verhandeling

VERHANDELING
V A N D E
WEEK- EN JA AR» MARKT EN,
EN ZO GENAAMDE
K E R M I S S E N ;
B I J Z O N D E R L I J K
I KT
Z E E L A N D .

GESCHIED, SN RECHT-KONDIGE
VERHANDELING
V A N D JE
WEEK- EN JAAR-MARKTEN,
MITSGADERS VAN DE ZO GENAAMDE
KERMISSEN;
BIJZONDERLIJK IN ZEELAND^
öpgefteld, befch reven; en met de nodige Bewijzen, no-
pens der zelvei Benaamins, Oorfprong, Vrijheden, '
£n Voorrechten ; zo uit de Romeinfche Rech-'
ten; als uit de Vad^rlandfche Handvesten,
Placaten, Statuten, cn Keuren, geftaafd
DOOR D E N
BEROEMDEN ZEEUWSCHENRECHTSGILEERDEW
MR. JAC OBUS JASPERSEN BRASSER,
In zijn leven Pm&ifeermd Jdvtcaat te VLIS SIN GEN.
T E L E r D £ AT,
BIJ PIETER HENDRIK TRAP,
M D C C L X X X K I I .

VOORBER ICHT.
D aar het den Aucieur van deze Verhandeling,
den nu wijlen Z,eer Geleerden Heere , M r
. JACO-
BUS JASPERSEN BRASSER, in Zijn Wel-Ed'.
leven beroemd Adv.ocaat binnen de Stad Vlislingen
in Zeeland, door deszelfs ontijdig, en voor zijn
Nageflacht niet min fmertlijk , overlijden , niet
heeft mogen gebeuren dit nuttig en aangenaam
Werkje ter Drukpers, waar toe wijlen zijn Wel-E-
dele het zelve had gefchikt, te zien gebragt, zo zou­
de (naar ons oordeel') het aan 's Mans Nagedach­
tenis te kort zijn gedaan geweest, indien men het
zelve, wegens zijne nuttigheid, en de daar aan door"
den Overleden bejleedde grote vlijt, niet, na zijn
dood, in het publiek had doen verfchijnen.
Het oogmerk en de neiging van den Autleur in deze>
zijne Verhandeling over de Week- en Jaar-Markten,
m wel bijzonderlijk over de Zeeuwfche Jaar-Markten
* S of

VÏ V O O R B E R I C H T .
of Kermisfen, door de zorg, moeite, en arbeid,
welke Hem ds inhoud, hoe gering en ligt dit aan
zommigen ook moge fihijnen, heeft gekost; en die
door Hem, ten dienfte zijner Landgenootcn, in het
faamenflellen dezer Verhandeling zijn aangewend;
geeft ons hope, dat dezelve niet onaangenaam
zal zijn, en dat fchitter&nde blijken, e n onwederfpreeklijke
bewijzen van des Mans kunde , oordeel-,
.en naarjligheid altijd mogen duwen, op dat dezelve
den Nakomelingen tot een prikkel konnen verjlrekken,
om, op het fpoor van een zo Uitmuntend Voorbeeld,
zijne Geboorte Stad, ep zijn Vaderland te
verfteren, en voordeeljg fe zijn,
Wij zijn niet van nieening, om het nut of voor.
deel, het welk uif dit Werkje kan getrokken worden,
breederuit te meeten, of het zelve, 't geen
ionzes bedunkens) door zijn waarde een iegelijk!
achting verdient, en dus onzen lof niet behoeft, fterk
aan te prijzen , terwijl het zelve, door de uwe.
wrochtheid van de jloffe , aan veilen zal konnen
tc ftade komen : en wij zullen derhahen gaarne
aan een ieder (gelijk wij voor 'den reeds Overleden
Aucieur begeeren) de vrijheid laten, om,
naar welgevallen, ontrent dit Werkje te handl.
hn. Alleenlijk zullen Wij ons genoeg beloond
houden, indien het Werkje dit getuigenis der Oor-,
heelkundigen moge wegdragen, dat wijlen %
Aucieur

V O O R B E R I C H T . vu
Au&eur zich, ontrent zijn Vaderlanden zijne Landgenooten,
wel gekweeten hebbe ,• met hen een middel
te verfchafen , om veeltijds te fpaaren, fwardien
zij de Vruchten dezer Verhandeling nu uit
een beknopte bundel van blaaden zullen konnen plukken
: en, indien aan wijlen den Au&eur alleenlijk
deze Eer, door Befcheide en Verjlandige Lieden,
wordt toegewezen, dan zullen wij ons voldaan
houden, zonder ons aan onkundigen of partijdagen
, die, doorgaans, Jlout en onbefihroomd
zijn in het berispen van dingen , die zij niet verft
aan, te ftooren.
Wij zouden hiermede konnen eindigen, ten ware
wij ons verpligt oordeelden, om, openlijk, onze
dankbaarheid te betuigen aan den Wel-Edelen Ge-
ftrengen Heere Mr. DANIËL VAN ALPHEN,
Oud Raad in de Vroedfchap, Schepen, en Grift
fier der Stad Leyden; Lid van enige Maatfchappijen
ter bevordering der nuttige Wetenfchappen
en der Fraaije Letteren; enz. enz. Een Man ,
der geleerde Waereld genoeg bekend, en wiens Zeedig
Cara&er ons verbiedt in deszelfs verdienden lof
uit te weiden: aan dezes Mans onvermoeide vlijt en
zorg zijn Wij, en alle onze Leezers de befchaafdheid,
en verbeetering yan dit Werkje, en van enige
weinige ingejlopene en ontdekte feilen, verfchuldigd:
terwijl Zijn Wei-EdeleGejl renge daar en boven nog,
Z9

vm V O O R B E R I C H T .
.zo gulhartig als onverdiend, uit ene loutere hoogachting
voor des Au&eur s loflijke hoedanigheden ,
uitmuntende bekwaamheden , en groote geleerdheid;
de voortzetting der uitgave van deze , met zo veele
naarjtigheid en kunde bewerkte, Verhandeling, wel
heeft gelieven op zich te necmen , en met ene onvermoeide
vlijt te bezorgen , dat dezelve in dien ftaat,
•waar in dezelve zich thans bevindt, ten dienfie der
Oudheid-Lievende en R.echt-Kundige Vaderlander
ren, tevoorfchijn treedt.
Ouderwijlen wenjchen wij, Befcheide Leezers,
dat des Au&eurs poogingen in dit Werkje, het welk
door nu wijlen Hem , ten nutte en voordeele zijner
Landgenooten , begonnen en voleindigd is, met
zulk een wclmeencnd haft,zullen ontfangen worden,
als waar mede het Werkje zelve gefchrcevcn is. Ziet
dan de overgeflage misfiappen (indien er deze magten
zijn) van den Au&eur, die helaas! de laatjle
hand aan dit zijn Merkje niet heeft konnen leggen,
giinsiiglijk over het hoofd: gedenkt, dat Dwaalen
den mensch fleeds eigen is : verbeetert dan dezelve
naar welgevallen: trekt uit dit zijn Werkje uw voordeel
; en wij zullen bevinden genoeg gedaan te hebben
, wanneer wij van dezen des Overledens arbeid
de vruchten zullen zien mogen,
Vlisfingen den ^o.
üitober I 7 9 I; c. J. STEENLACK.
VER-

VER HAIDELING
O V E R DE
2EEUWSCHE JAARMARKTEN,
O F
K E R M I S S E N .
E ne Verhandeling over de zo genaamde Inleiding
over de
Kermisfen , of Jaar- en Weekmarkten te Schrijvers ,*
fchrijven, is, op ziqji zeiven befchouwd, die over de
Jaarmarkten
noch nieuw, noch zcfnderling. Verfcheide ifi 't gemeen,
Letterkundige, bijwien ik niet te tellen ben, en over die
van bijzon­
en welken ik op duizend jaren niet kan evederePlaatiën, Sieüen
naaren, hebben die ftoffe op het keurigfte
df Landen
bewerkt. Om geen gewag te maken van de gefchreven
ontelbare Uitleggers van de
hebben.
Befchreven
Rechten der Romeinen, vervat in het kunftig
famenftel, op bevel van Keizer Jufttniaan
vervaardigd, en door dien Troon-
Vorst, als een algemeen Wetboek voor het
toen verëenigde Westersch en Oostersch
Keizerrijk, uitgegeven; welke Uitleggers,
onder anderen , de Titulen in het 50 Boek der
Pandeélen, en in het 4 Boek van den Codex,
beiden over de Nundinae, of de Jaarmark*
ten, diz in dat wijd uitgeftrekt gebied plaats
A had-

t Verhandeling over de Zeeuiöjche
hadden, of ingevoerd zouden mogen wor*
den, geleerdelijk hebben toegelicht. Zo hebben
ookverfcheide Schrijvers zich bevlijtigd,
om deze ftof meer opzettelijk te behandelen,
en toe te pasfen op hunne geboorte-landen,
of de plaatfen hunner woningen, of op die
van bijzondere volken. De geleerde Puteams
gaf, in den Jare 1646, te Leuven ene
keurige Verhandeling over de Marktdagen der
Romeinen in het licht (a). ïn Duitschland
fchreven over de Jaarmarkten bijzondere
Verhandelingen Averbach en Rus/el, te
Erfurt: Cregel, te Altorff in Frankenland.
Sneider, te Wittenberg; alwaar ook Christiaan
Leyfer, in 't Jaar 1657, ene Verhandeling
over die zelfde froffe het licht deed zien. Op
de Hoge-School van Hesfen - Darmftad, te
Giesfen, kwam in den Jare 1670, ene gelijke
Verhandeling uit, van welke'Hendrik Pieter
Haberkorn de opfteller was. De bekende Rhetius
maakte te Frankfort ene Verhandeling over
de aldaar zijnde Plechtige Jaarmarkten, of zo
genaamde Mis/en. In 't Jaar 1637. zag men in
Marpurg ene Verhandeling over de Jaarmarkten
en derzelver Voorrechten, door Antonius
Glock, te voorfchijn brengen. En, in het4 Deel
der Verhandelingen van den oordeelkundiger!
Hoogleeraar op de Hoge-School van Jena,
Ahasverus Fritfchius, ontmoer men ene opzetlijke
Verhandeling over het Koninglijke
Recht der Jaarmarkten, voor de eerfte maal,
in
(a) D. G. Morhof Polyhijlor. Literar. Philofophic.
& Praüic. Tom. i.Lib. 5. Cup. 2. §. 6. $ag. 034,
Editim, in 4(0.

Jaarmarkten of Kermisfen. g
in den Jare 1660, met den druk gemeen gemaakt.
O) En eindelijk fchonk ons de
Hoogleeraar Gaspar Kloek ene Verhandeling
over de Jaarmarkten in Duitschland. Wilde ik
hier de Schrijvers bijvoegen, die, in't voorbijgaan,
deze ftoffe hebben aangeroerd; behandeld;
of in hunne overige werken ingevlochten
? Waar zoude het begin, waar het
einde aan deze menigte zijn! Het zoude
mij vermoeijen ; mijne Lezers yerveelen;
en weinig nuts aan de Maatfchappij toebrengen.
De zeilen dan wat ingehaald:
naderen wij liever onze Vaderlandfche
Kust. Hier fchirtert ons de in de Oudheden
van Holland doorzulte Rechtsgeleerde
'Mr. Gerarcl van Loon het eerst in 't oog,
die "het zijner kundigheden niet, te gering
jekende, den oorfprong, benaming, plechtigheden
en vrijdommen der Hollandfche
'Markten, of Kermislen op te fpeureu, en,
in den jare 1743, zijnen Landgenoten daar
over zijn gevoelen , door ene Bck.-.opts
Verhandeling van de Week - en Jaarmarkten
, mitsgaders van de Kermisfen tn -Holland,
in onze landtaal mede te deeien. De
oudheidkundige van Alkemade, en .zijn niet
min geletterde Schoonzoon , Mr. Pieter van
der Schelling ontledigden zich, met 'den
oorfprong der Kermismaalen, op welke de
oude Christenen gewoon waren eikanderen tè
onthalen, in.twee bijzondere Hoofdrukken
van
.. C&) Martinits Lipenhts Bibliothc, Jnridic. vqbp
iïunilinae. Fol. 3S2. 'fyitioh. F. G. Struvii 1720.'
A 2, '

•4 Verhandeling over de Zeeuzofcht
van 'hunne Nederlands Displechtigheden;op te
delven, alwaar zij ons leeren de benamingen -
en de onderfcheidene beteekenisfen der Kerrrnsfen
ir, hun Vaderland; de wijdftrekkende
Aflaats-Bneven van hetRoomfcheKerkhoofd
voor die de Kérkmisfen bijwoonden: ons tevens
tonende de plechtige Omgangen, die
deze Jaarfeesten vergezelden, en de openbare
Maamjden, dié bij zulke gelegenheden werden
aangerecht; met een woord, zij helderen Neêrknds
Jaarmarkten-op; fprekende niet alleen van
de Kramers ,'die hunne waaren aanbieden , en
van de Spelen, die op dezelve gehóuden werden
; maar yergeeten ook niet de onraartin» en
het inisbrmk van onsjaarïijks Kermis-vieren aan
den dagteleggen. Mr.IfaacWinkelman; voorheen
Raadl en Burgemeester mijner. Geboorte*
Stad Vlisfingen; en thans nog Commis^
Generaal van Zeeland; mitsgaders Prefident
van het Zeeuwfche Genootfchap der Wetenfenappen
te' Vhsfingeft voornoemd; keurde het
behandelen van Nederlands Kermisten zijner
uulpanningen-met onwaardig; wanr, bii her
openen van éénen der Algemééne Bijeenkomften
van dat Genootfchap, las Hij den Leden
ene lezenswaardige Verhandeling voor, over
de jaarmarkten- of zogenaamde Kermisfen,
m ons Vaderland, dewelke Wegens hare keu'
righeid ensnetheid, niet alleen toegejuicht;
maar ook I in het Voorwerk, of de Htffo.
rie van-dat Genootfchap, voor het < Deel
der mtgegevene Verhandelingen is ingevlochren.
En eindehjk deelde mij de naarftige
Be-amprlchnjver, en Kechtbezorger voor
den Hove vaii Vlaanderen; voor de Edele
Mo-

Jaarmarkten of Kermisfen. $
Mogende Heeren Gecommitteerde Raadcn
van de Edele Mogende Heeren Staaten van
Zeeland; en voor den Rechtbank der Stad
Middelburg, Pieter de Maret, ene Rechtsgeleerde
en Hiflorifche Verhandeling over de Jaaren
Week • Markten, in Zeeland, in't gemeen;
en derMiddelburgfche Kermis, in't bijzonder,
mede. Deze Verhandeling is door hem ontworpen
, opgefteld, en met zo veel goeds ten
einde gebragr, dat zij, voorlang, verdiend
had met den druk gemeen gemaakt te zijn;
ookfehaameik mij niet om bij dezen opentlijk
te erkennen, dat ik, na verkregen verlof,
van dezelve, als mede van een gedeelte der
overige hier voren vermelde Schrijvers, en
andere Weiken , in deze mijne Verhandeling ,
een nuttig gebruik hebbe gemaakt. Voor
welke gulhartige mededeeling ik dien naarftigen
Schrijver mijnen hartelijken dank betuige.
Hoe dikwerf dan ook over de Jaarmarkten
gefchreven zij : hoe veele 'beroemde Schrijvers
dezelve ten onderwerp hunner befpiegeling
verkozen hebben: hoe keurig zij
hunne Verhandelingen hebben uitgewerkt;
ja: hoe overtuigd ik ben van met hen niet op
éénen dag genoemd te zullen worden; zo zal ik
het echter wagen, in navolging van zo veele
bekwaame leidslieden, de Benamingen, den
Oorfprong, de Rechten en Voorrechten der
Zeeuwfche Jaarmarkten of Kermisfen, ten onderwerp
van deze mijne Verhandeling, te kiezen;
met geen oogmerk echter, om iets nieuws
voor te brengen. Dat is onder 't onderzonnige
niet, immers ter naauwer nood, te vinden. Maar
alleen, om, zo|veel mijne geringe vermogens
A 3 _ toe-

6 Verhandeling over de Zeeuwfche
toelaten, mij zeiven en mijne landsgenoten
nuttigen vermaaklijk tezijn. En indien er hier
of daar nog iets wierde gevonden, dat bij anderen
niet is opgemerkt"; of dat in een ander
licht mogtezijn geplaatst: en waar uit mijne
Land - en Stadgenoten, of anderen, enig
nut kunnen trekken , zo zal ik den geringen
arbeid mijner fnipperuuren genoeg beloond
achten. Terwijl ik nu mijne voorgeftelde
webbe ontginne, gedachtig aan de fpreuk :
vermaak en nut te famen gevoegd, treffen
doorgaans best het ivit.
Alaemeene
Oor Te recht zegt de Heer van Loon: Niemand
fpronj; der is er in Holland, ik voeg er nu Zeeland bij,
Jaarmarkten,
en Kermis­ die niet weet, dat het eens opeen Jaar, in elke
fen.
Stad, wat zeggen wij, genoegzaam in ieder
Dorp, Kermis, of liever Jaarmarkt zij. Van
deoudfte tijden bijkans aan, werden bepaalde
tijden, weeken, of dagen afgezonderd, tot
het vieren van godsdienstige'plechtigheden;
tot het oeifenen en uitfpreken van recht tusfchen
twistende partijen; en tot het voorftellen
en afkondigen van wetten en inzettingen.
Gemeenlijk werden die afgezonderde rijden
en plechtige dagen gefchikt naar zulke tijden,
op welken de buitenlieden hunne hoeven,
landerijen, en vee verlieten, en dus hun
deugdzaam en nuttig akkerwerk ftaakten;
om zich uit het lomber alléén zijn, met het
wceldrig ftadsgewoel, te vermengen: hunne
ftaatelijke plechtigheden met meerder zwier
den Godsdienst toe te zwaaijen; de voorgeftelde
Wenen te helpen goed - of af-keuren;
én van J
t geen hen, boven dat land en ve

Jaarmarkten of Kermtsfen. 7
of de hoge Feesten bij te wonen: op welken
de vreemdelingen zelve gewoon waren
en haardfteden en altaaren te verlaten; ei
zich elders heen te begeven , op hoop van
meerdere winst. Deze afgezonderde tijden,
deze plechtige Feestdagen lokten ftad - en landvolk
eu ookvreemdelingen aan, om dezelve,
uit onderfcheidene beginzelen, bij te wonen.
Een godsdienstige befchouwde vergenoegd de
wijding van ene nieuwe uitgedachte en vergode
Godheid» Een ander verheugde zich
in het voltooijen van een geheel nieuw , of
vernieuwd Kerk - of Bedenhuis. Een derde
voldeed zijne reikhalzende begeerte in
het aangenaam bezoek zijner bekenden en
vrienden. Daar voeren anderen hunne koopmanfchappeu,
hunne waaren aan, die het
gebrek aan dezelve kunnen vervullen. Gints
liet men alles toebrengen, wat tot fchuldeloze
vermaaken ftrekken kan, om daar uk
hun beftaan en overwinst te vinden. Wie
tracht, op zulke vrije tijden, niet vrij te
leeven: en het algemeen , om't best, ten nutte,
of ten vermaake te ftrekken? Op die tijden
wordt het gemeen zegswoord bewaarheid:
Bij bet meeste volk is ook gemeenlijk
de beste netring.
Zulke afgezonderde Feestdagen droegen
van ouds Hunne bijzondere benamingen.
Dan, om niet te verre uitteweiden, zal ik
mij voornaamlijk bepalen bij de marktdagen,
die de Romeinen hielden; en dienaar dezelve
in deze Landen gevolgd zijn; naardien, mij >s
«ordeels, onze Week - en Jaarmarkten, onze
A 4
I v e r
--

Rijzondere
oorfprong
der RomeinfcheMarktdagen,andei»i;eni>euidiy«B-
4inac,
& Verhandeling over de Zeeuzvjche
Kermisfen, daar uit eigentlijk herkomstig
zijn.
De Romeinen hadden, in navolging der
Grieken, en andere volken, ten einde het
akkerwerk en de veefokkerij niet te zeer
verwaarloosd zoude worden, bepaalde tijden
vastgeftdd, op welken hunne landlieden de
akkers en het veê vaarwel mogten zeggen;
en gewoon waren dezelve aan de beltiering
en bewerking hunner bedienden over
te laten; terwijl die .landlieden zich ftedewaards
begaven met hunne waaren en overtollig
veê , om die, in 'c openbaar, op daar toe
beftemde plaatfen, ten toon teftellen, te venten
en te verkopen. Bij zulke gelegenheden
hoorden zij de in te voeren algemeene Wetren
voorftellen; over derzelver nuttigheid,
of fchadelijkheid raadplegen; en vervolgens
die Wetten goedkeuren, of verwerpen. Op
dien rijd vierden zij, bevrijd van den lastigen
akkerbouw, en bezorgde veêkweekerij,metde
weelderige Stedelingen bijzondere Godsdienst
plechtigheden. Deze bepaalde tijden keerden
:elkens om den negenden dag te rug; zo,dat
:r, van den éénen negenden dag gerekend
:ot den anderen, voor hen altijd acht werkdagen
over waren. Hier van daan droegen die
•lomeinfche Marktdagen den naam Nundinae;
50 veelbeteekenende, als den dag, die fteeds
\ )p den negenden dag, na verloop van acht tus-
, \ chen gekome dagen, invalt; Novendinae ge-
1 ïaamd. De Blijfpel-Dichter Plautus (c) 9
i preekt in dien zin van een Kok, die, op
(O In Aulular. A&. i. Scen. 4, verfu 45.
den

Jaarmarkten of Kermisfen. 9
den negenden dag, na iemands overlijden, gewoon
was de begraaf maaltijd te bereiden; en
welken hij noemt Cocus nundinalis; den negendaagfchen
Kok. Welk woord de Hoogleeraar
Taubmann (d), en J. Kirchman (e) verklaaren
Cocus novendialis. Doch, om geen
de minfte twijfeling te laten, dat Nundinae
de opgegevene beteekenis hebbe, beroep ik
mij alleen op de volgende plaatfen, die, voor
mij, dit* ftuk voldingen. De fchrijver van
Saturnus Feesten Macrobius (ƒ) vermeld:
hoe de Rechtsgeleerde en tijdgenoot van den
vrijheidminnenden Burgerheer Cicero, deberoemde
Püblius Rutilius Rufus, wiens leven
de geleerde Antonius Loifel befchreven
heeft, 't welk men vinden kan in de.verzameling
van den Rotterdammer Rechtsgeleerden
Meerman (g), fchreef, waarfchijnlijk
in zijne Romeinfche Gefchiedenis, of
Rerum Romanarum Hifloria, dar de Romeinen
hunne Nundinae hadden ingefteld, op
dat de landlieden volle acht dagen hun buitenwerk
zouden kunnen waarnemen, en, op
den negenden dag het akkerwerk ftakende,
binnen Rome, ter markt komen : Wetten ontfangen;en
dus de gemaakte Keuren en Staatsbefluiten
den volke te beter kenbaar mogten
worden; nadien dezelve drie marktdagen na
den anderen, in 't openbaar, voorgefteld,
in 't einde goedgekeurd en aangenomen, of
wel
(d) lbique pag. 160. & 161.
(e) De Funeribus Romanorum Lib. 4. Cap. 5.
(ƒ) Lib. 1. Saturnal. Cap. 16.
(g) In Thefaur. Tom. i- Fol. 361. feq,
A 5

lo Verhandeling over de Zeeuwfche
wel verworpen en afgekeurd wierden. Ooft:
zingt de Dichter Moretus; of wien het vers,
op zijn naam gaande, anders moet worden
toegekend; dat telkens negen dagen het ftilftaan
der rechtspleging den marktgaanders
binnen de Stad bfagt: Nonisque diebus venaleè
onerumfa/ces por tabat in Urbem. Hoewel verfcheide
handfchriften en gemeene uitgaven
voor nonisque diebus hebben certisque diebus ,
dat is, zekere, bepaalde dagen. Maar de taalkundige
Salmafius (h ) merkt aan : datmen niet
zekere, bepaalde, certis;maar nonis, negen,
behoort te lezen; zinfpelende op de oude
Marktdagen der Romeinen, op welken men
ftadwaards kwam, om't geen werd aangebragt
te verkopen, en teffens voor hen het benodigde
te kopen. Festas, Etymologistzegter van:
De Ouden hebben gewild, dat dien dag voor
enen Feestdag gehouden wierd, op dat de
Landlieden bij den anderen zouden komen ,
om te verkopen en te kopen; en dat het een
dag zonde zijn, op welken her rechroeffenen
ftil flond; op dat de Marktgaanders,
daar het geoorloofd was te handelen, niet
in rechten zouden worden betrokken. Deze
plaats van Festas heeft geen geringen twist
onder de Oude Romeinen van latere eeuwen
veroorzaakt: doch veele Schrijvers hebben
getracht dezelve van alle fchijnftrijdigheden
vrij te pleiten, en alles met elkander over
één te brengen (/).
Even-
(/;) ad Vopifcum Aurelianum.
(i) Puteanus de Nundin. Roman. cap. 34. Gyraldus
de Annis & Menflbus. Tom. 2. Operum.
pag. S08. SUcama ia Faflo Kalend. Cap. 6.

Jaarmarkten of Kermisfen. n
Evenwel zijn deze Romeinfche Nundinae Wat
:igentLijk
zo zeer nier voor Jaarmarkten te houden. \ leze Jlo-
Zij waren eigentlijk een zoort van Weekmark- ' neinfclie
ten; hoewel wij ftraks zullen zien, dat zij aan
Vundittae
i varen.
de eigentlijk gezegde Jaarmarkten mede dien
naam hebben gegeven. Trouwens, in enen
uitgebreider zin, wordt het woord Nundinae,
of gelijk Cicero (£), en Livius (/), in het
enkel getal, fpreken Nundinam; voor enen
vast geftelden tijd gebruikt, op den welken
men, in bepaalde plaatfen,of fteden, bijéénkomt
en vergadert om elk zijne waaren en
koopmanfehappen aldaar in 't openbaar ten
toon te ftellen, te' venten, en re verkopen
, zonder juist aan den tijd van den negenden
dag verbonden te zijn; maar welke
tijd dan ééns, dan meermaalen, in 't jaar;
zomvvijl om de maand, zomwijl om de
week, beftemd was ( m ); en welke tijden anderzints
met een ander woord, Mercatus,
gemeenlijk beftempeld werden: echter is Hoe f cn
dit woord van het woord Nundinae zo ivaar in zij
rerfchil-
verre onderfcheiden; dat, in den uitgeicn van de
ftrekften zin , alle Nundinae wel zijn Merca­ ïiji-rcaius.
tus; maar elke Mercatus daarom geene Nundinae;
want, gelijk fommige Taalkundigen
willen, duidt het woord Mercatus aan ene
commercie, of het handeldrijven van ingezetenen
en Burgers met Vreemdelingen: daar de
Nuti'
( & ) In Oration. Pro Domo fua, cap. ro~. & Lib.
jö. Ephtoiar. ad Famiüar Epiftol. 12.
(O Lib
- 3. ca
P- r
5>
(m) Tholofanus Syntagmat. Jur. Lib. 25. cap. 3.
$. 5. PUiscus in Lexic. Antiquitat, Romanar. verbo
Mercatus, .

ia Verhandeling over de Zeeuwfche
Nundinae alleenlijk zouden te kennen geven:
het handeldrijven van Burgers en Ingezetenen
onder eikanderen, en met hunne Land- en
Stadgenoten, inzonderheid met Buitenlieden,
die het land bewonen. In welken zin
zij meenen, dat de Toneellpeldichter Plautus
(n) het woord Mercatus bezigt, wanneer
hij een Syracufer Koopman éénen van
deszelfs tweelingzoonen, ter markt, ad mercatum,
met zich te fcheep, laat mede nemen,
naarTarenten, ene Stad, in het benedenfte
gedeelte van Italien, thans onder het
Koningrijk Napels, in het Landfchap Otranto,
op een fchiereiland gelegen, oudtijds
met ene grote haven, aan enen inham
van de Iönifche zee, voorzien, daar de
Grieken en Romeinen, en verfcheide andere
buitenlandfche volken kwamen handel
drijven; en die dus als een ftapelplaats
van uitheemfchen koophandel was; doch nu
geheel is bedorven. Terwijl Cicero (o), pleitende
tegen den Gemeensman Publius Servilius
Rullus, over de verdeeling der Landerijen
onder het volk, zegt: zij" willen, dat
Capua, ene Stad, in hetzelfde gedeelte van
Italien met Tarenten, in het zelfde Koningrijk
INapels , doch in de Provincie Terra Laboris,
aan de Rivier Volturnus, of Vulturmis
gelegen ; de algemeene bijéénkomst en
verzamelplaats der ploegers, de Nundinae
der landlieden, en de fchuur van het Campanisch
land zoude zijn,
(n) In Menaecbmis, in Prologo verfu.47,
(0 ) In Oratione dg Lege Agraria Cap. 16.
In

Jaarmarkten of Kermisfen'. ts|
In het 'gemeen echter geeft het woord
Mercatus te kennen , den tijd, op welkende
Icooplieden en kraamers bij den anderen kwamen,
om hunne waaren en koopmanfchappen
uit te fpannen, te koop te Hellen, en te
venten; en kan derhalven, gevoeglijk, voor
de Nundinae zeiven genomen worden (p).
Het wordt ook genomen 'voor de plaats, op
•welke de waarenen koopmanfchappenworden
gebragt, uitgefpannen, en ten toon gefteld.
Gemeenlijk géfchiede zulks op ruime, bree-
~de, lange openë pleinen; waarvan het Forum
Adrianum, bij het dorp Voorburg, in Holland ,
ten getuige ftrekken kan, naardien het zelve,

3 Zij dragen
ook de
saam Empofia
en Fora,
14 Verhandeling tv er de Zeeuivfche
De Latijnen daar en boven waren niet
ongewoon aan die pleinen en plaatfen de namen
van Emporia en Fora te geven. Benamingen
, die eigentlijk de daad, de aclus,
daar op gedreven wordende, fchijnen aan
te duiden, en uit te drukken; want, onder
de zes onderfcheidene beteekenisfen, die aan
het woord Forum, bij de Latijnen , eigen
zijn, vindt men, in de eerfte plaats, gemeld
de plaats, op welke men gewoon is handel te
drijven; want naar 't zeggen van den taalkundigen
Festus, ontleent dat woord zijn oorfprong
van het werkwoord Fero, dragen,
torfchen, bij den anderen brengen; om dat
de kooplieden en kraamers hunne goederen,
waaren, en koopmanfchappen naar die plaatfen
doen voeren, dragen, brengen. Andere
echter leggen dat woord liever af van Foras,
om dat meestentijds die plaatfen van boven
ongedekt, open waren, en dat dus de handel
op dezelve onder den bloten hemel
gedreven werd. In de Romeinfche Rechten
ontmoet men meer dan eens het woord
Forum, ,in de beteekenis van ene openbare
plaats, of plein, op 't welk handel gedreven
wordt, voor ene publieke handelplaats.
Dus heeft de Rechtsgeleerde Javolenus
ons onder anderen ene uitfpraak, of beflisfing
van den 'ouderen Labeo bewaard (r)
over ene Acfe van uiterfte wil, bij welke
de maker bevolen had, dat iets in Fqro, op
de Markt, verricht moest worden, 'zonder
CO \ 39- u't- L[b
* 35. D, Tit. 1. de Con*
ditionib. & Demonftracion,
te

Jaarmarkten of Kermisfen. ig
ce hebben bepaald op welke Markt; in qm
Foro. Omtrent welke twijfeling de Rechtsgeleerde
vooraf trachte op te fpeuren: wat
het voornemen, wat het oogmerk van den
maker geweest mogte zijn; en, langs dien
weg, leert hij ons, door zijn voorbeeld, dat
men, zo veel mooglijk, in 't verklaren van
uiterfte wils Aden, die de wetten van overledenen
zijn, den zin, de meening, en hec
bedoeld oogmerk in 't oog moet houden, boven
den bloten klank der woorden, wanneer
deze meer dan éene uitlegging lijden. Dus
vormde Hij in dit zijn gedrag dien gulden regel
der billijkheid, dien naderhand de Rechtsgeleerde
Celfus, in drie onderfcheide wetten
O), vervme, naamlijk, dat het weten
van eene wet niet beftaat, in de blote beteekenis
der woorden , maar in derzelver
kracht en gezag; zo dat het met de billijkheid
best overéén ftemt, aan de woorden van ene
wet ene zodanige beteekenis toe te kennen,
dien den wil des wetgevers best aanduidt; en
het derhalven veiligst is, om de woorden van;
meer dan ééne beteekenis zodanig uit te leggen,
waardoor het minstvan den wil en het oogmerk
des wetgevers wordt afgeweken. Dan onze
Labeo, in dit zijn onderzoek niet naar wensch
hebbende kunnen (lagen, ontwikkelde die
•twijfeling uit gepaste vermoedens; naamlijk,
dat de Maker van die uiterfte wil veronder»
fteld moest worden, de meeste zucht en achting
voor de plaats zijner woning te hebben
gehad; en derhalven de eer, of het voordeel
(O 1. 17. IS. 19. Lib. i.'D. Tic, 3. DeLegiö v

%ë Verhandeling over de Zeeuwfche
deel , door hem befproken, om op de Markt te
doen, veel eerder zal hebben willen gunnen
aan de Marktplaats van die Stad, ih dewelke
hij zijn beftaan gehad heeft, en die hij dagelijks
zal bezocht hebben; en dat hij derhalven gehouden
moet worden dezelve daar toe bedoeld, en
verkozen te hebben; want, indien hij ene andere
marktplaats, dan die van zijne Stad, bedoeld
hadde, zoude hij zijnen wil, meer dan waarfchijiilijk,
duidelijker hebben uitgedrukt. De
wil van den overledenen (dus luidt de uitfpraak
van onzen Labeo ) moet worden ter uitvoer
gebragt op de Markt van die Stad, in de welke
de Maker van die uiterfte wil gewoond heeft;
en van dezelfdegedachten is ook Javolenus. In
dien zelfden zin ontmoet ons het woord Forum
nog in twee onderfcheidene wetten, de ene
van de Keizers Valentiniaan en Valens, daar zij
aan den Stads Hoogfchout Symmachus bevélen:
dat de Marktmeesters, die over de
markt van kleine waaren, rerum venalium ,
gefteld waren, naar oudergewoonte, tot gerief
hunner eetwaaren, den prijs mogten ftellen
(O : en de andere van de Keizers Ar cadius,
Honorius en Theodofius, in de welke zij
van die zelve markt der kleine waaren gewag
maken («); want te Rome en elders
droegen de opene Marktpleinen, even als de
onze, onderfcheide naamen, ontleend van
de goederen , die er op te koop werden gebragt
, zo als dit uit de zo even gemelde wetten
blijkt,
CO 1. 10. Lib. 7. Cod. Theodofian. Tit. 3. d»
Erogation. Militar, Annon.
(u) l 28. Eodem.

Jaarmarkten of Kermisfen: 17
blijkt, en door andere nog nader bevestigd kan
worden : dus toch fpreken gemelde Keizers
Valentiniaan en Valens elders vin het Forum
Romanum, de Roomfche Markt, de
oudfte van alle de Markten in die waereld
Stad; die, bij uitftekj om die reden, ook
de Oude Markt genoemd werd (v) , waar
van ook Ulpiaan gewaagd; en welker bejTchrijving
ons Rofinus, in zijne Romeinfche
Oudheden, bewaard heeft (w). Men vindt
ook de Varken-Markt bij hen genoemd: en
de Oudheidkundige Burgemeester en Raad
der Stad Amfterdam Joannes Blaeu, geeft
ons, in zijn Nieuw Toneel van Italien, in
den Jare 1724? in *s Hage uitgegeven, ene
keurige afbeelding van de Koeyen - Markt ter
Rome (x). Evenwel ontleenden alle de
Markten, bij de Romeinen, hunne namen niet
van de waaren , die op dezelve te koop gebragt
werden: men vindt 'er die de namen
hunner Stichters voeren, dan deze waren
niet zo zeer de opene Marktpleinen binnen
de fteden; als wel de fteden of plaatfen zelve
, vermaard van wegens hare voortreflijke
Markten ;of wel den handel, die, op zekere
tijden, aldaar gedreven werd; en welke Markten
de vreemde of buitenlandfche kooplieden
gewoon waren, uit afgelegene Landen,
O) 1. 4. Lib. 14. Cod. Tbéodofian. Tit. 4- de
Suariis, Pecuariis , Sufcepcoribus Vim, caeiensque
Curporatis
(w) Antiquitat. Romanar. Lib. 9. Cap; 7. pag^
662- Edition, Amftelodam. 1743.
( x) Novum Theatium Italiae Tqin. 4. Tab, 4.
B
te

13 Verhandeling over de Zeeuw/the
te komen bezoeken: in dezen zin vindt men
het woord Lorum bij de zuivere Latijnfche
Schnjvers, Au&ores Clajjki, 0p meer dan
éene plaats gebezigd; z o verhaalt de
Schrijver van den Jugurthijhfchen oorlog,
Saluftim (y) dat met verre van den wel,
langs welken Metellus het leger der RomeU
nen leidde, ene Stad der Numediers geleden
was, aan welke zij den naam van VaccaoS
Vaga gaven; wier Forum, of Markt de
vermaardfte van het gehele Rijk was; waar
mede hij zeggen wil: dat zij de Hoofdzetel van
den handelde Stapelplaats van hetNumedisch
Koningrijk was, daar de Italianen gewoon
waren zich ter neder te zetten, en handel
te komen drijven: welk handeldrijven niet
zelden den naam van Markt aan zulke Ste
den gaf; zo werd oudtijds de Stad hnola\
op den ZEmihaanfchen weg, naar welken
zij voormaals de /Emiliaanfche Srad genaamd
was, op een klein eilandje, in her Landfchap
Romagna, of Romandiola, in den tegenvvoordigzogenaamden,
Kerkdijken Staat,
beneden Ferrara, aan de Golf van Venetiën!
gelegen; welk eilandje de rivier Santerno
vormt, tusfchen Ravenna en Boulognenaar
deszelfs Stichter, de Comeliaanfche
en naar den Oprechter van haren handel!
de byllafcbe Markt genaamd; om dat die
edele Romein, daar ter plaatfe, openbare
koopmarkten, Nundinae, had opgericht ( z).
Het
Cy)De Bello Jugurthino Cap. 5 r. Edition. Haverkampu
aut Cap. 47. Edition. Cortii.
l 0 m H U h
9. Cap. i°. ' 3
'
C a p
* U
****** L*.

jaarmarkten of Kermisfên. 19
Het oprichten toch van zodanige Koopmarkten,
Fora, of Nundinae, in plaatfen daar de Romeinfche
Legioenen gelegerd waren, of over
welke die Waereld-dwingers het gebied voerden,
was den Veldheren niet ongewoon.
Meer dan een voorbeeld, buiten de reeds
aangehaalde, ontdekken ons hunne Gefchiedboeken
en Overblijffelen. Meer dan waarfcfhjnlijk
was Appius Claudius Caecus, één
der Romeinfche Schatmeesters, de Stichter
van het Forum Appii, de Appifche Markt,
welke op den weg, door dien Romein gelegd
, van de poort Capena tot aan de ftad
Capua, die door hem verfterkt werd, gevonden
wordt ; zo richtte ook Cajus Aurelius
Cotta, die mede het ampt van Schatmeester
bekleedde, de Auréhaai.fche Koopmarkt op
den heirweg, die van hem haren naam out*
leende, op t a) : en een ander Schatmeester,
uit heï Geflacht der Casfii, (lichtte op den
Casfifchen heirbaan in Etrurien, nu 't gebied
van Florence, het Forum Casfii. Op den
heirweg, die Keizer Claudius liet bruikbaar
maken, en daarom de Claudifche weg genaamd
werd, ontmoette men het Forum
Claudii (b). In 't Narboneefche Gailie,
thans het Gouvernement van Provence,
vindt men een diergelijk Forum, of handelplaats,
waarfchijnlijk door Julius Caefar ger
bouwd,
(a) Antonini Itinerarium.
(bS Sigonius de Amiquo Jure Ital. Lib. 2.
Cap. IS- Leand. Alberti Defcript. Icaliae. p. 117.
& l 2i Cluverius Lal. Amiq. Lib. 1. Cap. 13.
j. 6. Cap. 20. S. 29.
& %

ao Verhandeling over de Zeeuxvfehe
boinvd, en naar zijnen n a am, het Forum
Julmm , de Juhaanfche Stad, genaamd en
waar van men de overblijfzelen Efa harS
hed ndaaglchen naam ontdekt r") ook
deed Keizer Adriaan , 0f HadHaanii Hol
land zelve ene ruime Marktplaats ó? t " hïï
met verre van het tegenswoordigVeaal'
lijk Dorp Voorburg, turfehen dat Dorp en
de zo genaamde Geestbrug 'aan ,t ƒ f.
zijde van de van Delft naaf Le n
Vliet, ter plaatfe, die, op heden X de
^genoemd wordt, toen twaalfduizend
fchreden van de langs de kust geft IdTrnhlpaal
gelegen; en droeg deze handelats de"
naam van haren Stichter, het Foru^AdrZ
m UU waar omtrent mij de gisfing van den
Aardrnkskundigen Ahilg nf € VgZtZ
voorkomt: dat Voorburg nog het ovefblhf.
fel van den ouden Forum Adriani in ha 1
naam behoud,en voor't nageflach bewaak
jjs zijnde de plaats, die in den Gift K m
eenten tfollandfchen Grave Dirk , 0 D den x
van Grasland des jaars 9 a a (O gegeven
onder de benam ng van FortranJ
Fmrana, of hev'er Vul^^tt
b e t^derS-^t " a m i t
'S °"-Lan V
d 0
z° :
ten den Latijnfchen naam, z o het fchiinr
zich met hebbende kunnen eigen 3e BJ
die
Fol. 32. en 33.
3
'
M w m L h m t l h
' » i-«L

Jaarmarkten of Kcrmisfen. 21
die beide woorden in één gefmolten zullen hebben:
waar uit dan eerst Fortraani, en door de
genen, die in't Latijn fchreven Fortrana; en
bij verdere affchrijvingen, de Lombardifche
N. voor ene Latijniche P. aanziende, Fortrapa
zal gekomen zijn: van dusdanige verkeerde
affchrijvingen ontmoet men elders meer
voorbeelden; in Friesland is toch in dier
voegen het Boer diep, anders Burdipe, door
zommige Affchrijvers veranderd in Burdine:
ook hebben zij op die wijze de namen van verfcheide
Romeinfche Marktplaatfen, die, buiten
den gemeenen naam van Forurn, ook dien
van hunne Stichters voerden , in éën getrokken,
en tefamen gefmolten : dus heeft Forii,
ene wel bebouwde Stad van Italien, aan de rivier
Ronco, in Romandiola, tot den zo genaamden
Kerkdijken Staat behorende, het
overblijffel van haren ouden naam, Forum
Livii, behouden. Het Forum Casfii ontdekt
men in Forcasfi. Het oude Forum Cellae blijft
in Forcelle overig. Forlim popoli bewaart
haren vorigen naam, het Forum populi. En
Friouli, Frioul, en Friaul zijn famenfineltingen
van het Forum Julii. Op dezelfde
wijze hebben onze Voorouders niet onwaarfchijnlijk
het Forum Adriani, bij verkortinge
, het Foor genoemd : en, naar
dien daar bij een Romeinfche Burg gelegen
was, zullen zij, waarfchijnlijk, gezegd hebben,
dat die Burg te Foor was, dat is, in
de nabijheid van het Forum, waar uit vervolgens,
met den tijd, denaam van Foorburg ,
en bij verdere, verbastering, Voorburg za! gekomen
zijn. Deze openbare handclplaaifln,
B 3 . • ff

Deze
Markten
werden echter
alle niet
even fterk
bezocht; en
waren alle
niet even
zeer vermaard.
aa Verhandeling over de Zeeuwjche
of Fora der Romeinen, hebben aan verfcheide
Europeefche Volken gelegenheid gegeven,
om hunne opene Markten, die, op
zekere tijden, binnen de fteden, of ten platten
lande, gehouden worden , daar na te benoemen
Hier van fchijnen de Italianen
hunne Fiera : de Spanjaarden hunne Feria:
de Engelfchen hun A/air: en de Franfchen
hun Foire, ontleend te hebben; welke woorden
toch, in elk van die talen, niets anders
aanduiden, dan 't geen de Nundinae, inden
wijdftrekkenden zin; en Mercatus in zijne
tweede beteekenis, te kennen geven (ƒ).
Alle deze Handelplaatlen, alle deze opene
Markten in 't uitgebreide Roomfche Keizerrijk
, werden niet even fterk van vreemde
Kooplieden bezocht. De een was vermaarder
dan de andere. De luchtgefteldheid
der Landen en Steden : de legging
van deze en gene plaatfen; de gemelijkheid
der wegen : de afftanden van 'eikanderen
: de verfchillende Jaargetijden, op
welken die Markten gehouden werden: de
Vrijheden aan dezelven verknocht, voor hen
die derwaards kwamen; en de Vermaken,
die, onder het houden en bijwonen van
die Markten , door de Hoge en Stedelijke
Overheden, werden toegelaten, zullen niet
weinig daar aan toegebragt hebben (g).
Hoe
(f) Pkutus in Afinaria Aft. 2. Scen. 3. verfu
17 & 18. Terentius Adelphor. Act. 2. Scen 2
t C f U
K H* iS*
Lib. 1. de Officus.
L i b
' »•
C a
P' 34- 5- 5. Ckerl
(g) Cujaciusin Paratitl. ad Lib. 4 Cod. Tit tfo,.
de Nundims & JMrc aübus. Pitiuus in Lexic. An.
U.

Jaarmarkten of Kermisfen. 23
Hoewel nu de verwoestende invallen der
Barbaren niet weinige van die Romeinfche
Markten, en Handelplaatfen in den grond
hielpen , verwoesteden , en deeden verlopen;
zo gingen echter, bij den ondergang
van 't Roomfche Rijk, niet alle de Rijks-Markten
en bevestigde Handelplaatfen van die geduchte
Alle'e'nheerfching te niet; maar nog enien
hielden het hoofd boven'; ja, het doorbreken
van den Christelijken Godsdienst voerde
zelfs alomme in Duitschland, in Frankrijk,
inde Nederlanden, en elders, nieuwe
Markten in; die hunne oude benaming,
Mercatus, gedurende de zo genaamde midden-eeuwen
behielden. Van deze Mercatus,
of gelijk zij toen ook genoemd werden
Mercada, getuigen onder anderen der
Longebarden Wetten : de voorrechten van
de Hoofdkerk te Bremen : en de Lannsheimfche
Kronijken ( h). Doch federt het wanfchiklijk
Bijgeloof, van tijd tot tijd, inde
Staten van ons Waerelddeel, meer en meer
veld begon te winnen ; en uit alles wat winst
wist te puuren, begon men in gebruik te
brengen, om, eer dat de Mercada aanvang
namen , één of meer Godsdienstige plechtigheden
te verrichten, om, als 't ware, des
Allerhoogften zegen af te fmeeken, ten voordeele
van de Markt, die ftond gehouden
te worden; en van elk die daar toe gekomen
tiquitat Roman, verbo Mercatus. Jhasveri Ftitfchi
Gijmnasm. Juridic. de Regali Nundinarum Jute ac
Privilegiis. Cap. I. §• 2. Num. 18.
(h ) Lindenbrog ulosfar. voce Mercada.
B 4
Van de
Mercatus ,
of Mercada
iet midden
:euwen.

V.n van
het woord
Kermis.
' 24 Verhandeling over de Zeeuwfche
J \f.P'8£*A?- f
i
men was, of dezelve voornemens ware bij te
wonen. Dus werd dan den Befcberm Heilig,
tdijke Mis gezongen; waar voor de Geesn
tehjkheidzich rijklijk liet betalen: en van
deze Mis/en, zo alszommige meenen, zoude
de naam van Kermis, Kermes, Jaar-mL, FrZ
mes, of eenvoudig Mi.fe en Mesfe, dien
wij en de Hoogduitfchers gewoon zi n aan
onze Jaarmarkten^ te geven , ontleend
zijn : om dat z,j, gelijk wij zeiden ,
zodaSf^ 1
e e r e
zouamge Heiligen ^ , weker 4 * ' Markttijd ^ , of
Doods-gedenkdag dan invalt; en van ene
plechtige: Mis, tot voorfpoed van de Markten
werden voorgegaan (/); want, zolang
de Roomfche Kerkleer hier en elders da
heerlchende Godsdienst was, werden onze
Jaarmarkten nooit gehouden, als daags na
enen Feestdag , aan dezen of genen Heiligen
gewijd; of liever op den Feestdagzet
ven, die, m den yorigen avond, begonnen
was; gehjk alle Feestdagen der RoomscL
gezmden, bij den avond , bannen aZZ nt
men; en zulks m navolging der Kerkdiensten
m deeerfteChristen-ecuwsn ; die, ter oc»S
van de geloofs-vervolgingen, w'e ke z j on
hervonden; mitsgaders, i n navolgingvan
sHeilands mlfelling en viering van zijn W
len Avond- en Nachtmaal met zijn J
Leer
>ngen; b,j avond hunne Godsdienst Je
MdUS Thermr
- P
ver-
' a
^' Vo«

Jaarmarkten of Kermhfen. 25
verrichtingen begonnen; na dat de Werken
Ambachtslieden gewoon waren hun werk
en ambachten , voor dien dag te {taken: en
van dit gebruik is nog het Spreekwoord :
Heilig avond hebben', bekend (k). Die
Jaarmisfen werden zelden of nooit door gemeene
Priesters gezongen: de Bisfchoppen
zelfs, of de Abten, aan welker Abdijën en
Kloosters het houden van Jaarmarkten vergund
was, en onder welker Bisdommen
zulke openbare Markten gehouden wierden
, moesten die plechtige en Hatelijke Godsdienst-oeffeningen
verrichten; om welken
bij te wonen , in de oude tijden, wanneer
de Christenen zo veel Kerken niet hadden,
en de Godvruchtigen genoodzaakt waren,
zelfs op den dag des Heeren, enige uuren
verre te gaan, om hunnemParochie- Priester
te horen; ene menigte van menfcben zich
derwaards begaven; zich inbeeldende, dar
het Misvieren van enen Bisfchop of Abt
verdienstelijker ware, dan van enen minderen
Geestelijken. Ik zal de plaats van Befoldus
hier zelve affchrijven, om dat zij in
dezen veel lichts bijzet. „ In oude tijden,
„ wanneer onze Voorvaders tot het ge-
„ loof werden overgebragt, waren er nog
„ zo vele Kerken niet, dan in deze tijden;
„ maar die verre afwoonden , waren ge-
„ noodzaakt, op eiken dag des Heeren,
„ enige mijlen verre naar hunne Parochiën te '
„ gaan. Werwaards zich enige bakkers, ber-
ber->
(fc) Fan Loon Hollandfche Markten en Kerinisfen
pa^. 22.
B 5

Wiens
oorfprong
wordt opge
fpeurd; en
de leezing
van Maikt
voor Kerk.
Mis, afgekeurd.
$6 Verhandeling over de Zeeutvfche
„ bergiers koks, kramers, en verfcheide
„ werklieden naar toe begaven, en neder-
„ zetteden: tfea einde hen, die derwaards
» kwamen, van dienst te kunnen zijn ; de-
" r mm
, 0 o k d a c h t j d a t d s
Prediking en
» Misfen der Bisfchoppen beter waren, dan
„ die der geraeene Priesters. De menfchen
„ vloeiden te famen, op de hoge Feesten,
» ? a
" d e
Bisfchoplijke fteden, om de Bis-
» Shoppen en Abten te horen. De Mark-
„ ten en Koophandel begonnen daar ook
„ gemeener en vermaarden te worden, als
„ in de Parochiën en Kersipelen. Hier,
m e k o m £
» f.'rf , "' het van daan, dat, ge.
» o J
G e z a n
, -r gen, en leezing der Heilige
„ Schriften ; ook de Markten, en hande-
„ hngen der kopers en verkopers Misfen
„ genoemd worden. De reden, om Mis te
„ doen, rust daar op, dat de Nundinae en
* Mercatus, door de Overheerfchers, voor-
„ maals werden ingefteld, re gelijk, met
m w
d e n v a n n e
" ï& ji ^ Kapel, en ene jaar-
„ ujklche Godsdienst-oeiTeninu'." (/) Hoe
algemeen het gevoelen ook zijn moge, dat
. ons woord Kermis van Kerkmis afkomftigzij:
ontbreken 'er echter geen Schrijvers, die bet
voor een verbasterd woord houden , en meenen
dat men voor het zelve moet leezen Merktmis,
te famen gefteld uit twee woorden in
de midden-eeuw gebruiklijk, naamlijk Merca.
CO Zie ook Mattheus Wehums Obfervation,
Praa. voce Meffe. Reinerus Reineccius in Annalib.
Caroh Magni. Lib. a. Dmfim de ürbibus- üeraianiae,

Jaarmarkten of Kermisfan. 27
eada,koophandel; en Misfabicum, een ftreek,
of plaats , waar over iemand, door den
Vorst gezonden, was gefteld, om er het
opperbewind over te hebben (/»); zo dat
het woord Markt of Merkt-Mis nier anders
beteekenen zoude, dan enen plechtigen
Koophandel, die, Jaarlijks, op zekere plaatfen
, of in bepaalde llreeken, wederkeerde.
Doch de verandering van Markt - of Merkt-
Mts in Kermis of''Kerk -Mis komt mij te
groot voor , om het laatfte voor ene verbastering
te houden. Ook is de afleidinge
van Markt • of Merkt • Mis uit Mercada en
Misfabicum te gewrongen, dan dat ik daar
aan mijne toeilemming geven zoude. Liever
houde ik het met anderen daar voor,
dat het woord Kermis verbasterd is uit het
woord Kerk-Mis. Trouwens onze grote
en openbare Jaarmarkten , of zo genaamde
Kermisfen, zijn, even als die in andere Lan -
den en Steden , haren oorfprong verfchuldigd
aanzulke Feestdagen, welke de Roomschgezinden
gewoon waren,' ter gedacute
nis van de plechtjge inwijding der Hoofden
andere Kerken, jaarlijks, te vieren, met
bijna gelijke pracht en luister , als bij de
eerfte wijding dier Heiligdommen heeft plaats
gehad; en 'twelk, federt de eerde Christeneeuwen
, met de grootfte plegtigheid verricht
werd (ti). CJelijk uit de voorbeelden van
( m ) Martinus Schoock de Encoenüs, interfuas Kxcertitationes
varias de diverfis Materiis; JJxercit. i

fl8 Verhandeling over de Zeeawfche
^.f^Pfm^Jyxus, uit den Kerkelijken
Gefcluedfchnjver Èujebws ( 0); van
die van het Heilige Graf te Jerufalem/Liden
a r
J f 335- (p); van de Kerk re Antiochie.
in t Jaar 3,40. van die te Confantinopolen,
in tjaar S

Jaarmarkten of Kermis Ten s#
Onder de laatften, de Delftfche Rechtsgeleerde
Mr. JACOB VAN DER GRAAF («)
en de naarstige Beampt-Schrijver en Middelburgfche
Pleit - bezorger PIET ER DE
M AR ET O). Mitsgaders, die ik bij de
beide zoorten, zo van de Oudheid-onder-
-zoekeren, ons Vaderland betreffende, als
,van onze Rechtskundigen , had behoren
te Hellen , de onvermoeide Verzamelaren
van Nederlandfche oude en echte Gedenkitukken
FRANS VAN MIERIS, en Mr.
DANIËL VAN ALPHEN (W). Ookwordt
dit gevoelen daar en boven nog bevestigd
door het Gebed, het welk, nog heden ten
dage, jaarlijks, in alle de Roomfche Kerken,
op zulke plaatfen, daar het Kermis is,
geleezen wordt; en welk Gebed voornoemde
van Loon ons uit een der Roomfche Gebe­
denboeken heeft afgefchreven ( * ). Evenwel
kan men niet ontkennen, dat niet alle onze
Kermisten en Jaarmarkten haren oorfprong ;
aan die Inwijdings - feesten van Hoofd - en an • I
.dere Kerken verfchuldigd zijn; daar ook andere
, niet min Godsdienstige, Bijgelovighe- i
den voor de oorzaken van zomnrige onzer \
Vaderlandfche Jaarmarkten zijn te houden.
De jaarlijkfche Misfen en Ommegangen,
die,
(u) Traftat. de Regalib. Capit. de Nundinis.
(v) Onuitgegeven Rechtsgeleerde en Hiilorifche
Verhandeling der Jaar- en Week-Markten in Zee»
land, 12 Hoofdlt. pag. 29. feqq.
() üefchrijv. der Stad Leyden, 2. Deel. 34.
Hoofdll. Fol. 522.
(x) Holl. Kermisfen, pag. 30. Miflal, Roman,
in Dedication, Ecclefiae Anniveifar,
Schoon
;o romige
ïermisfen
ian andere
Sodsdïensigeoefeïingenhaen
oor-
'prong verchuldigd
;ijn.

Door andere
is het woord
Kermis van
het Hoogduitfche
werkwoord
Mesfen, dat .
Meten beteeltent,
af. ]
geleid.
jo Verhandeling ovef d« Zeeutvfche
die, federd den Jare 1372. te Delft &
houden werden, 'ter gedachtenis van de
voorgege wende wonderbare genezinge van ene
blinde Vrouwe, Machteld genaamd , die
in 't voornoemde Jaar i372, uit's Graven'
Eiage naar Delft gekomen was, om het voorgegeven
wonderwerkend beeld der Lieve
Vrouwe van Jesfe godsdienstig te vereeferr,
en te bidden, om haar, gelijk gefchiedt
zoude zijn, van hare langduurige blin.lheid
:e herftellen ; gaven de aanleidende oorzaien
voor de Jaarmarkt, of Kermis, te Delft;
20 als Micha'd Vosmarus ons bericht in
zeker werkje, te Keulen , na het overlijden
yan den Schrijver, in den Jare 1629. door
den druk gemeen gemaakt (y ). N 0g zijn
sr, die den naam van Kermis, niet van eniye
Godsdienst plechtigheden der Roomrche
Kerk ; maar van het Hoogduiifche
verkwoord Mesfen , dat bij ons Méten beeekent,
willen hebben afgeleid ; om dat
le waaren en koopmanfchappen, die, op
( Ie Jaarmarkten, of Kermisfen, te koop ge-
[1 >ragt worden, voor het grootfte gedeelte
i ;eméten; of, bij de maat, verkocht wor-
t en (z). De reden voor dit gevoelen
komt
(y) DivaVïrgo, et CrnxSaïutaris DeJficajfeu. de
ƒ dmirandis , quae Dei Genetricis Virgibil Mariae
I ; Crucis Salutaris beneficio , ad antiquum Delfi Holt
li ndiae Templum contigerunt , a Remardo Gualtzero,
( :oloniae, edita. Dirk -van Bleyswyck Refchrijv. der
£ tad Delft, pag. 143. 657 en ó S8. Edirion in 410.
( z) Bevjnmm Leuberus Disquifuion. Planar, Stapijl
axon. Mum. 248.

Jaarmarkten cf Kermisfen. 31
komt hier op uit: dat, wanneer menden oorfprong
der Kermisfen aan d2 Feestwijdingender
Parochie - Kerken moest toefchrijven,
men dan, als 't ware, verlegen zoude zijn
met de Dorp • Misfen , of dè Jaarmarkten ,
die op de Dorpen i en zelfs ten platten lande,
daar geene Parochie • Kerken zijn, gevierd
worden; dewijl men deze > zeker, aan gene
plechtige inwijding van Parochie-Kerken
kan toefchrijven. Laat ik dienaangaande de
woorden van Benjamin Leuberus, die dit
gevoelen heeft aangenomen , hier affchrijven:
„ Als gij 't wcord Mesfe wilt hebben
5, afgeleid van Misfe , zo als die bij de
„ Roomschgezinden gevierd wordt, zou-
5, den ook die Encosnia, die Dorff- Kirmes-
sifen 3
cp welke goederen te koop gefield
„ worden, van den naam Mesfen genot heb-
„ ben; dat zoude wanftatlig zijn. Wat er
„ van zij, gevoeglijker komt ons de bena-
„ ming voor, het woord Misfe van Mesfen
, dasz aujf felela zeit die wahreti
„ gemesfen, ausz gemesfen verkauff werden '
„ af ie leiden." (a) Dan, die Schrijver
fchijnt geen onderïcheid gemaakt te hebben
tusfchen Kermisfen , of Grote en Vrije Jaarmarkten,
hoedanige er zeer weinige op de
Dorpen; en in het geheel niet, immers niet
bij ons, ten platten lande, gehouden worden;
en tusfchen andere min vrije Jaarmarkten
, die door het gebruik alleen fchijnen
in-
(a) Zie ook Speiddius Notabil. Hiftoric. voce
Me ff. Jokannes Limneus Addition. Jur, Public. Lib. 4.
Cap. 8* Num. 311.

§2 Verhandeling over de Zeeaw/öhf
ingevoerd te zijn; en van deze zoort moeë
flechts de Dorp-Kermisfen, en die van het
platten land gehouden zijn Men vindt no«r
anderen , die den naam van Kermis, of Grote
en Vrije Jaarmarkt, in oorfprong en naam
toekennen aan de oude Frankifche Vorsten
naamlijk Karei den Groten , Lodewyk den
Godvruchtigen, en hunne Troonvolgers, die
deze Grote en Vrije Jaarmarkten het eerst zouden
hebben ingefleld; en van de Opzichters of
Amptlieden, die het bellier over de Markten
en 't geen daar aan behoord, hadden: deze'
OFvan de van den Vorst Gezondene werden Miifi Mis­
Gezondene fionarii znOfificiales genaamd; van welken mén
Opzichters
en Amptlie- in de Capitularia van Karei den Groten leest:
den der
Frankifche „ Wij hebben, ten opzichte Van de Munt
Vors ren „ een klaar tijdftip gefield tot St. Martins
Misfi en
Misfionarii „ Misfe toe. Dat de bruggen vernieuwd]
genaamd. „ worden, zo dar zij tegen de St. Andries
„ Misfe klaar zijn." (h) Doch, fchoon niet
kan ontkend worden, dat het beftier over
de Jaarmarkten der Hoge en mindere Overdeden
van de oudfte tijden heeft toegekomen,
zo volgt echter daar uit niet, dat die Rijks-
Vorsten de eerfle inftellers van de Groteen
Vrije Jaarmarkten zijn; immers niet,
dat de Kerkwijdingen daar toe gene aanleidende
oorzaken zouden geweest zijn : zelfs
niet, bij latere tijden , voor de Jaarmarkten,
die, ten platten Lande, en op de Dorpen
gehouden worden, daar deze Kerken fom-
tijds
(6) Capitular. Car. Magn. Lib. 2 Cap. 18. &
ao. Maninus Schoock Exercuat. de Encoeniis,

Jaarmarkten of Kermisfen. 33
tïjds Parochie - Kerken zijn: en in 't algemeen
alle Godshuizen, die nieuw gefticht
worden, door de Roomfche Geestlijken,
met het vieren van ene plechtige Misfe worden
ingewijd, waar van de Dorpelingen,
zo wel als de Stedelingen, Jaarlijks, de gedachtenis
mogen vieren; en, bij welke gelegenheid
, ook vreemde en Stedelingen
derwaards hunne waaren kwamen venten.
Bij 't volk toch is de neering. De Kramer
brengt zijne waaren , daar hij Kopers
denkt te vinden. En, zulke het eerfte Jaar
gevonden hebbende, komt hij het volgend
Jaar, op dien zelfden tijd, wederom. Her.
Godsdienstig oogmerk der Dorp- en Stedelingen
geeft hem gelegenheid, om zijne bedoelde
winzucht te voldoen. De opgemelde
plaatfen zelve, uit de Capitularia van
Karei den Groten en anderen , geven genoeg
te kennen, dat de Jaarmarkten aan de
vieringe van den- Feestdag van dezen of
genen Heiligen gehecht waren: en deze
Heilig, aan wien de Hoofd- of Parochie-
Kerk werd toegewijd , was gemeenlijk de
Schuts- en Scherm • Heilig dier Stad of
Dorp.
Deze Nundinae, Mercatus, Misfen, Kermisfen
en Jaarmarkten zijn dan, in 't gemeen
, zekere vasrgeftelde tijden van elk
Jaar, op welke Ingezetenen , Buitenlieden
en Vreemdelingen de vrijheid hebben, met
hunne waaren en koopmanfchappen , binnen
de Steden of Dorpen te komen , om
die, op daar toe bepaalde plaatfen, uittefpannen,
te koop te ftellen, aan te bieden,
C en
Wat Kefmis
of laarmarkt
zij.

Oudheid
der jaarmarkten.
34 Verhandeling over de Zeeuzvfche
en te verkopen. Trouwens, in die fmaak
befchrijft de Rechtsgeleerde Georeius Schon*
hornerus de Jaarmarkten of Kermisfen (c).
Het houden van openbare Markten fchiint
al zeer oud te zijn. Er zijn er, die meenen
, dat hier toe zoude kunnen gebragt
worden het zeggen van den Propheet Ezechtel
, m zijn verhaal van de vermaarde
en rijke Markt, die te Tvrus gehouden
werd (d), waar over men', onder anderen
kan nazien, den geleerden Spaanfcheri
Rechtsgeleerden Saavedra (e). Dat bij de
oude Joden het houden van openbare Markten
heeft plaats gehad, hebben andere voor
nuj bewezen (f). De Grieken hadden ook
hunne opene Markten , van welken een bijzondere
Jupi ter de Befcherm-God was: dien
ZÜ daarom 'Ayo^Sios, den Marktenaar, noemden
Ook hadden, zij 'E^Wyo,; die op
de Markten en Handelplaatien oppasten, en,
t geen uit de zakken viel , of lome
opraapten (g). Vellejus Paterculus verhaalt:
PS C
J L b -
r ï'
P o , i t i c o r • - Cap. ai. Sebastianus
Mrantfius Lxpofmon. Rubiic. Pandedtar. de Nunamis.
( d) Cap. 27. verfu 3, 9, i 0.
(O Symbol. Politic. Num. 68.
(f) Stockius Lib. 2. Convival. Cap. ir Tliomas
Goadwyn,, Mo/es en Aaron, of Burgerlijke er,
Kerkh,ke Gewoonten der Oude Hebreen! 2 Boek
tn n m
I 9 J
, & - d e Ned
«»andfche Vertaling
van Damel Peemus, op nieuws overgezien . en met
breede Aantekeningen vermeerderd door Voharuut
Henricus Ruvius. jonannet
(g) Scholiait. Arijlophanis. F. Rous Griekfche
Oud-

Jaarmarkten of Kermisfen. 35
-haalt: (h) dat het vermaardfle van alle de
Speelflrijden, bekwaamst om de krachten van
ziel en ligchaam te verfterken , de iriftelling
der Olympifche Spelen was, welke
Ipbitus FJius ten Stichter hadden ; en dat deze
Spelen en Vrije Markt, Mercatum, door
hem zijn opgerecht 804. Jaren voor Marrus
Vicinius Burgemeester werd. De Taaien
Oudheidkundige Uitleggers zijm. 't over
die plaats , leezing en tijdrekening, met
den anderen op verre na niet eens (i).
Strabo (k), Pblegon (/), Paufanias (m),
Jofepbus Scaliger (n), Julius Scaliger ( 0),
en Calviftus (p) fpreken van 't begin en
de inftelling dier fpelen; en Juftinus maakt
gewag van deze Olymphifche Markt (q),
op welke Alexander de Grote opentlijk liet
afkondigen: dat de Ballingen van alle de Steden
van Griekenland in hunnen vorigen iïaat
werden herfteld; uitgezonderd, die genen,
wel-
Oudheden, 2. Boek. 2. Hoofdft. pag. 71. f5. Boek.
I. Hoofdft. 2. Afdeel. 1. Hoofdft. pag 589. uit
de Nederlandfche Vertaling van Hendrik van Rhenen.
(h) Lib. 1. Uittor. Roman. Cap. 8.
(i) Videantur Aldus, Acidalius, Boedtrus, An*
ionius Thyfius & AUi.
(fc) Lib. 8.
(O In Fragment, de Olympiis.
(SB ) Eliac. 1.
(n~) Ad Eufebii Chronic, L. 2. Num. 1240. de
Emendation. Tempor. Lib. 1. de Periodo Olyrapic.
Lib. 5. Olympiadum.
( 0) Lib. 1. Poëcicor. Cap. 24.
(p) Ifagog. Chronologie. Cap. 39.
(

36" Verharideling over de Zceuwfche
welke, wegens gepleegde Manflag, gebannen
waren ; waardoor, onder het volk,'een oproer
ï^rt
i n d e
/ t 0 l
! e r S W a r e n
e w
^ °onhunne
Jammarkten in de rijke en.aanmerklijke Stad
Therme te houden, voor dar zijdoor Film den
Jongen, van Macedoniër, verrast, ingenomen,
en door de Macedoniërs, ter wraak van 't geen
deEtohers bevorens te Dodona verricht hadden
te deerlijk verwoest was (r\ Dat
ook de Romeinen hunne openbare Markten
hebben gehad, is, uit het bovengemelde
ten vollen reeds blijkbaar; offchoon de Ge-
zelfs de Ouden, het met den anderen niet
eens zijn , aan wien de inftelling der Romeinfche
Nundinae moet worden toegekend
Enige houden er Romulus, den eerften Koning
van dat Volk voor; en anderen fchrijven
de inftelhng toe aan Servius Tullius
óm Zesden onder de Romeinfche Konin-,
gen. (x). Het houden van zodanige Nundwae,
bevestigen daar en boven de Gefchiedfchr.jyers
JJionys van Halicarnasfen (t) en
ï esJta
{i tt
?- ° ok m o t t h e t
openbare Markten
houden van
al vroeg in de Lande
die onze Nederlanden nu uitmaken,
bekend geweest z,,n. Hec bovengemelde
Forum Adnam, bij Voorburg; en de handel-
CO filliam Robenfon, Gefchiedenis van Oud
Griekenland, 3. Deel. 2. Hoofdft. pag 5 4
»l2aT" US L e X i C
' A
" t i q U i t a t
- TA
(u)Lib. 4a.ro!. 142. Lib, 48. FoJ. 3 7

Jaarmarkten of Kermisfen. 37
delw'ijze van den Keizer Calignla, met de {ieraden
en den inboedel zijner Zusteren, die Hij,
van Rome, naar't Eiland der Batavieren liet
overbrengen, om al bet zelve, nevens den
huisraad van het oude Hof, aldaar,tot hoger
prijzen te verkopen, dan zulks , te Rome ,
gelden zoude (1;), flrekt hier van tot getuigen
: om nu van geene vroegere beginfelen
van den Koophandel der Batavieren te gewagen;
welk ftuktoch de kundige Advocaat
voor den Hove van Holland , Zeeland en
West-Vriesland, Mr. Elias Luzac, voor mij
in 't breede heeft voldongen, in zijn Werk,,
ten Opfchrift hebbende : Hollands Rijkdom
(w). En, om mij niet op te houden
met na te fporen, hoe de Romeinfche Kooplieden
, naar deze Batavifche Landen , werden
uitgelokt, door hoop van winst; doch, in den
oorlog, door Brinio het einde van hun leven
vonden (x), zo is 't zeker, dat de openbare
Jaarmarkten, inzonderheid inden omtrek der
Vere'énigde Gewesten, al zeer vroeg zijn bekend
geweest: de Stad Utrecht toch, moet,
voor, of in de twaalfde eeuw, reeds meer
dan ééne Jaarmarkt gehad hebben; want Godebald,
of Godebaldus, de vier-en- twintiglle
Bisfchop, bepaalde, bij enen Openen Brief
van den 2. van Wijnmaand 1127., de plaatfen,
binnen zijne Zetel-Stad, op welke de vier
Jaar-
Cu ) Suetonius in Vita Caügulae, Cap. 39, Dl»
Casfius Lib. 60. Fol. 656.
(w) 1. Deel. pag. J46. volgg.
(sj Tacüus Lib. 4 fi;fr.oriar. Cap. 15.
C 3

38 Verhandeling over de Zeetmfche
Jaarmarkten, Mercata principalia genaamd
moesten gehouden worden, om aan te duiden,
• dat dezelve vier Grote en Vrije Jaarmarkten
waren; in tegenoverftellinge van de mingeachte,
van de bijzondere Jaarmarkten, die Hechts,
voor dit of dat foort van waaren alleen, gefchikt
en verordend waren (y ). Graaf Willem de
Eerfte begiftigde de Stad St.Geertruidenbera
met dne onderfcheidene Jaarmarkten, b|
enen Giftbrief van den i. van Wijnmaand
1213 (2) Degekore Bisfchop van Utrecht,
Johannes, fchonk, bij Oétroij van den 7. van
Wintermaand 1272. a a n Smeder van Bofinghem,
het Voorrecht, om, teVianen, twee
Jaarmarkten te mogen houden f». En Graaf
Flons de Vijfde ftond, onder de Voorrechten,
Handvesten en Vrijheden, welke Hii
aan de Steden Monikendam en Medenblik
vergunde, bij zijnen Brief van den 25. van
Lentemaand i S88. toe, om, Jaarlijks, Markt
te mogen houden ( b). Bij 't Groot Handvest
aan die van Beverwijk, van den 11. van Slachtmaand
129&, verleende zijn Zoon, Graaf
Jan de i,er le, ene vrijheid voor twee Jaarhkfebe
Markten ( c). Gelijk dezes Opvolger,
Granfjnn de Tweede, in'tjaarisos die van
Leyden ook met ene nieuwe Jaarlijkfche Markt
begdugde (d). Zo dat, voor zo verre ik
heb
B^ M
eiboek der Gravea vaa
iZeT^! Ibidem Fol. 158.
C a ) Fol. 366.
(b) Jbid. Fol, 486.
( c ) Fol. 603.
(Ó Bij denzelfden , II. Deel, Fel. 3 2.

Jaarmarkten of Kermisfen. 39
heb kunnen nagaan, die van Utrecht bet eerst
met het vermogen, om Vrije Jaarmarkten te
houden, vereerd zijn; en, waarfchijnlijk ,
in navolging van dien, is die vrijheid in Holland
vervolgens in de twaalfde en dertiende'
eeuwen in zwang geraakt. Doch, de Provin- . Riizonderï
ijk in

40 Verhandeling over de Zeeuwfche
dat die zelfde Bislchop aan cie Reguliere Ca.
nuimiken uit hoofde van hun ongebonden en
ergerlijk leven, gemelde Abdij heeft doen
ruimen; en enige Monniken, uit de Abdii
van St, Michiel, bij Antwerpen, in derzelver
plaats overgebragt, om daar in te woo.
nen; e n naar den Regel der Premonftrei-
l e
'
t e
. l e
e n
^
(/)• Hier uit nu zoude men
d,t Mannen-Klooster tot ene Abdij, enige
Jaren later, en wel, gelijk Vader vin HeL
J ê)
K g
' SC t 0 t
'
h e t a a t
J ï**8- zoude
b l
nf Jn 7, ' e e n : wan
"° "eer zekere Alhad,
ol fiaJd, d,e te voren het Klooster Form.kle,
b,j Iperen, in Vlaanderen, beftierd
bad tot eerlten Abt der Middelbnrgfche
Abt.ij. zoude gekozen zijn: in ene T Hst
der Middelburgse Abten, u!" de Ard^
ven in de voornoemde Abdij van St Michiel,
bij Antwerpen, bewaard wordende;
mitsgaders uit de Paufelijke Bullen, opge*
dQZe A!bald
3
vin Mi ul '
l S d e e e r f t e
^bt
van Middelburg, voorkomen (h)i hoewel
de Vlaamfche Kronijk-Schrijver Meje,
rus
(ƒ) Johannes de Beka in Vita Godebaldi, EpiscoM
C^.Kerkel, jke Hutorie en Oudheden der Sn
Vereen.gde Provinciën, i n 4 Deelen in Folio uit.
gegeven en aldaar in d c Hiftorie van b-t Bisdom
van Zeeland, Fol.

Jaarmarkten of Kermisfen. 41
rus in het Jaar 1123. van dezen Albald,
als toen reeds Abt te Middelburg zijnde,
gewag maakt; doch, in dit Jaargetal zal
die, anderzints vrij naauwkeurige Gefchiedfchrijver
zich, gewislijk, vergist hebben;
nadien, in dat Jaar 1123, de Abdij te Middelburg
niet meer dan een enkel Klooster
moet geweest zijn, in 't welk de daar in
eerst gefielde Reguliere Monniken, the hun
Klooster-leven, naar den Regel van den
Oudvader Augudin gehouden en verplicht
waren te leiden , toen nog huishielden (i ) ;
welke Monniken, om hunne opfprakelijke
levenswijze; en mooglijk , om dat zij de
Ketterij van Tanchelinus waren toegedaan,
(van welke onze Gefchiedfchrijvers in 't
brede (/fc) gewagen) eerst in den Jare
1128, uit dat Klooster, zo als ook uit de
gehele Provincie van Zeeland, verdreeven
zijn; daar en boven geeft gemelde Mejerus
een veel te loflijk getuigenis van dezen
Abt Albald, om te geloven, dat hij zich aan
de Ketterij van Tanchelinus zoude hebben
overgegeven : buiten en behalven dit alles,
komt deze Abt Albaldus niet voor , als uit
zijne Abdij te zijn gefloten, of onder de
Geestlijke Ballingen behoord te hebben: terwijl
het
(»') Van Heusfsn Kerkelijke Hiftorie en Oudhe»
den, of Batavia Sacra, i. Deel. Fol. 18 t en 182.
) Van Rhyn Aanteekeningen op 'c voornoemde
"Werk van van Heusjen , Fol. 48. Not. 3. Boxhom
op Reigersberg Kronijk van Zeelan.1 . 1. Dcol.
pag. 34. Robertus de Monte ad Ann. 1124. IVaeenuar
Vadeil. Hiftorie, 2, OC 7. JB. |. 8. pag.2ii.
C 5

42, Verhandeling over de Zeeuivfche
het echter niet is te denken; veel minder
nog uit eenig overblijfzel kan worden opgemaakt:
dat alle de Monniken uit die Abdij
onder een Godvruchtig Hoofd, zodanig ver-'
dorven zouden zijn geweest, dat men hen
alléén, en niet hunne Overfïen, was genoodzaakt
te verjagen; wanneer men nu
nog in acht neemt: dat deze Middelburgfche
Abdij , van wegen haren rijkdom
, grote inkomsten , prachtige timmering
, rijk verfierde Altaren , en keurige
Schilderijen, van ouds , zo vermaard is geweest;
dat dit alles het oog der nieuwsgierigen
naar zich trok, en, van alle zijden,
vreemdelingen uitlokte (/). Men lette nu
ook op het gezag , en den merklijken invloed,
die deze Abt aan 's Lands Regering had;
zo dat aan Denzelven uitnemende Voorrechten,
zo door de Landshoofden, de
Graven en Gravinnen van Holland en Zeeland
; als door het zogenaamde Zichtbaar
Hoofd der Kerke te Rome, vergund en gefchonken
waren : inzonderheid het verlenen
van Grote Aigemeene Aflaten; welk alles gemeenlijk
in en bij zulke Parochie-Kerken
gevonden werd, wier Inwijdings - Feest,
met allen luister, Jaar aan Jaar, herdacht
werd: dan kan het ook niet ten enenmale
onwaarfchijnlijk voorkomen ; dat men
zoude onderitellcn, dat deze Abdij, met
alle mooglijke pracht en luister, zal zijn ingewijd;
en dat zulk eren heuchlijken Gedenk­
en Van Heus/en FcJ. ö.

Jaarmarkten of Kermisfen. 43
denkdag, aldaar, telken Jare, gelijk in andere
Steden, ook met een Feest gevierd, en,
ook voor den Jare 1313. van ene Jaarmarkt
vergezeld zal zijn geweest: echter wordt,
zo veel mij bewust is, bij geene Gefchiedfchrijvers
van Zeeland, of van elders, van
diergelijke Statige Feesten, Kerkwijdingen,
Gedenkdagen; en Kerk-Misfen, gewag gemaakt,
voor dien tijd, dat de Noord-Monfter
, anders genaamd de Oude Kerk, een
zulke plechtige Kerk - Mis had. De opbouw nu
van deze Kerk werd , zo fommigen willen,
in den Jare 1306: of, gelijk anderen zeggen,
in 1310, door en op bevel van Graaf Willemden
Derden, begonnen; en in 1313. voltrokken
O)- Hoewel de Geleerde Boxhom
die voltrekking eerst op 't Jaar 1316".
ftelt gefchied te zijn : terwijl van Heusfen (» )
wil,'dat dezelve, in 't Jaar 1284,
r e e d s
in aanzien geweest zoude zijn; nadien hiji
in een oud" Nederlandsch Briefje, bij den
Hoogleeraar Mattbaeus uitgegeven fo), en
door hem overgenomen, gelezen had; dat,
Graaf Floris de Vijfde, in dat Jaar 1284,
aan de Ridders van de Teutonifche Orde,
of Duitfchen Huize, de Parochie-Kerk, te
Middelburg, aan St. Pieter toegewijd, gefchonken
hebbende ; de Commandeur van
die Orde, Herbernvan Drongben, het Klooster
(m) Tegenwoord. Staat van Zeeland, 1. Deel.
pag. 190.
(n) Fol. 24.
(0) De Fundationib. Ecclellar. pag. 567. Van
Hsusfen Fol. 27.

44 Verhandeling over de Zeeuvofche
ter en de Kerk, welke die Orde buiten de
voorzeide Stad bad , in de Heerlijkh d van
Zandvoort, op zekere Erve aan rij? r»rS!
door enen Middelburgsen Burg*,
van Putten e n zijne Huisvrouwe 'efchon'
ken heeft laten afbreken; en een Hds „
Kapelle, binnen de Stad Middelburg, doen
timmeren: edoch, vermits de Graaf deze
Sèe lrkeT T ' ' niet
Heerlijke, Goederen befchonk, zo ftonden
zij hunne gebouwde Kerk te Middelburgen
den Jare , 3 I O, a a n den Graaf af; die dezelve
vervolgens tot ene Capittel- Kerk verhief,
en in dezelve een Capittel van De.
ken en Canunniken ftelde. Wat daar van
zij, en in gevalle men zulks voor waarheid
zoude willen aannemen, dan zal men te g S
dienen vastteftellen, dat dezer Kerke, of een
ongeluk van brand, of anderzints, overgekomen
zij; of dat de tijd dezelve zo bouwvalhg
gemaakt hebbe, dat Graaf Willem de
Derde, bijgenaamd de Goede, (en niet, gehik
de fik» Mirqeas en onze Zeeuwfche
Gefc-hiedfchryver Hadriaan van Baarland
verkeerdelijk fchrijven,Koning Willem, W
noodzaakt i s geworden , die zelfde Kerk van
nieuws te laten opbouwen , te herftellen
en met een nieuw Capittel van een Deken
en veertien Canunniken, in den Jare ia,a
of I 3IÖ". te voorzien: intusfchen voerde
van dit of het vorige Geestlijk Capittel!
die Kerk den naam van Mon fier , 't welk
ene verbastering i s van 't Laiijnfche woord
Ahnajtertum; nadien zij in het ronde met
een Coflegfc, of Klooster, ten dienste van
die

jaarmarkten of Kermisfen'. 45
dié Geastlijken, en ter hunner inwoning
gefchikt, als 't ware omvangen was: en,
daar zij in 't Noordeinde der Stad lag,
kreeg zij de benaming van Noord - Monjler.
Boven dien was deze Kerk vermaard, als de
bewaarplaats van meer dan één overblijvend
Gedenkteeken van vermaarde Heiligen; inzonderheid
muntede daar in uit een aanzienlijk
ftuk van een Heilig Kruis: 't welk
men gewoon was te houden voor een ftuk
van het vervloekte Kruishout, waar aan
's VVaerelds dierbare Heiland, op 't bloedig
Golgotha, genageld en geftorven is; doch,
mijns oordeels, beter te houden zij voor
een ftuk van het Kruis, waar aan, zo men
meent, de Apostel der Joden, de Heilige
Petrus, zoude zijn gemarteld geworden. Dit
ftuk Kruishout werd, in deze Kerk, met zo
veel zorgvuldigheid , als eerbied, bewaard,
befloten in een Kastjen met glinftrend Kristal
overdekt; en werd dit Kastje, bij plechtige
en "ftatelijke omgangen, eerbiedigst, omgedragen,
inzonderheid éénmaal in ieder Jaar,
wanneer de Burgers en Inwoonders van
het nabij gelegen Arnemuiden verplicht waren
, op eigene kosten, door hunne Gildens
, het Heilig Kruis ten toon te ftellen,
en weder af te nemen, terwijl de
drie Schutters - Gilden van Arnemuiden,
in volle wapenrusting, met hunne
wagens, trommels, fluiten en vaanen
dien Omgang bijwoonden en vergezelden (ƒ>);
(p) Van Hens/en Fol. 26. J&esftar» Kronijk van
Zi«lïnJ, 1. Deel. p^g. 205.
en

4.6 Verhandeling over de Zeeuwfche
en deze plechtige Omgang, zo 'k mij niet
bedrieg, werd in elk Jaar gehouden, op
denzelfden dag, op welken men gewoon is
in de Roomfche Kerk, den naam, of liever
den heuchlijken Gedenkdag, te vieren, van
de wonderdadige verlosfing van den Apostel
Petrus uit zijne banden en gevangenis , die de
Euangelist en eerfte Kerk - Gefchiedfc'hrijver
Lucas ons met levendige verwen gefchildeid
en der vergetenheid onttrokken heeft (q) •
welke Feestdag, op den n van Oogstmaand'
in ieder Jaar, terug keert (r). Deze Inwijdings
Feesten van nieuwgebouwde, of herbouwde
Kerken en andere Godsdienstige
Geftichten, en derzelver Gedenkdagen ,
Jaarlijks, waren vergezeld van enen uitftekenden
toevloed van menfchen, zo Waereldlijken
als Geestlijken, van allerleie rangen
en ftaten, welker fommigen met, en
uit godvruchtige oogmerken daar verfchenen,
om de wonderdadige verlosfing van den
Apostel uit de banden en bedreigde ftraföeffening
van den ontmenschten Herodes te herdenken;
en zich deswegens in Godsdienstige
oeffeningen, gedurende dien Feesttijd, bezig
te houden i terwijl anderen zich fpoorloos
bevlijtigden, om voor hunne gepleegde ongerechtigheden
openbare boete te doen, en
de beloofde Aflaten van de winzuchtige Geestige
(q) Handelingen der Apostelen, 12. Hoofdft,
van het 3. tot hec n. vs. ingefloten.
(r) Marrus Aimanachs Heiligen, pag. 193.

Jaarmarkten of Kermisfen. 47
Rijkheid te bekomen; daar wederom fommigert
alléén , door loutere nieuwsgierigheid gedreven
, daar heênen vloeiden, om zich, in het
befchouwen van de praal en pracht, die Kerkplechtigheid
vergezellende, te verlustigen,
met de Feestvierende menigte vermaak te nemen
, en in de vrolijkheid der Stedelingen
te deelen; welke vrolijkheid, bij fommigen
, wel eens de palen van gematigdheid
te buiten ging, en in ongebondenheid uitliep.
Deze jaarfeesten verëischten dus veel
voorraad van allerleije waaren en koopmanfchappen
, 't geen ene menigte van Kramers
en Kooplieden aanzettede, om zich, tegen
zulke tijden, derwaards te begeven, en
hunne goederen aldaar uitteftallen, te venten
, en, was 't mooglijk, goede winften
te doen: en aan deze plechtige Kerk-Feesten,
zijn dus de meeste Jaarmarkten, in onze
Nederlanden, haren oorfprong verfchuldigd
(J); zo als ik ook meen dit van onze
hedendaagfche Jaarmarkt te Middelburg
te mogen zeggen; w.int deze Middelburgfche
Kermis vindt haar begin in het Jaarlijks
Kerk-Feest van de St. Pieters Kerk;
hoewel die Jaarmarkt niet op den 1 van
Oogstmaand , den hogen Feestdag van
dien Apostel; maar op den 22. van
Hooimaand begint; wanneer men, noch aan
dien getrouwen Kerkheraut; noch aan zijne
knellende banden; noch aan zijnen akeligen ,
en
CO Wagenaar Befcbrijv. van Amfterdam, «. &uk.
yag. 3.

4°* Verhandeling over de Zeeazü/cht
en met ijzeren deuren voorzienen Kerker;
noch aan de ftrenge bewaring van mededogenlooze
wachteren; noch aan de heuchbjke,
heilrijke, en wonderdadige verlosiing
uit zijn naakend gevaar, gedenkt; maar, in
de Roomfche Gebedenhuizen, de gedachtenis
viert van de zo Godvruchtige als zagtmoedige
Maria Magdalena, zal zulks geen
grote hinderpaal zijn, om niet aan het
Inwndings • Feest van Middelburgs oude
Kerk den oorfprong harer Kerkmis, Kermis,
of Jaarmarkt, toetefchrijven. Denklijk
is het toch, ja meer dan waarfchijnlijk,
dat de Vreemdelingen en Buitenlanders, die
dit Feest kwamen bijwonen, dat de Koopheden
en Kramers, gewoon bij de menigte
nering en winst te zoeken , enige dagen
voor het Kerk-Feest aanvang nam, zich
derwaards zullen begeven hebben; om hunne
kramen op te flaan, hunne winkels in
orde te brengen, en de Feestvierende Gemeente
met hunne waaren en koopmanfchappen,
of andere benodigdheden, te kunnen
voorzien, tegen den plechtigen Feestdag.
Trouwens, dit is zeker, dat Graaf Willem
de Derde aan die van Middelburg de vrijheid
gaf, om ene Jaarmarkt, die zo
fommige willen, vijf dagen duuren mogte,
te houden integaan op St. Maria Magdalena
avond; dat is, des avonds voor dien
Feestdag, naar de wijze der Roomfche Kerk;
des avonds voor den 22. van Hooimaand (t).
De
CO Mieris Groot Charterboek,3.Deel.Tol. 316.

Jaarmarkten of Kermisfen, 49
De overige Steden van Zeeland trachteden
hare Hootd- en Hof-ftad wel haast na te volgen.
De meeste werden met het Voorrecht
van Jaarmarkten te houden begunstigd. Andere
fchijnen zich zulks te hebben aangematigd,
't geen aan die ook, door 's Lands Hoge
Overheid ftilzwijgende, fchijnt te zijn toegelaten
: of, bij latere Voorrechts - Brieven, is vergund.
Immers Westcappelle, in 't midden der
veertiende en vroegere eeuwen, ene der volkrij
kfte en bloeijendfte Steden van deze Provincie,
Verwierf, bij enen openen Brief van den Jare
1361, de vrijheid van ene Vrije Jaarmarkt te
houden, voor vier achter een volgende dagen,
aanvang te nemén met den tweeden van Hooimaand
, of den dag van onzer Lieve Vrouwe Vilitatie
(u). Ook zag Vüsfingen zich meteen gelijk
Voorrecht begunstigd, in't Jaar 1368, en hare
Jaarmarkt nam aanvang op den Feestdag vanSt.
Simon en Judas, dat is, den 28 van Wijnmaand
( v). En Tholen kreeg in 't Jaar 1378, hare Jaarmarkt
dewelke begon des Maandags na St. Jans
Onthoofding, temidden in den Zomer, dat is,
des Maandags na den 29 van Oogstmaand; en
wel geduurende acht dagen, (w ). Doch Goes
ontfing dat Voorrecht eerst in 't Jaar 1417, 't welk
in't Jaar 1441 aan haar nader werd bevestigd (x).
Dat Zierikzee van ouds hare Jaarmarkt heeft
ge-
(M) Mieris Charterb. 3. Deel Fol. 131.
(v) Ibidem. Fol. 224.
(w) ibidem. Fol. 347.
lx) Boxhom. Kron. van Zeeland, I. Deel , pag.
300. 391 en pag. ico.
D

De aanlei
(lende oorzaken
tot liet
houden van
Jaarmarkten.
50 Verhandeling over de Zeeimfche
gehad, is uit hare Coftumen blijkbaar (y)i
maar, wanneer de Veeifche Jaarmarkt een begin
genomen heeft, daar van is mij, zo min
als van de Zierikzeefche, tot hier toe geen
echt bewijs voorgekomen. Willem de Eerste,
"Prins van Ornngc, ftond dien van Arnemuidcn,
bij Voorrechts-Brieven, van den 26
van Louwmaand 1574 , ene bijzondere Jaarmarkt
toe (z) $ en Domburg zag insgelijks,
ontrent het midden der zestiende eeuw, zich
met zulk een Voorrecht vereerd.
De aanleidende oorzaken, tot het invoeren
van Jaarmarkten, waren, bij de onderlcheide
Volken, niet overal dezelfde. De Romeinen,
inzonderheid, fchijnen hunne Nundi-
'nae allereerst uit ftaatkundige redenen te hebben
ontleend; want, dat alom geducht en waereld
dwingend Volk was, in den beginne, zeer.arïnoedig:
de meesten toch leefden van den roof,
gelijk krijgslieden niet zelden gewoon zijn;de
overige vonden hun beftaan in de werken van
hunne handen; want, enige hunner leefden op
het land m «ijveren akkerbouw ; of noefte
veehoeden); echter maakten zij allen, zo wel
ten tijde van hunne Koningen , als na 't verdry
ven van dezel ven, onder 'tbeffier van hunne
Befèhreven Vaderen, en geduurende hun Vrij
Gemeencbcst, leden uit van deGcmeeneMaatfchappij,
in dewelke elk zijne flem had, om
'sLands
(?) Simegange, Kronyk vah Zeeland, ]. Deel.
4. Boek, Fol. 51 s. '
(s) Boxhom, L Deel, ffag. 601 en 602. Tegenwoord.
Staat van Zeelbd , 1. Deel , pag. 207.

Jaarmarkten of Kermisfen. 51
'sLands welzijn te betrachten; waar door zij
allen een groten invloed op het Rijks en Staats
bellier en de daar aan onderhorige Binnenen
Buitenlandfche zaken, hadden: ook werden
dus geene Wetten ingevoerd, dan, na dat
zii door het ganfche ligliaairi van Romens Burgerij
waren goedgekeurd: en werden hier toe
de voorgeflelde Wetten drie achter een volgende
Nundinae, of Negèndaagfcne Markttydert,
en dus zeven-en-twintig dagen lang, in
't openbaar, ten toon gefteld, en aan het oordeel
der ganfche Gemeente, overgelaten 5 want,
op die drie Markttijden kwamen de meeste
Landlieden gewoonlijk Stedewaards, om zich
van zulken lijftocht; als hen het platte land
en het zuivel gevend veê niet verfchaffen konden,
te voorzien: en daar en tegen ook hunne
vruchten en tierig veê den Sedelmgen te
verkopen; bij welke gelegenheid zij niet ongewoon
waren hun oordeel over de voorgeftelde
Wetten te ukten, en hunne goed- of afkeuringen
van en ontrent dczelven te geven. (0).
jöoch, bij volgende tijden werden de Weelde
en klimmende" Pracht de voornaamfle drijfveexen
hunner openbare Markten; op-de welke de
Winzucht geene geringe rol fpeelde ; daar zij
hen, als de voornaamfle drijfveer van het
menfchlijk gedacht, bewoog, zelfs om ook in
over-

53 Verhandeling over de Zeeuwfche
overheerde Landen zulke Markten opterechten:
ja de Romeinen zelve waagden het, om
dei-waards, buiten hun Vaderland, te reizen,
op dat zij aldaar die te houdene buitenlandfche
Markten mogten bijwoonen. Dus liet de gierige
Cahgula de ficraden zijner verweezene Zusteren,
haar huisraad, hare flaaven en hunne
kinderen, van Rome naar Gaiiien overbrengen,
ophoop, om van hetzelve aldaar enen
hogeren prijs dan wel te Rome, te zullen maken
( b). Ook is het meer dan waarfchijnlijk:
dat en Romeinfche, en andere vreemde en bui'
tenlandfche Kooplieden, onze Zeeuwfche en
fiollandfche kusten bezoekende, om daar de
openbare Markten bij te woonen; ook tevens
voor het gelukkig aanlanden en overbrengen
hunner waaren, aan de bekende Stroom -Godinne
Nehalennia, hunne dank-erkenteniilèn
door plechtige Offeranden, hebben betoond fV>
en met onze Visfchers en verdere Zeelieden de
Outers dezer Godinne hebben doen rookenen
glinsteren van zilveren visfchen, en andere aangebodene
gelchenken; terwijl de Landlieden
hunne minbexendeZW/W, ofBuroninamet
geüacht vee, derzelver zuivel, en malfche vruchten
eerbiedig vereerden ( d). De kundige Prit-
/?i J
\nfr' !
V n
, ViöCaligurae
fchius
' Ca
P-39- Dio Cos-
pus-, 1,1b. 59. Fol. 654..
(c) Henrik Cannegkter in Disfertation. de Brittea-
Dnvgo, pag. 14.
frJnf&Su " P}f enation
- de Gemma Bentinckiana;
iten de Ifide ad Fornacum i„ venta; n c c non de Doa
«uroxma; nnprelT. Trajecii ad Rhenum 1764

Jaarmarkten of Kermisfen. 53
fehius (e) befchouwde de aanleidende oorzaken
der Jaarmarkten uit het algemeen oogpunt,
dat den Koophandel, in 't gemeen, heeft ingevoerd.;
naamlijk, de onderlinge band van
vnendfchap en verftandhouding tusfchen de
bijzondere volken, en het gebrek aan de ene,
en de overvloed aan de andere zijde, die men,
in onderfcheide luchtftreeken, landen en fteden
ontdekt; 't zij om 's levens onderhoud
onderling aan te voeren; 't zij om het gemak
der menfehen te bevorderen; 't zij ook om de
losbandige wulpsheid, de trotfche weelde, en
ijdele pracht te voeden; want, fchoon, na de
invoering van't Christendom, de inwijding der
Kerken, en andere Godsdienstige Geftichten,
wel de aanleidende oorzaak, of liever de dekmantel
der Jaarmarkten , fchijnen geweest te
zijn : zo kan men echter niet ontkennen, dat
de Winzucht het voornaamfle beweegrad van
dezelven heeft uitgemaakt; en ook nog heden
ten dage, de voornaamfle reden is, waarom de
Vreemdelingen herwaards komen. De toegevloeide
menigte lokten'de Kooplieden, Winkeliers
en Kramers van allerhande zooiten van
goederen aan, om zich, naar die jaarlijkfche
Kerk-feesten, met hunne waaren, winkelgoederen
en kraamerijen, te begeven, in ene
blijde hoop, van die, tot groter winsten, dan
zij dezelve in hunnen landen, fteden en plaatfen
konden afzetten, te zullen verkopen. Elk
vond in die Kramen, Winkels of Pakhuizen
zij»
(e) De Regali Nundinar. Jure ac Privileg. Cap,
3. % 3, pag, 15 &
D 3

54 Verhandeling over de Zesmvfche
zijn benodigdheid, en wat hem aanftond; de
Burgos en ingezetenen verzorgden zich van alles,
immers van het voornaamfle nodige, vooreen
geheel Jaar. De Steden, toen zo bevolkt
met zijnde als tegenwoordig, ookniet voorzien
van eigene Fabrieken; noch van genoegzaame
Windels in welke zij, dagelijks, geriel konden
worden vonden hun belang in de te houdene
Jaarmarkten. De Overheden en de Gemeentens
verzochten den Landhoofden hier in
hen te wille te zijn; en aan hen het Voorrecht
te vergunnen, om één of meer Jaar- en andere
Opene Markten te mogen' oprechten" en houoen.
Dealgemeenheid der Jaarmarkten
m genoegzaam alle de plaatfen van Europa • de
gereede toeftemming en bewilliging van genoegzaam
alk Hoge Overheden : in die verzoeken
hunner Onderzaten:' de uitftekende Voorrechten
die wij ftraks nader zullen zien, welken aan
de^Jaarmarkten alomme, zo als ook'in onze
Nederlanden, en inzonderheid in deze Provin-
TJ m F eè
ï M
d Ver
^ und
#>J k»nnen ons
Ö f nkbee,d i n
^zemen, dan, dat
men het houden van Jaarmarkten als nuttig,als
nodig, en als voor 's Lands Ingezetenen voordeehg
befchomyd heeft; en uit dit oogpunt
fchijnt het LetterkundigGenootfchap der°Stad
Metz de Jaarmarkten als nog te befchouwen,
ten minsten met betrekking tot die Stad; wan
dat Genootfchap fchreef, in den Jare IJ78deS
Vraag uit: „ Of de Markt, die' Jaai^ks,In
,,S Kc:hnmn
L vS&.cTZ >
de
i b
- 'f S!j(lcraat

, jaarmarkten of Kermisfeu. 55
de Zomermaand, te Metz gehouden wordt,
bevorderlijk zij voor den Koophandel* ün,
of het, voor 't welzijn van de Sfcd,ng te
tig zoude zijn, bij aldien aan die Markt alle
dezelfde vrijheden wierden toegeftaan, welke
de Markten in de grote Kooplieden genieten
? (' ° )." Edoch, of, over het algemeen,
dat'nut en voordeel thans nog plaats vindt,
en, mitsdien, of onze tegenwoordige .Jaar- .
markten, of zogenaamde Kermisfen, uit dat
oogpunt wel meer kunnen betchouwd worden:
dan wel, of het niet best ware de Jaarmarkten
en Kermisfen te doen ophouden, te
vernietigen, of af te fchaffen, is iets, waar over
alle onze Staatkundigen niet. even eens uenken.
De vlijtige Voorzitter in 't Zeeuwfcne
Genootfchap der Wetenfchappen, te Vhsfantren,
Mr. Ifaac Winkelman, heeft, m zijne
Verhandeling over de Jaarmarkten, of zogenaamde
Kermisfen, in ons Vaderland, bft
gelegenheid der Algemeene Vergadering, op
den 38 van Hooimaand des Jaars 1775, voorgelezen,
daar over enige aanmerkingen gemaakt,
die niet onwaardig zijn, op dit huk,
te worden nagelezen.

èi Verhandeling over de Zeeuwfche
J S d
£f f «5? >?f d
^ dagen gemaakt
wordt de losbandigheid van het Gemeen: de
tijd-yeifpilhng derambachts- en werklieden
de verkwisting onder verdere gegoeddeBuroed
7T e
«ginge der, ^der ?ins onder-
fcheidene Handen met den anderen, om in de
nlgemeene vermaken van die tijden te deëlendan
hier tegen yerzetzichde bekende reS da
geen misbruik enig, fomtijds nuttig, fbrSk
rnoet weg nemen. De losbandigheid van he
Gemeen kan door gepaste wetten, in teugel
houden worden, in gevalle dezelve te verfe
gaat; ofte nadeelig aan 'tGemeene Best ge vonden
wordt. De ftrengfte Wetten en PlaSaten
?yn bij ons tegen de voornaamfle misdaden die
uit losbandigheid en wulpsheid hunnen oorfprong
hébben : als daar zijn de Hoererij, het
pverfpeL het: Krakeelcn, en de daar uit vóórt-'
fruitende Vechterijen; dewelke allen on
zware en eerkrenkende rtraffen, verbodenzijn
en ook tellens de Overtreders in hunne beur'
ien, veeltijds, geen geringen neep toebrengen;
terwijl de dronkenfehap geene, of immers geringe
, verfchoning geeft; naardien hier inzonderheid,
het fpreekwoord geldt: * geen men
dronken doel, wordt nuchter geboet: Ook kan
het aan de andere zijde, niet kwalijk gekeurd
worden, dat men aan de Werklieden en Ambachtsgezellen
, op bepaalde tijden, ene gepaste
vrolijkheid g„nne ; - de boogder werk- eTam
bachtsheden kan toch niet altijd even fterk foJ
fpannen zyn : ook hebben de meeste, zo oV
de, als nieuwe, volken, Jaarlijks, één of
meerder Feesten, die het Volk vermaken: ook
. wor-

Jaarmarkten of Kermisfen. 67
gorden, in genoegzaam alle Landen, Kermisfen
of Jaarmarkten gevonden, op de welke allerleije
zoortenvan menfchen zich, even alsbij
ons, vervrolijken; zonder dat daar uit een zo
zichtbaar nadeel voor den Staat,voor hetRijk,
of voor dë bijzondere Steden, befpeurd wordt,
dat zulks volftrekt vereisfchen zoude de atfchaffing
van die Jaarfeesten, Kermisfen, of
Jaarmarktenen, zo men dezelve al eens met
volftrekt nuttig of noodzaaklijk befchouwen
wilde; zo zal men echter niet kunnen ontkennen
, dat dezelve geoorloofd- zijn; elk Kermis-vierder,
elk Jaarmarkt-houder, zie, als
een redelijk Mensch, als een goed Huisvader,
als een waardig Burger, toe, ook in zulke daoen,
om even als op andere tijden, zijne teering
naar zijne neering te zetten; met verder
uitte fpatten; geen meerder tijd te verzuimen;
jreene grotere verkwistingen te doen; en zijn
ampt en waardigheid zodanig te bewaren, dat,
noch zijn lighaam gekrenkt; zijne redelijkheid
verlooren; zijne zielsvermogens bedorven;
zijne beurs berooid; zijn huishouden verarmd;
en dus elk in 't zijne verachtelijk, worde!
Een tweede grond, waarom onze Kermisfen
en Jaarmarkten bij fommigen worden afgekeurd,
en, eerder voor fchadehjk, voor nadeelig,
dan voor nuttig en voordeelig gehouden
worden, zoude daar in gelegen zijn, dat
de vreemde Kramers en Winkeliers, die onze
Kermisfen voor een groot gedeelte uitmaken,
den Koophandel der Burgerij, en de Winkelhoudende
Ingezetenen te zeer benadeelen:
want daar deze, dikwerf Jaren achter den anderen,
genoodzaakt zijn, om hunne medeBur,
' D 5 ^

5'3 Verhandeling over de Zeeuwfche
geren en Ingezetenen, voor hunne geleverde
winkelwaaren, te borgen; zo gaan gene met de
gerede penningen huiswaards; terwijl Grosfier
en Koopman aan de Winkeliers en Burgerij
minder vertier hebben; dan 'tzij eens zo: men
leoe dat het Voorrecht van Jaarmarkt te hou.
den met bijzonderlijk ten voor- of nadeele van
enkele Winkeliers en Kooplieden gegeven is
maar dat zulks een algemeen Voorrecht is, ten
behoeve der ganfche Burgerij: een Voorrecht,
door, en op den naam van, alle de Inwooneren
verzocht; of voor den dienst, uit naam
van allen door de Overheden aan 'sLands Oppermogenheid,
bewezen, aan de gehele Stad
vergund; andere Algemeene Voorrechten moeten
nooit voor een nadeel, of minder nut, van
enige bijzondere ingezetenen, achtergelaten
worden; fchoon Winkelier en Koopman uit
onze Jaarmarkten al eens geen of weinig veordcel
trekken konde; en wordt niet, aan de
andere zijde, door andere hunne mede Ingezetenen
gewonnen? lokken de Jaarmarkten
niet ene menigte volks naar de Steden enPlaatlen,
om de Jaarmarkt bij te woonen? brengen
dezelve geen groter vertier aan? keven daar
vm niet ontrent een gelijk getal van Ingezetenen
i wordt daar uit niet aan de ene zijde gewonnen,
'tgeen de duurte der kevensmiddekn,
aan de andere zijde, over het algemeen,
bezwaard? heeft Stad en Land uit dat meerder
vertier hun voordeel niet? en, zo men de nadeehgheid
en het onnuttige onzer Jaarmarkten
aan den kant der waaren befchouwen wil, die
op de zelve te koop worden gebragt; wie
wordt gedwongen , om overtollige, onnutte
of

Jaarmarkten of Kermisfen. 50
of flechte waaren te koopen? bezie, is 't hfe*,
het geen gij koopt; doe uwe oogen open; en
zorg, dat gij niet bedrogen wordt; want hij,
die daar ujt fchade lijdt, heeft het alleen zich
zeiven te wijten bet naberouw komt ook
daar in te fpade: 'terwijl mij echter die grond
niet voorkomt van dat gewicht te zijn, om
der Steden Voorrechten des wegens te vermengen;
het gemeen Voorrecht der Jaarmarkten at
te fehaffen: en de'Ingezetenen van het zeivete
beroven. ' Alle, bi] de Burgeren verkregen,
Voorrechten, die der Jaarmarkten met uitgezonderd,'zijn
mij voorgekomen even heüig,
even onfehendbaar te zijn, als de overige Rechten
der Steden en Ingezetenen; doch 'tftaat aan
\sLands en der Steden Overheden, aan wier
zorg, en wijze voorzieningen wij zulks gerusüijk
overlaten, zodanige gepaste maatregelen,
ontrent onze Jaarmarkten, te nemen, als
zij, ten mecsten nutte en dienst, met vamdezen
of genen hunner Onderzaten en Ingezetenen
in 't bijzonder ; maar ten nutte van het
Land, van hunne Steden, en van alle hunne
Onderzaten en Ingezetenen te famen, ('twelk
de Hoogfte Wet is) zullen oordeelen het best
'en dienftigst te zijn, om de misbruiken, die op
Kennistijden en jaarmarkten plaats vinden, te
doen ophouden, te verbeteren; en, zo veel
mooglijk, de fchade hunner Inwooiieren, die
daar uit zoude kunnen voortkomen, te vcrlunderen;
door voorzorg te beletten; en, zo al
niet geheel, immers voor het grootfte gedeelte,
uit den weg te ruimen; en daar toe
hunne Wetten zodanig in te richten, dat de
goede zeden behouden; de burgerlijke levenswil-

Vcrdeel'ng
der Jaarmarkten
, of
Kermislen.
«° Verhandeling over de Zeeuwfche
5urf %
De t r
° g l
i
d e
i e t l i r n f i 0 0 S
§' eJate
geweerd-
« worde '
•Ue Jaarmarkten zim yervokeru 7A!
mééne,of Bijzondere DooJ&JlA^
markten verftaan wij de zoda^t ilke"
»Ue koopheden, Winkelhoudel,' KSo?
en andere nering doende Lieden ffi'
werkers, zonder onderfcheid van NSS
Godsdienst oefièninaen Vreemd n J « - a
tenianders en I k w a t ó ? ^ " ^
om, geduurende den tijd, 'tot het hdSer
Jaarmarkt bepaald, aUerieije zooneIS
ren, van koopmanfchappen, vai 4Soe
eren en handwerken, vrij en onbelemn §t
ie ureieciiten, of Regeringen der Steden wr
mef te
i
C
l
8
ï
V
b
V
d,
z<
zi
dc
V
hc
V(
Bi
ze
P ? ü i t t £
Sn " n
> f-toYt
fitten, te verkopen, te verruilen • en vervol
:ens,met hunne niet verkochte goedeTen we
erom vnjehjk te mogen vertrekkerCr
yzondere Jaarmarkten verftaan wij daar en te
en dezulke, op welke, alleen voo? zeIeiTbe aaide goederen, waaren of koopmanSnen
njiheid verleend is, om, voor zeuren Sa"
TO aangebragt, opentlijk vpoSd S
rkpcht te worden, welke bepaalf gSereJ
m ook gemeenlijk hunne namen aan die bh
jndere Jaarmarkten mededeelen : zodan^
in, b=j voorbeeld: de Beesten- de PaSn!
d c L t a
lal ias-1 MaVrf iaikten , ^ en andere f zoortgelijke meer ^ •
ewel fommige van die Jaarmarkten, immers
genshunneeerfte inftellingen en Voorrechts-'
Iveen voor Algeméene, en voor Bijzonde,
re,

Jaarmarkten of Kermisfen. 61
re, te famen nemen kan. Deze Algemééne,
Bijzondere of Gemengde Jaarmarkten worden
één - of meermaalen op een Jaar, in onze Steden,
gehouden. Utrecht had, voor den Jare
1127, vier onderfcheidene Jaarmarkten. Geertruidenberg
was in den Jare 1213 met drie onderfcheidene
Jaarmarkten vereerd. Monnikendam
en Medenblik hadden reeds , van
den Jare 1288 af, zulke algemééne Jaarmarkten.
Beverwijk, Leyden , Vlaardingen,
Dordrecht, en Grote-Broek, in Holland,
zagen zich ook al vroeg daar mede begunftigd.
Middelburg, Westcappelle, Reimerswale en
Vlisfingen hadden ook eertijds daar toe Voorrechts-Brieven
verkreegen. Het Groot Charterboek;
der Graven van Holland en Zeeland,
uit de drie eerste Huizen, door den zeer naerftigen
Frans van Mieris met geen minder moeite,
dan geduld, bij één verfameld, is vol van
zulke Gunstbewijzen, aan meest alle de Steden
dier beide Provinciën (*'•); bijzonderlijk levert
de Gunst-Brief, aan die van Schiedam, een
blijk van de algeméénheid onzer Jaarmarkten
op: want daar bij worden alle Kooplieden, alle
Kramers, en alle anderen, wie zij ook mogen
zijn, Ingezetenen en Vreemdelingen, Bekenden
en Onbekenden, genodigd , om met hunne
goederen, koopmanfchappen en andere waaren
, die Jaarmarkt te komen bijwoonen , onder
toezegging, zo voor hunne perfonen als
goe-
(i) 2. Deel. Fol. 32. 316. 377- 680. 3. Deel Fol.
170. 224. 289- 3»o. 347- 357-376. 43i- 772- 4- Deel.
roi. 417.

&> Verhandeling over de Zeeuwfche
goederen, gerust en veiiig te zullen zijn (k ) «
en ik durf, met den Heere, Loon (l) omtrent
Holland en Zeeland, vrijmoedig zeggen v
tgeen de taalkundige Pitiscus, ovex het algemeen,
voor hem gezegd had (m). Van oude
tijden af aan ia 'er geene zo geringe Stad, die
haar met Jaarmarkt heeft, en daar 'het niet eens
Kermis is. Van de bijzondere en meer bepaalde
Jaarmarkten zijn de bijzondere Beilhriivmgen
der Holiandfche en Zeeuwfche Steden
vol. Dc naauwkeurige Bleiswijck vermeld met
roem de vette en magere Beesten-Markten
waar mede zijne Vaderltad, het Vorflelijk Delft,
pronkt ( n ) Orlers, van Mieris,en van Alphen
verhalen ons,;hoe Leyden, ook nog in de zeventiende
eeuwe, door de Edcie Groot- Mo-
•gende Heeren Staaten van Holland en Wesrvnesland
met ene Jaariijkfche Beesten -markt
is voorzien geworden, bij enen Gunstbrief van
den 03 v a n Lentemaand 1624 f 0 ). Hadden
met V laardmgen, Delft, Schoonhoven, en Alk-'
maar hunne bijzondere Paarden-Markt, waar
ötflderdie van Delft zo beroemd is, dat men dezelve
heeft waardig gekeurd , in ene Plaat op
net leveudigfte af te beelden C»0 Zijn niet de
Leyd
(fe) Mieris Charterb. i. Deel. Fol 352.
v./) Holl. Kermisfen. pag. 2.
CM) Lexic. Antiquit. Roman, verbö Forum.
(fi) Befchrijv. van Delft. pag. 660.
(0) Befchrijvingen vamLeyden, van den eenrge
rae.den pag. 272. en van de twee overigen, 2. DeeL
34. Hoofdft. Fol. 524.
pp ) Eefcbri.i ving var. Vlaai-dingen, of Handvesten,

Jaarmarkten of Kermisfen. 63
Leydfehe en Hoornfche Leer-Markten alom
bekend. (q~)% Boogen Leyden en Delft niet
op hunne Kaas-Markten? (r) De Leydfehe
Linnen- de Dordrechtfche Vlas- en Leer-
Markten wordendoor onze Gefchied- en Jaarboek-Schrijvers
vermeld, (f). Ook zijn zulke'bijzondere
Jaarmarkten in Zeeland niet minder
algeméén. Dus vindt zich Brouwershaven
door Graaf Willem den Vierden met ene
Vrije Haring - Markt verrijkt (t). Op den 6
van Lentemaand houdt Goes nog Jaarlijks haar
Paarden-Markt, en, op den 6 van Slachtmaand,
haar Beesten - Markt. Vlisfingen en
Middelburg houden, in 't begin van Slachtmaand,
elk hare gezette Beesten-Markt; dewelke
te Zierikzee in Wijnmaand gehouden
wordt; terwijl die Stad in Lentemaand; gelijk
Brouwershaven op Pinxteren; ieder hare bijzondere
Markten, of kleinere Kermisfen, vieren.
En wien, in Zeeland, is de Domburg-
fche Paarden-Markt niet bekend ?
De Rechtsgeleerden onderfcheiden ook de
Jaarmarkten en Kermisfen in grote, en in kleine:
O&roijen, Privilegiën en Rechten aan die van Vlaardingen
verleend.Fol. 134, van Bleiswijck Befchrijv. van
Delft. pag. 658 en 659. van Berkum Befchrijving der
Stad Schoonhoven, pag. 56 en 57. Boomkamp Alkmaar
en deszelfs Gefchiedenisfen. pag. 68 en volg.
C{) Orlers. Befchrijv. der Stad Leyden. pag. 265
en 166. Velius en Centen Chronijk van Hoorn. 3.
Boek. pag. 294.
(r) Orlers. pag. 266. van Bleiswijck. pag. 658.
.(O Orlers loc. cit. Nederlandfche Jaarboeken
Van 't laar 1758. pag. 348 en volgg.
(t) Mieris Charterb. 2. Deel. Fol. 6??.
Andere Verdeeling
der
Jaarmarkten
bf Kermisten.

64 Verhandeling over de Zeeuwfche
ne: in plechtige, algemééne, vermaarde: eri
in minder plechtige, bijzondere, gemééne en
mindere. Door 't eerst gemelde zoort, die zii
gewoon zijn, bij mtftek, Mtsfen te noemen,
bedoeen zij zulke Jaarmarkten, of Misfen'
die alleen voor ene ganfche Provincie, Kreits'
Kijk, of Landfchap gehouden wordt : zonder
dat het elders in die Provincie, Kreits,
Kijk of Landfhap, behalven op die plaats alleen,
meer Kermis is: terwijl de andere aan
bijzondere Steden' of Dorpen eigen zijn f«>
van zulke Dorp-Kermisfen ontmoet men ene'
menigte in Holland en Zeeland, te veel zelfs
om dezelve hier op te noemen; want 'er gaat
bijna geen maand, of week voor bij, dat het
met op enig Dorp Kermis is; doch, om mij,
naar mijn bijzonder oogmerk, alléén bij Zeeland
te bepalen, zo hebben onze zo genaamde
Smal-Stedcn, Westcappelle, Domburg, Arnemuiden,
Cortgeen, St. Maartensdijk, alle
nare bijzondere Jaarmarkten: en op de Dorpen
Oost-en West-Souburg, Oostcappelle , St
Aagte- of St. A gatha - Kerk, de Vrouwe-Polder,
m Walcheren: Colynsplaat, in Noord - Beveland,
en St. Anne-Land: op genoegzaam alle de
JJorpenm Schouwen, en in Zuid-Beveland is
het, ééns op een Jaar, Kermis. De voormaals
bloeijender Heerlijkheden van Zandijk en Abeele
hebben ook de hare; hoewel het niet blijkt
immers niet van de meeste, wanneer, en door
wien
f ( «) Wefembecius ad Titulum Pandeaarom, de Nvtv
Uims. Num. i . Zoezius adeundem Titul. Num.

Jaarmarkten of Kermisfen. 6$
Wien zij met dat Voorrecht begunfligd zijn:
te vergeefs hebbe ik, tot hier toe , naar één
of meer Privilegiën gezogt, 't zij, van 's Lands
oude en latere Graven ; 't zij van de Edele
Mogende Heeren Staaten van Zeeland , bij
•welken , aan enige Ambachtsheerlijkheid, de
vrijheid wordt vergund , tot het houden van
ene Vrije Kermis of Jaarmarkt : de Ambachts
-Heerlijkheid Bruinisfe, in het eiland
van Schouwen ,. alléén uitgezonderd , aan
welke hoogstgemetde Edele Mogende Heeren
Staaten , op verzoek van deszelfs Ambachts
- Heer Willem de Jonge, in den Jare
1690, verlof vergunden, om de Jaarhjkfche
Kennis , die, in dat Dorp, gehouden werd, op
St. Jacobs dag, den 125 van Hooimaand , ter
gedachtenis der Kerk-wijding aldaar, te verleggen,
in de naaste week na de Goefche Markt:
om, zo veel doenlijk, ('t zijn de- woorden
van 't Ocfroij ) de overblijfselen van 't bijgeloof
te weeren (v) ; het welk (mijns bedunkens)
ten klaarsten aantoont, dat, zo niet alle
onze Zeeuwfche Kermisfen , echter enige der
zeiven , die van de Dorpen niet uitgezonderd,
haren oorfprong van de Inwijdings - Feesten
hunner Parochie -Kerken, of andere Godsdienftige
Gedichten, hebben: en dat, mitsdien,het
woord van Kermis, te recht, behoort Kerk-
Mis gefchreven te worden: ook vindt men nog
enen Voorrechts-Brief van Hertog Aalbrecht
van
(v) Tegenwoordige Staat van Zeeland, 2. (htk#
529. „
E

No? andereverdeefingder
Jaar-
Markten.
3
i
9
•66
over de Zeeuvfche
van Beijercn bij welken aan de Ambachtsheerlijkheid
Baarland , in het eiland Zuidbevcland,
tot wederzeggenstoe, vrijheid verkend
wordt om, eiken Woensdag ene Weekmarkt
te houden ; op gelijke w'ijze aïs die van Mohher
m Borsfckn , dat is , in Baronie van
JJorsleien , waar van het Dorp Monfter toen
het voornaamfle was; dan'twelk, zedert door
de zee verzwolgen, zijnen naam alken be-
1 , 1 h e t
'. nog tegenwoordige Dorp Boisieien,
m, of bij Zuidbeveland gelegen.
Daar en boven worden de jaarmarkten nog
onderlcheiden naar de Jaargetijden , in weileen
zij gehouden worden: men zie , wat er de
m^er aangehaaldePztka/svan zegt 0)'): „Men
», kan emge kleinere, andere grotere Mark-
» ten noemen; en, ten aanzien van den tijd ;
» en , ten opzichte van den handel; maar ,
» hoe men die ook noeme , wanneer zij van
» den loop der Zonne afhangen, komen zij, oo
i, den-bepaalden dag van Jaar en Maand, telkens
» wederom. Wanneer zij van den loop der
> Maan afhangen , volgen zij de ongefladig-
, hcici van dat geftamte, fchoon zij hunne
, orde behouden , zo ten opzichte van de
, Maanden, als van het Jaar. Onze heden-
3 > daagfehe Markten, die op .vaste dagen van
5 •> elke_ week invalkn , zijn Zonne-mark ten,
> en Kleine; maar, die, op bepaalde tijden
> van 't Jaar , enige dagen achter den aride-
, ren duuren zijn gedeeltelijk Zonne - en e;edecl-
(w) Lexic. Antiquitat. Roraanar. voce Mc,mus.

Jaarmarkten of Kermisfen. 67
i deeltelijk Maan-Markten; doch deze zijn
! alle Grote, en Vrije Markten; hierom zijn de
Z Kleine overal in alle plaatfen, bteden en
Z Sterkten: de Grote alleen in bepaalde plaat-
„ fen van geheele Kreitzen ; en behoren , als
Z 't ware, aan maar één éénige Stad van een
Z ganfchLandfchap. Bijvoorbeeld: Duitsch-
„ land vereerde Frankfort met ene zodanige
„ Koopmarkt: 'Frankrijk fchonk zulks aan
„ Lvons: Italië begunftigde daar medePlacen-
' ft ; en Polen gaf dat Voorrecht aan Jaros-
„ low: Frankfort, twee malen in één Jaar,
„ alles wat menfchen handen voortbrengen, in-
„ hare muuren vcrfamelende, en vertierende
„ alle waaren , die in de omliggende Landen
„ gevonden worden , bloeit door hare beide
„ Markten, naamlijk de Lente-, en Herfst-
Z Markt: de eerite, diedeoudfte is, volgt deri
„ loop der Zonne; de andere die jonger , en
Z van den Jare 1330 is , regelt zich naar den
Z loop der Maane. Lyons aan de Rhone heeft,
„ behalven ééneMaan-markt in de Lente, nog
drie Zonne-Markten, welke m Louw-
9, Ooojst-en Slachtmaand invallen. Placenta aan
„ de Po verkiest alleen vier Zonne - Markten ;
I, en Taroslow munt boven deze allen uit met
„ hare éénigeZomer-Markt; welke men aan
„ die voor heénenzobloeijeüdeMarkt,teUe-
„ lus,vergelijken mag; waar van de Natuur-
„ onderzoekerPlinius getuigt: dat zij de gan-
» fche waereld door vermand was .
i%) Wb. >4- Hiftor. Natural. cap. 2.

Nog at
dere Verdei
Kng der 2e
Te.
Van-het infteflen
en
nprechtcn
•*n Jaarmarkten,jen
Kermisfen.
1
^8 Verhandeling over de Zeeuwfche
1 1
- M^
? 1
6 V
'
r erdede
! 1 d e
J'i*tennog, kt
.Maand-en Jaarmarkten, welke zij den nam
geven van Lufrales eq Septennales, naaS
deze alleen om de vijf en zeven Jaren weder
IMTI 3 Q
^mrkm worden genaamd
de Markt der Verjchijning ; dat is : de Markt
die ontrent den tijd van 's Heilands Geboorten
-dagwanneer de wonder-ftar aan de Oofterfche
Wyzen verfebeen, en hen naar Beth ehem
geleidde, gehouden wordt. Andere wederom
dragen de namen van Paasch - Pin xtn-
Het oprechten en in/tellen van Vrife Jaarmarkten
is, voor het grootte gedeelte, nfer»
wilkeurig; maar behoort inzonderheid aan de
Oppermogenheid, en is een gedeelte van hare
Rechten ; echter zo, dat men het zelve niet
houden moet voor een van die Rechten der Oppermogenheid
, die volftrekt daar van onscheidbaar
zijn : of die altijd aan dezelveïehecht
moeten blijven; zo dat de OppermogL
ïieid, zonder zich te benadeelen, dal: recht aan
ónderen met zoude kunnen afftaan,of ftilzwiigend
toelaten , om , op heur naam, of van haren
wege , Jaarmarkten en Kermisfen op
rechten; neen, het inftellen en oprechten"van
jaarmarkten maakt een gedeelte uit van die
•echten der Oppermogenheid, die zij aan an-
Cn
, m a
f
m e d c d e e I c
» • hierom zeggen
ie Rechtsgeleerden, wanneer zij over het invoe-
, (?) Soebuis Lib. 2. Coafiï. 61. Num 2?. B-tot-
(

Jaarmarkten of Kermisfen. 69
voeren van Jaarmarkten en Kermisfen fpreeken
; dat de Steden dezelve verkrijgen en behouden
, of door ene. lange en onheuchlijke
gewoonte ; of door' het gezag , en op bevel
van den Keizer , Koning, en andere Oppert
hoogheden, ten nutte en bevordering van den
Koophandel; of dat zij door een oppermagüg
en onaf hanglijk Vorst, of door ene mindere
Overheid worden opgerecht en toegelaten,
om hunne Onderzaten enen ruimeren lceftogt
en andere benodigdheden, op ene gemak-
Kjke wijze, te verzorgen f». De Romeinen,
o.n van geene andere Volken te gewagen,
waren, gelijk wij ftraks gezien hebben, hunne
Nundinae, of aan hunnen eerden Ko
ning, Romulus; of aan den zesden dier Oppcrmagten,
Servius Tullius , verfchuldigd: en na
dat die moedige en vrijheid minnende Volleen
het dwangjuk dier Alléénheerfchers kloekhartig
verbroken, en den laatften hunner Koningen,
den trotfehen Tarquin, van den troon gebonsd,
en Land en Rijk ontzegd hadden; om voor een
zachter bewind van Befchreven Vaderen plaats
te maken; die het Oppergezag over 't Volk,
als 's Volks Gemagtigden , of (zo als men nu
{•preekt) Refirafentanten , binnen de muuren
hunner Vergaderplaats, op het Vorstlijk Capitool,
oefenden ; werd het recht, om nieuwe
Markten op te rechten, aan dezer Vaderen
wijsheid en voorzichtigheid, door 't Roomfche
f» Fritfchius de Jaraac Pwilegüs JSTundinar. cap.
2. Num. 8 & 9. pag. 11.
E 3

70 Verhandeling over de Zeeuwfche
.fche Volk aanbetrouwd : en dit te ftellen ma*
men gerustelijk afnemen uit de mast en 't
Z
d i e
*%' ATi" ^hreven Vaders fteeds geoefend
hebben, ook zelfs in enen tijd, dar de
Vrne Staatsregeering wederomen hoofd en
jials heeft moeten krommen onder het knellend
juk der Keizerlijke Alléénheerfchine;
wanneer Zij, niet te min , het inftcllenvan
Snl'J 311 N
! uuii
»-> behouden en in
KTZ-f r N
4 dC
; S V Ö ?
W &OKRS
> eender
Keizerlijke Lijfwachten, niet aan den Keizer
; maar aan den Romeinfchen Raad, ver-
Mnüir?" 1 ° P Z U n e Land
S°edcren AW«^,of
Markten; te mogen oprechten O); ja, dat
verder gaat, Keizer Claudius zelfs; vroeg aan
Burgemeefteren van Rome zodanig recht, voor
zijne bijzondere Landgoederen (b) • waar
wt ten duideiijkflen blijkt, dat het verlenen
of weigeren van Jaarmarkten op te rechten ,
voormaals, e o p ^ * M n ^ B u r !
ge heeren van Rome was gelaten; hoewel hen
n e v e
* 7Ï' " s
^ overige, tot hier toe beswaarde
Voorrechten van >è Lands oude Vrijheid
, met lang naderhand, ook fchijnt te zijn
c n
ronder; 't verlies toch
van alle Voorrechten en Vrijheden moest £ewishjk
yolgen, wanneer bét den Imperator,
wien alleen het gebied over de Romeinfche
Knjgsmagt was toevertrouwd, konde gelusten
zich tot een Aildcnheerfcher op te werpen: en
Ca) PliniÜs Lib. 5. Épiftol, ad Valerium 1
( bj buetmius in Vita Claudii. Cap. J 2. '
het

Jaarmarkten of Kermisfen. ?l
het is ook om deze reden, dat de Rechtsgeleerde
Modeftinus, die Raadsheer was van den
Keizer Alexandcr Severas, en Leermeester van
den Jongen Maximinus,die, met zijnen Leermeester
Ulpiaan, recht fprak ( c ), ditRecht ;
om Markten in te Hellen , den Romeinfchen
Alléénheerfchers, met ronde woorden, toekent
(d) : gelijk dan ook Valens, en zijn
Troongenoot Valentiniaan de Tweede, naliet
overlijden van zijnen Vader, tot Mede- Rijks»
Vorst gekozen ; aan den Overften hunner
Lijfwachten Probus fchreven: „ Zij, die vilj-
„ heid hebben verworven, om Koophaodei te
„ drijven , of de Markten bij ie wooncn, 't
„ zij van de oude en vorige Keizeren , onze
„ Voorzaten , 't zij van ons zclven, verkrij-
* gen bij dit Gunstbewijs , dat zij niemand
„ op de Markten en Nundinae, ter oorzake
„ van de waaren der Kooplieden, in rechten
„ betrekken mogen; noch op de Slaven-Mark-
„ ten, ter oorzake van ftaangeld en gerief ,
„ uit particulieren dwang, vervolgd worden;
„ of , onder voorwendfel van bijzondere
„ fchuld, aan de aldaar toegevloeide menigte,
„ enige moeijelijkheid berokkend moge wor>
„ den dus zagen wij ook reeds te voren
, hoe Keizer Hadriaan op onzen, nu Holiandfehen,
grond, in de nabijheid van 't vermaak-
• (c) L. si. 5. 20. Lib. A7. D. Tit, 2. de Furtis,
fd) L. 1. Lib. 50. D. Tit. 11. de Nurdmis.
\e) L. 1. Lib. 4. Cod. Tit. 60. de Nunitv.u *
Mercaforibus,
§ 4

f& Verhandeling over de Zeeuwfche
maaklijk Voorburg , het Forum Hadriani
heeft laten bouwen. Wanneer nu vervolgens
de Romeinfche Alléénheeriching haren ondergang
gevonden had, in de overheerfching-der
woeste en onbefchaafde Noordfche Volken ;
en deze laatfte wederom, door de vrijheidlievende
Franken , in het wijd uitgeftrekt
Duitfche Rijk, voor het grootfte gedeelte
waren ten onder gebragt h zo , dat de Frankifche
Vorften de Opperheerfchappij over het
grootfte gedeelte dier Landen voerden , behielden
ook deze aan zich het Recht, om het
houden van Vrije Markten , van Nundinae,
or, gelijk men, in de taal der midden-eeuwen
, gewoon was te fpreken, de Mercata
Annuaha Jaarmarkten, Mercata pMtcal
openbare Markten, toe te liaan, ofte ver'
bieden: dus verleende Dagobert, Koning der
Oost-Franken , uit den eerften, of Mero,
vmgifchen ftam, aar, de Abtdij van St. Denis ,
de vrijheid van ene Vrije Jaarmarkt ( ƒ ): ook
verfchaft Karei de Grote ons een voorbeeld ,
dat de koningen uit de Karolingifchen, of
tweeden ftam, mede dat recht aan zich behou,
den hebben, in het verlenen van ene Vrije
Jaarmarkt aan de Abtdij van St. Gcrmain de
*} cz
- CgJ • en , toen , na het uitfterven van
dien ftam, het erflijk Keizerrijk in een verkiesbaarrijk
veranderde, hielden dc verkozene
Keizers dat recht ook aan zich : dus vergunde
(f) Altejera de Ducibus & Comitibus Provinciar.
Cap. 14.
(g) Van Loon Ho'J. Kermisfen. pag. 9. en jo.

Jaarmarkten of Kermisfen. 73
4e Keizer Otto, de Derde van dien naam, ten
verzoeke van den Bisfchop van Camerijk,ene
Vrije jaarmarkt voor de Stad Perone (A) :
ook ftrekken de Opene Brieven , ten behoeve
yan de Frankforter, Akener, Leipziger, Neurenburger
en andere Misfen, daar van tot een
onwederfprekelijk bewijs. Na dat nu de Rijkstroon
van Duitfchland , door het vcrkiezings
recht, van het Lely-Rijk, waaraan het lang
was verknocht geweest, was afgefcheurd, hielden
de Koningen van Frankrijk dit Marktrecht
aan zich: dus zijn er nog Opene Brieven
voor handen van Koning Filips den Vierden,
betreffende de inftelling der Jaarmarkten in
Champagne fur Ja Brie, tusfchen de Seine en
de Marne : gelijk ook van Karei den Zevenden
nopens de Lyonfche Markt; en van Lodewijk
den Elfden, betreklijk tot die van St.
Denis ; bij welke de Kooplieden , en Kramers
, die deze Markten komen bijwoonen,
niet weinig bevoorrecht zijn: hierom zegt ook
de Franfche Rechtsgeleerde Chopin , werk
gemaakt hebbende om de Kroonrechten der
Frankifche Koningen in 't licht te ftclleu, duidelijk
(*") , dat niemand, buiten den Vorst ,
het recht om Jaarmarkten te houden , geven
kan. Inmiddels behielden ook de verkozene
Keizersvan 't Duitfche Rijks dat zelfde recht:
want
(/») Baldericus Chronip. Cameracenf. Lib. 1. Cap.
J2.
' (z) Lib. 3. De Domaniis Francor. Tit. ia. Num
g, Ilubric. Des Foiris.

7\ Verhandeling over de Zeeuwfche
want nadat Fredrik de Tweede de Rijksdagen
die te voren jaarlijks te Ap-as, in %
Graaffchap Artois, plegen gehouden'te worden,
door Karei den Groten, misfchien, ter
oorzake van de betere gelegenheid, naar Men tz
waren verplaatst; naar Frankfort aan denMain'
overgebragt had, verkreeg die Stad en hare
trankforters, van Hem te gelijk het recht van
Jaarmarkten te houden : ten einde aldaar aan
de Rijksvergadering een meerder en gemakrijker
voorraad van alle noodwendigheden
te verzorgen ; welke Jaarmarkten aldaar
gebleven zijn , niet tegenftaande de Rijksdagen
met meer binnen die Stad gehouden worden
(k); en de Staatkundige Limnaeus (7),
bewaart nog den Voorrcchtsbrief, door Keizer
Fredrik , bij die gelegenheid, aan die van
frankfort gefehonken ; uit wiens werk de
Rechtskundige Fritjchius denzelven overgenomen,
en in zijn Latijnfch Traélaat, over het
Hoogvorflelijk Recht en Voorrecht der Misfen
heelt ingevlochten r» ; waar in hij ons ook
nog den Openen Brief van Keizer Lodewijk
denVierden te lezen geeft, bij den welken de
laaien-Mis aan den Frankforter Ingezetenen
door dien Keizer vergund wordt; gelijk hij
ook van Leuberus ( n ) ontleend, en uit de
Krö'
(*) Mdchior Galdascus de Conflitutionib. Lnperii
Tom. 3. ConiHtbi. 1.
h 5
(O Lib. 7. Jar. Public. Cap. 16. Num. 24.
O) De Regali Nundharum Jure ac Pnvilejrüs,
Cap 4. Num. 20. 22. 23 & 24.
(») Duquiik. Planur. Stapul. Saxonic.

Jaarmarkten of Kermisfen. 7B
Kronijk van Lcipzig getrokken heeft, de vernieuwing
der Lcipziger Mis , door Karei den
Vijlden aan die Rijks-Stad gegeven: en wijders
nog andere voorbeelden van Jaarmarkten
optelt, die hare inltelling , of vernieuwing,
aan het Opperhoofd des Duitfchen Keizerrijk»
verichuldigd zijn. Doch toen, onder 't rijksbeftier
van Keizer Hcnrik den Vierden, het Rijk
dien vermaarden fchok kreeg, welke het zelye
in de uiterfte verwarringe zettede, gaf zulks
aan de mindere Overheden, en kleine Vorften
gelegenheid, om hunne Hertogdommen ,
Vomen-Landen en Graafichappen , die Zij,
tot op dien tijd, alleen tot wederzeggens toe
bezeten, of voor en geduurende hun leven ten
leen bekomen hadden, op hunne kinderen ,
nakomelingen , en gellachten , erfiijk over te
brengen ; waar door der zeiver magt en gezag
allengskens zodanig aangroeide, dat Zij zich
als Öppervorllen, onaf iiangiijk, ten aanzien
hunner Onderzaten begonnen te gedragen, ea
verfcheide Voorrechten,die, bevorens , alléén
aan het Opperhoofd des Rijks ftonden, aan
zich te trekken; onder welke geen van de geringfte
was , het Recht, om, I innen hunne
Vorftenriommen, aan Steden en Plaatfen, vrijheid
tot het houden van Jaarmarkten te verianen
: waar van het gedrag van Grave Robert
van Millente, in het iaatite van de twaalfde
eeuwe, een voorbeeld oplevert (o): ook
wa-
- (o) Roberti Montevfis Chronic. ad Annum n8e.
Fan Loon HolL Kermisfen; pag. 12.

over de Zeeuwfche
waren onze Zeeuwfche en Hollandfche Graven
met minder heerfchzuchtig, en belust om
Graafschappen te doen zien, en dus ook zeel
gereed, om zich dat zelfde Voorrecht aan e
matigen : gelijk dan ook de naarftige Onder-
Kjeker en Uitgever van een zeer |root aai -
tal onzer Graaflijke Brieven, Frans van MI
ris , daar van een voorbeeld oplevert in den
Voorrechts-Bnef door Graaf Floris den Vi?
den aan den Poorteren' van Nieuwer Schie
nu Schiedam genaamd , in den Jare 1270 g*
geven (p) : ook begunftigde Graaf Jan van
Avenues, op gelijke wijze, m't Jaan 3o 3, den
Poorteren van Leyden , met hel initellen van
ene Vrije Kaas - markt (q): en dat zulks ook,
ten opzichte van Zeeland heeft plaats gehad
beween de h,er voren opgenoemde Zeeuwfehe
Jaarmarkten volkomen ;naar dien die alk
genoegzaam, hunne inflellingen aan de Graven
van dat Gewest verfchuldigd zijn: welke
Voorrechtsbrieven de meeste Steden, door hare
getrouwe dicnften , 's Lands Opper Vor-
Jen bewezen , zich waardig maakten : gelijk
daar van, onder anderen , nog iedere K ermi s
te Viisfingen herin lering geeft wegens den
dienst die zij aan Graaf Willem den Vijfden
heboen betoond ; en waarvan de Vergui*
ner dier Jaarmarkt, Hertog Aalbrecht van
Ueljeren, jn zijnen Vergunnings- Brief, met
zo
fp) Mieris Groot Charterb. i Deel. Pot 3,-2
• \V Üeichrijv. van Leyden. pag. 267. Mierts
C-root Charterb. 2. Deel, Fol. 32. '

jaarmarkten of Kermisfen. 77
zo veel ophef fpreekt (r); gelijk nu'sLands
Staaten , na 't aflchudden van 't Graaflijk
dwangjuk , alle Rechten en Voorrechten, door
die Opper-Vorften geöeffend, in hunnen boezem
kregen : zo werd het ook één van die
Oppermogenheids rechten voor 's Lands Staaten
, openbare Markten in hunne Landen
op te rechten ; te doen Haken ; of te verleggen;
dus gebruikten de Edele Groot-Mogende
Heeren Staaten van Holland die magt in
den jare 1636 bij het verleggen van de Kaas-
Marktte Leyden. (s): ook voege men hier
bij twee Ocfroijen van Hoogstgemelde Heeren
Staaten ; het eerste van den 9 van Herfstmaand
1509 , tot het veranderen of verzetten
van enige "Leer-Markten , binnen die zelve
Stad ; en het ander, van 4en 23 van Lentemaand
1624, tot het houden van twee Vrije
Jaarmarkten van allerleije magere Beesten, en
Veê (O' doch van de Edele Mogende Heeren
Staaten van Zeeland is mij echter , tot
hier toe , nog geen OcTxoij of Privilegie voorgekomen
, waar bij enige Jaarmarkt is ingë*
Held; niettegenflaande het onbetwistbaar is,
dat ook dat zelfde Recht, zo wel aan Hunne
Edele Mogende, als aan de Edele Groot-Mogende
Heeren Staaten van Holland en Westfries-
(0 Mieris dict. loc. 3. Deel. Fol. 224.
O) Miefis en van Alphen. Befchrijv. van Leyden.
2. Deel. Fol. 523.
(f) Handvesten, Privilegiën en Octroijen der S'.ad
Leyden, venameld, en in ordre ggfchikt door Frans
van Mieris. Fol. 334 en 335. *

78 Verhandeling over dc Zeeuv.fche
friesland , toekomt: het inftellen van Jaarmarkten
is toch ene daad van Oppermogenheid
{uj: en beide die Heeren Staaten zijn,
ieder in den hunnen , ene even onaf hanglijke
Oppermogenheid \ en beiden bezitten, in den
hunnen, gelijke magt, gezag, recht, en Op-
-permogenheids regalen. Ook vindt men nergens
, dat Hoogstgemelde Heeren Staaten van
Zeeland zich dat recht immer ontrokken , of,
bij afitand , het zelve, aan anderen, in deri
volilrektften zin, hebben overgegeven; alleenlijk
vindt men een flauw zweemfel van dat recht,
voor Zeelands Staaten, in het Ocfroij bij
Hoogst-Dezelve verleend, aan den des tijds
levenden Ambachts-Heer van BrmniiTe,inden
Jaare 1690, om de Jaarlijkfche Kermis, binnen
die Ambachts-Heerlijkheid, te verzetten
van St. Jacobs dag , of' van den 25 van Hooimaand
; tot de naaste week na de Goefche
Markt; hoe wei zulks , in den voiftrektften zin
geeu verlenen van een Vrije Jaarmarkt kan
genaamd worden; doch het niet uitoeffenen
van een recht, ontneemt aan ene Hoge Overheid
de magt niet, om zulks ten allen tijde,
als 't Haar gevalt, te kunnen oefenen: daar en
boven hebben Hoogst gedachte Heeren Staaten
getoond, recht van gebieden over de Jaarmarkten,
in hunne Provincie te hebben, en Wetten,
Zachmos Hulwr , Hedendaagfcbe Rechtsgeleerdheid,
4. Boek. 9. Kapittel. Num, 11 en 12. Mr»
•Simo i van Leeuwen. Aanteeheningen op het Traftaaü
van Mr. Pkter Feckjus over het Bezetten, 10. Dect
s- 3.

Jaarmarkten of Kermisfen. 79
ten, dezelve betreffende, gemaakt, vaar
bij Hun Edele Mogende omtrent de Jaarmarkten
hebben geboden en verboden, 't geen zij
voor hunne In- en Opgezetenen nodigst hebben
geacht; of tot het in ftand houden van
Vrije Jaarmarkten behoort: dus hebben Hunne
Edele Mogende, bij Placaatvan den ai.
van Lentemaand 1642 , verboden , dat, van
toen aan, geene zogenaamde Enter- of Damlopers
, in de Steden , of ten Platten Lande
«reduld, of toegelaten zullen worden , dan alfeenlijk
op Vrije en Bevoorrechte Markten (v);
en hier toe zijn ook betreklijk Hunne jongere
Placaaten van Wijnmaand 1591 ; als me
de
Hunne veelvuldige Aanfchrijvingen, dienovereenkomftig
, zedert dien tijd gedaan; en wel
inzonderheid Hun Placaat van den 9 van Zomermaand
1625' O), bij alle dewelken de
Heeren Staaten van Zeeland , op de ftrenge
bedreigingen en ftraffen, daar in voorkomende,
wel ernftig verbieden , de menigte van lediggangeren
en deugnieten, die, onder voorwend-
Zei van koophandel en negotie te drijven , gewoonte
maken , van binnen de Steden , en
ten Platten Lande van het Graaffchap van Zeeland,
en wel meest op de Vrije Markten , te
komen , om vertoningen te doen , kamer -,
poppen-, aas-zak-, fpelen te vertonen, loterijen
te houden, en diergelijke tuisfeherijen
te oeffenen 5 waar mede zij den Kramer
en
(v) Groot Hollandfch Placaatboek, 3. Deel. Fol.
1101.
(w) Groot Koll. Placaatb. 4. Deel. Fol. 1032.

'8o Verhandeling over de Zeeuwfche
en Winkelier merkelijken hinder toebrengen",
en, niet looze praktijken , de Hechte en eenvoudige
inwooners leelijk uitltrijken en bedriegen
, tot grote fchade van de goede Gemeente,
en een zeer kwaad voorbeeld. Ook
behoort hier toe het geen de Heer Voorzitter
in het Zeeuwfche Genootfchap der Wetenfchappen,
te Vlisfingen , Mr. Ifaac Winkelman
(x), uit de Notulen der Heeren Staaten
van Zeeland, van den 14 van Grasmaand
1757, heeft bijgebragt : dat, naamlijk, op
dien tijd ter Vergadering van Hunne Edele
Mogende , bedenkingen zijn voorgedragen ,
ontrent het verkopen op de Kermiffen , van
buitenlandfche hoeden ,als ook van lakenen en
andere goederen, anders, dan met volle Hukken
; mitsgaders van buitenlandfche fchoenenen
muilen; doch waarop het volledig befluit, in
den Jare 1775, wanneer die Heer deze zijne
Verhandeling over de Jaarmarkten, of zo genaamde
Kermisfen in ons Vaderland , aan het
Genootfchap voorlas, nog niet ter zijner kennifle
was gekomen ; en ik weet insgelijks
niet van een bellilfend befluit, op dat onderwerp
genomen. Bij dit alles komt nog , dat
de Steden van Zeeland meer dan e'e'ns de Oppermogenheid
van 's Lands Staaten over hunne
Jaarmarkten hebben erkend , met aan
hoogst gedachte Hunne Edele Mogende, bij
voorkomende gelegenheden , te verzoeken,
om
O) Verhandeling over de Jaarmarkten., of zo genaamde
Kermisfen in ons Vaderland.

Jaarmarkten of Kef misfen'. 8i
om het houden hunner Vrije Jaarmarkten,
voor een, of voor meer Jaren, te mogen opfchorten:
zulks toch deed de Hof- en Hoofdffad
Middelburg, op den 3. van Hooimaand
1747, wanneer dit Gemeenebest zich , onverhoeds
, vijandlijk befprongen zag , door
Frankrijks Oorlogs-Wapenen: en dit voorbeeld
volgde de Stad Goes, in dat zelfde Jaar ,
met die uitzondering evenwel, dat nochtans
de Vrije Graan-Markt , in die Stad, zijn
voortgang zoude hebben: ook lieten het Hunne
Edele Mogende zich, op den 2,7. van
Oogstmaand 1764., welgevallen, dat die van
Zierikzee hunne Vrije Jaarmarkt hadden op*
geichort : en , wie verwondert zich , dat het
houden, of niet houden, het inftellen, of affchaffen
van Jaarmarkten, een Recht is, dat de
Hoogfte Overheid alléén toekomt ?~ Veroorzaken
toch de Jaarmarkten , in 't algemeen,
niet enen buitengewonen toeloop van menïêhen,
en zulks wel van allerleije zoorten,
uit allerhande Natiën ? Ligt er 's Lands
Hoge Magten niet aan gelegen, dat diergelijken
toevloed van menlchen niet buiten
hunne kennis gefchiede? Zijn, gelijk wij
nader zullen zien, onder de heerlijke Voorrechten,
aan Vrije Jaarmarkten verknocht, niet bij
uitftekenheid te tellen, het recht van Handfluiting;
't Schutten, niet alleen van verkregen vonnisfcn
ter uitvoer te brengen; maar ook van rechterlijke
dagvaarden te doen; van handen te flaan
aanperfonen en goederen, of dezelve gerechtelijk
te bekommeren; van niemand, op dien tijd,
voor bijzondere fchulden te mogen bezetten ;
en diergelijke Rechtsmiddelen meer; die van
F geene

Sa Verhandeling over de Zeeuwfche
geene mindere Overheden; noch van enige
• Graaflijke Rechtvorderaars kunnen worden toegeftaan;
daar dezelve niet anders dan Dienaren
der Giaaflijkheid, uitvoerders, dochgeen Meeltere
van de openbare Rechtsordre zijn dit
toch is een Recht, t welk uit de Opperhoogheid
van den Lande afvloeit; waarom ook
de geleerde Raadsheer in Frieslands Hoogfte
Gerechts-Hof Mr. Zacharias Huher
(y) dit recht over dc Jaarmarkten
tot de kleinere, de mindere rechten der Oppermogenheid
brengt: die, fchoon zij eigenthjk
en regelrecht de Hoogfte Magten toekomen
en aankleven ; echter, zonder kwetzim
der Oppermogenheid , ook aan anderen kunnen
worden medegedeeld en toegeftaan; behoudens
echter het Hoogfte Recht over dezelve
aan 'sLands Opper-Vorsten en Staaten: cnhet
is ook uit dien hoofde, dat men, in Zeeland,
voorbeelden ontmoet van Vrije en Hoge Heeren,
en anderen , die binnen hunne Hoge en
Ambachts-Heerlijkheden Jaarmarkten hebben
opgerecht: ten voorbedde ftrekt 3 dat, toen,
onder 't Erfgraaflijk Be wind, de Stad en het
Land van Tholen, nog ene Vrije en Hoge-Heeriijkheid
was, den Huize van Castillon toebehorende,
zonder dat dezelve nog in het ligchaam
van den Staat ingelijfd, en tot ene ftem in Staat
hebbende Stad verheven was ftiaar Vrij -Heer,
Janvan Castillon, Graafvan Blois, op den i/.
vlan Sprokkelmaand van den Jare 1378. naar
'de gemeene rekening, of van 1370. volgens de
(3) Loc. fup-a ad legat»
Jaar-'

jaarmarkten of Kermisfen. 83
jaartelling van den Hove van Holland, in
dien tijd, aan deze zijne Stad en Ingezetenen
van Tholen het houden van ene Jaarmarkt
vergunde, welke zoude m gaan des
Maandags na St. Jans Onthoofding, midden in
den Zomer,dat is, den 29 van Oogstmaand;
en duuren zoude acht achter een volgende dacren(V)iHeef
Adolf 'van Bourgondie , Vnj-Heer
van Domburg > richtte, ook in de Jaren 1534 en
l

84 Vrhandiïing over de Zeeuwfche
eigen gezag, verlegd, verkort of verlang
heoben: nnmers dit itaat vast, dat de meSte
Zeeuwfche Jaarmarkten niet meer gehouden
worde* op de tijden, bij hunne Voorrechts
Brieven bepaald De Jaarmarkt *a£3£L
Satï Voorrechts-Brief van Graaf
maï* d
D
u
l d
>
v a n d e n
van Bloei­
maand 1323 beginnen op St.MariaMasdalena
avond dat is, des nachts tusfchen den\ en
as van Hooimaanden hare tweede Jaarmarkt,
die thans met meer gehouden wordt, begon
op Zondag, nahalf Vasten; beidegeduurden
nj, (zofommigen menen) niet langer, dan
vijl achter een volgende dagen- doch nu 0
M i d d c l f t h c
vSt ^ £ r a £ E
volledagen naamlijk van 'smiddags ten twaalfden
van den 3 2 van Hooimaand* tot,ee
den vijfden var, Oogstmaand ingefloten. De
icchts-Bnef van Keizer Karei den Vijfden
bjk, om dat dezelven, in den Zomer géhoü-
n d e
h a r C
v , T « aanyangmet
een eersten Maandag in de Vasten., en
geduurde tot en met den Maandag na half Vaste
Daar thans de Zienkzeelèhe Jaarmarkt
of hare Kermis , den 5. van HeifsmiaaiJ begint,
en aan die van Goes werd door Vrouwe
jgcoba rem Beïjeren, op den 7. van Oogstmaand
i 4 I 7 , ene .Jaarmarkt gegeven die beginnen
zoude op den achtsten dag voor en gcdudren
zouden tot acht dagen naar Maria FJenioi^art
den dag nu van Maria Hemelvaart
aJaarlijks op den 15. van Oogstmaand; doch,
deze Jaarmarkt 15 111 den Jare 1441, ten ver-
zoe-

jaarmarkten of Kermisfen. 85
zoeken van die van Goes door den Hertog
Filips van Bourgondie, verlegd, op
den eersten hoogdag des Maandags na Maria
Hemelvaart, (Jfa op welken laatst gemelden
dag de Goefenaars nog heden hunne
Jaarmarkt houden ; en deze Jaarmarkt was
voor heenen zo berucht en vermaard buiten
'sLands,dat men, in de Graafïchappen Artois
en Henegouwen, niet ongewoon was ,
den betaaltijd, van 'tgeen ontrent St. Jans of
Paulusdag,dat is, ontrent den 24. of 29. dag
van Zomermaand betaald moest worden ,te bepaalen
op , of geduurende de Jaarmarkt van
Goes (e). Hare Vrije Jaarlijkschc Paardeneii
Beesten-Markt, op welke het ook ge-öorlootdwas
atlerhande Koopwaaren te brengen,
den Goefenaaren door Koning Filips, den
Tweeden, op den 23. van Wintermaand
1580 vergund, begon, op Saturdag voor den
eersten dingsdag in Lentemaand, en geduurde
zes achter-een-volgende dagen; doch, ten
verzoeke van de Stads Regeeringc, werd dezel-.
ve, door\ Robert Dudlei, Graaf van Leicester,.
en van wegén Elisabeth, Koningin van Engeland
, Gouverneur-Generaal der Neder' anden,
bij nader Oetroij, van den 10. van Oogst-,
maand 1587. verlegd , op Saturdag voor den
tweeden Dingsdag in Lentemaand, met verbod,
(d) Mirh G'oot Clurterb. 4 D^el Fol. 417 en
418. Boxhorn Kronijk van Zeeland. I. Deel
389 en sgis
pag.
' (e) Fan Hensfen Kerkelijke Oudheden van Zeeland.
II. Deel. pag. icó. van den Druk in 8 V
°. Ea
van de Kerkelijke Oudheden der Vereerague Nederlanden,
IV. Deel, Fol. 107. in i'oliu.
F 3

86 Verhandeling over de Zeeuwfche
bod, van, op dezelve, generhande Manufactuuren
of Handwerken , te mogen brengen
(/;, deze beiden worden nu den 6 van
Lente- en den 5. yan Slachtmaand gehouden:
te iholen begon de Jaarmarkt des Maandags
na ^ Jans Onthoofding, te midden in den
Zomer of, na den 20. van Oogstmaand; daar
g "
u be
S op den i 2. van Herfstmaand:
de Jaarmarkt van Vlisfingen moest, volgens
Oetroy van Hertog Aalbregt van Beuren ,
gegeven, als Ruwaard, beginnen, op St. Simori
en Judas, of den «8, yan Wijnmaand; en
met langer dan vier dagen geduuren; daar zij
nu den tweeden Zondag in Hooimaand S
f ' ?}} ? "
i e t ei
ndigt dan met den van
die zelfde Maand; van welke verfchikkinoen
en langere voortduuringe dier Jaarmarkten
b q W a l d ,
S n toe
V k
^ven^rieven $
heden toe aan mij, noch Graaflijke , noch
Staatehike Brieven, Octroijen , ofRefolutie
zw voorgekomen : weshalven 3fH2
nen te mogen befluiten, dat de Regeerin^
der Zeeuwfche Steden, ter B e ^ e ^ S I
der Kooplieden en Kramers, die gewoon waren
onze Jaarmarkten bij Je woonen dfe
Markten verlegd, en, als bijna eikanderen
volgende verfchikt zullen hebben; wint
Veere houdt hare Jaarmarkt van den eersten
Zondag m Hooimaand, tot aan den tweeden
bondag; wanneer dc Jaarmarkt te Vlisfinoen
aaiivang neemt/ en voorduurt tot aan deï
twee entwmtigsten dag dier maand;op den welken,
HoIlL°. C
n w e
l a c a a t e n e n
"r- ^ Ordonnantiën var,
ïiollanderj Westfnesiand, I. Deel Fol. 58 en I 1 S.

•Jaarmarkten of Kermisfen. 87,
ken die van Middelburg, met trompetten gefchal,
wordt aangekondigd, en geduurt tot den
vijfden van Oogstmaand: wanneer den Kramers
en Kooplieden enen korten tijd wordt
o-elaten, om naar huis te keren, en hunne
Kramen , of Winkels , met nieuwe en andere
goederen en koop waaren te voorzien, die zij
oordeelen het meeste, op de naderende Goeiclie
Markt, getrokken te zullen zijn,die den acliten-twjntfeften
van die Maand invalt: van waar
zij zich naar Zierikzee begeven; en eindelijk
van daar naar Tholen kunnen reizen. Wij
vinden nog, waar uit men al verder zoude
mogen befluiten , dat onze Zeeuwfche Steden
het houden van hunne Jaarmarkten zich hebben
aangematigd : dat die van Zierikzee de
vrijheid hadden , om, boven hunne Zomei-
Markt,nogene Vrije Markt, van vijftien dagen
lang, Jaarlijks, te houden; waar van tbe-

88 Verhandeling over de Zeeuwfihe
deelbare rechten der Opper-Mogenheid is s
mag men nog daar uit opmaken: dat de in*
s Lands Gelchiedenisfen door kundige van
• hJ }
aü d e S t a a t e n
g t :
f >?X van Hol-
„ land nochtans fchynt het recht, van bijzondere
Markten te mogen aanfteflen, na
>, de dood van den laatsten Stadhouder, Wil,
" F? f - ? e d e n e v e n e ] i
i ' S i k
verfcheidene
„ Gerechdgneden, door de Stadhouderen,
> m de Stem'
" hXu lm
A f T> bezeten
„ hebbende Steden van Holland, gekomen
te zijn; met welk zepven hii fchiinri-f.
kennen te geven : dat, otder andS Grechtheden
van de Heeren Stadhouderen van
Holland, Zeeland en Utrecht, het reek van
Vrije Jaarmarkten te vergunnen, is begrepen
geweest Ten aanzien van Zeeland, ontmoe-
é é n v o o r b
w J2 Sr ^d, in Prins
Willem den Eersten, die, bij Opene Brieyen
van den 26, van Louwmaand Ï574; £
dïe van Arnemhiden de vrijheid gaf, tol het
oprechten van ene Vrije Jaarmarkt hy te„
ware men die vergunning van Zijne Excellentie
met als Stadhouder; maar, als de aan
Mem opgedragene Hoge Overheid van Holland
cn Zeeland wilde toekennen: dochhoe'took
zij, de meer dan eens aangehaalde Raadsheer
m den Hove van Friesland Zacharias Huber
ge-
f'*j Over de Hol!. Kermisfen. pte. ao.
O; ^nalkgangelirom]k van Zeel. I. Deel. c float

Jaarmarkten of Kermisfen: 89
getuigt OQ .-Schoon het recht der Jaarmarkten
gen van de Rechten der Hooge Overheb is;
„ Wordt evenwel dit, m onze Provincie
„ Friesland , zo niet in acht genomen, nade-
, maal de Magistraten en Officieren, allenthal-
L ven, niet alleen Week- maar ook Jaarmarkten,
in hunnen bedrijve , tot hunne keuze,
Z en p-erief der Ingezetenen, aantellen; dan,
,, in hoe verre 'deze aanmatiging met het
\, ftrengste recht bestaanbaar zij, Jaat ik aan
„ 't onderzoek van anderen":, hen wijzende
naar 'tgeen de Heer yen Loon daar pp lieert
aangeteekend : dus zegt de meer- gedachte
Voorzitter van 't Zeeuwsch Genootfchap
der Wetenfchappen (/)•
Hoewel nu, uit het tot hier toe betoogde,
wel blijkt, dat onze Zeeuwièhe Vrijheeren:
dat de Regeeringen der Steden ; dat het Uitflekendfle
Hoofd aan de Hoge Regeering dei-
Provincie , de Doorluchtige Heeren Stadhouders
, in der tijd, dat Recht geoeffend hebben
; en misfehiep, bij voorkomende gelegenheden,
nog oefenen zouden; zo fchijnt échter de
natuur en aart der zake te vorderen; dat men
ene zodanige vrijheid, zo algemeen, aan alle
Vrijheeren , Steden, en Heeren Stadhouderen
niet kan toeftaan: als of zij die magt, aan, en
uit
O) Hedendaagfche Rechtsgeleerdh. IV. Boek.
o. Kapittel. ,
(l) Verhandel, over de Jaarmarkten, of zogenaamde"
Kermisfen ; geplaast in de Verhandel, van het
Zeeuwsch - Genootfchap der Wetenfchappen te V Uiringen
pag. 14. in het Voorwerk.
F 1

f o Verhandeling over de Zeemvjcht
uit zich zeiven hadden , en als onaffcheideluk
van hunne hoedanigheden en nrnpSk-
iict met het recht overeenkomftiger te zijn
dat de Hoge Overheid aan hunhcS zelveTt'
gund en toegaan moet hebben; S Z S
oevoegd zyn, om vrijheid van Taarmarkten te
geven: het recht toch der Markten n ' t Ü
» op zich zeiven, gelijk wij toon^ 2n
recht, eigen aan de Hoge Overheid • doch
tellens een zodanig recht, dat de Hoge Over
aanfS°"iöeoefenen jWook
Maar afhanghjk, kan mededeelen; dan
door welke mcdedeeling, Zij zich nie Xl
en al ontrekt, om het Ópperfte »eLc\fover
het medegedeelde te behoSfS^S
en bhjft in allen opzichte, en enallen tt
a t f C n d C
voörSaaf H "
W C
SS 2 ? df" §' e e n
' °P Haren
I n d e r e d i e
L a /' ' onderhorige,
dat medegedeelde ter uitvoer kunnen brengen;
en aan Haar daar voor verantwoorS
*gn: hoe vrij dan ook gemelde Vrijheer n
zijn mogen; wat gezag de Steden, en derzelver
Rederingen ook mogen hebben;' zo met betrekking
tot den Staat, als tot hare In- en
Opgezetenen; wat uitgeftrekte magt en uitne-
^W^I^Sta&oudersMfhe^te,-
onderhorige uitvoerders van de magt 'en ï
der Hoogfte Overheid; en, fchoon zij Vjeen
ook Hoge Heeren genaamd worden, 4 en
Wijf

Jaarmarkten of Kermisfen. 9t
blijven zij, des niet tegenftaande, afhanglijke
Leenmannen van hunnen Opperden Leengever,
van wiens hjftelling en bevestiging
zij al 'hun magt en gezag ontlenen : daar nu
alle Vrije en Hoge Heeren niet altijd met een
en dezelfde magt zijn voorzien geworden ;
maar, naar goedvinden van den Leengever;
aan den enen meer luister, en meer gezag ,
dan aan den ander gegeven wordt, na dat Hij,
bij de eerfte uitgifte van het Leen, den Leenman,
meer of min, aan zich moest of wilde verbinden
en verplichten;of ook, na dat Hij van
den zeiven ,meer of min, dienst genoten had,
of voorzag, in het toekomende van hem te
zullen genieten \ dan, al die magt, al dat gezag
, en al die luister van dien Leenman ,
blijft den Leengever .onderworpen; en de uitoefening
van dezelve wordt verftaan te gefchieden
, buiten krenking van den Leengever,
van de Hoge Overheid, en van hare Opperfle
Magt: dus wanneer men in acht neemt,
dat de Vrijheeren van Tholen zulke doorluchtige
Perfonagien waren, dat zij, ten opzichte
van hunne Hoge Geboorte , met den Land-
Heer, ' dep" Graaf van. Zeeland , hunnen
Leenman, gelijk ftonden, enmisfehien, in
vermogen, den zeiven weinig behoefden te
wijken; want de oudfte bekende Heer dier
Heerlijkheid was Jan van Avennes, Zoon
der Gravinne van Vlaanderen: aau «iefl Koning
Willem,' te gelijk Graaf van Holland,
zeer veel verplicht was, door dien Hij den
zeiven de Stad Aken had helpen winnen; zo
dat Hij zich met zijnen Broeder Boudewijn
verftoutte, om Zeeland bewesten Schelde, zich
t,oe

meil A t e ' f t
over de Zeeuwfche
i n H
^lijk begaf
Vierden; en het gehee e Graaffchan i J
gouwen bekwam fo; datde H g^Sd
e m
OP in 'Lr" ,? i
H?n S * '
m k
B r o e d e r v a n G
^ r g e S
raaf Willem
den Goeden; en van dezen wederom £
den dood van haren Vader, in 't TaV/aS?
voorgevallen, op zijne Dochterïolnlnt
van Henegouwen, Gravinne van' Soifon
en van Haar wederom op haren Zooifo'
dewyk s doch, deze in den Jare itTonse
der Jan; welke Heer zich in Huwelijk verbond
met Ifabelle, Dochter van Rci ihout
Graaf van Gelderland; die, insgelijks S
derloos overleden zijnde, £ den Ja c
die ^eerlijkheid van Tholcn zijnen otereu
broeder Guy van Blois liet erven (J) >ook
dient van ene andere zijde in aanmerk 2
^Mgpm* dat Adolf en
haan van Bourgondie met min uitmuntende
Mannen peest zijn, aan wien onze Graven
zeer veel verplichting hadden, en die ook
met de eerste en voornaamfle eerampten S
ftM waren,: zijnde, eerstgemelde Bur'-
Graaf van Zeeland (o) j en de andere Ad-
miraal
p4 W
i^T0o Va
, derla,lcIf
''' reIIfst0,fe
'
3 9 a
/ i•,• 3° T
- 392- "95.
e ê e m T O O l d l 5 e S t a a t v a n
P4 72. beland, II. Deel,
A°Li m
\ mil
T e
a t i o
Tim illufhisfunae Z
°> Honori et me-
C e m i t B o r f a ! i a e ^ ^

'Jaarmarkten of Kermisfen. 93
miraal en Stadhouder over Holland geweest,
wiens Heerlijkheden Veere en Vlisfingen tot
een Mark-Graaffchap verheven zijn geworden
f p); zo laat het, bijna,geen twijfel over , dat
deze uitmuntende Vrijheeren, met de uitgeftrektfte
magt, gezag en luister over hunne
Heerlijkheden Tholen en Domburg zullen zijn
voorzien geweest; en, uithoofde van hunne
Leenbrieven, alle de Hen toegeftane Opper-
Hoogheids rechten , binnen hunne Heerlijkheden,
zullen hebben kunnen en mogen
oefenen; en, bij gevolg, ook Jaar-en Week-
Markten, in dezelve, oprichtte; zonder
dat zulks bij andere Vrijheeren, die met
ene zo wijduitgeflrekte magt niet voorzien
zijn geweest, in navolging kan getrokken
worden; zijnde aan deze alleen, gelijk gemeenlijk
gefchiedt, toegeftaan, ter handhaving
van goede orde, in hunne Heerlijkheden,
onder anderen, op het houden der Jaarmarkten,
binnen dezelve, beitel te doen,- en
regelen voor te fchrijven, volgens welke die
Markten moeten gehouden worden; Reglementen
te maken, en die door hunne Weth ouderen
te doen achtervolgen, uitvoeren en nakomen
; als gevolgen van de hen aanbetrouwde
Rechtsvordering: trouwens, op die wijze
beredeneert dit ftuk de in onze Vaderlandfche
Rechten doorkundige Advocaat Mx.Pieter
(p) Wagenaar, Vaderl. Histor. V. Deel. pag. 193-
194. 294. 428.

94 Verhandeling over de Zeeuwfche
ter Bon («O' „De middelbare Jurisdictie
* C«gt hij) bemoeit haar bij Ons, met or-
„ de te ftellen en Reglementen te maken,
„ naar gelegenheid van zaken, op dadelijk?
„ fche voorvallende Policie $ dat is, 0p alle
„ zodanige zaken, die, tot confervatie en on-
„ derhouding van goede orde, en weering
„ van inbreuken in de Policie wordt gerequi*
„ reerd: waar onder dan ook begreepen is,
„ het ftellen van Orde, en het maken van
„ Reglementen, op Kermisfen, Vasten-A-
„ vonden, Jaar-Markten, Kramers, Ka-
2» m e n
f - Tafel-Sneelders, en diergelijken."
Dusdanige Magtnifhebben ook deRegeeringen
der Steden uit hoofde van bun Rechtsgebied
en oeffenendezelve; ook dadelijk, tenopzichte
der Kermisfen en Jaarmarkten t dus namen,
inde voorgaande Eeuw, de Edele Achtbare
Heeren der Regeering van Middelburg
ene Refolutie , betreklijk het vertonen van
Comoedien, en de ongereldheden der zoo-e< naamdeKwakzalvers, enz., geduurende de
Jaarmarkten binnen hunne Stad: gelijk ook welgemelde
Hun Edele Achtbare, Sp den ^ van
Sprokkelmaand 1704, uit dien hoofde, toeftonden,
om van buiten , op de Jaarmarkt,
te mogen te koop brengen allerleije goederen,
bij Ambachtslieden van Gildens aldaar gemaakt,
en verkocht wordende; 't welke op
andere tijden, bijzonderlijk verboden is: en
den* n ^ ? ^ 3
" H
° g e e n
acn. II. Deel. Num. 18 en 44.
we­
AmbacbtslwteriljUi*

Jaarmarkten of Kermisfen. 95
•wederom verbood die zelfde Regeering, in den
Jare 1733, op de Kermis, te koop te brengen
enig Schoenmakers werk, buiten de beiloten
Steden in Zeeland , gemaakt; welke
Refolutie nog Jaarlijks onderhouden, en in
de gemeene Nieuwspapieren, of Couranten
vernieuwd en aangekondigd wordt: zo als
Hun Edele Achtbare, insgelijks, bij Refolutie
van den 13 van Herfstmaand 1754 , het
verkopen en venten van ongekeurd Tin verboden
hebben; ook hebben Zij, op den 2.5. van
die zelfde maand, in den Jare 1712. aan alle
Uitlandfche Kramers verboden, om, langs de
huizen der Burgeren en Ingezetenen binnen
hunne Stad, te venten en te koop te veilen enige
Keurslijven , Schoenen, Muilen en andere
Winkelwaaren, welk verbod hunne Edele
Achtbare naderhand hebben vernieuwd : nog
behooren insgelijks hier toe alle Reglementen
en Ordonnantiën op het zetten en flaan van Kramen
, geduurende den tijd van de Vrije Jaarmarkt,
binnen die Stad, van den 18 van Hooimaand
1711. van den 5. dier zelfde Maand
1760, en van den 7. dier Maand 1761 • Uit die.
zelfde magt, welke deRegeeringen der Steden
hebben over het beflel der Jaarmarkten, in hunne
Steden gehouden wordende ; belloten ook
hun Edele Achtbare de Heeren Burgemeesteren
enRegeerderender StadVlisfingen,den iavan
Hooimaand 1766, om ene Buitengewone Belastiug,boven
het gewone Markt- of Staan-geld, te
leggen op de buitenlandfche Schoen- en verdere
Kermis-Kramen, Marsjes, enz., ten behoeve
van denNederduitfchen Armen dier Stad; welke
belasting niet alleen, in den volgenden Jare
176?,

v
Dit Huishoudelijk
beftel
is echterniet
genoeg, om
jaarmarkten
96 Verhandeling ovfr de Zeeuwfche
1767, is vernieuw d; maar tevens voor het vervolg,
immers, tot welgemelde HunEdele Achtbare
anders zullen goedvinden,werd vastgeftelden
aan dit beitel over de Jaarmarkten, uithoofdevan
Rechtsdwang, moet men mislchien ook
toefchrijven het vermogen der Steden en
derzelver Regeering, om den tijd, tot het
houden van hare Jaarmarkten, naar goedvinden,
te verzetten; naardien het verleggen van
den tijd, eigenlijk gefproken , aan de kracht
oer Voorrechts-Brieven niets beneemt, ofte
kort doet. Zulk ene eigendunkelijke verlegging
van hare Jaarmarkt, vindt men inde Walcherkhe
Smal-Stad Arnemuiden: men was gewoon
aldaar de Kermiste houden, op den eeriten van
Bloeimaand; doch de Regeering van die Stad
vond goed deze Kermis te verleggen in ene Jaarmarkt,
diegehouden zoude worden acht dagen
voor de Veerfche Markt ;waar van de Bekendmaking
111 den Jare 1661. werd afgekondigd:
edoch men vondt wel haast ons Nederlandsen.
Spreekwoord bewaarheid: Alle verandering
maakt geene verbetering: het verleggen dier
Jaarmarkt gaf, aan de Stad en derzelver Ingezetenen,
weinig voordeels en nuts: des de Regeering
inden Jare 1665, belloot, om tot betere
bevordering en voorfpoed van hare Stad
en Inwooneren, den tijd dier Jaarmarkt andermaal
te verzetten, op den tweeden Pinxterdao-,
om tot aan het einde dier Pinxterweek te st
duuren.
a
Dit Huishoudelijk beflel en recht, zo der Stedelijke
Regeeringen , als van anderen, wier
vrije, wier Hoge, wierAmbacbts-Heerlijkbedtn
met het Recht van Jaarmarkt of Kermis
be-

jaarmarkten of Kermisfen. 97
bevoorrecht zijn; of, die, door ene onafgebroke
gewoonte,van onheuchlijke tijden, dat
recht bezitten; levert echter, mijns oordeels,
geen voldoend bewijs op, om j aan die Stedelijke
Regeeringen, of Vrije, Hoge-of Ambachts-
Heeren, de magt toe te kennen, om hunne Jaarmarkten,
voor al die hen, door deLandshoofden,
gefchonken zijn, te doen houden, of met
te laten houden,naar hun welgevallen; dezelve
op te fchorten, te doen ilaken; of nieuwe op te
r ichten, en in te ftellen; want, fchoon Hun Edele
Achtbare de Regenten van Middelburg, in de
Jaren 1641. 1642. 167a. en i747-? deWje
Jaarmarkt hebben opgefchort; fchoon Zij, m
het laastgemelde Jaar»daar in, door de Regeerin-

98 Verhandeling over de Zeeuwfche
waard van de Landen van Holland en Zeeland
aangefteld zijnde, in die hoedanigheid;
aan de voornoemde Stad ene Vrije Jaarmarkt
vergunde ; zo ten blijke zijner toegenegenheid,
als om zeer veele getrouwe dienlten dooide
Burgeren dier Stad aan zijnen voorfchreven
Broeder gedaan; waar van de Jaariijkfche terugkeermg
nog telkens een nieuw aandenken
geeft. Aan zulke Vrije Jaarmarkten toch zijn
doorgaans zulke heerlijke Voorrechten verknocht,
die- Vreemdeling en Burger, die Buiten
woonende en Ingezetenen te flade kunnen
komen ; en van deze Voorrechten mogen
geen mindere Regeeringen, willekeurig
zonder verlof van den Gever, of van dien '
welke Hem vertegenwoordigt, affiand doen;
zo min voor enen bepaalden tijd, als voor
altoos : want alles, wat aan ene ganfche
Maatfchappij van Menfchen niet alleen belloon
; maar waar aan ook derdens, buiten
de Leden van die Maatfchappij, oeleoen legt
dit kan niet elk Lid, noch ook ene
Dc jaarmark.
ten, buiten
toeft emming
iicr Hoge
Overheid ingevoerd,
misfen dc
voornntnftc
Voorrechten.
ö
mindere'
Regeermg dier Maatfchappij, doen ftil liaan;
zonder het récht van hare gehele Maatfchappij;
zonder, inzonderheid, het recht van die
derdens te krenken (s), en hierom laat zich
onze Zeeuwfche Rechtsgeleerde, ten dien
opzichte, met zo vele woorden, dus uit:
,, Gelijk de Hoge Overheid alleen vrijgeleide
„ kan geven; zo kan ook niemand enige
„ Kèïmisfen, buiten de Hoge Overheid, in-
„ ftel-
(0 L. 7. I i. Lib. 3. Tit. 4. Quod cuj'uscunque
Univerlitatis nomme vel contra eam agatur.

Jaarmarkten of Kermisfen. 99
feilen: want die Kermisfen, welke, bij
Z het Volk, dat onder ene Hoge Overheid be-
„ hoort, zonder enig bijzonder voorrecht;
Z zonder verjaring; en zonder wil en weten
van de Ho«e Overheid, worden ingevoerd;
* hebben dat Voorrecht niet (O ": het welk
de Aanteekenaar Mr. Simon van Leeuwen, na­
der bevestigt (u): ten ware ene Stad of Heerlijkheid
aantoonde , van onheuchhjke tijden,
in een onafgebroken en gerust bezit van ene
Vrije Jaarmarkt of Kermis te zijn; hoewel
buiten flaat zijnde om daar vaneen Voorrechtsof
Verlofs-Brief aan 't licht te brengen; of
de eerfte inttelliiig aan te wijzen: en, hoewel
het waar zij, dat wanneer men acht geeft,
dat het recht van Jaarmarkt een gedeelte van
de rechten van Opper-Hoogheid zijnde, volo-ens
de Wet van Keizer Jnafiafus(y), door
?reene verjaring, hoe oud zij ook zijn moge,
zoude kunnen bekomen worden; zo meen ik
echter, dat men dien regel der Anaftatiaaniche
Wet, op het houden van Kermisfen, of Jaarmarkten,
niet, ten zij zeer gewrongen, kan
toepasfen inaaidien die Wet van Keizer Anajlaüusm
het geheel van zulk ene zaak geen gewag
maakt; zij toch handelt alléén vanhet opbrengen
van Schattingen, en andere Dienstplechtigheden,
(t) Peckiusvan Hand-opleggen en Bezetten, 10.
Deel Num. 5. pag. 239. .
ftO Ad hunc Peckii locum; kZaclmtas H:>to IJejdend.
Rechtssel. 4. Boek, 9. Deel, Num. izV.
(v) U Üb. 7. Cod, Tit. 39- De Praelenpt.0-
Tilbus xxs. vel XL. Annorum.
G %
Evenwel
kunnen Vrije
Jaarmarkten
door Verjaringbekomen
worden.
Zonder dat
du Wet van
Keizer Anaftafius
zulks
verhindert.

ico Verhandeling ever de Zeemvfcht
den, welke de Ingezetenen, de Onderdanen,
gehouden zijn te betalen en te volbrengen ten
betoge ,dat zij in de daad, de Onderzaten van
de Hoge Overheid zijn; en zulke Onderdanen
kunnen van die Dienstplichten, van die fchattmgen
en lasten niet ontheven gerekend worden;
fchooMe Hoge Overheid van hen die Dienftcn
en Miattingen, in geene dertig of veertig foren
hadgevorderd,- zo lang de Hoge Overheid het
heffen, opbrengen en daar ftellen van die Lasten
en Diensten, niet uitdruklijk vernietigd en
ingetrokken heeft: ook komt hier nog bij ,dat
hetinftellen van Jaarmarkten een recht is van
de Hoge Overheid, \ welk mededeelbaar is;
en aan anderen vergund kan worden, zonder de
Upper-Hoogheid te krenken, oftebenadeelen;
waarom Zij ook het houden van Jaarmarkten,
buiten Haar verlof en toeftemminoom
zo te fpreken, als door de vingeren kan
zien, zonder, daar door, aan Haar recht te
kort tedoen;enzodanigevoorbehoudino-en dei-
Vorsten, of Opper-Hoogheids Rechten, kunnen,
bij verjaring, verkregen worden f»;naardien
ene verjaring van onheuchlijke tijden aan
de kracht verkrijgt van" enen wettigen titul
van een recht, van ene ftilzwijgende, van'
ene oogluikende toelating; van een wel en
te recht verkregen verlof der Hoge Overheid •
waar vair ene , bij ftilzwijgen, verkregene
Dienstbaarheid op een anders Goed, ten
voor-
O) Fritfchius Gymnasm. fmidic. de Resali Nurtiinarnm
Jure ac Privilegüs, Cap. 4. Num. 56.

Jaarmarkten of Kermisfen, \o\
voorbedde ftrekken kan.: ene Dienstbaarheid
nu leert ons de Rechtsgeleerde Pomponius
(x), waar van het begin, 's menfchen geheugen
overfchreidt, wordt gehouden , de plaats
van een vastgefteld Recht van Dienstbaarheid
te bekleden; en uit dien hoofde, houdende
Rechtsgeleerden ook voorenen Stelregel, dat
ene verjaarde gewoonte komt in de plaats van
een Voorrecht, door de Hoge Overheid verleend;
en dat dus Hij, die in een onheuchhjk
bezit is van Opper-Hoogheids Rechten te verlenen,
zo wel als de Hoge Overheid zelve,
een algemeen Voorrecht kan toeflaan en ver­
gunnen (j). ,
De eerlte drijfveer en aanleidende oorzaaK
voor het invoeren van Vrije Jaarmarkten, is,
uit bet tot hier toe betoogde, gemaklijk op te
maken. Het Bijgeloof, naamlijk, en het ontbeeren
van verfcheide zaken. Hoe het Bijgeloof
de oorzaak zij geweest van de plechtige,
de Hatelijke, en de.niet minder prachtige Inwijdingen
der Kerken, en andere Godsdienftige
Geftichten; hoe, Jaarlijks, daar van de
Gedenkdag op dezelfde wijze gevierd werde,
'hebben wij reeds in het breedc befchouwd: ook
hebben wij gezien, dat deze Feestvieringen ene
me-
(x) L. 3. J. 4- Lib. 43. D. Tit. ao. De Aqua
Cottidiana & Aeftiva.
(7) Peckius van Hand-Opleggen en Bezetten, tei
aangehaalde plaatfe Num. 5- Speculator, en Bartolus,
bij Hem aangehaald; inzonderheid het Refcnpt van
Paus innocentius den Derdeman den Graaf vanTouloufe.
in Lib. 5, Decrctalium Gregorii IX. Tit. 40- Cap. 2$
O 3
Aanleidende
oorz«ko tot
liet hoiidi.ii
van ICermisfuii
en JaaimaïKteri.
Deze waren
het (Bijgeloof.

De Niemvs.
gierigheid.
E» de Winzucht.
101 Verhandeling over de Zeeuwfche
menigte van Vreemdelingen en Buitenlieden
derwaards heenen lokten, om die zo pracht*
ge, als Hatelijke Kerkdienllen bij te woonen:
het verb.jfcend Bijgeloqf toch ontftak enen
Godsdienftigen ijver in fommigen, die aan
zijne magt gekluisterd waren : deze fnelden
naar die beesten , om daar de Voorbiddingen
der Heiligen, tot zegen van de nieuw,
ST?% V d e verniemv
f de, en Voor de
aanhoudende duunng'dier Kerken en Geftichten
van het Geduchte Opperwezen af te
lmeken > voor al, daar de Opper-Bisfchoppen
van Rome niet ongewoon waren, om,
en einde die Kerk-Feesten des te luisterrijker
e maken, enige Aflaten te vergunnen
aan hen die , 0f de Kerk-wijding zelve ,
of hare Jaarlykfche Gedachtenis, bijwoonden
en hielpen vieren f» : ook troonde
de iNieuvvsgiengheid niet minder aanfehouweren
met zich, om dien weitlchen pracht
en luister, die deze Kerk-Feesten vergezelde,
van, pabij, en met eigene ogen te aan*
fchouwen en zich over derzelver praal te
verwonderen: eindelijk dreef mede de'win,
l\mT knth
ï B
ï xkn
f ls
zucht,
- * Trafiat. de Dedicatione
Bafil.corum Sanflorunr XL. Martynun. Fmumtus
clefiae fuaeMgustmus Epiitol. 2 5 r. Anbrofm^ Epis-
piftol. n|. Hmermm Auguft. Viromand. pag. 124.

Jaarmarkten of Kermisfen. 103
zucht, uit een aangeborene geneigdheid, om
uit dat alies te gelijk het tijdelijk beftaan te
vinden , en voordeel te trekken, geene geringe
zwermen van Kooplieden , Kramers,
Winkeliers en Ambachtslieden naar die Kerk-
Feesten , bewust bij hen zeiven, van de
kracht en waarheid van het fpreekwoord: bij
't meeste Volk is ook doorgaans de beste nee-
ring :' dus verhaalt ons ook de beroemde Ge-
1'chiedlchrijver van Amfteldams Opkomst, Aanwas
, Gefchiedenisfen, Voorrechten, Koophandel
, Kerkenftaat, Scholen, Schutterijen, Gilden
en Regeering, Jan'Wagenaar (s*) : dai
de drie Vrije Jaarmarkten in die Ilollandiche
Waereld-Stad, hare oorfprongen vcrfchuldigc
zijn, aan de voornaamite Feestdagen, welke
men aldaar gewoon was op ene plechtige wij
ze te vieren,- en dat tot het bij woonen van de
zelve veele Vreemdelingen derwaards kwamen
: waar bij Hij dan nog voegt hoe dc
Half-Vasten-Markt aldaar hare ïnnelhnc
verfchuldigd is, aan de Gedachtenis van he
vermeende wonderwerk aan het zogenaamt
Sacrament in de Heilige Stede j welks nagedachtenis
altijd, ontrent het midden var
de Roomfche Vasten, invalt: op welker
Feest - dag , v
ene menigte van menfehen, uii
alle oorden , derwaards kwamen ; en dat dc
Regeering om dit Feest te luisterrijker te maken,
en enen meerderen toeloop van menfchei
b.
naar hunne Stad te trekken , een Vrijgelei
(2*) 9. Stuk, 4. Deel, 1. Boek.
G 4
de
Uit voorbeelden'
in
Polland betoogd.
i

104 Verhandeling over- de Zeeuwfche
Hpn'!? ^ ei
^ ^kondigen, voor den tijd van vcer-
geluk, zonder onderfcheid; zelfs voor hen
die fchuldig ftonden aan Pieverij, gemeenen
a?iee°n df V" 1
^
dier
g eli
i k
e eufeldaden •
alleen de Vijanden van den Graaf en die
9 0 8
tTd ooi' V ' ^-waaronder", tedier
?t I e v e n v a n
den oen VorT vorst , nrf of t welzijn 7?^ van ^ den °P Staat en daar
mede gelijk flaande zaken, gerekend werdeT
bezoedeld hadden; uitgezonderd ; terwijïb]
dit Voorrecht het zichtbaar Opperhoofd der
Roomfche Kerk nog ene meSvaïvS
g-Oenisfen, Vrijfpraken en Aflften voedde •
w o e
5? d e n l 6 v a n
' ^temaandlSbè
bkenPaafcheiuoe, verdien^
den, voor welke Vergiffcnisen A&at te bekomenwas
?binnen Amfteldam, en in de naburig
Steden aan de Kerkdeuren en elders, opènll
00k hebben de
StïV ,
deze Hollands vermaardfïe Koopftad,
^ 2
den Brief , hy wclken de Amfteldamfche
Regeenngaan die van Haarlem kennis^eeft
van de te bekomene Aflaten en toe£fcé
Vrijgeleide bewaard (» : dus ook S
de tweede Jaarmarkt in Amfteb HoofiJflad
oe .Pmxter-Markt genaamd, harS^oor-'
iprong uit den zogenaamden Sacraments-dag,
die]
J*) Be
J chn
>ë van Amfterdarn, Fol. i 3 9. gq

' Jaarmarkten of Kermisfen. ie^
die, op Donderdag, naden Eerften Zondag
van Pinxter invalt: op welken Hogen-Feestdao-,
de Amfteldamfche Geeftelijkheid en Burgerij
gewoon was een plegtigen Omgang te houden,van
welken de voornoemde Stads Gefchiedfchrijver
Wasenaar ons enfe omftandige befchrii
ving geeft O): deze Omgangen nu waren
gewoon, ter oorzaak van hunne pracht en
praal geen minder getal van Vreemdelingen aan
terporen, om derwaards te trekken, ten einde
dat Kerk - Feest bij te woonen ; dit toch wordt
als nog veeltijds in de Landen , den Roomfchen
Godsdienst toegedaan, alomme gezien:
en wat nu aangaat de derde, of de Grote Jaarmarkt,
ook wel de Amfteldamfche Kermis genaamd
, die, altijd, in Herfstmaand, op Zonda g,
na den Feestdag, van St. Lambertus, dat is,
na den 17. dag in die Maand, haren aanvang
neemt, en, even als de twee vorige Jaarmarkten,
twee wekengeduurt voor Buitenlieden, en drie
voor Ingezetenen; dezelve is, binnen die Stad,
ook ingevoerd,bij gelegenheid van ene Kerk-
Mis, of de Inwijdinge van ene der openbare
Kerken aldaar; \ zij de zogenaamde
Nieuwe; h zij, gelijk voorzeide kundige
Gefchiedfchrijver vermoedt, de Oude Kerk:
en werd op deze Jaar-Feesten al mede, voor
veertien dagen lang, Vrijgeleide gegeven aan
allen, de vijanden van de Stad en van den Staat,
en deBallingen,alleen uitgezonderd;en dit gunst-
(b) Befchrijving van Amfterdarn,2. Deel, 2 Stuk,
4. Boek pag. 405.
O 5

F.n uit de
Zeeuwfche •
Jaarmarkten
nader aangedrongen.
106 Verhandeling over de Zeeuwfche
Wanneer men nu den tijd , bepaald tor
het houden van vele pnzej Te Ifeh
Jaarmarkten, volgens hare Voorrechts-Brieven,
in acht neemt, wordt men wel haast overtmgd
dat ook de Zeeuwfche KeSen
-n^e^hjkeKerk Mislen, « Sw^S
Kerk-beesten haar begin verfchuldiod riin •
Sdm
f
e
d
z
d
rr
rr
R
Z(
P
de
F<
tw
M
te
da;
Ze
Ke
ma
no^
der
d
o?^
jaald m of ontrent het midden van de Vasten
wegtdeS
ur-f Jd
, e drücvi
ge> en aan de andere ziide
erbhjdende nagedachtenis van 's Heilands
"ter Inden, en ^m^^od^r
Mge vreugdedagen behoorde geléSS 'te
intsd"^r V
r *^P^ehghaSen
m die
a r ï ? J ^ ^ ° jd,elkeneJaar-
ljl d l e v a n a n d e r c
inS' u Steden op niet
S t a t e i
S c h ^ f ? e F
^«-^gen, P
in de
* ?** g e r d WOT
T dende,°invallen:
nam de Jaarmarktte Westcappelle haar ben
d e n
-MaaS Tf , G c b 0 0
»^g derMoeest
van At - J 1 1 1 1 V a
H ^ " G o e s v o I d e h e t
est van Mana Hemelvaart, en Middelburgs
S
S^^^^^thet^estvanMal
|danaaanvangnemen,en tot ene Jaarmarkt
van 6? °. 0k
, tC T
^Ien, werd de
ne t J*l S
° hoofd
S, midden in den
a r b gin v c r k o z e n
m?ste vn'r f ' ^
d
^
g e n k W a m
d e n da
n « T,X " °P S> dieSim
/vnlT 1
^ t0
. e
8- ew
y d:
Fecstdagen 5
, dieals
met vollen luister, i n de Roomfche Lan-
, gevierd worden. Deze Hoge dagen vervol-

Jaarmarkten of Kermisfen., 107-
voloens door ontelbare Vreemdelingen, door
Buitenlanders , door Afgezetenen, met der
Steden Ingezetenen, gevierd en bijgewoond
wordende, was het zeker, dat alle die monden
gefpijsd, en van her benodigde voorzien
moesterlworden. De Steden, meest uit geringe
beginzelen opgekomen; en, 111 die oude
tijden,op verre nazo fterk niet bevolkt zijnde,
als tegenwoordig, (een kleine ipruit toch groeit
met 'er tijd tot een volkomen boom) hadden,
in het begin, gebrek aan voorraad, om zo
vele Vreemdelingen, Uitlanders en Afgezetenen
te fpijzigen; ook ontbeerden zij met zelden,
voor zien zeiven het geen tot vermaak, tot
fieraad, en luister van den Feest-dag , konde
en diende te ftrekken. De Zeeuwfche Steden
voornaamlijk, hun laag begin uit yisfchers
hutjes en rieten daken genomen hebbende,
vonden zich, met den tijd , allengskens door
meerdere gegoede , door handeldrijvende
Kooplieden 9 door Zeevarende perfoneii bewoond;
voor al, na dat de bulderende Noordzee
de grendelen der Wielingen gebroken , en
ene geweldige, en niet min verfchrikhjke,
Doorbraak aan of in die zogenaamde Wiehno-er
Sluizen en Duinen veroorzaakt heeft, die,
Vlaanderen en Brabant, wei eer niet ver van
Zeeland gelegen, van deze Eilanden , als
't war§ afgefcheurd , en door ;> zulk ene
verbazende wijdte van een gefcheiden heeft,
dat men zich ter naamver nood, met flaauwe
trekken , den vorigen Hand herinneren , ot
voorftellen kan (c). Die geringheid van.
In-
(c) Ajriovn Kluit, Historia Crinca Cdmfca&a

ió8 Verhandeling over de Zeeuwfche
Inwooneren, 'tgeen gebrek aan noodwendigheden
veroorzaakte, vorderde derhalven, dat
op, of tegen' het invallen dier hoogflatelijke
Feestdagen, allerleije toevoer van buiten werd
aangebragt; t welk derhalven de eerste en voornaamfte
aanleiding gaf, dat, op en tegen het invallen
van'die plechtige Kerk-Feesten, ene
menigte van Buitenlanders, Kooplieden en Kramers,
zich, met alle zoorten van Koop waaren;
van leevens onderhoud; en van 't geen door de
kunst bedacht;den noestigen Arbeider gewrocht;
en den Ambachtsman vervaardigd was, het oog
bekooren,de onverzadelijke begeerte voeden^
der pracht en praal iets nieuws, iets vermaakhjks
verzorgen kon; derwaards heênen begaven;
om hunnen handel te drijven; hunne waaren aantebieden;
hunne winkels open te zetten;met
hunne te koop gebrachte goederen de Ingezetenen
en Vreemdelingen te gerieven;en zo veel
mooglijk hun voordeel te bereiken;overtuigd,
dat bij ene toegevloeide menigte hun winst gelegen
is. Uit de overkomst van deze Kooplieden,
Kramers, Winkeliers,, Ambachtslieden en
Vreemdelingen, trokken vervolgens der Steden
Ingezetenen zeer veel voordeekwant zij kreegen
daar door gelegenheid,om zich van alles,niet
alleen wat zij op dien tijd, en voor dien Feestdag;
maar ook voor een geheel Jaar benodigd
hadden, te voorzien; daar de Winkelhouder
de Inwooneren, op dien tijd, daar door, hunne
Win-
Hollandïae & Zeelandiae ab Antiquisfimis inde de
ducta temporibus. Tom. i. part. 2. Excurfu 7.

Jaarmarkten of Kermisfen. 10$
Winkels ftoffeerde; terwijl de Ambachtsman
en Handwerklieden daar vonden, 't geen zij
niet gezien hadden , en dus Vormen en Modellen
verkregen, die zij, geduurende den overigen
tijd van 't Jaar namaakten, en met winst
verkochten. Weshalven men, mijns oordeels,
niet wel redeneert, wanneer men, uit de tegenwoordige
meerdere bevolktheid der Steden
en den groteren voorraad van alle benodigdheden;
die (zo wel tot 's levens onderhoud,
als ter vermeerdering van pracht en luister
en dus tot voeding van weelde en overdaad
dienende) thans de Ingezetenen in hunne
Pakhuizen, Magazijnen, Kelders , Huizen en
Winkels hebben; of die zij, des benodigd, van
elders ontbieden en krijgen kunnen; de Jaarmarkten,
en in haar begin , en, zelfs nog ten
huidigen dage, voor onnodig, en voor ten enenmaal
onnuttig wilde houden; want fchoon het
wel waarzij^dat de Jaarmarkten en Kermisfen,
op zich zeiven befchouwd , eerder te houden
zijn als Voorrechten voor Vreemdelingen; voor
Buitenlandfche Kooplieden; voor Afgezetene
Kramers , die hunne aangebragte Waaren en
Koopmanfchappen, op de Jaarmarkten en kermisfen,
verkopen, 't geen zij anders, als ftrïjdig
met der Steden Gilden-Keuren, met mogen
doen; zo moet men echter dezelve, uit een
ander oogpunt, bezien, naamlijk : als Koopmarkten
waren zij, in den eersten aanleg, bij
?
t opkomen der Steden , noodzaaklijk, hoedanig
onze Voorouders dezelven ook fchijnen be-
' grepen te hebben. Overheden en Ingezetenen
tochbevlijtigden zich, om'tmeest, om zulke
Voorrechten te erlangen. Genoegzaam elke
Stad

Bedenking
ontrent het
begin der
Zeeuwfche
Kermisten.
-no Verhandeling over de Zeeuw Me
Stad trachtte, zo niet meer, ten minften ééné
Jaarmarkt te hebben; de meesten zochten die
vrijheid twee of drie maal in 't Jaar te ge-
•metcn $ en men hield het voor een allergennglte
plaats, daar het niet éénmaal in 't Jaar
Kermis was. Ja nog heden ziet men op onze
Jaarmarkten ene menigte van Goederen,Koopmanie-happen
en Winkelwaaren aanbrengen,
die, te vergeefs, in de Winkels der Ingezetenen
gezocht worden: en ook onze Winkeliers
zelve voorzien zich, niet zelden, op dien tijd,
van Waaren,die,biJ hen, of uitverkocht zijn;
or waar aan zij vrezen gebrek te zullen hebben
: ook verruilen zij niet zelden, hunne
met meer gezogte Waaren, tegen anderen,
die beter gewild zijn.
Maar, zoude men kunnen zeggen, daar de
meeste van onze Zeeuwfche Jaarmarkten niet
ouder van infelling zijn, dan van de veertiende
en vijftiende Eeuwen; daar de meeste
Steden van Zeeland, daar en tegen, enen
veel hogeren ouderdom tellen; en derzelver
Hoofd- Kerken lang voor die veertiende en
vijftiende Eeuwen gebouwd zijn geweestzovak
m bedenking, 0f men ook onze Zeeuwfche
Jaarmarkten en Kermisfen wel aan zulke
Statelijke Kerk-Misfen, en aan de Inwijdingsfeesten
hunner Parochie-Kerken, kan toefchrijven:
edoch, om die bedenking uit den
weg te ruimen, zo merkeiik aanl dat de
inwijdingen der IIoofd-Kerken, en derzelver
gedachtenisfen, in de Zeeuwfche Steden
kunnen, en, waarfchijnlijk, ook zullen ee'
webd zijn, zonder.dat er te gelijk, bij de
Hoge Overheid f ene bepaalde Jaarmarkt is
in-

Jaarmarkten of Kermisfen. 111
ingericht of ingefteld geweest; want de Kerkwijdingen
, en het Jaarlijks vieren van derzelver
gedachtenis, waren, op zich zeiven,
alléén Geestlijke, of Kerklijke Feest-dagen;
om welke te houden, geen regelrecht verlof
van de VVaereldlijke Overheden, of 's Lands
Hoofden vereischt werd. Deze Jaar-Feesten
vereischten wel enen aanvoer van noodwendigheden;
doch zulks zal eerst oogluikende zijn
gefchied, en naderhand, bij het allengskens
meer en meer toenemen van Kramers en Kooplieden,
daar toe de openbare Markt, door'tgezag
van 's Lands Hoge Overheid ingefteld en
bevestigd zijn: hier bij komt nog,dat, in de
veertiende en vijftiende Eeuwen, de Zeeuwfche
Steden, fchoon ouder in oorfprong, meer dan
te voren 'in Volkrijkheid en vaste Inwooneren
zijn begonnen toe te nemen, en aan te wasfen;
waardoor de noodwendigheden fterker gezocht
en getrokken zullen geweest zijn, naar maate
de Jaarlijkfche Kerk-Feesten luisterijker en
prachtiger werden; het welk de aankomst van
vreemde Kooplieden en Kramers uitgelokt,
aangefpoord, en vermenigvuldigd zal hebben
; daar en boven zijn de Kerk-Feesten
niet altijd, en van hun eerste begin, van jaar-
Markten verzeld geweest; maar 's Lands Overheden
hebben die Kerk-Feesten, om dezelve
nog aanzienlijker te maken, met ene Vrije
Jaarmarkt begunstigd, ook zelfs langen tijd na
dat het Kerk-Feest in zwang was; en ook dit
hebben onze Zeeuwfche Landshoofden niet
wel eerder , dan in de veertiende Eeuw ,
met betrekking tot hunne Zeeuwfche Steden,
kunnen doen , ter oorzake van de zware
en

na Verhandeling over de Zeeundlhs
en langdurige Oorlogen, die onze Graven te
voeren hadden, met en tegen de Lands - Vorften
van Vlaanderen; en wel bijzonder betreklijk
het Eiland van Walcheren , en andere
Zeeuwfche Eilanden; een twist, die, onder
Dirk den Vierden, Graaf van Holland , ontrent
het midden der elfde Eeuw, fchijnt aanvang
te hebben genomen; en tot de regeering
van Graaf Willem den Derden, die &
, in
de veertiende Eeuw, het Graaflijk Bewind
van Holland en Zeeland in handen had, heeft
voortgeduurd; tot dat der Franken Troon-
Vorst, Karei den Vierden, deze onéénigheden
bemiddelde, of, bij verblijf, belliste; met, in
Lentemaand des Jaars 1323, te Parijs, een
Verdrag te doen fluiten, bij 't welk Graaf
Lodewijk van Névers, als Graaf van Vlaanderen,
den voornoemden Graaf Willem, als
Graaf van Zeeland, ontflocg en onthefte van
de Hulde, die de Zeeuwfche Graven, te
voren, verfchuldigd waren, aan den Graaf
van Vlaanderen af te leggen (d): en dus zullen
te voren de geduurige Invallen der VJaamingen
noodzaakhjk den Graven van Zeeland wederhouden
hebben,om de Jaarlijkfchc Kerk-Feesten
, in dat Gewest, met Vrije Jaarmarkten,,
te vereren: ook zullen de ' Ingezetenen
van Zeeland, om die zelfde reden,
tot dien tijd toe, gevvagt hebben, om het
Voor-
Crf) Meyerus Annat. Flandriae ad Arm. 1322. Wa-
genaar in de Vaderl. Historie, 2. Deel 6. Boek, pag.
156- e
n 3- Deel 10. Boek pag. 202.

Jaarmarkten of Kermisfen. 113
Voorrecht, van Jaarmarkten op 'het Kerk-
Feest te m'ogen houden , aan hunne Lands-
Hoofden te verzoeken • want, als men aanmerkt
, hoe 't Graafichap van Vlaanderen
één van die Landen is, welke aan Zeeland ,
inzonderheid aan Walcheren, de naast palende
zijn, waardoor men dan,bij hetopenftellen
van Vrije Jaarmarkten, te wachten had, dat de
meeste Vreemdelingen, die op dezelve komen,
zouden, Vlaamingen Zouden zijn, zo kon de
Graaf, zo min als zijne Zeeuwfche Onderzaten,
tdeflaan, dat, ónder voorwendfel
van ene Vrije Jaarmarkt, en daar aan verknochte
Gerechtigheden, de Vlaamingen derwaards
konden komen ; Zo lang die beide
nabuuren niet met eikanderen bevredigd waren
: maar zo ras die bevrediging beflendig ,
en voor altijd, met plechtigen afftand van een
te vorën vermeend recht, geiloten was, waar
door de Zeëuwen geen verder onheil van hunne
Vlaamfche Overbuuren te wachten hadden,
zo heeft Graaf Willem het Kerk-Feest zijner
Zeeuwfche Hoofdflad Middelburg, met ene
vastgeftelde Jaarmarkt begunstigd; want als
'men den tijd, op welken die Vrije Jaarmarkt
gehouden wordt, in acht neemt, wordt
men, buiten het verhaalde ontwaar, dat de
Zeeuwfche, inzonderheid de Middelburgfche,
Jaarmarkten, zo wel als de me.ste Hollandfche,
en die van andere Landen, Provinciën,
Rijken, en Staaten, aan hunne Kerk-
Wijdings- Feesten zijn toe te kennen: de Jaarmarkt
te Middelburg toch begint nu, en begon
oudstijds, volgens hare inhelling van Graaf
Willem den Perden , op Maria Magdalena
Ji avond,

Hoe, en o]
wsi vrijs e d 1
Jaarmarkten
gehouden
•orden.
U4 Verhandeling over de Zeeuwfche
avond, dat is, den 22. van Hooimaand, en geduurde,
gelijk fommige willen, vijf achtereen
volgende dagen, dat is, tot den 27. van die
Maand; wanneer het Feest van St. Pieters banden,
aan 'twelk de Hoofd-Kerk is toegewijd,
cn welk Feest, bij de Roomschgezinden , den
i. van Oogstmaand, gevierd wórdt, naderde;
•1
zo dat deze Jaarmarkt ltrekteten voorbegin van
dat Feest, op \ welk die van Middelburg dus
konden krijgen en kopen , al 't geen zij, tot
meerder luister van dit hun Kerk-Feest, benodigd
hadden.
; Van ouds, en nog heden ten dage, worden
de Jaarmarkten gehouden, niet alleen op
vastgdtelde tijden; maar ook op bepaalde
plaatlen, door de Stedelijke Overheden daar
toe mtdruklijk verordend: en hier van zijn de
Romeinfche Marktpleinen, en hunne veelvuldige
overal opgerechte Fora, ten hunnen aanzien,
getuigen; en de Opene Brief van Bisfchop
Godeha/d van Utrecht, van den 2. van Wijnmaand
1177, tevoren aangehaald, bevestigt
zulks, ten opzichte van onze Nederlanden (e):
ook worden vervolgens op deze plaatfen houten
Winkels of Kramen, met zeilen overdekt,
die, of aan de Kramers zeiven toebehoren, of
«oor hen gehuurd worden, voor den tijd dei-
Jaarmarkt, opgeflagen, terwijl de Kramers daar
en boven nog zeker geld, gemeenlijk Marktgffrf
genaamd, moeten betalen aan daartoe,
bij de Regeeringen der Steden, aangeftekfe
(e) Mkrii Qwoi Charterb. i. Deel Fol. S8.
Markt-

jaar marken of Kermisfen. 115
Markt-Meesteren: ook betalen, op fommige
plaatfen, de Kramers enig geld, ten behoeve
van de Burgeren en Ingezetenen, die op de
Marktplaatfen wooncn, en voor wier Huizen
hunne Kramen worden opgeflagen, ter ver.
goeding van het belemmeren van derzelvei uitlichten
o P de Kermis, of van het gebruik
hunner Stoepen, Voorhuizen, keidus, m
anderzints, het welk Staangeld genaamd
wordt; en gemeenlijk beftaat in ene geringe
fomtne van penningen, volgens wederzydiche
mondelinge overeenkomst vastgefteld: oolc
wordt nog dooi- de kramers j in fommige Steden,
betaald een zeker Jrmgeld, ten behoeve
van den Gemeenen,veeltijds genaamd denlNederduitfchen,
Annen der Stad. Op deze Jaarmarkten
nu mogen allerleije Kooplieden, Winkeliers,
Ambachtslieden, Kramers, Ingezetenen
, Buitenlieden uit andere Zeeuwfche Steden;
ook Vreemdelingen en Uiüanders, zonder 011derfchcidvan
Sexe,en Godsdienst-oefeningen,
hunne Waaren , Koopmanfchappen , Handwerken
en Winkel-Goederen, die, bij geene
Stedelijke Keuren, verboden zijn, inbrengen
, openlijk ten toon ftellen, uitventen ,
In verkopen; want, fchoon die Jaarmarkten
Vrije Markten zijn, op dewelke een ieder te
koop kan brengen, wat hij wil, wat hem best
dunkt, ^at hem voordeeligst is, Wat hij oordeelt
hem de meeste winst te zullen aanbrengen;
'fchoon die vrijheid zich, zo wel tot de Waaren
en Koopmanfchappen, als tot de Handeldrijvende
Pcrfonen, uitftrekt; zo is echter die
'tri beid bepaald aan Wetten, dewelke het wel*
aiinvan 't Gemeenebest, van de Stad, en van

116 Verhandeling over de Zeeuwfche
derzelver Inwooners vorderen : hierom fielden
dc Romeinen, niet zonder vrucht, en-ge Opzienders
aan, over het handeldrijven, aan welken
zij den naam van Commerciorum Comités
gaven; dezer plicht was naauwkeur> acht te
geven, welke Waaren te koop ingevoerd, en
welke verkochte Waaren uitgevoerd wierden •
en fchijnen de Keizei-s Valens en Grauaan,
to ?> of ontrent het Jaar 375. daarom den
Krijgs-Oversten Theodorm bevolen te hebben
; dat niemand vrijheid had; om W«n
Ohe en geflookte Dranken buiten het Rijk te
voeren; of aan de Barbaren, (dus noemde zij
alle Volken, die aiet naar de Romeinfche wijze
leefden en andere Wetten, andere Zeden,
anders Godsdiensten hadden en min belchaafd
waren) té verkopen (ƒ): dat toch deze Wet in,
of ontrent het Jaar 375, moet gemaakt zijn
m t
f
* £ e
nèOttn, dat die Keizers, op
't einde van dat Jaar, alléén het Rijk in hadden:
wel is waar, dat men in het Opfchrift
van ene andere Wet (g% den 3. van Wintermaand
des zelfden Jaars, volgens hare tlagtet
hng,gemaakt, denamen der Keizeren Valeniimaan,
Valens en Gratiaan, als Rijksgenoten
, gemeld vindt; en dat ook nog ene andere ge -
hjktijdige Wet aan de Keizers Vakhtinlaan m
Valens wordt toegekend fj&) ; doch het komt
ma
(ƒ) L. r. Lib. 4. Cod. Tit. 41. Quae Res Expoitan
non debeant.
K ( g
\ L
- 5
---b ib
- I 2
- C o d
- T i t
- 58. De Cohonairbus,
Pnncipibus, Corniculariis, ac Prirnrpllariis.
{/>) L.-fg.tSb. i2^Codic. Theodcfian. Tit. •,
Df Decunonibvis.

• Jaarmarkten of Kermisfen. "7
mii ontwijfelbaar voor, dat de Dag en JaarïeCSn
dier laastgemclde Wetten niet zijn
lt£n te brengen, noch beftaan kunnen met
derzelver Opfchriften; want, zo men

Ii8 Verhandeling over de Zeeuwfche
uit Antiochien aan dien Hoofdman hunner Lüfwachten
ute^ge Zonde B>éij welke Wet in
het Wetboek van Keizer Theodofius (/) gevonden
wordt. Vraagt men de reden, waarom die
Romeinfche Ailéénheerfchers den uitvoer van
Wijn Ohe of geftookte Dranken, naar buiten
t Kijk, verboden, en niet wilden, dat dezelve
aan de Barbaren zouden worden verkocht a
^u ks was ene Staatszorg, door Hen zeiven iii
de Wet uitgedrukt, welker voornaamfle drijfveer
was, om dat Zij geene aanleiding wilden
geven dat die onbegaafde Volken, op de
zoetheid en aangenamen flnaak dier Vruchten
en Dranken verlekkerd, daar door mogten
aangezet worden, om, des te eerder, op de
Rijksgrenzen aan te vallen, en tegen den Romcinfchen
Staat vijandlijkheden tl plegen. De
vroeger Eeuwen t öch hadden hen meer dan
ééns geleerd; en de Gefchiedfchrijvers hadden
bet, ter waarneming, geboekftaafd, hoe het
Roomfche Rijk ondervonden had, dat de uitvoer
van zu ke Waaren nadelig was geweest'
Immers verhaalt de' Romeinfche Historief^mUviUs
f», dat de Galliërs, verlokt
door de zoetheid der Vruchten , inzonderheid
van den Wijn, met nieuwen moed de
Alpen overtrokken; de Landerijen, bevorens
dooi de Emtscen bebouwd, in bezit namen;
en den Wijn, om het Voïk aan te fporen ,
TiSibus. 7 L i b
' ' 7
- C o d k
- T h e o d o f i a n
O) Lib. 5. Cap. 33.
naar
- Tit.13.de

Jaarmarkten of Kermisfen. 119
naar Gallien overbragten.
S£vlfaSden, op de Vruchten van het Ujrf
ve kkerdte maken: immers door het ld -
ken van de aangename Vrncht^, *Jgg
voortbragt, bewoog de Landvoogd
KSdfchen Koning Albomus of A bo­
nt« &
om derwaards heênen te komen e»
Ké^ Maraaan , zijnen Vinden het on.
derfcheid van Wapenen met willendefleren
SenV op dat zij noch moediger, noch flor
ter^Sten worden, verbood insgelijks het
^St^neSe^eftigbeid niet te veriie-
? e» en fa ongebondenheid uit te fpatten,
%egerSi voormaals Wijn, of andere üulandfche
Waaren te ontfangen _(ƒ>)• waar m
negouwers, anderen voor de »?«?^2
Toumai, houden,werden ^SSX^
hoezijn hunne N ^ J ^ ^ ^ »
de oude eenvoudigheiu voor dete\eue y
overdaad en pracfe heeftjte* | ^ ^ ^
feheStoffen en GoederenverOmgerd zijn, van
. ta
^T>«£^V, Ub. r. de Bello GalUco C*>.
N
C3) 3
idemLÜ>. 2. Cap 15. Num. 4,
u
H 4

lüO Verhandeling over de Zeeuwfche
hen verbasterd! 'tlsdusgeene ongepaste aanmer
wanneer hij, ten aanzien van de JaSSS'
" tT/^ » Men behoort der Sven
* te verbieden, dat, op de Jaarmarkten niet
„ gbragt werden zulke dingen, diedenC
" £ 3 ketenen meer tot pracht, tot
" & S T Qrkm
f m
^ C da
thonich-zoe-
„ te Kwaad; dan tot deugd aanzetten • di>
* t b
rnke Van
H het
„ dan rijker doen worden: en de Winke-
» r e t
\ M e n
behoorde te zorgen, dat oeene
" SWy*" qVCrtoJ,1
'S e e n
P^t invoe!
" 25 -f**
a,s G o u d
F Zilver, op
„ dezelve gebragt werden jgeerie Zijden daar
» f et Lmne en VVolle voo? den BufgSén en
* Ingezetenen voldoende kunnen zijn : geene
" ^verwdeen voorde pronk WgefcE
^&*> webgebruik
» hebben ; voor wier invoer geene gepaste
» red
en kan gegeven worden.» ' Hefff
was dan het $ s«porfle bij,' en ter
van Zeeland, gedaan om den Kooplieden en
Kranjers , op de Zeeuwfche Jaarmarkten
met ander, toe te laten, dan hunne K q ^ ?
ren m t Gros, of bij voile Stukken te verkopen;
en du? , ten nutte hunner Ingezetenen
de Jaarmarkten en Kermisfen, to teiSfke
Koopmarkten te doen ftrekken; in &
plag
van,
(O Dc Nundinis Cap. £ p a g j 6 J ;

Jaarmarkten of Kermisfen. ia%
•van in het klein, hunne vreemde Waaren uitteventen:
of hunne vreemde Stoffen, enFranfche
Kramerijen, met de Ellen uitteméten.
Welke ene andere gedaante zouden dan onze
Jaarmarkten hebben, dan dezelve thans vertonen
! Een hedendaagsch Fransch Schrijver (3)
fchetst onze Jaarmarkten, ten aanzien der
daar op gemeenlijk te koop gebragte Waaren,
in dezer voegen af: „ Enige Slijters verko-
., pen Katoene en Neteldoekfche. Neusdoe-
„ ken, die te Haerlem; te Augsburg; of
„ teZurich gemaakt wprden, voor Waaren
„ van de Kust van Coromandel. Enige
„ Koopvrouwen van nieuwe Snufjes, uit
Luik of Brusfel, verkopen er Kanten, ruikende
Wateren , Pommades , en brengen
' ?
bederflijke ziektens over. De Yzer-Kra-
• fners, die hunne Mesfen en Schaaren uit
Namen , en uit enige Steden van Duitsch-
" land, verkopen, voor de beste van Parys
en van Engeland. Milaneefche Berg-Boeren,
9
vertonen en veilen Toverlantaarnen, Elecfrique
Werktuigen, Kijkers, Scheermesfen,
" Uurwerken, Milaneefche Zijden-Kousfen.
" Andere Landlieden, van enige der Itahaan-
, fche Bergen, bij Tyrol, tusfchen Trente en
' Basfano, brengen er Hechte Plaaten vanBas-
H
' fano, van Augsburg en van Neurenberg te
" kooo Men vindt er Kooplieden in oude
"
r
Bo,e-
(s) Lettres fur la Hollande, par Pilati, Tom. i,
Lettr. p. pag. 198 & 199- Tom. 2. Lettr. 20. p^g.

122 V>rhanckling over de Zeeuwfche
- „ Boeken en prullen: Kooplieden in gemee-
„ ne Linnens:zulke zijn de Kramers,die ge-
„ noegzaam de geheele Amfterdamfche Ker-
„ mis uitmaken; welke Kermis, buiten die
„ in 's Hage, die de Kermis der Grote Wae-
„ reld is, voor de voornaamfte van alle de
„ Kermisfen der Zeven Veréénigde Gewes-
„ ten gehouden wordt. — De Kermisfen
„ te Amfterdarn , te Haerlem, te Rotter-
„ dam, te Leyden, en vooral in den Hage,
„ brengen weinig vermaaks mede; en dan
„ nog zulk een droevig en onzinnig vermaak,
„ 'twelk den Lieden aanzet, om Hechts van de
„ ene Winkel naar de andere te wandelen;
„ en hunne flaperige oogen op de goederen in
„ dezelve te vestigen. "Deze Kermisfen die-
„ nen nergens anders toe, dan om de kleine
„ Slijters hunne geringe Koop waaien tot enen
„ veel hogeren prijs te doen vertieren, dan
„ zijdezelven, in hunne eigene Winkelhuizen
, gedurende die zelve Kermis, verko-
„ pen. Een Vreemdeling verwacht door-
„ gaans op die Kermisfen dc buitengcwoonfte
„ dingen, en het kostbaarfte uit alle vier de
„ Waerclddeelen te zullen zien; en 'tis vrij
„ natuurlijk , zich zulk een denkbeeld van de
„ Hollandfche Kermisfen te vormen; maar,
„ in de daad, deze Kermisfen zijn juist het
„ tegengeftelde van den Hollandfchen Koop-
„ handel: een nieuwsgierig mensch, een man
„ vanfmaak, vindt er niet één éénigftuk,dat
„ hem kan aanftaan: Duitsch Yzerwerk, van
„ de flechtfte fmaak; Zilverwerk, dat vrij
„ gemeen is; lelijke Kunstplaten van Basfano
en van Augsburg; Landkaarten, onder
wek

jattrmarkien of Ktrmisfin. 12$
„ welken men er met één vindt van den Hee-
„ re r/'yi«57'//e;Zwitzerfche en Duitlche Lin-
„ nens, die men voor Indifche in de hand
„ ftopt; Natuurkundige Werktuigen, die
„ zeer gemeen zijn; zeer weinige Leydfehe
„ Lakenen,en die nog van de genngftc zoorten;eindelijk
zeer hechte Kanten; ruikende
,; Wateren ; 'Smeerfels van dc flechtfle zoort;
„ en Spaanfche Pokken haalt men bij de Kraam-
„ fiers van de mode jDit is het voornaamfle,
„ dat deze Kermisiff opleveren. Het groot-
„ lle gedeelte van de Kramers zijn italiaanen,
Brabanders , Duitfchers , die zich te Am-
„ llerdam en te'Rotterdam hebben nederge­
?
zet, nevens enige' Winkeliers uit de Stad
' zelve, daar de Kermis gehouden wordt.
De meeste Menfchen gaan ook niet op de
„ Kermisfen, om te kopen,- maar alléén met
* oogmerk, om de Menfchen en de Waaren,
',' die er zijn , te befchouwen: men wandelt
\ er zo lang over de Kermis, tot men een
voorwerp ontwaar wordt; tot men iemand
* aan een Kraam ziet flilflaan, om 'teen of
" 't ander te kopen jlkaks fchoolt de menigte
" zich om hem; befchouwt het ftuk, dat hij
" kopen wil; hoort van beide zijden loven
" en bieden, en het meeste gedeelte dier
" nieuwsgierigen blazen den koper intusfehen
" enen dikken rook van de flechtfle Tabak
?
' in den neus." Met dezen Franfchen Schrijver
komt, ten dien opzichte, over één, het
z^o-o-en van den te meermaals aangehaalden
Voorzitter van het Zeeuwfche Genootfchap
der Wetenfchappen te Vüsfingen ; wanneer
Hij onderzoekt 5 of onze hedendaagfche Ker-
J
mis-

124 Verhandeling over de Zeeuwfche
misfen en Jaarmarkten gerekend kunnen worden
voor de Steden en Ingezetenen van het
Vaderland, m het algemeen, nuttigen voordeehg
te zijn. „ Bezien wij (dus drukt die
„ 20 kundige, als naarftige Schrijver zich uit)-
» d e
Kermisfen en Jaarmarkten van den
„ kant der Waaren, die te koop gebragt
" worden, wat zijn ze, voor 't grootfte geb
deelte? Veeltijds zulke, die men volftrekt
„ ontbeeren kan ; en idaar men niet aan den-
„ ken zoude, om ze rVlcopen, kwamen ze
„ niet, bij deze gelegenheid, gevajlig voor
•v ft
ct oog. Doorgaans zijn de meeste flecht
„ in zoort; en fchoon voor 't oog, is half' ver-
» kocht; maar ziet men 't na; komt het in
„ t gebruik, dan valt het dikwijls zo te-
„ gen , dat de Koper 't zich beklaagt, en
„ geen anderen troost heeft, dan te denken;
» ja 't is Kermis goed. " Maar, hoe fterk
onze hedendaagfche Jaarmarkten en Kermisfen
ook mogen vervallen zijn; welke misbruiken
daar in OOK, ren dien opzichte, plaats vinden
; neemt zulks, noch de nuttigheid,noch
het voordeel, weg, dat de Lands-Hoofden, met
het oprechten en inftellen van dezelve, bedoeld
hebben,; en dat de Steden en Ingezetenen
om dezelve te mogen hebben, deed verzoeken.
De Lands-Overheid, en de Stedelijke Regeeringen
hebben vrijheid, om alle misbruiken,
bedrogen nadeelen, die aan hunne Op- en Ingezetenen,
door de niet dan winst-beöogende
Kramers, kunnen worden toegebragt, 't
zi] met aan dezelve ondeugend Goed en
Hechte Waaren in de hand te ftoppen en te
verkopen; 't zij met hunne Gildens, Am-
bach-

Jaarmarkten" of Kermisfen. 125
Dachten, Handwerken en Winkels, door het
invoeren, vertieren en venten van zulke dingen,
die bijzonderlijk aan zekere Gildens behoren;
of, binnen hunne Steden, door fchot
en lot betalende Ambacht- en Handwerklieden,
voor den zelfden, of mogelijk voor minderen
prijs,geé'venredigdaan de hoedanigheid,
zoort, of werk, kunnen worden geleverd; zo
veel in hen is, te weeren, en, door een verbod, te
verhinderen, dat zulke Hechte, ondeugende, of
hunneüp-enlngezetenenbenadeelende Waaren,
op openbare Jaarmarkten en Kermisfen, met
zullen mogen worden gebragt,vertierd , of verkocht
worden; waar van hier voren verfcheide
voorbeelden gegeven zijn; maar, buiten zulken
verbod zijn alle Waaren en Koopmanichappen
geoorloofd op de Jaarmarkt te brengen , en te
'verkopen. Het Oétroij, door Koning Filips den
Tweeden, als Graaf van Zeeland, aan die van
Goes gegeven, op den 23. van Wintermaand
i5§o,endus weinig tijds voor't geheel affchuddên
van dat knellend Graaflijk juk, fpreekt, ten
dien opzichte, zo ongemeen, als onbepaald;
want bij 't zelve wordt ene Vrije Jaarmarkt verleend
van Paarden, Beesten, en allerhande Koopmanfchappen;
doch deze algemeenheid werd
door Robert Dudley, Graaf van Leicester, als
Gouverneur-Generaal der Nederlanden,ontrent
zeven jaren daarna, merkelijk ingebonden;
want op den 10. van Oogstmaand 1587, maakte
Hij, op verzoek der Regeering, deze verandering
: dat op die Jaarmarkt niet mogten
komen enigerhande Manufa&uuren, of Handwerken.
En de Voorrechts-Brief, door Graaf
Willem van Henegouwen aan die van Middel-

"iiu',011
vergezeld
mot enige
Vermauklijfcheden.
136* Verhandeling over de Zeemvjiht
delburg verleend , zegt: „ Ende deze Jaar-'
»
i
;
1
i
1
(
«3
m a r k t z a I in
gaan op Sinte Maria Magdale-
» na-Avond, en geduuren vijfda^en, ende
„ niet langer; voor PaerJen , ende alle an^
„ dere Beesten, de eerste twee dagen; en van
„ Lakenen, ende vanMercerien, endevan al-
„ leu anderen goederen, drie dagen." Uit welken
Giftbrief men te gelijk ontwaar wordt,
dat deze Jaarmarkt is ene van die gemengde
Kcrmislen, op de welke, niet alleen allerhan*
dc zoorten van W-aren en Koopmanfchappen;
maar ook allerieije Beesten, Paarden, Runderen,
Koeijen, Kalveren, Schaapen, Lammeren,
enz., gebragt konden worden; gelijk
men op dezelve ook eertijds gewoon was verkheide
Bontwerken; nevens allerieije Lakenen,
geverfd, en ongeverfd; Goud en Zilverwerk;
enz. te koop te brengen.
Gelijk die oude Kerk-Feesten, zo bij
de eerste Inwijding van 't Gebouw; als op
derzelver Jaarlijkfchen Gedenkdag, ook in
deze Landen, en bijzonderlijk in Zeeland, met
veel pracht en luister, plegen gevierd te worien
; vergezeld gaande met fraaije Kerk-Sie-
•aaden,Ordens-Kleederen, uitmuntende Veronmgen,
keurig Muzijk,en plechtige Omfanfen
(f): zo hebben ook de Waereldlijke Overleden
zich niet minder bcvlijtigd, om hunne,
laar bij vergunde, Jaarmarkten, Voor de toeevloeide
menigte, aangenaam, vermaaklijk,
n tijdkortende te maken, met het veröoriorvH-'\

Jaarmarkten of Kermisfen. liy
ven van alle openlijke, en op zich zeiven
onzijdige vermaaklijkheden \ dus verfchenen de
Drie Schutters-Gilden van Arnemuiden , bij
het Kerk-Feest te Middelburg, in volle Wapenen,
met hunne Wagenen, Trommen en
Fluiten : men zag er de wonderen der Natuur,
wanneer men, voor al betreklijk tot het
Menschdom, ene wanfchapenheid, in grootte
, of kleinte , of in andere misvorming gemaakt
had: en geen wonder; want de Inlteller
dier Jaarmarkt zelve, Graaf Willem, fcheen in
diergelijke Vertoningen vermaak te fcheppen:
immers verhaalt de Schrijver onzer Vaderlandfche
Historie,hoe deze Graaf,in't Jaar 1322,
de Kroning van Koning Karei den Vierden, in
Frankrijk, bijwoonde, vergezeld van vele
zijner Hollandfche Edelen, die geene kosten
Ipaardcn, om 's Graaven luister te helpen vermeerderen;
en dat, bij die gelegenheid, deze
Graaf het Hof vermaakte, met de vertoning
van ene Zeeuwfche Vrouwe, zo groot, dat
Mannen bij haar Kinderen geleken; en zo
fterk, dat zij, in elke hand , ene Ton Hamburger
- Bier droeg ; en enen Balk, die acht
Mannen niet konden heffen, bragt, waar men
dien wilde hebben (V); en fchijnt die Eeuw niet
fchaars geweest te zijn in het voorbrengen van
zogenaamde Reuzen; want men vindt in den
leeftijd van dezen zelfden Graaf, insgein>s vermeld
(u) JVillulmi Momchi, £f Prbcjimons Egmondenfis
Chronicon ad Annum 1323. apud Matthaemn in
Anatect. Tom. 2. pag 606. Edition. in 4W, Vaderlandfche
Historie, 3. Deel pag. 205.

Onder anderen
van ïoneelfpelen.
Ia8 Verhandeling over de Zeeuwfche
meld de vermaarde Klaas.van Kielen, anders
genaamd de Spaarn'ouder Reus, die (zo men
de getuigenislèn der Schrijvers geloven mag)
van ene yerfchriklijke grootte moet zijn geweest
(y).
b
Inzonderheid vermaakten onze jftederlandfche
Dichters en Toneelfpelers, onder den
naam van Rhethorijkers meest bekend , deze
Kerk-Feesten en jaarmarkten: in verlcheide
Steden van Zeeland hadden deze hunne bijzondere
Kamers; men vindt dezelve te Middelburg
ingefteld, in den Jare i 4 3o. en door
J Ie Regeering begiftigd met Voorrechten en
j jrdonnantien: hun Blafoen,of Eerteeken was
3 ret Bloemke van jesfe; en hunne Zinfpreuk-
'n minne bloei jende (w). Het gebouw, waar
:ij hunne fpelen vertoonden, is nog, onder
!en naam van Rhethorijkamer, in wezen,
• i Eaaride op de grote Markt, aan de linkerzijde
\ in 't Stadhuis,en is nu dewijl 't gebruik dier
I Warner,zedert enen geruimen tijd van Jaren,
V emietigd is, in ene Herberg veranderd: dus
h ad Vlisüngen insgelijks hare Rhetorij-Kamers
H i de zogenaamde Markt - Straat O). Voor
d ;n aanvaiTg der Kermisfen waren voornoemè
: Rhethorijkers gewoon , aan de verst afge-
le-
l 'v) LudoIfSmh, Schatkamer van Nederlandfche
Oi idheden, pag. en 388.
» VanHeusfen, Kerklijke Oudheden der Veréé
ni; ;de Nederlanden, 4. Deel, inde Historie, of
Be fchrijving van het Bisdom van Zeeland, Fol. 26.
(x) Gargon, Wakherfche
pas ;. 224.
Arcadia, 2. Deel

Jaarmarkten of Kermisfen. ia$>
ïeoenfte Kamers hunne Kaarten of Vragen
rond te zenden ; én, onder andere prijzen,
ook ene te ftellen voor die Kamer, die het eerst
met de grootfte pracht, en, in het grootfte getal
van Kamergasten, op den daar toe bepaalden
dag, ter plaatfe, alwaar het Kermis was,
verfchijnen zoude, om de uitgefchreve Kaarte
of Vragen, in Dichtmaat, te beantwoorden,
(f); en deze Rederijkers reisden met
hunne Wapens, Sieraaden en Wagens, naar
die vSteden, daar Kermis, of Jaarmarkt gehouden
werd: dus wonnen die van Middelburg,
in 't Jaar 1507, op het Redenrijkfpel te Reimerswale,
ene Stad, thans in Zee verdronken,
zeven tinne ftoopen , en tien tinne kannen,
op dewelke het Wapen der StadReimerswale,
en het devies der Kamer met den datum daarbij
gefchilderd ftond (z).
Ook waren de Schutterijen gewoon, op deze
Kerk-Misfen en Jaarmarkten, in pracht uit
te munten; in door de Steden op te trekken;
hunne Wapen-Oefeningen te vertonen; en hunne
Wapenfchouwingen te verrichten; wanneer
alle de Schutters op het deftigfte uitgedost, te
voorfchijn kwamen: en hier van kan nog op
heden, onder menigvuldige anderen, dejaarlijkfche
optocht der Haagfche Schutterij ten
voorbedde ftrekken: dus trokken de drie Schutters
Gilden van Arnemuiden, op het plechtigfte,
naar
Cv) Guicciardin, Befchrijving der Nederlanden,
Fol 70. Van Meteren, Nederlandfche Oorlogen,
op het Jaar 1562. Fol. 29. Van Lcon, over de Hollandfche
Markten en Kermisfen, pag. 72- en volg.
(2) Smxhorn, ,Kjoaijk van Zeeland, %. Deel pag.
1
Door 't optrekken
van
Schutterijen,

13° Verhandeling ever de Zeeuwfche
naar Middelburg, om (zo als hier voren reeds
verhaald is)den Jaarlijkichen Omgang, ter eere
van de Kerk-wijding, of het St.Pieters Kerkfeest.
by tewoonen en te vergezellen. Van alle
deze Feest-vermaken nu fchijnt afkomstig, dat
ook thans; na het afschaffen der openbare oefening
van den Roomichcn Godsdienst hier te
Lande, en dus ook van deszelfs Ker"k-Feesten;
onze Jaarmarkten nog veeltijds van Kennis-vermaken;
als van het vertonen van Treur-Blij-en
Klucht- Spelen; van Danferijen op Koord en
Cytherdraad, en andere zoortgclijke Spelen en
Vertoningen vergezeldxvorden: dat men almede
nog gewoon is, op onze Kermisfen, vreemde,
zeldzame, uitlandfchc en niet dikwerf met
öat oogmerk herwaards overgebragt wordende
Dieren, en daar onder zelfs Wilde Beesten;
ook nieuwlijks uitgevondene Konstltukken; en
Misvormingen der Natuur, te brengen, om dezei
ve,in opgellagene I Ioute Tenten, of in daar
toe gehuurde Huizen, of Kamers, bij fommige
Burgers of Herbergiers, voor een gering geld,
den Nieuwsgierigen te laten zien. En dit alles
als zijnde een geoorloofd vermaak, is (haar mijn
oordeelj geenzins te laken;hoe ook de bovengenoemde
Franfche Schrijver f» daar op fchrolfen,
en het zelve, met zijne hekelpen, op dc volgende
wijze, ongunstig fchetfenmoge: „Zeer
,, dik werf (ze§t hij) hebben deze^Kermisfen
,» geene Spelen,Theaters, of Tóneelen: fomtijds
vindt men daar de gemeenfre Danlërs ;
„ openen anderen tijd laat men U enige wanè
khapene Kinderen , uit het Land zien;
„ die
U ) Lettres fur IJ Hollands, Tom. i. Lett. sc
P«fi. 179.

Jaarmarkten of Kemisfin. 131
u die men voor Laplanders opgeeft; of men
„ vertoont een Mensch van bij de zeven voe-
„ ten lang, dien men voor een' Reus uitgeeft.
„ of enig ander zoortgelijk bedrog. Het is een
„ groot geluk, zo Gij er Apen op ontmoet,
„ ook kleine Vogeltjes of Honden, die enig
„ Spel vertonen; ook wel Kemelen, die een
„ gekrijs maken, als of zij zich over de lucht-
„ ftreek, waar in men hen heeft overgebragt»
„ beklagen," i( t
Onder deze Kermis vermaken, zijn, inzonderheid,
te tellen de Bijéénkomften en Maaltijden
, die men van ouds, bij gelegenheid
van deze en zoortgelijke Jaar-Feesten, gewoon
was te geven. Zelfs waren de Oude
Romeinen gewoon zulke Jaar-Feesten , ter
eere van hunnen Krijgs - God, Mars, Jaarlijks
in Lentemaand te vieren , op welke Jaar-
Feesten de Priesters, met hunne Schilden, of
Wapenen,in 'topenbaar verfchenen (4), waar
van men enen Steen bij den Oudheid-Onderzoekenden
J.Gruterusontmoet (c); en deze
Feesten werden door hen Saliorum Festa genaamd
(d). Ook hadden de Oude Christenen,
hoewel uit een Godvruchtiger beginfel, en
van gepaster Zeden vergezeld, de gewoonte,
bij gelegenheid van het Inwijden ener Kerk,
of ander Godsdienftig Geflicht, eikanderen
te vergasten : doch deze Gastmalen veraarto
te-
{b) Livius, Lib. 1. Cap. 20. Num, 4. Guthberktus,
de^Saliis, pag. 85-
N l i m
(e) In Codice Infcription. Fol. 173- - 5-
(d) Jujbnius, Epiftol. 9. g. 13- Apud Symmachm
Lib. .1. Epiüol. 23. Epulae , Saliariae £ƒ Comma
Saliaria,
I a
Doör 't geven
van Kei-,
mis - Malen.

133 Verhandeling over de Zeeuwfche
teden,met den tijd,zodanig van hunne Godvruchtige
beginfelen, dat dezeiven vervolgens
vergezeld werden van Steek- en Scherm-fpelen,
Torneamenta genaamd (») ; als mede
van Voet-Paard-en Wedlopen (ƒ;; welke,
van wegen de overdaad en ongebondenheid'
die daar bij plaats hadden, reeds in 't begin
der Achtfte Eeuw, onder de Regeering van
Keizer Lodewijie, den Godvruchtigen, zeer
fcherpelijk verboden werden: ook veranderden
deze, voormaals Vrienden- en Christelijke
Maaltijden, allengskens in Smul- en Slempmalen,
die eerst opentlijk in de Gewijde Kerken,
en, naderhand, buiten dezelve gegeven
werden (g); terwijl op deze Feest -Malen de
gulzigheid en dronkenfehap, niet zelden, de
hoofdrollen fpeelden, waar van de Vermaarde
Hoogleeraar op Leuvens Hoge-School Zegerus
Bernardus van Espen het volgende ge-'
tuigt: „ Maar, te gelijk fchier met die pledK
„ tigheid," (fprekende van het Inwijden der
Kerken, en van de wijze, op welke zulks,
naar de manier der Roomsehgezinden gefchiedt)
„ begon genoegzaam overal het
„ misbruik der Maaltijden, en Vrienden-
„ Malen in te fluipen. Daar de Inwijdings-
„ dagen der Kerken niet over al, op een en
„ den zelfden dag invielen, bragt men den
„ Zo-
(O Spelmannusin Glosfariö.
(f) Eu&enii Papae Decretal. Cap. 7. en Alkemade
Nederlands Displegtigheden, 2. Deel Cap. 31. tj. s.
pag. 417.
(g) SUmius JpoHir.aris, Lib, 4. EpiftoL 15.

Jaarmarkten of Kermisfen. 133
„ Zomer, bijkans op eiken Zondag, nu hier,
„ dan daar, door, om die inwijding te vieren.
„ Het gebeurde hier door al verder, dat het
„ VolkyiH Vlekken en Dorpen, famen fchool-
„ de , om over en weder hunne Kerk - Wij-
„ ding bij te woonen/twelk, van wegens het
„ fmui len, dronkenfehappen, en het plegen van
„ andere ongeregeldheden en wellusten, daar
„ uit voortvloeiende, bij de Neder - Gallen een
„ fpreekwoord heeft voortgebragt: Faire let
„ ducace: Zijn hart ophalen,- goeden fier ma-
„ ken; de dronkenfchap den teugel vieren; met
„ één woord : Kermis houden "
een voorbeeld hier van heeft ons dé'Kanunnjh
kale Domheer van 't Grote Choor der Cathedrale
Kerk te Straatsburg, de Abt Grandedier
de befchrijving gegeven van ene Oude Broederfchap
van 'Zuipers, gefticht aan de Grenfen
van Loraine , Lotharingen en den Elzas
(*').' De Provinciale Kerkvergaderingen te
Keulen j te Kamerijk ; en te Doornik ; waren,
in de Jaren 1536, 1550 en 1589-5 genoodzaakt,
tegen zulke en diergelijke Feestmisbruiken,
voorzieriinge te doen ; waar^ in
Zij, ten aanzien onzer Nederlanden, door Keizer
Karei den Vijfden voorgegaan, en door
zij"
(70 De Jure Ecclefiastico Univerfo , Tom. 1.
part. 2. Seaion. 2. Tit. 1. Cap. 4. De Confecratione
Eccleüarum, ejusque Ritibus, g. 25. 26 & 27.
(O Anecdotes relatives a une Ancienne Confrairle
de Buveurs , établies fur les confins dc Loraine
& del'Alface: dans 1'Efprit des Journeaux; Fevrief
J781. pag. 237 & 2
38.
I 3

Die, ten tij.
de van KeieerJustiniaan,
en
vroeger
reeds in gebruikfcliijnen
te zijn
geweest.
Bij welke gelegenheid
een Advis
van Ulpiaan
JJb. 32. Ad
Edictum; of
de L. 69.
Lib. 17. D.
Tit, 2. Pro
134 Verhandeling over de Zeeuwfche
zijnen Zoon en Opvolger, Koning Filips den
Tweeden gevolgd Werden, ijl derzelver Placaateu
van den 7. van Wijnmaand 1531. en 22. van
Zomermaand 1598 (*). Ook fchijntmen van
zulke Kennis - Malen reeds enige voetftappen te
vinden in het Wetboek van Keizer Juftiniaan,
bijzonderlijk, wanneer men degemeene
lezing behoudt van een Advis, door den beroemden
Rechtsgeleerden Ulpiaan (die in
de Derde Eeuw der Christenen, onder Keizer
Alexander, bloeide) gegeven wegens het beginnen
en het aanleggen van ene Rechtzaak tusfchen
Vennooten, die overééngek omen waren,
om, op zekeren Jaarmarkt, met den anderen
enige Waaren of Koopmanfchappen te kopen,
en tevens bedongen hadden, dat één van hen alléén
ti& Kermis-Maaltijden zoude verzorgen,
en de andere, Vennooten van den handel ontilaan
ingeval die belovende Vennoot daar van
in gebreken bleef. Welk Advis, naar degemeene
Latijnfche lezing (/) vertolkt dus luidt:
„ Wanneer een Vennoötfchap, om gezament-r
„ lijk te. köjaen j werd aangegaan ;, en men
„ was overeengekomen; dat één alléén den
„ overigen de Nundinae (naamlijk de Maal-
„ tijden) zoude verzorgen, en de andere Ven-
„ nooten van den handel ontilaan; zo moet
„ men, indien hij hen die Maaltijden niet had
„ ver-
(k) Groot.Hollandsen Placaat-Boek, 1 Deel Fol.
383. Placaat-Bock van Vlaanderen, 2.Deel. 1.Boek
ctubric. 4.
(I) Lib. 32. ad fcdictifflL L. 69.Lib. 17. D. Tit. 2.
j 'ro Socio.

Jaarmarkten of Kermisfen. 135
„ verzorgd, tegen hem in rechten handelen, \
„ en uit hoofde van Vennoötfchap; en uit 1
iocio; onlerzoclit
en
litgelegd
„ hoofde van Verkoop." doch, de Uitleggers -vordt.
zijn het, noch ontrent de lezing; no.h ten op :
zichte van het verifand van dit Advis, op verre
na niet eens, terwijl zeer vele Rechtsgeleerden
hunne moeite en arbeid hebben te
kost gelegd, om den rechten zin» en mening van
't zelve te ondekken: en wordt, over het algemeen,
deze Wet gehouden voor ééne der Zeven
Wetten in ons Wetboek, die den Ukleggejrendoen
zweeten; voor ééne der zeven Knusfen,
op de welken Zij hunnen Geest afmartelen,en
dewelken Zij, bijnaa, voor onoplosbare
raadfels houden. Cu/acius (m). Antiion ius Faber
(n), Guilielmus Fornerius (0), en zijn
Zoon Rudolphus Fornerius fj>), benevens
de Hoog-Leeraaren Johannes Jacobus Wisfenbach
(cj), Strauchius (r), Antonius Davinus
(s), Voet Qt), Janus a Costa
(m) Lib. 4. Obfervation. Cap. 17. Tom. 2. Part.
Posterior. Operum, Column. 104.
(n) Lib. 5. Conjeftur. Cap. 4-
(0) In Commentariis de Verborum Signifïcationibus.
(p) Lib. 3. Rerum Quotidianarum, Cap. 18.
(5) Disputatio Particularis ad dictam Legem, in
Exercitationibus ad Pandectas, part. 1. Disputation.33.
(r) ln Praelectionibus Academicis ad'fitulum; pro
oocio.
(s) Disfertatio ad hanc legem , post fuas Juris
Ficliones.
(C) ln Commentariis ad Lib. 17. Pandectarum,
Tit. 2. pro Socio, Num. 18-
(M) In Commentariis ad Lib. 3. Inftitutiontim ,
Cap. 25. & ia Rec'tatione Solemni ad dictam Le toenu
I 4
en

't Gevoelen
van LuioyittitRtisfar-
dus ovet ui
Wet.
136 Verhandeling over de Zeeuwfche
en andere geleerde Mannen hebben zich daar
mede beziggehouden. Het zal dus wel der moeite
waardig zijn om na te gaan, wat die Geleerden
daar van gezegd hebben; en dan eindelijk
ene proeve te nemen, of wij die zware W et niet
in een helder en verftaanbaar daglicht kunnen
voorftellen. Het is den Uitleggeren niet ongewoon,
om, wanneer zij, naar hunne gedachten
, de zin en mening van enig gezegde der
Oude Latijnfche en Griekfche Schrnvereri of
van enige Wet in 't Romeinfche Wetboek, niet
treffen kunnen,de fchuld daar van op de Affchrijveren
te leggen: dan moet het de gemeene lezing
misgelden; dezelve wordt berispt, en moet,
naar hun oordeel veranderd, en verbeterd worden.
Dit lot trof ook deze Wet, en dit gezegde
van den Prins der Romeinfche Rechtsgeleer­
den. Dus is dePranfcheHoog-Leeraar, D
op de
Hoge-School te Bourges, in 'i Landfchap Berry,
onder 't Gouvernement, of Opperbevelhebberfchap
van Orleans, Ludovicus Ru sfar dus, die
het Wetboek vsnjufïiniaan, met onderfchei-
; dene Lezingen, en Aanmerkingen heeft uitgegeven,
van gevoelen; dat in het zogenaamde
Florentjnsch Handfchrift , 't welk in de Bibliotheek
te Florence bewaard, en, alomme,
voor het beste van alle de Affchriften gehouden
wordt, ene blijkbare feil moet ingeflopen
zijn; naardien hij zegt niet te kunnen begrijpen,
hoe de Rechtsgeleerde Ulpiaan heeft kunnen
zeggen, dat Nundinae zouden beteekenen Epulae,
dat is, Maaltijden, Gast en Feest-Malen;
hierom meent hij, dat men de woordekens id.
efl, dat is , zoude moeten uitlaten, en dat
het woord Nundinae niet voor een zelfsflan-
dig,

Jaarmarkten ef Kermisfen. ïZ7
di

13" VerhandJing over de Zeeuwfche
h
^ x
fl^Tjwbeloften, en gebruikt het
yord Spunfaha, voor wederzijdfche beloften,
die, voor een toekomend Huu-eliik over
en wedergegeven worden; terwijl dat woord
bij anderen gebruikt wordt, om daar mede, of
de brmdsgaven j of ook wel de Maaltijd, die
bij ha ondertrouwen gegeven werd, uit te druk-
\(*Xdus toch fchreef de Roomfche Bur-
g
3311 Z i j n e n B r o e d c r
17 TZ Qjtiutus;
te op den Achftenvande Idus,dat is den" 6. van
„ Grasmaand , heb ik de Sponfalia aan Crasfi-
„ ƒ>« (aan wien Tullia(f) ondertrouwd was)
„ gegeven dat is de Maaltijd, die de Vader
van de Bruid gewoon was aan den Bruidegom
te geven; want (vervolgt hij) 0p die Aüte
tijd zijt Gij mijn beste Kind Quintus niet
„ geweest ' 't Zou dus niet te verwonderen
zijn, indien het woord Nundinae voor de Maaltijden,
die, bijgelegenheid der Jaarmarkten,
werden gegeven, en dus voorEpulaegebruikt
werd ;en dat dus Ulpiaan ook dat woord in den
vootfehreven zin gebruikte, om te tonen, dat
het beding, tusfchen de Vennooten aangegaan
geen ongeoorloofd beding was. Maar, hoe'
itrookt dit beding met het volgende: „ Als
„ het Vennoötfchap is aangegaan, onue ko-
„ pen, en men daar en boven is overééngeko-
„ men, dat één alléén den overigen de Maal-
„ t if
(x) Cicero in Epiilol. ad Qm'ntum Frati-em, Lib. 2.
Hpistol. 6.
Ubrl
I d e m a d u i n t
Q - F r a
fcm, Epistol. S. Ejusdcm

jaarmarkten cf Kermisfen. 139
„ lijden verzorgen zal; en zijne Mede-Vennoo-
,, ten ontflaan van den handel,. dezelve daar
„ van vrijlaten , bevrijden, ontheffen"? Hoe
kan uit het geven van zulke Maaltijden een
Recht van aantaal geboren woidtn uit Verkoop;^
want de Rechtsgeleerde zegt: Indien hij
voor hen die Maaltijden niet verzorgde, moet
'men hem , in Rechten, aaufpreken , uit Vennootjc/iap,
en uit Verkoop? De anderzmts onvergelijkelijke
Uitlegger en Toelichter der
Rüïiieiniche Wetten en Rechten; de Eerste
ondsr de Franfche; Ja wel'ligt, onder alle
Van Jetotyt
dc Rechtskundigen; Jacobus Cujacius, houdt Ctijacius.
de lezing van Rusfdrdus, (die zich de moeite
c-eo'even had om het Roomfche Recht te ontwikkelen,)
wel voor de beste; maar betuigt
tegelijk (s), dat hij, na alle door hem gedane
onderzoeking, nog niet durfde zeggen;
dat hij deze onze Wet, hoedanig er hem geene
zo moeilijk gevallen was, verftond , zo
als hij dezelve 'behoorde te verltaan. „ Ja
„ ik zie niet ( zegt die Prins der Réchts»
geleerden) „ hoe men het woord Nundinae,
„ voor. Epulae, kan nemen: ik begrijp niet,
wat het zeggen wil: zijne Mede - Vennooten
van den handel ontflaan, bevrijden,
, ontheffen, vrijlaten, wegzenden; d negotio
\ dimittere. En, 't geen nog duisterer is, dat,
als die Maaltijden. niet gegeven worden ,
•• hoe daar uit een Recht van aantaal konde
„ k*H
(2) Lib. 4. Obfervation. Cap. 17. Tom. 1. Tart,
Pofterior. Opcr. Column. 104.

14° Perhandeling ever tie Zeeuwfche
•» komen, dat uit Vennoötfchap en Verkoop te
gelijk moest worden aangelegd;en, dewijl
" t t e z e w
& ook in andere uitgaven in dezer
» voegen gelezen wordt : Als een Vennoot-
„ Jc/iap wordt aangegaan om te kopen, en er
V u
Z eU
jk bedongen wordt, dat één van
„ die Vennooten alléén voor de anderen de
„ Kermis-Maaltijden beftellen zal, en hen,
„ om te handelen, om den koop te doen , zal
„ laten gaan , zal wegzenden; ad negotium
„ chmittere; zo ben ik niet zeker, welke van
„ beide die lezingen de beste zij; fchoon ik
» d e laa
tfte lezing kiezen zoude." De
fpreekwijzen, iemand tot den handel fchikken,
gebruiken, afzenden om handel te drij,
vcn,m en adnegotia^mittere, worden bij goede
Latijnfcbe Schrijvers , en ook bij Ulpü
aan zeiven gebruikt : maar, hoe vele zwarigheden
doen zich in die uitlegging niet op 9
hoe gewrongen komt het niet aanflonds voor 2
men zal.een Vennootlchap aangaan, om famen1
handel te drijven; om, op zekere Jaarmarkt
te famen enige Waaren te kopen; en
boven dit beding, boven het aangaan van deze
Maatfchappij, buiten dit Contract, komt dadelijk
een nader beding tusfchen die zelfde
Vennooten, naamlijk, dat één van hen al-
Z o r g d r a g e n v o o r d e
ri Jaarmarkts
Maaltijden; terwijl hij de overige met het inkopen
zal laten geworden; en dat, wanneer
het bedoelde goed door die overige Vennooten
gekocht zal zijn, als dan die overige Vennooten
een Recht van aantaal hebben tegen hunnen
Mede-Vennoot, niet alleen uit hoofde van
hun Vennoötfchap ; maar ook uit hoofde van
den

Jaarmarkten of Kermisfen. 141
den gedaanen verkoop; wanneer die ene Vennoot
in gebreken gebleven ware, de Jaarmarkts
Maaltijden voor zijne Mede-Vennooten
tebeftellen: dit zoude te begrijpen zijn,
dat, in zulk een geval, de overige Vennooten,
wanneer zij den inkoop der goederen voor de
Compagniefchap gedaan hadden; en dat dus
aan hunne zijde, 't geen zij op zich genomen
hadden, volbragt was; als dan een Recht uit
Vennoötfchap , uit kracht van hun Contract,
uit hoofde van hunne Maatfchappij, ten laste
van hunnen Mede-Vennoot,die voor de Maaltijden,
geduurende de Jaarmarkt, niet gezorgd
, en dus aan zijne zijde , zijne op zich
oenomene verplichting niet volbragt had; konnen
aanftellen; maar hoe komt hen daar uit
toe, een recht van eisfchen, uit hoofde van V?koop?
dit aantaal toch zou eerder den Verkopers
, dan den Mede-Vennooten, die aan hunnen
Medgezel niets verkocht hadden, toekomen
; er viel ook geen aantaal uit koop; want
die ééne Vennoot, die het bezorgen der Maaltijden
op zich genomen had, had niets op die
Jaarmarkt gekocht; weshalven de Oude Aanreekenaar
op onze Wet; Accurfuis, de woor­ Van /tccnf*
den ex Vendito, ten onrechte, verandert in ex pus.
Empto; want dan zoude, volgens dat gevoelen,
of de Rechtsgeleerde Ulpiaan mz\)n Advis gedwaald
hebben, met aan die Mede-Vennooten
een Recht uit Verkoop toe te kennen; daar
zij alleen uit Maatfchappijkonden betrekken:
oi' de zin van de Wet moet hier op nederkomen:
dat de Kramer, niet alleen die Vennooten
, aan wien het kopen was overgelaten,
die daar toe op de Jaarmarkt gekomen
wa-

Van Salmafius
cn 4nt<
tóus t'aier.
142 Verhandeling over de Zeeuwfche
waren t die met hem gehandeld hadden, als zijne
eigenlijke kopers , in rechten kan aanipreken,
uit hoofde van gedane verkoop • wanneer
de Maaltijden voor hen niet bezorgd waren
, en zij dezelve , als 't ware van de beitemde
Kooppenningen hadden moeten betalen;
en daar door te kort fchoten, om den
Koopprijs aan den Verkoper te voldoen; maar
dat hij ook recht had, om dien éénen Vennoot,
die voor de Maaltijden niet gezorgd had, mede
aan te fpreken, even als of die Vennoot
zelve ook met hem gehandeld, en het goed van
hem gekocht had ; om dat hij, na 't aangaan
van hun Vennoötfchap , die bezorging
op zich alléén genomen , en de andere Vennooten
, alleen tot het inkopen van goederen
voor hunne Maatlchappij, derwaards gezonden
had De Taalkundige Salmafius ,
en de beroemde Rechtsgeleerde Voorzitter in
het Hoogfte Gerechts-Hof over 't Hertog-
° 01
? WW) de doorgeleerde Anthonius
fiaber volgen m de uitlegging dezer Wet hunnen
kunaigen wegwijzer Cujacius ; beide
houden zij ftaande, dat men, in plaats van
dat de ééne Vennoot de anderen ontflaat van
het handelen, lezen moet, dat hij dezelve
zond, om voor hunne Maatfchappij den bedoelden
inkoop te gaan doen , en den handel
op die Jaarmarkt te drijven : zoo dat, in het
voordel van het geval, deze feil zoude zijn in'
gellopen , dat men voor de woorden ; d ne*
gotio dimittere: zoude moeten lezen: ad negotium
dimittere : ene fpreekwijs , liwelke
zij van oordeel zijn , dat naar het Italiaansch
geichoeid is, naar welke taal het Latijn, in
dien

Jaarmarkten of Kermisfen. 143
dien tijd, toen de Pandecten te faamen gefield
zijn, Iterk over helderen dat dus de overeenkomst
tusfchen de Vennooten alleenlijk zoude
geweest zijn, dat zij, die voor de verteering
niet moesten zorgen, het kopen der goederen
op zich meesten nemen. Des niettegenftaande,
en behoudens de bijzondere achting , die ik
.deze Geleerden en hunne Schriften toedrage,
komt het mij voor, dat zij, door het
geven van ene zodanige verklaring aan het Ad-
Vis, of deUitfpraak van Ulpiaan, de voornaamite
zwarigheid, die zo duidelijk in zijn
gezegde is opgeftoten , niet uit den weg ruimen;
naamlijk , hoe de Rechtsgeleerde aan
die den handel gedreven hebbende Vennooten
een recht tegen hunnen Mede-Vennoot kan toekennen
, niet alleen uit Vennoötfchap,- maar
ook te gelijk uit gedaane Verkoop, indien
deze hun Mede-Vennoot niet v*oor dg Jaarmarkts-Maaltijden
gezorgd had: terwijl hun
Recht,uit verkoop, niet anders dan een bloot
perfoneel Recht kan zijn , 't welk uit hunne
overeenkomst moet geboren worden ; en
't geen men tegen niemand, met wien geen
koop of verkoop is aangegaan, kan beginnen:
daar nu die ééne Vennoot, om dat hij met
de overige is afgefproken,dat zij zekere goederen,
op de Jaarmarkt, voor gemeene rekening
, kopen zouden, niet kan gezegd worden
, die goederen in der daad gekocht te hebben,
zo kan hij ook niet gezegd worden, uit
hoofde van den koop, door zijne Medeftandexs
gedaan , voor het geheel verbonden te
zijn: want het Recht van Maatfchappij ..brengt
niet mede, dat, wanneer een der Mede-
ltan-

Vin Frelu
jus.
144 Verhandeling over de Zeeuwfche
ftanders iets voor zich zeiven koopt, het dus
gekochte aan de ganfche Maatfchappij behoort;
maar elk van hen houdt voor zich zeiven
, 't geen hij voor zich alléén gekocht
heeft; zonder dat het gekochte in de Maatfchappij
behoeft gebragt te worden (»: derhalven
kan de Vennoot, die niets gekocht
heeft bij mogelijkheid, geen aanfpraak op
den Verkoper maken, uit hoofde van gedancn
koop; naardien, ten allen tijden, tegen
hem gezegt zoude kunnen worden , dat men,
met hem geen koop gemaakt, aan hem niets
verkocht, ja met hem niet gehandeld had;
daar en boven zegt Ulpiaan : dat die Vennoot,
zo wel, uithoofde van Verkoop, als uit
hoofde van Maatfchap is verbonden, wanneer
hij deJaarmarkts-Maaltijden niet bezorgd had.
Indien dan nu de gevoelens van Cujacius, Salmafius
enFaber moesten fteekhouden, zo zoude
er met aangelegen zijn, voor zo veel het
Keent van Aantaal, uit hoofde van Verkoop,
betreft, of die Vennoot al, of geene zorgvoor
de jaarmarkts-Maaltijden gedragen had;- in beide
me gevallen toch,zoude hij dan, uit Verkoop,
aan den Verkoper der bij zijne Mede-Vennooten
gekochte Waaren verbonden zijn. Deze
. zwaangheid werd de rechtkundige Freherus
(b) mede gewaar, en poogde dezelve
uit den weg te ruimen, door 't veranderen
van het lamenftel onzer Wet; zijnde hij van
(

Jaarmarkten of Kermisfen. 145
menirio-1 dat dezelve in dezer voegen zoude
moeten gelezen worden: „ Als een Vennoot-
„ fehap wordt aangegaan, om, voor gemee-
„ ne rekening , enige waaren, op ene jaar-
„ markt, ie kopen; en, boven dien> bedongen
, wordt, dat één van die Vennooten alleen
'„ aan de overigen de NUNDINAE, dat
„ zijn de Maaltijden, bezorgen zal, en hen
1, van den handel bevrijden; zo moet men hem
L aanfbreken ^uithoofde VAN VENNOOT-
I SCHAP, ah hij voor die Maaltijden met I
l heeft gezorgd; en uit hoofde VAN VERl
KOOP." En dat, dus deze beide aanfpraken
dan niet tot het beding van het bezorgen der
Maaltijden moeten gebragt worden; edoch de
Wet zelve ftelt het buiten bedenken, dat Ulpiaan
gewild heeft, dat die ééne Vennoot, welfce
aeene zorg voor de Maaltijden gedragen heeft,
zo wel uit Vennoötfchap, als uit Verkoop aan
zijne Mede-Vennooten verbonden is, om
welke reden wij ook dit gevoelen , en deze
verfchikking van het Samenftel der Wet niet
kunnén overnemen. Boven dien vinden Taal- >
kundigen zich, in onze Wet, niet weinig ver le- y
gen met het woord Nundinae, wanneer men het i
zelve o-elijk degemeene lezing doet, verklaren ,
zal door Epulae, of Maaltijden , in welken >
zin zij dat woord bij geen één goed Latnnsch
W l l l e n Z1
Schrijver aantreffen (c)ie? J
J
h i e r o m
>
in
(c) Salmafius Obfervation.ad Jus Atticum & Kamanum,
pag. 158. fqq. S.udolph Fornerius Ub. 3- ^
xum Quotidianarmn, cap. 18.
K
)e lezing
an Halma'
lts en R.
"orncrius
oorgefteld
n onderocht.

i 46 Mandeling over de Zeeuwfche
in plaats van 't woord Epulae, ftellen Empw
tae,, of Empolae, 'tgeen beteekent /T^*
en Koopmanfchappen die ter Markt gebritn
worden; en dan zoude, naar hunne gedachten,
de zm van deze Wet zijn : dat enige Lieden!
een Vennoötfchap hebbende aangegaan, om
tot hun aller voordeel, of fchade, op ene
Jaarmarkt, enige Waaren of Koopmanfchappen
in te kopen, ook nog onderling, na 't
fluiten van die Maatfchappij, met elkanderen
zijn overeengekomen; dat één van hen
alleen zal op zich nemen, 0111 allen den overigen
te voorzien van die Waaren en Koopmanfchappen
, welke zij voorgenomen hadden,
Voor gemeene rekening te kopen; en dat nu
die' eene Vennoot in gebreken bleef, deze dus
voor t Vennoötfchap gekochte Waaren aan
de overigen te leveren; dezelve nu recht hebben
om, en.uit hoofde van Vennoötfchap, 'at
van Verkoop hunnen Medeftander in Rechten
aan te fpreken: edoch, ene zodanige verandering
behoord, mijns oordeels, in ene Wet
geen pbats te hebben, zo lang geene dringen^
de noodzaakhjkheid dezelve volftrekt vordert;
of het handtastelijk blijkt, dat de meeningen
het oogmerk Van den Wetgever niet anders
verltaan kan worden: maar men moét, ene zo
aanmerkhjke verandering zorgvuldig vermijden,
wanneer aan de Wet ene gepaste uitlegging,
zonder diergelijke veranderingen, kan
gegeven worden. Daar en boven is het verzorgen
dier Nundinae (wat men er ook door
mog je verftaan) een bijzonder beding 't geen
op. zich zeiven ftaat, en afgefcheiden is
van, en, alléén uit bijzondere den Vennooten

Jaarmarkten of Kermisfen. 14?
teh daar toe bewogen hebbende redenen , gevoegd
is, bij de Overéénkomst van htm gemaakt
Vennoötfchap; en omdeze ledenftrookt
die verandering ook geenzins. met het Recht *
\ o-een uit het niet volvoeren van dat bijzonder*
tusfchen de Vennooten gemaakt, beding ontftaat,
boven de gemeene verplichting, welke*
van zelve uit het Vennoötfchap voortvloeide:
Want (dus toch zegt Ulpiaan') ah hij hen die
NUNDINAE niet bezorgt, moet men hem tn
rechten aanfpreeken, zo wel UIT HOOFDE
VAN VENNOOTSCHAP, ALS UIT VER-,
KOOP. Welk recht van aantaal nu hebben
die overige Vennooten, uit Verkoop, tegen
dien éénen Mede-Vennoot, als hij de bij hem.
oekochte Waaren niet in de, Maatfchappij
brengt? want, nimmer komt-een Recht, uit
Koop of Verkoop , den enen Vennoot ten
laste van den anderen te ftade; maar dat Recht
is voor enen Verkoper, ten Jaste van zijnen
Koper. Ene nog grotere, en tevens, zo Wil
meenen, nog buitenfporiger verandering wil
de grote, ja in geleerdheid wel de grootfte,
Hugo de Groot in deze Wet gemaakt hebben
(

gens de me
ning van A,
tonius Faber,
bebou.
den en uitgelegd.
H* Verhandeling over J,
zal kunnen
b e s t
met eikanderen enp M D e m
?, g e
Kooplieden
gegaan, o m ^ ^ E f S * ' ^
te famen te konfn j f '••°P- een
J aa
arkt,
taap, noo ffi
d a t
. ?J bl d i t
J Vennootvan
hei allen Ten ^ S ' ^
d a t é é n
, n
't n ^ ' verdedigd worden •
o r a
« a even eens hoe men h?o • %1 , e n
»
w één en bpt I M S e< d e z a l
z m °P
» o^nW^ U
< , m e n
!? - E r w
^een
e e n s
^ het bezor-
IS 4%^^^» één
a J l e d e
l gen van SM f*?** W
Vennooten ft oeen
» Ulpiaem zegt te ziin W ' ^ ê
f
,1 die iveJem d e Tt
„ gemaafe en we
c h
fhlrf' ' ° '
v a n d e k o s
rn *n,
W O r d e n
0111 t e d
°en zien, dat dc
. C^ eiéenkomst dus was ingerich "'dat é£
d e r V c n n o 0 0
• * a
«één had aangenomen"
„ om
O) Lib. 5. Conjeftum. Cap.

Jaarmarkten of Kermisfen, 149
om ue oniiusLcn vau ui. ju»*»*—Z
„ allen den anderen te betalen : en iemand
„ aan zijne ongewone uitdrukking geen ver-
„ keerde beteekenis hechten zonde, voegt er
„, de Rechtsgeleerde bij, dat hij, door het
„ woord Nundinae , verilond , Epulae.'
" Wenfehelijk was het geweest', dat die grondige
Taalkenner maar één voorbeeld had bijgebragt,
in't welk het woord Nundinaebij
denKooplieden, ergens voor Epulae, voor
Nundinariae Epulae, of voor Epulae Nundinales,
gebruikt wordt: en deze zwarigheid
hebben, en de Fpefche Hoog-Lecraar
Wisfenbach; en de Rechtskundige Utrechtlche
Hoog-Leeraar Mr. Curnelis van Eek (ƒ),nevens
anderen, voor ons reeds opgemerkt, en ook
verkoozen, om liever deze knoopt als'tw.are,
met éénen llag door te hakken; en, zonder zich
te bekreunen^ met te willen bepalen, wat men
onder dat woord Nundinae te begrijpen hebbe;
zulks houdende voor ene te kiefche Taal- en
Woord -Zifterij, die gemaklijk over 't hoofd
gezien kan worden; en, om dat het niets aan
de zin of wezenlijkheid der Wet beneemt, zegt
de laatilgenoemde Schrijver: „Schoon, nus-
„ lcbien,het woord Nundinae, bij geene an.
„ dere Schrijvers, gebruikt wordt voor Epu*
., lae Nundinariae, is het genoeg, dat Ul-
„ piaan het zelve in dien zin opneemt; het
(ƒ) ïn Difputatione juridica Inaugurali: de Sep-
»um Bamnatis Legibus, feu Crucibus Junsconliutorum;
Lugduni Batavorum edita 18. Junii 1682.
Cip. 5-
K %
Als mtJc
volgens
jnjfenbachiH
van Eek.

f|è Verhandeling over de Zeeuwfche
f> g etl
»genis yan éénen Ulpiaan is in dezen
„ genoeg,ook daar wij dat van andere Sehrij-
„ vers ontberen. De Oude Rechtsgeleerden
n f r e k e n 2 0
P T nauwkeurig; dat, zo de zui-
„ vere Latiniteit eens door de Barbaarseheid
" ordt ove
a ecsterd, men dezelve uit de
„ Pandecten zal kunnen herftellen C *) Misichien
ook. heeft Ulpiaan dat woord,'in deze
Wet, bij ene rcdenkundige naams-overneming
gebruikt, gelijk wij nog in onze Taal
zeggen: iemand ene Kermis koten; dat is,
een gefchenk doen , bij gelegenheid van de
Kermis , of iéts dat op de Kermis verkocht
wordt, voor iemand kopen; ene fpreek wijze!
die door de voornoemde van Eek gezegd
wordt den Latijnen niet ongewoon te zijn Geweest;
hpewel deze beide geleerde zich wel
wachten, yan door voorbeelden aan te tonen,
dat immer het woord Nundinae, in zulk enen
lae Nundinariae, door enig ander Schrijver is
gebruikt geworden: is nu Ulpiaan, gelijk ook
waar is, met anders gewoon dan goed Latijn te
Ipreken; en wordt hij voor éénen der fraaifte I atijnfche
Schrijvers, buiten den Rechtsgeleerden
Alfenus, gehouden; dan mag, ja, dan moet
men ook vastftellen, dat hij, } n deze Wet
zo min als m zijne andere Schriften, zich van
een woord bediend heeft, dat niet alom verftaan
kan worden: of, dat hij zich een woord
verzonnen en gemaakt zal hebben, dat bij
an-,

Jaarmarkten of Kermisfen. i$t
anderen , niet minder kundige en na|uwkeuri-c
Taalkenners, voor, en van zijnen
tijd nooit gebruikt was. Maar wat beduidt
dan nog de &
fpreekwijs, dat die éene Vennoot
met alleen de overigen van de A « -
lae verzorgen zal; maar dat hij hen ook
Tal den handel zal
fiellen ^±XSS3fSé\^
tui"t Cuiacius met te begrijpen, XJ*.
^gehaalde Faber traeht deze zwarigheid!g
dezer voegen te kunnen oplosfen. dat eron
der die Vennooten befloten was dat een van
1 en alléén den overigen verzorgen zoucie,
vSfe wSij^ het drijven van hunnen
^ShapijÊn handel
zo dat zi geene andere uitgayen behoetden
tedWdan'het « * M * ^ "
belleden tot inkoop der bedoelde Waaren
doch ook deze oplosiing bevrijdt de Wet nog
niet van de zwarigheid • ten aanaen yan
" d a t de Rechtsgeleerde den » ^
nooten tegen dien éénen Vennoot Rekent
naamlijk, om, zo wel mt
Vennoötfchap, aantaal o P hem terhaleen,jan
neer hij' de verplichting, welke \fo boyen
het verband van zijn % f ^ i ^ jg
nomen had; van, naamlijk, alles te zullen ver
zorgen, Ui tot de uitvoering va*:tem
meêffchap nodig is; met volbreng - danslab
hij geen ïorg gedragen heeft, dat JUK | |
de Vennooten van hunnen gecheven Rer
mis-handel, buiten hunne
r m . w a T l t vobens het gevoelen van men
Voo'rSVn hetW «nta
Hertogdom Savoijen,moet één van flfc Ven.

152 Verhandeling over de Zeeuwfche
nooten bepaaldelijk op zich genomen hebben;
om zijne Mede-Vennooten , (die, met hem,'
fa Jaarmarkt reizen zouden, om daar, Jmeenfcliaplyk,
enige Waaren en Koopman
fchappen m te kopen)' vrij te zullen ho^
den van alle de kosten , die, tot, en geduurende
de reis, noodzaakhjk zouden zijn:
wanneer nu deze Vennoot daarin geen woord
houdt, zo hebben de overige wel recht, om
den zeiven in Rechten, aan te ïpreken uit
hoofde van hun befprek , dat zij, bij en
aan hunne afTpraak ;< 0fn het Vennoötfchap
aan t e gaan , gevoegd hebben (li) • maar
dit aantaal fpruit met uit Verkoop, dat een
perfoneel recht i s , fruitende uit ene verplichting
, die de Overéénkomst zelve oplevert,
en derhalven tegen niemand anders
kan worden begonnen , als tegen iemand ,
die uit zulk ene Overéénkomst gehouden is
Zodanig werd het' door Freherus te recht
opgevat ;: de ^Rechtsgeleerden toch zijn van
zoortgehjke fpreekwijzen niet vreemd f{V
en zouden als dan dé zin van onze Wet
deze moeten zijn : te weten: Een der Vennooten
had op zich genomen , om alle zijne
_ Mede - Vennooten wegens de kosten ,
vrij te zullen houden; hij h ad zich verplicht^
hun-
fX\ h
' 7
o K 5
A
L i b
' 2
- D T i t
' - x
4-

Jaarmarkten of Kermisfen. 1&5
hunne ganfche verteering te zullen betalen;
en na, dat zij hunne koopmanfchap gedaan
zouden hebben, hij hen yan de zelve zal bevrijden,
en ontheffen. Maar, ook deze uitlegging
neemt al mede de voorfchreve zwarigheid
niet weg; naamlijk, wat recht van
aantaal de verdere Vennooten daar uit hebben,
ten lasten van hunnen Mede-Vennoot,
en wel bepaaldelijk uit Verkoopt Deze toch
'is de grootste zwaarigheid, die, om deze Wet
wel te verfïaan , zich opdoet. De meergemelde
Cujacius is, ten dien opzichte, van gevoelen;
dat Ulpiaan, in onze Wet, met
peflist', of de overige Vennooten (die, zo
lang de Markt duurde, geherbergd, van eeten
en drinken , en van wat hen meerder noodig
was, voorzien moesten worden , ) een
recht van aantaal hebben, ten laste van dien
éénen Mede-Vennoot, die hen zulks moest
bezorgen; maar, dat aan de Kramers en Kooplieden,
die hunne Goederen en Waaren aan
de handeldrijvende Vennooten verkocht hadden
. dat recht, en uit[Vennootfcbap, en uit
Verkoop, toekomt: naardien een Verkoper
niet alleen recht heeft op den genen , die
op eens anders naam, en als gemagtigde van
enen anderen, koopt; maar hij kan ook dep
Lastgever zeiven, uit Verkoop, in rechten
aanfpreken (k); terwijl de meermaals ingeroepen
Voorzitter Faber, integendeel, de reden
(fc) L. 13. 5. 25. Lib. 19. D. Tit. 1. de Actionibus
Emti & Venditi.
K5

154 Verhandeling over de Zeeuwfche
den van Ulpiaans andwoord daar in zoekt, dat
als enige Kooplieden met den anderen overéénkomen,
omenigegoederentefamen ihgemeenichap
te kopen, zo word het gekochte goed het
eigendom, niet van alle de Vennooten; maar van
den Koper;niet tegenliaandeook deze genoodzaakt
kan worden, om zijne gekochte goederen,
m den boezem van de Maatfchappij, te moeten
brengen, en dus, onder hen allen, gemeen te ma-
Ken; en is dezegemeenmaking bij hem een zoort
van vervreemding; en wel zulk een zoort van
vervreemding,die voorenen verkoop, ais 't ware,
gehouden wordt; want de Vennoot, die
niet gekocht had f zegt hij ; krijgt, toch daar
door het gekochte; en hij betaalt hen flegts alléén
aenprijs,die zij betaald hebben : vermits
nu dat go.d voor geld wordt overgegeven, zo
houdt hij zulks voor enen ontwijtèlbaren koop
en verkoop: daar dan niet minder een aantaal
gemaakt kan w orden uit hoofde van Verkoop ,ter
verkrijging van den koopprijs ; als uit hoofde
van Vennoötfchap, ter deelneming aan het gekochte;
zo kan, naar de meening van dien
Rechtsgeleerden, op de zelve wijze ook een aantaalgemaakt
worden voor de kosten der verte*
ring, welke die Mede-Vennooten gemaakt hebben,
ter gelegenheid van hunnen gedreven handel;
als wordende die vertering gehouden voor
een gedeelte van den koopprijs: zo nu die ééne
Vennoot ook is te houden voor koper van
't gekochte goed, vermits het gemeen gemaakt
wordt; zo zijn de andere Vennooten ook te
houden voor verkopers; waar uit het dan redelijk
en billijk zoude zijn, dat zij, uit
Verkoop, recht van aantaal tegen hem hebben,

Jaarmarkten of Kermisfen. 155
ben,ten einde dus op hem te kunnen verhalen,
dat geen, 't welk zij, om het goed te kopen,
hebben uitgegeven; even, of zij aan dezen hunnen
Mede-Vennoot enig ander goed verkocht
hadden: dies hebben zij dan, naar zijne gedachten
, een recht tot aantaal uit Verkoop, om dat zij
de kosten van hunne vertering genoodzaakt
zijn geweest te doen, om dat goed te kopen,
't ! welk zij gehouden zijn in hun Vennoötfchap
in.te brengen, en dus vervolgens het
zelve, ais 't ware, aan hunnen Mede-Venpoot,
of liever aan 't geheele Genootfchap,
wederom te verkopen. Men kan niet ontkennen
, dat dit zeer fchrander van den geleerden
Voorzitter is uitgedacht j echter
komt mij zijn gevoelen te gedrongen, en te
ver gezocht voor; en ik zoude dan nog liever
't gevoelen van den Rechtskundigen Wis*
fenbach toevallen, die den zin en mening van
onze Wet, naar zijn gedachten,dus opgeeft:
Na 'tfluiten van een Vennoötfchap, om,op
„ zekere Markt, enige goederen, voor gemeene
rekening, te kopen; zo gaan die zelfde Ven-
" nooten te faamen een ander beding aan, naam-
?
' lijk, dat één van hen aan dc overigen hunne
" benodigde vertering zal verzorgen 1
, en alle
" zijne Mede-Vennooten van het betalen der
" kosten zal vrij houden; om dat zij intusfehen,
3
' zo lang de Markt geduurt, de zaak en handel
" van de'Maatfchappij zouden kunnen waarne-
" men: indien hij nu dat beding niet nakomt,
" zo ontftaat er, ten zijnen laste, een tweederlei
" recht van aanfpraak, naamlijk en uit Vennoot-
" fchap, en uit Verkoop, welke beide hier
" één en het zelfde beteekenen, en te famen
10:.

*56 Verhandeling over de Zeeuwfche
„ Jopen; zo, dat de Mede-Vennooten, uit
„ hoofde van het beding, aan de overéén-
» komst van hun Vennoötfchap gehecht een
„ recht van aanfpraak tegen dezen nalatigen
„ Vennoot hebben, uit hoofde van hun Ven-
», nootfchap , tot herkrijging van hunne kos-
>, ten, dewelke zij genootzaakt zijn geweest
te maken, terwijl hunne Mede-Vennoot
>, dezelve met, volgens zijne belofte, ver-
» zorgd of betaald had. " Dit komt echter
mede met met het antwoord van Ulpiaan oyereen,
die zo uitdruklijk twee onderfehei,
de Aanfpraken, aan de overige Vennooten
tegen den beloofd hebbende, maar in gebreke
gebleven zijnde, Mede-Vennoot, toekent,
naamlijk, ene uit Vennoötfchap, en ene
andere uit Verkoop; dewelke, hoewel zij beide,
ter verkrijging van ééne en dezelfde zaak,
dienen (7J; echter, in naam en daad, van den
anderen merkelijk zijn onderfcheiden;en, dewijl
de Wet, die beide Aanfpraken alléén ten
laste van den beloofd hebbende, maar in gebreke
gebleven zijnde Mede - Vennoot fielt naardien
hu geene zorg gedragen heeft, dat zijne
Medeftanders van 't nodige voorzien waren
zo kan ik, insgelijks, mijne toeflemming aan
het gevoelen van den meer gemelden Rechtsgeleerden
van Eek niet geven: naamlijk, dat
de Aanfpraak uit Verkoop, uit krachte van deze
Wet, zo wel den Verkopers der gekochte
waaren toekomt, als den Mede-Vennooten
of die hen van 't nodige hebben voorzien; want
het lijdt wel geene tegenfpraak, dat de overige
(O J. 17- Lib. 4. Inflitution. Tit. 6. de Atfion> (
lus.

Jaarmarkten of Kermis/en. 15?
nge Vennooten , zo wel uit hoofde van het
kopen der waaren , als uit hoofde van hunne
vertering, hunnen Mede-Vennoot verbinden
kunnen (m); maar (naar mijn oordeel)
kan dien regel op het geval in onze Wet voorkomende,
niet worden toegepast; naardien in
onze wet niet wordt onderzocht, of de Kramers
en Kooplieden hunne Waaren en Koopmanfchappen
alleen aan die Vennooten, welke
den handel gedreven hadden, hebben verkocht
en geleverd; maar, of de kosten der vertering,
welke die Vennooten, geduurende de
Markt, genoodzaakt zijn geweest te maken
en dewelke één van hen alléén voor zijne rekening
genomen had, van deze kunnen worden
te rugge-eischt, en op welken wijze zulks
moet gefchieden: deze beide vragen worden hier
Heiliger wijze beantwoord, met ja , zo veel
de eerste vraag betreft; terwijl er op de tweede
vraag een-tweeledig middel daar toe wordt
aan de hand gegeven;naamlijk, en uitzijn V>,nnootfchap
, en uit Verkoop (n) doch ik meen,
dat, behoudens de achting voor zo veele
Rechtskundige Mannen , dat de niet minder
grote Leerling van den in de daad groten
Leermeester Cujacius, de beroemde d Costa,
allerbest den zin en de meening van deze Wet
• getroffen heeft, wanneer hij het geval, aan Ul-
pianus voorgefleld, niet brengt tot een ge­
woon Vennoötfchap , van 't welke de Titul,
waar onder deze Wet , in de Digesten, is
geplaatst , eigentlijk en opzetlijk fpreekt;
r ' te
(m) L. 27. & 82. Lib. 17. D. Tit. 2. pro Socio.
(n) Johannes Voet in Commentariis ad Lib 19.
Pandectar. Tit. 2. pro Socio, Num. 18
't Oevcelen
van Janus i
Costa voorfrefteld,aangedrongen
en verdedigd,
alsh.t
beste.

I$8 Verhandeling over de Zeeuwfche
te weten: ene Maatfchap, die opgerecht en
aangegaan wordt, om, met den anderen,
m gemeenfchap handel te drijven 5 waaren
m te liaan; dezelve wederom uit te leveren;
en in bate en fchade te deelen ; maar, dat in
dit geval wordt gefpröken van een bijzonder
Vennoötfchap, % geen alleenlijk is aangegaan,
om enig goed, te famen, op te kopen, en
zich, van al 't geen daar van ter Markt gebragt
mogt zijn, meester te maken; zulks blijkt uit
de eige woorden van de Wet: Als het Vennoötfchap
is aangegaan (zegt de Rechtsgeleerde)
om te kopen: dat is, om, door koop, zeker
goed magtig te worden: in ene zodanige bijzondere
Maatfchap hebben verfcheide zaaken
plaats, dewelke in een gewoon Vennoötfchap
niet m acht genomen worden ( o ) ; want
ene zodanige bijzondere Maatfchap, die ee*»
nighjk en alléén is ingericht, om te kopen,
houdt op , zo haast het bedoelde goed is «ekocht,
en geleverd Q&). De Jaarmarkten waren
oudsnjds, gelijk als nu de onze, met zeker
Marktgeld bezwaard, 't welk de Kramers en
Kooplieden betaalden voor de plaats, daar het
hun geoorloofd was, om hunne goederen uit te
Hallen (^); en deze plaats voerde bij hert
den
O) L. 52; pr. & JJ. ir. L. 65- f. 2. Lib. 17. D.
I IC. 2. pro Socio.
(p) j'. 6. Lib. 3. Inilitution. Tit. 20. dd Societaté;
L. 65. 5 10. Lib. 17. D. Tit. 2. pro Socio.
(?) L. 3. g. 2. Lib. 2. D. Tit. 12. dc Penis, Dilatronibus
& Diverfis Temporibus. L. unie. Lib. 4*
Cod. Ti'.. 6. de Nundinis. Novella Manuelis Comneni
4. de Praediis Ecclefiafticis.

Jaarmarkten of Kermisfen. 159
den naam van Nundinae; en dit woord, gelijk
fommigen willen, zoude ook enen Steekpenning,
of Handgeld, beteekenen, welke,
boven den vastgeflelden koopprijs, bij wijze
van enen toellag, door den Koper aan den Verkoper
gegeven werd; gemeenlijk beitond
zulks, in een zo genaamd Noenmaal, of
Verfnapering, die, tusfchen het middag- en
avondmaal, ten koste en op bevel van den
Koper , werd gereed gemaakt; en 't welk
ook wel door anderen, met den Verkoper
enig geld in de handen te Heken, ten blijke,
dat zij zich in 't bezit van 't gekochte goed
Helden, werd vergoed en afgekocht. Deze
gewoonte nu heeft, onder anderen, nog langen
tijd, na dat de Romeinen het Koningrijk
van Arragon, en gansch Spanje, hebben
moeten ruimen , ook aldaar, als van de oude
Romeinen overgebleven zijnde, plaats gegrepen
(;•) ; en dit zo genaamd Kermis-geld
beliep fomwijlen ene gehele fomme gelds; en
werd veeltijds gefchikt naar de grootte der
onkosten, dewelke voor de vrijheid van uit
te Hallen moesten worden betaald; zij noemden
dit Nundinae, of Kermis-gelden, om dat
het zelve, voor, en ter oorzake van de Ker-
„ mis vrijheid, betaald werd; en zulks werd
uit die fleekpcnningen voldaan en goed gemaakt:
en welke Nundinae de Kopers, boven
dien, ook gaven aan de Uitveilers en Omroepers
op openbare verkopingen, om den Koopof
(r) Hkronymus Slancus in Commentariis Rerum
Arragonenfium.

IGO Verhandeling over de Zeeuwfche
of Palm-flag, op hun bod, wat fchieJijk toe
te liaan ; 't welk ene zeer goede winst moet
hebben kunnen aanbrengen; want de Oudvader
Cypriaan klaagt over enige Bisfchoppen
, die Verzorgers werden, van Waereldlijke,
in plaats van Geestelijke, dingen; die
hunne Predikfloelen verlieten; het land doortrokken
, en, uit den winstgevenden Handel,
Kermis-gelden vergaderden (j) $ Ja ik
meen (zegt een der andere Kerkvaders Ambro/iuO
( T ), dat zij waren Verkopers van
Schapen en Runderen, die, uit eens anders
arbeid , of eenvoudigheid, even als de vuile
Oproepers , enig gewin verkregen. " Hoe-
„ danige Steekpenningen de Geneesheeren zich
„ mede lieten in de hand Hoppen, om dezen
„ of genen, die te lang, naar den zin zijner
,, Erfgenamen leefden , naar de kunst van
„ kant te helpen (w)". Gelijk nu de Jaarmarkten
en Kermisfen, van oude tijden aan, in
vreugde en vrolijkheid werden doorgebragt,'
zo waren ook de Kooplieden, Kramers en anderen,
die dezelve kwamen bijwoonen, gewoon
zich te vermaken, en vrolijk te zijn; zo was de
voorflag van den laatfteri Koning der moedige
Romeinen, den trotfchen Tarquin, aan 't
Volk, om enen Gemeenen Tempel te benoemen,
inden welken de Romeinen, Latijnen,
ïlerniciers, Volfcen, en anderen, die'onder
het bondgenootfchap behoorden, wanneer
(O In Sennone de Lapfis.
CO Commentar. in Euangelium Lucae, Cap. 19.
00 Plirüus Historiae Naturalis Lib. 29. Cap,-1.
zij

Jaarmarkten of Kermisfen -. 161
zij te Markt kwamen ,-met den anderen Jaarlijks
zouden kunnen eten, Gast-Malen houden,en
gemeenfchaplijke Godsdienst - plechtigheden
oefenen (v): en zulke Feest- en Vreugde-dagen
gingen altoos vergezeld van Gast-Malen:
onder welke benaming de Feest-dagen wel
eens voorkomen ( w ): en waren de Kermis-
Malen ook zodanige Gast-en Feest-Malenvari
de Kooplieden en Kramers, als, naar het gevoelen
van J. a Costa, onder de benaming
van Convivia en Epulae bekend waren; en
deze gewoonte had, bij zijn tijd,.nog plaats
in Bourgondien ; voor dewelke die Kopers
anderzins ene zekere fom gelds gaven, aan
de Verkopers , welks hoeveelheid in de
'Koopbrieven werd uitgedrukt. Deze meent
die waardige Leerling van den Groten Cujacius,
de zeer Geleerde Janus d Costa,
'de eigentlijke fleutel te zijn, om den waren
zin en de rechte meening van deze anderzins
zo moeijelijke en duistere Wet te ontfluiteneri
te verklaren. Dus zoude dan de zin dezer Wet
hier op uitkomen: de Vennoot, van wien, iri
onze Wet, als de voornaame Perfoon, gelproken
wordt,had, boven zijn aandeel in 'tVennoötfchap
,beloofd en aangenomen, dat hij alléén alle
de Ongelden, ( die, buiten den Koop-prijs voor
het te kopene goed, aan de Kooplieden en
Kramers; en aan de Uitveilers en Oproepers;
voor
(v) Rofimis Arft.iqtutat.um Romanarum Lib. 2. Cap'.
4 pag. 2o>. Editionis Amftelodamï 1743.
(V) L. 17. Lib. 6. Codicis Theodofiani, Tit, ie*
de Paganis, Saciificiis & Templis.

t6st Verhandeling over de Zeeuwfche
voor de Kennis-Malen betaald moesten worden)
voldoen zoude: als mede, dat dit hun
Vennoötfchap zoude gefcheiden zijn, zohaoS
die Ongelden, benevens den Koop-pnjs voldaan
zoude zijn;hoedanig een befprek aan een
anderzmts gewoonlijk Maatfchap gansch ongewoon
was, dewijl daar in alles gemeen bhivende
ook elk der Vennooten gehouden is
voor zijn aandeel, in alle kosten te draden (Mterwijl
hier, zo haast de beraamde lederen
door de andere Vennooten gekocht 3
waren
elk van hen zijn aandeel in den Koopprijs betaalde
, en daar en tegen zijn aandeel uit de
gefcocnte Waaren verkreeg; terwijl die ene
Vennoot nog daar en boven alle de voorfchreve
Ongelden moest voldoen en betalen; waar
mede dan het Vennoötfchap zoude ten einde
zijn: de betaling nu van die, Ongelden wei oerde
deze ene Vennoot, of vertraagde dezelve
omtengewoonte: dierhalven beflóot men met
cfen beroemden Rechtsgeleerden Ulpiaan te
Jpreken, en aan hem te vragen; op wat wijze
zij hunnen weigerenden, of fteeds dralenden
Mede-Vennoot konden dwingen en noodzaken
om die Ongelden te voldoen? het mogte in
den eerlfen opflag, fchijnen, dat het andwo'ord
van den Rechtsgeleerdcnn Ulpiaan, op dit
voorftel,zoude behelzen dat zijrecht hadden
om hunnen Mede-Vennoot aan te fpreken en
tot betaling dier Ongelden te noodzaken, uit
hoofde van hun Vennoötfchap p waar aan die
be-

Jaarmarkten of Kermisfen. 163
betaling door ene bijzondere overéénkomst
verknocht was; doch Ulpiaan begreep daar en
tegen; dat er tegen hunnen Mede-Vennoot
aanlpraak moefl gemaakt worden, niet alléén
uit l/ennoütfchap ; maar ook uit Verkoop:
doch hij bepaalde niet, door wien deze aanlpraak
moest gefchieden ; of door wien dat
Rechtgeding moest worden begonnen; hij zegt
maar alléénlijk, dat er grond is, om uit xbeider
hoofden, tegelijk, aanlpraak te doen; zonder dat
zij zich van één derzelver alléén bedienen kónden
; maar dat men verplicht was, uit beider
hoofden, te gelijk, den eisch te doen. Waarlijk
een zeer kort, en teffens zeer ingewikkeld en
duifter andwoord; waar van men deze reden misfchien
zoude kunnen geeven: naamlijk,dat die
nadere, of bijgekomene overéénkom!!, welke
buiten het Vennootfthap was aangegaan, hare
betrekking had op dat geene, t welk de Mede*
Vennooten genoodzaakt zouden geweeftzijn,
met eh nevens dien éénen Vennoot, in de meergedachte
Ongelden te moeten dragen, ingevalle
zij niet bij een bijzonder beding waren overééngekomeil
,dat hij dezelve alléén zoude voldoen
en betalen en niet op het geen die ééne Vennoot,
in dat geval, gehouden zoude zijn, daar in,
voor zijn aandeel,te betalen. Het oogmerk der
Mede-Vennooten fchijnt maar geweest te zijn,
om te mogen weten, hoe zij zich beft voorzien
konden tegen ene aanlpraak, die aan hen gemaakt
zoude kunnen worden, ter voldoening
van hunne aandeelen in die Ongelden: want, als
Mede-Vernooten, konden zij, uit krachte van
hun gemaakt Vennoötfchap, niet te weeg brengen
, dat Hij zijn aandeel aan Hunne Verkoh
a pers

164 Verhandeling over de Zeeuw/die
pers voldeed; deze toch hadden met hem niet
gehandeld; en niemand kan een ander blotelijk
noodzaken, om aan een derden te betalen,
't geen hij aan dien anderen fchuldig is : en
zij konden ook, op naam van dien derden,
van hunnen Verkoper het aandeel van hunnen
Medeftander niet vergen, ten zij voorzien
zijnde van enen bijzonderen Last-Brief, of
rechts-overdragt; ten ware men zoude willen
onderftellen, dat die Mede-Vennooten reeds
aan hunne Verkopers die Ongelden ten vollen
betaald en voldaan hadden;want, in dat geval
zouden zij, als of zij het recht dier Verkopers
daar mede hadden gekocht, hunnen Mede-Vennoot,
als 't ware,»/; Verkoop,kunnenaanfpreken,
en dwingen tot betaling van 't geen zij
voor hem hadden uitgefchoten (ƒ); maar,
fn gevalle zij, noch Last-Brief, noch Rechts-
Overdragt van hunne Verkopers, tegen hunnen
Mede-Vennoot hadden, zo hadden zij ook
geen macht, om hem, tot betaling van zijn
aandeel, door middelen van rechten te dwingen
; terwijl echter, door hunne bijzondere
overéénkom!! met hunnen Mede-Vennoot
niets aan het recht hunner Verkopers benomen
was, om van elk der Vennooten hun
aandeel te eïsfehen ; derhalven was het, in
dat geval, voor die Mede-Vennooten , noodzaakhjk,
hunnen Mede-Vennoot te betrekken
, zo wel, om, door het voldoen van
tó -
hun-
O) L. 16. Lib. 2. D. Tit. 14. de Paffis. L. 1.
b lh
-J 7
- D
Diftrahendis.
'
T i C l
3-
d £
Tutela, & Rationibus

Jaarmarkten of Kermisfen. • 165
hunne aandeelen in die Ongelden, vólgens
hunne bijzondere overéénkomst, hen van alle
opfpraak tegen de Verkopers te bevrijden, als
om zijn eigen aandeel in die Ongelden te voldoen
en te betalen: 't eerfte moeft gefchieden,
uit hoofde van hunne onderlinge Affpraak,
als Vennooten genomen, en dus uit Vennoot-,
fchap: 't andere , uit hoofde van den gedanen
Verkoop , waar bij door hen het betalen
der Ongelden was aangenomen : en dit gaat
zo verre, dat, al hadden de Mede-Vennooten
alle de befproke Ongelden aan hunne
Verkopers betaald, zij dezelve, niet anders,
konden te rug eisfchen,dan uit Vennoötfchap,
en uit Verhoop ; want nooit konden zij, uit
Vennoötfchap, iets anders, van hunnen Mede-
Vennoot vergen, dan dat hij, volgens hunne
overéénkomst, hen bevrijdde van de betaling
hunner aandeelen,of dezelve hen te rug gaven;
maar, voor zijn aandeel moeiten zij hem betrekken,
uit het recht, dat de Verkopers, ten
zijnen laste , hadden, en dus ook uit Verkoop
(2). Hier mede nu vertrouwen ik deze
zo moeilijke en duiflere Wet verflaanbaar
gemaakt, en in een helder daglicht gefteld
te hebben, zonder echter, aan anderen, ene
beter uitlegging te willen * betwiften ; elk
houde hier zijn gevoelen vrij , en xieze het
befte. Genoeg is het voor mijn oogmerk , in
de-
Cs) L. 79. Lib. 4.6, D. Tit, 3. de Solutionibus,
L. 5. Lib. 50. D. Tit. 15. de Cenfibus. L. 1. §• 13-
Lib. 27. D. Tit. 3. de Tutela & Rationibu; Diftra­
hendis.

l66 Verhandeling over de Zeeuwfche
dezen te hebben betoogd, dat, zo wel oud*
tuds bij de Romeinen, als in later dagen, na
de invoering van het Christendom, de Jaarmarkten
gemeenlijk zijn vergezeld geweeft
van Vreugde- en Kermis - Maaien; als mede
van Gastenjen , en Vrolijke Bijéénkomflen
(#J; ene gewoonte, die nog hedendaags,
mislonen zelfs meer dan te veel, onder ons
plaats vindt; en wel inzonderheid, ten opzichte
van de laagfte zoort^onzer Ingezetenen;
welke, 0p Kermistijden niet zelden, in
ongebondenheid, en 't bedrijven van llrafwaardige
euveldaden uitfpatten. L Laten de
„ Kroegen en Herbergen (zegt Mr. haac
„ Winkelman terecht) laten de Straten en
„ Wegen dit voor mij beveiligen. Zij zullen
„ tevens een bewijs kunnen opleveren van
„ gepleegde Hoererij en Overipel; ja, men
„ weet wel, dat dit, bij de hef van 't Volk,
„ wej het meelte, in 't openbaar \ plaats
„ heeft; echter kan men niet, dan met ver-
„ wonderjngzien, dat er geene Standen in de
„ Maatichappij gevonden worden, op dewel-
„ ke de_ Kermistijden geen invloed hebben.
„ 't Schijnt, of die tijden ene algemééne ver-
5, andering in een ieder te wege brengen: de
„ Menfchen zijn, voor eu na dezelve, niet, die
Ü zij*
(a) UendHk van ffliyn, Aanteekeningen op ds
Kerkelijke Oudheden der Verëenigde Nederlanden,
2. Deel Fol. 305. C. van Memode, en Mr. Pieter
van der Schelling , Nederlands Dis-plechtigheden ,
2. Dcd 30. Kapittel §. 10. pag. 424 en v.olgg., vaa
LCOH, Hollandfche Markten en Kermisfen, pa.;. 68.
ea volgg.

Jaarmarkten of Kermisfen. 167
„ zij, in die tijden, vertonen te zijn. De
„ nieuwsgierigheid wordt het algeméén be-
„ weegrad. Elk geraakt op de been. Alle
„ de huizen ftaan open. Elk is welkom, 'tls,
„ of de oude Gast-vrijheid herleefde. De da-
„ gen zijn te kort. De nachten hebben hüh*
„ ne vermaaklijkheden. De Hoogfte Rangen
verlagen zich. De Deftigheid onttronst het
„ gelaat! De Zedigheid blooft minder : en
„ de tederlïe ooren horen, zonder kwetzing,
„ de grootfte dubbelzinnigheden.. Een ander
fchetft de Hollandfche Kermis-Vermaken, op
enen boertenden trant,in dezer voegen af(èj :
„ Des avonds zjjn er Speelhuizen; of plaat-
, zen voor ongebondenheid van 't Gemeene
Volk. Zomwijlen gaan daar ook Lieden
',' van enig aanzien, om die ongebondcne te
zien danfen met een deftig gelaat; de pijp
in den mond; en met ene ftemmigheid, die
'„ eerder zou doen zeggen: dat zij hunne ge-
„ beden gaan uitftorten, in ftede van voor hen
„ een meisje te zoeken." En deze Danfenjen,
gelijk mede de overige Kermis-vermaken van
het Gemeen, worden door den Amfteldamfchen
Dichter, Lucas Rotgans, eigenaartig in
twee Boeken , betijteld Boere-Kermis, op
onderfcheide plaatzen afgefchilderd, waaruit
tot een Haaltje dit volgende: (c):
: _ „ en za? in 't nader komen
De Landjeugd hand aan 'hand fpansfeeren, opgetooid
Met witte huiven, net geftreeken en geplooid. ^
O) Lettres fur laHollande, Tom. 2. Lettre 10,
pag. 179.
(c) Poëzy,pag. 63C 637- °75-
L 4

168 Verhandeling iver de Zeeuwfche
h a n f n a a , d ftafc
" ml > 't hoof»- de keten van koralen,
„ Blonk om den rosfen hals, om rnet meer zwier teprden
„ De ztlvre fle.te reeks, en beugeftas, daar bij P
T
J aan
\ ea w a
" & 1° 'X' t
p e r d e
„ Het blaauvve keursj.jf droeg 't licvrci
P-
van baare
«»" Nar
kaaken
zij.
e M
• B f c ^ j t ó J° k R e f n ,
' - é n
" ic r c o d
ftharSen"'
m o
" M,» ° g
S e n J a a r
i r - s e e n ó f
maanlicht zas,
" r'v°^ d
' t fe
f St
§ r f a a r d
P > *°o lapg vergeeteri laf'
¥ I."? 1
!? 6
H'5t. dc hooiblok was verïïneeten,
wfl g
? fleC
, t 1 k l 0 1
r', ". p
'
v o o r
net genieeten.
* rl f h
j lnd
f ci
°en dekt den purpren arm, halfgaar '
» Gebraden door dc zon, gcfchildcrJI jaar op "aar. p
,
„ Zoo zag ,k langs den tveg de boere.heisies treéden.
P e
Ü
v,vr;K "' 5 J
1 1 i n
W ''j '«meestersdienst betteeden,
" y, 6 0 0 1 e n a a n
^ h«w verijérd en opeefchikt
„ Met broeken om de kuit met linten toegeftnkt.
" nfi ESS* b
,' ün
, k
, d e n 1 a l s m c t T "veepaar zilvre knoopen.
h c m b d r o k
" ^ glad geperst, en aan de borst halfopen, '
„ Wasvoor ep op de mou met pasfement bezet. '
„ Een ander had een rok", u-efiang"en ruim gefnedén,
"
P d c n r o e
M" u ,? , 1
Semaakt, gehangen om zijn leden,
„ Noch versch gekocht in Steé. 4-Ü
„ De fluier om het lijf verbeeldde-4 kSmfatcken.
» D e hocdc
»? SN geveegd, gefchuijierd en geftrekep,
*, ^vee-ren °P ''e kruin, en blinken, onder 't gaan,
„ Als uitgebraakte vocht bij 't Cellijnen van de maan.
a 2 n h a , l d
§' cdost
"'et kermisklecden.
" S-- TCe
•
"
j
b o e
°J''f 1 . r
, n o c h
. S'ad van kin, en zonder haaren,
„ Bekleed haar linke zij, en leidt haar met de hand.
" ?, e
r , n S C 0 p e c n o
' ° r
> 3 Bequijlde püpje brandt
- Imookende in zijn mond. zij hupplen'op en neder
„ En draajen als een tol, en glippen heen en weder.
,. Kees Rootncus ftrijkt de veel,' en vult terwij'' zijn darm
„ Met bier. de dansier vat de vrijller in zijn jtrm:
„ Zij vangt den adem van boer ïewis aan de tippen
„ Na 't fluiten van den dans, met zijn befmookte lippen •
„ Den adem, die noch (tinkt' naar St ingezwo'lge nat
„ Uit boerekroczen, teen hij op de bierbank zat.
„ Befchonken Tewis-blóóst, en Voelt zijn • boezem blaaken.
„ De kinkel fchurkt en grijnst, na't drukken van haar kaaken,
„ Geluk ëen Sater,' die, op fnoeperij belust,
„ Do Veldgodin verrast, en met haar weerwil kust.
„ Het krielde in 't dans vertrek van vrouwen en van mannen.
„• Mijn ooren wiciden doof door 't klappen van de kannen:
Dit zij genoeg; latende den Lezercn over,
hem in zijne overige Kermis-vermaken na té
' le-

Jaarmarkten of Kermisfen. 169
lezen: en kan hir, des begerende nog
daar bij voegen: F.Greenwoods Boere Pmx-
'terrrewd; welke onder anderen-ene menigte
van de voornaamfle Straatdeunen, die, op
de Kermis-Fee len, door het Gemeen gezouten
worden, boertend befchnjft (d):
F en Itoere 7aneer, die tot zingen fcheen gebooren,
L o" z ch v S k als een balkend, ezel hooren
Die 't hoscb doet davren door zijn onbefchoft ,eluidt.
llii trok een' fcheeven bek, en trilde met zijn wuit
Z Al eet die van de koorts op * Kevigft|i » >e = ?
, Hij zon? van Kommertje, zyn eigen ziels yeilangen,
,, Hoe fiaar de wreede doot te vroeg had »eêige..elt.
, En werd, al zingende, zoo doodelijk M M » * ,
?
, Dat hij aan 't janken floeg; en elk, met hei. bwogen.
Maar werk had met zich zelE de tranen af " *°ogen,
, Want ieder was om 't zeerst met zijne
Hier fcheen de vreugde nu geheel cn al gedaan,
•,; Tot weer te" ander! om het balken te «ten,
, Een' blijderdeun zong: van Oen Jager metzt n fretten,
' Van Fylje Floris; van Stout ruitertje rijd wectt,
Van l/ees me vrijer, en Ik zat laatst W fpMg
tiet 2$ fchoon liefje zoet ; van ^'^' l
^Zln ' &
Van Jaap de Biervliet, en de Vrome KloofleUntien
Van Malle Knier, en van Een Meisje langs den h ut,
' Van -tlh:ps Waardinnetje, en Drie gasten f bam.
Eén derde liet zich op zijn beurt niet minder ooien.
Hit (treek het fluike hair bevallig achter d ooien,
" Ê n V c «
Als of het sanfche hiüs m lichte vlamme itoiu.
Zün eerft' d n was van , Mijn hart is vol beuouw»,
E toen van Uefjfe Hef, «r^ejèr ka^en
Van It Koddig WaaUje, en yan de Maagdeken van bent,
I Va" 6 Jan fcrta, «, van Maai Huwt vel Mem ;
Jan Piet van Maasland/luis, én f rent Pieterfyzey
, Van Oen* Vifüpruhn , en Nee^Kiovtergat;

iTo Verhandeling over de Zeeuwfche
van oude tijden aan, zulks gehad hebben
zo als dezelve in de Voorrechts-Brieven worden
uitgedrukt, en, tot iéders naricht, in de
gewone Almanakken, bekendgemaakt: werden
nochtans, op verfcheide plaatfen 3 zo
wegens derzelver begin, als einde met vele
plechtigheden, openlijk aangekondigd: want,
m iommige Steden werd, ter dier'tijd, aan
de Poorten of op de Wallen, een rood, of
wit Houte Kruis opgerecht; hoedoni» één
ook voormaals, in het midden der 'Kerken
geplaatst was; 't welk bij verfcheidene Voorrechts-Brieven
wordt bevolen te doen, van
welk gebruik de naarftige Heer van Mieris
verlcheide voorbeelden heeft aangehaald ( e>
ook geeft ons dc Oudheidkundige van Loon
van die plechtigheid voldoende redenen (f)terwijl
in andere plaatfen, om de Kermis
aan te kondigen, zekere, daartoe bijzonderijk
beftemde, Klokken geluid worden, welker
dreunend gebrom ook wederom een
einde aan. deze Jaarmarkten maakt ; waar
van men al mede voorbeelden vindt bij den
voornoemden Verzamelaar onzer oude Gedenklbkken
( ;T): ook heeft nog heden, in
Middelburg, een ander-gebruik plaats, naam,
MJK, dat het hegin der Kermis of Jaarmarkt
met
(O F. van Mieris Groot Charterboek , i. Deel
?,° 3
7 2 D e e l F o 1
' 3 2
-' 3-Deel Fol. 376,
(ƒ ) Hoüandfche Jaar-Markten of Kermisfen, pag.
1 b
48. en volgg.
(g) F. v. Mieris Groot Charterboek , 3. Deel
Fol. 358.

Jaarmarkten' of Kermisfen,. i? I
toet trompetten-aefchal wordt aangekondigd,
en ook derzelver einde, op die zelfde wijze
wordt bekend gemaakt: ik zal met breed over
den oorfprong van deze Openbare en Plechtige
aankondigingen behoeven uk te weiden: zij zijn
, ich, voor een groot gedeelte, zo oud, als de
inwijding-Feesten der Kerken,en Godsdiensrige
Geilichten zelve; immers heeft het lpoorbijiter
Bijgeloof, niet alléén, onzondige plechtigheden
der Eerite Christen-Kerk overgenomen,
en nagevolgd ; maar heeft ook dezelve,
tot minder redelijke zaken, misbruikt. Bij het
'in bezit nemen der Heidenfche Tempelen, om
in dezelve der Christenen Godsdienst-Oefeningen
te verrichten, moeiten dezelve ingewijd,
ep , door de planting van het Ecrtceken des
Christeliiken Geloofs, van een opgerecht
Kruis, midden in dezelve, van den grovcn
Afgodsdienst gezuiverd worden : waar toe
men een Keizerlijk Bevel vindt van Theodofus
den Tweeden, cn Valcnliniaan den Dcrcun ia
het Theodofiaanfche Wetboek (70; desgelijks
beveelt ook de Wetgever en \^t\ztijufiiniaan ?
om geene Kloofters, Kerken of Gebeden-Huizen
te bouwen, voor dat een Bisfchop in zijne
'Stad, of Stift, het Gebed over, en eenjvruis
op die plaats geplant had (/); zo heeft ook Keizer
Karei de Grote, gefproten uit den Tweeden
Stam der Frankiiëhe Oppervoilten, ene
Wet p-egeven, waar bij bevolen werd, dat,
* nie-
(?/) L. 25. Lib. 16. Cod. Theodof. Tit. 10. de
fagaiJs, Sacrificii», & Templis.
(i) No\eha 07. Cap.

ifa Verhandeling ever de Zeeuwfche
niemand ene Kerk zoude mogen nichten, voor
en aleer dat door den Bisfchop der Stad, op
de daar toe uitgekozene plaats, in't openbaar
een Kruis gefield was (£); zijnde het al mede,
van oude tijden aan, de gewoonte , om,
bij zulke gelegenheden, en ook wel bij andere
plechtigheden ; ja, zelfs , bij het begin der
gewone Godsdienft-Oefeningen; zulks alles,
door het luiden der Klokken; of het geblaas
op Muzijk-Inftrumenten; bekend te maken;
en deze plechtigheid van, door het luiden der
Klokken, ten allen tijde, het aanvang nemen
der Openbare Godsdienst-Oefeningen aan te
kondigen, heeft ook nog heden in Ons, tot
nog toe Vrij, Gemeenebest der Veréénigde Nederlanden
(met betrekking tot den heerfchenden
Godsdienst) overal (zo verre zulks ons
bekend is) plaats; daar dit Klokken-gelui
aan andere, fchoon ook Openbare, Godsdienst-Oefeningen,
die alhier, uit krachte van
ene allezins loflijke Verdraagzaam! reid, geduld
worden, is ontzegd. Wat nu het planten
van Kruisfen , bij gelegenheid' der Jaarmarkten,
of Kermisfen, betreft; het zelve is,
als nog hier en daar, in ons Gemeenebest, in
gebruik; daar men in fommige plaatfen , bij
*t aangaan van Vrije Jaarmarkten , en gedurende
dezelven, nog wel Kruisfen , zo bij
't inkomen der Steden, of Vlekken, aan de
Bruggens, en elders, ten teeken van de Vrijheid
der Jaarmarkt, ziet vastgehecht, ofop-
ge-
(*) Capitulariorum Caroli Magni, Lib. 5. Cap. 229.

Jaarmarkten of Kermisfen'. 173
gericht: fchoon deze gewoonte, naar het invoeren
van den Hervormden Godsdienst, nevens
andere zoortgelijke dwaze en dweepzieke
gewoontens, alhier, op de meeite
plaatfen is afgefchaft, en in onbruik geraakt:
niet te min* worden nog, in fommige Steden,
of Vlekken, de Jaarmarkten in- en uit-geluid:
ook wel in- en uit-getrommeld; of wel
der zeiver begin en einde door trompetten-gefcbal
openlijk bekend gemaakt; echter zijn ook
hier te Lande fommige plaatfen, alwaar geene,
zelfs niet de minfte, plechtigheden, noch
bij het begin,noch bij het einde der Jaarmarkten-
of Kermisfen, plaats hebben; waarvan
onder anderen de Stad Vhsfmgen :ten voorbedde
kan ftrekken.
Ecnige onzer Jaarmarkten zouden, volgens
hunne inftelling, met den avond enen aanvang
moeten nemen, waar van de Voorrechts-Brief
der Middelburgfche Jaarmarkt, onder menigvuldige
andere , tot een fprekend voorbeeld
ftrekken kan; want volgens dien moet zij beginnen
op Maria Magdalena avond; ondertusfchen
is het begin onzer Jaarmarkten thans gemeenlijk
met den vroegen morgen , of met
den middag, terwijl dezelve vervolgens meesttijds
geduren tot middernacht op den laatften
KermlsDag. Edoch, daar onze Jaarmarkten,
of Kermisfen, aan bepaalde tijden van elk Jaar.
gebonden zijn; die, wat den dag betreft, op
elk Jaar verwisfeit, en dan eens op enen
Maandag; dan wederom op enen anderer
Dag van de week , invalt; waar door hei
fomtijds gebeurt, dat die bepaalde Dag op
ener
Op Welken
tijd van den
dag zij beginnen.

Of het geoorloofd
zi
op Zonda-'
gen de Jaarmarkten
te
beginnen ,
en te houden.
t?\ Verhandeling ever de Zeemvfché
enen Zondag komt: waar door, zo wel de
Kechts- als Godgeleerden al vroeg gelegenheid
Hebben verkregen, om met eikanderen te twisten
over de volgende Vraag; naamlijk: Of het
geoorloofd zij, onze hedendaagfche Jaarmarkten,
die nu geene Kerkniisfen zijn, op enen
Zondag te laten beginnen? Doch dit verfchii
icomtmij voor van weinig belang te zijn, voor
al, daar t Recht dat verfchii, ten opzichte van
onze Jaarmarkten,beilist;want,zonder ons in
te laten met het geen de Opperfte Wetgever
*an t Geheel - Al aan zijn Oud Bond-Volk
ilrael voorfchreef; of door deszelfs Leidsman
Mo/es, by t vormen hunner Gods-Regeerinohet
aankondigen, ten opzichte der flipte vierirS
van hunnenStaatelijken Rust-Dag; die. fchoon
zij, zo veel het Schaduwachtige en 't bijzondere
Staatkundige betreft, den Christenen noch
verbint, noch ter navolging ftrekt; zo dient
dezelve nog., en heeft van ouds den Christenen
ten voorbedde gediend, om zekeren dao-
2n wel bepaaldelijk dén Eerften Dagd^r Weete,
tot hunnen Openbaren en Plechtigen Godsuenst
af te zonderen', en Gode toe te heiligenïvaar
door het Zedelijke vair den ouden Feestdag
der Ifraëlken Wordt in ftand gehouden •
1
erwijl alle Handelingen eii gewoone Kostvummgen
worden geftaakt: hier bij zal het
I
m genoeg zijn na te gaan, wat de Gemeene
\
échten; en wel bijzonderlijk, wat onze 'sLands
|
n der 6tcden Overhedsn hebben goedgevonden
4
aar ontrentte bepalen cn vast te ftellen. Inde
ï
•efchreve Rechten vinden wij daar van ene
\
Vüt door de Keizers Leo en Anthemius, on-
ti
cnt het einde der Vijfde Christen-Eeuw gemaakt

Jaarmarkten ef Kermisfen. 175
maakt (7): bij welken verboden wordt, op
Feest-Dagen, der Hoge Godheid toegewijd,
zich aan enige vermaken over te geven; of
iets te doen , waar door die Dag zoude kunnen
ontheiligd worden; en deze Wet betreft
bijzonderlijk des Heeren Dag, den Zondag
der Christenen: men vindt, wel is waar,
nergens een bepaald Gebod van 's Hemels Opperheer
, om , boven andere dagen, bepaaldelijk
den Zondag te moeten vieren; maar
't is niet minder zeker, dat, van de oudfte en
eerfte tijden aan, die Dag bij alle Christenen
is onderhouden : op dezen dag, wilden de
voornoemde Troon-Monarchen, dat ook alle
Rechtsplegingen, en wat daar op betrekking
heeft, zouden zijn opgefchort: en het is betaamlijk,
dat alle Handwerken, Ambachten,
en Neringen op dezen dag Uil ftaan ; op dat
de bezigheden, daar aan verknocht, geene
gelegenheid aan 't Volk geven, om zich van
de Openbare en Plechtige Godsdienst-Oefeningen
te onttrekken : waarom ook in het
PaufelijkeRecht bevolen wordt Cm), dat alle
's Heeren Dagen , van den enen tot den anderen
avond, met allen eerbied moeten onderhouden
wordenden dat elk zich als dan onthouden
zal van allen ongeöorloofden arbeid; dat op dezelve
in 't geheel geene Markt zal mogen gehouden
worden; noch enige bekommeringen
gedaan: dat ook niemand op dien dag ter dood,
of terftraffe, zal worden verwezen;dat geene
Eeden,
(1) L. 11. Lib. 3. Cod. Tit 12. de Feriis.
(m) Lib. 2. Decretalium Gregorii IX. feu Exterorum,
Tit. 9. de Feriis. Cap. r.

176 Verhandeling over de Zeeuwfthê
Eeden, ten zij, ter bevordering van Vrede*
of uit andere volftrekte noodzaaklijkheid, op
dien dag mogen worden afgeleid, 'tbom deze
reden, dat, naardien in de oudfte tijden, de
Kerk-Dienlïen meest bij nacht verricht werden ±
(waar van de brandende lichten in de Roomfche
Kerk, bij 'toefenen'van dien Godsdienst, hoewel
bij lichten dage, waarfchijnlijk nog zijn overgebleven)
daarom de volgende dag, in
volle rust en werkloosheid geileten werd;
van waar die dag nog veeltijds den naam van
Rust-Dag draagt; zo dat niet alleen het oefenen
van ïlaafiche werken, gelijk oudstijds alle
handwerken waren, naardien dezelve alléén
door Slaven, Lijfeigenen en Vrijgemaakten,
verricht werden; maar ook het uitflallen van
allerieije Koopwaaren; het drijven van Koophandel;
en het houden van Markten, op dien
Dag, verboden was; al het welk ook in deze
Landen plaats vond ; want Keizer Karei de
Grote, die zo wel de Opper-Vorst der Friefen,
als der Franken was, en, mitsdien, ook
een gedeelte van het tegenwoordige Holland
en Zeeland beheerschte, beveelt in zijne Burgerwetten,
betreklijk het houden van Markten
(11), dat dezelve op geene Feest-Dagen mogen
gehouden worden; maar 3 dat men daartoe enen
dagbeftemmen moet, op den welken, de Menfchen
verplicht waren voor hunne Heeren te
arbeiden: (door deze benaming van Menfchen,
(n) Capitulariorurh Caroli Magni, ad Annum8ao.
Cap. 18.
in

Jaarmarkten of Kermisfen. [177
in tegenoverftelling van'twoord Heeren,moet
hm} in die Keizerlijke Wet, verftaan de
Slaven, de Lijfeigenen,de Frijgemaakten: dewelke
allen te meermalen,onder dezen naam,
inde Schriften der Midden - Eeuwen , voorkomen)
ja. de oude Friefche Wetten ftelden
vast, dat die geene, dewelke, op enen Zon-of
Feest-Dag, flaaffchën arbeid verrichtte, in
boete vervallen zoude; welke boete, aan geene
zijde de Lauwer, op xn; en, in de overige
plaatfen van Friesland, op iv. Stuivers
bepaald was, ten aanzien van een vrij mensch :
maar, zo een Slaaf dien arbeid had verricht, die
moest deze zijne overtreding met ftokllagen boeten;
ten zij zijn Heer voor hem iv. Stuivers
betalen wilde (0); ene boete, Zo men de-
* zelve haar den tegenwoordigen geldhandel
wilde afméten, allergeringst zoude fchijnen$
doch die, naar dien tijd, wanneer de Munten
vrij wat fchaarfcher waren, gerekend zijnde,
voor niet gering moet geacht worden; en deze
fchaarsheidmoet aan deze zijde van de Lauwer,
ene Rivier, die Friesland oudtijds in
twee hoofddeelen fcheidde, nog groter geweest
zijn, dan aan de overzijde; vermits de boete
op deze misdaad aldaar hoger was gefield,
dan in de overige Friefche Landen, alwaar het
juist twee derde parten verfchild. Wenden wij
hu wederom het oog naar onze Zeeuwfche
Kus-
(0) Siccama Legum Frifionuffl, Tit. 18. g.i.pag.
23 Editionis Franckerae 1617. Et apud Ltndenbr*gium
in Codice Legum Antiquarum, Fol. 498.
M

i;8 Verhandeling over de Zeeuwfche
Kusten, zo ontmoeten wij ook aldaar enen
brief, door den vlijtigen Onderzoeker onzer
oude Brieven, den kundigen van Mieris,
voor ons bewaard betreklijk het Eiland Walcheren;
bij den welken de Zoon van den Infteller
der Middelburgfche Jaarmarkt, Graaf
Willem de Vierde, 0p den 4. van Oogstmaand
1333, het houden van Markten op
den Zondag verbiedt; en denzei ven op Dingsdag
verzet f». Ook droeg Prins Willem de
Eertte, als reprefeatecrende 's Lands Hoog-
11e Overheid, na 't afzweeren der Graaflijke Regecnng
m de Wetten, die het inwendig
Maatsgeftel der Provinciën van Hofland en
Zeeland regelen, onder de benaming vmPoliticque
Ordonnantiën, in de Jaren 1580 en
1583 , geen mindere zorg voor het onderhouden
van den Zondag en het op dien das
rusten van allerhande Werk en Koophandel;
en welke verordening-vervolgens, op meer dan
eenen tijd, zo wel door de onderfcheideSouveraine
Staaten, dezer Veréénigde Nederlanden
als door de Stedelijke Overheden is vernieuwd
geworden: dus hebben de Edele Mogende
Heeren Staaten van Utrecht; en ook Die
van Overijsfelde Kermisfen, welke op Zondagen,ten
platten Lande,enin de Kleine Steden
van het Neder- en Opper - Sticht, plegen
gehouden te worden, veranderd en verzet(q):
, . _ ook
C h a r t c r b
v\ X o«k, 2. Deel Fol. 612.
•(?; Publicatie, of Bekendmaking van o. van
Oogstmaand 17,55. i n de Nederlandfche Jaarboeken,
van Augustus 176S. pag. 409 tot 503. en van 7.
van Grasmaand 1775. & de Nieuwe Nederlandfche
Jaarboeken, van April 1775.

Jaarmarkten of Kermisfen. i?9
ook hebben de Edele Achtbare Heeren Burgemeesteren
en Regeerders mijner Geboortestad
Vlisfingen, reeds over enen germmen tijd van
taren de gewoonte der Kramers, die,met hunne
Kramen en Koopgoederen de Stad Veere
verlaatende, ter oorzake, dat de Kermis ot
jaarmarkt aldaar, op den vorigen Saturdagdes
avonds, geëindigd was: dies des Zondags,
na het houden van de Godsdienst-Oefeningen,
te Vlisfingen kwamen binnen rijden, ten enenmale
belet en afgefchaft: ook wordt te Middelbar"-
, wanneer 't begin der Jaarmarkt op Zondao-
invalt, de Kermis niet voor 's Maandags
middags ingetrompet, gelijk dezelve mdat geval
ook veertien dagen daar naar des 's Maandags
eerst een einde neemt. Niettemin zijn er nog
plaatfen, op wélke de Jaarmarkt op Zondag,
of andere Hoge Feest-dagen der Christenheid,
begint: dus viert, onder anderen, de Burgerij
der Stad Leyden de heuchelijke'gedachtemsvan
'sHeilandsHemelvaart des morgens, wanneer
•des middags hunne Jaarmarkt een aanvang
neemt; over welke misbruiken degeleerde tritrchius'Adi
breedvoeriger heeft uitgelaten {r).
Om deze Jaar- en Kerk-Feesten, mitsgaders
de daar aan verknochte Markten, den
Buitenlanderen bekoorlijker te maken , en
•zeer veele Vreemdelingen , tot het bijwoonen
van dezelve, aan te lokken, op dat die Feesten
en Markten te luifterrijkermogten worden, waren
()•) In Gymnasmate Juridico; De Regali Nundi
naiumjureac Privllegiis, Cap. 5. % 6. Num. 15-
48. pag. 50-- 56".
Ma
Deze Jaarmarktenwaren
> oudtijds,
en ziin
nog hedendaags
van
uitmutende
Voorrechten
voorzien.

Onder deze
waren de
KerkJijke
Aflaten , in
vroegere tij
den, geen
van de geringd;.
iöo Verhandeling over de Zeeuwfche
ren aan dezelven geene geringe Voorrechten,
zo ten opzichte van 't Geestlijke, als 't Waereldhjke,
verknocht, en gefchonken. De
Geeftlijkheid toch verzorgde aan de Feestvierende
hunne Aflaten ; waarna de domme menigte
der met zonden beladen eenvoudige
Christenen reikhalsden , in waan, dat zij,
door het kopen en verkrijgen van dezelve, van
dc tijdelijke ftraffen, zo al niet van de eeuwige,
zouden bevrijd worden. Ook beijverden zich
de Waerelcllijke Overheden om op alle mogelijke
wijzen,en den Feestvierderen, en ook allen,
die de Jaarmarkt kwamen bijwoonen,ene
geruste veiligheid en vrijheid voor hunne perioonen
en goederen, te verzorgen: zo dat die
veiligheid; die ruft en vrijheid; niet dan wederrechtelijk,
en met fchendinge van 's Lands
Voorrechten, die geheiligfte Staats -Zuilen,
Konden verbroken worden; gelijk wij nu wei
haaft bij de ftukken zullen zien.
Onder de Geeftlijke Voorrechten, die,
ten tijde ener meerdere duifterheid, aan deze
Kerk-Misfen gehecht waren, zijn, voornaamlijk
, te tellen de zogenaamde Aflaten van
den Opperften Bisfchop der, toen genoegzaam
alomme in Europa heerfchende,' Kerk,
het driedubbeld-gemijterd Hooft der Roomiche
Geestlijkheid; door welke Aflaats-Brieven
de Roomfche Geestlijkheid en Rechtsgeleerden
verftaan: ene bevrijding, een ontflag,
ene vermindering van 't Recht, om iemand te
kastyd^n. of boeten op te leggen; mitsgaders
ene kwijtfcheldinge van de tijdelijke ftraf,
die de Zondaar aan het vertoornde Opperwezen,
van wegen zijne zonden, verfchuldigd
is;

. Jaarmarkten of Kermisfen. 181
is- en welke vergiffenis hem uit de volheid
der Kerke gegund , tocgeftaan en gegeven
wordt (s\: met één woord:- de inhoud
der Aflaats-Brieven beftaat in ene volkomene
Vriifpraak van alle Boetdocningen, en Tijdelijke
Kerk-Straffen, vooralle zonden door
den Aflaat-Verkrijger, en zogenaamden Boe£
doener, begaan, Het woord van Aflaat, m
de Roomfche Kerk, onder den naam van Indulgentie,
bekend, ftamt af van een Latynsch
woord Indulgere, dat even zo veel zegt: als
iemand Kwijtfihelden; en dus gelijk ftaat roet
een ander woord Remittere, ontjlaan, bevrijden
en met Relaxare, ontheffen, waarom het woord
Indulgentie, 't welk in de Roomfche Kerk het
meest gebruikt wordt, voorheenen met zelden
verwisfeld werd met Remisfie ; dus vindt
men onder de Wetten , die Paus> Gregoor de
Negende, door middel van den Munmk Raymundus
Capellanus, (uit de Grote, Algemééne
en Mindere Kerkvergaderingen; Vastftellingen
en Bevelen der vorige Opper-Jaisfchoppen,
die door Gratiaan bevorens
overgeflagen , of ten groten deele, onder
•pms Jlexander den Derden, gemaakt en ingevoerd
waren ) had doen famenflellen, (en
welke Wetten thans het tweede Deel der zogenaamde
Kerkelijke, Canonicque, of liever
Paufelijke Rechten uitmaken)' een litul,
Cs) Zoefius in Commentariis ad Lib. 5- Decretalium,
Tit.38.de Poenitentiis & Remisüombus, Num
9, & Lu Additamentis pag. 821. Ediüonis Colomac
i n
Agrippinae, I7H»
4 t0
-'
M 3

los Verhandeling over de Zeeuwfche
die ten Oplchrift heeft, van Boeten te doen,
envanVergifenisfen (t); de Poeuitentiis&
Remisfionibus. De Roomfche Kerk, of, om
beter te zeggen, h a a r Zichtbaar Opperhoofd,
fchijnt het woord: Indulgentie: ontleend en
overgenomen te hebben uit het gebruik dei-
Oude Keizeren en Rechtsgeleerden, die niet
ongewoon waren ene Algemééne Vergiffenis
yan nusdrevene euveldaaden, met het woord
Indulgentia, te beflempelen; welke algemééne
Vergiffenis de WaereicUijke Overheden gemeenlijk,
bij gelegenheid van ene algemééne
vreugde, en Openbare Rijks-Feesteii, lieten
afkondigen ; waar van men een voorbeeld
ontmoet in het doorbladeren van het Wetboek
op den naam en het bevel van Keizer
Iheodofius uitgegeven ( u), alwaar het woord
Indulgentia gebruikt wordt voor de kwijtfcheldmg
van misdaden, ten aanzien van de ffrafteru
bi, de Wetten daar op bepaald.' Men
telt echter, inRomens Kerkbeftier, nieer dan
eene zoort van zogenaamde Indulgentiën, of
Aflaten: immers geeft deLeuvenfchc Hoog-
Leeraar, die zijne Wieg en Baker- Stad, door
zijne uitmuntende geleerdheid, geen oneer
heeft aangedaan, de Rechtskundige Zegerus
Bernardus van Espen (v) vijf onderfchcide
zoorten van zulkp Aflaten op; en die verme-
' nig-
(0 Lib. 5. Tit. 38.
L iSfi -J-~ [b
-- 9
- C o c | i c i s
V'eodofimü, Tit. 38. dc
Indulgentns Cnminum. * ' •
(v) De Jure Ecclefiaftice Univerfo, Tom r
Fd'/yo *
T i t
' 7 d e I n d l l l e n t i i s
' S ' i- 3- fqq-

Jaarmarkten of Kermisfen. 183
,.••„„ hppft meer dan waarfchijnlijk,
SSSffSvoor ene gezegender kfafc
h e t w e
to^S «iegd» * h i e r w a n
' - r
te de Üjd fn oogmerk toelieten, niet moei-
S ik te betogen Joude zijn. Van deze vijf
vijfde, zoort alhier te pas; zijnde deze e
genlijk gefchikt voor hen, die ene Kerk-W -
Sn of derzelver Gedachtenis-Feest bi -
Wanden - in den beginne werd dit zoort. af
één vergund aan de zulken die veel geld
Aven S het bouwen of herflellen van deze
S
o ;Sne!Kerk; doch, dit Gunst-bevvijs waarvan
de Geestlijkheid zeer veel voordecis trok,
wd oolc we haast aan zulken verleend, die,
Zn « e n nut en voordeel hun geld fchoen
C ookwaereldlijke zaken, die of to
voordeel of tot licraad van een Land, of van
II £d konden ftrekken, lüttevoeren; bij
vooSeld ^of maken of herfteilen van
ftnftrekten deze Aflaats-Brieven zich mt
St alle Godsdienftige werken, inzonderheid
voor en ter beloning v?n hen, diedeze ot geene,
doo voorgewende Wonderdaden beroemde
Skenbelochten;ofdeInwijdingvan andere
K52. en Godsdienftige Geft ichten, of de
reS -Feesten van zulke Inwijdingen, bijwotdenOO:
onder anderen was de Abtdy
of kermisfen, pag. 43. en volgg.
1YI 4

tU Verhandeling over de Zeeuwfche
t
n15 id
?i elburg d i j k w i t e v o r e n
^ i a^toonde)
met Zulk een verlof, om diergelijke Aflaats-
Bneven te vergunnen aan hen, die hare Kerk
bezochten,en 'tKerkmis-Feest kwamen bij te
woqnen, voorzjen;dit zoort vanAflaats-Brieyen,geraakte
echter niet voor de ElfdeEeuw,
(wanneer een donkere nacht van drieste onwetenheid
de ganfche Waereld als overdekte)
in gebruik; want, fchoon enigen, het invoeren
van dezelve aan den Heiligen Gregoor; en
anderen aan Leo den Derden; of, gelijk nog
anderen willen, aan Scrgius den Tweeden;
toefchrijven, zo heeft meergemelde Hoo*-
Leeraar, op> Leuvens Hoge School, de valsch:
heid en verdichthejd van den Brief, die aan
den Hejhgen Ludgerus toegefchreven wordt,
beweerd fxj; op welken Brief de Voornanders
van het invoeren dezer Aflaats-Brieven,
onder Leo den Derden, zich dus te vergeefsch
beroepen. Dit zij genoeg van dit Aflaats^
Voorrecht, het welk ook aan dc Kerk-Misfen
in Zeeland was toegeftaan. Intusfchen
zien wi, hier uit, hoe, en zedert welken tijd
bet verblinde Bijgeloof zulke nietige bedriegerijen
der Roomfche Geestlijken voor' Ho«e'
Gunften en Voorrechten heeft aangenomen
en het zelve nog zodanig acht. Gelukkig, dat
wij door de genade Gods, uit die duifternis
verlost, aan deze en zoortgelijke nietigheden
thans geen geloof geven,- daar 't licht der Hervorming
ons een zekerder weg tot onze behoudenis,
en vergeving onzer euveldaden bij
00 Van Espen, loco citato. 5.17. fqq.
's He*

Jaarmarkten of Kermhfen. 185
's Hemels Opperheer, alléén m het bloed en
de algenoegzame Heilverdienften van Jefus,
onzen éénigen Vcrlosfer, heeft aangewezen'.
Bij deze Geestlijke Voorrechten voegden
de Waereldlijke Vorften geen mindere Waereldlijke
Voorrechten; onder oewelken voornaamlijk,
geteld behoort te worden het Vrij-
Geleide, dat de Vorften verleenden aan allen
en enen iegelijk,die zich, uit enige oorzaken,
naar die Kermisfen en jaarmarkten begaven.
door welk Vrij-Geleide zij, gcduurende die Ker
misfen en Jaarmarkten, zo wel als m he
oaan en komen van, en tot dezelven, alle vrij
heid en zekerheid genoten, zo voor hum*
Perfonen, als Goederen, zonder door ïemanc
verhinderd,opgehouden, verontrust, of enig
v a n e 1 1
zints belemmerd te mogen worden, ^
Voorrecht ons de meermaals aangehaalde Hee
van Loon de reden opgeeft f»J immers
voor zo verre hetzelve toepasfehjk is op he t
oude Hoofd-Oogmerk, naamlijk, het bezoe
'ken , waarnemen en bijwoonen der Ker*
Feesten, door misdadige Boetelingen : echte r
komt het mij voor, dat men deze Vrijheid
niet bepaaldiijk, alléén tot dat zoort va n
Kermisgangers , brengen moet; maar dat d e
zelve zich ook uitftrekten tot allen , die de:
waards kwamen, onbepaald, om welken
den, of uit wat oorzaken, zulks zoude mi )-
gen zijn, mits zij Hechts betaamlijke oogme
ken hadden; voor welk gevoelen, naar nu. n
oordeel, genoegzame blijken te vinden zi, n
(y) Hollandfche Jaar - Markten en Kermisfei
pag. 54. en yolgg.
Mitsgaders
het Vrijgeleide
van de
Hoogfte 0verheid.
n

186 Verhandeling over de Zeeuwfche
in de onbepaalde uitdrukkingen,dewelke inde
Jaarmarkts- Voorrechts - Brieven , inzonderheid
voor onze Zeeuwfche Steden, voorkomen,
immers , in den Voorrechts-Brief der
Middelburglche Jaarmarkt of Kermis, door
Graaf Willem den Derden , op den Eerlten
van Bloeimaand 1323, aan de voornoemde Stad
Middelburg geichonken, op welken tijd die
Graal, met, gelijk fommige willen, in Frankrijk
was, maar wel teValenciennes, dei loofden
Hof-Stad van zijn Graaffchap Henegouwen,
gelegen aan de Rivier de Schelde^ en
door dezelve doorfneden wordende; gelijk uit
het Hot van dien Voorrechts-Brief ten vollen
blijkt O); en welke Voorrechts-Brief, d§
oudfte bekende Gift-Brief onzer Zeeuwfche
Jaarmarkten is; naar den welken de verdere
Graven en Hoge Vrijheeren de door hun van
tijd tot tijd vergunde Markten, inzonderheid
bmnen den Eilande van Walcheren, hebben gefchikt;
waarvan de inftellingen der West - Cap,
pelfche en Vlisfingfche Kermisfen, door Hertog
Aalbrecht van Bei/eren, in den Jare 1361 en
1308, ingefteld ten bewijzen ftrekken. In den
voornoemden Voorrechts-Brief nu verklaarde
de Infteller der Middelburgfche Jaar-Markt;
dat Hij ene Jaar - Markt hadde gelegd; dat is:
mgefteld, vergund, verordend, toegeftaan en
gegeven,als Opperheer van Zeeland,als Graaf
van die Provincie; tot welke waardigheid Hij,
{2; Van Mieris, Groot Charterboek, 2. Deel
Fol. 316.
na

Jaarmarkten of Kermisfen. 187
«aden dood van Zijnen Vader, Graaf Jan
den Tweeden, op Saturdag den 22. van
Oogstmaand 1304. voorgevallen, terfrondte
Zierikzee, en voorts in alle de overigeGraatlijke
Steden van Zeeland, gehuldigd werd {a) 5
trouwens, wij hebben hie r voren reeds bevvezen,
dat het Recht om Jaarmarkten in te. «ellen
, een Recht, van Oppermagt aanduidde;
hoedanig ene Opper-Mogenhcid onze Graven
zich al vroeg, over hunne Landen , hebben
aangematigd; geen wonder dan, dat zij, inzonderheid
die uit den Tweeden Stam , uit
den Huize van Henegouwen, die zo door aankoop
, en behuwclijken van Landen vermogender,
dan de meeste hunner Voorzaten,
Geworden waren, ook dat Recht hunner Oppermagt,
in 't vergunnen en toeftaan van
Taar- cn Week-Markten, als alleen van den
wenk en gunst der Graven afhangende (b) i
hebben doen uitblinken : maar boven dien
had hij (dus fpreekt de Graaf) deze zijne
o-eleo-de Jaar markt ook ge-ri;et, dat is, bevrijd,
ontheven, verzorgd, dat niets aan het
houden van dezelve kon hinderlijk zijn: alle
moeijelijkheden, die zulks konden beletten,
had hij uit den weg geruimd; met den Zeeuwen,
onder anderen, ene vaste, beltendige en
duur-
O) Wagenaar, Vaderlandfche Historie, 3. Deel
I n Roek, pas. 181 en 182- , , .,
1
h) Kul lnwrjdin ?s-rede over 'tRecht, 't welk
ae C
Nederlanders gehad hebben, «n hunnen^
tigen Vorst en Heer, Koning Fihp, af te zweien s
pag> si. .

i88 Verhandeling over de Zeeuwfche
duurzame Vrede met hurme Vlaamfche Nabuuren
verzorgd te hebben: dus had hij alle
zwarigheden weggenomen, en zij hadden,
nochvoor hunne Perfoonen, noch voorhunne
Goederen te vrezen, beide had de Graaf in
zijne befcherming genomen; alle hinderpalen
waren weggeruimd, en elk mogt vrij in Walcheren
komen; elk zoude binnen Middelburg
worden toegelaten; men had voor geen vijandlijk
geweld, voor geene fchaé-verhalinoen te
vrezen; niemand behoefden meer bekommerd
te zijn, van hunne Waaren en Koopmanfchappen
aangehaald, en ten voordeele van 's Lands
kasfe, of van bijzondere , daar toe gewettigde,
Perfonen verkocht te zien; de Vriendfchap
haalde de Kooplieden in ; de Gast-Vrijheid
verleende hen Herberg; het Recht en de
Wetten befchcrnidep enen iegelijk tegen overlast
en geweld; de aankomst was gemaklijker
gemaakt; het Veer op Vlisfingen was nu wederom
open • elk voer vrij en veilig de Middelburgfche
Haven in en uit; en het toenemend
vermogen der Stad, de meerdere bevolking
van 't Eiland Walcheren, lokten de
Vreemdelingen uit, en firekten den zélve*
tot Waarborgen, voo.r een meerder vertier
Dus konde niets den Graaf verhinderen, om
op het fpoor van ene menigte derHollandlche'
Steden,ook in de Hof- en Hoofd-Stad van Zeeland,
ene Jaarmarkt te leggen. Hij had dan reeds
ene Jaarmarkt gelegd en gevrijet,datis, Hijhad
reeds bij zich zeiven belloten, om aan Middelburgs
Ingezetenen dat Voorrecht te vero-unnen:
Hij had hen dat gunstbewijs reeds toege-
ftaan;

Jaarmarkten of Kermisfen. 189
ftaan;. en deze Giftbrief ftrelcte alleen tot een
onwederfpreeklijk bewijs, dat de Graaf hen
met de daad zo ene Jaarmarkt verleend ; dat
Hij die aan hun Kerk-Feest gehecht, en bij
het zelve gevoegd had: Hij had dan een Jaarmarkt
gekgd en gevrijet in de Poorte yan
Middelburg: dat is, binnen die Stad; ene
fpreekwijze, niet ongewoon aan die tijden;
waar van zich meer dan één voorbeeld opdoet
bij den Oudften Hollandfchen Kronijk-Schrijver,
den Egmonder Monnik, Melis Stoke (c)-,
als mede in de Handvesten van die tijden (d);
zo vindt men ook Poorters voor Stedelingen:
Poortmees ters voor Burgemeesters, dat is, Hooiden
van de Steden, en Stedelijke Ingezetenen
ft) • zo vindt men Poorters in tegenoyerftellins
van Landlieden (ƒ). Deze Jaarmarkt was
dan ene Jaarmarkt bij uitftek; dezelve was toen
niet alleen de éénigfte op het Eiland Walcheren
; maar zelfs in de gehele Provincie van
Zeeland: zij was ene Grote, ene Vrije Jaarmarkt,
begunftigd door 's Graven Vrij-Geleide;
en bezat, ,acht en dertig Jaren lang,
dat uitftekend Voorrecht alléén: maar naar,dit
tijdverloop; naamlijk, in den Jare ^361.
(c) Vijfde Boek, vf. 289- 7- Boek vf. 79- en
•%) MMhijs Balen, Befchrijving var> Dordrecht
pag. 439. en 740. vergeleken met Melis Stoke /.Boek
^'(lY'Mmhaeus, Lib. 1. de Nobilitate , Cap. 9.
'ff'^Melis Stoke, 10. Boek vf. 879-882. ook in 4.
Boek, vf. 1079 en 1080.

%9ó Verhandeling over de Zeeuwfche
fchonk Hertog Aalbrechtvan Beijeren faan
wien deze Jaarmarkt van Middelburg niet alléén
tot eenVoorbeelditrekte,maar uit welker
Voorrechts-Brief Hij de Vrijheden overnam)
een diergelijke gunst van Vrije Jaarmarkt aan
de Ingezetenen van West-Cappelle, en zevenjaren
later ' aan die van Vlisfingen; aan
welken Hij dezelve verleende in alle rechten
jhe

Jaarmarkten of Kermisfen. 191
onder de befcherming der Graven ftonden,
vermits de Voorrechts - Brieven toch zo nadruklijk
fpreken, van de Jaarmarkten te hebben
gelegd en gevrifet voor allen den genen, die
dezelve soucken; 't geen zeggen wil: die dezelve
komen bezoeken; die derwaards overkomen
; die de Jaarmarkten komen bijwoonen;
of, die, gelijk men met een overgenomen'onduitsch
woord zoude kunnen zeggen:
dezelven, van buiten, of elders komen frequenteren,
onbepaald om wat reden, uit welke
oorzaak , en wie het ook zoude mogen
zijn: 't zij om handel te drijven; Waaren uitteventen;
vermaaks halven; uit nieuwsgierigheid;
om zijne Vrienden te bezoeken ; enz.
zonder enig onderfcheid in Jaren , Rangen,
Sexen, GÓdsdienflen, enz. de Wet fpietkt
toch in dezen algemeen, en onbepaald: allen
den genen, die deze Jaarmark fouckai. het Staat
niet aan ons hier in bepaling te maken; want
A\t allen noemt, fluit niemand uit. Edoch, wanneer
men daar bij nagaat, dat de Inflelling der
jaarmarkten eigenlijk ten oogmerk heeft, om,
der Steden Inwooners, van't geen zij nodig
hebben, (en bij hunne Mede-Stedelingen of
in het geheel niet offlegts tot hoger prijzen
kunne bekomen) te verzorgen; en dat tot
deze Jaarmarkten de Vreemdelingen, de Buitenlanders
, de Afgezetenen niet ligtelijk komen
zouden , zo zij niet verzekerd waren,
van in hunne Perfonen, en met hunne Goederen
veilig en gerust, onder de onmidlijke
befcherming der Hoogfte Overheid, te kunnen
derwaards gaan; aldaar, den tijd der Jaarmarkt

192 Verhandeling over de Zeeuwfche
markt geduurende, vertoeven; en wederomvan
daar huiswaards keeren; zo kan men ook
dit Voorrecht zeer wel aanmerken, als, zo veel
ten nutte en voordeele der Ingezetenen , dan
der Vreemdelingen, te ftrekken; hoewel het
den Buitenlanderen en Vreemdelingen hetmeest
lchijnt aantegaan. Gelijk zulks uit fommige
gelijkluidende Wetten, Cöstumen en Inzettingen
van andere plaatfen blijkbaar is ; daar
onder anderen de Cöstumen der Stad Jntwerpen
(g) uitdruklijk hiér van op de volgende
wijze fpreken; naamlijk : „ Een Inghefeten
» van Antwerpen en is de Merckt- Vrijheydt-
» niet genietende; maar wel allerhande Bui-
P, tenlmden, ende hunne goeden, in de Pu-
„ bhcatie van dc Merckt-Vrijheydt niet uyt-
» ghefteicken, binnen de Merckt-Vrijheydt,
„ oft Prolongatie, in deStadt, oft Vrijheydt
„ weiende 't zij , dat die hier , in refpect
,, van de Merckt ghecomen zijn- oft niet
door Welke Markt - Vrijheid men daar te verltaan
hebbe, het Vrij - Geleide der Hoge-
Overheid, en Haar verbod, om aan de
Perfonen , die ter Markt kwamen ; of die
riunnc Waaren en Koopmanfchappen derwaards
zonden; enigen hinder, beletzel, of
belemmering toe te brengen; want die zelve
cöstumen zeggen vervolgens (h): „Dat
„ alle Coopmanfchappen niet alléén ; maar
„ ook alle goede luiden, heure Familien ,
„ goeden en Goopmanfchappen, die daar ter
„ Jaarmarckt comen willen, goed, vast, ze-
Cé'-' Rubric. 49. ait. 13,
(h) -Ibidem, art. 6.
kei-

Jaarmarkten of Kermisfen, 193
ker conduit, en geleide hebben, vaarende,
L comende ende weder keerende, de voor-
Z zeide Jaar - Merckt lanck, ongeacht, en
„ ongehouden, op beuren rechten, tol en om
„geit." Dat is: mits betalende den gewonen
toi hunner goederen, en de ongelden die
aan die Jaarmarkt verknocht zijn; zonder onderfcheid,van
welke Landen zij komen,- welke
taafzij fpreken; en tot welke Natie zij behoren:
alle Volken, Tongen, Natiën, Sexe,
Godsdienst -Oefeningen, (mits de laatfte geen
hinder aan den heerfchenden Godsdienst doe)
worden op zulke Vrije Jaarmarkten en Kermisfen
toegelaten; daar de zekerheid, door
den Vorst, bij zulke Voorrechts - Brieven ,
toegezegd, aan allen ten waarborg li-rekt,
dat° zij' onder zijne onmidlijke befcherming
zijn: de Vorst toch Haat, door dat verleende
Vrij-Geleide, toe, dat alle de Jaarmarktgangers,
in hun gaan, en in hun wederkeren,
zijn gansch gebied door, alle Vrij- en Veiligheid
zullen genieten; immers langs zulke gewone
en openbare Wegen en Plaatfen, die in
den weg gelegen zijn; en zonder welke aan te
doen, bij mooglijkheid, noch naar,noch van de
Jaarmarkt kan gekomen worden; want het is
ene alöm bekende Regel in de Réchtendoor
de billijkheid zelve daar in gefield: dat hij, dié
een Voorrecht vergunt, ook verftaan wordt, de
middelen (zonder dewelke dat Voorrecht niet
kan worden genoten) daar bij vergund te hebben
: en het is om deze reden; dat, onder
dit Vrij-Geleide, ook moet begrepen worden
de zorg, die de Hoge Overheid gehouden is
N «

*94 Verhandeling over de Zeeuwfche
te dragen voor Wegen, Stromen, Straten eq
Uitwateringen binnen zijn Gebied; dat alle dezelve,
voor zo verre zij ftrekken naar de Stad
of Plaats, alwaar de Kennis zijn zal, veilig
begaan, bereden en bevaren kunnen worden;
zonder dat men behoeft bevreesd te zijn van
aangeransd of enig leed gedaan te zullen worden;
niet alleen door de Bedienden van den Vorst,
of Hoge Overheid; maar ook door anderen ;
zo door daar op zwervende troepen van rovers,
of zoorrgelijken kwaaddoeners, tegen alle dekelken
de Hoge Overheid, uithoofde van
Haar toegezegd Vrij-Geleide, verplicht is, om
alle de ter Markt gaande, zo wel als Hare eigene
Onderzaten, te befehernren, en te verdedigen:
uit die zelfde toezegging, is zij mede
gehouden om te zorgen, dat de Wegen, lanos
dewelke men ter Jaarmarkt moet komen, vlak,
en effen zijn, en buiten enig gevaar gebruikt kunaeri
worden. De Hoge Overheid moet ookzorge
dragen, dat de Bruggen, binnen Haar Land,
m ftaat zijn van veilig, en zonder de minfte
vrees , te kunnen worden overgetrokken. „ Ge-
„ leidetoch is een Land-Vorftelijk Recht' dat
„ een Vorst oefiènt; of waar mede Hij enen
„ anderen bekleed; die, in den naam van 's
„ Lands Overheid, zekeren tolrecht vordert
v a n h
9 en, die's Vorften Gebied doortrekken:
,, die de misdaden ftraft, welke op de we-
» gen gepleegd worden, zonder dat aan die
» Overheid, die, anderzints, aan beide kan-
„ ten van den weg het Oppergebied heeft,
„enige erkentenis, daar voor, toekomt;
terwijl Hij daar en tegen verbonden is: de
» We-

Jaarmarkten of Kermisfen, 195
„ Wegen veilig; eh, benevens de Bruggen,
Z Dijken, Scheepvaarten, Oevers, enz in
n h e t
„ goeden ftaat te onderhouden" (O: e
. is op grond van zulk ene toezegging, dat de
Rechtsgeleerde Paulus wil (£) : dat een
LandVoogd, fchoon geene andere Rechts-Oefening
hebbende, als over hen, die zich binnen
zijne Landvoogdij onthouden, echter
Rechtsdwang heeft over alle Vreemdelingen
en Buitenlanders, die zich aan de Wetten
zijner Landvoogdij vergrijpen; naardien Hij
verplicht is, om zijne Landvoogdij van Boosdoeners
zuiver te houden, zonder onderfcheid
van waar die gekomen zijn, „ Het
„ past een goed en braaf Landvoogd (zegt
„ toch Ulpiaan) (/), te zorgen, dat het
'„ in zijne Landvoogdij gerust en veilig zij;
„ dit kan Hij, zonder veel.moeite, te weeg
„ brengen, wanneer Hij zorgvuldig acht geeft,
„ dat er geene fnode Lieden zich in zijne Land-
„ voogdij onthouden; cn Hij die allen vervolge;
want Hij moet deHeilig-Schenders, Ro-
Z vers, Zielverkopers, Dieven, enz. vervol-
,, gen, en dezelve,naar mate zij zich mtsgre-
Z pen hebben, ftraffen; en derzelver Aanhou-
„ ders,loonnaar werk doen geven; want, zon-
„ der zulke Aanhouders, is een Rover niet lang
veilig;" deze veiligheid der Wegen ^en
(i) JoMn Hubner, Staat- en Couranten - Tolk,
ep het woord: Geleide. .
(k) L. 3. Lib. 1. D. Tit. 18. de Officio Praeüdii.
Vn L. 13. Ub.*. D. Tit-eodesa,
K
3S %

196 Verhandeling over de Zeeuwfche
Stromen,, en dus ook dit Geleide heeft haren
grond in 't Recht der Volken f» • terwijl
over dit Recht zeer veele Schrijvers (door
Martmus Lipenius (n) opgeteld) met opzet,
breedvoerig gehandeld, hebben'; zo is het
- my genoeg hier llegts aan te tonen, dat het
Vrij-Geleide, door de Graven aan onze laarmarkten
verleend, voornaamlijkllrekte, om
den handel te beveiligen, en dat dus de zorg,
die Zij droegen, op dat den handel niet geitremd,
noch gefloord, of verontrust zoude
worden, als een voornaame drijfveer tot het
verlenen derzelve te houden zij; want hoewel
den Staat ook daar aan zeer veel zij gelegen,
dat de Kooplieden en Kramers geene
belemmering, in hun trekken en reizen
ontmoeten mogen , zo volgt echter daar uit
geenzins dat dit Voorrecht alleen den Koopheden
en Kramers zoude betreffen-; daar, in '
tegendeel allen, die ter Jaarmarkt komen,
daar aan deel hebben; dus toch had de Graaf
m zijne Poorte van Middelburg ene jaarmarkt
gelegd, en dezelve gevrijet voor ah
ten, die deze Jaarmarkt zoeken, opdat
zij vrijelijk varen en keren mogen : begiftigde
ook Heitog Aalbregt van Beijeren,
ais Ruwaard, de Kermisfen te West-Cappellen
en te Vlisfingen met dat zelfde Recht
alleenlijk floot de Graaf buiten, het genot
'M è ff ° * Gro
*> de
van
mi

Jaarmarkten of Kermisfen. I97
van dit zijn Vrij-Geleide , zijne Vijanden ;
den Ballingen uit den Lande; dien zich van
'wegen, of door hunne gepleegde misdaad uit
den Lande verzwooren hebben. Waar bij Keizer
Karei de Vijfde (ter gelegenheid van
zeker verzoek door Heeren Burgemeefteren,
Schepenen, en Raad der Stad Middelburg
aan Hem gedaan, om hunne Jaarmarkt,
dewelke in de week voor Palm-Zondag
gehouden werd, te verleggen, op den
Derden van Sprokkelmaand) bij zijnen Openen
Brief, gegeven te Gend, in Wintermaand
des Jaars 1522 , nog voegde : zijne
Schuldenaren ; de Straat - Rovers ; en andere
Misdadigers ; overéénkomftig de wijze
Staatsies van den Prins der Wijsgeeren Anfiötelts
(0): die der Overheid deze wijze les
geeft: „ men moet bij de Wetten zorgen,
„ met wien de Burgers al of niet behoren '
, omgang te hebben": en deze Staatkundige
les werd ook door de Keizers Honorius en
fheodofius den Tweeden, wel in acht genomen,
(men moet ontrent dezen eerstgemelden
Keizer Honorius opmerken, dat Hij met zijnen
Broeder Arcadius, na den dood vanhun-_
nen Vader Theodofius den Eerften, bijgenaamd
den Groten; en na de Splitzing of Verdeling
van het Romeinfche Rijk in het Oostersch
en Westersch Keizer-Rijk, in den Jare 395,
die beide Thronen beklommen; doch Arcadius,
die in het Oosten voornaamlijk regeerde,
en in het Taar 408, overleden zijnde, zo werd dezelve
door zijn Zoon den laatstgemelde Keizer
(a) Lib. 7. Politicorum, Cap.

i 9? V^handeling over de Zeeuwfche
Theodofms den Tweeden in dat Oostersch
Keizerrijk opgevolgd; e, dat dus vervolgens,
deze ecrstgemelde Keizer Honorius,'te
tanen met zijnen Neef, of Broeders Zoon,
itieodofius den Tweeden, het gehele KeizernjJc
hebben beffierd) deze beide Keizers toch,
zonden aan den Overften hunner Lijfwachten,
Anrtemius., het volgende bevel (p): „Geene
h Kooplieden , zo wel onder ons Rijksge-
„ bied, als onda- dat der Perfen, vermogen
„ andere Markten bij te woonen, buiten de
„ plaatfen, in welke de Keizeren bewilligd
„ naaden, bij het iluiten van den Vrede met
»'dat Volk, dat Opene Markten zijn zouden:
„ ten einde de geheimen van des eens of anl
„ ders Rijk met ontdekt of nagefpoord wor-
„ den; 't welk niet betaamd: Niemand on-
„ zer Onderzaten zal zich verltouten, onder
„ voorwendzel van te gaan kopen, of verkoken,
te trekken boven Nifibis ,Cattinicum,
„ en Anaxata : niemand zal, buiten die
„ Steden, met den Perfen handel drijven; of
„ zullen beiden, die kopen en verkopen, oe-
„ ftraft worden, met verbeurdverklaring van
„ de goederen, die buiten voornoemde Plaat-
„ jen zijn te koop gebracht, of gekocht, ten
„ behoeve der Keizerlijke Scbatkjst, boven het
„ genus van den Koopfchat. of van' de waarde
„ die er voor betaald is, of der goederen, die
„ in plaats van dezelve,zijn ingeruild gewor-
„ den, en een aitijdduurend Bannisfement»
„ nog zullen de Rechters en hunne Oppas-
ftSe^ï' 4 Codids Tit 63
' - d0 c
« ü s
„ fers

Jaarmarkten of Kermisfen. iy?
„ fers vervallen in ene boete van dertig| ponden
Gouds, voor elke partij, die, bui en
de voornoemde Plaatfen , gefloten zullen
M, of door wier Rechtsgebied een Romein
of Perferzal getrokken zijn, «nop
verbodene Plaatfen handel te drijven. Den
zulken echter uitgezonderd, die aan de Ge-
zStenderPerfen 0
, dewelke nu ot dan den
Oosterfchen Rijks-Monarchen mogen wor-
, den gezonden, op hunne reis, het een
of ander verkopen en leveren; want wij
ftaan hen zulks ook, buiten de voorzeide
, plaatfen, toe, vriendfchapshalven, en met
5
, betrekking alleen tot zulk een Gezantfap;
want zij! die, onder voorwendsel yn
zulk een Gezantfchap, zich langer tijd, m
' ei# Landfchap, ophouden; of die met den
' ï&zantniet wederkeren , en daar hanael
" drijven, moeten met recht, volgens deze
" Wet, te gelijk met hen, met wien zy lum-
; nen handel gedreven hebben; of bij wien
zii zich zijn blijven ophouden, geftratr
" worden!' 4
Tot verfland van deze Wet is
ïi'odTaan te merken, dat, tusfchen Keizer
fheodofiüs den Tweeden ,.cn Var.rnes Koning
van Perlie, enige g W ^ ^
(hm ziinde , naardien die Koning, eni öt
WerkhS, om inlde door hem ontdekte
GouS^en van Perlie te graven, uit de
Heerfchappijen der Romeinen gehuurd hebben*:gewgerdhad,omdezeWerldieden,op
voorfte^denKe^
gadïs, dat ook enige ^^f^^
door de Perfiaanen, wanneet dezelve bh*

fioo Verhandeling over de Zeeuwfche
Land gekomen waren, om met hen Koop-'
handel te drijven; waren gehoond, en geplunoerd
(q ). Gelijk dan ook Koning Varamr
dei Vnfde, die zijnen Vader Isdererdes
m t Perfisch Rijk was opgevolgd, door aanhimngderPerfifcheMagi,
(zoveel vermag
toch overal en altijd de onverdraagzame Géést.
Jijkheid op het gemoed van blinde en bijgelovige
Vorften\) ene bloedige vervólging in
Zijne Heerfchappijen, tegen de weerfooze
Chnftenen verwekt had, waar door een zeer
groot getal dier vervolgde Christenen hunnen
toevlucht namen, om aldaar tot het Romeinfche
gebied, inzonderheid in de Hoofd- en
Hof-Stad van 'tOofterfche Keizerrijk, Conftantmopolen
hunne Veiligheid te zoeken; alwaar
ook die Geloofsgenoten door den vriendlijken
Bisfchop Jfticus n3et grote vriendelijkheid
ontfangen, en den Keizerlijken Troon-
Monarch met ijver aangeprezen werden: wel
haast het Varanes, déze zijne gevluchte Onderdanen
door zijne Gezanten opeisfehen:
doch de Keizer weigerde niet alleen hen te rug
te geven; maar verklaarde zich geheel en a!
m hun voordeel, met bijvoeding dat hij voornemens
was, om alle die fchufdelooze Vervoloden;
tegelijk met den Godsdienst, welken zij
beleden, met de ganfche magtvan zijn Rijk te
•willen befchermen: dan Varanes niet aflatende
van zijne Vervolging tegen de in zijne Heerschappijen
gezeten Christenen, zo berfte inden
8 1 6
J 421- den Oorlog tusfchen die twee machtige
Rijken uit; in den wefken de Perfiaanen,
U; SocratesUb. 7. Histoïiar. Cap. 18.

Jaarmarkten of Kermisfen. zei
Verfeheiden malen,' de neerlaag kregen: wordende
de Perfifche Provincie aan de overzijde
van den Tigcr, Azazena genaamd, door den
Keizerlijken Veldheer Jrdaburius, enen Alaan
van afkomst, verwoest \ en ene volkomene
Overwinning op denPerlifchen Veldheer
Narfes en zijn talrijk Leger bevochten; die
vervolgens naar Mefopotamie getrokken zijnde,
met oogmerk, om het Ooilerfche Keizerrijk
aan de zwakfte zijde aan te vallen ;
door de Romeinen, onder den zeiven Jrdaburius,
wel digt op de hielen werd gevolgd
en genoodzaakt om zich , met het overfchot
zijns verflagen Legers, binnen de Muuren van
'Ni/ibis, te verfchuilen, in welke Stad hij onmiddelijk'van
de Oofterfche Christenen werd
belegerd: doch dit beleg, gelijk ook dat van
Theodofiopolis, voor welke Stad zich een ander
Perfisch Leger had nedergeflagen, uit wederzijdfche
vrees voor ontzet, niet lang daar na
werd opgebroken. De Krijg, in 't volgende
Jaar 422, met ongemeenen voorfpoed door
de Christenen tegen de Perfen voortgezet wor- •
dende, zo werd, onder anderen, een Perfiaan
van ongemeene dapperheid, door den Romeinfchen
Veld -Overften Ariobundus, in een
tweegevecht , gedood, en zeven Perfiaanfche
Bevelhebbers , in ene hinderlage , verrast,
en door den kling gejaagd; als mede de
te hulp gefchotene Saraceenen, voor een groot
gedeelte, door den Keizerlijken Bevelhebber
Avitianus, oi-Beatianus genaamd, jn ftukken
gehouwen ; waar naar de Keizerlijke
Rijks-Monarch oordelende, zijne Vijanden nu
f
IS 5 ge-
/

&02 Verhandeling over de Zeeuwfche
genoeg verzwakt en vertfaagd te zullen hebben,
om hen naar Vrede te doen luisteren
(niet jegenflaande alle de op hen behaalde
voordeden; in hope, dat Varanes m. van
het verder vervolgen der Christenen zoude
afzien) zijne Afgezanten, met redelijke Voorwaarden
van Vrede aan den Perfifchen Koning
zond : dewelke dan ook , nadat zijne
tien duizend uitgelczenlfe Krijgshelden (aan
dewelke men, ter oorzake zij nimmer overwonnen
waren geweest, den grootfchen naam
van Ontfterflijken had gegeven ) door den
Romeinichen Veldheer Procopius van achteren,
en door Jrdaburius van voren overvallen,
geflagen, en, tot een man toe, afgemaakt
waren, de billijke Voorflagen van denOofterfchen
Keizer aanvaarde, en met den zeiven en
het Rijk een Vrede voor honderd achter een
volgende Jaaren floot,; bij wejke Vrede door
de Perfen, aan de gebannene Christenen, de
wederkering in hun Land, en tot hunne goederen
werd toegeftaan; en voor altoos een einde
aan de wrede vervolging derzelven remaakt;
terwijl daar bij ook een Verbond van
onderlingen Koophandel werd opgerecht en
met wederzijds genoegen, dc plaatfen bepaald'
alwaar dezelve vrijelijk gedreven zoude mogen
worden. Een Vrede, die , zo men de
Kerkhjke Gefchied-Schrijvers Euagrius (f)
enlheodoretus (s) mag gelooven , ook, tot
den Jare 502, beftendig onderhouden is ge-
/ wor-
(r) Lib. 1. Cap. 19.
(s) Lib. 5. Cap. 37 & 39.

Jaarmarkten of Kermisfen. oo#
worden. 1
Tot deze Openbare Handelplaatfen,
zijn, zo als wij uit deze Wet lezen,bij 't Va*
de-Verdrag bepaald geworden, de Hoofd-Stad
yan Groót-Armenien , genaamd Artaxatum,
of Artaxata, welke Stad, zo fommigen willen,
door den vermaarden Carthaagfchen Veldheer,
den onverfchrokken Hannibal, nadat
hij den Romeinfchcn Veldheer Antiuchus overwonnen
had, voor den Koning Artaxia gebouwd,
en, naar deszelfs naam, genaamd
zoude zijn Cl); hoewel anderen het luchten
van die Stad aan de Rivier rtraxes , die zich
in de Cafpifche Zee ontlastte, aan Koning
Artaxia toekennen («): als mede, de reeds
onder Keizer Juliaan door Rijkdom en Koophandel
vermaarde Stad Callinicum , niet verre
van de Oevers Euphraat, in Mefopotanrie
gelegen, wier bouwinge door enigen
aan Seleucus ( v ) , door anderen aan den
Wijsgeer Callinicus f»> wordt toegefchreven;
vindende men meer dan eens van deze
Stad gewag gemaakt, in de Gefcbiedcnisfen
van Galerius, Julianus m Juf iniaan (#),,
en wel inzonderheid bij Arnmiaan yan Marfeille
, als hij de reis van Keizer Juliaan
in dezer voegen befchrijft: dat Hij van Carré
t&Davana; en den volgenden dag hij CdUinh
cum
(O Strdbo pag, 364. Phitarchus in Lucullo,pag,
513'
' ( u ) Stepha-ms de Urbibus.
(v) In Chïoiüco -Alexandrinq, pag. 408.
(w) Libanius in Epiftola ad Ariftaenetum.
(x) Eutrophis Lib. 9. Cap. 15. ïmmus Lib. 3.
Cap. 13. Jmmimus Marcellinus Lib. 23. Cap. 4.

*o 4
Verhandeling wer de Zeeuwfche
cum gekomen was, ene fterke Stad, door hare
1'M nïffi f m z e e r
' aangenaam : voor
veuc Cö/«OT6w/ 2men,tenonreclite, in foinnüge
Umyèn cn 'Affchriften Ca/linifum leest;
20 als de laai- en Aardrijkkundige ValefiJs
reecis lang voor mij heeft aangemerkt: en 'eindelijk
de zeer oude en bevolkte Stad Niféis,
01, gelijk men dezelve op de Armeniiche of
Mefopotamifehe Munten vindt uitgedrukt :
Nefiois; of geluk anderen, op het vpetfpnor
van den Aardrijks-Befchrijver Stephanus, lezen
Nafwts, in het Noorden van Mefopotamie
aan de Rivier Mygdonius, gelegen; of,
gelijk andere wulen,aan den Tiger dó*or Nimrod
gebouwd, en waar aan de Grieken den
naam van 't Mygdonüche.Antiochien (v) "saven.
Deze dfie plaatfen hadden dan, door dit
Oude Verdrag, het uitfluitend Recht, dat de
Onderdanen yan het Oofterfche Keizerrijk aldaar,
en nergens anders, (het ééne geval, in
onze Wet uitgedrukt, uitgezonderd) met de
h 6 t VerV
S^Tv V" ? J
e n
S ' purende
dezen Vrede, mogten handel drijven. Mijn
bellek laat met toe, om alhier de redenen te
onderzoeken, waarom Keizer Theodofius genen
algemeenen handel, in alje de Landen der
Per-
(y) grwtfusUb. i. deRcgno Perfico Cap. n.
Uratione i. pag. 27. & mOranone 2. pag. 62. Hih
nnymus Quaeibon. ad Genefin Cap. 10. vf. 10 Plu
tanhus m Lncull. pag. 5 I 4. Strabo Lib. x6. pavide
pi ura de tribns hifee Urbibas apud Cellarium W
Ctfogiarhia Antiqua, Tom. 2. Lib. 3. Cap. „

Jaarmarkten of Kermisfen. ^205
Perfifche Monarchie, bij dit Vrede-Verdrag
'bedong; maar dezelve juist tot Mefopotamien
uitftrekte; en alleenlijk de Drie genoemde
Plaatfen tot Openbare Markten uitkoos: misfchien
doet zich wel eens ene betere, gelegenheid
op, om mij daar ontrent breedvoeriger
uit te laten: genoeg is't nu, hier bij aan te merken,
dat, hoe zeer de Koophandel te houden
is voor de Hartader van den Staat, de Overheid
echter fteeds oplettend moet zijn, dat dezelve
niet ten nadeele van den Staat misbruikt
worde: dat ook dezelve binnen haren kring m
den welken men haar bepaald hebbe, fteeds
blijve,ook moet zij fteeds zorgen; dat dezelve
nimmermeer diene, om andere Mogenheden
daar in, en in 't geen daar toe betrekking heeft,
zo kundig te maken, als men zelfs is; op dat
men den Vijanden niet leere, onzen handel
te eniger tijd tot zich over te brengen, en
ons dus geheel te bederven, daar zij anderzins
reden hebben, om ons te achten en te ontzien:
Vertrouw, is 't hier; maar zie aan wien , en
in hoe verre men zijn vertrouwen geven mag !
Zie toe, met wien de Onderzaten handel drijven
! Maak nooit uwe Vijanden door eigenhandel
fterk ! Laat hen nooit het genot uit
uwen handel trekken, dat gij alleen voor u
zeiven behouden moet! Men fpaare wel geene
gunst voor Vrienden; maar men hoede
zich ook teffens, zo wel voor inwendige , als
voor openbare Vijanden ! en deze laatfte les
hadden onze Graven ook fteeds in'toog, wanneer
Zij wel, ten voordeele hunner ingeftelde
Jaarmarkten, aan allen en enen iegelijk, met wien
Zij voor hunne Perfonen; voor hun Stamhuis;

Hier van waren
echter
hunne Vijandinuitgefloten.
i
éoó* Verhandeling over de Zeeuwfche
huis ; voor hunne Graaffchappen ; en voor
hunne Onderzaten; in Vriendfehap llonden,
een Vrij-Geleide gunde; maar hunne, Vijanden*
opzetlijk van dat Voorrecht uitiloten.
Door Vijanden van den Graaf, nu moet
men allereerst verftaan, alle zodanige Buiten­
landfche Volken, met wien de Graaf in openbaren
Oorlog was; mitsgaders de zulken, met
wien de Graaf, of zijne Opvolgers, te eniger
tijd, in Oorlog geraken konde; want de
Graven befchonken de Steden met deze bevoorrechte
jaarmarkten, niet alleen voor zo
lang Zij het Graaflijk bellier in handen zouden
hebben; .of, voor zo lang als Zij in het
leven zouden zijn; neen, maar Zij verleenden
deze >hunne Gunst - Brieven zo op hunnen
eigen namen, en voor zich zeiven; als
voor en op namen van hunne Nakomelingen,
en van alle hunne Opvolgers; voor zo lang
die Stad, of Steden; zo lang die Provincie,
in *vezen zouden blijven , en volgens hare
Voorrechten, Wetten en oude Gewoonten
bellierd zouden worden. De Onderzaten nu
van zulke Oppermagten, en de Ingezetenen van
zulke Rijken, Staaten en Landen, met wien
onze Opper-Mogenheid in Oorlog was; of met
ivien de Graven voormaals in Krijg leefden;
konden (wilde men het Recht der Volken niet
:e kort doen)

Jaarmarkten of Kermisfen. 20?
delen zijn. De Magt, de Zwakheid, de Sterkte
en 't Onvermogen van den Staat behoren
voor 's Lands Vijanden verborgen te blijven
; en dus moeten hen ook die middelen,
Waar door zij dit alles zouden konnen nafpeureu
worden benomen. Men houdt het ook voor
ene gezonde Staatkunde, dat men, zo de geneigdheid
der Ingezetenen, als de oogmerken
vaii hen, die 't roer van Staat in handen hebben
, zorgvuldig bedekke; ten einde's Lands
Vijanden die niet te weten komen; op dat deze
niet door hunne Gunftelingen, en Uitgezondene,
het vuur van tweedragtftoken, oproer verwekken,
of, door kracht van geld, Verraders
van hun Vaderland veroorzaken. Zo min nu,
als de Perfonen, die openlijke Vijanden van den
Staat zijn; zo min als de In- en Opgezetenen
uit 's Vijands Landen binnen onze Grenspalen
geduld konnen worden; zo min konnen
ook hunne Goederen bij ons veilig zijn:
Vermits er den Staat veel aan gelegen zij, om
niet alleen den Vijanden met'de Wapenen te
•wederftaan, en tegen te gaan; maar ook om
hen , zo veel mooglijk, te verzwakken door
alle wegen en middelen, die in ftaat zijn,
om zijnen voorfpoed te fnuiken, en hun
nadeel toe te brengen : hier toe nu kan een
verbod van handel met de zeiven; en dus
van het invoeren van Waaren en Koopmanfchappen,
uit hunne Landen, en het vertieeren
van dezelven, zomtijds van het grootfte
nut zijn. De grootheid en bloei toch der meeste
Rijken en Staaten nemen hunnen aanvang
uitliet Handeldrijven met Buitenlandfche Volken
; met en door hunne Waaren naar andere

ao8 Verhandeling over de Zeeuwfche
dere Landen te verzenden ; en dus dezelven
elders in te voeren en te vertieren. Aan den
Koophandel alléén zijn zij toch meest al hunnen
grootflen welvaart verfchuldigd. Zij worden
daardoor, als 't ware, de Leveranciers der
Volken, van de gehele Waereld. De Buitenlandfche
Handel lterkt hun Rijk en Staaten;
Vergroot hunne Magt, en vermeerdert hunne
Inkomften; terwijl de te vrije invoer van vreemde
Waaren, van Koopmanfchappen, van Handwerken,
en Ambachten, in tegendeel den Staat,
het Land, de Stad, waarin die invoer al te onbepaald
wordt toegedaan, zeer veel benadeelt:
vermits, hunne eigene Scheepvaart, hier door
ftil legt, hunne Handwerken ophouden, hunne
eigene Trafieken verminderen; en dus het geld
zelfs aan den Vijanden buiten 's Lands worde
toegevoerd; en aan den Staat en zijne Ingezetenen
ongevoelig ontroofd. Geen wonder dan ,
dat onze Graven, dat onze Overheden den
Vijanden hunne beicherming, hun Geleide ontzeggen;
en den invoer hunner Waaren verbieden;
ook, ten aanzien van hunne anderzints
Vrije Jaarmarkten ; gelijk het ook den Ingezetenen
verboden is, den Vijanden onze
Waaren toe te voeren; waar van onze Vaderlandfche
Wetten en Placaaten, tegen den uitvoer
van allerieije Koopwaaren aan de Vijanden,
ten getuigen ftrekken; en welke Wetten
en Placaaten bijkans zo dikwerf gegeven
zijn, als, de Staat zich met enige Mogenheid,
in Oorlog bevonden heeft. Zo verboden,
onder anderen, de Hoog-Mogende
Heeren Staaten Generaal het inbrengen van aller-

Jaarmarkten of Kermisfen. 209
lerleije Waaren, Producten en Gewasfen, onder
't gebied des Konings van Frankrijk vallende;
mitsgaders het vervoeren van Waaren
en Koopnanfchappen uit deze Landen, naar de
Landen aan de Franfchen toebehoorende (s).
Zo verboden ook de wijze Romeinen , op
ftratfe des doods, het toevoeren aan hunne
Vijanden van alle zulke zaken, als tot 's Levens
onderhoud noodzaaklijk waren, of waar
mede zij zich konden wapenen ( a ); hoewel
die ftraf, door Keizer Leo, daar na merklijk
verminderd is (b). Hoe billijk echter, en hoe
redelijk de Vijanden, van 's Graven Vrij-Geleide
op zijne Jaarmarkten . ook werden uitgefloten,
zo verdient het echter ene aanmerking,
naamlijk; dat, wanneer de Graaf, geduurende
ene Jaarmarkt, in Oorlog geraakte, met
enige Mogenheid, wier Onderdaanen zich, in
hunne Perfoonen,of met hunne Goederen,op
die Jaarmarkt bevonden, dat als dan die Vijandlijke
Onderdanen van dat Vrij-Geleide,
gedurende die Jaarmarkt , niet verltoken
wierden; maar die zeifile Vrijheid behielden,
welken de overige Kramers en Kooplieden genoten
; zonder dat zij daar in gcftoord of belemmerd
;ook,zonder dat hunne Goederen aangehaald
of verbeurd verklaard mogten worden (c).
Dan, 't waren niet allée'n die Openbare, die Buitenen)
Nederlandfche Jaarboeken 1747. pag. 920.
en volgg. pag. 927 en 928. .
O) L. 11. pr. Lib. 39. D. Tit. 4. de Pubhcams,
& Veaigalibus, & Comrniflls.
(6) Conftitution. 63. •
(O Couftumen van Antwerpen , Rubiic. 4?.
art. 8. '
O

sio Verhandeling over de Zeeuwfche
tenlandfche Vijanden van den Graaf, en van
zijne Staaten, die van dit Vrij - Geleide werden
uitgefloten; neen, maar ook 's Lands Inwendige
Vijanden, die den Staat ontrufteden
en tegen den Graaf oproerig waren, zijn mede
onder die zelfde uitdrukking van hunne Vijan~
begrepen. Het Vermogen der Graven toch
was allengskens toegenomen ; hunne Huwelijken
aan magtige Huizen verfterkten niet
weinig hunne Mogenheid, en 't verkrijgen of
aankopen van Heerlijke Goederen en Landen
breidde ook hunne Heerlchappij niet weinig
uit. Dus in Vermogen uitftekende eigende
zij zich geen gering gedeelte van 's Lands Oppermagt
toe, even als of zij alléén 's Lands Souveraine
Opperheeren waren : en, 't geen zij
voormaals met's Lands Edelen deelden, werd,
wel haast, vooreen Erll ijk Eigendom der Graven
gebonden. Hier in drukten zij de voetftappen
van allen, die zich immer in enigen Burgerftaat
boven hunne Medeburgers wisten te
verheffen; gelijk de Gefchiedboeken, zo der
Romeinen en Grieken, als van andere Volken,
vol zijn van zodanige voorbeelden. Inmiddels
ftak dit gedrag der Graven's Lands Edelen vrij
ras hi 't oog: een deel van hen leide zich toe,
om die fteeds klimmende magt der Graven te
fnuiken; zelfs door der Graven Buitenlandfche
Vijanden op te ftoken, en ten Oorlog aan te
zetten. Wien is uit 's Lands Gefchiedenis de
Samen lpannihg van 's Lands Edelen tegen Graaf
Floris den Vijfden, zedert de onderwerping der
Westfriezen, onbekend ? Oordeelde de Zeeuwfche
Adel niet, dat de Graaf hen te zeer in bedwang
hield ? Wat middelen wendede zij niet
aan,'

Jaarmarkten of Kermisfen. air
aan j om zijhe Magt te verminderen ? De
Borfelens en Renesfen, fchoon lang met elkandcren
onéénig, verzoenden zich, om , met
eenparig overleg en laamgevoegde magt, de Vrijheid
der Edelen, tegen de Graaflijke Overmagt,'
te handhavenzij vonden de Hollandfche Edelen
niet minder genegen om met hen dieswegen
een gemeene zaak te maken. En na menigvuldige
onderhandelingen, berokkenden zij , dat
de Graaf van Vlaanderen in Zeeland viel, ten
einde de Eilanden, 13e westen-Schelde gelegen,
hunnen Opperheer te ontnemen: en welke wrok
niet eerder, dan met's Graven dood geëindigd
is. Geen minder onrust bejegende Graaf
den Eerfteri van wegen de Zeeuwfche Edelen,
toen WolfeFd van Borfelen de Vlamingen in
Walcheren troonde. Een diergelijken opfland
fmeedden dhzëEdelen ook onder de Regeering
van Graaf Jan den T v eeden 5 en "at Graaf pFtU
km de Derde met de Edelen te ftellen had, 'tzij
over hun aandeel in de Regeering van den
Lande $ als ontrent het helpen dragen in 's
Lands Gewoone en Buitengewoone lasten, bijzonderlijk
in de zogenaamde Graaflijke Beden,
is uit de Gefchiedenisfen genoeg bekend (dj.
Men behoeft zich dan ook niet te ver- onderen
, dat de Graaf aan zulke, den Graaf en
Graaflijke Steden vijandige, Edelen zijn Viij-
Geleide, om zijne Jaarmarkten en Kerk-Misfen
in de Steden te komen bij woönen, weigerde.
(d) Warenaar, Vaderlandfche Historie, 3. Deel
g. Boek g. 13. pag. 47 cn volgg. §. 25. pag. 99. en
volgg. 10. Boek §. 2. pag. 141. en volgg. J. i}*
pa§. 189. en volgg.
O 3

Ook die uit
den Lande
pcbantien
zijn.
ïaia • Verhandeling over de Zeeuwfche
de. 't Gevaar was te groot; hun aanhang te fterk;.
en hun gevoJg te menigvuldig, om hen, op 0penbare
Feesttijden, binnen zijne Steden, onder
zijne onmiddelijke befcherming, te laten
inkomen: daar hij hen niet alleen den Steden;
maar ook veeltijds den Lande zelve weigerde,
en deed uittrekken.
• Men moet ook voor al op de zodanige denken
,• die in meer dan éénen Graaflijken Brief,
en ook in onze oude Jaarboeken , met den
naam van Ballingen beltempeld worden; alzo
de Graven, buiten hunne Openbare, Uit- en
Inwendige Vijanden, ook hun Vrij-Geleide
weigerden aan de zulken, die uit den Lande
gebannen zijn; zo dat die Gcbannenen, geenzins
deelgenoten van de door de Graven ingeflelde
jaarmarkten, of derzelver Voorrechten
konden worden: ook de wederfpannige
Edelen,die meeftentijds, vrijwillig, den Lande
uitweek en, wan neer zij bevreesd waren,dat
zij'togen 's Gi avci geircMadHgé Magt tekort
zouden tchietjn, cn g&vaati lopen van in dessjjtfs.
banden te vallen ; encan zodanige ltraf,
als hij mdgtè goedvinden, hen aan re doen; te
•zuilen erlangen; werden mede niet den naam
van Ballingen, en van Uitgewecke Ballingen,
te meermalen beftempeld: echter Worden eigenlijk
door zulke Gebannen uit den Lande
verflaau de genen, die, wegens gepleegde euveldaden
, en begane ilrafwaardige misdaden
{bij Vonnisfe van den Graaf, ter Hoge Vierfchare
gezeten; oi bij die der Stedelijke Gerechten)
de Provincie, of liet Rechtsgebied
der Stad, voor eiien bepaalden tijd van jaren,
óf gedurende hóii leven lang, ontzegd zijn. De
Hee r

Jaarmarkten of Kermisfen. 213
"Smvto Loon (e) is wel van oordeel, dat
alle' zulke uitgeweekene, en uitgebannene,
(zijnde de Rechtsgeleerden niet ongewoon,
om dc Ballingen, die, in 't algemeen, dezulke
Zijn, welke, willens ofonwillens,hetLandof
Stad hunner Geboorte, of Inwooning verlaten,
in Vrijwillige en gedwonge Ballingen te oncierfoheiden)
gedurende het geheele Octaafê
dat is, gedurende de ganfche week der Kerkmis
, veilig mogten komen en wederkeren
in en uit de plaatfen, die zij verlaten hadden,
of welke hen ontzegd waren, ten einde de
beloofde Aflaten te kunnen verdienen; op dat
zij (immers de zulke, die door het Gerecht
gebannen waren, en die dus, door het uitzetten
uit het Land, of uit de Stad, de Burgerlijke
ftraf ondergaan hadden) mede gelegen­
o m
heid mogten hebben, ' door het verdienen
van Aflaten, ook ene vermindering vau Kerklijke
Boetdoening te erlangen, ook meent
voornoemde Heer van Loon, dat het Kruis
(her welk, gedurende de Kermis of Jaarmarkt,
acht dagenlang aan de Stads Poorten of Valbruggen
gehecht werd ) voor de Uitgebannenen-tot
een kennelijk teeken verftrekten,waar
bij hen werd toegeflaan, om Vrij en Veilig 111
de Stad te mogen komen: dan hoe veel achting
wij ook voor"'s Mans diepe kundigheid in onze
Vaderlandfche Oudheden hebben, zo konnen
wij dit echter niet toellemmen: want fchoon
het hechten qf ftellen van een Kruis aan der Steden
Poorten of Valbruggen,gedurende de Kermis
(O Hollandfche Jaarmarkten en Kcnnisfen, pag*
54. cn volgg.
Q 3

214 Verhandeling over de Zauwfche
mis of Jaarmarkt, ftrekke tot een teeken van.
's Vorften Vrij-Geleide voor hen, aan wien
het geoorloofd was het Kermis - Feest bij te
woonen;zo koude dit Voorrechten deze Vrijheid
(mijns oordeels) door geen Strafwaardige
Booswichten genoten worden; het voorwendfel
van Aflaten te komen verdienen, zoude den
Boosdoeneren ene wijde deur geopend hebben,
om nog meerder euveldaaden te bedrijven; want
zij die uit hoofde van hun gedrag het Land of
de Stad ontzegd,en dus daar uitgebannen waren,
hadden immers reeds getoond, dat zij wars
waren van ene ftille Vrede; dat zij rusteloze
en woelzieke Ingezetenen waren, die den Staat
beroerde, en de Maatfchappij benadeeldennen
op wier vreedzaam verblijf men zich niet had'
konnen verlaten, en aan welken mendus(vermids
zij de openbare rust en veiligheid door
hun gedrag gefchonden hadden ) genoodzaakt
was ge weeft de famenleving op te'zeggen: aan
zodanige Lieden nu konde men (ten minften
zo lang de'tijd, yan hun Ballingfchap niet ten
einde was) geen toegang in de aap hen ontzegde
Landen of Plaatfen vergunnen zonder hunne
verdiende ftraffe te bekorten^ en op die wijze
inbreuk op het Vonnis van den Rechter te
maken: GebanneDeugnieten zijn toch Vijanden
van 't Gemeenebeft en der Gemeene zaak
(ƒ), en zodanige kunnen geen genot hebben
van zulke Voorrechten, als aan den Vrcdelievenden
alléén vergund worden. „ Geene Voor-
„ rechts-Brieven (zegt de Rechtsgeleerde Si-
„ char-
(f) L. s- 5-1- Uh. ï. D, Tit.'5. de Capitis Diöibutione.

Jaarmarkten of Kermisfen. 215
chardus Cs)) zijn van zulken aart, dat zij,
: t£&Jm Kwaaddoeners en Schurken
mogen uitgeftrekt eïi verklaard worden;-
ninrmer konnen zij ene Straffeloos-
; held voor gepleegde euveldaden te wege
brengen" Ca), aan welk gezegde ook de
g'eloofwaardiglie onzer Rechtskundigen tao
Sfeotd hangen. Zo toch fpreken ook de kundige
Saxets, Andreas Gail, en Benedi&us van
Carpzof (i\ „De Ballingen (zegt laatstge-
„ melde) ftellen zich ten onrechte voor, dat
zij, ten tijde der Jaarmarkt, ftrafloos mo-
' ^,1 te rug komen: dat zij het Voorrecht heb-
" t n van, gedurende de Kermis, noch m
" hunne Goederen, noch in hunne Perfonen,
• bezet te mogen worden." Zo fpreken ook
onze Vaderlanders; horen wij flegts de Voorzitter
van Neêrlands Hogen Raad te Mechelen
Mx.Pietcr Peokius (*), dewelke Zijn Geboorte-Stad
Zierikzee geen geringe eer heeft aangedaan
en die daar van op de volgende wijze
Wekt: Geene Ballingen, geene Uitgebannenen
die enige misdaad begaan hebben,
: mogen deze Vrijheid, van * * * * *
Taamiarkt te komen, genieten. Die zulks
bedrijven, mógen niet gehoord worden; zij
( K) Ad Legem unicam, Lib. 4- Codicis Tif. 60.
tt Lib. ïi Codicis, Tit. 30. de Privilegie
risprudentiae Forenfis Romano - Saxonicaw Part. u
Conftitution. 30- Definition. 30. . K
(t) Van Hand-Opleggen en Beretteo , Kapitt.
10. Num. 7,
O 4

2l6 Verhandeling over de Zeeuv/fcht
„ konnen niet, dan met fmart en knaging van
. velen, in de Gemeente geleeden en aange-
„ zien worden; en 'tis te duchten, dat zij,
„ die eens kwaad gedaan hebben, wederom
„ een kwaad voorbeeld zijn zullen. Dat zij,
„ om dieverij te plegen,' of met een ander
„ kwaad voornemen, de Kermis zullen ko-
„ men bijwoonen : den algeméenen Vrede
„ fchenden, de Kermis in rep en roer ftellen;
„ daar dezelve, ten goeden,'en'tenvrijen toe-
„ gang van een ieder , behoort te zijn. " En
op deze wijze' fpreken onze'overige Nederlandfche
Rechtskundigen 'eenpaarïg (7) : op
dezen grond weigerden ook de Edele Achtbare
Heeren Burgemeesteren en Schepenen der
Stad' Goes hun' Vrij-Geleide aan zekeren Filip
Wolf, die de gewoonte hebbende gehad, van
. zich,'s morgens vroeg, in de Huizen der Bur-
. geren te begeven, om daar, het geen voor de
hand lag, en hem aanftond, te naderen, of zich
.eigen te maken, en mede te nemen, daar o verte
Vlisfingen, met ftrenge Geesfeling en Bannisfement,
géftraft was: deze tegen zijn Bannisfement
te Goes (gedurende de Jaarmarkt)
gekomen zijnde, en daar dezelve euveldaden
plegende, en gegrepen zijnde, zo hebben de
voornoemde Heeren Burgemeesteren en Schepenen
(f) Mr. tiubftpus van Middelhui, in zijne Aanteekeningenop
liet Traclaat van Mr. Pieter Vromans, de
Foro Competenti, Lib i. Cap. i.J. 25. Nota 43. pag.
54. Column, a Editionis 1736. m 4to. Voet ad Lib.
50. Pandeftarum, Tit. 11. de Nundinis ,'Num- 3. Fan
Zurk, in Codice Batavo, Rubrica , Kerinisfen. §. 2.
Not. 3. pag. S29. Editionis 1758. Van Zutphen, Nederlandfche
Practijck , Rubnc. Vrije-Marqkt $. ïol '

Jaarmarkten of Kermisfen. 2.17
penen hem, als tegen zijn Bannisfement ingekomen
zijnde, overgeleverd aan die van
Vlisfingen, alwaar hij andermaal Gegccsfeld,
daar en boven Gebrandmerkt , en
op nieuws Gebannen werd: ja dit gaat zelfs
zo verre , dat iemand , die , ten onrechte
gebannen is, gedurende de Jaarmarkt,
zo min, als op andere tijden, in de Stad,
uit dewelke hij gebannen is, mag komen,
voor en aleer, dat zijn Bannislèment,
bij enen Hogeren Rechter, onwettig verklaard
is: of, dat hij van de Hoge Overheid
Brieven verworven heeft, bij dewelke zijn
Bannisfement wordt ingetrokken en opgeheven;
vermits, tot op dien tijd, het Ban-Vonnis
zijn kracht behoudt, en werkende blijft:
en, zo men al eens, in andere plaatfen ,
die met zulke uitfluitende Voorrechts-Brieven
niet voorzien zijn, zoude konnen of
willen in twijtfel trekken; of de Ballingen
niet, gedurende dat Vrij - Geleide van de
Hoge Overheid, aldaar zouden mogen bin?
nen komen; zo laat zulks echter, wegens onze
meefte Steden van Zeeland, geen twijffeling
over, alzo die genoegzaam alle dezelve
Rechten hebben, welke ontrent de Jaarmarkt
te Middelburg is vast geffeld; alwaar zo uitdruklijk
van dit Vrij-Geleide worden uitr
gefloten allen , die, uit 's Graven Landen
'zijn Ballingen geveest. Of, gelijk de Voorrechts-Brief
door Vrouwe Jacoba , aan die
yan Goes, op den 7. van Oogstmaand 1417.
gegeven, meldt: Dengeenen, die, uit haaren
Lande, gewoeste Ballingen zijn. Deze zijn
die geene, die zich aan zwaare, aan lijfftraf-
O 5
f
P"

218 Vwhandeling over de Zeeuwfche
fciijke misdaden hebbende fchuldig gemaakt,
ten Lande uitgevlucht, vervolgens, ter Hoge
Vierfchaar, of voor den Gerechte der
Stede , ingedaagd ; maar niet verfchenen ,
yan wegen hunne misdrijven verwonnen; dat
is, uit de Hukken en befcheiden, bij, of van
wegen den Graaf, of deszelfs Hoog- of minderen
Bailliuw ingediend , door 's Graven-
Mannen , of door Schepenen, fchuldig verklaard;
en wijders, ter oorzake van hun niet
verfchijnen, om zich te verdedigen, verwezen
zijn , om hen uit den Lande te moeten
ondiouden ; een manier van bannen, die
(fchoon de fchuldige, uit eigen wil, het
Land verlaat, uit vreeze voor verdere vervolging,
gevangenis, verhoor en diergelijke
; of om de aan zijne begane misdaad gehechte
ftraf te ontduiken) echter onderfcheiden
is van die eigenlijke Vrijwillige Landverlating
; waar door iemand, den Lande van
zelfs uitgeweken, buiten Rechterlijke vervolging,
en openbare aanklachte blijft; van
welke Vrijwillige vlucht uit den Lande men
meer dan ée'n voorbeeld in de grijze Oudheid
vermeld vindt; dus konden zij, die, bij ongeluk
, en buiten opzet, iets misdaan hadde,
waar over de Wet enige ftraffe vorderde,
bij de Grieken die ftraf ontwijken, wanneer
zij zich van zelfs ten Landen uit begaven (ra) :
Het welk dan buiten enig Rechterlijk vervolg
bleef; doch het andere gefchiedde uit krachte
van
(iti) L. 16.

Jaarmarkten of Kermisfen. 219
van een Rechterlijk Vonnis; van welk laatstgemelde
zoort men, ten opzichte van Zeeland
, moge nazien het geen, in de Keure
yan Zeeland, in den Jare 1495., door Hertog
Filips van Bourgondien aan het grootfte
gedeelte dier Provincie is voorgelchreven
(«)• Bij welke Keure die Landsheer
eui voorichrift van dc onderfcheidene Rechtsplegingen
geeft, zo wel ontrent zulke Misdadigers
, die, op de daad betrapt, aangehouden,
gevangen genomen, ter Vierfchare
gebragt, en na gedane Verdediging, bij Vonnis
van den Rechter, of veroordeeld, of
vrijgefproken worden; als ten opzichte van
de zulken, die door de vlucht de handen
van 't Gerecht ontkomen waren. Ene Keure,
die, in meer dan éénen opzichte, verdiend
opgehelderd te worden: „ Soo wie
yemandt (dus luidt deze Keure j in kitte
van bloede, dat is, in toorn, verhit door
gramichap, vecht en der hand, niet opzetlijk,
niet verraderlijk, of moorddadig, 't welk in
andere Handvesten genoemd wordt, in euvelen
moede, met beleid, en voornemen, ofte
buyten gheleyder laghen, enigh lidt affloeghe,
ofte mincken dede, kleyu . ofte groot, werdt
hij ghevangen , ende ter Hogen Vierfchare
gebrocht; feo fal men hem gelijck lidt weeren
, lempte oft mincke doen, ten vervolghe
van Partijen ; ende fal quyte blijven, mitst
dien tegen den Heere ende Partijen van der civile
beteringhe. Uit hoofde van enen geweldadigen
hoon , heeft, volgens die Keure,
(f«) Kapittel 4. Artic. 14.
een

220 Verhandeling over de Zeeuwfchs
een tweederlei Recht van aantaal plaats; ene
20 genaamde Givüe , en ene Crimineele,
tot betering van den geleden hoon. De eerstgemelde,
naamlijk de Civile, ftrekte tot boete
van het geen de Hooner aan den Verwonden
voor zijne gelede pijn en frnert fchuldig
was; mitsgaders tot vergoedinge van de fchade
, die aan den Verwonden in zijne kostr
winning, en vervolgens ook aan zijn Huisgezin
was toegebragt. 't Geen onze Rechtsgeleerden
gewoon zijn Wederëvening te noe?
men. De andere, naamlijk de Crimineele,
ftrekte, om den Hooner die eige, of liever
gelijke pijn en fmert te doen ondergaan,
welke die de Gehoonde en Verwonde geleden
had ; met hem ene gelijke wonde aan
een gelijk lid van zijn lighaam, op bevel van
den Rechter, te doen toebrengen; echter
was hier in dit onderfcheid; dat die beide
aantaalen niet gelijklijk zouden gedaan worden.
De Gehoonde had daar van de keuze;
en wilde hij zijne wonde en fchade op prijs
ftellen, zo bevrijde hij den Hooner van gelijke
pijn en fmart te moeten ondergaan;
maar werd de lijfftraffelijke boete door den
gehoonde verkozen, dan kon de hoon door
geen pijn en fmert betaling, noch fchadeloos-Helling
geboet worden; ook konden,
of moefteu deze beide aantaalen gefchieden,
ten vervolge, dat is, op aanklachte, op aangeven
van den Verwonden, van den Ger
hoonden ; of, ingevalie deze .nog minderjarig
was, en onder de magt zijner Ouderen,
of van eender zeiven ftond, dan op aangeven,
en aan klachte van die Ouderen, of van
den

Jaarmarkten of Kermisfen. 221
den langstlevenden den zeiven; of van zijne-
Voogden: daar en boven had de Heer, dat is .
de Graaf, zijn aandeel in die betering's boe- ••
ten, wegens het fchenden der openbare Rust,
die Veiligheid, en van den gemeenen Vrede;
en dit aandeel behield de Graaf zelfs, niet tegenftaande
de Gewonde te vrede was gefield,
en, mitsdien, geene klachten tegen zijnen Hooner
had ingebragt: „ want, (dus vervolgt
de Keure) indien Partije „ niet en Idaget,
„ ende te vrede geftelt is, foo fal men den
Gr ave beteren, na die Keure." dat is, men
zal voor dien aangedanen hoon , ten profijte
van den Graaf, of van de Graaflijkheid, zodanige
boete voldoen, als de Keure daar
op , ten voordcele van den Graaf, gefield
heeft ; maar was de Geweldenaar ontvlucht,
„ indien hij niet ghevangen en wert^ noch,
na daar toe van wegen den Gehoonden gedagvaard
te zijn, ter frierfcharen komt; ende dat
hij van den misdaet overwonnen wert; dat is:
wanneer uit de overgediende befcheiden aan
den Rechter genoegzaam blijkt, dat zulk ene
Verwonding op de voorgemelde wijze aan den
Klager, of den Gehoonden, in der daad , is
toegebragt; en dat de Befchuldigde daar van
waarlijk de Daader is, foo falhij gebannen ,
ende gemest werden uyt den Lande, met vier
ende met brande: over deze laatfle woorden
nu zijn het de Geleerden niet eens: want de
Utrcchtfche Hoog-Leeraar Christiaan Hendrik
Trotz (0) is van oordeel, dat niet alleen, de
goe-
(0) In Commentariis Legum Fundamentalinm

SS* Verhandeling over de Zeeuwfche
goederen van enen Zodanigen Balling, ten behoeve
van den Gewonden, en van den Heer,
werden verbeurd verklaard; maar dat ook
deszelfs Huis en Wooning verbrand werd.
Het welk, in dien tijd , met minder fchade,
dan tegenwoordig konde gefchieden, nasuv
dien ter dier tijd, de Huizen der Burgeren
, en van bijzondere Perfonen, alleen
van hout getimmerd en met ftroo gedekt wa-<
ren : en deze Hoog - Leeraar beroept zich
(om dit zijn gevoelen te fiaven) op enen
Brief, door Graaf Flórh den Vijfden aan
die van Stavoren verleend, waar in men
deze woorden vindt: „ Men falbreecken fijn
httys (aldaar wordt gefproken van een Doodilager,
binnen gelegden Vrede) en draghen
het hsytenpoorte ende bamen (p): ook zou
de men, (uit het bloot aanhalen van deze
plaats in de Coflumen van Middelburg (q),
ter opheldering van het woord Woesten bijgebragt)
fchijnen te mogen befluiten, dat de
Heer Mr. Jan de Timmerman , Penfionaris
der Stad Middelburg, ( wel eer mijn Vriend,
en Begunfliger in mijne Pracrijk) dat zelfde
gevoelen is toegedaan geweest: terwijl
anderen , welker gevoelen ik (hoe groot
ook mijne achting voor de genoemde, waarlijk
kundige, Rechtsgeleerden ook zij ) liever
volge , door dat woesten en bannen met
i vier
Foederati Belgii; ad Privilegium Comitisfae Maria»
Burgundiae 14. Martii 1476. Artic. 39. pag. 208
& 209.
CjO Schotanus Friefche Gefchiedenis, pag. 13.
(?) Rubric. 4. Artic. 17.

Jaarmarkten of Kermisfen. 223
fier en brande, ene plechtigheid verftaan,
dewelke, bij het ontzeggen van den Lande aan
voortvluchtige Misdadigers, oudtijds plaats
had; naamlijk: dat de Bailliuw, aan 't hoofd
van 't Volle Gerecht, zich met Burgemeefteren
en Schepenen (bij zich hebbende den
gehoonden , verongelijkten , verwonden en
belchadigden Klager) van den Stadhuize naar
's Gravenfteen begaf, voor welks deur, een
weinig vuurs , in enen ijzeren vuurpot, op
llraat gereed ftond, en waar bij ook enig ltroo
lag; 'twelk de Bailliuw, na bekomen verlof
van den Gerechte , op dat vuur leide en aan
brand ftak; en zulks tot drie maaien herhaalde,
het zelve, telken reize, boven zijn hoofd
hellende , onder 't uitfpreken van deze, of
diergelijke woorden : „ Hier woeste ik , en
„ legge Balling % Lands , van myns Heeren
„ wege, van wege dezer Stede, ende van
„ Rechtswege N. N., den Moordenaar , of
„ Verwonder van N. N., uit myns Heeren
,, Heerfchappy, wegens gemelden Dood/lag, of
„ Verwondinge, honderd'Jaaren en eenen dag,
„ 's Mans leven, landsleger, van nu, ten
„ eeuwigen dage." waar na de Bailliuw het
Vuurbaken, of de voornoemde vuurpot neder
zettede, dewelke, vervolgens,door den Voorzittenden
Burgemeefler, in naam van het ganfche
Gerecht, werd opgevat, die er teffens bij-
„ voegde: Naar Vonnisfe, dat Schepenen ge-
„ wezen hebben (r). Op welke plechtigheid
ook
(r) Mr.-J.M Matthijszs, Politieke Regeering van
den

s»4 Verhandeling ever de Zeeuwfche
ook een ander gedeelte der voornoemde Keure
yan Zeeland(s) ziet: naamlijk, dit volgende:
„ Soo wanneer yemandt Wordt ghewoest, ende
„ hallinck ghemaeckt met brande, men fal
„ dien terltont fchrijven in des Graven-
„ Bouck, of Brief ". Hoedanig een Balling-
Brief om, nog door den Heer Bi ^ an Santen,
(voorheen geweest zijnde Bailiiuw van den
Graaffchappe van Blois , Schout der Stede
Beverwijk, 's Dijk-Graafs Bailliuw en Houtvester
der Vrije Heerlijkheid van Calansooge,cn
naderhand Leenman der Graaflijkheid van
Holland) in de Generale Privilegiën ert
Handvesten ven Kennemerland, en Kennemer-Gevolg,
door hem in den Jare 1652, uitgegeven,
bewaard is. Het zoude echter
konnen zijn, dat deze Plechtigheid is overgenomen
uit ene andere en ftrenger Rechtspleging
, eertijds tegen de Ballingen hier te
Lande in gebruik geweest zijnde, volgens dede
welke derzelver huizen verwoest, afgebroken
, en i met vuur verbrand werden; om
hunne gedachtenis uit bet midden van den
Vblke uit te roeijen, en hunne bedreve misdaden
aan de vergetelheid op te oflèren; maar,
hoe
"f!-! Cïielie , Traclaat 4, Capitt. 2. bij' Aiktnwde,
Jiefchrijvmg van 3en Brielie, j. Deel Fol. 318 en
319. Mr. Uéndrik van de Wall, Handvesten van
i >ordrccht, 1. Stuk. Fol. 279. 't Genootfchap van
Rechtsgeleerden: onder de Spreuk: Ab omnibus li-
Ijwrdijce, quod nejüs, Rechtsgeleerde Oblervatien
-••ver de Inleiding tot de Hollandfcbe Rechtsgeleerdheid
van wijlen Mr. Hup de Groot, 4. Deel 4*,
ubfervatie, pag.-158. •
£x) 3. Capitf. Art. 15.

Jaarmarkten of Kermisfen &2$
ioe'tzij, dit is zeker, dat zulk woesten en
bannen niet vermogt te gefchieden, als na
voorgaande Rechtspleging, en verkregen
Vonnis. „Dat Wij} of onze Nakomelingen,
, (zegt Vrouwe Maria van Bourgondien, in
Haar Groot Privilegie (*) van den Jare
„ 1476.) niemands Goed, Leen, noch Erven,
, binnen onzen voorfchreven Landen van Hol-
W land, Zeeland, ende Vriesland, tot Onzer
•< Tafele leggen en zullen: noch niemand, bij
•, provifie,'uyt zyn posfesfie ftellen; maar
„ zullen, naa dat die nature ende conditie
„ van de goeden zijn zal, eerfte verwonnen,
„ ende daar na geëxecuteert worden, naa-
„ volgende die Rechten ende Cöstumen yart
- den Landen, Steden, ende Plekken, daar
„ die Sententie of Condemnatie gegeeven, of
• gedaan zal' worden." Öok fpreekt onze
Zeeuwfche Keure (u) hier van op gelijke
wijze, zeggende: „ Dat alle der Ballingen
, Goedt den Grave niet en fal toebehooren,
" zij en zijn eerst bereden ende ghewoest met
brande" dat is, ten zij die Ballingen eerst
berend, bezet, ingeiloten en gevonmsd zijn
geweest: het welk wij zo even zagen , dat
voor 's Graven - Steen op de Opene Straat
pleeg te gefchieden: en deze fpreekwijze: den
Ballingen berijden, is van een ouder gebruik
ontleend : naamlijk , er had oudtijds een gewoonteplaats,
dat de Graaf, (die in die vroeger
dagen niet anders was, dan een Komnglijk
Opper-Rechter, eerst van wegen de Koningen;
(t) Art. 30.
(M) Capitt. 3. Art. 14.^

M6 Virhandeling over de Zeeuwfche
of Keizeren van Frankrijk en naderhand vas
Duitschlaiid; onder wier beheerfchirg deze
Landen, m die vroege dagen, van tijd tot tijd
behoord hebben,) wanneer er ene flrafbare
misdaad in zijn Rechtsgebied, begaan, cn
tot zijne kennis gekomen was, zich met zijne
Mannen op die daad moest laten onderrichten •
alle deszelfs omftandigheden vlijtiglijk navor-
Ichetrj naar den Dader vernemen ; den zeiven
opfpeuren;- en,-zo hij gevlucht mogte zijn, te
paard geklommen, dien Vluchteling, zijn oe-
Jieel Graaflchap, of Rechtsgebied door, achter
aan rennen,om hem gevangen te nemen; was
nu die Vluchteling op het een of ander Adelijk
Sfet$ of Steenen-Huis gevlucht, en werd dezelve
aldaar gehouden, en geborgen , zo berende
de Graaf met zijne Mannen dat zelve
iMot of Huis, floten het rondsom in, cn eischte
den Gevlucht-en op; en, bij weigering, belegerden,
zij hetzelve.. om hen dus tot overgaaf
van den Vluchteling te noodzaken: dit noemde
men, in dien tijd, en naderhand, wanneer
het nazetten van gevluchte Misdadigers door
sGraven Balhuwen verricht wérd: Fquitare
Banmtos dat is, de Ballinge te Paard achter
aan rennen: de Ballingen berijden ; zo toch
komt het onder anderen voor, in enen Brief
van den 29. van Bloeimaand des Jaars i 2

Jaarmarkten of Kermisfen. 227
gen (v); werken Brief echter niet bij f alie
Schrijvers voorecht gehouden wordt; verklarende,
de zeer Geleerde Heer Mr. Balthazar
Huydecoper (w) denzelven voor valsch;doch,
mijns bedunkens; zonder genoegzamengrond;
maar, het is deze Brief niet alléén, waar in die
fpreekwijze: de Ballingen berijden; voorkomt;
want men leest dezelve insgelijks in de Keure,
door Floris den Voogd aan' dë Zeeuwen gegeven
, en welke bij alle Schrijvers voor een Echt
Stuk gehouden wordt (>): in deze Keure
nu vindt men zelfs een Articul, of Rubrique,
ten Opfchrift voerende: Van beryden Ballingben:,
waar ontrent de Graaf ("Volgens de Oude
Vertaling 5 zijnde het Stuk oorfpronglijk
in het Latijn) zich in dezer voegen uit „ Al-
„ le die ghene, die wonen binnén defer Cho-
„ re, lullengaen mit ten Grave, om die Bal'
linghen- te bereydene, of mit finen Burchj,
Grave — wanneer die Grave, of Burch-
„ Grave die Ballinghen willen berden, foe en
„ faltment hem niet weygheren noch wedeE
„ fegghen; ende des Graven-Mannen feilen
„ den Grave ofte Burch-Grave paerden dt>en±
„ o/72 die Ballinghen mede te beryden." welke
laatlte fpreekwijze dus verklaard zoude kunnen
worden: dat, vermits dit berijden der Bal-
lin-
(v) F. v. Mieris, Groot Charter-Boek ï. Deel
Fol. 258 — 260. A. Kluit, HtStörji Critica Comitatus
Hoilandiae $ Zelandiae, in Probabilibus.
(w) Aaateekffningen op Melis Stoke, Rijm-Kro-
Dijk 2. Deel pag. 304. en volgg. en pag. 427.
(x) F. v Mieris, Groot Charter-Boek r. Deel
Fol. 305". Art. 38. vergeleeken met de Vertaling,
jol. 313. Art. 61,
P a

%%% Vithandelitig over de Zeeuwfche
ling m, te'paarde, pleeg te gefchieden, ?
s Graven
Mannen gehouden en verplicht waren
hunne Paarden daar toe te leenen; hoewel ik
liever deze fpreekwijze: des Graven.Mannen
feilen den Grave ofte Burch-Grave Paerden
doen: in dezer voegen opvatte: zij zullen met
hunne onderhorige Manfchappen met den
Grave of Burg-Grave te Paarde Hijgen, en de
gevluchte Ballingen achter nazetten. Op deze
Keure beroept zich ook onze Oudlle Rijm-Kronijk-
Schrijver Melis Stoke, daar hij in 't Leven
van Graaf Jan den Eerften zegt :j
„ Die niet en quamen, bereet men al
„En woestetfe, groet en final,
„ Na den Kure van den Lande (y).
Hoe zeer ik geene redenen hebbe, om te ontkennen,
dat de gewoonte van Vluchtelingen
na te zetten, ontrent alle vluchtende Misdadigers
oudtijds plaats hadde; zo mcne ik echter,
üat men de voorzeide Zeeu w fche Land-Keure
niet moet opnemen, van het berijden van zulke
gemeene Ballingen , of Vluchtelingen , die
wegens gemeene euveldaden, als', moord'
doodflag, diefftal en diergelijke; vluchtende
waren; maar bepaaldlijk van zulke Edele Ballingen
, die zich tegen den Graaf, of tegen
zijn Graaffchap misgrepen hadden; of hunne
Leentrouwgefchonden, en, met hunne onderhorige
Landzaten, een opftand verwekt hadden
: en tot deze gedachten geeft, onder anderen,
het zo even bijgebrachte zeggen van onzen
(yj Melis StoXe, Rijm-Xrorjijk 5. Boek. vf. 1174..

Jaarmarkten of Kermisfen. • 229
zen Rijm-Kronijk-Schrijver mij onder anderen
aanleiding, want hij {preekt aldaar over het
willekeurig gezag, 't welk Heer Wolfert van
korfden zich aanmatigde over den toen nog
minderjarigen Graaf, den voornoemden Jan den
Eerflèn» en wel inzonderheid betrek lijk tot
Hecre Jan van Renesfe, destijds Bailliu van
Zuid-Holland, befchuldigd -van tegen 's Graven
Perfoon enen toeleg gefmecd te hebben;
waar over Hij,door een Vonnis, te Veere gewezen,
uit den Lande werd gebannen, en zijn
Slot Moermond bemachtigd en gehecht. Mis-
1'chien is ook uit die oude gewoonte van dc Ballingen
te berijden af omftig, en'bij ons nog
overgebleven, de wijze, op de welke de Bailliu
van Middelburg zijn Rechtsgeding aanlecht
tegen iemand , die, wegens het bedrijven van
gemeene misdaden, voortvluchtig is; den wei-
Ken hij openlijk ter Rolle doet dagvaarden, met
uitdrukking van de begane misdaad; die, op
tweeonderscheidene Rechtdagen, in het openbaar,
wordt opgelezen;en, daarna, wanneer
Burgemeefteren en Schepenen oordeelen, dat
van de begane misdaad, ten laste van den Beschuldigden
, oppervlakkig genoeg, bij den
Heere Bailliu is doen blijken, om den zeiven
toe te laten, den Gevluchten,ter Puije van den
Stadhuize, en met uitzettinge van Biliettcn, tegen
enen bekwamen tijd, binnen Baille, (gelijk
men fpreekt) tot drie onderfcheide reizen, te
dagvaarden, om zich, op's Bailliu's aantichte,
wegens die misdaad te komen verandwoorden;
en die Vluchteling op geene van die drie dagvaardingen
verfcheenen zijnde ; zo dient dc
Heer Bailliu van zijnen eisch, cn legt over zij-
P < ia

®30 Verhandeling ever de Zeeuwfche
ne bewijzen, doende eisch tot bannen van den
Geviuchten; waar na Burgemeefteren en Schepenen
den Gedaagden Vluchteling verwijzen,
uithoofde van zijne halflarrigheid,inzich niet
zijnde komen verand woorden, en verfleken
denzelven van alle zijne verzetten, die hij,
gekomen zijnde, zoude hebben konnen en mogen
vóórhellen; mitsgaders van aileweeren en
verdedigingen , die hij anderzints zoude hebben
mogen inbrengen; en bannen hem voorts
ten Landen uit; 't welk men destijds noemde;
uk Holland, Zeeland en Vriesland woesten; ter
oorzake van de hier boven vermelde plechtigheden,
die voormaals, bij zulke gelegenheden,
plaats hadden f»; doch welke plechtig Woesten
en Bannen vervolgens in onbruik is geraakt;
wordende nu alleenlijk het Ban-Vonnis , bij
Burgemeeher en Schepenen, na voorafgegane
drie onderfcheidedagvaardingen,en nog é'ëne,
tot het zien overdienen van de Stukken , bij
den Heer Bailliu , ten bewijze der gepleegde
en aangerichte misdaad, ten lalle van den Gedaagden,
en na onderzoek derzelye, gewezen,
ingebannen Vierfchare, openlijk,'door een dei-
Stads Geheim-Schrijvers, opgelezen en bekendgemaakt:
misfehien is uit dit oude berijden
en woesten au- Baliingm. ,bij Ons, insgelijks,
als nog overig; dat op de zogenaamde
Civile Vonnisièn van Burgemeefterèn en Schepenen
der gemelde Stad Middelburg, alvorens,
dezelve ter werking geleid kunnen worden
in gebannen Vierfchare, van den Iieere Bailhu
ver-
(z) Coftiuneii van Middelburg, Rubno 4. Artic.
17.

Jaarmarkten of Kermisfen. 231
verzocht,en door denzelven,mettoefcmnnng
en vergunning, immers gedogen van de Wethoudcrichap,
verleend wordt Ballmgjcnap,:
dat is, dat de Verwezene verk aard wordt aantaftelijk
te zijn,om, op 's Heeren-Straat,of in
Opene Huizen , voor de verwonne ichuld»
gevangen genomen, en, op 's Graven- Steen ,
in gijzeling gezet te worden (aj; gelijk o( k
mede de gewoonte aldaar is, om, in geval eiiemand,
misgaan zijnde van goederen , zich
fchuil houdende , of ftervende, verlcheide
Schuldeisfchers heeft; en niemand den boedel
aanvaarden, of den Schulcleisfchereii voldoen
wil; als dan, na het aflopen der gewoone Rechtsplegingen*
alle bekende en onbekende Schuldeisfchers,
die zich op dien boedel niet hebben
bekend gemaakt, uitdien boedel te roesten en
te bannen (>);dat is,van's Heeren wegen, en
in naam van de Graaflijkheid, allen verzuimd
hebbende Schuldeisfchers uit dien boedel te
fluiten, en dat zij aan het geen yan dien berooiden
boedel in kas gekomen en gemaakt
mogte zijn, geen deel hebben, noch bij voorrang,
noch bi] lamendecliiig, uit het zelve ictwes
genieten zullen; en het welk ook aan de
voornoemde plechtige woestinge en banmnge.
met Vuur en Stroo voor 's Graven-Steen zijn
oorfprong fchijnt fchuldig te zijn. Dan, hoe
het zij, dit ftaat vast, dat die Ballingen, die
bij Vonnis vanden Rechter het Land ontzegd;
en ook die, wegens hunne Schulden verwonnen,
en op ene gewoone en plechtige wijze Bal.
hng
(0) Conftumen van Middelburg, Rubric. 20,
(b) Dezelve, Rubrica 21.
P 4

pf zich è
uitfluitirig
bepaalt ,
ïéén tot
Zeeuwfch
Ballingen;
dan ook ti
zulken, i
uit alle'sG
ven Lande
gebannen
e
«33 Verhandeling over de Zeeuwfche
ing gelegd zijn,geen deel konnen hebben aan
s Graven Vrij-Geleide; en dat zij derhalven,
noch m hunne Perfonen, noch met hunne Goe?
deren, Vrij en Vrank, ter Jaarmarkt konnen
komen, vaaren of kecrën; maar zij vermogen,
in tegendeel, als bij de Jaarmarkts Voorrechts?
Sneven, van het Vrij-Geleide uitdruklijk uitgenoten
zijnde, zo wel ten tijde,der Markt"
als op alle andere tijden , binnen de plaatfen!
waar mm gebannen zijn, gevonden worden'
de, zonder krenking van der Steden Voorrechten,'en
zonder te misdoen aan 's Graven Hoogheid,
of deszelfs onmidlijke befcherming aangetast,
weggevoerd, gevangen gezet; en 'ook
hunne Goederen m beflag genomen worden
't Verdient intusfchen zijne opmerkino- 'en
•l- een nader onderzoek, daar Graaf milem dé
e Derde, en zijne Opvolgers, Hertog Aalt
brecht, Vrouwe Jacoba, en andere, zich béüe
dienen van de fpreekwijze, geweefe Ballingen,
*- mt onze Landen: aan welke Zijhun Vrij-Geleide
, in 't vaaren 'en' keerën ,' naar en van
onze Zeeuwfche Jaarmarkten, weigeren; wat
men door dat 'Land te verftaan hebbed Dat
is: of dieuitfluitingezich maar alleen bepaalt
tot Ballingen, aap wien de Provincie vanZeelanld;
of aan wien enige Stad, of Eiland,'in
die Provincie ontzegd was; dan wél, of alle
Ballingen, uit alle 'sGraven Landen, van dat
Voorrecht vcrftoken waren ; en in hoe verre
men zulks dan nog' heden ten dage hebbe té
verfiaan, en op te nemen? Wie. zijn het dan
die, als Ballingen, nu nog geen Vrij-Geleid
de ter Jaarmarkt hebben ? Dat men eens de
Historie der bij vervolg van tijd, door de Gra-
* yer^

Jaarmarkten of Kermisfen. 335
yen aan Zeeland nu cn dan gegevene Handvesten,
ingevoerde cn veranderde Wetten en
Rechten nafpeure • mooglijk zoude dezelve
ons meerder licht geven. Na den dood van
Graaf Willem den Tweeden, uit het oude en
eerfte Hollandfche Stamhuis, geraakte het
Duitfche Keizerrijk, waar van deze Graat het
Hoofd was geweest, onder den Titul van
Roomsch Koning, door de oneemgheid der
Keurvorften,niet weinig in verwarring. Enige
wilden den Graaf van Cornwall, Broeder
van Henrik den Derden, Koning van Engeland,
wiens Zóón Eduard dat Rijk befherde,
tot Opper-Hoofd van 't Keizerrijk verkiezen;
terwijl andere in tegendeel, Alphonfus, Koning
van Castiliën, daar toe poogden te bevorderen;
eindelijk werd, in Wijnmaand van
den Jare 1^7%, (na ene Tusfchen -Regeermg
van enige Jaren) Rudolf, Graaf van Habsburg
, Stamvader van het Doorluchtig, en
nog bloeijend Huis van Oostenrijk, (dat zo
veele vermaarde Keizers aan het Duitfche Rijk
gegeven heeft, en uit welk Geflacht de Wijd,
beroemde jofepb de Tweede nog heden, met
zo veel luister, den Troon bekleedt, zo dat
zijne nagedachtenis, van wegen zijne Vaderlijke
zorgen, zo ten voordeele zijner Staaten,
als van wegen zijne verdraagzaamheid in de uitoefeningen
der onderfcheidene Godsdiensten,
altoos, zo in als buiten zijn Rijk, en wijd-uitr
gebreide Staaten, in zegening blijven zal (*))
(*) Deze Grote Vorst ftierf op den 20. Februarij
1790. en werd door Zijnen Broeder, den niet mm
Groten Vorst Ktopold, Groot Hertog van Tosca-
P s nen.

«34 Verhandeling over de Zeeuwfche
ten Keizerlyken Troon verheven. Deze Opper."
Rijks-Vorst aan wien deGraaffchappeirvan
Holland en Zeeland, als Erflijke Rijks-Lee*
nen, Leenroerig w a r ep ; fchonk dezelve aan
jan van Avenn.es, Graaf van Henegouwen;
mitsgaders aan Herman, Graaf van Hennenberg
aan deszelfe Gemalinne Mareareet, en
a a
»ƒ ^kunnenZoon, ingevalle Graaf Flo-
T l S rrï-ïr > Z o o n v a n d e n
Overleden Ko-
» ning Willem, zonder wettigen Erfgenaam „ of
Erfgenamen,kwam te overlijden, welke Giftbrieven
op den Ï 3. van Louwmaand i 276\
te Neurenberg gegeven, ons door de Oudheid
- Verzamelaars Mariene en Durand(c)
zijn medegedeeld. QmfFtoti de Vijfde, vervolgens
, door de. moordadige handen van
lamen verbonde misnoegde Édelen uit Holland
en Zeeland, ongelukkig gekeuveld zijnde,
het, m den Perfoon van zijnen Zoon,
litaatjan den Eerüen, enen wettigen Erfgenaam
van zijne Staaten achter; doch de &
ze
itierfden ior van,Slachtmaand 1290, te Hier
-lem, m den bloei van zijn leven, zonder Kim
deren naar te laten 5 waarop de Graaf van
Hene*
nen, niet alleen in aile de Staaten en Vorftendommen
van het zo magtlge Obsteriri/kfche Hüis; maar
ook als Reizer van het Duitfche Rijk, onder den
naam van Leopold den Tweeden, op den 1 Oclober
1790, opgivolgd.
(O Thefauri Anecdotorum, Tom. r. Fol. n «
& 1154 & F. v. Mieris, Groot Cbartetb Deel r
fol. 38r, men zie ook over deze dubbele giften f
V M
-Jf f
T ; l f r T^ - d £ r A , e m
S " Gefchied. der
Vereen. NedeH. D, 1. pag. 3 3 0 & 331.

Jaarmarkten of Kermisfen. Vh$
Henegouwen, voornoemde Heer Jan van
Avenues, op grond der Lcengifte van Keizer
Rudolf., wei haast bezit nam van onze
Landen en Graaffchappen, en bragtdezeiv?
dus uit hun eerftech oudste Stamhuis, over
in het Huis van Henegouwen 5 naar deszelfs
dood volgde zijn Zoon Graaf Willem de
Derde, zijnen gemelden Vader, op in alle
deszelfs Staaten , en dus in de Graafièhappep
van Henegouwen, zijn Voorouderlijk Erfgoed
: "mitsgaders in.het verkrege en in bezit
genome Holland en Zeeland; hebbende
Hij'zich ook iteeds inde Eeitijteis, op cn W
zijne Brieven , van de namen dezer drie Provinciën
bediend, waarvan de Giftbrief door
hem aan Middelburg, tot het houden ener Jaar,
markt gegeven, onder menigvuldige andere
ten bewijze ftrekt; en in welken Brief hij zich
no°' daar en boven,Heer van Frieslandnotmt.
Hoewel de Frïefén eigentlijk in den Jare 1328,
en dus vijf Jaren later , zich eerst aan hem
hebben onderworpen en hun Burgerlijk Beltier
hem hebben opgedragen (

s.$6 Verhandeling ever de Zeeuwfche
genheden (die tegen dien Hertog een ondermg
Verbond hadden aangegaan, en onder welke
Mogenheden Graai' Willem de Derde mede
geteld werd) zich alleen den eernaam geeft van
Graaf yan Henegouwen en Holland: terwijl
zijn Zoon , Graaf Willem de Vierde, zich
Graaf van Holland en Zeeland, noemt welk
laastgemelde Graaffchap door zijn Vader aan
hem is afgeftaan; zonder dat, zo veel mij bewust
is, onze Oude Geièhiedfchrijvers melden,
op wat Jaar die afftand door zijnen Vader
Willem den Derden aan hem gedaan zij
legen dit alles dient echter te worden aangemerkt;
dat de Graven van Holland, uit den
Eerllen en Oudften Stam, zich het bewind
over bnesland reeds aangematigd, en ook verfcheide
van hen den titel van Heer van Friesland
gevoerd hebben; gelijk blijkt in Graaf
Plons den Derde, die zich reeds in den Jare
ii 79 Graaf van Holland van Zeeland en
Heer van Friesland genoemd heeft (e); hoe
wel zij in geene dadelijke, ten minften in
geene geruste, vredige, en ongeftoorde, bezitting
van die provincie geweest zijn; waar
yan de veelvuldige oorlogen, door de Hollandlche
Graven tegen de Friezen gevoerd (ten
einde hen te noodzaken om dezelve voor hunnen
Heer te erkennen en als zodanig te huldigen
; ten bewijzen konne ftrekken; en deze
eernaam hebben, de volgende Graven uit dat
Eerfte of Hollandiche Stamhuis behouden;
(e) Vergelijk Èutkens Trophées de Brabant, PreSw.es
i-oi 166 er i7 4. met Van Mieris, Groot Charterboek,
i.Deel Fol. iij?, en volgg,
en

-" Jaarmarkten of Kermisfen. 237
en denzelven in het Tweede, of Henegouwfchg,
Stamhuis overgebragt; Zo dat Graaf
Wilkm de Derde zich, in den Middelburgfchen
Jaarmarkts Brief van 1323, zo wel
lieer yan Friesland heeft konnen noemen,
(fchoon alle de Friezen aanzijn gebied nog
niet onderworpen waren) als Hij zich Graaf
yan Holland en yan Zeeland noemt; welk
laatstgemeld Graaffchap ook niet eerder, dan
tïislchen de Jaren 1331 en 1333 (en , bij gevolg,
lang na het verleenen van dezen Gift-
Brief) door Graaf Willem den Derden aan
zijnen Zoon Willem den Vierden kan afgellaan
zijn : (ƒ) zijnde er nog een Brief voor
handen , door onzen Graaf Willem den Derden,in
den Jare 1331 gegeven, in den welken
Hij den Titul voert van Graaf yan Henegouwen,
van Holland ,en yan Zeelatid (g):
waar bij nog komt, dat zijn Zoon Graaf Willem
de Vierde, niet voor den Jare 1333,
Graaf van Zeeland genoemd wordt (A): uit
welk een en ander duidlijk blijkt, dat Graaf
Willem de Derde, in den tijd, toen Hij den
voorfchreven Giftbrief aan Middelburg fchonk,
de Oppermogenheid over deze Provincie nog
alléén had; en, uit dien hoofde, niet alleen
bevoegd was, om het houden van Jaarmarkten
aan die van Middelburg te fchenken; maar
ook,
(ƒ) Vadcrlaadfchc Historie, 3. Deel 10. Boek
pag. 230.
(g) Jnthonius Mattheus, de Jure Gladii, Cap. 12.
pag. 176. .
(h) Boxhom, Aanteekeningen op Reigersberg
ïjonijk van Zeeland, 2. Deel pag. 62c

238 Verhandeling over de Zeenvfchs
ook om van het Vrij - Geleide ('t welk als
een Voorrecht door Hem aan het houden dei
Jaarmarkten, gehecht was) niet alleen ziine
vijanden uit te iluiten, maar ook om dezul-
9 d
vn f
Z i j n e L a n d e n
van Henegouwen,
Holland, Zeeland en Friesland pebannen waren,
het Vrij inkomen op die Jaarmarkten te
ontzeggen : waar uit dan voorfchreve bedenking
ontftaat; of, onder deze uitzondering
flegts zulke misdadigers begrepen waren, aan
welke den Lande van Zeeland, of één van
derzelver Steden of Eilanden, zijn ontzegd;
dan wel, o; èw onder alle Ballingen benepen
waren , die uit alle 's Graven Landen, en dus
zo wel die uit Holland, en Henegouwen, als uj|
Zeeland gebannen zijn? Tot een ftelh'o- andwoord
op deze bedenking zoude konnen
«rekken, dat men niet kan onderftellen, dat
de Graal- zijn Vrij - Geleiden heeft willen vergunnen
aan die Ballingen, welke uit Henegouwen
of Holland verdreven waren, zo min*
als aan hen, die uit Zeeland, of uit enige
Zeeuwfche Steden, of uit één of meer Zeeuwiche
Eilanden, verbannen zijn; naardien het
met te vermoeden is, dat zij, die zich in één
zijner Landen rusteloos gedragen hebben, zich
111 andere zijner Landen beter gedragen zullen;
voomaamlijk, wanneer zij zouden konnen
denken, voor een zekeren tijd, van vervolgingen
vrij te zullen zijn, als door 's Graven
Vrij Geleide tegen allen overlast, gedurende
de Jaarmarkten, gedekt zijnde; Vaar bij
nog komt, dat de Graaf, gelijk wij daadlijk
zuilen zien, zelfs vreemde Ballingen, buiten

Jaarmarkten of Kermisfen. 239
ren die van zijne eigene Landen, van die
Vrijheid, in gaan, en keeren binnen zijne
Landen, heeft willen berooven ; waar uit
men dan (mijns oordeels) zoude mogen befluiten,
dat Hij zijn Vrij-Geleide nog minder
zal hebben willen vergunnen aan de
zulken, die uit zijne Henegouwfche of Hollandfche
Staaten gezet, of gebannen waren;
en zulks te meer, daar de Graaf - aan de
Zeeuwfche Ballingen het verblijf in alle zijne
Landen , en dus ook in Henegouwen en
Holland ontzegd had, 'zelfs langen tijd voor
dat Hij den Middclburgeren deze Jaarmarkt
fchonk ; want, bij zijnen Gunst-Brief, in
den Jare 1315, aan die van Vlisfingen verleend,
verklaart hij: „ Soe wie verbannen
„ wort der Vierfchairene van Vlisfmge, van
„ quade feite; jof van dootflagen, te hou-
„ den Balling alle zijn Lant deur." dat is
door alle zijne Heerlijkheden, door alle zijne
Graaffchappen, die hij toen bezat (/):
en waar ontrent men, vervolgens, in de
Coftumen dier Stad (£) leest: „ In alte
„ voorvluchtige om saken criminele wor-
„ den ingedaecht bij clockflage ter peuye
„ der voorfz. Stede tot drye diverfche encon-
„ tinueele dijfendachfe merctdagen, te compareeren
voor Rechte , om te aenhooren
„ den aenticht lijnen en conclufien , die den
„ Officier jegens hemlieden fal willen doen
„ ende
(i) F, v. Mieris Groot Charterboek, 2. Deel Fol.
156 en volgg.
(k) Capittel 2. $. 13.

S4° Verhandeling over de Zeewxfchc
„ ende nemen, daar op antwoord en proce-
„ deren en fien ordonneren naar rechte, met
„ infinuatie dat weder zij commen ofte niet >
„ recht gedaan zal worden naar behooren,
„ welke drye indagingen gedaen zynde, en-
„ de den gedaechden niet en compareert,
„ wort geordonneert de vierde indagynge ex
„ fuper abundanti , naar wekken wort den
„ gedaechde bij contumacie verlïeken van
„ alle exceptien, ende criminelijck uytter
„ voorfz. Stede ende Heerlijckheit; mitsga-
„ ders gebannen tipten Graaffchappe van
„ Holland, Zeeland, Friesland ende Hene-
„ gouwen" Nu is er geen reden te bedenken,
waarom de Graaf den Zeéuwfchen, immers
den Vlisfinger Ballingen4 uit alle-zijne
Landen, en dus ook uit Henegouwen , zoude
'hebben willen weeren | en daar en tegen
den Henegouwer Ballingen in zijn
Zeeuwfch Graaffchap laten komen, waar
tegen echter dient te worden aangemerkt,
dat Holland en Zeeland, van de oudlle tijden
aan, zo naauw aan en met den anderen
zijn verbonden geweest, dat zij veeltijds
maar voor één Land gehouden zijn, dat
ook die beide Provinciën onder onze Graven,
uit het eerfte Stamhuis, altijd onaffcheidlijk
onder één Hoofd geftaan hebben; en dat
derhalven de Hollandfche Ballingen, in dien
tijd, ook van zelve uit Zeeland en de Zeeuw-fche
uit Holland gebannen waren,maar dat er
in tegendeel, nooit zulk ene. naauwe vcrééniging
met Henegouwen heeft plaats gehad; dat
daar en boven de Henegouwer Ballingen , zo
veel bekend is, niet verboden is geworden in
Zee-

Jaarmarkten of Kermisfen. 241
Zeeland of Holland te komen; dat ook aan
den Zeéuwfchen Ballingen (uitgezonderd de
bij de Wethouders van Vlisfingen gebannen
zijnde) niet verboden wordt zich naar Henegouwen
te begeven; weshalven men uit het
bijzonder Vüsfings Privilegie niet over het algemeen
moet beïiuiten; want, was het over
het algeméén waar, dat de geene, die uit een
van 's Graven Landen gebannen werd, ook
in alle deszelfs Landen, voor Ballingen moesten
gehouden worden , dan was het niet nodig
ge weeft; zulks als een bijzonder Voorrecht
aan Vlisfingen te fchenken: en, daar Hertog
Albrecht van Beijereh aan die van West-Capelle
en Vlisfingen; daar Gravinne Jacobavm
Beijerert aan de Stad Goes ; fne Jaarmarkt,
mede met Vrij-Geleide, hebben toegeftaan, en
daar van , even eens als Graaf Willem , uitzonderen
die gene dewelke uit hun Land
geweefen .Ballingen zijn; zo zoude men dan
op dezelfde gronden al mede moeten beiluitcn
| dat alle die uit het Hertogdom
Beheren gebannen waren, ook in Holland,
Zeeland, en Friesland voor Ballingen gehouden
moeften worden; dat echter niemand,
önzes wetens, ooit heeft beweerd;
zo min als dat de Boürgondilche én Ooftenrijkfche
Ballingen van het komen op onze
Zeeuwfche Jaarmarkten zouden zijn uitgello- •
ten, om- dat de Graven uit beide de Huizen
van Henegouwen en Beheren, het Eerfte
of Hollandfche Huis in de Graaffehappen van
Holland en Zeeland; als ook in de Heerlijk-.
beid Friesland , zijn opgevolgd, en, bij de
jSezimeming dier Graaffchappen en Heerlijk-
Q heid,

442 Verhandeling over de Zeeuwfche
heid, der zeiver reeds verkregene Voorrechten
bevestigd hebben. Ook fpreekt de Graaf
met dan m het enkelvoudige, van zijn Land,
dat is; van Zeeland, of; zo men wil, van
Holland, en Zeeland uit hoofde van de
nauwe verbintenis, waarin die'beide Graafknappen
, meest altoos , met elkander geweest
zijn; Hij zegt toch: wtgenomen onfs
Vijanden,- of den gee?ien, die wte ONZE
L A N D Ü gewesj'en Ballingen fijn: ene bedenking
echter zoude nu nog konnen ontftaan;
naamlijk: ©f onder die uitzondering ook begrepen
zijn zulke Misdadigers, die, buiten
's Graven voornoemde Landen , en dus in
vreemde Landen , iets misdreven hebbende\
door de aldaar zijnde Rechters uit die Lauden
gebannen zijn; en of dies zodanige
vreemde Ballingen van onze Jaarmarkts-Vrijheden
geen gebruik mogen maken ? als mede,
of, nu nog, na de verandering onzer
kegeenngsform, Misdadigers, gebannen uil
Landen, die voorheen aan Graaf IViüem den
Derden hebben toebehoord, (buiten dezulken,
die uit het nabuurig Holland 'gebannen
zijn, alzo het Bannen uit Holland thans gemeenlijk
met het bannen uit Zeeland gepaard
gaat) het Recht onzer Jaarmarkten niet genieten
mogen; en of dezelve door de Gerechten
der Zeeuwfche Steden , ten verzoeke en op
aanfeh rijven der Buitenlandfche Rechteren of
vYethoudercn (van die plaatzen daar de
Misdaad gepleegd is; of die het Rpcht van
Rechtspleging over dezelve gehad hebben)
gedurende onze Jaarmarkten', gevangen genomen
mogen worden, ora aan die, hert
op

Jaarmarkten of Kermisfen- 243
bptfeëischt hebbende, Rechterente gorden
overgeleverd? tot antwoord op deze twijfelingen
zoude'konne ftrekken, dat men in
'tooa moet houden, dat onze Jaarmarkten,
bijzonderlijk de Middelburgfche eigenlijk gediend
hebben tót een Markt der intevallene
Kerkwijdings-Feesten, aan wier bezoek ene
menigte zogenaamde Aflaten, doorliet Roomfche
Hof, vergund waren; cn dan zoude men
enigzints in twijfel konnen trekken, of die
uitzondering, ook, tot Buitenlandfche Ballingen,
was uitgeftrekt: de Voorrechts-Brieven
toch 5 die, ten nadeele van iemand konnen
ftrekken, moeten, naar den letter, ten itriiuften
worden opgenomen en .uitgelegd; daar nu
die woo'rdeil zich alléén bepar.ien tot Ballingen
uit 's Graven Landen ; fclüjnj men te mogen
beüuitcnrdatde Graaf aan andere Ballinge*
ziin Vrij-Geleide, naar en van onze Zeeuwfche
T^rmarkten, niet heeft willen weigeren;
maar dat Hij; in tegendeel, gewild heeft, dat
de Vreemde Ballingen, zo wel als alle andere
Perfonen,' geen Ballingen zijnde, vrijelijk
op dezelve zouden mogen komen, en van
dezelve vertrekken; MaamA -wan^
zulks gefchiedde; om het. Jaarhikfche kerk.
Feest bij té woonen; teneinde, door herdoen
van openbare boete, vermindering, of wel
geheele bevrijding der Kerklijke ftraffen en
boeten; wegens hunne bedreve: euveldaden,
t erlangen; van welke, Vrijheid der Vreemde
BallnVen men echter de Vlamingen moet
donderen, uit hoofde dat Vrouwe Marg^
reta, Gravinne van Vlaanderen; en Haar
Zoon Guy of Guido van Dampier, m hunne
' Q a Jorie-

244. Verhandeling over de Zeeuwfche
Brieven van den 15. van Wijnmaand i k
(/) aan den Graaf van Holland en Zeeland beloofden,
dat Zn deszelfs Gebannenen niet on-
tl l
:fl Gehl
i ë^ogen zonde, mits aan de
door Hun mt Vlaanderen gebannen zijnde, oi'
geonnncn wordende, ookln Holland en Zeekind
geen- fcbuilpteits verleend werde , bet
n
80 t n?S n
?. dei
>/inzonderheid met betrekking
to, zulke Perionen als uit hoofde van
8? vtT'v dCn Grarf
G'cbannen waren) bij
d C
• ' J " V e l r a
d e n
^ ^ van Lente-
Ï S r 3
^' ° n
L K
O^fehen Zof^i*
Graaf van Vlaanderen, en den meermilemjen
Derden, Graaf van
Henegouwen, Holland cn Zeeland) gefloten
, is bevestigd geworden, > Blaar, daar
nu ledcrt het doorbreken der heuchlijke
Ke^-Hervornnng, & de Zestiende Eeuw,
én de: verandering van Oiize Pvegceringsform,
ie redenen van dat Gunstbewifs, dïprach
ige en gerustfteftende Kerk-Feesten L
houden; zo zoude het, ten aaïïen' Z
yerdere dier opgemeld? twijfeling, nogbedenkhjkheid
konnen hebben. Het Vrii-G
leide van den Graaf fteïde niet alleen der
ter Jaarmarkt komende gerust, voor alf
vervolgmg ter oorzake van het Kerk-Fee" •'
maar ook , met betrekking tot het Burgerlijk
W d k l M t f c d o
KSri R « * veranderen
Kerk- en Burger-Staat niet is weggenomS •
Daar cn bOv*n vloeit het aanhouden^ vatten ,
i^itfówinÉÏ/ a£> -;cr.rbc nom r nl h i
ri^ol' '*
G r
° 0 t Cha
«eibo«k, 1. Dee:
."O He! welfde Boek, £ Deel FoJ. 2 7 5.

Jaarmarkten of Kermisfen.
gevangen zetten, en overleveren van Buitcnfandlche'Misdadigers,
voor zo verre daar ontrent
geene bepalingen bij de Verdragen, met
üitheemfche Vorften, gemaakt zijn, niet uit
ene volftrekte noodzaaklijkheid voort; maar
zulks gefchiedt alléén gevoeglijkheids halve,
ten dienfte der Rechts - Oefening, ten einüc
het kwaad niet ongeftraft blijve, en dus
zoude men nu konnen zeggen, dat zulks thans
aan de befcheidenheid van onze Zeeuw IH^
Gerechten, en BaiHiuweri, behoort gelaten
te worden; zonder dat, aan de ene zijde,
geen Misdadiger zich op 's Graven Vrij-Geleide
, gedurende dc Jaarmarkten, kan beroepen
; terwijl, aan (ie andere zijde, door
geen Uithccmfchen Rechter, het aanhoud:u
en gevangen nemen en van den opgeëischten
Misdadiger volftrekt kan gevorderd worden;
hoewel ik, voor inij, geene zwarigheid zoude
maken, om zulke Buitenlandfche Misdadigers,
gedurende de Jaarmarkten, te doen aantasten,
en gevangen te nemen; aangezien onze tegenswoordige
jaarmarkten éénig en alléén gehouden
worden, om handel te drijven; en geenzints
om Kwaaddoeners in hun kwaad te ftijven;
of om hun van derzelver vetdiende ftraffen
(waar aan de gehele Maatfchappij der
Menfchen gelegen legt) te bevrijden: cn van
dit gevoelen is onder meer anderen , ook de
zeer kundige Advocaat voor Neérlands Hoogfte
G ercchts-Hof, Mr. Paulus Christinaeas (» j,
die zich dus uitdrukt, „ Ballingen en Nage-
„ fchre-
Ctói Decifipnum Curiae Belgicae, Volum. 3. Decifioh.
99. Num. 12.
Q 3

Ook waren
van het Vrij-
Geleide uitgefloten
de
geene, die
zich, om
hunne misdaden
, uit
den Lande
verzworen
hebben.
•4-6 Verhandeling over de Zeeuwfche
„ fchrevenen, of die enige misdaad begaan
» he
bben, genieten mede niet de Kermis-
„ Vrijheid; want, men begrijpt, dat hen
„ geene veiligheid gegeven zij: dat deze Wet,
„ of dat Voorrecht niet geldt, ten opzichte
„ van kwaaddoeners, is een algemeen gevoe-
„ len: naardien'de Voorrechten niet van dien
» a a r t Z 1
i n
> dat z
y zich zouden uitflrekken,
„ ten voordeele van Schurken en Kwaad-
„ doenders. " Met welk gevoelen andere onzer
Nederlandfche Rechtgeleerden mede overéé'nftemmen
(o).
Nog worden, by den meergemelden Voorrechtsbnef,
van 's Graven .Vrij-Geleide naar
en van onze Jaarmarkten, uitgefloten: de geene
, die hem zelven , uit zijne Landen, omme
hunne misdaad verzworen hebben: Deze
Ipreekwijs is vrij duister, ter' oorzake 'Z dat
het woord verzweeren niet 'altijd in ééne
zelfde beteekenis ' voorkomt,' en gebezigd
wordt, fchijnende het zelve , over' het algeméén
, in enen kwaden zin genomen te
worden, en iets meer, dan het woord zwUren,
te beteekenen, wordende het hier van
onderfcheiden, en van meerder klem gerekend
: om deze reden nu zegt onze oudfte
Rijm - Kromjk Schrijver Melis Stoke (pj
in het Leven van Jan den Eersten : Dat
ft fwoeren en verfwoeren ; op welke plaats
" •'.' de
T, *Êi Z
B m m v m
£ ¥•': '
Prachjk; Rubnc. Trije-Markt J. 6.
Nederlandfche
(p) 6. Boek-vf. 1283., 2. Deel pa* 545. Uitsave
van den Heer Mr. Balthazar Huyde%pet,m 410!

Jaarmarkten of Kermisfen. 247
de Uitleners dit woord nemen voor valfch
zweereniofwel enen eed doen, die men nooit
van meening is te houden. Het wordt ook
o-ebruikt voor iemand af te zweren; of zich
aai iemands bewind te onttrekken (q) % .en
eindelijk kan het ook beteekenen verliezen *
in welken zin het bij één van onze oudke
Taalkundigen gebezigd wordt, vindende
men bij dezelve verf voren maen-dagh , dat
is verloren-maendag (r): ik voor mij ben
niet vreemd van het denkbeeld, dat men
die fpreekwijs in onzen Voorrechts-Brie! :
die hun'zeiven, uit zijne Landen, om hunne
misdaad; dat is, ter oorzaak van hun bedreven
euveldaad verzwooren hebben : na ak
le ruimte , en in alle die onderfcheide beteekenisiénkan,
en mag opnemen ; zo dat de
Graaf van zijn verleend Vrij-Geleide uitlïuit
alle misdadigers, hoegenaamd, die ene hjfilraffelijke
misdaad, hier, of elders, begaan
hebben : trouwens Keizer Karei de Vijlde
verklaarde het ook in dier voegen , bij de
bevestiging van de Middelburgfche Jaa.r-
, markt, in den Jare 1524, in welken Bevestiginss-Brief
Hij (naar aan die van Middei-
burg D
toègeftaan te hebben; dat zij voortaan,
in plaats van de Vrije Jaarmarkt, dewelke
op St. Jacobs dag in den Zomer (dat
is • den 25. van Hooimaand) een aanvang
rjam; (zo als deze St, Jacobs markt door
(a) Melis Stoke, 3. Deel pag. 6. vf. 43. _
K) Kiliaan in Etymologico Teutonicse Lingua»»
verbo: Veiftmn Maaniag,^. T$o. Eüition. yan
Hasfelt.

248 Verhandeling over dc Zeeuwse
die van Middelburg, tot dien tijd toe, onderhouden
en gebruikt was, in plaats van die
Jaarmarkt, dewelke in vroeger tijden in de
naast voorgaande week' voor Palm-Zondas
begon,- maar naderhand, door hen achter^
gelaaten was) Jaarlijks een andere Jaarmarkt
zouden hebben en houden, dewelke een aanvang
zoude nemen op den 3. van Sprokkelmaand,
en dat deze Jaarmarkt ook voorzien
zoude zyn van alle zulke Vrijheden, Voorrechten
Voorwaarden, en Betprekken , als
m de achtergelaten'Markt had plaats gehad,
en ook gedurende de voornoemde St. Tacobs
Markt bij hen gebruikt en onderhouden
werden) van deze Voorrechten uitfluit
xtjnen Schuldenaren: zijnen Vyanden: den
üalhngen en Vluchtelingen yan of uit zijne
Landen, den Straatrovers', en anderen Mis*
aadigers : en onder deze laatstgemelden telde
Graafvoomaamlijk : de genen die
zich zeiven uit zijne Landen verzworen hadden:
onder welke Verzworen te verllaan zijn,
aiJe, die zich, hoewel valfchlijk, en teo-cii
de waarheid aan, onder eede gezuiverd hadden
van zich aan de misdaad, waar mede men
hen betigtte niet fchuldig gemaakt'te hebben;
doch die des niet tegenftaandc , (zo dra het ont^
dekt was dat zij valfchlijk gezworen hadden;
den Lande waren uitgevlucht, ten einde
de wel verdiende ftraf , op Meineed geteld
te ontwijken; als mede de zulken,
die den bij den Grave of Rechters, tusfchen
Partijen gelegden Vrede,' gèfchonden hadden
door, met tegenftaandc den eed van Verzoening,
door hen afgelegd; zich" aan hunne
Par-

Jaarmarkten of Kermisfen, 249
Partijen, te willen wreken; zodanig toch was
het o-eval nopens Heer Wolferd van Borfelen
deze^door het Delftlche Gemeen (dat, door
enige voopiaame Edelen was opgeruild) op
ene zeer wreede wijze vermoord zijnde, zo
werd na verloop yan enigen tijd, door Graaf
Jan den Tweeden, wel enen Vrede tusfchen de
Bloedverwanten van dien Vermoorden Edelman
en zijne Moorderen gelegd, en met duur
geltaafden Eede bevestigd : zonder dat die
Bloedverwanten echter ten oogmerk hadden,
om dezelve geftand te doen; zij verzwoeren
dus allen zich zeiven uit den Lande,
door 't plegen yan dezen euveldaad: en geen
van allen vennogt in 't Land te rug te kceren,
uit hoofde yan dien door hun gepleegijen
Meineed, zonder alvorens met den Graaf
verzoend te zijn; en van den zclven Landwinning
te hg'oben verkregen: eindelijk walen
het ook dezulke j,'die , wegens gepleegde
Lijfflraflijke euveldaden, uit den Lande
gevlucht, zich der rechtspleging ontrokken
hadden ; zonder echter nog Balling 's Lands
te zijn gelegd : als hebbende, door hunne
vlucht, hun recht .op het Land hunner Geboorte,
of Inwoning verloren. ' Alle die dus
aan enige lijfflraflijke misdaden fchuldig zijn,
konden toen, eii konnen nu nog geen Vrij,
Geleide genieten, en hebben dus ook geen
rpcht, om, gedurende de Jaarmarkt, met
anderen Vreemdelingen en Buitenlanders, in
die Steden te komen, alwaar men Vrije Jaarmarkt
houdt.
'Van het Vrij-Geleide, werden ook door |
Keizer Karei den Vijfden, in zijnen hier bov
e n
Q 5
,
5ok 's Grj-,
ren Sciiul-
Icnaren.

En Bankbreiikigen.
S5o Verhandeling over de Zeeuwfche
ven gemelden Bevestigings- Brief der Middel-
geiloten; door welken men waarfchijnlijk zal
moeten verftaan de zulken, die ui hoolte
van gefmokkelde Tollen, en ïidere >S G£
ook die°?f en
', ^
G r a V e n
n U ? t g e y o e r d e
^ li , Goederen, of in
?SV$*g of niet naar behoren, be-
. ta la hebben; « d i e H ^ of Stedelijke
Lasten, Imposten, Ongelden, of Actuien
nagelaten hebben te voldoen. De
vtrmitlmt
d e Z e een Vri
8' i"Geleide,
vermits Hij hen met aan de vervolging zijner
l ohenaren Lfcentmeesters, en" GaaröS
wilde onttrekken ; zelfs niet, wanneer zij
naayf van ene Vrije Jaarmark kpmen, of
S f e 5 V e e l m i n d
lde Hij dezeiVe 2
zynebefchenmng nemen, of hen door eigene
Voorrechts-Brieven begunftigen naardien
zulks tot zijne eige fchade, en nadeel van den
Lande zoude ftrekken
W o r d e n d
pAïv^ k d
oor fommigen onzer
föff"* °° °o^ommige Stedelijke
Wetten en gewoontens van het Vrij-Geleide
op de Jaarmarkten uitgeiloten de Bankbreuki-
S ^ mt
l £>hulden
'Overladen zijndeXn
Stad en Land verlaten, ten einde zich aan dé
vervolgmg van hunne Schuldeisfcheren, welken
zij met konnen betalen , of te vrede
feilen, te onttrekken (O; trouwens, kmne
vlucht
N!2 * l r
-^"-^«. Travaat van Arresten, Pap;6.
N tmva c o u l ! m ü n d e f S U J A N T W S R P E N; R NP. Ö
C;

Jaarmarkten of Kermisfen. 251
Vlucht is, op zich zelve befchouwd 5ene misdaad,
die hen de befcherming der Hoge Overheid
onwaardig maakt (tj.
De Hoge Overheid zorgde niet alleen voör
de veiligheid van hen, aan wien het geoorloofd
was ter Jaarmarkt te komen, op dat zij
vrij, en onbelemmerd derwaards konden komen'en
vaia dezelve weder kecren; maar Zij
zorgde ook niet minder, dathen , gedurende
de jaarmarkten, niets bekommerlijks., binnen
de Stad , alwaar de Jaarmarkt was, wer
dervaren konde ; dus konnen de geoorloofde
Kermisgangers , gedurende 'den tijd der
jaarmarkt, noch in perfóon , noch in goederen
bezet, bekommerd , of vast gehouden
worden , wegens fchulden, voor, en
buiten die Markt gemaakt. Dit toch is eer
tweede Voorrecht hef welk door den Grar..
bij den mecrgemelden Voorrechts-Brief aai
Zeelands Kermisfen, even'als aan HollanA
Vrije Jaarmarkten , . verbonden is ; wcll
Voorrecht, nog heden ten dagen onderhou
, den wordt; waar van één voorbeeld uit d
Recht-Rollen der Stad Middelburg genoe;
zal zijn."Zekere Jan Pulman, bevorens ge
woond hebbende te Bergen op den Zoom
was aldaar overladen geraakt met fchulden
die hij üiet betalen konde; weshalven h
Van de Hoge Overheid aldaar (vertegei
woordigende den Hertog van Brabant, voc
zo verre der Staaten Gebied zich 111 d#t He
•' ; • .• v
Het tweede
Voorrecht
derjaarmütltten
is de _
Anrest-Vpjheid
op dezclve,
i * '
r
3
S
j
r
• to< r.
(O Berlichiw, Conclufionum Praéticabilinm, Co: 1-
duf, 77, Num. 10.
>.

*52 Verhandeling over de Zeeuwfche
togdon» uitlekt) i n d e n J a r e l ? fi .
yen van Boedel - Affiand verzocht^11 be
komen had; deze Brieven, werden door-
Se? 2 StSJS ° P
^ C
» e n
-Seb -
den aan den Achtbaren Gerechte der Stad
Bergen op den Zoom voornoemd: dan de
zelve ontmoetteden aldaar bij, of van wcgen
enigen zijner Schuldëisffch^, Gerecht-
bi»g ? atuvende afwachten, befloot in h%
fc^erd, Zlt^kmml
met derae
te zijner Sint Goederen, Sf^^'^ door te gaan, latende ^
het nog overgeblevene berooid^tér?Sr
e C h e d i n
w c r d
de Be^,v ^ S' opgefchortre
phat? hat S
T/ Z1JI1Cr a a i l g ü d e
^ brieven geen
fn hit ? ///;/ 7 vervol
f' gens Brabant verde
vt 7 n
t Q
b e g a f Z i c h n a a r d % e Provinue
van Zeeland, en zich met ter woon te
Zierikzee nederzettede ; konde I ij het £
t ^ * * I» bergen op den Zoom
iiourlen, zonder m aanmcrkli kQ Schulden te
vervahen, hetgeen hem, mden Sei^f
voor de tvyeedemaal, zijhen Boedd berookl
der de beheering van enen Boedelwaarder en
terwijl men te Zierikzee nog arbeidde 'om
brengen zo kwam Pulman, in den Tare
1 V a n
ST on de"? , ^ «o J
Pian,
o"
0p de Jaarmrkt te Middelburg; het
Kart had 'dat de Hc
- 2iS
mümki koopman en Burger te Middelburg,
cn cen der Sdiuldéisfcheren üda
meer-

Jaarmarkten of Kermisfen. 253
meeroemelden Pulman, den zeiven op die
Jaarmarkt /vindende, hem, op de gewoone
wijs , den 28. van Hooimaand (en dus,gedurende
de Jaarmarkt, of Kermis) 11*
Perfoon liet bezetten: Pulman zocht zich wel
te redden, door een Rechterlijk Verzet van,
gedurende de Jaarmarkt, noch in perfoon,
noch in goederen, bekommerd te mogen
worden ; en beriep zich onder anderen op
het Voorrecht, door den meergemelden Graaf
verleend; mitsgaders ook dat aan den voornoemden
van Breekt, als 't ware, nog in den
weg Hond het Verzet van de als nog hangende
Rechtszaak , vermits de zaak, om welke
hy bekommerd werd, te Zierikzee voorfchreveri,
nog niet afgedaan; maar onbeüist hangende
wil; doch beiden deze Verzetten werden
(na dat zij, van wegen van Breekt, bij
Andwoord waren verworpen, en dé ZtsJc
voldongen en mondeling bepleit was), dóór
Heeren Burgemeesteren en Schepenen van
Middelburg aan den bekommerden Pulman
ontzegd, en werd, in tegendeel, aan hem verklaard
, dat de gedane Bekommering op zijn
perfoon , door of van wegen gemelden van
Br echt, van waarde was en Hand moest houden.
Zo dat Burgemeesteren en Schepenen
voornoemd,verftonden, dat Pulman, dobr
zijn gedrag, het genot van 's Graven Voorrechts-Brief
onwaardig was. Niet tegengaande
Graaf Willem de Derde, boven zijn
voorfchreven Vrij-Geleide, aan allen, die ter
jaarmarkt komen, dit volgende heeft vergund:
„ Ende nyemand te houden, noch te arre-
„ Serene 1 binnen dezer Jaarmarkt, van
• 1
„ ghce-

tBelk Voorrecht
ngder
wordt uuge-
J
i
354 Verhandeling óver de Zeeuwfche
a gheenerhande Schout, bekennet, noch on~
„ bekennet- het en waere dat die Schout:
*>.
\
(
i
t
b
" m m
&t' Markt, ghemaech waren.
, Het woord Schout, van 't welke de Graaf
zich, bij dit Voorrecht, bedient, heeft niet
altijd ene en dezelfde beteekenis: het zal
mitsd.en- met ongepast, noch onnuttig zijn,
de onderfcheidene beteekenilfe van dat woord
voor af na te gaan • ten einde daar uit te
ontdekken wat de Graaf er door verbaart
wil hebben : - nu zegt de Graaf in dezen Voorrechts-Brief,
dat niemand mag gehóuden,
of geaïrefleerd, dat is,- bekommerd worden,
binnen onze Jaarmarkten , om geeuerhande
Schout: welk wo$rd fomtijds gebruikt
wordt om een Perfoon te beteekenen , die,
yan wegen, en in naam der Hoge Overheid,
in de Vierfchaaren over BurgerJijke Rechtszaken
voorzitdezelve aankondigt ( 't welk
men bannen noemt) footé de rechtshandeling
befbert, en zorg draagt,- dat alles in
arde, en , op ene betaamlijke wijze, veracht
wordt , zulks vindt men meermaals
n Oude Brieven: en, om hier Hechts bc-
»vijs van bij te brengen, beroep ik mij
inder menigvuldige andere , op 't Handpt
door Hertog Albrecht van Beijeren, in
len Jare 1205, aan die van Dordrecht ge-
;even Cu); mitsgaders op dat van Herog
Ftlip van Bourgondien, van den Jare
:
4 2
5.(V i ook wordt het woord Schout nog
• he ö
-
.00 Mattfiys van Balen, Befchrijving dér Stad
Jordrecht, pag. 510.
(v) Bij denselven, pag. 527. De Erfgraaflijke
Bédië*

Jaarmarkten of Kermisfen. 253
hedendaags gebezigd, om den perfoon aan te
duiden, die, van wegen de Stad, en Hoofdofficier
, als eerste Gerechtsbediende, de
Rechtsöefening helpt waarnemen; en welke
perfoon meesten tijds (om hem te onderfcheiden
van den Hoog-Schout, die 's Graven
Gerechte houdt) bekendis bij. den naam van
Onder-Schout, of 'Stads Onder-Schout; doch
aliermcest komt ons het woord Schout voor
in de beteekenis van Schuld (w) , in welken
zin Graaf Willem de Derde het zelve ook gebruikt
m zijnen Voorrechte-Brief den 2'. van
Grasmaand 13i&f0. :
, aan die van Vlisfingen
gegeven; en in welken Voorrechts-Brief
Hij zich dus uitdrukt: „Voert, foene fal meiv
„ nerghent, binnen onfer Graeffcappe ghie-'
„ he poertre van Vlisfinghen panden , noch
„ houden, het ni lij voer fijns felves Scout f*
trit welken Brief ook in de Coftutneh dier
•Stad. (y) het volgende is overgenomen, en
on-
Bcdienlng van Holland en Weft-Vriésland, §6. D^sl
pag: 478. Anth. Malthaius, Lib. 2. de Kobilitate
Ca». 17. pag- 326. de Criminibus ; ad lib. 48. Digestonun,
Tit.'20. Cap. 2..Mum. 3- Mr. &:n van
jjeèwweh, inleiding voor dé Coftoneir en kernen •
van Rbiinland, N

f& ^handeling over de Zeemvfihe
onder den Titul van Arresten ingevlochten-
2 tabel
> d a n
voor zijn zelfs Tchuld" 5*5
danig een Voorrecht hiddcnde Poortê rs f £
Middelburg ook reeds te voren van 'Graaf
mUern den Tweeden, (anders oo|^ 0„g
fiUem genaamd, om.dat Hij, buiten df
Graaffchappen van Holland en Zeeland ook
•umtiche Keizerrijk voorzien was ) bii zii»
nen Openen Brief van den n. van Leme
bh M^v, W
* ms
?^> die ghefchiet
» bm Middelpurch, als . die Heere is tus-
* l c h e n
Bornisle ende Heijdenzee, dat fal
» men gelden twi fcatte.- So wa nii dade
n C n M i d d d b
- ^ '^ ghefchiet, die en
„ fal men met ftogher betren dan vier frat-
* Sten fcatte. Niemant en moet arrefteren
" TnT nd
P 0 ï?- ° r t r e v a n
Middelburch S
den Graeffcip van Hollandt, fonder om
„ fijn eijghenfchuk". Welk Voorrecht niet
minder aanmerklijk is, dan het zo evengemelde
aaii Vlislingen gefchonken Voorrecht:
men leert hier uit* dat 5 vioeZ
tijden, zo, mm ais nu, alle misdaden niet
even eens gellraft en geboet werden; ma
dat men gewoon was de tijden, op wel-
de de hoedanigheid der misdrijven in acht
V M m
' ' J
''
G r 0 0 t Charterbock
> i- Deel
te

Jaarmarkten ofKerèisfen* 257
te nemen; zo dat ene euveldaad, als 't ware..
Onder 't oog van den Graaf bedreven, met
minder geld geboet koride worden, dan, wan-;
neer de Graaf uidandig was j en van deze
zwaardere boete was nog uitgezonderd de
misdaad van Zeeroof, die, 't zij de Graaf ïrt
Zeeland was, of niet, met de Zwaarfle boete
moest worden geboet : en éindelijk leert
men er ook uit, dat weinige, of laat ik
liever zeggen , geene" misdaden , moord en
doodflag uitgezonderd, met lijfftraffen geboetwérden;
maar dat zij alle met geringe geldboeten
konden afgedaan worden. Nü zoude
men konnen vragen : is ene misdaad van
één en dezelfde natuur, üiet één en dezelfde
misdaad ook op wat tijd die begaan worde?
brengt die niet, ten allen tijde, dezelfde
ichade toe aan hén, aari wien zij bedreven
Wordt? werd de rüst en veiligheid van het
alo-emeen niet even zeer door die misdaden
geitoord, het zij de Graaf in Zeiand ware
(wartt dit is de beteekenis der fpreekwijsi
Als die Heer is tusfchen Bomisfe en de Heydenzee:
zijnde dit de tWee uiterfte palen
van Zeelands Graaffchap; gelijk door den
Oudheidkundigen Hoog-Leeraar op Leydens
Hoge-School Adriaan Kluit (0) betoogd
wordt) het zij Hij zich buiten dat Graaffchap
bevonde? Ja, zoude men het be=
drij-
(0) Historia Critica Corriitatus Hollaudiaë & Zeelandiae,
ab Antiquisfimis temporibus inde Dedufta,
Tom. 1. Part. 2. Excurfion. 7. Cap. 1. paf-
3 ©2. fqq.

253 Verhandeling over de Zeeuwfche
drijven ener ftraf bare misdaad, onder 't OOF
der Oppermogenheid, zelfs niet voor ene
ftouter, en mitsdien ftrafwaardiger, onderneming
mogen houden, dan wanneer Dezelve
zich buiten hareLandpaalenbevond?welke redenen
had de Graaf, om voor de euveldaden,
die gepleegd werden, terwijl Hij in Zeeland
was, ene mindere boete te vorderen? waarom
moeften voor deze Hechts twee Schatte (dat is
de dubble waarde van de toegebragtc fchade)
betaald worden? daar die zelfde misdaden, bij
zijne afwezigheid gepleegd, door ene viervoudige
waarde (ten vier Schatte) moeften geboet
worden? en om welke redenen kon gepleegde
Zeeroof met geen mindere boete worden
geftraft, dan met ene negenvoudige waarde
(ten negen Schatte)? de reden van dit verfchii
meene ik daar in gezocht te moeten worden,
dat, vermits er een vaste prijs op die euveldaden
gefteld was, de fchade, door dezelve
toegebragt, dan ook berekend werd, naar
den tijd en de gelegenheid, in welke die boeting
gefchieden konde; dat is te zeggen, naar
den tijd, in welke de Befchadigde gelegenheid
konde hebben, om zich aan den Graaf, wegens
geleden ongelijk, te vervoegen, den Beichadiger
aan te klagen ; vergoeding, bij
middel van Rechtspleging, te verzoeken en
te verkrijgen; en dus ook naar het voordeel,
«at de Befchadiger uit zijn misdrijf had kon-'
nen trekken; en het nadeel, dat de algemééne
rust geleden had , van niet eerder hare geichonde
veiligheid herfteld te zien : nu waren
de Oude Hollandfche Graven gewoon,
(eer

Jaarmarkten of Kermisfen, &5

200 Verhandeling over de Zeeuwfche
gelegenheid had, van zich daadlijk, door 's Graven
tegenwoordigheid, recht te doen geworden
; doch dat, wanneer de Graaf zfch niet
in Zeeland bevond, en de Beledigde dus de
gelegenheid niet had, om terltond te konnen
klagen, maar daar toe des Graafs komst en
zijne Gerichtszitting moest afwachten, als
dan de boeting op ene viervoudige wedergeving
bepaald zoude zijn; het zelfde, hoe kort
of lang ook des Graafs komft, binnen dc Paaien
van Zeeland, tot het houden der gewone
Rechtspleging over Strafwaardige Euveldaden,
verbeid moest Worden; en welke vermeerdering,
of verdubbeling dier boete, dus
tot ene meerdere ftraf voor den Belediger, en
den Misdadiger ftrekte, ten einde daar dooide
fchending der openbare rust, gedurende
zijn afwezen, des te meer te beteugelen; want
de boeting tmtweè Schatte was de minfte,en
gemeeufte vergoeding, voor misdaden, die in
Zeeland gepleegd werden, wanneer de Graaf
zich binnen derzelver Landpaalen bevond gelijk
zulks uit de Rechten , Wetten en Vrijheden,
door Hertog Albrecht van Beheren,
als Ruwaard van Zeeland (gedurende de
krankzinnigheid zijns Broeders, Graaf Willem
den Vierden) op den i. van Grasmaand
i#ö, aan die van Reimerswale gefchonken,
is af te nemen (b): en ene viervoudige vergoeding
was in tegendeel de hoogfte boete,
die
(b) F. van Mieris, Groot Charterboek, 3. Deel
iol. 372.

. Jaarmarkten of Kermisfen. z£l
die in dien tijd binnen Zeeland op bedreve Euveldaden
gefteld was; uitgezonderd den Zeeroof*
wegens de veelvuldige gelegenheid tot
het begaan dezer fnoodheid, als om de moeilijkheid
van het te bewijzen, de hoogfte vero-oedin°'
vorderde : want, hoe veel Schepen,
mzonderheid in dien tijd, in den welken de
Zeevaart kunde nog niet tot die volmaaktheid,
als thans, gebracht was, vergingen met
bij aan, en op onze Stranden, aan de welken
dus Zeeroof gepleegd konde worden ?
Hoe veel Zee-Schuimers had het gedurig Oorlogen
der Graven, inzonderheid met de
Vlaamingen en Friezen, niet te wege gebracht,
dewelke noch Vrienden noch Vijanden,
ontzagen, maar alle de Schepen, die zij
in volle Zee ontmoeteden, en magtjg konden
worden, benevens de Schepelingen van al het
hunne, beroofden? Hoefeood, en ichandelijkis't,
den Schepelingen, die hun leven en
moederen aan Wind en Golven toebetrouwen,
die goederen te ontftelen, die zij, in hoop van
gelukkig en behouden de Havens hunner begeerte
te zullen bereiken, door duizende gevaaren
met zich voeren: of aan enen, in hogen
nood dobberenden, Schipbreukeling dat geene
te ontnemen, 't welk hij nog poogde te redden
en met zich te voeren? Hoe fchadehjk zijn
zulke gedrochten, en ontmenschte Zee-Rovers
niet voor den alles wagenden Koopman, Uitreeder,
en Verzekeraar! Wat nadeel wordt
aan den Geldfchieteren , aan het Vaderland,
deszelfs hikomften ; ja , aan het Algemeen
door hen niet toegebracht! daar nu in dezen tijd
R £ zulke

%6z Verhandeling over de Zeeuwfche
zulke openlijke fchcndingen van 't Natuur -
van k Volken- en van H Burgerrecht, bij
overtuiging of belijdenis der Misdrijveren
met zelden aan den Lijve, :
anderen ten af-
ichrik geftraft worden; zo vond men in den
tijd der Midden-Eeuwe goed, om dezelve, alleen
met Geldboeten, te laten afkopen , 'en
met vergoeding der fchade, 't zij dubbel, 't
zij vier- 't zij negen -dubbel, dat Misdrijf aan
den Graaf te laten boeten , in o-evallc het
zelve Misdrijf met geenen Verraderlijken
Moord,of Vecntenderhand bedreven,Manflag
was vergezeld géweëft ; want daar te^en had
cue zelfde Graaf cn Koning PVillem Cm zijne
Handveften, op St. Cicmensdag, óf den 2van
Slachtmaand 1245, a a n d i e ^ a n Haërlemen
in 't volgende jaar ia#, aan die van
s Gravenzande; en, op den 38. van Louwmaand
125 2, aan die van Dordrecht verleend)
de Doodffraf vastgefteid (c). Zou men
ook het woord Schuld in den Koningiüken of
Graaflijken Gift -Brief niét' met reden en
voor ene boeting van gepleegde Euveldaden
én, voor Penning - fchulden (uit Burgerlijke
Handelingen, zo uit Koop en Verkooo, Lening
en diergelijke; als uit Schriftelijke of
Mondelinge toezeggingen, óf uit andere Verbmdtenisfen
geboren) konnen opnemen ? want
uit een Schuld of Scout, in beteekenis van
Mis­
fe) Van

Jaarmarkten of Kermisfen. 2^3
Mis- en Euveldaad, fproot eertijds, enTpruit
ook nu nog'een Wettig Recht van Aantaal
voor den Beledigden, ter vergoeding van geledene
fchade, en het nadeel, door het misdrijf
aan hem veroorzaakt; en zulks zo wei als
ene boete ten voordeele van den Graaf, wegéns
het lebenden der gemeene rust: en men
bediende -zich , te dier tijd, niet zelden van
dat woord, in zulk ene beteekenis, als waar
mede het zelve in het Middelburgsche Handveft
voorkomt; want, in het Privilegie door
Graaf We» den Derden, in den Jare 1322.
aan die van Oudewater verleend, zegt til].
Voirdt willen wi, dat men onfen Poirters
" van Oudewater, noch hoir goed nergent
" befette van fcade, ptfeaujen, binnen onfen
Lande, het en ware, jof zihen fejven,
jof hoir goed venvilcoirt hadden, jof yer-
" bonden in anders onfen Steden, voir Sce-
" penen, binnen vriheden , jof buten ynher
' den in Ambochten, voir den wairden
!! Rechter, ende voir feven Buren, foo willen
wi, dat zi dair te rechte Haan, h ieive,
" desfi dair fien, jof hoir goed, ende men
' hemaenfpreketU): het woord vennlcoiren
nu beteekent ergens in bewilligen , tets
toeftemmen (e); terwijl door den wairden,
of' ghewairden Rechter, aldaar en elders ve*b
* Haan
(d~) F v. Mieris, Groot Charterboek, 2. Deel
Fol 281. èn 290. G.R. yan Kmfchot, Befchnjvmg
der Stad Oudewater pag. 27». vcj-
(e) Wagenaar, Befchrijving.van Amfterdarn, 10.
§tuk pg. n+ en 115.
R 4

SÓ4 Verhandeling over de Zeeuwfche
liaan wordt een zodanig Rechter, die door den
Graaf is aangefteld,en ene Rechterlijke magt is
gegeven; die dus van zijne aanftellïng bewijs kan'
geven, en alzo door dat bewijs gewairden verzekerd
is, dat hij, in \ geen hij doét, niet kan
verhinderd worden (ƒ). Evenwel'zoude ik
het woord Scout of Schuld, in het Middelburgfche
Handveft, liever eenvoudig nemen
voor Schuld, die uit Burgerlijke Handelingen
fpruit, en dus voor Penning-Schuld: dus
toch zegt meergemelde Graaf'Willem de Tweede,
(anders Koning Willem) bij Zijnen Open
Brief van den n. van Lentemaand 1253.
Soo yn Manne te Middelburch' te banne
,,' wordt ghcdacn óm feeckere Schuit , jof om
„ Roef (f*) " als mede Graaf Willem de Derde,
bij zijnen Gunstbrief, in den Jare 1315. aan
die van' Vlisfingen verleend':' „ Voift van al-
„ leh anderen Scouden ,: die dien dèn ande-
t e n
n eysfehen.' — Voirt v/aer yemant,
s, die onfe Poerters dzde daghen van faken,
„ die den waerliken rechte behoirde, jof van
„ Scoude. — Voirt, fóe wat Scoude men fe-
„ kert op éénèn dach te gheldene voor die
„ Scepene, 'die't niet en ghelt, cóe'mpt hi
„ binder poert, men fal ne manen' thans té
„ gheldene fine Scout. — Ende van ghienen
„ beleide van ghefékerde Scout (ƒ*'*)" zo
(f) Aanteekeningen op de Handvesten en Oftroijen
der Stede Vlaardingen , Fol. 23. not. 1S.
.' (ƒ*) F. v. Mieris, Groot Charterboek 1. Deel
Fol: 272.
1
'
C*'*) Het zelfde Hoek, 2. Deel Fol. ï5

Jaarmarkten of Kermisfen. 265
dat de zin van de voörfchrevenMiddelburgfehe
en Vlisiingfche Voorrechts-Brieven en Costume
zijn zonde: dat de Poorters, Burgers
en Ingezetenen dier Steden, in hun Perfoon,
of Goederen, noch bekommerd, noch
aangehouden; noch aangefproken konnen
worden voor enige Schulden , die met door
hun zelfs, 't zij door Verbeurte, wegens begaane
Misdaden; 't zij door Verwillekeuren,
en toeftemmende bewilliging; gemaakt wa-
4-en: en bijzonderlijk niet voor Schulden, die
hunne Steden, 't Zij aan den Graaf, 't zij elders,
verfchuldigd zijn: ook niet bij wijze
van Schadeverhaling voor het geen enig_ ander
Stedeling, te Middelburg, of te Vlisfingen,
o-cleden 'had, door ene aldaar gedane aanhou-
§ing • of bekommering van deszelfs Perfoon
of Goederen; gelijk zulks anderzints wel
eens'plaats had, ;
waar van, onder anderen, de
Stad Antwerpen ten voorbeelde ftrekken kan:
hebbende de Poorters van Antwerpen de vrijheid,
om, wanneer een Ingezeten van Antwerpen
in Perfoon of Goederen , buiten 's
Lands, met geweld , of daadlijkhcid , bekommerd
en bezet, of gepand wordt, als
dan bij Raade , dat is , bij toeftemming van
Schout en Schepenen aldaar, insgelijks te
mogen panden, bekommering' te leggen, en
bezet te doen, op lieden; en derzelver goederen,
die van ene zodanige Stad afkomllig
Zijn, alwaar de Perfoon, of Goederen van
enen Antwerpfchen Ingezeten zijn gepand
en aangehouden geworden, ten einde daar aan
de fchade van dien buiten, 's Lands aangehouden
Antwerpfchen Ingezeten te verhalen; zond
e
R 5 f

266 Verhandeling ever de Zeeuwfche
der ander Ocrroij, of Verlof van de Overheid
daar toe nodig te hebben; en, ingevalle
de Schout of Amptman van Antwerpen
tot de voorfchreve Panding zijne toeftemming
niet verleende, of in gebreke bleef ,
om dezelve te doen ; zo mogen de Poorters
van Antwerpen zelve panden, en de voor-
Ichreve aantasting doen, zonder dat zij zich
daar mede tegen de Overheid vergrijpen (

Jaarmarkten of Kermisfen. i&7
Schulden, oft Saecken van den Landen,oft
n
Plaetfen in derrciidentie, oft refort (d'waer
" Wt iaecke dat de gemeyne Borgheren ende
" Ino-hefetenen voor de Schulden van den lei-
" ven Landen, Steden oft Plaetfen generalick
" verbonden waren, of andersfmts) fonder
" voorgaenden verlof als voren." Waren nu
de Burgers voor der Steden Schulden verbonden
en aanfpraaklijk gefield , zo zouden zij,
uit hoofde van dat Verband voor die Schulden,
als daar door hunne eigene geworden ,
aanfpraaklijk zijn, vermits de woorden zelfs
Schuld', .n meergemelde Voorrechts-Brieven
voorkomende; niet alleen Eigen Schuld, die
elk Burger, Poorter of Ingezeten, voor zich
zeiven, gemaakt heeft, beteekent; maar daar
door worden ook zodanige Schulden aangeduid,
dewelke door een Burger, Poorter of Ingezeten
aangenomen zijn te voldoen; voor dewelke
hij zich Borg gefield heeft, of waar voor hij,
zich vrijwillig heeft verbonden, wanneer bi],
ten dien einde,zich voor den Rechter Gefield,
Verwillekeurd, Verplogen, en daar voor cen
Bezegelden Brief gepasieerd heeft: diergelijke
Handvesten nu, waar bij vergund wordt, dat
de Burgers der Steden, niet, dan voor hunne
ep-e Schulden, konnen worden aangefproken,
•jfbelemmerd , zijn aan de Zeeuwen niet alléén
eigen ; maar men vindt ook zoortgelijke
in Holland; zijnde, insgelijks zulk een Privilegie
aan den Burgeren en Ingezetenen oer Stad
Amilerdam gegeven, met betrekking tot de
Dorpen benoorden de Maas CO'? insgelijks
:
wei>
(i) Waarnaar, Refchrijving van AirJtcrdam, 8.
> ' . .• • • ' s • • stuk

Deze Arreft
Vrijheid is
SÖ8 Verhandeling over de Zeeuwfche
werden de Ingezetenen der Stad Dordrecht op
den ai van Grasmaand des Jaars 1,70. door
Graaf Fiom den Vijfden, met een zodanigen
Voorrechts-Briefbefchonken (k) De laar
torkts-Vrijheid beveiligt dus niet alléén de
burgers, en Ingezetenen, gelijk 0p andere
tijden, voor Bekommering; maar zij fielt allen
Kermisgangeren gerust, van, noch in Perioon
noch m Goederen, bekommerd of bezet
te zullen worden , om geenerhande Schuld, of
ücóttt (bekennet of Onbekennet, ze

Jaarmarkten of Kermisfsn. a.69
Godsdienftige Kerk-Mis-Feesten te vo ­
doen, ten hoogften noodzaaklek was, vermits
de Boetelingen, dewelke, door t bezoeken
der Kcrk-Misfen, vermindering dei
aan hen opgelegde Boetdoeningen zochten te
tStógenï die daar door, of enigen, vollen
Aflaat begeerden, voor af moeften verzekerd
zijn, van, op zulk een Feeft, m zulk
een Stad, veilig en buiten vrees voor enige
bekommering te zullen zijn ; zij moeiten geruft
zijn van aldaar niet bezet, noch aangehouden,
of in hunnen Godsdienst- ij ver met
belemmerd te zullen worden; aj »
veilig zijn, op dat zij openlijk op dat bceil
zouden konnen verfchijnen; en, zo lang ne
zelve geduurde , in zodanige Stad , alwaa
he' zelve gehouden werd, konnen blijven
zonder dat iemand hen , om enige reden
moeijlijk zoude konnen vallen; hunne Pei
fonen en Goederen moeften onder de onmid
lijke befcherming der Hoge Overheid tegei I
allen overlaft beveiligd worden: en , daar d
Waereldlijke Overheden die Kerk-Feeften lui
fterrijk wilden maken; daar zij alle zoorte; 1
van Menfchen derwaards zochten te lokken »
zo moeften alle Kermisgangers volkomen gc
ruft , en zeker zijn* dat zij door meman 1
hunner oudere Schuldëisfcheren aldaar, z 3
lano- de Jaarmarkt en het Kerk - Feeft g<
duurden, vervolgd, aangehouden, m recl 1-
ten betrokken, tot betaling aangemaand, g
arrefteerd , en , bij weigering , of onvermi )-
«•en, in Perfoon en Goederen bekommerd 1 )f
bezet konden worden; zij moesten ook v< r-
zekerd zijn, dat zij niet van hunnen Wet :ig'
:n
merk der
Jaarmarkten
en Kcrk-Misfen.

27° Verhandeling 9V«t de Zeeuvfihe
e n
Z ' * V
? 0 r e n e n
Vrmnden RechterL
a l S
woHen Stl , m e n
g W t
joiden tot bereiking van dit een en ander ciu^
he d S ^^/^n^naarook inS
heid tot de Goederen der Kermisgangeren aan
ne rechte tollen • het welk Ongelden zijn die
eigenlijk van ingebracht wordende WaSen en
Koopmanfchappen betaald moeten woX
en door welke betaling, die goedemi ver'
volgens zo vrij konden worden in- en uSl
voerd als de Perfonen, vrijelijk konden £
en weder trekken- zo'als zulks ukdr
den Jaarmarktgangeren wordt toegezegd b
^ftAefaaad^vaq,ThQlen,opd^fvan Sprokkelmaand des Jaars i37| gegeven
alwaar Hij zegt: „ Voirt hebben VV?XÈ
» geven onfen vorfcreven luden van derfho-
99
feW^. ende voer Ons Nacome-
v dat is . voor zo verre wij magt hebbenvoor
zo verre het van Ons gevergd kan wor'
» eef Vrije Jaa^d
l e
» 5^» f mm jaerlix des maenda°es
„ na Sinte jansdage midde Somer, ende deu-
•m teviu dagelanck. Binnen wekker merct
-„ — Wij geven allen den genen , die daer
i, comen
("O F. v Mm, Groot Charterboek, t Dee?

Jaarmarkten of Kermisfen. 271
„ comen fuhen, een Vrygeieae van ïcmue,
ende fcade in onfer voerfcreven Stede,
| ende deurene fo lank in die voerfz. merct
' te comene, daer te deurne, ende weder wt
'* te treckene. Ende foe wie binnen defer
" voerfz. merct recht misdoet, fel twy fcatte
" beteren Ons , ende den ghenen , die hij
" misdoet., Ende alle goet, dat ter voerfz.
Z merct comt, fal vry wefen in den Onlen ;
" ende dat nemen Wy in onfer befcermenis-
V
fe." Ook fpreken de meermaals, aangehaalde
Cöstumen van Antwerpen hier van op
o-efijke wijze willende, dat (fchoon
de gewone Rechtspleging , gedurende de
Kermistijden, haren gang blijft gaan, zonder,
gelijk in fommige Steden, bijzonderlijk
binnen de Stad Veere, opgefchort te worden)
echter geene Vreemdelingen , of Buitenlanders,
die op de Jaarmarkten komen, om welke
reden, of uit wat oorzaak ook, mogen
worden betrokken; zo maar de Schulden (ino-evalle
zij wegens Schulden mogten betrokken
worden) niet voortkomen uit Handelino-en,
op die Jaarmarkten zelve gedreven;
naardien de Markt-Vrijheid medebrengt, dat
alle Koop waaren, zo wel als de Marktgangers
, derzelver Huisgezinnen, hunne verdere
Goederen, met een woord , alles, wat
zij medebrengen , goed , vaft en zeker zijn
onder de onmidlijke befcherming der Hoge
Overheid.
Alle Jaarmarktgangers konnen echter op
deze uitftekende Vrijheden niet roemen; zijnde
(n) Rubr. 49. Art. 13.
Dnderzoel; ,
10e verre dit
Voorrecht
lich uitftrèkke.

s?-a Verhandeling over de Zeeuwfche
de het naar het getuigenis van den Saxifcheri
Rechtsgeleerden , Benediclus Carpzof (of
volgens een Keurvorftlijk bevel vin den il
van Hooimaand I6>I t te Leipzich geöor-
Iootd,om, gedurende de Mis, of Jaarmarkt,
alle Perfonen, geene Kooplieden, of Kramers
zijnde, in Perfoon en Goederen te
bekommeren; zijnde de Keurvorft van g

Jaarmarkten of Kermisfen. 273
treklijk zijn 5 en dat die genen, welke geen
Kooplieden of Kramers zijn, zo mm mogen
bekommerd worden, dan die 3 welke, om handel
te drijven, derwaards komen(q), ook zijn
onze Zeeuwfche Voofrechts-Brieven, ontrent
deze zaak, in zulke algemééne bewoordingen
vervat, dat men zoüde konnen denken, dat de
Graaf,in het geheel, geene Perfonen van deze
zijne Voorrechten heeft willen uitfluiten 5 immers
had Hij enen Jaarmarkt gelegd en gevrijd
voor allen den geenen, die deze Jaarmarkt bezoeken
^vrijelijk te vaaren én te keer en: uit welke
bewoordingen almede blijkt, dat deze Vrijheid
zich niet alléén bepaalt tot het verblijven
op, en gedurende de Jaarmarkten; maar dat dezelve
zich ook uitftrekttot het komen naar,en
te rug gaan van die Kermisfen; als mede tot elk
en een iegelijk, die zodanige Kermisfen bezoeken
willen: weshalven alle, die zich op reis
begeven, om naar onze Vrije Jaarmarkten te
trekken, op die reis; immers in de Landen,
Steden en Plaatfen, die aan den Graaf onderhorig
zijn; langs geene wegen, of door geene
middelen van Rechten, of anderzints, mogen
worden verhinderd, belemmerd, bezet of bekommerd
: „ Gelijk het op Kermisfen nietge-
„ öorloofdis iemand te bezetten (zegt de zeer
„ geleerde Mr.PieterPeckius) zo is zulks ook
„ niet geoorloofd op die plaatfen, zonder het
pasfeeren van dewelke de Kooplieden tot de
„ Kerfij)
Paulus Christinaeus Decifionum Curiac Supremae
Belgicae Volum. 3. Decif. 99- Num. 3. Va-i Zutphen,
Nedcrl mdfche Practyk , RubriC, Vrije Markt,
§. 11. Johannes Voet ad Lib, 50. Pandeaaruin Tit IJ -
ds Mmdinis Num. 2,
s

374 Verhandeling over de Zeeuwfche
„ Kermis nieten konnen kamen (V)": doch
de Saxifhe Rechtsgeleerden zijn het hier in
met hem niet eens O), vermids de Keizers
Valens en Valentiniaan dat Voorrecht, van
niemand, gedurende de Jaarmarkt, moeite aan
te doen, (onder voorwendfel van bijzondere
Schuld) niet verder wordt uitgeltrckt dan totdie
geene, die zich bepaaldlijk op de plaatlèn
bevinden, alwaar het Jaarmarkt is; dan /vermits
die Keizers hier alleenlijk fpreken van moeiten,
die den Kooplieden, gedurende de Jaarmarkten,
en in die plaatfen, alwaar de Jaarmarkt gehouden
wordt, zouden konnen worden aangedaan,
zo bepalen zij zich, bij dit hun verbod,
ook maar alléén tot zulke Perfonen, die zich
op de Jaarmarkt, en binnen die Steden, daar
de Jaarmarkt is, bevinden; zonder dat zij daarom
zouden willen, dat zich dit Voorrecht niet
verder, en dus ook buiten die Steden, zoude
mt(lrekken;wantde bepaling van het één is,
juist daarom, geene uitlluiting van het ander;
gelijk het ook geen voldoende redenis, dat men
uit de openbare Aankondiging, dewelke in de
meefte Steden gefchiedt, de uitgebreidheid, of
de bepaling, der Jaarmarkts-Voorrechten zoude
konnenafleiden 5 waift, deze Aankondiging
gefchiedt wel, om den Aanvang, en den Uitgang
der J\ larkt aan te duiden; maar geenzin ts,
om het vrij gaan en keerennaaren van dezelve
te bepalen; zullende wij firaks nader zien, dat
f \ \T r, Uit
(r) Van Bezetten; 10. Iloofdlt. Num. 4.
CO Daniël Mollerus ad ConlHtutiones hnnerii Sa.
«mme, part. U Comtit. 30. & in Sameltribus, Lib.
1. Cap. 12. Num.ó. Berlimus Condaüonum Pra^icabihum
Concluf. 77. Num. 0.

Jaarmarkten of Kermisfen. ï;$
nk den aart: en natuur der zaak zelve vereischt
wordt, dat die Vrijheid vroeger, dan met den
aanvang der Jaarmarkten, moet beginnen; ert
ooklano-er, dan tot het einde der zeiven, moet
blijven voortduren; want, het gaat met door,
dat de Kooplieden, onder dat voorwendiel, altijd,
en over al, Arreft-vrij zouden zijn* ver*
mits er bijkans geen tijd van 't jaar is , dat het
Set hier of daar Kermis is; of dat dezelve met
kort aanitaande zijn, zulke Kermisgasten konnen
toch in hunne Woonplaatfen, vrijelijk, tot
voldoening hunner Schulden aangebroken, en.
Voor hunnen wettigenen daaghjkfchen Rechter
betrokken worden; als moetende, met tegenftaandc
hun trekken en reizen, naar en van de
Jaarmarkten, orde op hunne zaken ftellul,ter
Plaatfe,daar zij woonachtig zijn; tgeen de reden
is, dat onze kundige en Rechtsgeleerde
Middelburger (wiens beroemde Rechtskunde
hem aan 't Hoofd van het toen zijnde Hoogfte
Gerechts-HofonzaNederlanden,teMechelen,
geplaatst heeft) Mv. Niklaas Everhards, ovei
het Voorrecht, door de Middelburgers, en de
Vreemde Kooplieden (diederwaards medium
ne Waaren ftevenen) van Hertog tilf en deszelfs
Voorzaten verkregen nicde m &f*f
gen redeneerde (*) in ene Zaak, voor dat Gjrechts-H*if,to^nogo«^
ichen Heeren Burgemeefteren, Schepeneren
Raaden der Stad Middelburg, als Impet anten
van Mandement in Cas Reliëf d'Appel,- ter
eenre; m Theodorik Boom, Jacob Ntcolaas
S; en anderen, hunne Mede-Rechtvoer-
ft) Confil. 21. pag.

gfr

Jaarmarkten of Kermisfen. 0-77
fteden inden Kerkban gedaan worden) en her
is ook hierom, dat Mr. Piet er Peckius (y) van
die van Leuven zegt: dat zijniet zouden toelaten,
dat iemand, die naar hunne Jaarmarkt,
of Kermis kwam , op ene onderhorige plaats,
alwaar hij noodzaaklijk door moeft reizen,
bezet werde; want, 'tgeen op ene bepaalde
plaats niet mag gefchieden, heeft ook plaats
onder den weg , voor zo verre die weg niet
gemift kan worden, om naar die plaats te ko- »
men; tot ftaving van welk gezegde die Voorzitter
zich beroept op de Leere der Oude Romeinfche
Rechtsgeleerden Gajus en Modejli
nus (w)'- en, 'tis niet onwaarfchijnlijk, dat
Mr. N. Ever hards, in dat zijn Advis, behalven
ons hier voren reeds gemeld Voorrecht van
Graaf Willem den Derden, betreklijk de Vrije
Jaarmarkt; inzonderheid het oog heeft gehad
op de Voorrechts-Brievcn, door Hertog Albrecht
van Bei jeren, als Ruwaard van Zeeland,,
gedurende de Krankzinnigheid van zijnen Broc-^
der, op den 6. van Louwmaand 138a, cn
op den 8. en 9. van Sprokkelmaand 1383, aan
die van Middelburg gegeven (xf, bij welke
Eerftgemelden Brief die Graaflijke Befchermcr
aan de Engelfche Kooplieden de Vrijheid vergunt,
om vrijelijk te Middelburg, of te Zierikzee
te mogen vaaren en te keeren; terwijl
Hij, bij de beide laatstgcmelde Brieven, die Vrijheid
niet alleen heeft vernieuwd ; maar ook
• ï ver-
(v) Van het Bezetten pag. 238,.
O) L. 25. & 32. Lib. 4. IJ. Tit.6. Ex quibus cratr j % t,
fis Majores.
(x) F. v. Mieris, Groot Charterboek , 3. Deel
MlWW • .» ^,
fql. 383. en volgg. en ook Fol. 396. >k
S
3 • .1 . VI* SP

Verhandeling over de Zeemfche
vermeerderd; en zelfs tot verdere en andere
Vreemde Kooplieden, uitLombardijen, Span.
e n
Wn andere Landen uitgeftrekt; en welk
Voorrechtdaar na,o>orHertoa-/%> van Bourgondicn,
insgelijks, bij enen Brief van den 29.
van Grasmaand des Jaars 14 i* nog nader is
vernieuwd en bevestigd (y) • bij alle deze
voornoemde Voorrechts-Brieven voegt wijders
de MiddelburgfclieBurgemecfter en Penfionaris,
Mr. Cornelis Ver/luis (wiens keurio-e Aantekeningen
op de Cöstumen der Stad Middelburg
, benevens enige- kortere Aanteekeningen
van den met minder Geleerden en Rechtskundigen
Penfionaris, Mr. Jan de Timmermanen
den Jare 1771, door den onlangs overleden
Raad van Zijne Doorluchtige Hoogheids Domeinen,
Mr. Abraham Perrenot (*) voor
t eerst, door den druk zijn gemeen gemaakt)
O) Smlkgange, Kronijk van Zeeland, 1. Deel
,*. Boek Fol. 417.
(*; Deze-zeer Geleerde Heer is in den beginne
aer maand Tulij I7s +. te Culemborch oAerlcden:
en is vervolgens deszelfs Lijk op den 12. van "die
Maand bijgezet op de Begraafplaats, in de nabijfleid
van het Dorp Scheveninge, voor weinige Tsaren
gefticht: en van dewelke wijlen deze Heer één
der eerlb Aan leggers is geweest; terwijl op deszelfs
Grafzerk dit volgende is te leezen:
Ï C
Exuyiae jaceant puim pncul Lkbe: nocebam
nemimpruflens, noceam ne mortuuroptol
V e i P,M -
' d
f e Be
0 fraafplaats, onder anderen,
de Befchnjving der Stad Leyden van F. v. Mieris eii
T
D
' — in
- N 0 d i S N a b e r i c h t
WaS , )

Jaarmarkten of Kermisfen. m
maakt)nogenen Voorrechts-Brief (z)van den
Aarts -Hertog Maximiliaan van Ooftenryk,
var den ao. van Louwmaand 1489; ab mede
ene Verklaring door Hertog i^r, of door
deszelfs Raad teBrusfel, op,den 27 van
sSchtmaanddes Jaars ,50*, bij gelegenheid
van een Rechtsgeding, gegeven , ter bevcstiging
van opgeroeide Voorrechten; bij welke
Verklaring de zin en meening van de voorgemelde
Voorrechts- Brieven; dus verklaard
wordt: dat geene Vreemde Kooplieden binnen
Middelburg, of dezer Stads Vrijheid,
om generhande Schulden, mogen worden bekommerd,
gevangen, of bezet gehouden l m
Perfoon, of in Goederen; zo \anaem hen Ge
Middelburg, of binnen derzelver Vrijheid, ontouden
en! in gevalle men dezelve m het gc-
0" van dl Arrdl-Vrijheid wilde beletten of
verhinderen,zo was men verplicht zulks, bmnen
de Stad, te laten afkondigen; zijnde daa
S twee maanden, na die Afkondiging, aan
den gemelden Kooplieden vergund, om, met
hunne Goederen, uit de Stad te vertrekken:
JJU is de voornoemde Heer ^ « van o o ^
M deze Voorrechts - Brieven aan de Stad Middelburg
o-efelionken zijn,om den toevloed van
WemdlKuopliedei^derwaards^meereirmeer
te bevorderen; dewijl dezelve, daar door, niet
ollcen voor hunne Perfonen, maar ook voor
nunne Goederen, aldaar veilig zijn; « > ? °
hno- zij zich binnen die Stad en desze fs Rech vsaoblcd
onthouden; en dat, zo lang hen zulks,
van Stadswegen, niet wordt opgezegd, en de
tya,
Ca) Rubric. 5. Art. 6. pag. 91 •
v> 4

Soo Verhandeling over de Zeeuwfche
tijd, tot hun vertrek vergund, niet Ver/treken
is: en deze openbare Aanzegging, of Afkondiging
fchijnt de grond te zijn , op welken de
Poorters van Middelburg de vrijheid hebben;
of gebruiken om hunne, buiten de Stad woonende,
Schuldenaars, \vanneer zij dezelve binnen
die Stad, of hare Vrijheid vinden, te doen
bezetten; indien die Schuldenaars door andere
Voorrechten daarvan niet bevrijd zijn: als,bij
voorbeeld: de Afgezondenen der Steden ter
Staats-Vergadering, dewelke, noch in 't gaan,
noch in t wederkeeren, door niemand, wie hij
ook zij bekommerd mogen worden; naardien
zij, op dien tijd een gedeelte der Moge Magten
uitmakende onder de onmidlijke befchennV
van s Lands Oppermogenheid liaan O); als"
mede, de Ingezetenen van Holland en Weft-
Inesland, die, (uit krachte der Verdragen
bij voorraad, en tot wederzeggens toe, tus*
fchen de Edele Mogende Heeren Staaten van
Zeeland, en de Edele Groot Mogende Heeren
Staaten van Holland en Westfrieland, op onderfcheide
tijden gefloten) in Zeeland, van alle
bekommeringen, op hunne Perfonen en Goederen;
even als de Zeeuwen, in Holland,zijn
vnjgefteld (b): En waar bij nog gevoegd moe"
ten worden de Schippers, Bevelhebbers, Oh>"
cie*
(a) Zlpacus, Notïtiae Juris Belgici, Rubric. de
pag. 80. Edition. Arnhemiaé 1642. in 8vo Ckristli,
df"^n D i f i m C u r i a e B e i c a e
^ T 'S ' ££ 2 'De''
10=5; t£% f" • ^ van Arrel
W Provifioneel Accöord van 1674, Att. 5.

Jaarmarkten ef Kermisfen. 2$t
deren en Bootsgezellen van Zee Schepen ,
die Zeilreede leggen (c); mitsgaders nog den
zulken; die, ter verrichting van hunne Openbare
Amptsbedieningen, noodzaakhjk binnen
ene der Zeeuwfche Steden komen moeten;
waar van men een merkwaardig voorbeeld
ontmo.et, in de zogenaamde Pleit-Rolle der
Stad Middelburg, van den Jare 1753, in drie
pnderfcheide Vonnisfen, door Heeren Burgèbeefteren
en Schepenen aldaar gewezen, tusïchenden
HeereMr, J.P.van den Brandy
en Drie Gezwoorens van de Wateringen des
Eilands Walcheren: wordende zodanige Arreft-Vrijheid
ook elders in ons Vaderland voor
zulke Perfonen gevonden: want op dien zelfden
grond toch ruft ene Sententie van den Move
Provinciaal van Holland, Zeeland en Fries-,
land, op den

sta Verhandeling ever de Zeeuwfche
Bezetting door Chmtiaan Blok, woonende
te Middelbwrg, cn door Comelis Andries/èn
pn tloMntier, op den Peribon van Stuurman
famttt fryburg gelegd, kost en fchaadloos
hebben afgedaan, vermits gemelde .Stuurman,
belcheiden op het Schip Wcijvliet sereed
was, om uit 'sLands Dok, binnen Vlisfingen,
opltroom te halen,en vervolgens naar
de Kast van Guinea te vertrekken : nog zijn
«.zonderheid de Landlieden, dewelke op de
gewone: Week-Marktdagen te Middelburg komen
aldaar van zulk ene bekommerino bevrijd;
en zulks ingevolge van het Befluit deswegens;
bij Hunne Edele Achtbare, de Heeren
Burgcmeeftercn , Schepenen en Raadeii
dier Stad, op den 20. van Grasmaand K?Ö
genomen: alle deze Voorrechten nu, dooi de!
welken de Koophandel fteeds wordt uitgebreid,
en die dus allen ten voordeden der
ftteden ftrekken ; zijn aan dezelve éénig en
;
HJcengefchonken, om de Vreemde Kooplieden
derwaards te lokken; om dc Zeevaart aan
te moedigen; om'sLands Dienft naar behoren
bevorderlijk te zijn ; en om de Ingezetenen
van t geen hun Vaderland niet 'voortbrengt,
te voorzien ; en konnen dus niet genoeg
m ftand gehpuden, en tegen allen Indragt
beveiligd worden; het welk dan ook de
reden is dat de meergemelde Voorzitter
vim Neérlands Hoogften Raad, de Geleerde
Averhards , m zijn voornoemd Advis , ten
voordeeie van zijne Vaderftad,enter beteuo-e mg van Schaaverhaling van Vreemde Kooplieden
, binnen Middelburg, met zo veel nadruk
zegtt „ Da* zulk een Voorrecht aan Mjd-
„ del-

Jcuirmarltcn of Kermhfui. '2%
i delburg gefchonken is, om VreemdeKoop-
?
lieden in die Stad te trekken; om hen aan
Z te lokken, dat zij derzelver l aven komen
5 bezoeken • waar door niet aHeen het welzijn
van de Stad; maar van 't geheele Land bev
vorderdwordt: alzo het zelve,zonder zuik
99
bezoek, ten enenmale te niet zoude gaan,
en het als dan gedaan zijn met de voorzeide
" Stad Middelburg ; zo werd die fctad met
" weinig bezwaard, door het te werk leggen
t van ziilke Brieven tot Schaaverhahng, op
f de aldaar zich bevindende Engelfche Koop-
" lieden, als regelrecht flrijdig met hare Voor-
" rechts-Brieven:" en het is op dien grond
dat hij Hunne Edele Achtbare prijft, wettigt,
cn aai raadt, om die zaak, als van 't uitterke
.ewigt voor hunne Stad zijnde, te vervol-
* c n
en, door middel van klagte voor het
flooo-fte Gerechts-Hof door, te zetten: gelijk
d an ook door meerder anderen onzer iNederhndfche
Rechtsgeleerden , op dit Voorred*
der Vreemden Kooplieden wordt aangedron-
Sen- en het zelve als ene fteeds blijvende uitzondering
der Arreften, in dit Land opgege-
Ven 00: zo dat deze Voorrechten allen den
Knrmlieden die gewoon zijn de Jaarmarkten
w art nemen, bijzonderlijk te ft^fe*^
Sat de Jaarmarkten reeds vroeg met dit groo
Voorrecht zijn voorzien geweeft , blijkt mthei
ge-
(e) Mr P. Bort, Traftaat van Arreften, 4 : Deel
J-° „ n Deel Num. o. E. vanZurk, m Co-
Markt, §. 5-

S84 Verhandeling over de Zeeuwfche
gedrag der Iiomeinfche Keizeren Flavlus
Valens, en Flavius Valentimaan, fdie, ontrent
het einde der Vierde Caristen-Eeuwe
den toom der Alléenheerfching, i n 't Ooiter!
fche en VVefterfche Keizerrijk^ handen hadden,
en wier leven door Eutropius, Vlo-
W.» Marcellmus, Procopius en anderen in
tbreede, en door Cluverius in 't kort" bedreven
m ) dewelke ene Wet gemaakt
hebben, waar bij.Zij , uit zonderling? onnit
m ter aanmoediging van den Koophandel ?
aan de Jaarmarkten dit Voorrecht fchenktn
(/; naamhjk: dat, al{e Kooplieden of Kramers,
en hunne Waaren, Koopmanlchappen
en Goederen, zo lang de Markten ge,
duren, tegen alle Moeilijkl-eden van aangehouden
te zullen worden; van Panding, e„
Uitwinning beveiligd zullen zijn. Welke
Wet vele Uitleggers , of in 't voorbij gaan
of opzethjk, hebben getracht toe te lich!
ten gelijk zulks inzonderheid blijken kan
uit de bijzonderinge Verhandelingen , dewelke
door ferbach, Rusfel, en anderen, te
Erfurt, Wittenberg, Frankfort, Marpurg
Giesfen en Jena zijn uitgegeven: doch waar
in zij echter allen niet even gelukkio- o e.
flaagd zijn; het geen uit de verfchillende gevoelens
dezer Uitleggeren blijkt; willende
fommigen, dat dit Keizerlijk Voorrecht zoude
behelzen : dat geene Ingezetenen van die
Steden, aan dewelke 't Vergund is Jaarmarkten
«£/
L i b
' 4
' C
° d n
'
6 0
'
d e N
'^inis ^ Mrcatig-

Jaarmarkten of Kermisfen. S85
ten te houden, gedurende de Markt, hunne
Schuldenaren, wie zij ook zijn mogen,
zouden konnen laftig vallen, of dezelve in
Rechten betrekken j maar dat zij, die van
elders ter Jaarmarkt komen , en op dezelve
handel gedreven hebben, niet belet worden,
om hunne Schuldenaars, wanneer zij
dezelve op zulk ene zodanige Jaarmarkt vinden,
of ontmoeten, voor den Rechter van
die plaats te roepen; terwijl anderen wederom
van oordeel zijn, dat door opgemelde
Wetgevers bedoeld wordt: dat geene Kermisgansers,
gedurende de Jaarmarkt, gemoeid,"
aangetaft, of bezet gehouden moo-en
worden, uit hoofde van Schulden, die
lij voor den tijd der Markt, of elders buiten
die Stad, gemaakt hebben; maar datzij
die vrijheid niet genieten ten aanzien van
zulke Schulden, die zij, op de Markt, oi
gedurende den tijd van dezelve komen te maken
; terwijl de eerilgemelde ("onder dewelke
zich ook de Oude Randfchrijvers,
Aanteekenaars, en korte Uitleggers van't Justiniaanfche
Wetboek bevinden) tot grond van
hun gevoelen ftellen, dat de zulken, aan wien
't vergund is , binnen hunne Stad, ene Jaarmarkt
te hebben, genoeg door die gunft
bevoorrecht zijn; en, uit dien hoofde, ook
gehouden zijn, om het nadeehge en verzwarende
( aan een zodanig Voorrecht verknocht)
te dragen; en dat zij dus ook
geen reden van klagen konnen hebben,
dat de Keizers, bij 't verlenen van dat
Voorrecht, ook gewild hebben, dat zij hunne
Schuldenaars, wanneer dezelve ter Jaarmarkt

aSo" Verhandeling over de Zeemvfchè
markt komen, en zich daar onthouden, noch
bezetten, noch aanhouden, noch in rechten
vervolgen mogen , zo lang die Jaarmarkt geduurd;
en van dit gevoelen zijn uit de oude,
Onder anderen Berons en Baldus; en onder
de latere, Folierits (g~) ; dewelke zegt,
dat de Florencers niet konnen, op hunne
Mis, met Kooplieden, die met hen handelen,
daar ter plaatze rechtplegen; wegens Ichulden
dewelke voor dien tijd gemaakt zijn, maar wel
anderen: drijft een Florencer, in tegendeel,
met lieden, die ter Mis komen, 'zijnen handel
, en krijgt hij met hen verfchii over die
handeling, zo kan hij den Vreemdeling voor
den Rechter van Florence betrekken, om dat
aldaar de plaats van de handeling is. Ene
uitlegging waar mede de oude Bartolus Zodanig
was ingenomen , dat hij oordeelde ,
dat, ingevalle men deze Wet anders verflond,
men als dan-ene deur opende tot het
plegen van een oneindig bedrog , het welk
allen handel zoude bederven : ook zoude "deze
1 h'rlegging zo zeer niet te verwerpen zijn,
indien men de blote letterlijke zin van dê
Wet flegts in aanmerking neemt : want de
Keizers zeggen : „ Elk, die Vrijheid van-
„ Onze Voorzaten, of van Ons zeiven, yer-
„ worven heeft, om Markt te houden, zij uit
deze Wet verdacht; van niets uit de Goe-
„ deren der Kooplieden, of Kramers, op
die Markten te bedingen; als mede niet op
„ de Slaven-Markten, %
t zij voor Staangeld.,
t, 'tzij
f-g) AJ Mmirnhw Specultufi Aureum , Part. 4.
Bitüictwi;. 9. Num. 82.

Jaarmarkten of Kermisfen. 287
„ 't zij voor Gerief; men persfe niemand
„ geld af; of doe hen , die derwaards ko-
„ men, enige moeilijkheid aan, onder voorwendfel,"dat
het ene bijzondere Schuld
„ zij: " wanneer men echter in aanmerkingneemt
, dat het houden van Jaarmarkten
vergund is , ter bevordering van den Koophandel,
en dat deze, als de Zenuw van den
Staat zijnde, zo veel mooglijk behoort beo'unftigd
te worden, zo zoude ik van oordeel
zijn, dat het gemeen gevoelen der mcelie
Uitleggeren meerder grond heeft, naamlijk,
dat men deze Wet / tot alle Perfonen , en
tot alle Schulden, behoort-uit te ftrekken,
t zij binnen, 't zij buiten de Markt, ten be
hoeve van Ingezetenen, of van Vreemdelingen
, gemaakt, alleenlijk die Schulden , die
uit de Handelingen op de Markt zelve gefproten
zijn, uitgezonderd, de Wetgevers
toch zeggen: Niemand mag tvch den Kramers
en Kooplieden, gedurende de Markt, enige
moeijlijkheid aandoen ; fchijuende zij ,
door dat wijdftrekkende woord moeijlijk'heid,
allerlciie zoorten van beletzelen te bedoelen,
als Bekommering, Bezetting, Vafthouding,
Panding op Perfoon en Goederen';
ja zelfs Rechtspleging, zo dat, volgens deze
Wet, elk en een iegelijk, die ter Markt
komt, veilig en bevrijd is, van , noch in
Perfoon, noch in Goederen, op enige wijze
lastig gevallen te zullen worden, ondpr voorgeven
, dat hij dit, of dat, of zulk ene
Somme Gelds, aan defi Bezetter of Pander
verfchuldigd is; 's Lands Tolrechten en
andere Ongelden en Inkomften uitgezonderd

238 Verhandeling over de Zeeuwfche
derd Qi): de Kooplieden en Kramers toch zijn
zelden buiten Schuld aan bijzonderen Perfonen,
uithoofde van Inkoop hunner Goederen, 't zij
voor, of na den tijd der Markt gedaan : tot
welk voordeel zoude hun deze Wet toch ftrekken
, indien zij niet veilig waren, van deswegens
niet lastiggevallen te zullen wordenden
deze onze Uitlegging ftemt ook volkomen
overéén met het gevoelen der .Edele Mogende
Heeren Staaten onzer Provincie Zeeland, der
welke, bij het verleggen der Kermis, op den
Dorpe Bruinisfe, of'Brunisfe, beoosten Duiveland,
verbieden, dat niemand, m die nieuw
gelegde Kermis-Week, belagen of bekommerd
mag worden, over enige Geldfchulden : ja ook
heeft de Graaf, bij zijne Voorrechts-Brievèn,niet
anders uitgezonderd, dan dc Scout, welde, Hm
nen der Marct, is gemaeckt: geliik dan ook
Voorname Uitleggers de voorfchreve Wet, onder
die bepaling opvatten (f) $ hoewel er wederom
geene andere ontbreken, die ene zodanige
uitzondering in onze Wet niet vinden; nemende
Zij dezelve voor ene Keizerlijke gunft, aan de
jaarmarkten, uit enkele mildheid, gefchonken,
en in zulke wijdftrekkende bewoordingen vervat,
die in alle hare uitgeftrektheid, naar het
zeg-
(//) L. 3. §. 2. Lib. 2. D. Tit. 12. de Feriis $
IMlationibus.
(0 Peckius, ran Bezetten, 4. Deel Num. 4. en 10.
Deel Num. 6. Betfkhius Practabilüun Conclufionum,
Part. 1. Concluf. 77. Num. g. Zoefius ad Lib. 50.
Pandeccarum, Tit. 11. Num. 3. Maevins de Arrcftis
Cap. 11. Num. 15. Voet ad Lib. 5. Pandectar. Tit
11. Num. 3. in fine.

Jaarmarkten cf Kermisfen, 289
zessen van Javuleuus (k) 9 moeten worden
opoxmomcns en dus zou dit algemeen gunstbewijs
, in die uitgeilrektheid, werken op
Markten, wier inttcllingen daar ontrent geene
nadere bepaling medebrachten; gelijk wij,
in den VoorreehtsBrief onzer Zeeuwfche Jaarmarkten
j daar van een fprekend voorbeeld
vinden, betreklijk de Schulden, die op, ot
binnen de Markt gemaakt worden. En dat
deze uitzondering, gegrond op het recht dier
plaats daar de Handeling wordt aangegaan, ook
met het befchreven Recht overéénkomftig zij,
kan men niet ontkennen, naardien deswegens
door Ulpiaan (f) wordt gezegd; •„ Zij kon-
„ nen zich allen beroepen op den Rechter
„ hunner Woonftede ; ingevalle zij geene o-
„ veréénkomften gemaakt hebben, in die
„ Plaatfen, daar zij betrokken worden. Maar
hebben zij daar ené Gvcréénkomft aangegaan
, als dan konnen zij zich met geen
vrucht beroepen, op hunnen Daaghjkfchen
', Rechter. Doch heeft een Koopman zijne
\ Waaren, op ene bepaalde Plaats, verkocht,
of heeft hij aangenomen dezelve, op ene zekere
Plaats, te leveren; of heeft hij zijn Ma-
" gazijn daar opgericht, zofchijnthet, dat hij
ook daar te recht gefield moet worden, ten
" ware men anderzints overééngekomen
£ was, om , ingeval het nodigmogte zijn,
„ el*
/•},•) T o Lib. 2. D.Tit. 3. de Conftitutionib.Prin.
cijum. F«fad Lib. 5. Pandeftar. Tit. 1. de Judicus
N n
cO L\. §. 4. & I- »* §• *• Lib. 5. D. Tit. x }
de Judicüs.

2(jo Verhandeling over de Zeeuwfche
„ elders recht te plegen." Welke uitlegging
ook volkomen beantwoord aan de Collumen
der meergemelde Stad Middelburg (m ), in
dewelke gezegd wordt, dat twee Perfonen
(die buiten die Stad en deszelfs Rechtsgebied
woonachtig zijn, maar zich beiden bmnen
die Stad bevinden) malkander niet mogen
laten Arrefteren, of elkanders Goederen
Bekommeren, ten zij onder anderen
het Gontracl-, of de Schuld, over welke het
Verfchii ontftaat, binnen Middelburg, oft
Rechtsgebied dier Stad, gemaakt ware ; of
dat de Schuld, wel buiten 's Lands gemaakt,
doch met Beding, dat dezelve te Middelburg
betaald , of het Contract aldaar volbragt
, moet worden : Hoedanige Overéénkomften
en Bedingen in 't ftuk van Wisfèlbrieven,
en Wisfelhandel, niet zelden plaats
vinden; naardien de Kooplieden, voor al
de Duitsfchers, de gewoonte hebben om
de betaling hunner Wisfelbrieven , op deze
of geene Misfen te ftellen : als; bij voorbeeld
: op de Mis te Leip" zig; te Frankfort
, en dergeMjke : en 't valt nu en dan in
Zeeland mede voor, hoewel zulks zo algemeen
geen plaats heeft: ook zijn hier in de Costurnen
van Antwerpen (n) verfchillende van die
van Middelburg, naardien in dezelve aldus
gezegd wordt. „ Die binnen de Jaermerct ee-
„ nige Schuit heeft gbemaeckt, die, metghe-
„ reden Gelde , of binnen dezelve Jaermerct
„ moet voldaan worden, is wt oirfaecke van
(m) Rubric. 5. Art. 6.
(») Rubric. 49. Art. 10 en 17.
„ de-

Jaarmarkten of Kermisfen, a$t
>„ defelve Schuit} binnen de felffte Jaermerct
, Arreftabel ende Convembel. •
Maer ter cauién van Schulden in eene
U Merct-Vrijhcyt, offbüyten de Merct-Vrij-
„ heyt ghemaeckt, daer van den dach van be-
„ talmghe in eene andere Jaermerct, oft daer
L te voren, vervallen is, en is de Debiteur,
' binnen, al fulcke andere Jaermerct niet Arreftabel."
Ook verhaalt ons de Verzamelaar
der Vonnisfen van de Hoge Rechtbanken in
FrankrijkPapon (c) dat, bij Eind-Vonmsfe
van de Grote Kamer, of Groten Raad (voorheen
de eigenlijke Raad der Franfche Koningen;
doch in den Jare 1492, door Koning Karel
den Achttien, tot een bepaald Oppergerechts-Hof
gemaakt, waar aan verfcheide Geeftlijke
en Waereldlijke Rechtzaken onderworpen
zijn, en ter Kennisneming'en Befhsfing
worden overgelaten) op den 13. van Hooimaand
1543, is verftaan : dat, wanneer men
iemand, wegens Schuld, op ene aer Franfche
Jaarmarkten wil aantaften, het zelve, volgens
de Voorrechten dier Jaarmarkten, zodamgmoet
zijn, dat die Schuld, op die Jaarmarkt zelve,
gemaakt is; dat is: binnen die Stad, of Plaats,
daar 't Kermis was; en dat de Betaling, of Voldoening
van die Schuld bepaald is, te moeten
crefchieden binnen die dagen, opdewelken die
Jaarmarkt gehouden wordt; als mede dat die
Schuld fpruit uit Waaren, welke op die Jaarmarkt
gekocht zijn; want, zo die Schuld was
gemaakt buiten de Stad, daar de Kermis ge-
(O Liv; IQI Avreft. Tit. 7.
T a

292 Verhandeling over de Zeeuwfche
houden wordt, fchoon op denzclfden tijd,
dier Jaarmarkt; of was die fchuld ook bin-'
nen ene zodanige Stad gemaakt; doch nadat,
de Kermistijd geëindigd was: 'of eindelijk,
was die fchuld wel gemaakt, ten tijde dei-
Jaarmarkt, en binnen die Stad, alwaar de
Jaarmarkt was; maar voor Zaken, of Waaren
, die niet op die Kermis gekocht zijn,
zo kan men fzegt hij) zijnen Debiteur, uit
kracht van bovengemelde uitzondering, mits
die Schuld, binnen die Jaarmarkt, gemaakt
zij; aldaar niet Bankvast maken : echter kan
van deze, ook, aan onze Jaarmarkten, vergunde,
Arreit-Vrijheid geen gebruik gemaakt
worden door die geene, dewelke reeds, voor
dat de Kermis begon, door hunne Schuldèislchers
met Arreit bekommerd, in Verzekering
genomen, of in 't Gevangenhuis opgelloten
zijn; deze konnen niet alléén , ter oorzake
van de invallende Kermis , niet worden losgelaten;
maar mogen zelfs, gedurende die Jaarmarkt,
door andere Schuldeisfchers bezwaard
worden; 'r. welk men in de Practijk Recommandeeren
noemt (f); zo zelfs, dat, fchoon
alle die Schuldëislchers, dewelke dezen hunnen
Schuldenaar, voor het Kermis-Feest,
hadden doen gevangen nemen, in zijn ontilag
Itemden; hij echter, dus Gerecommandeed
njnde, niet mag losgelaten worden,
ten
(p) tV. van Alphm, Papegaij, of Formulier-Boek
i. Deel, Cap. 24. Requeit 8. pag. 339 en ",4c.
Damhouder, Praxis Civilis Cap. 69. Num. 1. & 2.
Coftumen van Middelburg, Rubric. 5. Art. 3. ibkme

Jaarmarkten of Kermisfen. 293
ten zij ook eerst die Schuldeisfchers, door
wien het Arreft, gedurende de Kermis, was
verzwaard , betaald of te vrede zijn gefield
(f). Gelijk al mede geene Bankbreukigen, of
de zulken die hunne Goederen verfleken , en
aan de vervolging hunner Schuldëisfcheren, in
't 'geheim, zich hebben weten te onttrekken ;
noch zij, die, op goede gronden, verdacht
zijn, zich met de vlugt te willen bergen, onder
deze Arrell-Vrijheid der Jaarmarkten behoren
(r). Echter, mag men enen zodanigen
Schuldenaar , die onder de verdenking
is van heimlijk te willen vlugten, niet vaft
houden, om daar door de betaling, op liaande
voet, te erlangen , maar alléén, om hem
tot het ftellen van Borgtocht, of het geven
van enige andere Zekerheid, dat de Schuld
op zijn tijd voldaan zal worden, te noodzaken
(ƒ): ook heeft men meer dan eens gepleit
: over deze Vraag; of een Schuldenaar
zijnen Boedel mag afftaan voor Schulden
op Jaarmarkten gemaakt V mitsgaders;
of hem cïat Voorrecht te baat kan komen ,
wanneer hij op de Jaarmarkt zich met zijne
Schuldëisfcheren verdraagt? of, wanneer
zijn
(7) B. vanZutplien, Nederlandfche Practijk, Rubric.
Vrijt- Markt g. 16. Bort, TrafLaat van Arresten,
6. Deel Num. 9. Voet, ad Lib, 50, Pandeccarum
Tit. 11. de Nundinis, Num. 3.
(r) Peckius, van Bezetten, 10. Deel Num. 8. Btrlichius,
Part. 1. Ccmcluf. 7 7. Nuip. 11. Va iZuiphen,
§ 8. Fritjchius, de Nundinis, Cap. 7. g. 9. Coltumen
van Antwerpen , Rubric. 65. Art. 6.
(s) BenediSlus Carpzovius, Jurisprudenties Forenfis
Romano-Saxonicae, Part, 1. Coufliuition. 30. Ü«-,
£nitjon, 25.
T 3

Tot welke
poederen die
Arrest - vrijheid
zich uittrekt.
B94 Verhandeling over de Zeeuwfche
naar zelfs zijn ook onder deze Vrijheid Ge-
j ïole Goederen begrepen; want geen Eigenaar,
xaen enig goed ontvreemd is, en die het zel-
1 re op de Kermis vindt te koop gefttld, mag
i mmermeer, op de Vrije Markten in Zeeland,
i lit zijn Goed, van dien tegenwoordigen Beitter,
ter goeder trouwe, te rug eisfehen, of
i ia zich nemen, dan onder betaling en uitT 1 eering van 't geen die Bezitter daar voor
ï etaald heeft, het geen deze,'des noods, bij
lechtigen Eede moet verklaren cn verdere be-
\ ifte doen, van dien te rug ontfangen Prijs
a m zijnen Verkoper"(onderfteld wordende,
d ien den Dief, of Bezitter ter kwader trouwe
h : zijn) niet te zullen wedergeven; of dat hij,
't geen hij er voor betaald heeft, van zijnen
\ érkoper niet -kan wederkiïjgcn (u%
ci
i
zijn gemaakt Accoord betreklijk is tot Koopwaaren,
die aan hun, ftaande de Markttijd,
geleverd zijn V en het Hoogfte Gerechts-Hof
van Frankrijk verftqnd, bij ene Rechterlijke
Uitfpraak, op den 7. van Herfstmaand des
Jaars 1542; Dat geen Boedel-Afftand met
vrucht gedaan kan worden voor Schulden,
die, op de Kermis, te Lyons, gemaakt zijn (7).
Buiten, dien , ftrekt' zich dé Kermis - Vrijheid^niet
alléén uit tot de Goederen, die door
de Kramers, de Kooplieden, en alle overige
Kermis - Gasten in- en uitgebracht worden ;
.......... - • ....... ... . D e_
(f) Chopimts, Lib. i. Tit. 11. dc, Domaniis Fran
ie. Num. 23 & 34.
'u). Keure van Zeeland, Cap. 3. Art. 14. Da
oot, Inleiding tot de Hollanchche Rechtsgeleerd
u
• ' heid^

Jaarmarkten en Kermisfen. 295*
Hot lange
Dewijl nu de Zeeuwfche Jaarmarkten met de Voor
rechten van
zulke Overheerlijke Vrijheden befchonken
Vrij-Gelerd»
zijn, dat allen, dien 't geoorloofd is dezelve en AiTe(t-
Vrijheid ge­
te komen bezoeken, daar henen konnen trekduren.ken , onder een Algemeen Vrij-Geleide der
Ilo«e Overheid ; en dat zij, ter plaatfe daar
het Kermis is, buiten alle Bekommering zijn,
zo voor hunne Perfonen, als Goederen ; en
ook, onder dat zelfde Vrij-Geleide, wederom
veilio- van daar vertrekken konnen; zo zal net
wel der moeite waardig zijn, om wat naauwkeuriger
na te gaan, van wanneer, yan waai,
en tot hoe lange die Overheerlijke Voorrechten,
beginnen en geduren. Dit is in onze Nederlanden
niet overal even eens; zo mm als
de Jaarmarkten overal even lang geduren. Dc
meefte Kermisfen geduren hechts acht dagen:
ook die in Zeeland, zo men alleenlijk de i\iiddelburpfche
Jaarmarkt, dewelke veertien dagen
gcduurt; en die van Vlisfingen, dewelke
verwisfeit, na dat de tweede Zondag,
of Maandag, in Hooimaand, komt; hier var
uitzondert. Gemeenlijk geduurden de gewone
Kerk - Feeften insgelijks acht dager
lang, 1
e c
heid , e. Rock *. Deel %. 6. Num. I*. * ^
leerde Obfervatien op dat Werk van den Heerei
Grwt, door het Haagfche Genootfchap van Rechts
r
geleerden, onder de Spreuk: Ab ommbus hbente
l/l-e, qiwd nefds,2. Deel, Obfervat. 27. paS. 77
en volgg. Zypaeus, Notitia Juris Belgtci, Ltb ; 3. 11
l
princ. de Rei Vindicatione, fenjnre Dom.nus pag
113. Anthonius Matthaeus, Paroein. 17- Uiu 5>ecun
dof pag. 166. fqq. Voet ad Lib. 6. Pandeftaruin, 1 tt. f
de Rei Vindicatione. Num. 8.
T 4

%S)6 Verhandeling over de Zeeuwfche
lang ; en het is om deze reden, dat, in de
meeite Plaatfen, het veilig'komen en verblijven,
gedurende het" geheel gansch Octaaf der
Kerkmis, werd toegelaten. Het, bij den
Heer van 'Loon (!>) 'aangehaalde Handveft, door
Graaf Flor is den Vijfden, aan'de Poorteren
van Nieuwer-Sehle, nu Schiedam genaamd,
inden Jare 1270. verleend, Itrekt hiervan,
onder anderen, tot bewijs; want, volgens dat
Handvelt moeit het Vrijheids -Teeken , het
geëerbiedigd Kruis, ajdaar 'Jaarlijks worden
Opgerecht, bij het begin van den Derden Dag,
naar het Hoge Feeït der Moedermaagd; en,
pp den Achtften Dag, 'bjj het ondergaan der
Zon, weder afgenomen worden; terwijl zulks
pp andere Jaarmarkten, op den middag van
beide tijdftippen, plaats had: nu zal niemand
(naar mijne gedachten) immer twijfelen, of
de Kermis-Vrijheid begon bij de Oprechting
van'tKruis, en geduurde, zo lang tót dat dit
Vrijheids-Teeken weder was weg genomen.
Doch laat ons dit nader befchouwen ; want
bij het inzien onzer' Zeetiwfche Jaarmarkts
Voorrechts-Brieven , vindt men door Graaf
Willem en Hertog Albrecht wel bepaald, hoe
lang de door Hen vergunde Jaarmarkten mogen
geduren; maar niet, wanneer, of van
waar het Vrij-Geleide, en de verleende Vrijbejd
yan niet gearrefteerd te mogen worden,
beginnen moet, en hoe lang men zich op dezelve
mag herpepen, Misfcliksj dachten die
Lands-
(v) Van Loon, Verhandeling over de Hoilandfche
Kermisfen , pag. 56.' "\

Jaarmarkten of Kermisfan. %

ao8 Verhandeling over de Zeeuwfche
„ en als noch, in de Marckt, ingaande op
„ fct. Jacobs -Dag in den Zomer, bij henlie-
„ den onderhouden , als noch hebben en ge*
, „bruiken." En deze Vrijheden, Voorrechten,
enz. beftonden, volgens den Voordrag
van Heeren Burgemeefteren , Schepenen en
Raaden dier Stad, daar in: dat op hunne
vorige Markten vijftien werk toondagen waren
, met de Vrijheid van vijftien dagen te
voor en, en vijftien dagen daar na, om aan
dezelve Markten temogen komen, en van daar
te mogen vertrekken ; zo, dat in vijf en veertig
dagen, voor, op, en na de Jaarmarkt te
rekenen, geen Vreemdeling, die naar de
Markt gekomen was, dezelve had bijgewoond,
en van daar t'huiswaard keerde, binnen 's
Graven. Landen (dat is: binnen de Steden
en Plaatfen , buiten Middelburg, die, onder
's Graven Gebied, tusfchen de Stad, of
'tLand, waar gemelde Kermisgaften, Kooplieden
en Kramers woonden, en de Zeeuwfche
Steden, inzonderheid Middelburg, gelegen
zijn ; en welke dezelve volftrekt genoodzaakt
waren aan te doen, of door' te
trekken; naardien zij anderzins, langs den
gewonen weg, in Zeeland, in Walcheren,
binnen Middelburg niet komen kunnen >vermogt
Lastig Gevallen , Betrokken , Uitgewonnen
te worden voor Bijzondere Schulden,
of uit enige Burgerlijke Verbintenisfen:
vermits zij, gedurende die vijf en veertig
dagen, waren onder het Vrij-Geleide, en
in de onmidlijke Befcherming van de Hoge
Overheid, tegen allen Geweld en Overlast:
en op deze wijze was ook die zelfde Vrijheid,
reed?

Jaarmarkten of Kermisfen. §£%
reeds lang te voren door den Graaf van Blois,
Jan de Chatiilon, bij zijnen Vooirechts-Lnet
van den 17. van Sprokkelmaand i3 7- 9-, ten
aanzien van de Jaarmarkt te Tholen, verleend;
in welk Handveft die Graaf dus ipreekt:
Voert hebben Wi ghegeven onfen voiriere-
" ven ludenvan der Tholen voir ons, ende
voir onfe nacomelinghe , alloe verre , als,
" Ons ancomt eine Vri]e Jaermerckt, die m-
" ew\> jaerlix, des Maendages na Smte Jans
" dao-e midde Somer, ende duerne vm dage
" lanck, binnen wekker merckt, ende daer
" toe viii dagen , voer dat lij ingaet, ende
adite dagen, na dat fij ingaet, ende achte
dagen, na dat lij wt gaet. Wi gheven allen
denghenen, die daer comen fijUen Vnjge-
" lede van Sculde, ende Schade in onfer voir-
" fcreven Stede, ende duer onfé Lant.(w);
Ook heeft zodanig ene langdurige Veiligheid
cn Vrijheid ook elders plaats gehad: dus toch
verdunde Johannes, gekoren Bisfchop van Utrecht,
op den 7. van Wintermaand van 't Jaar
1 n 72 ter bede van Sweder van Bofinghem, aan
allen, die op de Jaarmarkt, door hem te Vianen
opgericht, komen wilde, zijne en der
Ütrechtfche Kerke onmidhjke befcherming,
niet alleen gedurende die Jaarmarkten; maar
ook zelfs drie dagen voor het Oprichten , en
drie dao-en na het wegnemen van het Kernns-
Kruis(iO;zofchreven ook de Burgemeefteren,
Schepenen, en Raad der Stad Mechelen^op
(w) F. v. Mieris, Groot Charterboek 3- Deel
*fxj Het zelfde Boek, ï, Deel Fol. 366.

3°o Verhandeling over de Zeeuwfche
den 20. van Wintermaand, des Jaars 1409,
aan den Schout, Burgemeefteren, Schepenen
en Raad, en aan alle Goede Luiden der
Jtad Rotterdam ; waar bij zij hen uitnodigden
om de twee, aan die van Mechelen jaarlijks
vergunde, Jaarmarkten te komen bijwonen
, met verzekering, dat zij, in gevolge
van de Graaflijke Vergunning, en Beveiliging
aldaar, met hunne Goederen en Koopmanfchappen
, Vrij- en Veilig mogten komen,
verblijven en van daar te rug' keeren
en dat wel Veertien Dagen voor, als mede'
gedurende en Veertien Dagen naar elke
Markt (y) : en de Hoog-Mogende Heeren
Staaten Generaal der Veréénigde Nederlanden,
gaven (als OpperHeererj van dat
gedeelte van Vlaanderen, 't welk aan der Staaten
Gebied onderworpen is) bij Handveft,
of Voorrechts-Brief van den 13. van Zomermaand
iö£8 s aan die van de Stad Neufen,
ene Vrije Markt, benevens ene Paarden-
Markt, ten einde dezelve Markten te houden
op zodanigen bekwamen tijd, en op zulke
gelegene dagen , als de Magiftraat bevinden
zoude, dat daar door aan andere Markten geen
nadeel werd toegebragtj met deze uitdruklnke
bijvoeging: dat, op diezelfde dagen, en
eenen dag te voren, en éénen dag daar na
allen en een iegelijk (die hunne Waaren'
Koopmanfchappen en Paarden daar ter Markt
zouden brengen, of die zelve Markten bij,
woo-
Cv) F, v. Mieris, Gto»t Charterboek 4. Deel
fol. 134.,

Jaarmarkten of Kermisfen. 301
woonen) zelfs Bankbreukige, en die, ter oorzaak
hunner Schulden, uit die Stad geweeken
waren, alle Vrijheid, Zekerheid en Geleide,
in 't Komen, Gaan enKeeren, gemeten
zullen, zonder dat zij over hunne Schulden
(alléén die, dewelke op die zelve Marktdagen
gemaakt werden, uitgezonderd) mogen
Aangefproken, Bekommerd, Bezet, of
enigzins Bemoeilijkt worden (s). Hoe lang
dus die Markt-Vrijheid genoten wordt , is
niet, over al, op een en het zelfde Tijdperk
bepaald ; maar zulks moet uit den inhoud
der Voorrechts-Brieven van elke Stad,
of van die Steden , naar dewelke de oveno-e
zich fchikken, worden afgenomen; terwijl
het intusfchen voor billijk moet worden
geacht, dat, daardeKermisgangers, gedurende
den Kermistijd , van allen Overlast
bevrijd zijn, zij ook die zelfde Vrijheid genieten
moeten voor zodanigen tijd, als zij nodi^
hebben, om naar ene Kermis of Jaarmarkt
te^komen , en wederom van daar te vertrekken
: want het Vrij - Geleide zoude hen toch
weinig baaten, indien zij daadlijk, met het eindigen
der Kermis; of alvorens dezelve een aanvang
genomen had, in Perfoon, of met hunne
Goederen enKoopmanfchappen,bekommerd en
verhinderd konden worden; om zich derwaards
te beo-even, en van daar te rug te keeren. Want
0
die
r z) Mr Ifaac Winkelman, Verhandeling over de
Taar - Markten , of Zogenaamde Kermisfen in Ons
Vaderland, te vinden in het Voorwerk van het 5.
Deel der Verhandelingen van het Zeeuwfche Genootfchap
der Wetenfchappen te Vlisfingen.

Aïïe Jaar-
Markten genietenechter
die Voorrechten
niet.
10
S02 Verhandeling ever de Zeeuwfche
die ene zaak wil, moet ook willen, 'teeeri
tot bereiking van zijn oogmerk volftrekt dienftig
is.
Echter zijn alle deze Vrijheden aan alle
Jaarmarkten , zonder onderfeheid, niet eigen
Zijnde het alléén de Grote, en Vrije
Markten, dewelke door 's Lands Overheid
ï °l
3
3
3
y
y
x
3;
h
v
al
ei
ei
w
3.'
53
53
33
33
ede
J«gutiftigd zijn. En, hierom zegt
30K Mr. inmon van Leeuwen (a) „ Alle
, Kermisfen , of Markten hebben bij Ons
, geen Vrijigheidt van aldaar niet Bezet te
, mogen worden. — Maar alléén die o-ee- 3 ne deweicke beneffens het houden van
, dezelve Marckt, foodanige Vrijigheidt,
> "itdruckehjk, van de Hooge Overigheijdt
, ende die gene, die maght hebben, om ioo-
, danige Vrijigheidt te verkenen, is vergund
: het welck men bij Ons noemt
Vrije- Jaar - Marekten, deweicke met de
kloeke mgelüijt ende uijtgeluijt worden • ' 4
oewel dit laatfte vereischtc, door dien Schrii*
er gemeld, met volftrekt noodzaaklijk is
zo er Vrije jaarmarkten zijn, op dewelke
e of Zoortgelhke Plechtigheden , bij het ini
uitgaan dier Markten, geen plaats hebben •
ïjders vervolgt de gemelde Schrijver aldus
dat de Vnjigheijdt van op eene Marckt niet
Bezet te mogen worden, alléén behoort
tot de Vrije Jaarmarkten , deweicke zulx
uijtdruckehjck mede brengen, ende niet
tot de ordinaris Weeckelijcxfche Marck*
( a> Aanteekeningen op Peckius over het Bezetten
Deel, Nam. 3. pag. 235. en Nurn. 4. pj£. 233. *
33
t £
U3

Jaarmarkten of Kermisfen. 303
„ ten, of Marcktriaghen moghen uijtgereckt
„ worden , hebben wij bevourens aangewe-
„ fen." Met ene zodanige Vrije Markt zijn
de Ingezetenen der Vrije Hoge Heerlijkheid
van Domburg, door Heere Adolf yan Bourgondien,
op den 16. van Slagtmaand 1534,
begiftigd geworden ; 't welk naderhand nog
door Heer Maximiliaan, op den 12. van
Hofmaand 1545, met de overige Voorboden
en Statuten dier Stad en Heerlijkheid, is beveiligd
(£). Nochtans heeft dit, ten opzichte
van enige andere onzer Zeeuwfche Steden,
inzonderheid ook te Middelburg, zijne uitzondering;
gelijk het Ons, uit een Befluit,
door de Edele Achtbare Heeren Burgemees
teren, Schepenen en Raaden dier Stad, op
den 20. van Grasmaand 1570. genomen, gebleken
is.
Het kan den Liefhebberen onzer Zeeuwfche
Keuren, Oudheden, en Stedelijke Wetten,
niet onaangenaam zijn , bij deze gelegenheid
, ook enige bijzondere Aanmerkingen,
betrekiijk onze"Week-Markten, hier in ge­
vlochten te vinden. Reeds vroeg waren dc
Zeeuwfche Steden met gewone Week-Mark
ten voorzien. Middelburg had er reeds éér
voor, of in de Veertiende Eeuw, welke ir 1
het eerst, des Zondags werd gehouden; doe! L
Graaf Willem de Vierde verleide dezelve, bi i
Handveft van den 4. van Oogstmaand 1338
op Dingsdag (c). Hoewel mij nu de eer
(&) Privilegiën van Domburg, png. 22. en 38.
(c) F. v. Mieris, Groot Charterboek, 2. Dee 1
Fol. 612.
Enige Aanmerkingen
over de
Zeeuwfche
Week-Ma*cen,
bij gelegenheid
der
onbevoor-
: rechte Markten
, ten dezeningevlochten.

39 f
Vv-handeling over de Zeemvfche
fte Inftelling van de Zondagfche Week-Markt,
tot nog toe, niet is voorgekomen, zo doec
gemelde Graaflijke Giftbrief genoeg zien ,
dat, in Zeeland, inzonderheid in Walcheren
, een Zondagfche Week - Markt heeft
plaats gehad, naardien de Graaf daarbij wel
mtdrukhjk verbiedt: „ Dat men te ghene
„ ftede, in Walgheren, Sonnendagh.es, eni-
„ ghe Marckt houde, jof enighe Comanfcip,
„ hantire, jof Cramen fetten / jof venfler
„ ondec, jof Corn, jof enich goed ter Marct
„ bringhen, jof vercoepen." Schijnende de
reden, die den Graaf: tot dit Verbod bewoog,
Voornaarnlijk, uit een Godvruchtig beginzel
te zijn geiproten; IJij toch zegt in de Inleiding
van den opgemelden Brief, dat het een
Ghebot es van der Heylegher Kerken, den
Smnendach te vieme ; ende Ons, en de allen
gieden luden toebehoirt, die boede van der
Heylegher Kerken te Jlarkene. Welke Boede
of Gebod men vindt onder de Beiluiten, die
Paus Gregoor de Negenden heeft laten bij één
verzamelen, en 't welk in het Pauslijk Recht
n ingevlochten Cd): ©ok was zulks reeds bevorens
in onze Befchreve Rechten verboden
(O: en uit dat zelfde grondbeginfel heeft,
mede Keizer Conftanti/n de Grote, aan alle
Rechteren, Stedelingen, en Winkelhouders,
betroleri, om des Zondags te rusten {f). Nog
is het oefenen van enig Handwerk, en wel
inzonderheid het houden van Markt, op Zondag
(f/) Cap. i. Lib. 2. Tit. 9. de feriis.
(e ) L. 11. Lib. 3. Codic. Tit. 12. de Feriis.
(f) L. 3. Ejusdem Tituli.

jaarmarkten of Kermisfen. $0$
dag door meer dan ene Kerk-Vergadering eil
Vorftlijk Bevel verboden: en, wat onze Nederlanden
betreft, daar in verbood de Utïechtfche
Bisfchop (volgens opgave van Graaf
Willem den Vierden, in zijn hier voorgemelde
Handveft van den 4. van Oogstmaand des
Jaars 1338.) „ met iinen Opene Brieven:
„ dat men Sonnendaghes ghene Marct han-
„ tieren en moet, omme des willen, dat
,, die lude, ghemeenlike , te min te Kerken
„ comen, ende dat ft die Boede (dat is,
het Gebod) „ van der Heylgher Kerken,
„ alfe van vierten ende vasten ende anders,
(dat is : de Aankondiging der Feeftdagen,
die in en onder het Sticht moeften gevierd
worden • mitsgaders , op welke dagen de
Gemeente Vasten moet, waar door men te
verftaan hebbe, dat Zy zich, voor dien tyd,
moeften onthouden van Vleesch eeten, zo wel
van Gevogelte, als van andere Dieren; ook
fomtyds zelfs van Eyëren , van Kaas, en
Boter: en andere foortgelyke Spyzen) „ die
„ men Sonnendaghes pleghet te bieden, (dat
„ is te Gebieden) niet en weten , ende dic-
„ wilen dair omme hair botvierten, ende hair
„ botvasten, (dat is hunne Gebodene, en
Aangekondigde Feeft- en Vaftendagen,) „on-
„ wetende breken." Nu voegt die Graaf er
wel niet bij, door wien der Stichtfche Bisfchoppen
dat Verbod gedaan zij; echter is des
Graafs getuigenis hier ontrent genoeg, om de
aanwezigheid van dezen Brief des Utrcchtfche
Bisfchops buiten twijfel te ftellen ; ook
beroept die Graaf zich met recht op dit Bisfchoplijk
Verbod, om den Zeeuwen, het
V niet

3oó . Verhandeling over de Zeeuwfche
niet nakomen van zulk een Kerklijk Bevel,
bij die gelegenheid, onder 't oog te brengen;
naardien het Graaffchap van Zeeland (zo veel
het Geesthjk Rechtsgebied betrof) in dien
tijd nog onder 't Bisdom van Utrecht behoorde
5 en, uit dien hoofde , de Brieven van
Utrecjits Kerk - Hoofden aan den Zeeuwen
voor Wetten dienden, en welke de Graaf
luer m aanmerking nam, en achtervolgd wilde
hebben: ook is dit Verbod, na het" doorbreken
der Hervorming-in Kerk- en Burgeritaat,zedertde
Zestiende Eeuw, zo wel door
Onze Stedehjse Overheden, als inzonderheid
ooor. s Lands Oppermagten, ie meermaalen
vernieuwd; gelijk daar van de be.vijzen,
Kort na die Hervorming gegeven, als nog
yppi handen zijn : dus gebood Neërlands
Vader en Grondlegger van Onzen Vrijen
Bargeribat de Grote Willem de Eerften Prins
van Oranje, met overleg der Staaten van
Zeeland, op den 8. van Sprokkelmaand i f) en
zelve»* te bcgheven in de Keivken,
„ bij de Vergaderinghe van de Christelijekc
„ Gemeente, om aidaer Gcftight ende Ge-
» ï e
worden ; fonder eenigh Handt-
„ Werck feDoene, te Loslèn , ofte La-
„ den, te Koopen, ofte te Verkoopen ,
,, ïn Huyfen, ofte op Straten; nogh op de-
„ lelve Daghen cenighe Winckelen op te ftel-
„ len,enz."Q,)- Ook hebben die zelfde Edele
Mo-
(g) Ordonnann"e op het Stuk van de Policie bin.
nen Zeeland; Art. 3.

Jaarmarkten of Kermisfen. S°7
Mogende Heeren Staaten bijzonderlijk dit Gebod
op den 24. van Louwmaandl i673 ^vernieuwd,
wanneer zij tot een Huishoudhjk
Staats Verbod, onder anderen, fekjen: ,, Dat
„ op den Dagh des Heeren, geen Winkels lullen
mogeii werden geöpent, om te Koo-
" pen en Verkoopen : geen Kramen Voort-
Z sefëtj geen Gewasfen, ofte andere Eet-
" Waaren, langhs de Straten Geleurt, enz.'
'(h) Doch welke Godvruchtige Geboden ,
door de Winzucht en Ongödsdienfligheid, nu
zo wel, als voormaals, helaas f te veel m
onbruik werden gebracht! Zo leert een bijgelovig
Vorst i verflaafd aan zijne Roomfche
Kerk-Wetten, in 't midden van de Eeuwen
der dikke Duifternis, den verlichten Christen
den GeefHijken Ruftdag vieren! want, wegens
de Marctdag, die ten tijde van Graat
Willem den Vierden in Middelburg nog,
op Zondag gehouden werd, gebruikt gemelde
Graaf, in zijn meermaals aangehaalde
Handveft, deze woorden: „• En die Marct
, dach, die te noch toe gheltaen heeft in
% Middelburch op den Sofinendach die
„ willen Wi dat men in Middelburch houde
in eiker weke op den Dinxendach, dit lal
Z aheduren tok onfen weder fegghen (h*)":
dan welke Dingsdagfche Marktdag ook, in
vervolg van tijd wederom is opgehouden ;
20 dat men thans , binnen die Stad, maaf
twee
(fc) Nadere Ampliatie vaii het Placaat van Politie,
Art 3 ea 4. -." \
. (ft») F. v. Mieris, Groot Charterboek * Dect
Fol.

3o8 Verhandeling over de Zeeuwfche
twee gewone Marktdagen heeft, op Maandag
naamlijk, en Donderdag; wanneer echter
die verandering gemaakt is , en, of zulksbij
Verdrag en Overéénkom!! met de twee
overige Steden in Walcheren geregeld is geworden
, _ durve ik niet bepalen: hoewel
zulks mij niet onwaarfchijnlijk voorkomt;
te meer, wanneer men in aanmerking neemt,
dat aan de Stad Vlisfingen, bij Voorrechts-
Brief van Graaf Willem den Derden, reeds
in den Jare 1315, ene Dingsdagfche Week-
Marlct vergund was en, in den Jare
• 1548, des Vrijdags hare tweede Weekmarkt
hield : op welke beide dagen , fchoon de
eerite waarfchijnlijk haren naam daar aan vericnudigd
is, men gewoon was aldaar recht
te plegen; tot dat Heer Maximiliaan van
Bourgondien enen derden Rechtdag, den
Woensdag naamlijk, daar bij voegde f*);
en de Heer , of zijn Bailliu, in fommige geyaUen,
ook 0p den Zaturdag Rechtspleging
hield (/): dat men ook in de Stad Veere,
(alwaar men nu gewoon is, op Woensdag en
Zaturdag, Recht te plegen, wanneer heter
tevens Marktdag (m) is) bevorens insgelijks
, des Dmgsdags en Vrijdags Rechtdag
ihield
(O F. v. Mieris, Groot Charterboek 2. Deci
Fol. 156.
(*) Smallegange, Kronijk van Zeeland, Fol.'

Jaarmarkten of Kermisfen. 309
hield (s>5 terwijl het echter zeker is, dat,
voor den Jare 1570, de Dingsdagfche Marktdag,
te Middelburg, reeds was opgehouden,
en bniten gebruik geraakt; want bij het meermaals
aangehaalde Befluit der Weth en Raad
dier Stad, van den 20. van Grasmaand des zo
tyengemelden Jaars, wordt, onder anderen,
gezegd: „ Dat van nu voortaen, alle de
„ Landluiden, woonende buiten de'geflote
„ poorten van Zeeland, bewesten Schelde,
„ vryclyk zullen mogen frecfuenteren, en ha-
„ re Goederen ter Marckt te brengen , bin-
„ nen der weke, te weten, 'sMaendags, en
„ Donderdags, binnen deze Stad. Ten welc-
„ ken dage, en zal men dezelve Landluiden,
„ of hare Goedesen, niet mogen doen Arres-
„ teren, ofte Bekommeren, om eenige Schulv
den, en Civile Aétien van Poorters, of
„ Ingezetenen derzelver Stede; maer zullen
„ vryelyck baerlieder Goederen ende Waaren
„ mogen ter Marckt brengen, en dezelve Ver-
„ koopen, en Venten, achtervolgens d'Or-
„ donnantie, op elcke Specie van Koopman-
„ fchappcn, Waaren, of Hanteringen ge-
„ maeckt." Dus werden bij dit Raadsbelluit,
reeds over meer dan twee Eeuwen, dc Landlieden
in veiligheid gefield, van, op geene der
Weekmarkten, binnen Middelburg, in Perfoon
noch Goed bekommerd te mogen worden;
dit is echter cen Voorrecht, dat tot geene
(n) Cöstumen en Ordonnantiën der Stede en
Vrijheijt van der Veere, met de Hand gefchreven:
en in dezelve: Ordonnantie op de Wethouders eo.
Adminiltrateurs der Juftitie, Art. 3 en 4.
V 3

31 o Verhandeling over de Zeeuwfche
ne andere Perfonen, en tot geene andere Landlieden
moet worden uitgeftrekt, dan tot dé
Zulken, die buiten de liellotenë Steden van
Zeeland Bewesten Schelde woonen: zo dat
geen Landman uit het Eiland van Schouwen
of Duiveland ; mét één wóórd , geen
Opgezeten Beoosten Schelde; zich op dezé
Arreft-Vrijheid met vrucht beroepen kan:
het is tevens een Voorrecht, 't welk blijkt,
bij dit Raadsbeiluit (ten voordeele der Landlieden
van Zeeland, Bewesten Schelde) als
toen niet, voor het eerft, te zijn ingevoerd;
naardien opgcmelde Hun Edele Achtbare zelve
daar bijzeggen; dat alleen „ door Uiantie
„ ende Gebruick is ingellopen, dat men de
„ Landluiden, komende'binnen de Stad, op
v Marktdagen ? en andere dagen, doet Ar-
„ resteren, voor Schulden, ende Actiën ,
„ die men op dezelve iprekende heeft.:" uit
welke woorden men ("naar' mijn oordeel)
mag bcfluiten, dat, voor die ingedronge Corruptele;'
even als nu,' na het nemen van dit
Raadsbeiluit; de Landlieden,-Bewesten Schelde
, hunne Waaren te Middelburg ter Markt
brengende, op de Gewoone Marktdagen,
Arreft-Vnj zijn ge weeft.' Indien nu iémand
wilde vragen , waarom gemelde Hun Edele
Achtbare dit Voorrecht, alléén voor die
Landlieden, vernieuwd hebben; daar hunne
Weekmarkten, niet minder dan" hunne Jaarmarkten,
Vrije-Mark ten zijn ; aan' dewelke
gelijk _ wij bevorens toonden, de Arreft-Vrijheid
voor allen' en een iegelijk, dié
op dezelve kwamen, als een voornaam Voorrecht,
verknocht was ? dan zouden wij aan
" ' ' zul-

Jaarmarkten of Kermisfen. 311
zulke Vragers kunnen andwoorden; dat,
zo de Weekmarkten , al eens in vroegere
tijden, deze Arreft-Vrijheid gehad mogten
hebben; (gelijk niet onwaarfchynhjk is;
wanneer men in aanmerking neemt, dat z irlke
Weekmarkten , niet minder dan de jarnmarkten,
Zijn ingevoerd, om der Steden
Ingezetenen, met al 't geen zij benod gd
mogten hebben, te gerieven) en uc landlieden
derhalven niet alléén; maar ook andere,
buiten die Stad woonen de Poorters der iNaourige
Steden cn Plaatfen; ja, zelfs Vreemdelingen
, met hunne Koopwaaren , ter Weekmarkt
zullen gekomen zijn; echter dat gebruik,
met er tijd in een zodanig onbruik zal
geraakt zijn; voornaamlijk zedert dien tijd
dat de Steden meer en meer bevolkt zijn geworden
; en zedert men liet benodigoe m
ruimer maten aldaar heeft kunnen bekomen;
maar vooral, zedert men binnen de Beilote
Steden heeft begonnen, allerieije zoorten van
Gildens op te rechten; en men, op bepaalde
Keuren en Proeven, het oefenen van allerhande
Handwerken en Ambachten, alleen
^n Burgers en Poorters, heelt toegelaten;
en men daar bij verboden heeft het invoeren
van zulke Waaren, Koopmanfchappen en
Handwerken ; immers het venten en uttftijten
van dezelve door Lieden, die met tot, ot
onder die Gildens behoren, alleen den tijd
der Vrije Taarmarktcn uitgezonderd;_ dit aiies
het welk, ten voordeele der Burgerij ( t geen
toch in de Steden de Hoofdwet zijn moet)
is ingevoerd zal zekerlijk de reden zijn geweeft
, dat welgemelde Hunne Edele Actit-
V A kaar?

312 Verhandeling over de Zeeuwfche
\ d i C V r i i h e i d van
d e
> °P Weekhjfe,
fche Markten, niet gearrefteerd te MO

Jaarmarkten of Kermisfen. 313
ye Landlieden, te vernieuwen, en dezelve,
als voorheen, wederom aan hen te vergunnen,
op dat zij, zonder enige vrees, hunne Vruchten
en Waaren ter Markt zouden konnen brengen,
en op dezelve verkopen; doch dit Voorrecht
vergunden Zij echter niet dan met teyens
in het oog te houden het bijzonder belang
en voordeel hunner Burgerij, om welke
reden Zij dat vernieuwde Voorrecht ook verbonden
aan deze merkwaardige bepaling;
naamlijk: dat die begunftigde Landlieden verplicht
zouden zijn, om in acht te nemen en
te achtervolgen de Ordonnantiën, op elke
Specie van Koopmanfchappen, Waaren , ol
Handteringen , door Hun Edele Achtbare gemaakt.
Bij deze Ordonnantiën wordt, in het algemeen
, gezorgd tegen allerieije zoorten van
Opkopingen van Granen, zo hard, als week;
van Zuivel, Boter, Kaas, en Eijeren; van
Gemeen Wild, als Konijnen; of Gevogelte,
als Ganzen, Eenden , Hoenderen , en diergelijke;
met één woord, tegen den Opkoop
van alle zoorten van Eetwaaren. Om dit
Hoofd-oogmerk te bereiken , wordt, inde
Eerfle plaats, bepaald de plaats, op de welke
alleen die Waaren, bijzonderlijk de Granen,
mogen gebragt worden; naamlijk, op
de Grote Markt dier Stad, onder bedreiging,
dat, gelijk de Voorkoop verboden is, or.
ene boete van vijf-en-twintig Gulden ; ook.
wanneer iemand onderhond enige Granen ,
of andere Eetwaaren te kopen,alvorens dezel
ve op de gemelde Markt gebracht zijn,die du;
gekochte Granen verbeurd zijn; en echte]
V

314 Verhandeling orer de Zeeuwfche
aan den Verkoper betaald moeten worden,
boven ene boete van één Pond Vlaams, of*
Ses Gulden: ten Tweeden, wordt daar'bij
gezorgd, dat er enen bepaalden tijd zij, op
den welken de Markt beginnen mag, mitsgaders
Wie, of welke Burgers, op dit, of op
dat uur, zich van Granen en Eetwaaren
konnen voorzien; zonder aan de ene zijde te
grote fchaarsheid aan de gemeene Burgerij te
veroorzaken, en ook, zonder aan de andere
zijde enig nadeel aan zodanige Burgers
toe te brengen, dewelke tot hunne Trafiquen,
Ambachten , Winkels en Neeringen meer,
der Granen te kopen nodig hebben , dan tot
hun onderhoud vereischt wordt ,• weshalven
aan alle die genen door dewelke Granen ter
Markt gebracht worden, verboden is om
hunne Zakken te openen; of enig Koorn, of
Graan te verkopen, voor tien uuren des morgens
; wanneer echter nog geen Bakker,
Brouwer, Moutmaker, Vleeschhouwcr, of
diergelijke, op dit voorgezette en geopende
Koorn of Granen vermogen te bieden ; het
zelve op prijs zetten ; veel min kopen ; op
verbeurte yan het getochte Graan of Koorn,
en ene gelijke Boete Van één pond Vlaams,
voor de eerfte ; maar die verdubbeld wordt,
voor de tv/ede; en voor de derde reis, met
ene gevoeliger ftraf, naar bevind van zaken,
bedreigd wordt, zijnde de klok elf uuren
bepaald, als wanneer dit zoort uit dc Burger
rij zich van benodigd Koorn of Graan vermogen
tc voorzien; en, voor dit uur, vermogen
niet alleen, geen Voorknpers, Meelverkopers,
of die gewoon zijn Graan te verko-

Jaarmarkten of Kermisfen. 3 1
5
pen; maar ook niemand, wie het zij, enigmeerder
Graan, Koorn , of zogenaamde
Turkfche Bonen , ter Markt kopen , of laten
kopen, dan zij tot nooddruft van hen cn
hun huisgezin benodigd hebben , en zulks
mede óp, de Verbeurte van het gekochte, en
ene Boete ,van twee Ponden Vlaams, of
Twaalf Guldens, boven dien; en, om dit des
te beter in ftand te houden, worden , in de
Derde plaats, de Dragers, of Arbeiders bevolen,
zich te onthouden uit de reijen, daar
het Koorn in zijne Zakken ter Markt ftaat; en
geen Graan of'Koorn te kopen, ft zij voor
hen zei ven, 't zij voor 'iemand anders, voor
dat het uur, op het welke het den Voorkopers
geoorloofd is, te kopen, verfchenen
is en dat °P ene Boete , de Eerfte reis,
van Tien Schellingen; de Tweede reis verdubbeld
, en de Derde reis, van niet meer
•te mogen dragen : terwijl het ook aan den
Voorlopers'niét geoorloofd is, om met hunne
Granen of Koorn voor te liaan, of het
zelve op die Markt te koop te ftellen: maar
Zij worden verplicht al het zelve, alleenlijk
binnen hunne Huizen of Winkels te
verkopen, op de verbeurte van het dus buiten
hunne Huizen of Winkels verkochte
Graan , en daar en boven ene Boete van
twintig Schellingen voor elke Zak, die zij
tegen deze Ordonnantie verkocht zullen hebben
, of door anderen zullen hebben laten
verkopen. Uitgezonderd echter zodanig
Graan of Koorn , het geen Zij, buiten Walcheren
, gekocht hebben; want het ftaat hen
Vrij, om, benevens andere Buitenlanders ,
z,ulks

31& Verhandeling over de Zeeuwfche
zulks op ene Bijzondere Markt, bij dc Sas
brug gelegen, en de Goefche Markt óf
Koornbeurs, genaamd, te brem4i en te
verkopen Dan, deze plaats thafs tot geen
En, emdink, mag elk Burger en Ino-eze
en van Middelburg, niet allé &
én akijd f dat
t op welk uur het ook zij; ter Markt £
men, en zijn benodigdheid van Graan en
Koorn kopen; maar heeft, uit krachte va
nTr P
R e
Ba£ t'
neer üakker, Brouwer, of Voorkooer
en degelijke , Graan of Room geffit
hebben, te vorderen, dat dezelve hem een
jodamg gedeelte afflaa, als hij tot zijn noo i
zelfden prijs, voor den welken de Bakker
gekocht tUP r3an
h U n n e b e a a l d e ll ' °? P
^en,
P d e v e r b e u r t e
Whï r °
varf het ge!
toch e Graan, en ene Boete van twiniS
Schellingen; ingeval de Bakker, Brouwer
Bakker 6
m k s e c h
T ^ ^IT^ ^
üakker, Brouwer., Moutmaker, Vleeshouwer,
enz als mede-Burgers en CeTetcZ
aangemerkt hun aandeel i| 'tgekocke S
voor nooddruft van hun Zeiven en w n
hunne Huisgezinnen nodig , mogen behouden
(O, Om nu deze Week-Graan-Markt
des
'les-

jaarmarkten of Kermisfen^ 317
des te beter in orde te houden, was 'er voormaals
een perfoon aangefteld, om het op de
Markt verkochte Graan te meten, waar voor
hij genoot één groot Vlaams voor elke Zak,
te betalen bij den genen, die zijnen dienst benodigd
had; dan, -waai- in vervolgens deze
verandering gemaakt is, naamlijk, dat thans
de Commisfaris, die over de Koornmeters
gefield is, moet zorgen, dat, op elke Marktdag,
drie of vier Meters (of zo veel als ér
nodig zijn) op de zogenaamde Binnen-Koorn-
Markt (dus benaamd, in onderfcheiding
van de Koorn-Beurs, op dewelke alle zoorten
van Granen, van buiten het Eiland inkomende,
verkocht worden) zich , vroegtijds,
met hunne maten bevinden, om aan ieder,
des begerende, ten dienst te Haan, en het
gekochte Graan , of een gedeelte der partij,
over te liaan; teneinde te zien, of hij, als
Koper, de juiste Mate van het door hem
gekocht Graan ontfangt: voor welken dienst
aan de Meters van elke Zak, die op die
Binnen-Markt, uit Walcheren, en St. Joosof
Nieuwland, (een Eilandje, het welk ten
Zuid-
Zeelands fteeds waakt tot voorkoming der fchaarsheid
en grote duurte van Graanen , ten einde de
Ingezetenen niet alleen zouden worden behoed
vóór gebrek ; maar ook niet mogten worden bezwaard
met een al te hogen prijs van di: zo nodig
en nuttig voedzel, is nog onlangs gebleken uit ene
merkwaardige Waarfc'hociwing der Edele Mogende
Heeren Staaten van Zeeland , gegeven te Middelburg
op den 26. November 1789. te vinden in de
Nieuwe Nederlandfche Jaarboeken voor die maand,
Deel xxiii. bladz. 1T61 i~>6ï.

318 P'erhandzling over de Zeemrfche
Zuid . Oosten van Walcheren gefegen eri
alléén door een final Water van het zelve
gelcheiden is, en zich, van tegenover den
Oranje-Polder in Walcheren , tot nabij Voor
t Kasteel van Rammekens , uitftrekt; en
door het Slot van Zuidbcveland gelheden,
zijnde, zo men meent, in 't midden van
de diepte , met verfcheide Schorren, zonder
emg oud land aan te raken, opgeworpen,
en m vier Polders verdeeld is/ waar
van de oudfte in 1631.5 de tweede in 1645;
de derde m 1661,5 en de vierde in 1671;
zijn bedijkt geworden) te koop komt, één
duit, door de Verkoopers betaald moet worden,
aleer de Zakken geopend worden; als
mede één duit van elke Zak Graan , die
buiten Middelburg, in St. Joos- of Nieuw-
r'
c n
Walcheren verkocht, of binnen
Middelburg, onverkocht, gebracht worden
(P): op dezelve wijze mogen geen Poullemers
aldaar ter Markt verfchijnen ; of enige
Eetwaaren, Zuivel of Leeftocht opkopen,
voor half twaalf uuren, bp verbeurte van de
gekochte Goederen, en twintig Schellingen
Boete; ook mógen zij zich niet"laten vinden
Aan,Ontrent, ofBuiten de Stads Poorten, ten
einde den Landlieden te gemoet te gaan, cn hen
derzelver Zuivel, en Eetwaaren, af te kopen;
gelijk zij ook het geen met Marktfchepen uit
Holland, of van andere Plaatfen, wordt aangebracht,
niet mogen bedingen of voorkopen
, voor en aleer het beltemde uur ver-
fche-
O s
> Ampliatie op de Ordonnantie op het Meten
*an Koorn, van den 4. van Oogstmaand 169C.

Jaarmarkten of Kermisfen. 319
fchenen is, en die Goederen tevens, op de
Marktdagen, ter Markt gebracht zijn : ook
is het aan hen niet geoorloofd, om in Perfoon
, of door Iemand' van hunnen wege,
nevens de Landlieden , op de Zuivel-Markt
te zitten, hunne Waaren ter Markt te brengen,
of te verkopen: en, bijzonderlijk, is
het hen verboden op dc Markt te woonen (jf),
Eindelijk is ook binnen Middelburg 't gewigt
der Boter,dewelke ter Markt gebracht wordt,
bepaald, en niet alleen zijn die Landlieden;
maar ook hunne Vrouwen, Dochters, Meiden,
en andere, verplicht en gelast om geene
andere Stukken Boter ter Markt te brengen,
dan die één pond en twee loot (de halve
itukjes en vierendelen naar gelang) Middelburgsch
gewigt houden (r). Nog worden
te Middeïburgh van elk Beest, dat op de
Markt gebracht, of binnen de Stad geilacht
wordt, zekere Ongelden betaald; als van cen
Paard één Schelling; van een Hit of Veulen
fes Groten; van een Hoorn-Beest, boven de
twee Jaren oud, vier Groten; van een Kalf
twee Groten; van een Speenlam één Groot;
van een Zuiglam een halve Groot; voor een
Speen-Varken één Groot; en voor een Volwasièn
Varken; mitsgaders voor één Winter-
Rund, en daar beneden, twee Groten Vlaams:
cn moeten de Verkopers, van den eerllen van
Bloei-
(q) Ordonnantie van het Poulleniers Gilde binnen
Middelburg, van den Jare 16.14.
Cr) Waarfchouwmg van den 28. van Bloeimaand
1688. van den 2. van Bloeimaand 1748 , en van
den ie. van Wijnmaand 1770. •

320 Verhandeling over de Zeeuwfche
moemumd tot dcn hntGen van Slachtm
van hunne ter Markt gebrachte Schapen: en
van den eerften van Slachtmaand tot den W
ten van Grasmaand, voor dc Lammeren zekerMarkt-geM
betalen, 't welk de Kopers
aan hunne,! Koopprijs korten (s) : en voor
aUe deze Marktgelden is de Pachter van dat
Middel verplicht, om de Beesten-Markten
zuiver te houden; en, opdat aan dit einde
zoude konnen worden voldaan, is het aan
enen iegelijk verboden, 0p dezelve enige •
Vuiligheid te werpen, bij de Boete van twee
Sche Imgen Vlaams; waar van de Bekeuring
en Daadhjke Invordering aan den Pachte?
toekomt, dewelke ook verplicht is, om
m z i j n e n 0 n t f a
1 Vr i' f ngér, zich, op
de Markt-dagen, tijdelijk op de Beesten-
Markt, te laten vinden, ten einde zijnen
impost te omhingen: cn mogen geene Beesten
yan de Markt vervoerd, of, die niet ter
Markt geweest zijn, geflacht worden, voor
dezelve aan den Pachter aangegeven cn
die Impost daar van betaald .is ; dan van
Avelkenlmpost de onverkochte beesten bevrijd
zijn. Waar tegen het aan elk cn cen iegelijk
vrij, ftaat om op de Marktdagen (even als
op de Jaarmarkt, te Middelburg) zijne Appelen,
Peeren, Nooten, Mispelen, Perfi-
«en cn andere Fruiten, ter Markt te brengen
en te Verkopen, zonder in het Gilde der
Frui-
O) Ordonnantie op den Impoft van Loeft en Ajuinj
mitsgaders het Markt-Geld van Jjeeftiaakn
van den 26. van Lentemaand 1720.

Jaarmarkten of Kermisfen, 321
Fruitenieren te zijn (O- Wij zullen nu met
fpreken van de berging der Paarden en Wagens
der Landlieden; noch ook van de Ordres
op de Zaturdagfche Vleesch - Markt binnen
dezelve Stad , aangezien, ontrent dit een en
ander, bijzondere Keuren gemaakt zijn ( u).
Ook zijn in andere Steden en Plaatfen hier
ontrent wederom andere bevélen gegeven ;
terwijl men, over het geheel, hier alleenlijk
moet aanmerken, dat alle deze der Steden
•Week-Markten geene mindere Voorrechten
voor dezelven zijn, dan de aan dezelve vergunde
Jaarmarkten : dit begreepen ook die
van Zierikzee, wanneer Zij zich aan dat
Voorrecht zo veel gelegen lieten leggen, dat
Zij voor den Groten Raad te Mechelen , tegen
die van Duiveland, ftaande hielden, dat,
in 't geheele Eiland van Duiveland, geene
Weekmarkt vermogt gehouden te worden;
gelijk Zij dan ook, bij uitfpraak van dien
Groten Raad, op den 24. van Wintermaand,
des Jaars 1523. in dit hun gevoelen Zegenpraalden
(v).
Doch laten-wij tot de Voorrechten, aan
Vrije-Markten vergund, weder keeren. Wij
zagen
ft) Ordonnantie op het Gilde der Fruiteniers
van den 3. van Louwmaand 1591- Art. 3. Bekendmaking
van den 15- van Wintermaand 1703. en van
den 19. van Herfstmaand 1711.
(u) Placaat van den 10. van Zomermaand 1695.
en ven den 12. van Slachtmaand 1707. Ordonnantie
op 'net Bèenhouweri-Gilde van den 31. van Wmtei;ttia-rhd
1616. „ . - v
(v) Tegenwoordige Staat van .Zeeland» ï. üfiiK
pag. 397-
• .
•tebö - Wi
Onderzoek}
of iemand
van de Ar»
relt-Vrijr

322 Verhandeling over de Zeeuwfche
beid en 't
Vrij - Geh . zagen onze'Jaar- en fommigen onzer Weelcde
der Jan / Markten met het Vrij - Geleide der HooC O-
markten af
ftand kan • verheid,in 'tgaan en keeren, begunfHod• wij
doen. zagen ook de Marktgangeren, voo?-hunne
Perfonen en Goederen, vrij van Arreit en
Bekommering gefield, zo lang die Markten
geduren : doch nu zoude men'konnen vragen,
of Zij ook van deze hunne Voorrechten
afftand mogten doen; dan of zij pehoudfn en
verplicht zijn, om, bij voor, omende gelegenheden,
dezelve, willens of on••uilen« ö
ter
hunner verdediging in te roepen? Veelen onzer
Rechtsgeleerden zijn van oordeel, &t
men die eerite Vraag, fle% 5 en de tweede,
ontkennender wijze, moet beandwoorden.

Jaarmarkten of Kermisfen. 323
mand, die van deze Voorrechten heeft afftand
gedaan, inuisfchen komt te fterven; of hij,
dan , zijne Erfgenamen daar mede zodanig
heeft.konnen befchadigen, dat dezelve zich,
met geen vrucht, op deze Voorrechten zouden
konnen beroepen; maar gehouden zijn
dien gedanen afiland van hunnen Voorzaat
geftand te doen ? De gronden van het Recht
zijn hier ontrent niet ten vollen beflisfend:
want befchouwen wij enen Erfgenaam, als
tredende in de fchoenen van enen Overledenen
, zo vinden wij hem verplicht dat geene
geftand te doen , wat de Overledene gehouden
was, daar te ftellen(x): zien wij nu daar
bij op de fchuld, voor dewelke de Overledene
van deze zijne Voorrechten heeft afgeftaan,
zo vindr men die van den zelfden aart en natuur,
als zij te voren was; naardien de overgang,
van den enen op den anderen, daar in
geene verandering maakt, (v): de Overledene,
die door zijnen Erfgenaam -hechts wordt
vertegenwoordigd, is en blijft de eigenlijke
Schuldenaar, van wiens Boedel en Nalatenfchap
dezelve Schuld geëischt kan worden
(3); en de Erfgenaam wordt, door 't aanvaarden
van dien Boedel, zelfs Schuldenaar,
en kan, uit dien hoofde , uit het Hand*
fchrift van den Verftorven, tot Betaling aan*
gefproken worden, fchoon zijn naam m de
Schuld-
(x) L. 44. Lib. 30. D. Tit. 1. Ad Senatus-Confultum
Trebelliannm.
(y) L. 1. f 2. Lib. 45. Tit. tf Digett. de Fer<
lorum Oolisratümbus.
( z)L . '108. Lib. 50. D. Til:. 16. de Ferbomm 3igt'.ificaiionibits.
X a

324 Verhandeling over de Zeeuwfche
Schuldbekentenis met zij uitgedrukt
want Hij, en de Overledene zijn ten dezen
opzichte, in Rechten maar één Perfoon, en
volgen eikanderen in Baaten en Schadens op
(b): terwijl andere Rechtsgeleerden, in tegendeel
, van oordeel 2ijn; dat een Schuldenaar,
zijn Perfoon, of Goed, verbonden hebbende,
dat verband niet verder heeft aangegaan,
dan voor zich zeiven alléén; en geenzfns
met oogmerk, om 't zelve, na zijnen Dood,
op een ander te doen overgaan , en dat,
dierhalven-, een Erfgenaam niet mag worden
Vastgehouden, Bekommerd, of Bankvast gemaakt
, uit krachte van zodanig een Verdrag,
uit het welk de Overledene, bij zijn leven,
Arreftabel zoude geweest zijn; vermits een
Erfgenaam, noch door zich zeiven verbonden
is; noch, door den Overledenen in zo verre
verbonden heeft konnen worden, om hem
Gevangen te mogen houden, wanneer hij de
Schuld van den Overledenen niet betaalde;
of voor de voldoening zekerheid llrelde: ook
is zulk een Verlof, zulk een Rechts Afiland
enkel Perfoneel, en flerft met den Overledenen.
Buiten en behalven, dat een Erfgenaam
_f» Argnmento Legis i. Lib. 4. Codicis, Tit. 2.
Si cerium petatur.
f*) L. 59. Lib. 50. D. Tit. if. de DtoerRsRmï.
M JWS. L. 11. Lib. 7. Codicis, Tit. 32. de'Mquiren-
4a, & Rjnenda Posfesftone. $. 5. Lib. 3. Inllitutionum,
Tit. 28. de Obhgationibui, qme qua/i ex Contraiïu nafcmtur.
Peckius, van Bezetten, 13.' Deel Nam. 3. en
voigg. Serlichius, Part. i. Conciuf. 75. Num' 8
Carpzovius Jurisprudentiae Forenfis Romano-Saxonicae,
Part. t. Conftitutioa. 30. Definit. 6.

Jaarmarkten of Kermisfen, 335 -
«aam van zodanigen Schuldenaar allezins gerechtigd
is, om zich Onweetend en Onbewust
.te houden van enen zodanigen Afiland; het
welk hem dan ook Bevrijden moet, van, of
Gevangen genomen, en Vast-gehouden , of
in zijn Perfoon en Goederen bekommerd , te
konnen worden 4 naardien zulks .alléén uit
het in gehreken blijven der voldoening van
eige Schuld, gefchieden kan: nog vindt men
andere Rechtsgeleerden , dewelke meencn ,
tulfchen die beide, tegen elkander over llaande
gevoelens., enen midden weg te hebben
gevonden., en zijn van oordeel, dat men, in
zulk een geval, behoort onderfcheid te maken
tulfchen zulke plaatfen, daarliet verkiezen
van eene Rechtbank, buiten den D:igelijkfchen
Rechter, zo wel den Erfgenaam ,
als den Verkiezer verbindt; en tulfchen plaatfen,
waar die Verkiezing alléén voor perfoneel
gehouden wordt (>j: en, in het eerlie
geval, zijn die Rechtsgeleerden van gevoelen,
dat, vermits de Arresten niet anders zijn, dan
r
ene gedwongene onderwerping aanbenen Buiten'i-cwonen
Rechter , de afiland van enen
Overledenen aan zijne Erfgenamen fchadelijk
is (d) : doch, in het andere geval niet. Hoe latigeU
genlijk de
Maar, wat daar ook van zijn moge 9 wij Middelburg-
gunnen gaarne, in zulke gevallen, een' ieder febe en GoefcheKermi»-
zijne verkiezing. Maar wij zullen nu overfen, of Jaargaan
om nog een en andere duisterheid, in ïnnikten,geduur Jen , in
den gevolge hun*nerGraaflijk»
Privilegiën,
(c) Sande, Lib. 1. Decifionum Frificarum, Dafini opgehelderd.
U
%)Voet ad Lib. 1. Pandeftarurn, Tit. 1. d( jfurii'Mione
•> Num. 28 & 29.
X3

32(5 Verhandeling over de Zeeuwfche
den Voorrechts-Brief der Middelburgfche Jan*,
markt voorkomende , zo veel ons mooglijk
zal zijn, op te helderen; waar uit dun die
van Goes, en misfehien ook andere,insgelijks
licht ontfangen kunnen. De Jaarmarkt tè Middelburg
begon , volgens dien Voorrechtsbrief
, op den' 22 van Hooimaand , ot' Sinte
Marie MqgdaleAe (tvónd , en geduyrde
tote vyf daegen. toe , ende niet langer, van
Peerden , ende van allen andgren Beesten;
die eerfie twee daegen van laekaie, etiae van
méreerien, of m.arferien, ende van allen
anderen Goede drie daegen enne niet langer ,
ende des vierde da ges bi der fr.nen binnen comen.
Dit Articai Ichijnt', in den eersten
opflag, vrij duister, en éehige opheldering te
vereisichen. In het algemeen bepaalt het zelve
den tijd , niet alléén, hoe lang de Jaarmarkt
geduren mag; maar ook, welke Goederen
en Waaren op dezelve vaornaamlijk
mogen te koop gebragt worden; en eindelijk,
hoe veel tijds er voor deze, en voor geene
soorten van goederen gegund wordt, om daar
in, gedurende den Markt-tijd, handel te
drijven. Wanneer men nu leest : geduyren
tote vyf daegen toe, ende niet langer: zo zoude
men die woorden fchijnen te moeten opvatten
, als of de Graaf geen langer Jaar/t
markt j aan die van Middelburg, heeft toe-'
geflaan , dan alléén voor vyf achter één volgende
dagen: en, dat, op de twee eerste dagen
, Paarden- en Beesten - Markt gehouden
zoude worden; terwijl de drie overige dagen
zouden dienen tot het verkopen van Lake-
•nen, Mercerien, en alle anderen Goederen,
zon-

Jaarmarkten of Kermisfen. 327
zonder onderfcheid: edoch, deze uitlegging
heeft, mijns-oordeels, verfcheide zwarigheden;
want ware dit zo; wat zal dan , in de
eerste plaats beteekenen, „ ende des vierde
„ dages bider fonnen binnen ccmcn% tentweeden
, dan zoude de famenvoeging der woorden
op ene andere wijze moeten gefield zijn
geweest, of veranderd worden : naamiijk
dat de Graaf verklaarde , „ een Jaarmarkt
„ gelegd en gevrijd te hebben, m zijne Poon
ite van Middelburg, op St. Marie Magdalem
avond, duurende volle vijf dagen toe,
„ en niet langer. Van Peerden , ende van
„ allen and.ren Beesten, die twee eerste dae-
,-, gen : van Laekene, ende van Mercencn»
„ ende van allen anderen Goeds drie volger, de
„ dagen , en niet langer." Maar, ten derden,
daar dit de Voorrechts - Brief is, die
niet alleen het begin; maar de during van
de tegenwoordige Middelburgfche Jaarmarkt
bepaalt, dewelke thans niet vijf, maar volle
veertien dagen geduurt; zo zoude men billijk
mogen vragen 1
: van waar zijn die negen overige
dagen gekomen ? wie heeft dezelve 'er
bij p-evoegdV wanneer is zulks gefchied? waar
d c
e n h e t
is dm *Wi Voorrecht van? want,
van zulk ene vermeerdering van tijd leze ik
nergens. Dies vatten anderen die woorden:
,. ende seduyrende tote vvf daegen tot,endeniet
langer, op," als of de Graaf zoude hebben willen
zeggen: dat de Jaarmarkt te Middelburg,
ten langllen, of niet langer zoude mogen geduren
, dan vijf Week • Marktdagen. Gaarne,
ftemme ik toe, dat de tegenwoordige Jaarr markt te Middelburg nooit langer haat, dan
V ]
X 4
J f

328 Verhandeling over de Zeeuwfche
vijf Week-Markt-dagen; en dit gefchiedt alléén
op dien tijd, wanneer de twee-en-twintigfte
yan Hooimaand, of de Feeftdag van
Maria Magdalena , op Zondag invalt; want,
anders geduurt de Kermis aldaar niet langer,
dan vier WeekrMarkt-dagen; of volle Veertien
dagen. Dat het woord dag nu en dan,
bij uitflek , kan genomen worden voor enen
Marktdag, wil ik niet langer tegenfprekenj
hoewel er mij tot hier toe geen "bewijs van
in handen gekomen is: doch de Hooftzwa-j
righeden hier tegen zijn nu nog deze : het
blijkt mij nergens, dat Middelburg, ten tijde
van Graaf Willem den Derden, met éénen
Week-Markt-dag is voorzien geweeft; of
zo die Stad éénen Week-Markt-dag gehad
hebbe, is dezelve alléén des Zondagsgehouden
: die dag toch (zagen wij hier voren)
was toen de gemeene Week-Markt-dag'in
geheel Walcheren; welken zijn Zoon, draaf
Willem de Vierde, eerst, op Dingsdag verzettede;
daar en boven, zo was die Stad dan
nog, ter dier tijd, alléénlijk voorzien met éénen
fïeek-Markt-dag; wanneer men nu begrijpen
moest, dat de Graaf had gewild,
dat de Middelburgfche Jaarmarkt zoude
liaan vijf'Week-Markt-dagen, 20 zoude dezelve
vijf gehele Weeken achter den anderen
hebben moeten geduren; dat niet waarfchijnlijk
is; en waar van ook nergens blijken
zijn; daar en boven is die uitlegging niet
in ftaat, om de zwarigheid weg te neemen,
wat men dan door de woorden : ende des
vierde daeges bi der Sonnen binnen com
verftaan moet: de grootfte waarfchijnlijkheid
hebr

Jaarmarkten of Kermisfen. 329
hebben (immers naar mijn oordeel) de ger
dachten van den Notaris en Procureur, Piekerde
Maret (ej, dat dit Articul van dezes
Graafs Brief niet fpreekt van vijf; maar van
veertien dagen i welke deze Markt zoude geduren
, en ook werkelijk zederd geduurd
heeft, en als nog geduurt. Hij meent, naamlijk,
dat men dit Articul in dezer voeo-en'verftaan
moet: deze Jaarmarkt zal ingaan
op Sinte Marie Magdalena avond, of den
0,2. van Hooimaand, ende geduyren tote vijf
daegen toe, ende niet langer van Peerden,
ende van anderen Beesten, en die eerfle twee
daegen, (na de vijf vooraf gegane dagen)
yan laekene ende van mercerien. ende van allen
anderen goede drie daegen ; ende niet langer,
ende des vierde da ges, bi der Sonnen,
binnen comen : dat is: eindigen op den vierden
dag, op welken, even als de drie vorige
, allerieije Koopwaaren , uitgezonderd
Paarden en andere Beesten, hebben mogen
te koop gebragt worden : eigenlijk wil hij
zeggen; dat de Jaarmarkt te Middelburg, 2,0
veel het verkopen en kopen van Goederen
betrof, niet langer geduurde, dan tien dagen:
en dat er van dje tien dagen vijf zouden
zijn, om Paarden en andere Beesten te
kopen, te verkopen, en te ruilen; dat is;
dat gedurende vijf van de tien dagen, Paai>
den- en Beesten-Markt zoude worden ge-
hou
(e) Hiftorifche Verhandeling der Jaar- en Week-
Markten in Zeeland in 't gemeen; en der Middel:
burgfche Kermis in 't Bijzonder. MS. 19. Hoofdig
pag. 69 en 70.
' * X 5

33° Vwlumdding over de Zeeuwfche
houden : dat er wijders twee dagen waren
gefchikt, om alJexJeije zoorten van Lakenen,
en alle andere Koopwaaren, (onder het woord
Mercencn (f) begreepen) te verkopen, te
venten, en uit te 1'nijden: en dat er dan nog
drie dagen, en ook niet langer, zouden zijn"
. voor het kopen en verkopen van alle andere
Goederen , die zo zeer niet onder de benaming
van Mercerien begreepen waren: doch,
dat op den elfden dag, "bij het aanlichten van
de Zon, dc Kerk-Mis , of het Feeft der Inwijding
van St. Pieters- of Noord-Moufter-
Kerk, beginnen zoude , en vier voile dagen
ged.uien : Waar uit men dan zien kan,
», (zegt hij) dat tien dagen, na Maria Mag-
» daieua avond, de Jaarmarkt, voor zo
„ veel het kopen en verkopen aangaat, ge-
5, houden, en ten einde was, den elfden
„ dag, züncle den eerften van Oogstmaand ,
„ of St. Picters-Dag, (gelijk: wij te voren za-
„ gen) de Hoge Mis van de Kerk van Noord-
„ Moniier, waar op gehouden wierd den
„ Ommegang van het Heilige Kruijs. Dan
„ was alles eerst in Devotiecn daar na,'
„ in een losbandig vermaak. Dan had men
„ aan Vertooningen , Spelen , Comedien
„ en Referijnen geen gebrek. Dit djiqrde vier
„ dagen , en zulx famen veertien dagen.
„ En daar mee was het Kermis uit. En
„ men
(f) Kiliom , Etyrnologicum Teutonfcae Lingaae;
Vocc Meetje , Meerfcrye. Waar van daan Mee

Jaarmarkten of Kermisfen. 33*
„ men had meest al, in plaats van de Kerk-
„ Mis in devotie te betrachten, de Kerk mis
„ geloopen. %
DezeZceuw-
Deze Jaarmarkt, hoe vrij dezelve oo.c fcbeJaar- zijn moge, voor allen, die op dezelve kwa-,
marktenwaïLn niet vrij
men, was, echter niet vrij van der Graven van der
Tollen, voor de Waaren, die op dezelve
Graven
Tollen» -
gebracht, of van daar vervoerd werden •
fchoon wel enige Schrijvers, onder de Voorrechten
der Groteen Vrije Jaarmarkten, tellen
de vrijheid van Tol en Gelei-Gelden; dat
zijn zulke Ongelden , die lleeds door Buitenlanders
en Vreemdelingen betaald v,orden,
voor het inkomen, uitgaan , of doortrekken,
in, uit, of door den Lande, voor 't gebruiken
der Stromen, Rivieren, Wegen en
Bruggen; Ongelden, die den Graaye eigen
•waren en toebehoorden. Deze Vrijheid nu
hebben die Sclirijvers getracht uit de hier boven
reeds aangehaalde Wet der Keizeren Valens
m Valentiniaan af te leiden (g), naardien
bij dezelve gezegd wordt : dat van der
Kooplieden Goederen , op de Markten,
niets mag bedongen, noch mag genoten ,
noch afgeperst worden : op deze wijze redeneert
onder meerder anderen de Hoogleeraar
op de Hoge School .re Straatsbuig
Juflus Meijer (h) „ Het recht der Jaar-
_ markten brengt mede (zegt hij), dat men
v
„ niets
( g) Lib. 4. Codic. Tit. 60. de Nundinis fc B
Mer-
catibus.
(h) In Collegio Argentoratenfi ad Lib. 50. 1 andectarum
, Tit. 11. de Nundinis, Num. 3. (Tom. 3.
pag. 883.) •

332 Verhandeling over de Zeeuwfche
„ niets neeme voor de Koopwaaren, of ter
„ Markt gebrachte Slaaven; noch enig Staan-
„ geld voor de plaatfen , op welke die
„ Waaren worden uitgeftald : want zij Haan
„ onder de beicherming der Hoge Overheid;
„ welke befchermende veiligheid uit de Wet
„ komt, naar 't zeggen van Bartolus ( / ) ;
„ zo dat noch Kooplieden, noch Handeldrij-
„ vers enige Tollen, enz. moeten betalen."
en hier op , meenen zij , dat de Rechtsgeleerde
Ulpiaan ziet, (h) als hij zegt: „ Op
„ alle tijden wordt er recht gepleegd tegen hen,
„ die, op naam, of wegens de Markt, tegen
.„ de algemééne nuttigheid aan, iets heeft ont-
„ langen of genoten:" doch men hefchouwe
Üegts die Keizerlijke Wet met aandacht, en
dan zal men daar niets in vinden, waar bij den
Kooplieden en Kramers vrijheid van Tollen
wordt toegeflaan: die Vrijheid toch was
een Voorrecht, dat niemand , dan bij een
uitdruklijke Wet, verkrijgen konde. Gelijk
Keizer Conflantin ene zodanige bijzondere
gunst uitdruklijk bewezen heeft aan dezulken
der Roomfche Krijgsknechten , die, wegens
hunne hoge jaren, of andere ongemakken,
niet meer tot den Krijgsdienst gebruikt konden
worden (f); ja Keizer Valens zelve wil,
met zijnen Rijksgenoot Valentiniaan , dat
geene Kooplieden de Vrijheid van Tollen
heb-
(0 In Leg. II. 4 Legem Jitliam Maieflatis.
{k) L. 3. 5. 2. D. Tit. 12. de Feriis fcf Dilatio^
Kibus : Fornerius, Lib. j. Rerum Quotidianarum ,
Cap. 6. ^ '
(/) L. i. Lib. 12. Cod. Tic 47. de Feieranis.

Jaarmarkten of Kermisfen. 333
hebben zouden ( m ). Zij gaven aan den zeiven,
en allen , die de Markten bijwoonden,
wel Vrij-Geleide; maar geene Vrijheid van
Lasten of Tollen, zegt Gothofredus (n). En
Johannes Parladorius verhaalt: hoe het in
Frankrijk rechtens is, dat zij, die op de
Jaarmarkten komen, de Rijks-Tollen dragen;
ten ware zij, door een bijzonder Voorrecht,
daar van worden vrij gefield (0). En de
meermaals aangetogen Fritfchius (pj, getuigt
: - dat, genoegzaam geheel Duitschland
door, de Tollen en Ongelden, door Kramers
en Kooplieden, worden betaald. Buiten
en behalven, dat het aan geene Rechtskundigen
ontbreekt, die het zeggen van den
Rechtsgeleerden Ulpiaan opvatten, van zulke
Voor- en Opkopers van Granen, die
geld van de met Graan te Markt komende
Kooplieden ontvangen, om hun Koorn,
(als 't ware) te kopen, op dat zij niet
genoodzaakt zouden konnen worden, om
bun Koorn , tot enen gellelden Prijs, aan
de Openbare Lands-Magazijnen te leveren:
of wel anderzins ; door zulk gewaand opkopen
te wege brachten, dat anderen het Koorn
tot hoger Prijs hen moesten afkopen (

334 Verhandeling over de Zeeuwfche
lieden die .zelfde Rechtsgeleerde nog op ene
andere plaats (r) fpreekt: dan wat van dat
gebruik, ten tijde dier Romeinfche Alleenheerfehers,
ook zijn moge; dit is zeker, dat,
in ons Land, niemand', 't zij van hoge of
lage geboorte,die uit vreemde Landen kwam,
of derwaards henen trok, var, het betalen der
Tol-Rechten vrij was, dan alléén dezulken,
die naar Rome, of elders, in Bedevaart, gingen
: die naar 't Hof der Frankifche en Duitfche
Keizeren, 't welk, toen ter tijd, nog
•geene beifendige Zitplaats had, trokken: die
de Landdagen - gingen bij woonen ; of die
zich met Waaren en Leeftocht naar de Legers
begaven; en van welk laatfle bij ons nog
het Vryldger bekend is ( ƒ,): ook tonen de
Graaflijke Handvesten duidelijk genoeg , dat,
ten minsten, onze Hollandfche en Zeeuwfche
Markten geene Vrijheid van Toiien genieten:
want bij 't Handvest aan die van Medenblik
verleend, in den Jare 1288, behield Graaf
Floris de Vijfde voor zich, en voor zijne
Nakomelingen-, n
et Recht van Toiien te heffen
, op hunne Vrije Jaarmarkten (i); en
hier in volgde hem Hertog IVillem van Beheren
na, in zijnen Vergunningsbrief van ene Jaarmarkt
te Lnkhyizen, in den Jare 1350. (u)
als
(r) L. 2. pr. Lib. 48. D. Tit. 12. it Legc Julia
de A'vmim, • 0
(s) Gipitularia Regis Pipini, Anni 7S7. Cap. e.
Ludovici Pit, Anni 819. Cap. 7. VanLoun, Aloude
itegecrings-wijze van Holland, 1. Deel pag. 245.
en 2.1.6'
(t) F. v. Mieris, Groot Charterboek , 1. Deel
Fol. 482. 4S6. 491.
(u) Het zelfde Boek, 2. Deel, FoL 831. %j.

'"" Jaarmarkten of'Kermisfen. 335
als ook Vrouwe Jacoba, die in haren
Voorrechtsbrief, van den jare 1417, de Tolden
bepaalde , die aan Haar betaald moesten
worden , ten tijde van de Jaarmarkt te Goes:
20 fpreekt ook Graaf Willem de Derde in
zijn Handvest gegeven aan die van Middelburg
, 't welke"" wy thans trachten op te helderen.
Hij leide en vrijdde wel deze Jaarmarkt
voor allen, die op de zelve komen
wilden, dat zij vrij en onbelemmerd konnen
vaaren , bhjven en keeren, maarniet,
dan met haer regter''Tollen : en Hij voegt
er, te gelijk, bij hoe veel Tolrechten, van
elk ter Markt tc brengen goed , betaald moet
worden ; welke bepaling, hoewel ,. haar
deze tijden gerekend , bij uitllek gering
fchijnende, echter in dien tijd, naar de fchaarsbeid,
en daar uit vloeijende meerdere waarde
der Munten , als van veel belang moet worden
aangemerkt: en zeker, onze Graven zijn
nimmer" zo mild geweest, van aan hunne
Landzaten , of Stedelingen , enige Gunsten
en Voorrechten 1
toe te Haan, zonder daaruit,
of hun bijzonder nut te trekken • of hunne
Inkomften daar mede te vermeerderen; en
hunne nooit genoeg hebbende Schatkist teflijven
: zij waren toch de geen, die alléén
deze Tollen trokken, en voor zich zeiven
genoten. Dies droegen Zij wel zorg , dat
die Tollen niet te weinig opbrachten. En 't
was hen niet genoeg, de Kooplieden en Kramers
voor hunne inbrengende Waaren te doen
betalen ; maar ook de Schepen , met welke
die Goederen werden aangebracht, waren mede
Tolrechten fchuldig. „ Ende foe wat Scepe,
dat

33

Jaarmarkten of Kermisfen. 337
,; de, (andere lezen graewe) laekenen, witte!
4, laekenen , ende allerhande voeder laekene
„ twee penn. Tourn. tè tollen. Soo wie dat
i, bonte voerièl, of bonte pelfen coopt, twee
j, penn. Tourn. van den fticke; ende die
,, van Lammeren voerfel coopt, eenen penn-.
Tourn. van den fticke. Vart allen Maer-
5, cen, ende van elcken packfele, dat der
j, Maercerye toebehoort, ende over heilagen,
(andere willen : overhoeft bezeghelt. Dit zal
zo veel beduiden : dat gefloten is) „ dat
j, fal gelden twee fchell. Tourn. Van elcken
vaete, dat twee bodemen heeft, ende ter
„ marckt comt, dat fal gelden fes penn.
„ Tourn. van allen gouden wereke, van al-
„ len filveren wereke , van allen metaelen,
j, tinnen, looden wereke; jof foo wat goe-
5, de dat hier niet vernomt en es, dat lal geven
eenen penn. Tourn. van elcken ponde
„ te tollen;"
In wat Mun-
Men ziet hier Uit, voor Eerst, welke Waate die Graafren
en Koopmanfchappen, te dier tijden, lijke TolJen
moeiten be­
Voomaamlijk, op onze Zeeuwfche Markten taaldwer- gebracht, verkocht envertierd werden; waar den.
uit men vervolgens dert Staat Van onzen
Koophandel, onder het Eerfte , en Tweede
Graaflijke Stamhuis, kan opmaken: ten
tweeden, leert mén ook hier uit, welke Tolrechten
daar voor aan , of ten behoeve van
den Graaf, betaald moesten worden: en eindelijk,
ten Derden, dat het niet even veel
was, in welke munt die Tolrechten betaald
werden: het betalen toch van deze Tolrechten
moest gefchieden met Tournoifche munt;
jhjmers de Munt-fpecien, die men gaf, moes^
Y ten

338 Verhandeling over de Zeeuwfche
t
ten op de waarde van dat Geld gebracht worden.
De naam dier Muntfpecie is ontleend
van ene Stad in 't Celtisch Gallia, wel eer
genaamd geween: Caefarodunum, om dat men
meent, dat dezelve haren oorfprong aan den
Romeinfchen Opperveldheer Ca/us Julius
Caefar, wanneer Hij, met de Romeinfche
Legermagt, de Vrije Gallen beftookte , ver-
Ichuldigd is: waar na dezelve , bij fommige
Schrijvers, in de Midden - Eeuwen , den
naam gekregen heeft van Martinopelis, om
dat de Heilige Bisfchop Martinus, die de
Gallen tot het Christen Geloof heeft helpen
bekeeren, aldaar zijnen zetel gevestigd had:
doch bij anderen, en wel bij de meesten,
komt deze Stad voor onder den naam van
Tours; misfehien wel naar de wijze , op dewelke
zij gebouwdis geworden; of van hare
ligging; of, gelijk nog wel het waarfchijnlijkft
is, om dat zij'behoort tot het
Landlchap Touraine, onder het Landvoogdijfchap
van Orleans; en welke naam van Tours
die Stad nog tot op heden behoudt, terwijl
dezelve thans met enen Aarts-Bisfchoplijken
Zetel prijkt, en, door ene Hoge-School vermaard
zijnde, tusfchen Orleans en Anjou, aan
de Rivier de Loire gelegen is (*). Van
ouds was dezelve reeds ene Grote, Fraaije en
Kooprijke Stad; en was door der Franken
Oppermagten al vroeg, met het recht, om
geld
i en z i e v a n d e z e r o t e
•t^*^Jl S > fchone en rijke
Keopftad, kortelijk J. Huhisr Geographie, met de
Aanmerkingen van W. A. Bachie;ie, i.Deel Boek.
bladz. 157.

Jaarmarkten of Kermisfen. 339
feeld te mogen munten , begunftigd. _ Ook
hebben zich de Munters dier Stad, m die
kunst zo wel gekweeten, dat hunne Muntfpecien
niet alléén, alomme, onder de Noordfche
Volken is bekend geweest; maar zelfs,
weo-ens derzelver deugdzaamheid m waarde
en gehalte, voor de befte van alle de toen bekende
Munten gehouden is ; maar die Volkeren
waren zelfs gewoon om hunnen Koophandel
daar naar te regelen; en hunne eige
Munten daar naaf te fchikken ; niet alleen,
met hunne Munten in Zwaarte, Gangbaarheid,
en Gedaante aan dezelve gehjkyormigte
maken • maar ook, met daar op de: eigene
Afbeeldingen te laten tempelen , dewelke
men op fe eigenlijke Tourfche Munten
aantreft; naamlijk op de ene zijde het gewone
Kruis in den Binnen-Omtrek, rond het
welke men den Eer- of Ete* Naam las van
den Vorst, onder wiens Regering, of op
wiens Bevel dezelve geflagen waren; en hebbende
in den Buiten Omtrek ene Christelijke
Spreuk, of den Naam va« s Waerelds Heiland
! en, op de andere zijde, ene oude,
en, bij de Eerfte Chriften Vorften meeft gebruikte.
Afbeelding Van ene Kapelle ot
Kerkje, voerende op het Spits een Kruis,
enditom£A^t: TuronasCivts. dat is: Burger
yan Tours. Zodanige-Geldman imzijn
ook onder de regeering der Hollandfche Giaven,
kloris den Vijfden; zijnen Zoon Jan
den Eerten é deszelfs Opvolger Jan den
Tweeto ook der Graven Willem den Der
den; Willem den Vierden; en nog eniger
volgende Lands-Vorsten; in deze Landen
Y 2 & c
"

54° Verhandeling over de Zeeuwfche
geflagen ge weeft; ook worden dezelve in
voornaame Munt-Kabinetten, nog tot op dezen
dag bewaard en der vergetelheid ontrok-
Ken(>;. Deze Munten werden echter op
. die wijze niet geftempeld om deze reden , ais
or onze Graven geen magt zouden gehad hebben,
om andere Eige Munten, naar hunne
Verkiezing en met hunne Jieeldtenisfen of
Wapenfchilden, te laten flnan: het tegendeel
hier van is door onze Vaderlandfche Oudheidkenners,
als Alkemade, en anderen ten klaarften
betoogd: en wordt ook allezins voldoende
beweerd in de keurige Verhandeling
van den Amfterdamfchen Rechtsgeleerden jt
tannes Chrifiophorus Nwifadi , Over he
Mum-Recht der Batavieren (xj: die deze
wï S rhande
] in i n
S ' £
l*ht gaf, toen zijn
Wel-Ede.e, den » 7. van Slachtmaand des
jaars 1754 0p '& Lands Hoge-School te Utrecht,
tot Leeraar in de beide Rechten bevorderd
werd). Maar onze oude Graven bedienden
zich van dien Stempel, o m dat dezelve
de bekendfte, en over al gangbaar
was ; en volgens welke de Handeldrijvende
Volken zich ook fchikten 5 ep om deze reden
heeft Graaft de Vijfde, ook bij zij-
7 j m
n d e n
a r e I f l
fn B e W e S t e nJ
5o., aan die van
hn,l"^ - S c h e l d e
' Weven, getankt
deze woorden • Alle Palmen/s zal
wee„en Tourmtfe. Ook bepaalde Graaf WH-
F c
lem
f>) AOcmadt. Munten der Graven van Holland
'- 59- er1 volgg. Tafel i9. 26. 22. en 25. '
Rei 7u«
ei
- tat
'° I" ail
S tira
' is
Juxis Publici.de Ture
«•e! Monetanae apud aatavoï:
J

Jaarmarkten of Kermisfen. 341
km de Derde, bij zijnen meergedachten
Voorrechts.- Brief, wegens de Jaarmarkt te
Middelburg, op hoe veel de waarde van die
Tournoife Geldfpecien gerekend moeften worden
, bij de betaling zijner Kermis-Tollen;
Hij tocht zegt in dezen zijnen Brief: „ En~
„ de allen deefen tollen fal men het aaien met
eenen grooten Tournoife , over festien pen-
,, ningen Toumojs gerekent." Om nu de juifte
waarde van die Tournoife-Grooten te konnen
berekenen naar de waarde van ons Gek',
zo is het nodig te weten, hoe veel één penning
Tournois deed, ten tijde van Graaf Willem
den Derden; het welk mij, voor als nog,
onbekend is: wel vinde ik, dat, weinig tijd*
na 't vergunnen van dezen Voorrechts-Brief,
enig verfchii ge weeft moet zijn , over het
berekenen der waarde van zulken Tournoifen
Penning, tegen onze, toen in gebruik zijnde
, Hoftandfche Munt; want die _ zelfde
Graaf gebood, op den 20. van Bloeimaand
des Jaars 1330., met zijne Ghoellen Luden,
Welgheboren, en de Steden van Holland,
Zeeland , Kennemerland en Vriesland , volgens
gemaakt Verdrag, over den twift, die
in zijnen Lande ontftaan was, wegens dewaarde
van den Paiemente; dat eenen ghoeden
Hollandfchen Penning (deze was, naar mijn
oordeel, de eigenlijke Hollandfche Munt der
Graven , die, voor Hem, in en over Holland
het gebied hebben gevoerd ; bijzonderlijk
de Oude Grooten van Graaf Floris den
Vijfden, dus waarfchijnlijk genoemd, om
dat deze veel groter waren, dan die van de
voorgaande Graven ;en zelfs groter, dan die
Y 3 van

34^ Verhandeling over de Zeeuwfche
van wijlen zijnen Vader Koning Willem ;
niet zo zeer in gedaante en uitgellrektheid ,
dan wel in waardij; van dewelken men de
Afbeeldingen bewaard vindt, bij den meergemelden
Heerc Comelis van Alkemade (y)\
of wel de Oude Grooten van Graaf Jan den
Eerden : ten zij men liever door die Hollandfche
Penningen verilaan wilde de Oude
Grooten van Graaf Willem den Derden zeiver!)
zoude gaan, of gangbaar zijn tegen twee
penninghen zwarter tomoys; en dus zoude
doen enen ghoeden groten Coninghes tornoys:
het welk een Munt was van Koning Willem,
den Tweeden van dien naam onder de Hollandfche
Graven, en dewelke acht PPAlandr
fche penningen fchijnt waardig te zijn geweeft
(z): deze waarde was echter niet altijd dezelfde;
want, uit de Opdragt van het Burg-
Graaflchap van Zeeland, door de Keizerinne
Margareet aan, en ten behoeve van haren
Zoon, Otto van Beijeren , op den iil. van
Grasmaand 1346. gedaan, blijkt; dat enen
Ouden Grooten toumois, in dien tijd, gelijk
ook bevorens in den Jaare 1309, werd°gerekend
op,^ of tegen fes tien penninghen O);
terwijl één van die Penningen ontrent het
twaalf-
(y) Munten der Graven van Holland, 19. Tafel
Fol. 54 en 55., 21. Tafel Fol. 62., 22. Tafel
Fol. 69.
O) Het zelfde Boek, 18. Tafel Fol. 48. Fr. v.
Mieris, Groot Charterboek , 2. Deel Fol. 496.
O) F. v. Mieris, Groot Charterboek, 2. Deel
Fol. 706. Mattliaeus, Tom. 1. Analectorum Veteris
Mvi pag. 746. & de Jure Gladii, Cag. 9. pag. 115.
$ Cap. 17. pag. 287.'

Jaarmarkten of Kermisfen. 343
twaalfde gedeelte van éénen Stuiver bedraagt;
zo,, dat één Groote Tournois, van ouds , bij
Ons is aangenomen ge weeft voor de waarde
van Twaalf Penningen ; of voor éénen Stuiver
(b): en deze wijze van bereken ng ,
naar de waarde der Tourfche Geld - Speciën
is vervolgens, ten aanzien van het betalen
der Graaflijke Tollen in gebruik gebleven;
zelfs ook toen nog, wanneer, en
niet tegenftaandc Hertog Albrecht van Beijcren
met beraad van Zijnen Raade , en van
de Steden van Holland cn Zeeland , op d^n
15. van Bloeimaand 1393 •> nieuwe regelen
voor het Muntwezen dezer Landen had gemaakt
, en enige nieuwe Geld-Specien laten
flaan; zeggende Hij in den des wegens uitgevaardigden
Brief: (c) „ Ende omdat on-
, fen nuwen paymente voirsz gebetert en-
„ de gefwaert is, foo gebieden Wij alle
„ penningen waer.de , (eigenlijk Pemvaer-
„ de) ende loon , dair na te gaen , ende
te warderen overal in onfen Landen voirsz,
" binnen Steden ende dair buten, fo dattet
• reden maken mach, ende dat een yegelic t
" (ijn hebbe, behoudelic onfe Tollen fulcs
" payments,als gewoenlic is, ende onfe Tolnei-s
pleghen te nemen." Om deze reden
heeft ook Gravinne Jacoba, in Hare Bevestigingsbrief
van de 'Goefche Jaarmai-kt gege-
Mr. S!mon van Leeuwen, Roomsch Ho'landsch
Recht, 2. Boek 13. Deel Num. 25. pag. 167. m ue
Uitgave van't Jaar 1744- , , . „ , „.t
(O F. v. Mieris, Groot Charterboek 3° i-C-1
Fol. 593 en 594.
Y 4

344 Verhandeling over de Zeeuwfche
ven in den Jare 1417 bevolen, dat, bij de
betaling harer Tollen de Berekening even zo
gedaan moest worden, als ten'tijde van Graaf
Willem den Derden plaats had; dat is: naar
de Tourlche Munt (J) : en deze Berekening
JS nog langen tijd daar na bjj ons in
gebruik geweest, blijkens ene Rechterlijke
Uitfpraak, op den 23 van Herfstmaand 1473,
by den Hove van Holland' gedaan, in dé
zaak tuslèhen Vranc Floris Boon enz., Eisfcher;
en Schepenen der Stede 'Vlaardingen.
nevens Gerijt Visch, Parthij Inthimeerdep
( e); in dewelke gewag wordt gemaakt van
tien pont zwarte: nog fpreekt de Zeeuwfche
Keur van Hertog Filips van Oolfeqrijk , van
den Jaare 149$ , op meer dan ééne plaats
van die Tourfche Munt; waar uit dan ook
vervolgens, in een Pïacaat van K§i?er Maxit
mhaan, m de Franfche Taal opgefteld, en
te Breda, op den 14 van Herfstmaand 1408,
afgekondigd, meer dan eens gefprokcn wordt
van een Marq de Troyes. (f) : ja nog heden
ten dage, is bij ons het Troys Marken Troys
Gewigt, ten opzichte van kostbare, ' crï
naauw - luifterende weegbare dingen , als
Goud, Zilver, juweelen, Medicijnen, cn
zoörtgehjke zaken; in gebruik: en dient nog'
bij dit alles te worden aangemerkt: dat,
fchoon onze Graven, het Recht van Geld te.
Munt
Fo^ïf' v. Mieris Groot Charterboek, 4 Deel
c ti 6
) (
r
? T
, d o n
" a r t t , e
n. Confenten, enz. betreffende de
Stede Viaardmgen, Fol. 269. en volgg.
(ƒ) Groot Hollandfche PUcaat-Uoek , j. Volum,
Column. 2579-2680. " " • ' • ' •

Jaarmarkten en Kermisfen. 345
Munten zich reeds vroeg hebben aangematigd,
het echter aan hunnen willekeur alléén
met ilond, om de waarde der Geldfpecien
te vermeerderen, te verminderen, ofte veranderen;
maar, dat ook de Edelen en Steden
daar in moeften toeftcmmen: immers ten tijden
, toen de Tweede en Derde Graaflijke
Stamhuizen, van Henegouwen en Beijeren,
het Graaflijk Bewind in handen hadden (g):
't Welk ook de reden was, dat Hertog Jan
van Brabant, met wien de ongelukkige Gravinne
Jacoba gehuwd was, zich daar toe, bij
Opene Brieven, van den 11 van Sprokkelmaand
1424, plechtigüjk verbonden heeft,
O): ook'beloofde Vrouwe Maria van
Bourgondien het zelve, in Haar Groot-Privilegie
van den-Jare 1476 (O- Weshalven
men het ook voor ene fchending yan 's Lands.
Grond-Wetten en Voorrechten hield, wanneer
Maximiliaan, ontrent den Jaare 1489,
als Voogd over zijnen minderjarigen Zoon
Graaf Filips, op zijn eigen gezag, tot nadeel
van den Lande en 's Lands Ingezetenen,
de waarde van het Geld veranderde.
De Tollen nu, die op de Jaarmarkten voor
den Graaf moeften betaald worden, zo van
het
(g) Rinenis Budelius de Monetis & Re Nummaria,
Lib. j. Cap. 5. part. 21. g. 1. en 2. 17. Huher
de Jure Civitatis Lib. 3. Seétion. 3. Cap. 2. Ane.
Mathceus, Lib. 2. De Nobilitate Cap. 12. pag. 281.
fC1
('/0 Fr. v Mieris, Befchrijving der Bisfchoplijke
Munten, en Zegelen Yan Utrecht, pag. 51.
(i) Wagenam Vaderlandfche Hiftorie, 4 Deel. 14
Bock. pag, 260 en volgg.
Y
5
Wie de ToU
lcn verfchuldigd"
waren
te bctaleii.

346 Verhandeling over de Zeeuwfche
het Schip, waar mede de Goederen werden
aangebracht en vervoerd , ais van de Goederen
zelve; werden allen niet even eens betaald.
De Schipper moest, volgens des Graafs Voorrechts-Brief,
zijn Schip bevrijden; want Hij
zegt in dcnzelven „ Ende foo wat Schepe, dat
,, binnen deefer Jaermarkt comt, met Goede
„ te coope, dat Schip lal Ons geven lés Pen-
„ ningen Tournois te Tollen." Maar de Tolrechten
op de aangebrachte Paarden, Beesten
en Koopwaaren kwamen ten laste van de
Kopers, want; ten dezen opzichte, zegt, gemelde
Graaf in dien Voorrechtsbrief: „Ende
„ foo wie dat die voorfchreeven Beesten
„ coopt, die fal deefen Tollen Gelden." En,
ten opzichte der aangebrachte Waaren ; als
Lakenen, enz. te Tollen ; „ Soo wie dat-
,, fe vercoopt, ende die fe coopt, die geld
,, deefe Tollen." De reden van deze bijzonderheid
, zal, naar mijn oordeel, deze zijn:
dat die Goederen, ten nutte, en ten behoeve
van de Kopers, werden in gebracht; en dat dus
deze ook verplicht waren, om de Ongelden,
daar op geheld, aan den Verkoperen te vergoeden
; of wel zelfs te betalen : dan die
Goederen, integendeel, voor dewelke geen
Kopers te vinden waren geweest, die dus onverkocht
gebleven waren, en wederom uitgevoerd
moeften worden, van dezelve werd
de Tol bij den uitvoer betaald; want in den
meergemelden Voorrechts - brief wordt hier
ontrond gezegd: „ Dit moegen fy weder wt-
„ voeren omme deefen felven Tollen, eft dat
„ fys niet en vercoopen." welk Tolrecht, in
dat geval, door den Uitvoerder betaald werd:
en

Jaarmarkten of Kermisfen, 347
en niets was van het betalen dezer Tollen
vrij, dan alléén zulke Dieren, die nog bij %
voedzel, of bij de melk van hunne moeder
leefden, die nog zogen: en Maers-wifve, of
Maevfen-manne, die haere Coopmanfceps
beneden de Ponde Waert is: dat is, alle
kleine ert geringe Kramers', die voor geer»
Pond waarde aan Goederen bij zich hadden:
doch nu waren alle Ponden niet even eens m
waarde, zijnde, hier te Lande, van ouds drie
onderfcheide zoorten van Ponden in gebruik
ceweésts'naamlijk; Ponden Vlaams, die
in fommige zoorten van Koopmanschappen
gebruikt werden; en waar van elk Pond,
fes Gemeene Guldens bedraagt en men is nog
hedendaags, in Zeeland, gewoon bij zodanige
Ponden te rekenen: en Ponden Uotlancts,
dewelke vooral in Pachten cn Erfrentcn gebruikt
werden ; en waar van ieder vi/ftien
Gemeene Stuivers bedraagt: en, eindelijk
Koopmans-Ponden , anders genaamd Goedheids-Ponden
, waar van elk pond nen gemee*
pe Stuivers waardig was : cn, en naar de ­
welke laastgemelde doorgaans de Boeten cn
Breuken bepaald werden. En ook om deze
reden Baillaws Ponden genaamd zouden konnen
worden : en dit was ook de waarde van
één Pond Swarten, en kwam over een met
den Gouden, of liever Goeden Kareis Gutden
'zo als die nog, in den Jaare 1520,
&baar was; doch, zedert dien tijd, m
enen Koopmans-Gulden van twintig Gemeene
Stuivers veranderd is: gelijk dan ook de Boeten
en Breuken, uit dien hoofde mede verzwaard
zijn; met de Betaling in Pontovan

Straffen o
het niet be
talen der
Graaflijke
Tollen ae-
(teld.
34 3
Verhandeling over cfe Zeeuwfche
Veertig Grooten het ftuk te ftellen (h); gelijk
dit blijken kan uit vergelijking der Boeten
en Breuken, gefteld bij de Keuren van
Zeeland (/); van den Lande van Putten (m);
in de Coftumen van Zuidholland Omniet
die der Placaten en Ordonnantiën, zedert den
gemelden Jare 1520, zo bij de Graven; als
bij de relpeaive Heeren Staaten der beide
Landen van Holland en Zeeland gemaakt:
dies zoude men hier konnen vragen, welke
Ponden in des Graven Voorrechts-brief bedoeld
worde; en, hoe veel dus de Goederen,
die Tolvrij waren, te dier tijd, moeften
waardig zijm? Wanneer men nu de fchaarsheid
der Muntfpecien van dien tijd, en de
daar door veroorzaakte meerdere waarde van
de als toen in zwang zijnde Muntfpecien
(naar dewelke, de Prijs en Waarde der Goederen
ook gefchikt w s) in acht neemt; zo
meen ik, dat men door Waaren, beneden één
Pond waardig, verftaan moet, de zulken
dewelke geen Pond goed Geld; dat is: Koop,
mans Pond; hakn konden: en die dus minder,
dan tien van onze Gemeene Stuivers
beliepen. '
» Wie nu deze Graaflijke Tollen fmokkelde;
' of gehjk de Graaf zich uitdrukt: Wie dat deefen
Tollen ontvoerde, of'ondrocge , die verbeurde
Drie Ponden Tournois: hetwelk op
on-
00 Mr. S. v. Leeuwen, Aanteekeningen op de
Cpftumeri van Rhijnland, Art. 9. Num. I pag.'uó.
(O Cap. 4. Art. 21.
1
*
('«) Art. 4.
00 Befchrijving van Zuid-Hoüand, pag. 559.

Jaarmarkten of Kermisfen. 349
ontrent vijf-en-veertig Gemeene Stuivers zal
uitkomen ; boven die Tollen vier fcatte ; dat.
is: de gefielde Tol tot viermaalen berekend;
't geen wij, hier, voren gezien hebben, dat,
in dien tijd, de zwaarfte beetering geweest,is.
Ook ben ik nu onderricht, dat deze Jaarmarkts-Tollen
thans te Middelburg niet meer
geheven worden : maar dat alle Koopwaaren,
die daar gebracht en geveild worden,
vrijelijk, zonder betalen van Tollen, Uit-en
Ingevoerd mogen worden; en dat de Schippers
alleenlijk verplicht zijn , om , aan het
fol-Comptoir,van hunne aankomst kennis te
geven; en waarvoor nu elk Koopman betaalt
Twee Stuivers van zijne Goederen, die hij
ter Jaarmarkt brengt, voor en al eer dezel­
ve mogen gelost worden (0).
Om nu de Jaarmarkten en Kermisfen in
ftille vreezaamheid te doen doorbrengen, droegen
de Graven, bij hunne Voorrechts-
Brieven, geen minder zorg voor het onderhouden
van goede en gepaste order, gedurende
dezelve; Zij kenden den aart en geneigdheid
hunner Onderzaten, die zelden
veel morgenfpraak, en nog minder verongelijkingen,
fchelden, hoonen, of bedreigingen
konnen verdragen; maar niet ongewoon waren
met vuist, of wapenen, hunnen belediger
terftond te keer te gaan; voor al het geringere
zoort van Ingezetenen, niet zelden
gewoon, op Kennis, meer dan op andere
tij-
Co) P. de Maret, Rechtsgeleerde en Hiftorifcho
Verhandeling over de Jaar- en Weekmarkten in Zee­
land ; M. S. 20 Hoofdft. pag. 73.
Waar van
de Kramers
thans vrij
zijn.
Straffen op
de ongeregeldheden
ten tijde d»r "
Kermisfen
gepleegd.

35° Verhandeling over de Zeeuwfche
tijden , den beker te ligten ; en , daar door
bedrankt geraakt, en veel fchielijker verhit
wordende, al dikwerf tot vechterijen overflaan
; waar uit vervolgens kwetzingen, en
fomwijlen wel eens döodflagen , gebeuren ;
en vonden daarom goed, om $ bij hunne
Voorrechts-Brieven, tegen zulke buitenfpoorigheden
te voorzien; met de gewone
Straffen , op zulke en diergelijke euveldaden
gefield, gedurende de Kermis-tijden, te
verzwaren. In genoegzaam alle de Graaflijke
Handvesten, bij dewelken het houden
van Jaarmarkten vergund wordt, vindt men
hier van de onvvederftreeklijkfte bewijzen,-
Ten opzichte van onze Zeeuwfche Kermisfen
, zegt de meergedachte Graaf Willem dc
Derde, in den Middelburgfchen Brief: ,, Soa
5, wat twiftelyckè faecken dat binnen deefer
Jaermarct ghefchiede, dat lal ihen twy-
,, fcatte beteren." Even zo bepaalde Graaf
jan van Ca/lillon de bcctering van alle misdaden
, op de Thoolfche Jaarmarkt (p). En
Vrouwe tjacoba van Bejieren vorderde ene
Viervoudige, voldoening van elk , die twyfchole
of vegtelijke zaken deed (q). Gelijk
nu uit elke misdaad ene tweederleije verbintenis
voorkomt, ten laste van den misdadiger
5 de ene naamlijk tot flralfe, voor de
fchending Van de gemeene rust, die zijn misdrijf
veroorzaakt heeft; de andere tot wedergeving
van de onevenheid , die hij, door
zijn
(p) Fr. v. Mievis, Groot Crarterboek, 3 Deeh
FÓL 347.
(5) Het zelfde Boe*, 4 Deel, Ftih 4173

Jaarmarkten of Kermisfen. 351
zijn misdoen , den beledigden heef toegebracht:
zo heeft, inzonderheid, de voornoemde
Graaf yan Caftillon die beide beeteringen
in 't oog gehouden, met, niet alléén, de
fchending der openbare rust, aan Hem, als
het Hoofd en den Befchermer zijner Thoolfche
Heerlijkheid en hare Ingezetenen , tc
doen boeten door ene verdubbeling van de gewone
ffrafTen ; maar ook den lijder ene dubble
vergoeding voor den geleeden hoon te
doen geven: want, die binnen de Thóolfche
Merct recht misdoet, feit twy fcatte beteren
Ons, endeden ghenen, die hij misdoet.
Dit eerfle nu, de beetering aan den Graaf
naamlijk , als ene ftraf aangemerkt, fpruit
niet voort uit de wet, bij den Graaf, tegen
het begaan van deze, of die euveldaad, vastgefteld'.
De verdorvenheid van 's menfchen
hart is toch, over 't algemeen, zo groot, dat
het, noch door de reden beftierd; noch door
de billijkheid geleid; noch door het fchadelijke,
dat hij toebrengt, weerhouden; maar
alléén door fèhrik en vrees voor ftraf, in teugel
kan worden gehouden; en deze vrees en
fthrik kan niet anders worden te wege gebracht,
dan door ene bepaalde ftraf, die den
misdadiger, of pijn , of oneer aandoet; of
hem, naar zijnen ftaat, rijklijk de beurs doet
fchudden, aan 't misdrijf vast te hechten ,
en den misdoener te bedreigen : en welke
ftraf - bepaling der Hoge Overheid alleen ig
toekomt in te richten, naar de grootheid van
het misbedrijf, en de fchadelijkheid, die door
het zelve der gemeene rust van het algemééne
best, en den beledigden in het bijznder
wordt
Waarom die
ftrsffen op
Kermistijden
verdubbeld ,
en wegens
dronken,
i'chap ook
verzwaard
worden.

35a Verhandeling over de Zeeuwfche
wordt toegebracht; welke fchadelijkheid ook
al veelmaals, kan en moet worden afgemeten,
naar de grootheid van de toegebrachte
kwetzing, in eer, of aan lijf, Óf goed>
uit hoofde van de plaats, waar het misdrijf
gepleegd werd \ uit de gefteldheid der wapenen^
waar mede het zelve is gefchied; uit
den tijd, op den welken het misdreven
werd ; en uit de omftandigheden, die het
misdrijf vergezelden; mitsgaders de oorzaak,
waar uit, of waar door het zelve was ontftaan
(;-)• Daar het nu ene Wet der Natuur
is, om, zo veel mooglijk, alle kwade en nadeelige
beginzelen voor te komen y zo brengt
cok de plicht der Hoge Overheid mede, om
de voorname gelegenheden tot het bedrijven
van euveldaden weg te nemen; immers door
de zwaarte der ftraffen daar naar in te richten
: en dit fchijnt dan ook de Graven bewo-gen
te hebben, om, tot wegneming der
meerdere gelegenheid van zich te misgrijpen,
inzonderheid het twisten, kijven, krakeelen,
en daar uit voorkomende vechterijen en verwondingen
, op Kermistijden, door de verdubbeling
der gewone ftraffen, tegen te gaan.
Een aanmerklijk voorbeeld hier van ontmoeten
wij in een Handvest van Graaf Fiom
den Vijfden, in den Jare 1326, aan die van
Vlaardingen gegeven alwaar deze Graaf zegt:
„ Waer ook de zaecke, dat yemant, in Jaer-
„ marcten, binnen der poorten vrijheden,
„ vochte, die gheen Poorter en ware; foe
., willen Wy, om die jonsten, ( dat is ter
„ gun-
Cr) L. 16. 5. 1. Lib. 48. D. Tit. 19. dc Poënis,

jaarmarkten of Kermisfen. S5S
-1 gunste ) die Wij ten Jaermercten hebben;
ende om den menen pays, om te meerde-
• ren vrede te houden: dat hij verbeure vyf-
L tien Pondt. Mer begonste een Poorter
eerst te vechten; in die Jaermarkt, op
eenen Landman, foe zoude des Lantmans
Z boete wefen, gelyck des Poorters boeten"
0): ook heeft de Romeinfche Rechtsgeleerde
Claudius Saturninus, die, onder de
Rijks- en Troonbroeders Marcus Aurelius
en Aelius Verus> bloeide, ontrent het midden
der tweede Chriften - eeuwe (t) geleerd
dat het fomwijlen wel vereifcht, dat men de
ftraffen van enige misdrijven verzwaaren moet;
naamlijk, wanneer het uit hoofde van de menigte
kwaaddoeners, nodig is, een fchnkverwekkend
voorbeeld te ftellen (»): bier
om heeft mede Keizer Karei de Vijfde, oordeelende,
nopens den Land-Staat van deze
Nederlanden, enige nadere ordres te moeten
ftellen, op den 7. van Wijnmaand 1531. gemaakt,
en op den 15. van Slachtmaand daar
aan volgende gedaan afkondigen een Groot
Placaat, ontrent verfcheide zaken, de Policie
van dit Land betreffende; waar bij, na
voor af getracht te hebben , tegen de „ ono-ereoaileerde
gulzigheid, en de dronken-
Z fchappen, die dagelicx gebeuren, in onfen
Landen van herwaarts over; in diverfche
„ Ca-
(ƒ) Handvesten in Octroijen der Stede Vlaardin
sren.F^ 21 en 22. ,
(t ) L 1. 5- 2. Lib. 20. D. Tit. 3. Qus res pi S-
«ori vel hypóthecas data; obligan nor. pofTunt. _
(M) L. 16. 5.10. Lib. 48. D. Tit. 19. ^ Poems.
z

354 Verhandeling over de Zeeuwfche
•>, Cabaretten, Tavernen , en Logysten, die
5? gehouden worden, belijden 's vvcgs, buy-
55 ten de Steden , Dorpen, ende den rech-
55 ten openbairc Hirbancm; encie in anderen
Plecken ; oik in de Feesten ende Kennis-
„fen, voorzieninge te doen, ende ibnderlin-
55 ge oicktot den Gefchülen, Doodilagen,
55 ende andere Inconvenientcn, dairuytpro-
5, cedeerende; en ten dienende te hebben bcj,
volen: dat alle die Feesten ende Kermisfen,
>, in elk van onfen Landen, gehouden fu4-
55 len moeten worden op éénen dag; fuik
5, als bij Hem , of zijne Suster de Koningin-
5, nc Regente, in zijne abfencie, bij advys
55 van den Gouverneurs, Raiden ende Pro-
5, vinciaal Rechteren van den felven Landen,
55 binnen toen vier naestkommende maenden
55 verklairt ende geordonneert zal wefen;
5, ende dat die voirlz. Feesten ende Kermisfen,
maer éénen dagen zullen dueren, op
de verbeurte van vijftien Caroli Guldens ,
5, bij den gheenen, ende elcken van hen.
„ die de voirfz. Feesten ende Kermisfen buyten,
ende langer dan den dag, dair toe
„ gheordonneert, houden zullen; ende insgelijks
bij den gheenen, ende elcken van
,5 hen, die totter voirfz. Kermisfe kommen
„ lullen: ende foo dykwyle dat gebeuren zal";
en dan gaat Hij voort, met den oorfprong
dier menigvuldige twisten, en bron van alle
misdaden, de ontmenfchenue Dronkenfchap,
zo veel moogiijk, te dempen; terwijl Hij
daar toe aan gemelde zijne Zuster, Vrouwe
Maria, Weduwe van Koning Lodewijk van.
Hongnryen, (door Hem, in den beginne van
Hooi-

jaarmarkten of Kermisfen. 355
Hooimaand, tot Landvoogdesfe der Nederlanden
benoemd, in de plaats van zijne
Moeije, de overledene Landvoogdesfe, die,
den 27 van Slachtmaand 1530, te Mechelen,
geftorven was) ernftiglijk verzocht en
beveelt; gelijk ook aan „ den Hoofd ende
„ Luyden van fijnen Geheimen Raad feer
, fcherpelyk belast, dat fy nyet lichtelyck
verlenen eenige Remisfien van dootflaghen;
', of van andere ftucken , die uyt dronken-
' fchap gebeuren fouden; maar, ter contrarje
, indien fij konnen, doen apprchende-
„ ren die geene, die , uyt dronkenfehap,
# eenighen dootflagh, of anderen quaat feijt
geperpetreert fouden hebben, den felven
* doen ftraffen, eerst, ter caufe van beuren
dronkenfehap ; ende dair na, uyt oirfake
„ van den dootflagh, of anderen quaat ftuck,
by hem gecommitteert, fonder verdrach,
foe fy van rechten wegen bevinden fullen
" te behoiren (r): " en daarom verbiedt
Hij, bij een nader Placaat; of zo genaamd
Eeuwig en altijd durend Edict, van den 30
van Louwmaand 1545 , geene kwijtfcheklingen
te geven , voor Doodflagen , in Dronkenfehap,
of op Kermisfen, begaan (j).
Of die ver»
De Geleerden echter zijn over de verbin­ z waaring
dende kracht van die ftrafftellende Graaflijke v

33

Jaarmarkten of Kermisfen. • 357
ten; ten einde door zulke ftrafilellende en
flrenge Wetten, waar van geene vergifnis
verleend mogt worden, te wege te brengen,
dat die Feesten door geene doodflagen zouden
worden bezoeteld en ontheiligd : en dat
vermits onze hedendaagfche Kermisfen merklijk
verfchiÜen van die Kerk-Feesten der
Roomschgezinden; en dezelve thans alléén
voor eigenlijke Jaarmarkten moeten gehouden
worden, noch het verdubbelen, of verzwaaren
der gewone Straffen en Geldboeten;
noch het weigeren van Vergifnis , en
ontheffing van Straf, wanneer daar voor wettige
redenen waren, op onze Jaarmarkten, 'of
zogenaamde Kermisfen, niet moeten, of konnen
worden toegepast ( V ) : en dat. ook bo-
, ven dien, 'wanneer men dat Verbod van vergifnis.
te verleencn aan Doodflagers, die pp
de Kermisfen en Jaarmarkten enen manflag begaan
hebben, wilde plaats geven ; men dan
tegelijk zoude moeten toef temmen, dat het
Gebod van maar éénen dag Kermis te mogen
houden, en zulks wel door het geheele Land,
zoude moeten plaats grijpen: doch deze Wet
is (voor zo verre .zulks bekend is) nimmer
achtervolgd geworden : ouk vindt men nergens,
"dat, na verloop van cie vier maanden,
bij de Wet bevolen, immer door de Vrouwe
Gouvernante, een zekere dag, tot het hou
den van zulk ene algemééne, en vooral op
één en denzelfden dag te vierene Kermis, benoemd
is geworden : ook zoude dit groot-
lijks
(t) Mr. Pieter Bort, TraéVaat van Crimineele zaa«
ken, Fol. 12. Gag, 3. Num. 20.
. ' ' • J
- w%

$5$ Verhandeling mr de Zeeuwfche
lijks hebben aangelopen tegen de Voorrechten'
dier Steden en Plaatfen, die met het recht
van langer, cn op zekere tijden bepaalde,
Jaarmarkten of Kermisfen te houden begunstigd
zijn: eindelijk ook, Zo die Wetten eens
hadden fland gegreepen, dan zouden dezelve
nog niet op onzer Steden Kermisfen en Vrije
Jaarmarkten tocpaslijk zjffa* naardien (zo als
wij te voren zagen) elk derzelven langer,
dan éénen dag, moeten geduren : waar van'
ons de Jaarlij kfclrc during van elk derzelven
cen tegenbewijs, dodr ondervinding geflaafd,
oplevert; ook is de èige daad van Keizer Karei
den Vijfden, in het verleenen van ene langere
Kermis, of Jaarmarkt, onder anderen aan
cue van Middelburg met deze zijne laatstgemelde
ofdres Volftrekt flrijdig: derhalven
willen zij, dat, in allen gevalle, dit Graaflijk
Verbod maar alléén betrekking zoude konnen
hebben op de zogenaamde Buur - Kermisfen >
op welken de Buurten gewoon waren, cn
ook op fommige plaatfen als nog gewoon
zijn, éénen dag, in elk Jaar, bij.den anderen
te komen , om hunne onderlinge Vriendfchappen
te vernieuwen; welken dag gemeen*
lijk met Vreugde en vrolijkheid begint, en
ook, voor een groot gedeelte aldus wordt
doorgebracht; doch niet zelden, in twisten
tweedravf verandert,; naar maate, de drank
het bloed verhit, en de harsfenen bedwelmt;
zo d.it mep win fchclden en verwijten, al
u.kmaals, tot daadlijkhekl, tot flaan en fmijten;
van liaan tot kwetzen; en van kv/etzen
mt dioden;' overging: ook' zouden , naar
hunne gedachten , die Wetten ene grote on-
bïh

Jaarmarkten of Kermisfen. 359
billijkheid behelzen ; want, waarom» zoude
een manflag 3 niet opzetlijk, en in euvelen
moede , begaan , op Kermistijden , of ter
oorzaak van gehoudene Jaarmarkt, minder
verfehoning krijgen , dan een manflag, op
dezelve wijze; maar buiten den tijd der Jaarmarkt,
of Kermis, begaan; daar de gelegenheid,
om dien te plegen, zo wel buiten,
als binnen den Kermistijd, kan voorvallen;
en de bronwel van dat kwaad, de ontmenfehende
dronkenfehap, geen mindere gelegenheid
daar toe vindt, buiten, als op Kermistijden
? Het zedelijk kwaad toch, 't geen
in den mensch woont levert dagelijks ene menigte
voorbeelden op van cle zulken, die zich
in den drank misgaan: waarom het ook niet
ontbreekt aan beroemde Rechtsgeleerden, die
van cen gematigd gevoelen, in het ilraffen
van euveldaden zijnde, de dronkenfehap,
öp zich zclven, wanneer die Hechts, bij toeval,
al was 'top Kermistijden, -iemand bevangt
, die geen gewoonte maakt van zich
te bedrinken; of die zich zclven niet met
opzet, om enen doodflag, of moord, te begaan,
bedronken heeft; veel eerder tot verfehoning
en vermindering, zelfs aan de anderzints.gewone
ilraf, willen doen dienen;
dan dezelve, tot verdubbeling, of verzwaaring
van Straf doen ftrekken («): maar an-
de-
(u) slnthonius Matthaus, De Criminibus" in Prolegom.
Cap. Num. 14. & de Poenis Cap. 4. Num. 9.
Hollandfche Confultatien en Advifen ,54 Deel. Con-
111. 292. 2 Deel. Confil. 327. Papon, Receuil d'Arrest
Notables des Cours Sowyeraines de France,
Liv. j, Tit. %. Arrest. 3. Zypteus, Nolitis Juris Bel-
Z 4 gici,

%Co Verhandeling over de Zeeuwfche
anderen houden het in tegendeel daar voor^
dat de voorgemelde Graaflijke Wetten, inzonderheid
die van Keizer Karei den Vijfden,
ook na de affchaffing der Graaflijke Regeering,
in gebruik gebleeven , enthans nog
van kracht zijn, en zulks, ten Eersten; om
dat die Wetten (naar hun oordeel) alléén op
't oog zouden hebben , de algemééne bronwel
van genoegzaam de zwaarlte euveldaden
, naamlijk dc. Dronkenfehap , zo veel
mooglijk, te dempen; immers binnen hare
oevers te binden, ten einde dezelve in geen
ftroom van erger kwaad overvloeije, en,
door hare fterkere verhitting, den, reeds door
den drank half ontmenfchten,menfch, in geen
woedend en ontembaar Dier, verandere; en
dat, vermits de Kermis-Feesten ene grotere
gelegenheid aan de dronkenfehap , om hare
hoofdrol te fpeelen, geven, de Vorst (vooral
op dien tijd ) heeft willen verhoeden , dat
men haar tot geen dekzel der fchande misbruike
(v) : en ten anderen; om dat men
nergens vindt, dat 'sLands Staaten die Wetten,
immer hebben afgefchaft, voor zo veel
het weigeren van kwijtfchelding over begane
lijfflraflijke misdaden, en de verzwaring van
ftraf, uit hoofde van zich voor af in drank
misgaan te hebben, aangaat, ooit hebben afgefchaft
: ook getuigtde zelfs de Secretaris
der Stad Delft Mr. Simon van Groenewegen
van
gici, Lib. 9. Tit. dc Abolitionibiis & Remtiïïonibus,
pag- 2 73-
(v) J. Voet, ad Lib. 48. Pandeétarum, Tit. 23,
De Seiueatiam paiBs & reftitutis, Num. 7.

Jaarmarkten of Kermisfen. 361
der Made, en verzekerde, op den ia
van Bloeimaand 1651, de volle Vergadering
van Schepenen dier Stad, op uitdruklijk bevel
der Edele Groot-Mogende Heeren Staaten
van Holland en West-Friesland, tot het
herzien van het bij hen gellagen Dood-Vonnis
over den alom zo veel geruchts gemaakt
hebbenden Syrert van der Haven, vergaderd;
dat de Raadsheeren de Wacl, en Dedel, benevens
'den gewezen Advocaat Fiscaal, doch
toen Penfionaris der voornoemde Stad Delft.,
Mr. Nicolaas van Kinfchot, hem onderricht
hadden, dat de voornoemde Graaflijke Wetten,
in den Landen van Holland, als nog
werden achtervolgd (w): en in de Aanteekeningen
van, of op den Codex Batavus van
Eduard van Zurk leest men; dat in de
Smeekfchriften tot verkrijging van Brieven
van Kwijtfchelding, of Vergifnis van lijfltraflijke
misdaden, om die reden, bepaaldelijk
den tijd , op den welken zodanige misdrijven
begaan zijn, moeten worden uitgedrukt
O): hoezeer ik nu heteerfte gevoelen
meerder zoude zijn toegedaan, als der
billijkheid , rechtvaardigheid, cn der Bebefchreve
Rechten meest overéénkomfiig,
zo zal ik mij echter voor het tegenwoordige
daar over niet breedvoerig uitlaaten. Mogelijk,
doet zich wel eens ene andere gelegenheid
op, om voornaamlijk en met opzet na
O) Nareden achter den vierden Druk van Van
Zurks Codex Batavus.
(ti) Van Zurk, Codex Batavus, llubr. van Doodfiag
en Kermisfen, §, l.
Z5
te

Verhandeling over de Zeeuwfche
te gaan, of, en in hoe verre, ene misdaad,
S dteift
> &n-wel van
V e r f c h o o n d e n d e
frh ^ ' misdaad kwijtscholden;
of met ene mindere ftraf bi
;hoortgeftraft_ te worden? doch, ik ooiieele
-thans aan mijn oogmerk, voldaan te zhn met te hebben aangetoond, dat van ouds her'
de misdaden 0p Kermistijden bedreeven
ook mdezeLanden, zwaarder, dan opan'
Are tijden geftraft zijn : ook houd, 1 di
voor een wys beftier der Stedelijke Overh ?
den, te zorgen, dat, niet alléén in het seleen,
e n t e n allen tijde; maar ook wel %
wonderheid op Kermistijden, wanhèeTfeen
met ontkennen kan, dat baldadigheM Loot
dronkenheid, en zorgeloosheid, inzond?
I a a t s h e b
Èf ? ^n; alk euveldaden zo vee
enigzins mooglijfc is, verhinderd w 0 X
dat zn, gchjk zulks in de meeste £ e n
w££'J Z1}
d
r d a a r t o c
°°
verordende
Wachten ;of, wanneer men 's Lands öf
knechten.m bezetting heeft, dlSSg
Patrouilles, over de Markt doen de v X
° m t e K r
« en Kermisgl
tegen allen overlast te beveiligen; de kwaad
doeners aantegrijpen, optebrengen, én 3
gen te nemen ; zonder dat het ?an deS5
geoorloofd mag worden, om zich op de W
rechten der Vrije Markten te beroepen ( y j :
wel-
v . Fte-

Jaarmarkten of Kermisfen* '%6f :
welke meerdere onachtzaamheid en zorgeloosheid,
op Kermis- en Jaarmarkt - tijden,
Hunne Edele Groot-Mogende, de Heeren
Staaten van Holland en West - Friesland aanmerkten
, dat, bij fommige gelegenheden >
den Staat van den Lande konde fchadelijk
zijn , en den Vijanden , inzonderheid , bij
tijde van Oorlogen, gelegenheid geven, om
daarvan zich te bedienen; en de Grens-Steden
van 't Gemeene-Best, wanneer aldaar
Kermis gehouden werd, gemaklijker te overrompelen;
en daarom, bij gelegenheid, dat
de Hertog van Lotharingen, die met den
Spanjaarden in verbond getreden was (zedert
de Franfche Kroon Hem zijn Hertogdom afhandig
had gemaakt) en , met een hoop
Krijgsvolk, ln Spaanlchen üienst overgegaan
zijnde, van tijd tot tijd, zijne winterlegeringen
dicht hart, en zelfs wel eens binnen de
Grenzen van 'den Staat betrok; op den i. van
Hooimaand 1653, ter Vergadering der Hoog-
Mogende Heeren Staaten Generaal voorfloegen:
of men niet behoorde zorg te dragen,
dat, binnen dc Grens-Steden van den Staat,
bijzonderlijk op Kermistijden, naauvvkeuriger
toezigt mogt gehouden worden; op dat
die Steden, bij zulke gelegenheden, niet, onverhoeds
, zouden overvallen worden? en
of men niet, inzonderheid, met betrekking
tot de Stad 's 'Hertogenbosch, in wier Meijerije
de Kollonel Klaauw, in't begin van dat
hm • '•- • 't •• • & ,- J a a r >
Teclius, over het Bezetten, JO Deel. Num. 7. Sichnfdus
ad Legem Unicajn Codicis , de Nundinis,
Num. 5.

Of nieuwe
Jaarmarkten
vergund
konnen worden
, zonder
naburige Steden
, met
Jaarmarkten
voorzien,
daar op te
horen ?
",64 Verhandeling over de Zeeuwfche
Jaar, met ene Bende Krijgsvolk was gelegerd
.geweest; doch door den Veld-Maarichallj
van Bredenrode, met een gedeelte der
Stads-Bezetting , gelijk ook met een gedeelte
der Bezettingen van Heusden, van de
Grave, en van .Raveltein, op 't lijf gevallen,
ge-Hagen, en den gemelden Kollonel, op zijn
êjgen wagen , gevangen genomen was. Tot
•welk voorlid den Heeren Staaten van Holland
toen aanleiding fchijnen gekreegen te
hebben, terwijl dc Jaarmarkt te 's Hertogenbosch
, dien tijd, nog op den eerften Sondag
in Hooimaand gehouden werd; doch, naderhand,
in den Jare 1716'. is verlegd op den
•Sondag, die den 124 van Zomermaand onmidlijk
voorgaat; doch thans, zedert het
Jaar 1/2-1, is bepaald, op den tweeden Sondag
"in Oogtsraaand (2).
Vermits deze Vrije Jaarmarkten geen geringe
fchade konnen toebrengen aan nabu­
rige Steden, met zulke Voorrechten niet begunstigd;
en ook het Oprechten en Inftellen
van Jaarmarkten in Steden, voorheen dezelve
njet geh^d hebbende, fchadelijk kan zijn
aan de Steden, die oudtijds het Voorrecht,
van jaarmarkten ie houden, bezeten hebben;
en ook aan die jaarmarkten zelve; zo hebben
onze Rechtsgdecrdcn onderzocht: of '&
Lands Oppermagt wd bevoegd is, om zulke
Nieuwe Jaar -Markten op te richten, en toe
te
(s) Mr. Johan Hendrik vajt Heurn, Historie der
Stad en Mcycrye- \an 's Hertogenbosch3. Deel
pag. 20. 428. 445. Fan'/Airk, Codex Batavus , Rubric,
Kermisfen, Jaar-Vrije-Martuen J7j» Nojt 2,

Jaarmarkten of Kermisfen. 365
te flaan , zonder eerst de naburige Steden ,
die daar belang bij konnen hebben, of derzelver
Overheden,, daar over op te horen? de
Keulfche Raadsheer , en niet min beroemde
Kzch±uniïigz Jndrcas Gail (a~) meent, dat
's Lands Overheid verplicht is, om het ge- •
voelen van de daar in belang hebbende of
konnende hebben Stad , of Steden, daar op
in te nemen : en zulks in navolging en naar
luid van het Voorfchrift der Keizeren Diocietiaanen
Maximiaan (b~) , voor ene gewoonte
en Wet houdende, aan niemand enige
gunst toe te flaan, waar door een Derde
zoude konnen befchadigd worden; op dat
men door Hechts weinigen te bevoordeelen,
aan een groter aantal geen meerder fchade toe
brenge. 't Welk voor iets wederrechtelijks
gehouden (c) wordt: hoewel andere die
vraag geheel anders meenen te moeten beandwoorden
(d): deze toch ziende de Jaarmarkten
in het algemeen aan, als iets nuttigs
voor 't Gemeenebest; als iets, dat het gèluk
der Stedelingen bevordert; dat hen gelegenheid
geeft, om, ten minsten ééns in 't Jaar,
zich te voorzien, binnen hunne, eige Stad of
woonplaats, van alles wat zij benodigd hebben;
'
(0) Lib. 2. Obfei-vationum Practicarum Obfcrvat.
6~o. Num. 24 & 25.
(fe) L. 4. Lib. 8. Cod. Tit. 49. De Emancipationihns
Liberorum.
(c) L. 3. Lib. 50. D. Tit. 10. de Operibus Pctblicis.
(d) Fritfchius , Gymnasmatis Juridici de Regali
Nundinarum Jure ac Privilegiis, cap. 4. g. 1:

366 Verhandeling over de ZceiDvJtfo
ben $ en welk zij anderzints elders, en van
buiten, zouden moeten haaien, doch 't geen
elk niet even gelegen komt; deze voorzorg
der Overheden houden zij dus niet zo zeer
voor ene wangunst, ofnaarijvcr, ontrent de
bijleggende Steden, en derzelver Ingezetenen,
of Jaarmarkten ; maar voor ene loflijke oplettenheid,
om het gemak hunner eigene Ingezetenen
te bevorderen; en dit voordeel ten
opzichte dier Ingezetenen meencn zij dat rijklijk
opweegt tegen het geringe nadeel, dat
andere Steden , Ingezetenen , of Jaarmarkten,
daar door konnen lijden: en dat ook,
daar en boven, elk Gemeenebest, en elke
Stad opzich zeiven, haar eige welzijn en
voordeel tot hare hoofdwet maken moet: dat
ook daar ene zodanige Stad geen minder nuttig
lid van het Gemeenebest is, dan die andere
reeds met zulke Voorrechten begunfligde
Steden, dezelve daarom aan de Overheid niet
moeten verhinderen, om gebruik te maken
van hun recht, dat zij, als Overheden, hebben,
om ook deze hunne, niet of min begunfligde
, Onderzaten, insgelijks met diergelijke
Voorrechten te begunfligen: en zulks
wordt te recht door den Rechtsgeleerden Ulpiaan
met een zeer natuurlijk voorbeeld opgehelderd
(e): waar in hij zegt: „ als iemand
„ goed vond ene Waterwel in zijn eigen huis
„ te doen opgraven; maar,bij het openen van
„ de-
Ce) L. 24. 5. 12. Lib. 39. D. Tit. 2. dc Damne
Infefto & L. 16. end. & Eodein, L. 9. Lib. 8. D.
Tit. 1. de Seniiutikis.

Jaarmarkten of Kermisfen. 367
„ dezelve, bevond,dat daar door ene andere,
die in zijns Buurmaus Put, tot dien tijd toe,
„ haar water gegeven had, was getroffen, en
„ zodanig afgefneden, dat zij haar water niet
,* meer in den Rit van zijnen Buurman btagt;
„ maar al haar Water nu in die nieuwe Put opgaf;
zo zoude immers die Buurman, hoewel
„ hij voor zich zeiven dat meerder Water moest
„ misfen, geen recht van klagen hebben over -
„ zijnen Buurman; veel min gerechtigd zijn,
„ om den zeiven te noodzaken, dat deze, dien
„ nieuw gegraven Put zoude doen dempen
„ naardien die Graver niet konde veronderfleld
„ worden, zijnen Buurman, door het gebruik
van zijn eigen recht, opzetlijk te hebben wil-
„ len benadeelen "; en tot flaving van dezen
Rechtsregel beroept die zelve Rechtsgeleerde
zich insgelijks op het getuigenis van vroegere
in die Kunst ervare Mannen, bijzonderlijk
op dat van Ulpius Marcellus, in leven Raad
van den Keizer Antoninus (ƒ): dat nu ook
in Nederland, op dezelfde" wijze gedacht
wordt, ontdekt men uit de handelwijze van
dc Hoog-Mogende Heeren Staaten Generaal;
wanneer Zij aan die van Oedenrode, één der
Dorpen in de Meyerye van 's Hertogenbosch,
in den Jare 1649, niet beletteden twee Jaarmarkten
te houden; niet tegenflaande de R.egeering
dier Hoofdftad daar tegen vertogen
'deed inbrengen, en daar bij aandrongen: hoe
hunne Voorzaten, in den Jare 1613. reeds
den
. (.0 L. 2. 5. 9/ L. 1. 5. 12. Lib. 39. D. Tit. 5.
«V Amv., & Aqiia pluviae Arcmdae.

368 Verhandeling over de Zeeuwfche
den aan Aarts-Hertog Albrecbt, niet alléén,
had te kennen gegeeven, dat de Kleine Steden
en Dorpen in de Meyerye, gedurende den
Spaanfchcn Oorlog, verfcheide Jaar- en Week-
Markten , op valfche voorgevens hadden
weeten te verwerven, waar door die Hoofdftad
geheel in verval geraakt was; en dat Zij
daarom den hooggemelden Aarts-Hertog hadden
; verzocht, om met verzoek van die
Nieuwe Jaar- en Week - Markten te willen
vernietigen: dat de Aarts-Hertog heronderzoek
van die zaak wel had gelieven te Hellen
in handen van enige Gemagtigden van den
toen nog Gemeenen Raad van Brabant, ten
einde , ware mooglijk, tusfchen de Hoofdftad
en die van de Meyërye, een vergelijk te
treffen; en dat dit Verfchii nog niet was afgedaan
, wanneer die Gemeene Raad van Brabant
was gefcheiden, en een Nieuwe Raad,
in 's Hage, overgebracht: dat, daar en boven
, onder de Voorwaarden, ©p dewelke
die Hoofdflad aan de Algemééne Staaten is
overgegeven, bedongen was; dat alle de
Jaarmarkten, gedurende de Nederlandfche
Onlusten verkreegen, zouden moeten ophouden
: dat ook die Nieuwe Jaarmarkt te Oedenrode
zoude invallen op dien zelfden tijd, op
den welken de Hertogin ne Johanna, in den
Jare 1403 , ene Markt aan de Stad 's Hertogenbosch
verleend had: en dat Zij derhalven
als nu den Raad van Staaten , in wiens, handen
het verzoek van Oedenrode gefield was ,
verzochten , om te ^willen bewerken : dat
de Algemééne Staaten niets, tot nadeel van
liet nog niet afgedaan Verfchii voor den
to
Raad

jaarmarkten of Kermhfeti, *6j
Raad van Brabant hangende , wilden beflui*
ten; nocli tegen de Voorwaarden van de
overgave dezer Hoofdftad geliefden te handelen
(g): dat, nopens dit Verfchii, iets is
belloten , is mij nergens gebleeken : ook getuigt
de zeer kundige Historiefchrijver, de
Heer Mr. Johan Hendrik van Heurn (Ji)
des wegens dit volgende: „ 'k Heb nergens
„ gevonden wat hier op gevolgd zij. Ze-
„ ker is het, dat, tot heden toe, de Jaar-
„ markten , in de Meijerije, ten tijde der
„ Oorlogen verkregen, niet afgefchaft;
„ maar, integendeel , veele nieuwe , aan
„ verfcheiden plaatfen, in de Meijerije,
„ zedert, verleend zijn; zonder dat de Re-
„ geering van 's Hertogenbosch op die ver-
„ zoeken gehoord is. Het welk uit veele
„ voorbeelden blijkt." Wat daar van zijn moge
, zoude ik echter (onder verbetering) van gedachten
zijn, en wel op grond van den Rechts-
Rccel, door de Keizers Theodofius en Falentius
vastgefteld en voorgefchreven (**), naamlijk:
dat men de Voorrechten der Hoge Overheden,
tén voordeele van iemand volftrekt
verleend, nimmer, in bijzondere gevallen,
ten zijnen nadeele, moet doen ftrekken;
en dat dus ene Hoge Overheid best doet,
met op de verzoeken, om Nieuwe Jaarmarkten
op te rechten, de Regeering van ene
zoda-
(g ) Notulen van de Regeering der Stad 's Herrogenbosch
van den 16. van Grasmaand 1649.
(/;) Historie der Stad en Meyërye van 's Hertó.
«•'enbosêfi, 3. Deel 12. Boek pag. 11.
(;) Li 6. Lib. t. Cod. Tit. 14.' de Legibus,.
A a

3/0 Verhandeling over de Zeeuwfche
zodanige Stad of Plaats, die daar bij volftrekt
enig belang heeft, te horen , en hare
redenen te overweegen , ten einde (alvorens
te belluiten) na te gaan, wat het meeste voordeel,
en het minfte nadeel, aan 's Lands algemeen
welzijn kan toebrengen: en dus op die
zelfde wijze te handelen, als Keizer Karei, de
Vijfde ontrent de Stad Zierikzee, dewelke
van den Hertog Filip van Bourgondien,
bij enen Openen Brief, van d.en 13 van Lentemaand
1425, verkregen hebbende: dat geen
Koorn uit het Eiland van Schouwen mogt
worden uitgevoerd; ten zij het eerst ééne
Marktdag te Zierikzee was te koop gebracht:
doch, naardien dit Voorrecht merklijk fcheen
té zijn tot nadeel van de Smalftad Brouwershaven,
en de toen zeer neeringrijke Dorpen
Bommenee en Dreifchor, uit dewelke ene
menigte Koorn werd uitgevoerd; zo wilde
de voornoemde Jongere Graaf Karei den Zitrikzeenaren
dat, door nep, van den vorisen
Graaf verkregen, Voorrecht niet bevestigen,
voor dat Hij de gemelde Smalftad, en die
beide, daar bij merklijk belang hebbende,
Dorpen, daar op had gehoord : waar na Hij
aan die van Zierikzee, op den 30. van Grasmaand
1532, nietalléen dat hun Voorrecht bevestigde;
maar aan dezelve, daar en boven,
verlof gaf, om, ter handhaving van dat hun
recht, op alle plaatfen in het Eiland Schouwen
, van waar Koorn kan worden uitgevoerd,
bepaalde Wachters te ftellen : waar
bij die van Zierikzee nog verkregen, dat, bij
Uitfpraak, door den Groten Raad te Mcchelen,
op den 24. van Wintermaand 1523,
bij

Jaarmarkten of Kermisfen. g^x
bij voorraad verftaan is: dat geene Week- Markt
m ffansch Duivelandmvg wordengehouden (f)-
En de Verklaring door den Canfelier van Brabant,
te Brusfel, gegeven brengt mede: dat
geene Leen-Heeren, in dat Hertogdom, met
Hoge, Lage en Middelbare Jurisdictie verleid,
vrijheid hebben, om , binnen hunne Heerlijkheden,
Jaarmarkten op te rechten (/); het welk
waarfchijnlijk is\, om de Steden aldaar geen afbreuk
te doen, en hare Jaarmarkten niet te
ben.ade.elen: en hier in verfchilien onze Zeeuwfche
Ambachts-, Hoge, en Vrije Heeren, merklijk
van die van Brabant ; want, behalven de
voorbeelden hier voren reeds bijgebracht, zo
vindt men hier Ambachts - Heeren, die, alleen
Middelbare en Lage Jurisdictie hebbende, hunne
Heerlijkheden vergunden Jaarmarkten té
houden: ook heeft de Ambachts-Heer van
Brigdamme, in Walcheren, in den Jare 1745,
ene Jaarlijkfche Markt, welke beginnen zoude
met den 18. van Zomermaand, en acht
.achter één volgende dagen geduren, op deze
zijne Heerlijkheid ingefteld: en deze Markt
wordt, tot heden toe, zonder iemands tegenzeggen,
gehouden.
Tot dus verre gezien hebbende , hoe de
Jaarmarktenen Kermisfen, in Zeeland, begin
genomen hebben; hoe die gehouden worden
; welke Voorrechten aan dezelve gefchonken
zijn ; hoe, en ten wiens behoeve , die
Voor-
(*) Tegenwoordige Staat van Zeeland, 1. Stuk
pag. 396 en 397.
(i) Mr. PieterBort, Tratïaat van Hoge en Aml>achts-Heerlijkheden,
2. Deel Num. 4.0.
Aa a
3p wat wij-
:e het Recht
/iin jaarnarkten
tc
jouden bij
ie Steden
verloren,
en aan da?

7-Wc onttrokken
kan
werden.
373 Verhandeling mr de ZttmfcU
Voorrechten ftrekken \ cn wie van dezelve
zijn uitgefloten; en dat dit alles bij dc Steden,
van oudsher, is aangemerkt voor ene gunst, ten
nutte en dienfte der Steden, en derzelver Ingezetenen,
van 's Lands Hoge Magten alléén
verkregen; zo ftaat ons nog te bezien, of,
hoe, op wat wijze, en om welkeredenen,
die gunst bij de Steden verloren, en aan dezelve
onttrokken zoude konnen worden. De
Geleerden zijn 't ontrent dat alles met den anderen
op verre na niet eens. Sommige denken,
dat, vermits onze Bevoorrechte Vrije
jaarmarkten alléén blote bcgunltigingen, dooide
Hoge Overheid den Steden gelchonken,
zijn ; zonder dat het houden, of niet houden
van zulke Jaarmarkten, ietwes geven of
nemen kan, noch aan de Grondwetten van den
Staat, noch aan de gefteltheid der Steden of
Plaatfen, daar'zij gehouden worden; waar
van dc opfehortingen, voor écn en meer jaren,
in fommige Steden, de levendigfte blijken
opleveren; daarom ook de Hoge Overheid
de magt hebbc, om onze Vrije jaarmarkten
of Kermisfen, zo zij zulks goedvond, geheel
en al willekeurig, af te ïchalfcn, te doen ophouden,
en van de ene plaats naar de andere
te verleggen. Ten aanzien van de Buitenlandfche
Jaarmarkten , Kermisfen , of Misfen,
zijn veele uitheemfche Rechtsgeleerden van
dat gevoelen: Zij meenen, dat ene Hcogfte
Overheid de magt heeft, om hare gefchonkene
Voorrechten, wanneer 't Haar goeddunkt;
en Zij, die Voorrechten, door hunne Voorzaten
gefchonken, niet bezworen heeft; noch dat
dezelve geene Grondwetten van den Staar,
noch

Jaarmarkten of Kermisfen'. 373
noch va» ene Stad, of Plaats, uitmaaken, weder
in te trekken: doch, andere zijn van een
tegengcfteld gevoelen , en meenen , dat- gefchonkene
Voorrechten, ten aanzien van die
Steden, cn Plaatfen, aan dewelke dezelve
zijn gegeeven, en verleend, verkregene Voorrechten
zijn; bij welke de Hoge Overheid
(even als bijzondere Perfonen, de een den anderen
ene gunst kan toeftaan, voor altijd,immers
zonder enige tijds bepaling; cn daar uit
ene wcderzijdfche verpjigting geboren wordt,
voor den enen, om zijne verleende gunst gehand
te doen; en voor den anderen, om die
gunst te onderhouden en te bewaren) dat gedeelte
van Haar Recht aan zeker bepaald gedeelte
van Hare Onderzaten heeft afgedaan.
Hoe .het ook zij, dewijl dit verfchii zich niet
alléén ftiptelijk'bepaalt tot vergunde Jaarmarkten
; maar ook een merklijken invloed heeft
op andere Graaflijke Gunstbewijzen , zo aan
de Steden , als aan bijzondere Perfonen gcfchonken;
zo zal het (mijns oordeels) wel
verdienen, dat men daar op cen weinig nader
blijve flaan, cn dat verfchii der Rechtsgeleerden
, wat van nader bij, opfpeure: niet dat ik
voornemens ben , om mij, bij deze gelegenheid,
breedvoerig uit te laten, over de Voorrechts-Brieven
in 't gemeen; over het verkrijgen
van dezelve; over de magt, om deze
te vergunnen; noch over derzelver onderfcheïde
zoorten , en hunne uitlegging: zulks is
door andere, in het breede, behandeld, en het
zoude ook hier de plaats niet zijn: alléénlijk
wil ik dit ééne onderzoeken, of het der Hoogfte
Overheid vrij ftaat, om, willekeurig, Hare
Aa 3 ge-

§f4 Verhandeling over de Zeemvfche
gefchonkene Voorrechten, geene Staats-Grouden
uitmakende, of door Haar bezworen,
in te trekken? i
Of, wan­ Wat ftrekt meer ten algemeenen welzijn,
neer, en in
hoe verre de wat bevordert meer de rust en zekerheid der
Oppermo­ Ingezetenen,dat het willekeurig zij, een recht,
genheid I Iaregéfchon-
door gunst der Hoogfte Overheid verkregen,
l;eneVoor­ naar's Vorsten welgevallen, herroeplij k te zijn;
rechtenherroepen kan ? dan, ;
dat zij zeker zijn', dat het geen hen ééns,
uit gunst, is toegedaan, ook door hen , voor
altijd, zal behouden worden; dat zij zeker
zijn, van te kunnen vertrouwen, dat Hij, aan
wien zij het bellier over alles hebben opgedragen,,
niet hernemen zal, 't geen Hij eens, tot
hun welzijn , gefchonken heeft ? de RaadsheerMr.
Abraham Pieter Fremeaux heeft
(mijns oordeels) deze Vraag voldongen, wanneer
hij, op den 25 van Wijnmaand van den
Jare' 1777 , tot Eceraar in de beide Rechten
zullende worden ingewijd, ene Verhandeling
uitgaf, waar ih hij, .op ene kundige wijze,
heeft onderzocht: of de Rechten, welke de
Onderdanen en Ingezetenen van hunne Hoge
Overheden verkregen hebben, hen weder ontnomen
konnen worden? En welke vraag hij
daar in ontkennender wijze heeft verhandeld
en betoogd (m) : Ik zal zijn Betoog, dat een
Recht, door gunst of Voorrechts-Brieven-der
Hoge Overheid verkregen , even zo heilig,
zoftandvastig, zo onichendbaar, voor de Hoge
Overheid behoort te zijn, als alle andere
Rech-
(m) De Juribps Quasfitis Suböifes a Summo Prin-
:ipe non aul'erendis; Specimen Juris I'ublici l&iiv erlaks
inaugurale. .

Jaarmarkten tn Kermisfen.
Rechten, uit die Verhandeling vertolkt, hier
kortlijk invlechten: „Wie is er (zegt hij)
„ («) die, wanneer hij dit Voorftel naauw-
" keurig overweegt,mij niet toevalt, en.met
" mij inftemt, dat niet alléén het algemééne
' welzijn van ene maatfchappij niet vermeerderd;
maar zekerlijk verminderd, en bifkans
o-eheel vernietigd wordt, wanneer een
" Vorst°, naar welgevallen, tewerk zoude mo-
" oen gaan, ontrent die Voorrechts-Brieven,
" die Hij aan elk gegeven heeft; wat zoude er
" van worden,-wanneer de Trouw der Verdrao-en,
uit ene Maatfchappij, werd .wcg-
"

S/6 Verhandeling over de Zeeuwfche
„ bereiking van dat einde, dat er Vrede en
„ Rust in 't Gemeene-JJest bewaard worde v
„ dat de Trouw der Verdragen vast en on>
„ gefchonden blijve? Op wien komt het daii
„ meest aan, om die Trouw te befchermen;
wien moet dit meest ter harte gaan, dan
„ hem, die niet alléén ter behouding van
„ rust en veiligheid; maar ook ter bevorde-
„ ring en vermeerdering van het heil en wcl-
„ zijn der Leden, met algemééne Hemmen
„ gekoren en aangefteld is (o)? Maar,Haat
,, net den Vorst vrij, naar welgevallen, de
„ Voorrechten der Maatfchappij te herroe-
„ pen; dan zal het tegendeel juist plaats vin-
„ den; want, daar die Voorrechten niet an-
„ ders zijn, dan Overéénkomsten, waar bij
„ de Overheden zich aan hunne Onderzaten
„ verbonden hebben (p); blijkt het van zelfs,
„ dat, zo Hij het Recht , uit die Overécn-
„ komsten, den Onderzaten verkregen, aan
„ dezelve ontneemt, Hij met hen bedrieglijk
» te
fo) Grntiut, de Jure Belli ac Pacis, Lih. 1. Cap.
14. J. 4 & 6. Ziegkms, de Jure Maj'eftatïs, Lib. 1.
Cap. 1. 'Num. 16. fqq. Puffendorf, de Jure Naturas
& Gentium, Lib. 8. Cap. 10. Gwidlingius, de Jure
Natura: & Gentium, Cap. 12. g. 44. Vasquiüï, Controverfiaruni
lllüftrium, Lib 1. Cap. 3. Num. 1-7,
Lib. r. Cap. 26. Num. 16. Huber, de Jure Civitat.'s
Lib. 1. Cap. 44. Charron , de la Sagcile , Liv. 3.
Chap. 16. Num. 3. Voet, ad Lib. 1. Pandeétarum,
Tit. 4. de Conititutionibus Principum, Num. 6.
in fine.
( p ) Mr. Louis Stephanus Le Jeune, Difputatio Inaugurale
de Jure fummorum lmperantituH circa Prbilejjia,
Cap, 1.5. 10.

Jaarmarkten ef Kermisfen. 2,77
„ te werk gaat, en de Trouw, met welke
„ Hij aan hen verbonden is, verbreekt. Zullen
wii zeggen, of toeftemmen, dat een
, Vorst," om dat hij Vorst is, ophoudt een
Menfch te zijn? om dat Hij den teugel
'' van het Hoogfte Gebied in handen heeft,
Z onrecht mag plegen , en die Volmaakte
Wet, dat men zijn woord geftand doe,
" fchendeii? Mag hij ftraffeloos die dingen,
" en platen, waar toe de ééne Menfch
" den- anderen kan noodzaaken met voeten
''treden, en verachten (?)? Laat me-
'„ mand zulks in 't harte komen! zulke denk-
" beelden toch zouden niet min den Vorst,
' dan het Volk, oneer aandoen, en bena-
" deelen O); daar in toch legt het groot-
* fte heil van den Vorst, dat Hij zijne On-
" derzaten gelukkig maakt; dat Hij zijne
, Onderzaten, door zijn eigen voorbeeld, zo
veel mooglijk aanfpore, om de phgten
" van Regtvaardigheid en Billijkheid onder-
" liiF te onderhouden; en door het geen,
" waar toe Hij éénmaal zijne toeftemmmg ge-
" o-even heeft, heilig te onderhouden; too-
" ne dit Hem meest aan 't hart te leggen,
" dat al wat elk met recht verkregen heeft,
? ook voor altijd hem eigen blijve; en zulks
zonder enig onderfcheid , of dat Recht
" door Hem zeiven , dan wel door een bij-
" „ zon-
(,) Conringius, in pfequifltóé de Privilegiis refta
Conferendfe & revocandis, Cap. i. Fheli. 53-
(O Le Cm, Bibüotheque Choifie, Lom. I. p-5©-.
yerfis ti'.iem.
Aa 5

§fé Verhandeling óver de Zeeuwfche
» zonder perfoon, op zijne Onderzaten is
„•overgebracht; want, dusdoende beginnen
„ dc Onderzaten eerst hunnen Vorst lief te
„ hebben; cn, ai Ie hunne hoop en vertrouwen
op Hem alléén hellende, houden zij zich
„ verzekerd, dat zij geen kwaad van zulk enen
„ Vorst ooit te vreezen hebben; maar zij-dra-
,j gen blijmoedig de lasten, die Hij hen op-
„ legt, verzekerd zijnde, dat Hij van hen
„ niets vergen zal, dan alléén 'cgeen, in dc
„ daad, tenalgemcenenwelzijn,en voorfpoed
„ ftrekt. Langs dien weg leeren eerst de On-
„ derzatcn zelve der Rechtvaardigheid hulde
„ doen; elk een het zijne te geven, en zich,
„ van alle geweld en ongelijk den anderen aan
„ tc doen, onthouden; daar in tegendeel, wan-
„ neer de Vorst zijnen Onderzaten ontrekt het
„ geen het hunne is; zo Hij zelve de Verdra-
„ gen fchendt, en de Rechten, voorheen door
„ zijne Voorrechts-Brieven vastgefteld, ver-
„ breekt, zo maakt Hij hen daardoor te flech-
„ ter, dewijlmisfehien dezulken, die thans
„ een Voorrecht genieten, en hun leven en
„ vrijheid daardoor op ene gemaklijke wijze
„ konnen onderhouden; morgen, als hen.
„ dat Voorrecht benomen is,daar door in de
„ diepfte armoede gedompeld worden, en
„ hunne Vrijheid niet verder konnen gebru;-
„ ken: maar met op die wijze te handelen,
„ leert Hij de Onderdanen zelve te bedriegen,
,, Overeenkomsten en Verdragen te breken,
„ en eikanderen geweld aantedóen. Dit nu i.s -
„ zo klaar, dat ik mijfchamen zoude daar Jan-
„ ger mede bezig tc zijn : ook twijfel ik
y, niet, of elk zal mij toevallen, die zich den
» be-

Jaarmarkten of Kermisfen, 379
bedroefden cn fchandlijken ftaat verbeelden
kan van een Volk, wiens Rechten,
" zo door Voorrechts-Brieven, als ander-
" zins, verkregen, alléén van de willekeur
t van den Vorst afhangen, 't Hair rijst nu]
ten berge, als ik de droevige gevolgen
" herdenk, die uit het fchenden van Voor-
" rechten geboren zijn; naamlijk , de twee-
•\ fpalt tusfchen Overheid en Volk, ondcr-
' lingen haat tegen eikanderen, opfchuddingen
, en Inlandfche Beroerten, welke,
' lis men dezelve voor het grootfte kwaad
l ener Maatfchappij hoüdt, niet gevaarlijk
oenóeg' befchouwd konnen worden. Uit
?
' al hfet welk, zo ik mij, niet bedriege,
" blijkt, dat, dewijl ene Willekeurige m-
" trekking der Voorrechts- Brieven, en der
\ Rechten , daar uit verkregen, zo wel het
' bijzonder nut van elk Onderdaan, als het
J
' Mgemeene Welzijn moet omver werpen,,
" men dus aan den Vorst geene, zo willckeurïge,
affchaffing der eens vergunde Voorrech-
* ten kan toeftaan; maar het zelve voor zulk
?
' een Recht, (op dat ik goed rond goed
Zeeuwfch, fpreeke) voor zulk ene Wille-
" keurige Magt, moet worden gehouden , 't
3
' welk niemand van de Maatfchappij, bij
" derzelver infteffing; of toen de Hoge Over-
?• heid alle zorg voor 't Gemeene Welzijn op
" zich nam, ooit gehouden kan worden te
hebben toegeftemd: zonder dat men, met
" den Heer de Groot en den Baron de Cocccji
" Cs) daar van behoeft uit te zonderen zulke
" w
„ Voor-
CO Dc Jure P.elli ac Pacis, Lib. 2. Cap. 14. $. 13-

33o Farhandelmg over de Zeemvfifo
M Voorrechten, door welke iemand van het
„ achtervolgen ener Algemééne Wet wordt
» vrijgelleJd, waar aan hij anders zoude ver-
3 b
°nden zijn; als, onder anderen, dat nie-
" d e r
ka-misgangeren, gedurende dc
„ Markt, in perfoon of goed mag worden bc-
n k
°mmerd; welke Vrijheid , om Vreemde-
» hngen, bij handoplegging of bezetting,
„ bankvast te konnen maken, op dat men zich
„ daardoor van het bekomen van zijn achter-
„ wezen konne verzekeren , of het erlangen
» v a n t
zelve gemaklijker maken, voor één
„ der medewerkende oorzaken, om 's Lands
„ bloei en welvaart te vermeerderen,gehouden
„ wordt (f); naardien ik niet zien kan, waarom
men die Voorrechten herroeplijker zoude
konnen ftellen, dan andere: Zij zijn toch
„ mede O-overéénkomsten, welke de Hoge
„ Overheid belooft te zullen lijden, dat zij,
Ü
d l c
Yfn enige wet worden vrijgefteld, iets
, doen, dat anderen ongeoorloofd is; of iets
» achterlaten mogen, waar aan anderengehou-
J* denzijn.Wat nu ook Hentiiges (u) en P. A, de
',, Para (v) deswegens zeggen mogen, zo
v zijn toch deze Voorrechten niet meerder het
*, herroepen onderhevig, dan andere; niet, om
„ dat de Wet alléén ten voordeele van den Vorst
* verftrekt, en dus het Vrijftellen van die
m Voorrechten is een afiland van zijn Recht,
» ge-
C'0 Mr. E!i.is Lïtzac, Hollands Rijkdom, 3 Deel.
6 Hoofdft; pag. 105.
OO ln Ob ervntionibiis ad dift. II. Gmü locnr..
(v) De Jure Cutajliio non tollendo per Prinef
jen, Cap. 24.

Jaarmarkten of Kermisfen. 38 ï
„ gelijk Zieglerus (wf meent; want dit Haat
„ paal vast, dat alle Wetten niet ten voordeele
„ van de Hoge Overheid, maar ten welzijn der
„ Onderdanen moeten ftrekken: en dus alléén
„ om dat die Voorrechten niet anders, dan de
„ welvaart der Onderdanen op 't oog hebben
„ (V)". Inzonderheid nu heeft zulks betrekking
ontrent de Jaarmarkten, die den Ingezetenen
der Steden gêlegenheid geven, om, ten
minsten ééns in 't Jaar, binnen hunne eigene
muuren, het geen zij anderzins genoodzaakt
zouden zijn elders, buiten hunne Steden en
Plaatfen te halen; en waar toe een iegelijk niet
evenveel gelegenheid heeft; zien in-en te koopbrengen.
Wij meenen derhalven uit dit alles te
konnen en te mogen befluiten: dat dc Hoge
Overheid, hoe groot en uitgeftrekt Hare Magt
ook anderzins zijn moge, (inzonderheid betreklijk
tot die Voorrecht en, waar vm het verkenen:
0? niet verkenen willekeurig is) die
eens verleende Voorrechten tot het houden van
j aarmarkten , noch naar billijkheid kan intrekken;
noch naar Rechten, voor altijd, doen
ophouden. Hier toch geldt de taal van Keizer
Hadriaan aan die van Nicomedie in Natoliën,
aan de Propontis, (het tegenwoordige Jsmed.)
naar 't getuigenis van Calüfiratus (y); „ wat
„ éénmaal bij den Pvaad belloten is, moet met
"' verbroken worden. Immers niet, zo lang
„ daar
(w) zieglefur, De Jure Majeftatis, Lib. 1. Cap. 1.
Num. 16 feqq. „ r
fx) jkcaeius, De Privilegiis, Lib.3. Cap. 4.Teqq.
ry) L. s. Lib. so. D. Tit. 9- dc Du;tLis«b Otdmc

382 Verhandeling over 'de Zeeimfche
„ daar voor zulke gewigtige redenen nier zijn,
„ die den Algemeenen welvaart van dep Staat,
of van zulk ene Stad, zouden te wegebrcn-
„ gen." En ene zodanige herroeping kan te
minder gefchieden , na dat zulke vergunde
Voorrechten, door een aanhoudend gebruik
van onheuchlijke ti jden , hebben ftand gegrepen
, en dus 'blijkbare • Overéénkomsten van
den Vorst met zijne Onderzaten., ten hunnen
nutte cn voordeel, geworden zijn: want het
houden van Jaarmarkten, zoveel zulks den
handel, die daar op gedreven wordt, aangaat
heeft zijnen grond in het Recht der Volken,
dat aan niemand, met grond, voor altijd, kan
worden verboden, te oefenen; gelijk zulks de
grote alom beroemde Advocaat van Amfterdarn
Mr. Herman Noordkerk heeft aangetoond, in
zijne Rechtsgeleerde Verhandeling, bij gelegenheid,
dat hij het Leeraarfchap in de Rechten,
op Hollands Hoge School te Leyden,
verkreeg, op den 16. van Wintermaand 1728,
in 't licht gegeven (z). Dus zijn het alléén de
Vrijheden, verknocht aan onze Vrije Markten,
welke uit de goedheid onzer Lands-Hoofden
zijn voortgevloeid; cn welke alléén Zij zouden
konnen herroepen, indien dezelve niet te zeer
vermengd waren met, ofte groten invloed hadden,
op den handel zelve, die op de Jaarmarkten
gedreven wordt; zo, dat de intrekking der
eerfte aan dc vrijheid van dc andere merklijke
nadeden, cn fchaden zoude toebrengen ;
hoe-
fa) De Commerciis ex Jure Gefitium, ad Leg. 5-
Lib. 1. D. Tit. 1. de Juftiiu. !& Jure.

Jaarmarkten of Kermisfen. ^3
hoedanige, met het Recht der Volken inftemmende
Voorrechten, noch billijk herroepen,
noch naar het Recht vernietigd, of verlegd
konnen worden; voor al, wanneer er 1 gg
bijkomt, dat die gunltige Vrijheden zelve niet •
alléén zijn toe tefchrijven aan enkele gunsten
van 's Lands Oppermagten; maar voor erkentenisfèn,
vergeldingen en beloningen van gedane
dienftente houden zijn; en die de Ingezetenen
derhalven, enigzins onder enen lastigen
titul, verworven hebben. Dit erkennen verfcheide
onzer Landshoofden opelijk. Dus
heeft Hertog Albrecht, onder anderen , den
Vlisfingers het recht van Jaarmarkt te houden
fchenkende,verklaard.bij zijnen Openen Brief,
van den 12. van Grasmaand 1368: ,, Dat wi
„ ghegheven hebben, en gheven mit defen
4, Brieve, onfer Stede Vlisfunchen, om mene-
„ ghen Trouwen dienst, die fi onfen lieren bxo*
„ der Hertoghe Willem ghedaen hebben; ende
„ noch doen zullen, eene vry jairmarctbinnen
„ hoiren Stede, van allen goede te copene,
„ ende tevercopene" enz. De Vlisfingers toch
hadden aan onze Graven , meer dan eens, gepaste
hulp verleend,in hunne Oorlogen met de
Naburige Vlamingen: de gelegene legging dei-
Stad, de verkleefdheid derlnwooners aan hunne
Opperheeren, en de warscheid van Overheerfching
door Vreemden, die den Vlislingeren
als ingefchapen fchijnt, waar van zij,meer
dan eens, proeven getoond hebben, zullen niet
weinig hebben toegebracht, om 's Lands Oppe rhoofd,
wanneer Hij'tvan noden mogt hebben,
van dienst en behulpzaam te zijn. Zij fchijnen,
niet alléén de zijde van hunnen wettigen Landvoogd
,

jo*4 Verhandeling over de Zeeuwfche
voogd, Hertog Willem van Beijeren, gchou*
den; maar den zeiven met Geld, met Volt, cn
met Schepen onderlteund te hebben, wrnneer
Hij met Vrouwe Mar ga reet, zijne Moeder,
over het weder aan zich trekken van het,, aan
Hem, in den Jare 1349, opgedragen , bewind
dezer Landen, in onécnigbeid geraakte; 't welk
den droevigen grondllag van ene aanhoudende,
en voor Land en Ingezetenen zeer verderflijke
tweefpalt der Hoek fche cn Cabeljaauwlche Partijen
heeft gelegd. Hoedanige Voorrechten nu
veel eerder voor Verdragen en Overeenkomsten
, dan voor Gunsten en Mildadigheden dei-
Vorsten, moeten worden aangezien; naardien
deze zaken zijn, die zij verdiend hebben , en
dus hen eigen geworden zijn; en mitsdien ook
niet konnen worden herroepen (V); zo lang
het Algemééne Welzijn zulk ene herroeping
niet volkomen wettigt; zonder dat men openlijk
zien kan, dat het Gemeenebest, zonder
het vernietigen van der Steden Jaarmarkten,
niet meer in fland te houden is; maar
noodwendig daar door moet ten gronde gaan^
of eindlijk , dat ene volftrekte noodzaaklijkheid
vereischt, dat ene Jaarmarkt aan deze of
gene Stad ontnomen , en naar elders, verlegd
worde. Twee merkwaardige Voorbeelden leveren
de Gefchiedenisfen hier van op, het ene
in de Maagdenburger Mis; die, van wegen
de gedurige Oproeren en Burgcrkrijgen, met
voorkennis, en toeflemming der Aarts.-Bisfehoppen,
Keur-Vorsten, Paltsen Burg-Graven
00 Afgum. Leg, 4. Lft). 11. Cod. Tit. 6j. de,
Fundk Futf.monialihi,!.

Jaarmarkten of Kermisfen. 385
ven des Duitfchen Keizerrijks, aan Maagdenburg
ontnomen, naar Halle verlegd; en eindelijk
naar Leipzich is overgebracht, geworden
(£) : en het andere in de Mis yan
Mentz; want toen Keizer Fredrik de Tweede
den Rijksdag; die , zedert Karei dm
Groten binnen die Stad pleeg te worden gehouden,
naar Frankfort overbracht, ging
pok de Jaar-Mis, dewelke, bij gelegenheid
van den Rijksdag, in de eerstgemelde
Stad , gehóuden werd, in de laatstgemelde
over (c) : wel is waar, dat de Voorftanders
van de Onbeperkte Magt der Vorsten
en Opperheerep ene tweeledige Magt aan
dezelve toefchrijven, naamlijk; ene Bepaalde
, en ene Onbepaalde Magt, welke laatfte
zij gewoon zijn hunne volle magt; hun
goeddunken ; hunne goede beliefte te noemen;
en dus oordeelen zij, dat de Vorst,
uit hoofde van deze laatfte, onbepaalde
magt, alles, wat Hem goed dunkt, mag
doen; en dat Hij, daar in aan geeneregels
van rechten gebonden is; maar, naar willekeur
, over de goederen zijner Onderzaten
beitel kan doen, en aan dezelve de rechten,
die zij eens verkregen hebben, wederom
ontnemen : waar uit dan ook volgen zoude
, dat Hij aan de Steden, de Haar vergunde,
Jaarmarkten ontnemen, en dezelve
haar elders verleggen kan, wanneer Hij
zulks
(Z>) Leuter, Disquifitïö Plenar. Stapulae Saxonicae,
Num. 1655. • ...
00 Bortius, ap'ud Arumaeum de Jure rubljéo
tol. 1. DifciuT. ga. TheCai.
Bb

§86" Verhandeling over de Zeeuwfche
zulks goedvindt (d): Doch ik antwoorde geï'ustlijk
hier op met anderen „.dat zodanig een
pnderfcheid in de Magt der Opperheeren een
louter verdicbffel en een wangedrocht is, dat
zijne geboorte alleen aan de harfenen van
Pluimftrijkers verfchuldigd is, zonder dat
Zij voor dit hun gevoelen, noch in de
Natuur der Oppermogenheid, noch in de
Reden , enigen grond konnen vinden : de
Oppermagt toch is enkelvouwig, en bepaald,
om uittevoeren; 't geen vereischt wordt, om
het algemééne weizijn te behartigen, en te
bevoordeelen : daar is nooit aan éne Oppermagt
afgeftaan , om iets , *t geen het gemeene
welzijn zoude omkeeren, te mogen,
"of gebieden, of doen: nimmer is Haar zulks
geoorloofd : al haar magt toch ontleent Zij
uit den overdragt van het Volk , ter bevordering
en voorhand van 's Volks algemeen
heil cn veiligheid : te recht heeft dus
den op'gemeldcn Heere Franeaux getoond:
hoe ftrijdig het met de Natuur der Oppermagt
zij, dat men dezelve willekeurig in
haar doen fielle, cn aan Haar een vermogen
toekennc, om de rechten der Onderzaten
te vernietigen, en dezelve van hunne
eens verkregene Voorrechten te beroven:
hier uit blijkt dan ten klaarften ; dat geene
onbepaalde magt, geene volheid van magt ,
(gelijk zij fpreken) ene magt, die aan geene
(d) P. A. de Petra, de Jure quaefito non tollcndo,
per Principem, Cap. i. Num. 8 ecg. Cap. 2. Cap. 3.
Quaeftion. 1. Num. 2 & 3.

jaarmarkten of Kermisfen. 387
he perken is gebonden, die ten enenmale willekeurig
is, immer door enig Volk aan zijnen
Opperheer, és een recht, dat Hem eigen
is, kan overgebracht zijn; maar, dat alles
wat de Vorsten met geweld willen uitvoeren
, voor een misbruik van hunne magt.
te houden is : hierom laat zich Covarruvias
(fchoon onder ene eigendunklijke Heerfchappije
gefchreven hebbende) dus uit; dat hij
Verwonderd is, hoe er Rechtskundige Mannen
konnen gevonden worden, die zich
met zulk een onderfeheid in de Magt
der Opper-Mogenheden konnen bezig houden
: ook hebben, en de Spaanfche Vasquius,
en de PniislÜche Hoogleeraar, de Baron de
Cocceji (e) dit onderfeheid, met _ opzet,
wederlegd s en, hoe het ook moge zijn, zo
is dit ten minften zeker, dat zodanige onbepaalde
magt, bijzonderlijk , aan de Graven
en Opper-Vorsten dezer Nederlanden nooit
is toegeftaan: maar, dat aan dezelvcn alleenlijk
dc bevordering van 't Algemééne-Best,
langs zulke gepaste, cn , met de Vrijheid
der Ingezetenen overéénkomende, wegen en
middelen, als ook ter bevordering van dit
Algemééne welzijn, konden ftrekken, is toevertroit
vd ; en dus konden, noch dezelve
Graven en Opper- Vorsten ; noch konnen
ook.
(e) ëwamvUs, VariarünrRelclutionum Lib. 3.
Cap. 6. Num 3 Fasquiüs, Illuftrinm Controvcrflarum
Lib. 1. Cap. 1. Num. 15. Cap. 15. Num. 1-5.
Cao. 26. Num. 2. foo. de Cocceji, in Commentariis ad
Qmii, Lib. 2. de "jure Eelli ac Pacis, Cap. x,
f. 8.
Bba

388 Verhandeling over de Zeeuwfche
ook thans 's Lands Hoge Magten ('t zij
met eerbied gezegd ) aan "hunne Onderzaten
cn Ingezetenen ontnemen die rechtendewelke
zij, ter bevordering yan htm geluk,
en den welvaart hunner Steden; als ook
tot gerief der gezaamlijke Burgeren, verkregen
hebben; en, onder die, derhalven ook
niet het recht om Jaarmarkten te houden :
want, wat toch betreft de fpreekwijzen: uit
onfe Graaflijke magt, en volkomenheid: uit
onze volle magt: want het ons zo belieft, en
goeddunkt^ die men djkmaals in onze Graaflijke
Wetten, en zelfs in de Placaten van
de tegenwoordige \s Lands Staaten, na 't afwerpen
van het Graaflijk Dwangjuk, vindt;
dezelve beteekenen niet (of fchoon velen er die
betekenis aan hebben gegeven, en nog zoeken
te geven) ene onbegrensde, ene willekeurige
magt en gezag; maar duiden alleenlijk, in enen
bepaalden zin, aan ; al het gezag, '\ welk ,
als 'is Lands Opper - Hpogheid, aan Hen)
door het Volk is opgedragen ; of kan ook
genomen worden , yopr die famenvoeging
van rechten , die den Vorst, behoudens 's;
Lands Grondwetten , is toegedaan , buiten
kennis van het Volk, te oefenen (ƒ').
Bijzonder­ Evenwel, wanneer een Stad , met het
lijk , wanneer
de be . Voorrecht van Jaarmarkt begunlligd , tegen
jmnftijrde de Hoge Overheid, tegen 's Lands Graven,
Steden tegen
de of Opper - Vorsten opftond, en zich aan
eigen-
(ƒ) Zie den Raadsheer Mr. Abraham Pieter Fretneaux,
Specimen Juris Univerfalis Inaugurale, de
JüribüS quaefitis , Subdiü; a fummo Principe non
fufpfendis. 5. 24. pag. 44 — 46.

Jaarmarkten of Kermisfen. 3^9
eigenlijk gezegde Opper-Hogheids fchennis
fchuldig maakte, dan kon zij, met alle kire
jandere Voorrechten , ook dit Voorrecht, om
Jaarmarkt te mogen houden, verliezen x en
hier van geven de Gefchiedenisfen ons wederom
twee Voorbeelden aan de hand: want
men vindt, dat aan die van Frankfort, op
enen der Rijksdagen, bevolen werd, om den
Keur-Vorllen bijltand en befcherming te verr
lenen, of dat zi j anderzints alle hunne Voor?
rechten, waar onder dan ook het houden hunner
Mis, verliezen zouden: en, insgelijks,
wanneer zij den Keizer Karei den Vierden
weigerden in hunne Stad te laten komen,
en Hem dus de Poort (als '% ware) voor't
hoofd floten , om dat de Graaf van
Sebvartzburg, Gunther, tot Keizer verkozen
was; zo ontnam de eerstgemelde Keizer
Karei aan hen, bepaaldlijk, het recht van
Mis te houden, en bracht dezelve te rug naar
Mentz , alwaar dezelve, tc voren, ook gehouden'was,
omdat, zo Hij oordeelde, die
van Frankfort zich, door hun voorgemeld
wederfpannig gedrag tegen Hem, aan Hoog
Verraad en Opper-Hoogheid-fchennis hadden
fchuldig gemaakt: en 't was niet, dan na
de dood van den gemelden Graaf Gunther,
dat dc gemelde Keizer Karei die van Frank-,
fort, op Voorfpraak van den Paltz-Graaf
Ka'dölf, en den Mark-Graaf van Brandenburg,
in hun recht ? om Mis te houden,
hcrllelde (g). "
Dat
("•) Gaspari Peuceri. Chronica Carionis. Lib. 5
Fol. 685. in de Nederlandfche Vertaling van Jönr
B b 3 kar
Hoge Overheid
op
(taan.

Or het
Recht van
Jaarmarkt te
hebben verforen
kan
worden,
door liet, in
tien jaren,
niet honden
vjn Kermisfan*
Door oiiverdr.iagli.il;
misbruik 3 en .
390 Ver handeling over de Zeeuwfche
Dat ook dit recht verloren kan Worden" $
door het zelve, in geen tien achter-een-volgende
Jaren , te gebruiken, wanneer er ,•
naamlijk, niets is tusfchen beiden gekomen,
dat een Stad, of hare Ingezetenen, verhinderde
, de Jaar - Markt te houden , willen
dc meeste Rechtsgeleerden ^ op grond van
't gezegde door Modeftinus (hj: „ 't Recht
„ der Jaarmarkten van de Hoge Overheid
„ verkregen, verliest men , daar mede verleid
„ zijnde, door dezelve in geen tien Jaren
„ gehouden te hebben." Doch, vermits,
bij ons, tot het verliezen van enige rechten,
niet het ophouden van dezelve gedurende
:ien Jaren y maar gemeenlijk een derde van
ene Eeuw (dat is , een verloop van drie en
fertig Jaren en vier maanden) vereischt
wordt, zo twijfelen onze Rechtsgeleerden en
vaderlandfche Schrijvers , of niet een zo
geruime tijd bij ons vereischt zoude worien,
om het Recht van Jaarmarkt te houien,
door ongebruik, te verliezen (/').
J :er Willem van Znylen Van Nyvek, Hecré van Heere
j Varts - Bergen Joharmes Cluverius, in Epitome His-
t oriaruin Univerl'ali, in vita Caroli IV. FritJcJiius y
( jymnasaiatis Juridici de Jure & Frivitógiis Nundina-
I um, Cap. i2. Num. 41 & 43.
(k) L. 1. Lib. 50 D. Tit. 11. dc Nundinis.
(O Groetuwegen, de Legibus Abrogatis, Ad Lib.
. Iijftitutionum, Tit. 6. De Ufucapionibus & longï
t fmpoïis praefcriptionibus, pag. 25. et ad Lib. 50'.
1 'andeflarum, Tit. Ui de Nundinis. Vvtt , in COHK
leijtarüs «dreunden fituluu Num. 5.
r
Echter kan een te groot en te onverdraagijk
misbruik oorzaak zijn , dat dit Voorrecht

Jaarmarkten of Kermisfen. 391
yecht aan een Stad cn derzelver Ingezetenen
ontnomen worde. Gelijk ook, door enen
"openbaren afftand der Overheden en Ingezetenen,
ene, met het houden der Jaarmarkten
bevoorrechte, Stad dit haar Recht verliezen
kan (£). Dit Voorrecht houdt evenwel niet
op met de dood van den Schenker; maar,
zijne Opvolgers zijn verplicht en gehouden
het zelve, insgelijks, geftand te doen. Onze
Voorrechts-Brieven'houden geene tijds bepaling
in, voor hoe lang aan de Zeeuwfche
Steden verlof gegeven wordt, om hare Jaarmarkten
, of Jvernftsfen, te mogen houden:
daar in tegendeel de Schenkers van de Mark
ten aan die van Tholen en Goes duidelijk
zeggen: dat Zij aan de Ingezetenen dier Steden
deze vrijheid verlenen, voor hen, en hunne
Nakomelingen (/)•
Wij meenen dan het Recht onzer Zeeuwfche
Week- en Jaar-Markten, en zogenaamde
Kermisien, in hare benamingen; in haren
oorfprong ; in de wijze, op welke zij gemeenlijk'gehouden
worden; en in derzelver
Voorrechten cn Vrijheden, op ene Gefchieden
Rechtkundige wijze, befchouwd; en, hoe
zij wederom opgefchort, of ten enenmaal verloren
, konnen worden, te hebben voorgcfteld.
Wij hebben dus onze taak ten einde
gebracht; en verzoeken nu onzen goedgunstigen
Lezer, eerbiediglijk, om de feilen, die
er mogten ingeflopen zijn ( want niets in het
On-
(k) FritfcMus, dict. loc. Num. 45 — 48.
O) Fr. v. Mieris, Groot Charterboek, 3. Deel
Fol. 347. en 4. Deel, Fol. 418.
openbaren
afiland, kan,
men dat
Voorrecht
kwijt Sera-
msar niet
dqpr het
fteivcn van
den Vsrlea^
ner.
Be fluit der
Verhanden
linf.

£93 Verhand, over de Zeeuwf. Jaarm. en
Ondermaanfche heeft zijne volmaaktheid) edelmoediglijk
te verbeteren; of, op ene befcheideae
wijze, Ons onder 't oog te brengen:
terwijl Hij zich kan verzekerd houden,
van in ons te zullen vinden iemand, die
van anderen wil leeren ; die zich niet fchaamc
onderrichting te erlangen van 't geen hij niet
weet; en te verbeteren, Waar in hij gedwaald
hebbe. Inttisfchen Zal ik mijne Uitlpanningen
niet beklagen 3 noch de hier aan befteedde,
en van mijn hoofdwerk afgefnipperde,
uuren verloren rekenen , wanneer mijn arbeid
aan kundige en befcheide Landgenoten,
en aan anderen, enigzints behagen mag ; en
wanneer ik aan onze Zeeuwfche Week- en
Jaar - Markten , en zogenaamde Kermisfen
enig licht mag hebben bijgebracht, Vermaak
en nut te fcheppen was mijn eenig doel. Tref
ik hier in dit mijn doel, dan zie ik mijn werk
met eers genoeg bekroond , en houde mij v

D R U K F O U T E N ,
bl 13. reg. 13. ftaat Adriamim . . lees: Airïcml.
23. - - -8 &0. - - - enien . . . enige
-- 24. not (i) 2.--- zeger. Ber- Zegerus Barnardus
nardus.
1 - 28.not.(02.&3. -- Cronographus —- Chronogratftui
Saxo Saxo
i - 31. reg. 22. Joleke . . . —~. Jolcke
- - 32. — I. - - - moet ; . . **— moeten
- - 46. dc cuftos tigc . . . • lijkheid
- - 62. reg. 7. - - - baar niet . . — niet hare
9 - 82. not (y) - - - ad legat. . . . ad'egat.
. - 88. reg. 3. door kundige doorkundige
V • 99. - - - 21. Anaftatiaanfche — Anartafiaantché
- - 136. 25. Florentinsch . Florentijnsch
- - i40.not.(/-)i.&2.-- Septum — . , Septem
f • 105. reg. 23. - - -' vertrouwen . —— vertrouw
27. - - - beter . . . —» betere
l - 17» - - - 26. • - • over, en < . — over dieplaats
tiitgefpïoken, eït
not. (t) Cap; . . 1 ~— Cap. 1.
* 176. reg. 3. afgeleid. . . afgelegd.
~ - 190. - - - 9. -• - anders . . . .-. ••. andere
* - 195. 6. LandVoogd . Landvoogd, of.
Land-Voogd
. - 196. 25.&2G. begiftigde ook •—• ook begiftigde
» - 203. — xii — OeversEuphraat •* Oevers van den
Euphraat
- - 205. 25.&26. eigen-handel . , eigen handel
- - 215. 9. Saxets . . . m~mi Suxers,
not (Jt). 1. — Berstten . . . Bezetten
- - 220. — is< die de Gehoonde de Gehoonde
- - 221. 1. -- - den ze!ven . der zeiven
5. - - - die Veiligheid •—- der Veiligheid
.• - 227. - - - 2i. berden. . . , —- bereyden.
• - 230. - - - 24. - - - ingebannen . •— in gebannen
- - 233. - - - 3. zoude . . . - zal
not. (*) 3. - - - Keopold . . —» Leopold
- - 234.not.(*)- 5- - - - opgrvolgd. . . opgevolgd.
not.(t). 5. - - - Cerifien . . r • Cerijïer
- - 245. reg. 17.- -- nemen en van nemen van
26. - - - vetdiende . _ verdiende
s - 249. Ï < i 4. -.g - - opgertiild . —• opgeruijd
bl. 256-

D R U K F O U T E N .
bl. 256. reg. 14. ftaat bin . . . lees binnen
- - 161. 8. - - - Zeevaartkunde — Zeevaartkunde
of Zeevaart-kundo
- - 269. - -- 6. - - of enigen, vollen—voilen , of enigen
- - 274. - - - 3. . - - de Keizers . . — door de Keizers
not. (s). 2. - - - Sameftribus . »—• Semeftribus
- - 278.not.(*)io.-- - mortuur . . . —— mortuus
- - 283. reg. 24. - - - der Arresten , in
dit Land _ i n dit Landder
Arresteotj
- - 284. 22. - - - bijzonderinge .• • bijzonde/e
- - 292. - - - 28.CÏ29. Girecwmmndeed . • GeKcomman*
deerd
- - 295. not. (u) 7.- -- fen Jure Dominus . feu Jure Do ?
minii
cn 8. - - - Ufu . . . . Verfu
- - 303. reg. 9. - - - Hoimaand . . Hooimaand
- - 336.-- -24.81:25.---te-fer ,. . . 1—* te dcfer
r " 338- II- Mnrtinopelis . ——- Martinopolis
-- 338.not. (*) 2. - - - KeopfUid . Koopftad
347. reg. 23. --- en, en . , en
351- — i- --- heef . . . —— heeft
- " 365. — 3. - - - daar over op . ~— daar op
- - 36{j.not.(02. - • - & Eodem. . . —- & idem.
r - 307-not. (f)2.. .- Aquan, & Aqua. Amia, £f A~
qiue
de Cuftos - - - den , . . . _ ~ aan
«• . 368. reg. r. - - . den aan . . . -—- aan den
2. - - - had . . . hadden
8.8-9.- hadden; verzocht,
om met
vetzoek van die . . hadden verzocht,
om die
• " 360- — ai.&22. »•- Vakntius . . Vcdentinianus,
* - 374.not. (mij 1. fubdites . «—« Subditis
- - 377-not.(q)i. --- recta . . —— refte
- - 381. reg. 14. - - •• zien . . . te zien
Dc verdere , min zinftorende en aan onze aandacht ont-
(hapte, Drukfouten gelieve de Befchcide Leezer gunstiglijk
te verlchooncn,,