LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 1 Klas: Aves ...

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 1
Klas: Aves (die voëls)
´n Paar van die voëlordes
Orde: Struthioniformes (volstruise, emu´s)
Orde: Anseriformes (watervoëls)
Orde: Galliformes (hoenders)
Orde: Sphenisciformes (pikkewyne)
Orde: Pelicaniformes (pelikane)
Orde: Ciconiiformes (reiers)
Orde: Phoenicopteriformes (flamingo´s)
Orde: Falconiformes (arende, valke)
Orde: Gruiformes (kraanvoëls)
Orde: Columbiformes (duiwe)
Orde: Psittaciformes (papegaaie)
Orde: Cuculiformes (koekoeke)
Orde: Strigiformes (uile)
Orde: Caprimulgiformes (naguiltjies)
Orde: Apodiformes (suikerbekkies)
Orde: Coraciiformes (visvangertjies)
Orde: Piciformes (houtkappers)
Orde: Coliiformes (muisvoëls)
Orde: Passiformes (mossies)
Kenmerke
Tetrapoda met twee vlerke en twee bene. Die meeste voëls kan vlieg. Die respiratoriese en
verteringstelsels is spesiaal aangepas vir vlieg. Warmbloedig, met ´n hoë metaboliese tempo. Lê
eiers met harde doppe. Voëls is bedek met vere. Beskik oor harde snawels sonder tande.
Verspreiding
Lewe en plant voort in omtrent alle terresteriale habitatte en al sewe kontinente. Die grootste
verskeidenheid kom voor in die trope.
Anatomie en fisiologie
Baie van die aanpassings van die liggaam van voëls is om dit moontlik te maak om te kan vlieg.
Die skeletbene is besonder lig en het groot holtes (pneumatiese holtes) wat gekoppel is aan
die respiratoriese stelsel.
Die bene van die skedel is versmelt (nate nie waarneembaar). Die oogholtes is groot.
Die ruggraat is verdeel in servikale, torakale, lumbale en kaudale gebiede. Die servikale
werwels is so saamgevoeg dat die nek besonder buigsaam is. Daar is min beweging
moontlik van die torakale werwels en verder na agter is beweging van die werwels nie meer
moontlik nie. Die laaste werwels is versmelt met die pelvis om die sinsakrum te vorm.
Die ribbes is baie afgeplat.
Die bors is in die vorm van ´n kiel vir die aanhegting van die vliegspiere (behalwe by die
soorte wat nie kan vlieg nie)
Die voorste ledemate is gemodifiseerd om vlerke te vorm.
Die meeste voëls skei stikstofafval as uriensuur deur die niere uit (urikotelies). Voëls het nie ´n
blaas vir uriene nie, en daarom word die uriensuur in die kloaak uitgestort. Die uriensuur word so
goed ontwater dat dit feitlik droog is wanneer dit in die kloaak uitgestort word. ´n Mens kan die
uriensuur as ´n wit neerslag in voëuitskeidings waarneem.

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 2
Die suikerbekkies kan stikstofafval as uriensuur uitskei, maar kan dit ook as ammoniak uitskei
(fakultatief ammoniotelies).
Kloaak: Die kloaak van voëls is ´n veeldoelige orgaan. Die laaste deel van die ingewande en van die
ureters loop daarin uit en die finale uitskeiding van amper al die afvalstowwe geskied dus deur die
kloaak. Die enigste afvalstowwe wat nie deur die kloaak utgeskei word nie is geregurgiteerde
onverteerde voedselreste (bene, hare, chitien) soos by roofvoëls.
Die eierleier eindig ook in die kloaak en die eiers word dus ook deur die kloaak na buite gestuur.
Tydens kopulasie word die kloake van die mannetjie en die wyfie teen mekaar vasgedruk.
Verteringstelsel: ´n Krop aan die voorkant van die voël word gebruik as stoor vir voedsel. Die
spiermaag (¨gizzard¨) kan sand en klippe bevat waarmee die voedsel fyngemaal word (voëls het
nie tande nie en kan dus nie hulle kos fyn kou nie). Voedsel word gewoonlik vinnig verteer sodat
daar ´n vinnige verskaffing van energie is wat nodig is om vlug te kan onderhou.
Lugsakke: Voëls het ´n stelsel van lugsakke (gewoonlik nege sakke) wat gebruik word vir respirasie
en ook vir die produksie van klank.
Respiratoriese stelsel: Wanneer lug ingeasem
word, beweeg omtrent 75% daarvan na die
abdominale lugsakke (die res gaan in die longe
in). Vanaf die abdominale lugsakke versprei die
lug na die interklavikulêre lugsak en die
pneumatiese holtes. Wanneer die voël uitasem
word ou lug uit die longe uitgestoot en vervang
met vars lug uit die lugsakke en pneumatiese
holtes. Voëllonge ontvang dus vars lug tydens
inaseming en tydens uitaseming. Aangesien die
ou lug uit die longe uitgestoot word tydens
uitaseming is daar nie ´n vermenging van ou en
vars lug nie. Daar is dus ´n hoër
suurstofkonsentrasie in die longe van voëls as in
die longe van ander diere. Voëls kan dus teen ´n
hoër tempo metaboliseer en dus vinniger energie
vrystel - ´n aanpassing wat nodig is om in die hoë
energiebehoefte van die vliegproses te kan
voorsien.
Lugsakke van voëls
Visuele stelsel:
Baie goed ontwikkeld. Watervoëls het besonder elastiese lense wat veroorsaak dat hulle baie goed
beide onder water en in lug kan sien.
Vier soorte stafies kom in die oë van voëls voor wat die volgende tipes lig kan waarneem: Rooi,
groen, blou en UV (tetrachromaties). Voëls kan dus soos mense, die gewone kleure waarneem, maar
kan daarby ook nog UV lig waarneem. Voëls wat vir ons redelik kleurloos mag voorkom het
dikwels helder kleurareas in UV. Hierdie UV-sigbare kleure onderskei die geslagte vir mekaar.
Die kestrels (´n groepie valkspesies) kan die UV-reflekterende urienspoor van hulle knaagdierprooi
sien. Hulle gebruik hierdie spore dan om hulle prooi te vind.

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 3
Voëls knip nie hulle oë nie, maar daar is ´n spesiale vlies (die nikterende membraan) wat horisontaal
oor die oogbal bweeg om die oog te smeer. By watervoëls word die nikterende membraan as ´n
soort van ´n kontaklens (wat maak dat die voël beter onder die water kan sien) gebruik wanneer die
voël duik, en ook om die oog onder te water te beskerm.
Die meeste voëls kan nie hulle oë beweeg nie en moet hulle koppe draai om die sigveld te verander.
Voëls met oë weerskante van hulle koppe het ´n baie wye sigveld. Voëls met hulle oë aan die
voorkante van hulle koppe (uile) het binokulêre visie en kan afstand baie goed skat.
Geslagsbepaling: Die geslag van voëls word bepaal deur die Z en W chromosome (en nie deur die
X en Y chromosome soos by soogdiere nie). Mannetjies is ZZ en die wyfies is WZ.
Veredos
Vere maak vlieg moontlik, maak swem en duik moontlik, word gebruik as vir termo-insulasie,
kamoeflering en vertoon.
Vere is epidermale groeisels en ontstaan uit die pterylae. Die verspreiding van die pterylae kan help
met die identifikasie en klassifikasie van voëls.
Die rankskikking en voorkoms van die vere van ´n voël (veredos) word beïnvloed deur die
ouderdom van die voël, die sosiale status, die geslag, en die seisoen.
Ververing vind gewoonlik een keer per jaar plaas om die ou vere te vervang. In sommige spesies
gebeur dit twee keer paar. By die groot roofvoëls kan verskeie jare verloop voordat hulle verveer.
Ververingspatrone varieer volgens die voëlsoort. By party soorte word die vliegvere een vir een
vervang, saam met die dekvere vir daardie besondere vliegveer. Ganse en eende verloor al hulle
vliegvere gelyktydig wat veroorsaak dat hulle dan vir ´n tydperk nie kan vlieg nie.
By baie soorte voëls verloor die wyfie baie van haar buikvere om ´n kaal kol te laat – die broeikol.
Hierdie gebied is besonder goed voorsien van bloedvate en is dus lekker warm, en maak die eiers
lekker warm wanneer die voël broei.
Die onderhoud van vere word gedoen deur dit met die snawel te kam. Ongeveer 9% van ´n voël se
lewe word aan die kamproses gewy. Hierdie kamproses verwyder vuilighede uit die vere, en word
ook gebruik om wasagtige afskeidings van die uropigiale klier an die vere toe te dien. Die
wasafskeiding hou die elastisiteit van die vere in stand en onderdruk ook die groei van
mikroörganismes wat die vere kan beskadig.
Skubbe van voëls
Voëls het skubbe op die dele van hulle bene wat nie deur vere bedek word nie. Hierdie skubbe is
waarskynlik verwant aan die van reptiele en soogdiere.
Vlieg
Meeste voëls kan vlieg en vlieg is dan ook die primêre metode van beweging vir hulle. Dit word
onder andere gebruik vir voortplanting, vlug, voeding en migrasie.
Voëls het verskeie aanpassings wat vlieg moontlik maak insluitende ´n baie ligte skelet, twee groot
vliegspiere (pectoralis) wat ongeveer 15% van die liggaamsmassa uitmaak sowel as vlerke. Die
respiratoriese stelsel maak ´n hoë metaboliese tempo moontlik wat genoeg energie kan voorsien vir

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 4
vlieg.
Die vorm en grootte van vlerke het ´n invloed op die tipe vlieg wat deur ´n voëlspesie uitgevoer
word. Baie voëls kan vlieg deur hulle vlerke te klap (energie-intensief), of kan sweef (wat min
energie gebruik).
Ongeveer 60 voëlsoorte wat nie kan vlieg nie is bekend.
Aktiewe tye
Die meeste voëls is aktief in die dag en rus in die nag (¨diurnal¨). Sommige soorte (uile en naguile)
is nagdiere (¨nocturnal¨) en jag in die nag en rus in die dag, of is krepuskulêr (aktief in die
skemerte). Van die kus-waadvoëls se aktiwiteit word deur die gety bepaal eerder as deur lig of
donkerte.
Diëet en voeding
Verskillende soorte voëls eet verskillende materiale. Van die dinge
wat deur voëls geëet word is die volgende: Nektar, sade vrugte,
blare, klein tot groterige diere (arthropoda, amphibia, reptilia,
voëls, soogdiere) en aas. Voëls het nie tande nie, en daarom is hulle
spysvertering-stelsels aangepas om ongekoude kos te kan verteer.
Voëls gebruik verskillende strategieë om hulle kos te bekom:
Vroetel en krap vir insekte, vrugte en sade
Val insekte skielik van ´n tak af aan.
Nektarvoeders gebruik hulle spesiaal aangpaste snawels en
tong om nektar te bekom.
Kiwi´s, standvoëls en waadvoëls snuffel met hulle spesiaal
aangepaste snawels in water, modder en onder klippe en
rotse
Pikkewyne en duikende eende en ander duikende voëls
agtervolg hulle prooi onder die water. Lugpredatore soos
visvangertjies duik van bo af in die water in.
Sommige eende en pelikane is filtrasievoeders.
Ganse en sommige eende is beweiders.
Kleptoparasitisme (steel kos by ander voëls) word dikwels
toegepas (seemeeue). Dit is nie die hoofmetode van voeding
nie, maar vul net diëet aan.
Voëls kan ook aas as kos gebruik. Daar is spesialiste
(aasvoëls) wat uitsluitlik van aas lewe, en ander (seemeeue)
waar die aas net die diëet aanvul (opportuniste).
Water
Baie voëls is aangepas sodat hulle met min water kan klaarkom.
➔ Omdat die meeste voëls urikotelies is, en dus nie
vloeistofuriene het nie, verloor hulle baie min water deur
urinering.
➔ Verder het voëls nie sweetkliere nie, en bespaar op hierdie
metode water.
Snawelaanpassings van
voëls
➔ Sommige voëlsoorte kan hoë liggaamstemperature sonder enige nadeel weerstaan en het dus
nie water vir afkoeling nodig nie.

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 5
➔ Party woestynvoëls het so min water nodig dat hulle behoeftes voldoen word deur die
vloeistof in hulle prooi en die metaboliese water wat hulleself produseer.
➔ Baie seevoëls kan seewater drink en die oormaat soute deur spesiale soutkliere uitskei.
Gewoonlik neem voëls water in deur dit in hulle snawels op te skep, en dan hulle kop op te lig sodat
die water in hulle kele kan afloop. Sommige voëls, veral die wat in droë gebiede voorkom, kan
water opsuig en insluk sonder om hulle koppe op te lig – baie duiwe, muisvoëls en vinke beskik oor
hierdie vermoë. Party voëls kan hulle vere natmaak deur te bad, en dra dan water vir hulle kleintjies
aan met hulle nat vere.
Afkoeling by voëls
Voëls het nie sweetkliere nie en kan hulleself dus nie afkoel deur te sweet nie. Hulle kan darem in
die koelte gaan staan. Hulle kan ook in water gaan staan of bad. Verder kan hulle ook hyg.
Sommige reiers en aasvoëls sal ook op die skubberige dele van hulle bene ontlas sodat hulle deur
verdamping kan afkoel (¨urohidrose¨).
Migrasie
Baie voëlspesies migreer om die beste gbruik te maak van
seisoenale temperatuurverskille, en so die optimum
gebruik te maak van voedingsbronne en broeigeleenthede.
Verskillende tipes migrasie kom voor.
Migrasies tussen die Noordelike en Suidelike halfronde:
Sommige voëlsoorte het lang migrasies tussen die
Noordelike en die Suidelike halfrond. Die snellers vir
hierdie migrasies is gewoonlik daglengte of temperatuur.
Hulle broei slegs in een van die halfrondtes. So ´n
migrasie vereis baie energie, en wanneer landvoëls oor
woestyne of oor die see vlieg, kan hulle nie land om te eet
nie. Daarom gaar hierdie voëls baie vet op voordat die
migrasie begin. Verder word baie van hulle organe kleiner
om gewig te bespaar. Sommige landvoëls het ´n non-stop
vlugafstand van ongeveer 1 600 km, sommige strandvoëls
ongeveer 4 000 km, en die ¨Bar-tailed Godwhit¨
ongeveer 10 200 km. Seevoëls onderneem ook
lang migrasies. Sommige albatrosse migreer tussen
die Noordpool en die Suipool. Hulle kan darem
kos uit die see uit kry tydens die migrasies.
Korter migrasies: Gewoonlik om slegte weer te
vermy of om kos te kry. In hierdie geval kan ´n
mens die voëls miskien een jaar in ´n sekere
gebied kry, en dan in opeenvolgende jare in ander
gebiede. Hoogtemigrasies is waar die voëls die
broeiseisoen hoog bo seevlak verkeer en die ander
dele van die seisoen laer bo seevlak. Sommige
voëls is nomadies en swerf gedurig rond.
Migrasieroetes van die ¨Bar-tailed
Godwhit¨
´n ¨Bar-tailed Godwhit¨
Voëls beskik oor ´n verstommende vermoë om oor groot afstande weer na presiese plekke terug te
keer. Verskillende navigasiemetodes word gebruik. Spesies wat die son as rigtingwyser gebruik, het

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 6
´n ingeboude ¨horlosie¨ waarmee hulle kompenseer vir die beweging van die son deur die dag. In
die nag gebruik hulle die sterre as rigtingwyser. Sommige voëls kan geomagnetisme waarneem en
dit gebruik om hulle ander metodes van navigasie te ondersteun.
Kommunikasie
Hoofsaaklik visueel en ouditief. Die kommunikasie kan intraspesifiek (tussen lede van dieselfde
spesie) of interspesifiek (met lede van ander spesies) wees.
Veredos: Die veredos kan gebruik word om sosiale dominansie te verkry en te interpreteer, om
voortplantingstatus te sein, om dreigvertonings te lewer, om roofvoëls na te boots (om predasie af te
weer en om klein voëltjies te beskerm). Die veredos word ook gebruik om die lede van dieselfde
spesie te kan herken. Verder word die veredos gebruik in geritualiseerde vertonings wat aggressie of
onderworpenheid kan aandui. Uitgebreide geritualiseerde vertonings kom veral tydens die
paringsgedrag voor waar veredosvertonings met komplekse ¨danse¨ gekombineer word.
Klank: Voëlroepe en voëlsang (geproduseer in die syrinx) is ´n belangrike kommunikasie-metode.
Hierdie kommunikasie kan baie kompleks wees. Party voëls het die vermoë om die twee kante van
die syrinx onafhanklik te beheer, en om dus twee liedjies glyktydig voort te bring. Voëlroepe en
sang word gebruik om: maats aan te lok, potensiële maats te evalueer, om bande tussen individue te
vorm en te onderhou, die afbakening en onderhoud van territoriums, die opspoor van individue
(soos wanneer ouers hulle kinders in groot kolonies eien), en om te waarsku wanneer gevaar dreig
(alarmroepe). Die alarmroepe kan so ontwikkeld wees dat dit ander voëls inlig oor die spesifieke
tipe gevaar. Meganiese klanke (soos die kapgeluide van houtkappers en spegte, of die vlerkgeklap
van die klappertjies) word ook vir kommunikasie gebruik.
Tropvorming (swermvorming)
Baie voëlsoorte leef hoofsaaklik alleen, of in pare,
of in klein familiegroepies. Ander soorte versamel
in groot swerms. Daar word gedink dat die
voordeel van swerms in die groot getalle lê (¨safety
in numbers¨), en ook daarin dat die swerm meer
effektief kan voed. Hoe meer oë daar is om waar te
neem, hoe vroër kan ´n predator waargeneem
word. Gemengde swerms (min lede van elke soort)
word juis om hierdie redes aangetref. Die
veiligheidswaarnemings is baie effektief in sulke
swerms, maar daar is min kompetisie vir
hulpbronne. Nadele van swermvorming kan wees
dat minder dominante lede geboelie kan word, en
ook kompetisie vir bronne.
Rooibek-kweleas kan in troppe van
tienduisende voorkom
Assosiasie met nie-voël spesies kom ook voor.
Voëls wat jag deur in die see in te duik, vlieg dikwels saam met dolfyne of tuna wat skole kleiner
vis na die oppervlak dryf.
Rus en slaap
Voëls het dikwels ´n onrustige metode van slaap (“waaksaam slaap¨) waar hulle af en toe ´n bietjie
rondkyk. Dit het tot gevolg dat as daar gevaar dreig, dat ´n lid van die trop dit kan waarneem en
alarm kan maak.

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 7
Windswaels kan vlieg terwyl hulle slaap. Tydens hierdie vlug draai hulle hulle gesigte in die wind
in en sweef teen die wind.
Sommige voëls het die vermoë om net een helfte van die brein op ´n keer te laat slaap. Die ander
helfte van die brein bly wakker en kan oplet vir gevaar. Die voëls aan die buitekant van ´n trop bly
op hierdie metode op wag. Dit is selfs moontlik dat ´n enkele voël sy breinhelftes om die beurt kan
laat slaap en op die metode steeds waarnemings vir vyande kan maak.
Baie voëls buig hulle nekke na agter en steek hulle snawels tussen hulle rugvere in wanneer hulle
slaap. Ander weer steek hulle snawels tussen hulle borsvere in. Party soorte staan op een been
terwyl hulle slaap en ander weer sit plat terwyl hulle slaap. Voëls wat op takke sit en slaap het ´n
tendonsluitingsmeganisme wat hulle pote om die tak vassluit sodat hulle nie afval nie. ´n Paar
soorte pappegaaie hang onderstebo van takke af terwyl hulle slaap. Party soorte voëls gaan in ´n
staat van verlaagde metabolisme in terwyl hulle slaap.
Voortplanting: Sosiale stelsels
Die meeste voëlsoorte is monogaam – ´n paar bly saam vir die broeiseisoen. Sommige voëls bly
pare vir lewenslank. Monogamie het tot gevolg dat daar twee ouers is wat die kleintjies versorg, en
wat dus die kans op suksesvolle volwassewording verhoog. Ontrouheid kom wel ook voor, veral by
sekere van die monogame voëlsoorte, asook vorms van verkragting (veral by eende).
Ander sosiale stelsels wat by voëls aangetref word is:
➢ Poligenie - ´n mannetjie het meer as een wyfie. Kom voor waar die wyfie maklik genoeg die
kleintjies self kan grootmaak (geelvinke, langstertflappe, koning-rooibekkies)
➢ Poliandrie - ´n wyfie het meer as een mannetjie.
➢ Poligamie – al die mannetjies en wyfies is vir mekaar beskikbaar (hoenders)
➢ Poliginandrie - ´n Groep mannetjies en wyfies is broeimaats.
➢ Promiskuïeteit – toevallige kopulasie sonder die bedoeling van voortplanting
Sommige spesies gebruik meer as een van hierdie stelsels afhangende van omstandighede.
Voortplanting: Territorialiteit
Baie voëlsoorte beskerm ´n territorium teen lede van dieselfde spesie in die broeityd. Op hierdie
metode maak hulle seker dat daar genoeg kos vir die kleintjies sal wees. Ander voëlsoorte, veral die
seevoëls, is nie territoriaal nie, en broei in groot swerms. Dit word vermoed die saambroeiery
beskerming teen predatore verleen.
Party voëltjies sal ´n territorium nie net teen lede
van hulle eie spesies beskerm nie, maar ook teen
lede van ander spesies. Voorbeelde hiervan is die
paradysvliëevanger en die koning-rooibekkie.
Voortplanting: Neste
Voëleiers word gewoonlik in neste gelê. Die neste
is heel dikwels ingewikkelde strukture –
koppievormig, bolvormig, plate, holtes in die
grond, tonnels, geweefde strukture, en ook groot
hope materiaal. Sommige voëls se neste is baie
primitief. Albatrosneste is niks meer as ´n paar
skraaphale in die grond nie. Die meeste voëls bou
hulle neste op onopsigtelike plekke om predasie te
´n Versamelvoëlnes - ´n ¨woonstelblok¨ wat
honderde neste kan bevat.

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 8
vermy, maar kolonievoëls se neste is dikwels baie opsigtelik, miskien omdat hulle saam die neste
goed kan verdedig. Sommige spesies bou hulle neste van plantmateriaal wat stowwe bevat wat
parasiete kan inhibeer en op hierdie metode word die kleintjies beskerm. Vere word algemeen
gebruik vir insulasie van die neste.
Sommige voëlspesies het nie neste nie. Die eiers word sommer direk op grond of rots gelê. Die
koningpikkewyn se eiers word op die mannetjie se voete gelê en ook daar uitgebroei.
Voortplanting: Eiers
Amnioties, met harde doppe wat hoofsaaklik uit kalsiumkarbonaat bestaan.
Voëls waarvan die neste gate of tonnels is, lê gewoonlik wit eiers. Spesies wat eiers in oop neste lê,
se eiers is gewoonlik gekamoefleerd. Daar is egter baie uitsonderings – naguiltjies se eiers is wit,
maar die wyfie verskaf die kamoeflering op die nes deur haar veredos (sy sit die hele dag op die nes
en jag in die nag). Spesies wat deur broeiparasiete aangeval word, het dikwels eiers wat helder en
varierende kleurpatrone het. Die parasietwyfie los sulke neste uit want sy moet eerder neste gebruik
waarvan die eiers dieselfde kleurpatroon as haar eie het.
Voortplanting: Broei
Die broeiproses begin gewoonlik wanneer al die eiers gelê is (1 tot 20 of meer). In monogame
spesies maak die mannetjies en die wyfies gewoonlik beurte om te broei. In poligame spesies is dit
broeiproses gewoonlik die verantwoordelikheid van die wyfie.
Die broeiproses optimeer die temperatuur wat nodig is vir die embrio´s om te ontwikkel. Die hitte
word van die liggaam van die broeiouer oorgedra na die eiers, gewoonlik deur die broeiarea (´n kaal
kol op die romp van die ouer).
Die broeiproses vereis baie energie – albatrosse verloor ogeveer 83g liggaamsmassa vir elke dag
wat die broeiproses duur. Sommige voëls sit nie op die neste en broei nie. Hamerkoppe bou groot
komposhope waarin die eiers gelê word en die hitte wat tydens die kompostering vrygestel word
broei die eiers uit. Die wyfie kan die broeitemperatuur stel deur die kompos meer te maak of
daarvan weg te krap. Ander voëls gebruik die hitte van die son om die eiers uit te broei, of selfs die
hitte van vukaniese rotse.
Elke voëlsoort het ´n spesifieke inkubasietyd voordat die kuikens uitbroei. Dit wissel van ongeveer
10 dae vir die koekoeke en houtkappers en tot 80 dae vir die albatrosse en kiwi´s.
Voortplanting: Ouerlike sorg
Pas-uitgebroeide voëlkuikens is gewoonlik klein, blind,
naak en hulpeloos (altrisiaal). Sommige voëlkuikens kom
uit die eiers met vere, is omtrent dadelik mobiel, en kan
goed sien (prekosiaal). Kuikens tussen hierdie twee
uiterstes kan semi-altrisiaal of semi-prekosiaal wees.
In die Orde Galliformes is daar die Familie:
Megapodiidae (groot voete, kom voor in australasië)
waarvan die lede besonder prekosiaal is. Hierdie voëls
broei nie op die eiers nie maar gebruik die
komposhooptegniek, geotermiese energie, of die hitte van
die son om die eiers uit te broei. Een van die ongewone
Die Australiese boskalkoen – hoogs
prekosiaal

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 9
eienskappe van die kuikens is dat hulle nie eiertande het nie – hulle breek die eiers sommer met
hulle kragtige voete oop en grou dan uit die nes uit. Hulle word gebore met goeie sig, goeie
liggaamsköordinasie en krag, en met uitgegroeide vlerkvere. Kort na hulle geboorte begin hulle al
jag, en op die dag van geboorte kan hulle al vlieg. Hierdie is die mees prekosiale voëls wat bekend
is. Ouersorg is nie nodig nie, en word ook nie verskaf nie.
Die groot Frigatvoël verteenwoordig die ander kant van die
spektrum. Dit duur ses maande voordat die kuikens kan vlieg,
en daarna versorg die ouers hulle vir nog 14 maande.
In sommige gevalle sorg beide ouers vir die kuikens. In ander
spesies is ouersorg die verantwoordelikheid van net een van
die ouers. By nog ander voëlsoorte help naby verwante
(gewoonlik kuikens van vorige broeisels) om vir die kuikens
te sorg. By ´n familiegroep rooibek-kakelaars broei net die
dominante wyfie, en die res van die groep help om die
kuikens te versorg.
Die ouderdom waarop kuikens kan vlieg varieer baie. Ons het reeds die Megapodiidae beskou.
Ander kuikens kan die dag na geboorte reeds vlieg en volg dan hulle ouers.
Eendjies kan dikwels reeds op ´n ouderdom van ´n dag of twee al swem en bring dan baie tyd op die
water deur om te voed en om predatore te vermy.
Sommige kuikens ontvang nog redelik baie ouerversorging nadat hulle die nes verlaat, en ander
ontvang geen ouerversorging nie.
Voortplanting: Broeiparasitisme
Die verskynsel waar ´n voëlwyfie nie self nes maak nie, maar haar
eiers in ´n ander voël se nes lê. Die ander voël broei dan die eiers uit
en maak die kleintjies groot. ´n Mens kry obligate broeiparasiete waar
die parasietwyfie glad nie in staat is om self te kan nesmaak nie, en
nie -obligate broeiparasiete waar die parasietwyfie wel self kan
kuikens grootmaak, maar haar eiers in die neste van nabyverwante
voëls lê om haar nageslag so groot as moontlik te maak. Die
parasitiese eiers broei gewoonlik voor die gasheereiers uit, en die
parasitiese kuiken skop dikwels die gasheerkuikens uit die nes uit of
maak hulle dood om te verseker dat hulle al die kos kry. Bekende
parasitiese Suid-Afrikaanse voëls is die Vleiloerie, die Piet-my-vrou
en die Diederikkie.
Ekologie
Voëls vervul ´n wye reeks ekologiese funksies. Sommige voëls is
generaliste, en ander is hoogs gespesialiseerd in hul habitat of
Groot Frigatvoëlmannetjie besig
om te vertoon
´n Koek-koekkuiken word
deur ´n pleegmoeder
versorg.
kosvereistes. Woudvoëls kan vrugtevreters, insekvreters of nektar-eters wees. Watervoëls kan
igtiofagies (viseters), plantvretend of kleptoparasities wees. Roofvoëls kan spesialiseer op die jag
van soogdiere of op die jag van ander voëls. Aasvoëls is aasvreters.
Sommige nektarvoeders is belangrike bestuiwers, en baie vrugtevreters is belangrike
saadverspreiders.

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 10
Interaksies met mense: Algemeen
Voëls is volop en maklik sigbaar, en daarom was daar al van vroeg af interaksies met mense.
Somtyds is die interaksie mutualisties, soos met die heuningwysers wat vir mense byneste wys. Die
mens kry die heuning en heuningwyser die bylarwes. Somtyds is die interaksies kommensaal, soos
in die geval van die huismossie wat voordeel trek uit menslike aktiwiteite, terwyl die mens grootliks
onbeïnvloed gelaat word. Sommige voëlspesies is belangrike landboukundige peste. Ander bemors
stede, en nog ander is gevaarlik vir die lugvaartbedryf. Mense kan natuurlik ook gevaarlik wees vir
voëls en was dan al ook verantwoordelik vir die uitwissing van voëlspesies deur jag en
habitatvernietiging. Op hierdie metodes sal mense waarskynlik nog baie voëlspesies uitwis.
Voëls is dikwels ook vektore (draers) van siektekieme. Voorbeelde van siektes wat deur voëls
versprei word is psittakose (Chlamydophila psittaci), salmonellose (verskeie Salmonella spp.),
campylobacteriose (verskeie Campylobacter spp.), voëlgriep, giardiase (Giardia lamblia) en
cryptosporidiose (Crytosporidium spp.). Sommige hiervan is zoönoses, en kan na mense oorgedra
word.
Interaksies met mense: Ekonomiese belang
Pluimvee, deur hulle vleis en eiers is die belangrikste bron van dierlike proteïen. In 2003 was daar
76 miljoen ton hoendervleis en 61 miljoen ton eiers in die wêreld geproduseer. Die meeste hiervan
was vanaf hoenders, maar kalkoene, ganse en eende het ook belangrike bydraes gemaak.
Baie voëlspesies word gejag. Hierdie jag is hoofsaaklik vir ontspanningsdoeleindes, maar in arm
wêrelddele is dit om kos te bekom. Die voëlsoorte wat gejag word is hoofsaaklik fisante, wilde
kalkoene, kwartels, duiwe en patryse.
Ander belangrike produkte afkomstig van voëls is dons (vanaf ganse en eende, vir die maak van
klere, verekomberse en kussings) en guano (goed verotte mis van seevoëls) vir bemesting.
Interaksies met mense: Ontspanning
Voëls word ook mak gemaak en aangehou vir verskillende redes:
✗ Kleurvolle voëls soos pappegaaie word geteel as troeteldiere. Ongelukkig word baie van
hulle nog in die natuur gevang en na ander lande gesmokkel. Hierdie onwettige handel
veroorsaak dat sulke voëls stadigaan uitgeroei word.
✗ Valke en kormorante word al eeue gebruik vir jag – hoofsaaklik vir ontspanning.
✗ Posduiwe – hoofsaaklik geteel vir ontspanning en wedrenne.
✗ Voëlkykery. Baie volop en belangrike stokperdjie want dit lei tot bewaring en versorging
van voëls.

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 11
Eksterne anatomie
1. Snawel
2. Kop
3. Iris
4. Pupil
5. Mantel
6. Kleiner dekvere (bedek ander vere)
7. Skapulêre vere
8. Mediaan dekvere
9. Tertials
10. Romp
11. Primêre vliegvere
12. Anus (vent)
13. Dy
14. Tibio-tarsale artikulasie
15. Tarsus
16. Voet
17. Tibia
18. Onderkant
19. Flank
20. Bors
21. Keel
22. Lel

LIFE 211: Klasaantekeninge – 21 April 2012 Bladsy 12
Vlerkvere