Spysvertering en voeding

LIFE 211 Klasaantekeninge 24 September 2011 Bladsy 11
Spysvertering en voeding
Aktiwiteite van die spysverteringskanaal (Ross & Wilson, bladsy 282)
Ingestie
Voortstuwing (beweging deur peristalse)
Vertering
Absorbsie
Eliminering (defekasie)
Makrostruktuur van die spysverteringstelsel (Ross & Wilson, bladsy 282)
Julle moet in staat wees om al die organe in die figuur te kan benaam, en die funksies van al
die organe te kan beskryf.
Organe van die spysverteringskanaal (Ross & Wilson, bladsy 283)
Julle moet in staat wees om die organe van die spysverteringstelsel te kan noem en die
funksies van elke orgaan te kan beskryf.
Hulporgane van die spysverteringstelsel (Ross & Wilson, bladsy 283)
Julle moet in staat wees om die hulporgane van die spysverteringstelsel te kan noem en die
funksies van elke orgaan te kan beskryf.
Basiese struktuur van die spysverteringskanaal (Ross & Wilson, bladsy 283)
Julle moet in staat wees om die tekening wat die vier lagies van die spysverteringskanaal
verduidelik te kan benoem, en ook om die funksies van elke lagie te kan beskryf.
Aantekeninge vir verduideliking
Van die binnekant van die dermkanaal (lumen) na buite word daar vyf lae genoem:
1. Intestinale mukosa (somtyds net die “mukosa” genoem)
2. Submukosa
3. Kringspierlaag
4. Lengtespierlaag
5. Peritoneum
Mukosa
Die mukosa bestaan uit drie lae (van binne na buite) naamlik:
• Slymvlies.
• Lamina propria. Hoofsaaklik los bindweefsel wat die bloedvaatjies wat die epiteel
voorsien ondersteun. Bevat ook limfoïede weefsel wat 'n immunologiese funksie het.
• Muscularis mucosa. 'n Dun spierlagie wat die involusie (invouings) in die mukosa
veroorsaak (gastriese kliertjies, mikrovilli).
Slymvlies
• Hoofsaaklik eenlagige silindriese epiteel met bekerselle vir slymafskeiding.
• Gedeeltes van die ingewande waar baie beskadiging voorkom bestaan dit uit
meerlagige plaveiselepiteel (ook met bekerselle).
• Kliertjies kom voor in die gebiede van eenlagige silindriese epiteel.
Afskeidings van die kliertjies van die slymvlies
• Speeksel (uit die speekselkliere).
• Maagsap (uit die gastriese kliere (maagkliere)).
• Dundermsap (intestinale sap) (uit die dundermkliere (intestinale kliere)).
• Pankreasap (uit die pankreas).
• Gal (uit die lewer).
Hierdie afskeidings is verteringsappe en bevat gewoonlik verteringsensieme.

LIFE 211 Klasaantekeninge 24 September 2011 Bladsy 22
Verteringsappe en die funksies daarvan
Speeksel
Bestaan uit die afskeidings van die speekselkliere (parotiedkliere) en van die klein
slymkliertjies van die orale mukosa. Ongeveer 1.5 liter speeksel word per dag afgeskei. Die
pH van speeksel is ongeveer 5.8 tot 7.4. Die samestelling van speeksel is die volgende:
• Water
• Minerale soute
• Speekselamilase ('n ensiem)
• Slym
• Lisosiem ('n ensiem)
• Immunoglobuliene (teenliggame)
• Bloedstollingsfaktore
Funksies van speeksel
• Amilase verteer stysel en dekstriene na die disakkaried maltose. Hierdie vertering
begin in die mond en gaan aan nadat die kos ingesluk is. Die lae pH van maagsap stop
die werking van hierdie ensiem.
• Smering van voedsel. Droë kos word deur die speeksel benat en glad gemaak voordat
dat in 'n bolus gevorm word en ingesluk word.
• Smering en skoonmaak van die mond. Genoeg speeksel is nodig om die mond te smeer,
sag te hou en skoon te maak. Speeksel help om die mond teen growwe kosdeeltjies te
beskerm.
• Beskerming van die mond teen infeksie. Die lisosiem breek (liseer) bakterieë, en die
immunoglobuliene neutraliseer toksiene en virusse, en saam met
komplementkomponente inaktiveer dit bakterieë.
• Proe-funksie. Kos kan slegs geproe word nadat komponente daarvan in die speeksel
opgelos het en dan die smaakpapille bereik.
Maagsap
Ongeveer twee liter maagsap word per dag deur die kliertjies in die maag gevorm. Maagsap
het die volgende samestelling:
• Water (afgeskei deur gastriese kliere).
• Minerale soute (afgeskei deur gastriese kliere).
• Slym (afgeskei deur bekerselle).
• Soutsuur (HCl – afgeskei deur die parietale selle van die gastriese kliertjies.
• Intrinsieke faktor (afgeskei deur die parietale selle van die gastriese kliertjies.
• Pepsinogeen ('n onaktiewe voorloper van die ensiem pepsien, afgeskei deur die
hoofselle van die gastriese kliertjies.
Funksies van maagsap
• Water help met die vervloeing van kos.
• Die aansuring van die kos deur soutsuur stop die werking van amilase.
• Die lae pH van die maag vernietig baie van die mikrobes wat saam met die kos
ingeneem was.
• Voorsien die lae pH (1.5 tot 3.5) wat nodig is vir die werking van pepsiene (pepsiene is
proteolitiese ensieme – dit is ensieme wat proteïene afbreek na peptiede toe).
• Intrinsieke faktor ('n proteïen) is nodig vir die opname van Vitamien B12 in die ileum.
• Die slym voorkom meganiese beskadig van die maagwand deur skerp en growwe
deeltjies. Tree ook op as 'n afskermer van die maagwand teen soutsuur en pepsien en
voorkom dus chemiese beskadiging van die maagwand.
Kontrole van maagsapafskeiding
Voor ete is daar nie juis maagsapafskeiding nie en net die vastende hoeveelheid maagsap is
teenwoordig.
Wanneer voedsel ingeneem word lei dit tot 'n toename in maagsapafskeiding om effektiewe

LIFE 211 Klasaantekeninge 24 September 2011 Bladsy 33
vertering te verseker. Ongeveer 'n uur nadat die voedsel ingeneem is bereik die maagsapafskeiding
die maksimum. Die maagsapafskeiding daal dan stadigaan todat die vlak van die vastende maagsap
weer bereik word ongeveer vier ure na voedselinname.
Hierdie proses kan ingedeel word in drie fases:
Kefaliese fase
Maagsapafskeiding neem al toe nog voordat die voedsel ingeneem is. Hierdie vroë afskeiding word
veroorsaak deur die voorkoms en die reuk van die kos, en ook die smaak van die kos. Hierdie
prikkels lei tot stimulasie van die nervus vagus wat lei tot die afskeiding van maagsap.
Wanneer die kos klaar ingeneem is, en dus nie meer gesien, geruik, of geproe word nie, eindig die
kefaliese fase van die stimulasie van maagsapafskeiding.
2. Gastriese fase
Die teenwoordigheid van kos in die maag stimuleer die entero-endokriene kliertjies in die piloriese
antrum (die gebied van die maag net voor die duodenum) en in die duodenum om die hormoon
gastrien in die bloed af te skei. Die gastrien word deur die bloed na die maag toe vervoer waar dit
die gastriese kliere stimuleer om groter volumes maagsap af te skei.
Hierdie stimulasie van afskeiding hou aan solank as wat daar kos in die maag is. Die stimulasie van
maagsapafskeiding duur dus voort al is die kefaliese fase reeds beëindig.
Die produksie van gastrien hou op wanneer die pH van die maagsap daal tot ongeveer 1.5.
3. Intestinale fase
Wanneer die chiem (gedeeltelik verteerde voedsel) uit die maag uit vrygelaat word in die dunderm
in, word twee hormone (sekretien en cholesitokinien) deur endokriene kliertjies in die slymvlies van
die dunderm vrygestel. Hierdie hormone lei tot 'n verlaagde afskeiding van maagsap, en die
vastende hoeveelheid maagsap word nou weer daar gestel.
Gal
Afgeskei deur die lewer. Ongeveer 500 tot 1000 ml per dag gevorm. pH ongeveer 8. Gestoor
in die galblaas. In die duodenum gestort wanneer die hepatopankreatiese sfinkter oopgaan.
Gal bestaan uit die volgende:
Gal bestaan uit die volgende:
• Water
• Minerale soute
• Slym
• Galsoute
• Galpigmente (hoofsaaklik billirubien)
• Cholesterol
Funksies van gal
• Galsoute emulsifiseer vette in die dunderm.
• Galsoute verhoog die oplosbaarheid van cholesterol, vetsure en vetoplosbare vitamiene
(A, D, E en K) en sorg so dat hierdie molekules maklik deur die liggaam opgeneem
word.
• Bilirubien is 'n afbraakproduk van rooibloedselle wat gevorm word tydens die normale
vervanging van rooibloedselle. Bilirubien is nie oplosbaar in water nie, en kan dus nie
deur die niere uitgeskei word nie, en word daarom in die gal uitgeskei aangesien dit
oplosbaar is in die galsoute. In die dikderm word bilirubien deur bakterieë omvorm na

LIFE 211 Klasaantekeninge 24 September 2011 Bladsy 44
urobilinogeen (wateroplosbaar). 'n Deel van die urobilinogeen word geabsorbeer in die
bloed in en uitgeskei deur die niere. Die res van die urobilinogeen word deur
bakteriese werking omgeskakel na stercobilien wat deur die faeces uitgeskei word.
• Stercobilien kleur die feces en is ook 'n deodorant vir die feces.
Pankreas-afskeiding
Word in die dunderm (duodenum) gestort wanneer die hepatopankreatiese sfinkter oopgaan.
Bestaan uit die volgende:
• Water
• Minerale soute
• Amilase
• Lipase (ensiem wat vette afbreek)
• Onaktiewe voorlopers van proteolitiese ensieme
◦ Tripsinogeen (voorloper van tripsien)
◦ Chymotripsinogeen (voorloper van chymotripsien)
◦ Prokarboksipeptidase (voorloper van karboksipeptidase)
Dundermsap
Bestaan hoofsaaklik uit water, minerale soute, slym, gal en pankreas-afskeiding.
Dermvlokkies (villi) in die dunderm
Die binneoppervlak van die dunderm bevat ongeveer vyf miljoen klein uitsteekseltjies wat die
totale oppervlak daarvan baie vergroot. Dit maak dat vertering en voedselabsorbsie effektief
kan verloop. Die dermepiteel op die oppervlaktes van die dermvlokkies bevat mikrovilli wat
die oppervlak verder verhoog. Die lagie epiteelselle met die mikrovilli staan bekend as die
borselmembraan.

LIFE 211 Klasaantekeninge 24 September 2011 Bladsy 55
Vertering in die dunderm
Die meeste chemiese vertering vind plaas in die dunderm. Die ensieme betrokke by
dundermvertering is afkomstig vn die pankreas. Afskeiding van hierdie ensieme word beheer
deur die hormoon cholesitokinien wat gevorm word wanneer daar voedingstowwe in die
dunderm is. Die hormoon sekretien beheer die afskeiding van bikarbonaat in die dunderm om
die maagsuur te kan neutraliseer.
Proteïene en peptiede
Word afgebreek na aminosure. Hierdie afbraakproses begin reeds in die maag en word
voortgesit in die dunderm. Die volgende ensieme is hierby betrokke:
• Tripsien - breek proteïene af na peptiede toe.
• Chymotripsien - breek proteïene af na peptiede toe.
• Karboksipeptidase – verwyder enkelaminosure vanaf proteïene en peptiede.
• Aminopeptidase en dipeptidase – verwyder die aminosure aan die punt van proteïene
en peptiede.
Lipiede (vette, trigliseriede)
Word deur lipases afgebreek na vetsure en gliserol toe (veral deur pankreaslipase). Galsoute
is nodig vir hierdie proses aangesien hulle die lipiede (wateronoplosbaar) emulsifeer en op die
regte oriëntasie aanbied aan die lipases sodat die ensiemreaksie kan plaasvind.
Koolhidrate
Word afgebreek na monosakkariede toe (glukose, fruktose, galaktose). Die eerste deel van die
proses word uitgevoer deur pankreasamilase wat koolhidrate afbreek na oligosakkariede toe.
Borselmembraanensieme (veral glukoamilase en dekstrienase) breek die oligosakkariede
verder af na monosakkariede toe.
Suikers word deur die volgende borselmembraanensieme afgebreek:
• Maltase – maltose na glukose
• Sukrase – sukrose na glukose en fruktose
• Laktase – laktose na glukose en galaktose
Absorbsie van voedingstowwe
Na vertering word die wateroplosbare voedingstowwe opgeneem in die bloed in, en die vette
in limf in, hoofsaaklik deur die villi van die dunderm. Elke villus is voorsien van kapillêre
bloedvate en kapillêre limfate.
Die limfaatjies staan bekend as “lakteale”. Die vette wat in die limf opgeneem is, is in die
vorm van 'n emulsie (klein vetbevattende struktuurtjies) bekend as chilomikrons. Die hoë
konsentrasie chilomikrons gee 'n melkagtige voorkoms aan hierdie limf. Die chilomikrons
word uiteindelik deur die limf in die subklaviese aar in die bloed uitgestort.
Sommige voedingstowwe word nie deur die villi opgeneem nie:
• Yster – opgeneem in die duodenum.
• Vitamien B12 – bind aan intrinsieke faktor en hierdie kombinasie dan opgeneem in die
terminale deel van die ileum.
• Galsoute - opgeneem in die terminale deel van die ileum.
• Water – deur die hele dunderm opgeneem.