppen en priesters, naar het graf van
den man Gods.
„Met den grootsten eerbied ontdekten zij de kist, waarin
het overschot werd bewaard, haalden daaruit het lichaam des
Heiligen te voorschijn, brachten het met dezelfde blijdschap,
waarmede zij waren gekomen, naar de plaats, waar hij geleden
heeft, en besteedden het daar ter aarde" i).
Het dertiende jaar na Hubertus' Bisschopswijding, welke
ongetwijfeld niet lang na den marteldood van zijnen heiligen
voorganger heeft plaats gehad, is het jaar 721 of 722.
April.
Het Bisdom Luik viert deze „Translatie/" op den 2Ó sten
Deze dag evenwel werd door een bevelschrift van Bis­
schop Albero II in het jaar 1145 daarvoor aangewezen, ter
herinnering vooral aan de zegepraal, op dien dag door de
Luikenaren bij de vesting Buljon behaald, en toegeschreven aan
de voorspraak van hunnen Beschermheilige Lambertus, wiens
relikwieënschrijn derwaarts was gevoerd.
Aldus getuigt de monnik Aïgilius van Orval 2).
1) Bij Roberti, t. a. r-, bl. 26.
2) Bij Chafeav,, T. II, p, 92.

148
„Door de Bisschoppelijke macht, met goedkeuring der
Luiksche Kerk, werd bepaald, dat op den vierde der Kalenden
van Mei de gedachtenis van deze zegepraal, alsmede de overbrenging,
door den H. Hubertus van Maastricht naar Luik,
voortaan zou worden gevierd, daar de achtste der Kalenden
van Januari, waarop deze overbrenging plaats had, wegens de
invallende vigilie van 's Heeren geboorte, niet waardig herdacht
kan worden."
Suijskens teekent hierbij aan, dat sEgidius zich hier blijkbaar
vergist heeft, daar de vooravond van Kerstmis invalt, niet
op den achtste, maar op den negende der Januari-kalenden 1).
Fisen neemt dit getuigenis uit Aigidius over, doch zet,
om dezes misvatting te verbeteren, in plaats van de vigilie, het
feest van Kerstmis, op welken dag toch gewis de H. Hubertus
het stoffelijk overschot van den H. Martelaar niet van Maastricht
naar Luik zal hebben vervoerd 2).
Foullon vindt het ongelooflijk, dat de H. Hubertus deze
grootsche plechtigheid zou hebben verricht op het feest van
's Heeren geboorte, ook wegens den wintertijd 3).
Deze schrijver echter is door ^Egidius op het dwaalspoor
gebracht en heeft dezes uitdrukking: „vigilie van 's Heeren geboorte",
blijkbaar geheel over het hoofd gezien.
De wintertijd kon, dat spreekt van zelf, den H. Hubertus,
na de vele vermaningen, hem-zelve en nog aan vele anderen
gedaan, van toch „onverwijld" — „sine aliquo eunelamine" —
Lambertus' gebeente naar Luik te brengen, niet verhinderen,
daartoe over te gaan, te meer wijl hij de verzekering had gekregen,
dat God het verlangde.
Alles wel beschouwd en bedacht, neemt Suijskens aan, dat
deze plechtigheid heeft plaats gehad op den 24 5tcn
December.
En indien het waar is, wat velen meenen, dat met het
lichaam van den Heilige ook tevens de Bisschoppelijke z«tel
1) Ghesq., t. a. p., no 161.
2) Fisen, Hist. Leod., p. 237.
3) Foullon, Htst. Eccl. Leod., p. 125.

149
van Maastricht naar Luik werd verplaatst, dan kon — gaat onze
Bollandist voort — de H. Hubertus geen beteren dag daarvoor
hebben uitgekozen, wijl hij daags daarna het geboortefeest onzes
Heeren en tevens den geboortedag der Luiksche Kerk plechtstatig
kon vieren r).
Godescalk maakt gewag van een „eerbiedwaardigen man",
wien de H. Lambertus beval, zijn lichaam over te brengen naar
Luik.
Heeft hij daarmede den H. Hubertus bedoeld ?
Een weinig later zegt hij wel, dat deze Heilige een grondig
onderzoek naar de openbaringen, aan verschillenden gedaan,
heeft ingesteld.
Waarschijnlijk heeft Godescalk niet geweten — zegt Suijsk
ens _ dat de H. Hubertus ook vermaningen in dien zin had
gehad, terwijl de schrijver van de „Vila" zijns H. leermeesters
Hubertus beter op de hoogte was, en het in ondubbelzinnige
woorden getuigt.
Deze laatste maakt ook gewag van „eerbiedwaardige Bisschoppen",
die bij deze plechtigheid den Kerkvoogd ter zijde
stonden, terwijl Godescalk alleen spreekt van „priesters, levieten
en geestelijken.'"
Blijkbaar heeft Godescalk deze omstandigheid over het
hoofd gezien.
„Daar is immers geea reden — merkt de Bollandist aan —
waarom de naburige Bisschoppen bij zulk een luisterrijke plechtigheid
niet zouden tegenwoordig geweest zijn, of zij hadden
moeten belet wezen wegens het Kerstfeest" 2).
In zijne „Ad vilam B. Huberti notae et paralipomena"
teekent Roberti hierbij aan, dat de Bisschoppen dezen dienst, den
Heiligen en inzonderheid den Martelaren ter eere, aan hunne
ambtgenooten plachten te bewijzen. Dit vorderde de Godsvrucht
es de liefde, en kan door vele voorbeelden gestaafd worden.
1) Ghesq., t. a. p., «8 I6J.
a) Iiid., no 169.

Daar echter —gaat hij voort — geen enkele dezer Bisschoppen
genoemd wordt, ligt het voor de hand, te onderstellen, dat
diegenen ontboden waren, wier Bisdommen aan dat van Hubertus
grensden, vooral niet te vergeten de H. Willebrordüs, Bisschop
van Utrecht, en, evenals Hubertus, vriend van den H. Martelaar" i).
Verder noemt hij „uit oude handschriften" nog een zestal
andere Aartsbisschoppen en Bisschoppen.
Dezelfde namen geeft, met den H. Willebrordüs erbij,
Fisen aan 2).
Hoogleefaar Daris acht het niet onwaarschijnlijk, dat bij
deze grootsche plechtigheid ook Karei Martel, die in 714 zijn
vader Pepijn als hofmeier had opgevolgd, tegenwoordig geweest
s t e n
is met zijn zoon Karloman, wijl hij den i Januari 722, dus
slechts acht dagen later, te Herstal een oorkonde uitvaardigde ter
gunste der Utrechtsche abdij 3).
De zegetocht, waarmede het stoffelijk overschot van den
H. Lambertus werd teruggevoerd naar de plaats, door zijn heldendood
vereeuwigd en zijn martelbloed geheiligd, wordt door
Jos. Demarteau, blijkbaar con amore, geschilderd:
„De stoet overstemde door zijn gezangen de weeklachten
der Maastrichtenaren, die onuitsprekelijk bedroefd waren over
het verlies van hun kostbaren schat.
„Een edele, heerlijke stoet 1
„Afwisselend zongen in aangename toonopvolging de welgeoefende
koren der geestelijken de verzen der psalmen, onder
begeleiding der welluidende klankbekkens en schetterende bazuinen,
terwijl de Engelen Hemelsche dankliederen met de
aardsche tonen deden ineensmelten.
„Aan de zijde van Hubertus, den Apostel der Ardennen,
stapte Willebrord, de geloofsverkondiger van Holland, en sedert
lange jaren vriend des Martelaars.
„Op hen volgden in dichte rijen, met den 11. Floribert
1) Roberti, I. a. p., bl. 169.
2) Fisen, Hist. Eccl. Leod., bl. 95.
3) J. Daris, t. a. p., bl. 132, noot.

aan het hoofd, de talrijke schare der abten, monnikken en
Kerkvorsten, die destijds den kloosters van het Bisdom: Lobbes,
St. Truiden, Celles, Andage, Stavelot, Malmedy en Chèvremont,
of de Bisschopszetels der naburige landen tot sieraad verstrekten.
„Den loop der eeuwen door kwam menigmaal een schitterende
stoet, van Maastricht Luikwaarts, de Maas langs getogen,
te geenen tijd een met zooveel Heiligen als deze.
„Tweemaal hield de vrome pelgrimstocht een wijle stil, en
telkens had er een wondere genezing plaats: van een blinde te
NivelksLanaye, van een verlamde, te Hermalk sous-Argentcau.
„Met geestdrift ontvingen de Luikenaren de heilige beèvaartgangers
en den kostbaren schat, welken deze hun aanbrachten.
„De kerk, door hen gebouwd, en bestemd om dien te bewaren,
welfde zich boven de plaats, waar de Heilige den marteldood
had ondergaan, en was zoo schoon, dat de levensbeschrijver
zich moest beroepen op het getuigenis zijner tijdgenooten,
wijl hem, naar zijn eigen gulle, eenvoudige bekentenis, de woorden
ontbraken om ze te beschrijven.
„In dit heiligdom was een afzonderlijke kapel bereid tot
berging der heilige overblijfselen, versierd met al wat kunst
en pracht vermogen, om den volke een diepen eerbied in te
boezemen.
„Daar legde Hubertus het lichaam van zijn voorganger ter
ruste, en „van dien dag af — gaat de geschiedschrijver i) vóórt
•— werd dit volk, te voren nog ruw en onbeschaafd van aard,
ingetogen, Godvreezend en Godsdienstig.
„Dit geschiedde te Kerstmis" 2).
Nu wij aan het einde van onze, bijlange niet gemakkelijke,
doch — veilig mogen wij het bekennen — met liefde opgevatte,
en met steeds klimmende toewijding doorgezette taak zijn gekomen,
blijft ons niets anders meer over dan een warme dank-
1) Godescalk bij Chapeav., t. a. p., bl. 348.
2) Jos. Demarteau, St. Hubert, p. 35.

I S2 •
betuiging te richten tot den almachtigen, eindeloos barmhartigen
God, die ons lust en licht, en liefde en leven gaf, om iets bij
te dragen tot verheerlijking van zijnen roemvollen Martelaar,
onzen lieven Heilige, Lambertus.
Moge weldra in de stad Luik, die het onschatbaar voorrecht
heeft, het gebeente des Heiligen te bezitten, de St. Lambertuskerk
ten hemel hare tinne verheffen, tot een eeuwendurende
herinnering aan het luisterrijke eeuwfeest, en ook het oude
Maastricht, dat het geluk heeft, zoowel de geboorteplaats als de
Bisschopsstad van den roemrijken Martelaar te zijn geweest, den
nieuwen tempel, daar noodzakelijk gebleken, aan de nagedachtenis
van den H. Lambertus toewijden.
Dat geve God !

JNHOUD.
EEN WOORD VOORAF , 5
HOOFDSTUK I. DE GEBOORTE EN DE OUDÈRSVAN
DEN HEILIGE 13
„ II. DE JEUGD VAN ONZEN HEILIGE. 22
„ III. DE H. LAMBERTUS, BISSCHOP. . 35
„ IV. DE H. LAMBERTUS, IN BALLING­
SCHAP , . . . . 40
„ V. DE H. LAMBERTUS KEERT TERUG
NAAR ZIJNE BISSCHOPSSTAD MAAS­
TRICHT 50
„ VI. DE H. LAMBERTUS, LÊERAAR VAN
HEILIGEN 56
„ VII. DE H. LAMBERTUS, APOSTEL VAN
KEMPENLAND EN BRABANT. . . . 67
„ VIII. DE H. LAMBERTUS, MARTELAAR. 80
„ IX. WANNEER EN WAAROM DE H. LAM­
BERTUS GEDOOD WERD 87
„ X. DE H. LAMBERTUS, DOOR WONDE­
REN VERHEERLIJKT 124
„ XI. DE H. LAMBERTUS, DOOR GOD
GEWROKEN 135
„ XII. DE H. LAMBERTUS, NAAR LUIK
TERUGGEVOERD 144
••~&e-»«"

n et
______ ===== ________
v
ii
•_Jg*"" Bseg=g ^^ ty^ll«»___^\
J&, nZun