Untitled

JAC. v. ZOELEN
BOEKBINDER
KANAALSTRAAT 8
AMSTERDAM-W.
TELEFOON 8 3 4 7 0

01 1020 8790 UB AMSTERDAM

BEKNOPTE
G E S C H I E D E N I S
DER G E H E E L E
STAATSOMWENTELING
I N
FRANKRIJK-
TWEEDE DEEL,
BEHELZENDE HET VERVOLG VAN HET
EERSTE JAAR DER FRANS C HE
VRIJHEID.
mrtaaling uit een Hoogduitsch Gefchrift door
den beroemden Heer CAMPE uügegeeyen.)
M E T P L A A T E N .
TE AMSTERDAM, B>j
JOHANNES ALLART.
m cc se ii

Van den vierden Augustus af ging de Natioiiaa»
le Vergadering veel fpoediger voord in 'haare be»
zigheden , die tevens meer afdeeden en uitgeftrek»
ter waren dan vóór deezen tijd: in plaats van één
werden 'er dagelijks twee zittingen gehouden: het
grootfte gedeelte van den tijd werd belteed aan
de debatten over de nieuwe Staatsgefteldheid, te
weeten aan het voordel en de ontlceding 'derrechten
van den mensch; de bepaaling van dezelven
zou de Conltitutie, waarover men 't nu ééns
Was geworden, voorafgaan, en deezen zouden,
als 't ware, den voorgevel vormen van het groot
nieuw Staatsgebouw , het welk , met denzelven
Verbonden, den grond zoude leggen tot een nieuwe
orde, tot eenen nieuwen ijver Voor de algemeene
welvaart, en door deeze wederom tot der»
bloei, het geluk, de magt en grootheid des Rijks.
De volgende zeventien ftellingen zijn een werk
van bijna agt dagen, en men kan met waarheid
zeggen , dat geen woord , ja zelfs geen woord*
fchikking gebezigd en ter ntder gefield is, zonder
Wèl overdacht , verklaard , door de' meerderheid
goedgekeurd, e n vast bepaald te zijn;
II. D E EL. A.

4 STAATSOMWENTELING
I.
„ De menfchen worden vrij en niet evengelijke
„ rechten geboren, en blijven vrij,en in het bezit
„ van deeze rechten. De maatfchaplijke onder-
„ fcheidingen kunnen niet dan op de algemeene
„ welvaart gegrond zijn.
II.
„ De bedoeling van elke maatfchaplijke verbintenis
moet weezen inftandhouding der natuur-
„ lijke en onvervreemdbaare rechten van de
menschheid: deeze rechten beftaan in vrijheid»
„ veiligheid der eigendommen, algemeene zeker-
„ heid, en het vermogen om zig tegen verdruk-
3, king te kunnen verzetten.
BEL
„ De hoogfte magt berust wezenlijk in dea
„ boezem der Natie : geen bijzonder ligchaam,
„ (corj&/)g een
afzonderlijk perfoon,kan de minfte
„ magt hebben en uitoefenen , zo dezelve niet
„ uitdrukkelijk door haar aan hem opgedras,
gen is,
' IV.
„ Vrij zijn is, alles te kunnen doen, waardooi

, IN FRANKRIJK. $
,, niemand, hoe genoemd, benadeeld wordt: bij
„ gevolg heeft het genot van de natuurlijke rech-
,, ten bij ieder mensch geene andere paaien, dan
„ die, welke aan de andere leden het vrij genot
„ van dezelfde rechten verzekeren: deeze grenslij
„ nie kan alleen door de wet bepaald worden.
V.
„ De wet alleen heeft het recht, om daaden te
,?sverbieden, welke de maatfchappij kunnen be-
„ nadeelen. 't Geen de wet niet verbiedt kan
niet belet, en niemand kan gedwongen wor-
„ den , om te doen wat zij niet uitdrukkelijk
„ beveelt.
VI.
„ De wet is de Item van den algemeenen wil!
„ ieder Staatsburger heeft het recht, om in per-
,, foon of door vertegenwoordigers medetewer*
„ ken, wanneer de wet gevormd wordt; zij moet
„ voor allen een en hetzelfde weezen; zij mag
„ befchermen, of Itraffen dreigen ; vermits alle
„ Staatsburgers naar' de Wet gelijk zijn, hebben
,, ook allen, naar maate van hunne bekwaamhe-
„ den, een recht en den toegang tot alle open-
„ baare waardigheden , bedieningen en amten ,
zonder den minften voorrang, dan die uit der-
„ zeiver deugden en begaafdheden voordkomt.
A a.

4
STAATSOMWENTELING
VII;
„ Niemand kan befchuldigd, gevangen genomen,
of in hechtenis gehouden worden, dan
alleen in de gevallen,, welken de wet bepaald,
„ ejo op die manier', die zij voorgefchreven heeft:
„ wie aanzoek doet om willekeurige bevelen,
„ dezelven vervaardigt,, uitvoert en doet uitvoe-
„ ren, moet geftraft worden; doch elk Staatsbur-
„ ger, volgends de wet gedagvaard of gevat, moet
„ oogenbliklijk gehoorzaamen: wederfpannigheid
„ maakt hem ftrafwaardig,
VUL
„ De wet moet geene andere ftraffen vastflel-
3, len, dan die volltrekt en blijkbaar noodzaake-
„ lijk zijn ; en geen misdaadiger mag geitraft
3, worden, dan uit kracht van een vastgeftelde
n en voor begaane wandaad bepaalde en duidelijk
„ afgekondigde wet.
IX,
„ Daar ieder mensch onderlteld wordt zo lang
„ onfchuldig te weezen, tot dat zijne fchuld be-
„ wezen is, moet, in gevalle men zijne. gevan-
„ genneeming noodzaakelijk oordeelf, alle nood-
„ looze harde behandeling , 'die men daarbij te-
9, gen hem uitoefent, zeer ftreng door de wet
„ verboden woyden.

ÏN FRANKRIJK. S
„ Niemand kan wegens zijne gevoelens, zelfs
„ niet wegens godsdienltigen , lastig gevallen
„ worden ; onderfteld , dat deszelfs openbaare
.,, oefening de algemeene rust niet ftoort, welke
J 3 die wet heeft vastgefreld.
XL
De vrije mededeeling van gedachten en ge-
„ voelens is een van de dierbaarfte rechten van
,, den mensch : uit dien hoofde kan ieder Staats-
„ burger vrij fprceken, fehrijven en laaten drukkeil,
evenwel onder die voorwaarde , dat hij
„ in.alle gevallen, die door de wet bepaald zijn,
„ verantwoordelijk is wegens het misbruik dee-
zcr vrijheid.
XII.
„ De inftandhouding der rechten van den
mensch en den Staatsburger maakt eene open-
„ baare magtoefening noodzaakelijk : deeze
„ magtoefening is derhalven ten voordeele van
„ allen ingefteld, en niet tot het bijzonder voor-
„ deel der geenen denwclken dezelve is toebe-
„ trouwd.
XIII.
4, Ter onderhoudinge van deeze. openbaare magt->

é STAATSOMWENTELING
oefening, en tot goedmaaking van de kosten s
die het bewind vereischt , is eene algemeene
fchatting volltrekt noodzaakelijk, en deeze moet
,, over alle Staatsburgers , naar maate van hun
vermogen, evenredig verdeeld worden.
XIV.
„ Ieder Staatsburger heeft het recht, in per-
„ foon of door vertegenwoordigers, de noodzaakelijkheid
van eene algemeene fchatting te onderzoeken;
dezelve vrijwillig toeteltaan; over der-
„ zeiver gebruikmaaking een waakend oog te hou-
9 J den, en de hoeveelheid, de verdeeling, de in-
vordering en de duuring vaa dezelve te bepaa*
» len.
XV.
„ De Maatfchappij heeft het recht, om van ie*
„ der openbaar Amptenaar rekenfchap van zijn be^
„ fluur te vorderen.
XVI,
„ Geen Maatfchappij, bij welke de handhaving
der rechten niet vast bepaald, noch de juiste
9, verdeeling der onderfcheidene magtoefening
„ niet duidelijk bepaald is , kan zig van eene
„ Qrondwettigt ftaatsgejleldheid beroemen.

ÏN FRANKRIJK. ?
XVIL
„ Het recht van eigendom onfchendbaar en hei-
„ lig zijnde, kan niemand daarvan beroofd wor-
„ den, in zodanige gevallen, wanneer eene algc-
,, meene , klaar - beweezene noodzaakelijkheid
„ zulks vereischt , voorbehoudens evenwej altoos
eene wcl-geëvenredigde, voorafgaande,
„ fchadelooshouding,"
Het zou moejelijk vallen, om het ftelfel van
de rechten van mensch en burger, in betrekking
tot de groote ftaatkundige burger - maatfchappij
zelve , over 't algemeen treffender , korter en
zaaklijker opteflellen , dan hier in deeze zeventien
artijkelen gefchied is : wanneer eenigen van
dezelven te bovennatuurkundig fchijnen te weezen
, dan dat zij, zo als zij zijn , met voordeel
op eene Staatsgefteldheid , die werkelijk zou gegrondvest
worden , zouden kunnen toegepast
worden; wanneer anderen te algemeen zijn , om
de afzonderlijke wanorden , die in de maatfchappij
onvermijdelijk zijn , afteweeren ; wanneer
nog anderen zelfs zodanige wanorden moeten veroorzaaken,
wanneer weder anderen flechts voor de
jeugd der wereld en voor de kindsheid eener Natie
fchijnen gefchikt te zijn ; en wanneer eindelijk
het Geheel alleen theoretisch opgefteld is, en
van vooreu befchouwd weldaadig fchijnen kan,
zonder praéticaal afgetrokken , vergeleken , gc-
A 4

8 STAATSOMWENTELING
vormd en beproefd bevonden te zijn, dan moet
men bedenken , dat een Staatsgebouw, gelijk
bet bedoelde , niet zonder grondlegging kon opgehaald
worden; dat de grond, die 'er gelegd is,
üitgeftrekt en diep uitgegraven moest worden;
dat de hier gefchetfte zulks indedaad is, en men
bijgevolg zonder dwang en vrees voor vastigheid
en ruimte, verder daarop bouwen en het gebouw
zelf er zo gezond, gemaklijk en duurzaam inrichten
kan, als men wil; en dat eindelijk de Vergadering
zelve verklaard heeft, dat zij in het verder
beloop van haaren arbeid aan het Staatsgebouw
zelf, op de voordeden en gebreken van deezen
ceriten aanleg terug zien., verwerpen wat van
geen nut, bevestigen wat goed en gebruikbaar is,
en zo doende over en weer theorie met de practijk
vergelijken, de één door de andere verbeteren,
en eindelijk beproeven zoude, om een werk tot
Itand te brengen, het welk voor haare Natie een
bron van rust en geluk zijn, en tevens voor deeze
rust en dit geluk borg ftaan zoude.
De Nationaale Vergadering was geduurende het
opftellen deezer Hukken, met eenen ijver, en ,
over het geheel befchouwd, met eene eensgezindheid
bezield geweest, welke een vooruitzicht gaven,
dat zulks ook bij de volgende verhandelingen
ftand zouden grijpen : men ging nu tot het
ppftellen van de Conftitutie zelve, onmiddelijk na
de zitting, over, waarinde bepaaling dej: rechten

IN FRANKRIJK.
van den mensch en den Staatsburger geëindigd
was. De Commisfie aan welke men opgedragen
had, de grondlegging van de Conditutie ter neÊr
te (lellen, had haar werk nog niet voltooid , het
welk echter den volgenden dag gefchieden zou, als
wanneer zij de ccrfle Hukken van 'dezelve zoude
overgecven ; doch men deed den voorflag , om
dat geenc zamentevoegen , wat in de Cahiers
(*) over dit onderwerp gewenscht en gelast
wierd , en hetzelve aanteneemen , alzo het op
zigzelf de begeerte der Natie behelsde : men
las 'er een uittrekfel uit voor, 't welk de eerlle
Prefident (f) gemaakt had, en waarvan de eerfte
Hukken de iVanfche regeering voor monarchaal
verklaarden, en den Koning de uitvoerende magt
en de bevoegdheid, om de hefluiten der wetgeevende
magt te bekrachtigen, toekenden en indedaad
aan hem opdroegen; maar welhaast Hond de
volkspartij op, en verklaarde , dat zodanige zamenvoeging
der Cahiers de Conflitutie zelve niet
konde vormen; dat de aanwijzingen, daarin opgegeven,
niet dan flechts de doffe daartoe opleverden;
dat het eerde werk, 't welk de Natio-
(*) Voor min kundige Leézers merkt de Schrijver
hierop aan, dat deeze Cahiers, of kleine boekjens
de fchriftlijk beredeneerde volmagten behelzen,
welken den Gevoltnagtigdeu van hunne Afzenders ,
pis eene aanwijzing en richtfnoer toegezonden zijn,
(f) CLERRIOiNT TONNERRE.
A 5

£0 STAATSOMWENTELING
naale Vergadering onderhanden neemen moest,
het plan van de Conditutie was, 't welk men aan
de bovengemelde Commisfie had opgedragen ; en
eindelijk , dat ingevolge de geheele orde in het
onderwerp en in het beloop der gedachten , de
wetgeevende vóór de uitvoerende magt, evenals
de wet zelve vóór de uitvoering der wet, nood»
zaakelijk moest vooraf gaan.
Beide partijen waren daarover in eene hevige
woor Jenwisfcling geraakt, toen 'er een brief van
NECKER in de Vergadering gebragt werd, die
'er een einde van maakte: den voorigen dag had
hij reeds door een ander fchrijven kennis gegeven
, dat zijne onpasfelijkheid niet toeliet, in
perfoon voor haar te verfchijucn , maar dat hij
een opftel over den dringenden ftaat der financiën
zoude bezorgen; dit opftel werd nu gebragt en
voorgelezen : NECKER gaf daarin te kennen ,
dat de geldleening van 'dertig millioenen geen
voordgang had , en wel om die reden , dat de
Nationaale Vergadering de intresten van vijf tot
vier en een half had verminderd, in eenen tijd,
waarin de Capitalisten zes ten honderd winnen
konden , daar zij wel zoude tot ftand gekomen
zijn , bijaldien zijn plan ftiptlijk en geheel gevolgd
was, alzo men 'er reeds zodanig vertrouwen
op had gefteld, dat een enkel perfoon voor
een millioen getekend had ; het openlijk credit
was derhalven verloren, en wel alleenlijk , om

IN FRANKRIJK. ïi
dat de Nationaale Vergadering van een ander gevoelen
was geweest, dan hij, in eene zaak, waarin
het algemeen vertrouwen zijn gevoelen als voldingend
geoordeeld, en niet verwacht had, dat
men zijne voorflagen veranderen en verbeteren
zoude. In deezen dringenden tocftand van zaaken
waagde hij 't , om nog één plan optcgceven
, inhoudende eene nieuwe geldleening van
tagtig millioenen , die half in gereede penningen
en half in koninglijke effecten konde bijeengebragt
worden.
Dit opftel was in eenen toon en met eene in»
fchikkelijkheid en hartlijkheid, doch ook tevens
met zodanig een overleg en kunde gefchreven ,
dat alle de leden der Vergadering daardoor moesten
overgehaald worden, en indedaad overgehaald
werden, om hunne Hemmen daartoe te geeven :
men bewilligde niet alleen in de geldleening, maar
liet het ook aan den Minister der Financiën over,
om de manier van de ontvangst te bepaalen; het
Geheel naar zijn eigen goedvinden te fchikken en
de fom bijeen te brengen — hier was het, dat
NECKER zig in het algemeen vertrouwen der
Nationaale Vergadering mogt verheugen ; want
ook de geenen, die het plan tot de geldleening %
van dertig millioenen veranderd hadden, zelfs M I-
RABEAU, kwam 'er fterk voor uit, dat men alles
aan hem moest overlaaten , en dat in dit geval
sdleen de nieuwe geldleening niet mislukken kou»

Ü STAATSOMWENTELING
De zegepraal, welken hij ditmaal zelf aan NEC­
KER bezorgde , had zekerlijk zeer natuurlijke
oorzaaken, waarvan de voornaamftc was: ,, dat
het volle over het mislukken der eerfte geldleening
algemeen misnoegd was, en zulks niet
toefchreef aan den Minister der financiën, maar
aan de geenen, die zijn plan hadden willen ver«
„ beteren." Reeds eenige dagen te vooren had
MIRABEAU bij eene gelegenheid, die eenigzins
gezocht was, daarop aangedrongen, dat de manier
van iedere geldleening zonder de fflinfte bepaaling
aan de uitvoerende magt moest overgelaten
worden: men ziet, hoe goed hij de kunst verftond
om iemand tot de verandering van zijn gevoelen
voortebcreiden , om hetzelve alsdan, wanneer
het daartoe kwam, minder vreemd te doen voorkomen;
doch men ziet ook, dat hem alleen dat
geene nader met NECKER vereenigde, 't welk
de liefde des volks jegens hem had kunnen verminderen
, en dat hem deeze liefde des volks tot
dat geene, wat hij wilde doen, zo onontberelijk
was, als NECKER dezelve wegens dat geene ,
wat hij had gedaan, volkomen bezat; men ftond
derhalven den Minister eene foort van gezach in
het Financie - wezen toe, het welk hij misfehien
zelf, na 't geen 'er was voorgevallen, niet verwacht
had, maar juist om die reden hem des te
meer tot eer verftrektc. Het is ontegenzeggelijk,
dat dit geval het nationaale credit deed herlee*
sren en mede de oorzaak was van het enthufias-

IN FRANKRIJK. i3
mus, waarmede in de eerstvolgende dagen Staatsburgers
uit alle Manden en van beide fexen , als
om ftrijd , toefchooten , om het Vaderland met
vrijwillige gefchenken te onderdennen.
Zodra deeze zaak afgedaan was , hervattede
de Nationaale Vergadering haare bezigheden betrekkelijk
de Conftitutie : de voor dezelve aangeftelde
Commisfie gaf de zes eerde Hukken daarvan
over: zij waren de volgende:
I.
„ De regeering van het Franfche Rijk is monar-
„ chaal. In Frankrijk heeft geen gczach plaats
„ boven dat van de wet: alleen door deeze
„ heerscht de Koning, en zo hij niet uit naam;
,, van de wet bevelen geeft, kan hij geene ge-
„ hoorzaamheid eifchen.
II.
„ De Natie kan geene verordening voor wet-
„ tig erkennen, indien dezelve niet door haar of
„ haare Vertegenwoordigers bewilligd , en door
„ den Koning bekrachtigd is.
III.
„ De hoogde uitvoerende magt berust alken ia
de handen des Konings.

T4 STAATSOMWENTELING
IV.
De Koning mag de gerechtlijke fnagt niet
„ uitoefenen , en de Rechters aan welken dezelve
„ is toevertrouwd, kunnen binnen den tijd, door
de wet bepaald, niet van hunne amten ontzet
worden, dan door de wet.
V.
„ Het recht op de Kroon is ondeelbaar en ervelijk
van fpruit op ïpruit, van manlijk op
manlijk oir , volgends het recht der eerstgej,
boorte : de vrouwen en haare aframmelingen
„ zijn daarvan uitgefloten.
VI.
,, De perfoon des Konings is onfchendbaar en
heilig , maar de Ministers en de overige Verte-
,, genwoordigers der Koninglijke magt zijn verantwoordelijk
voor alle inbreuken , waaraan
J 5 zij zig tegen de wetten fchuldig maaken, men
„ moge hun bevolen hebben wat men wille."
Het eerfte Huk gaf reeds gelegenheid tot zeer
hevige debatten: de volkspartij begeerde, 't
welk zij te vooren ook al had te kennen gegeven,
dat de Conftitutie niet met de uitvoerende, maar
met de wetgeevende magt begonnen, en de vor-

IN FRANKRIJK.
ffling der diftriften en Municipaliteiten, als de
wezenlijke deelen van elke nationaale magt, eerst
Vast bepaald moest worden: doch zij werd voor
deeze maal overftemd en de orde bleef zo als de
Commisfie dezelve had goedgevonden: vervolgends
werd het woord monarchaal een onderwerp
der debatten en bleef het ook, met eene elk 00genblik
toeneemende drift, langer dan twee
uuren, na verloop van 't welken wel ieder vermoeid,
doch niemand met den anderen ééns geworden
was — men floeg een menigte van nieuwe opftellen
van het eerfte (luk voor, die deszelfs woorden
en bijgevolg ook deszelfs inhoud duidelijker
bepaalen, en de gevaarlijke uitleggingen , waarover
de volkspartij een zwaar hoofd had , onmogelijk
maaken zouden : het volgende van zekeren
Heer ROUSIER opgegeven, kwam het
meest tegen het eerfte in aanmerking:
,, Frankrijk is een monarchaale Staat, waarin
,, de Natie de wet geeft, en de Koning de-
„ zelve uitvoert : deeze afzondering der
„ dubbele magtoefening is het wezenlijke
„ ftuk van de Conftitutie der Franfche Mo-
„ narchij. "
Hierover ontftonden wederom de hevigfte debatten,
doch 'er werd niets beflist : de meerderheid
was altoos nog voor het opftel van de
Commisfie: vermits het echter een duidelijk be-

16 STAATSOMWENTELING
paald ftuk van het Reglement was, dat elk voor*
ü-el , betrekkelijk de nieuwe Staatsgesteldheid ,
de debatten van drie-zittingen moest uithouden:
werd beflooten , om dezelven tot den volgenden
dag uineftcllen: men was ook den anderen dag
indedaad bezig , om ze wederom te hervatten,
toen de Vicomte DE NOAILLES, wiens beurt
het was te fpreeken , een ander voorftel deed ,
met verzoek , om dit, aleer men verder voordging
, te onderzoeken en aftedoen: het beftond
uit de volgende vier ftukken.
I.
„ Men zoude opgeeven en verklaaren wat
,, men door de Koniuglijke bekrachtiging
verftond.
ir.
„ Men zoude beflisfen, of dezelve bij eigen-
.,, lijke wetten wel noodzaakelijk was.
III.
• „ Men zoude bepaalen , of de Nationaale Ver-
„ gadering beftendig , dan bij afwisfeling
,, moest gehouden worden, en
IV.
„ Of zij één ligchaam blijven , dan of zij in
„ twee huizen moest verdeeld worden. "
Dit

IN FRANKRIJK. 17
Dit voorftel werd door de volkspartij ijverig
bnderfteund en met veel drifts opgevat; zij kon
echter thans mede haar gevoelen niet doorzetten:
REDDON en ESPREMENIL bragten bij deezë
gelegenheid grondbeginiëlen aan den dag t welken
voor de eerstbevochtene vrijheid op zigzelven
niets gevaarlijks inhielden; doch met opzicht tot
de belangens , die beiden , vooral de laatstgenoemde
, door de volkspartij, met of zonder
grond .(dit is nog duister) befchuldigd werden,
te voeden en te onderftcunen, wezenlijk als gevaarlijk
genoeg konde uitgelegd worden. MIRA-
JÏEAU zelf fprak ESPREMENIL aan, en duwde
hem, :
toen hij zig bij zijne Helling op het gczach
der Cahiers beriep , de bekende fpotrede toe:
„ Indien de Cahiers, in plaats van onze gevoelens
,, te leiden, dezelven zouden binden, dan had
,, de Heer VAK ESPREMENIL beter gedaan,
,, zljhCahier Hechts in de Vergadering te zenden,
,, en wij zouden het genoegen niet gehad hebben,
van hem te hooren fpreeken: " de Vergadering
eindigde wederom, onder hetzelfde voorwendt,
als de voorige.
De verhandelingen der Nationaale Vergadering
hadden federt eenige dagen , omdat zij vari het
grootfte gewigt waren, de oplettendheid van geheel
Parijs, doch vooral der Patriotten van het
Paleis Royal gewekt, en dezelven altoos in beweeging
gehouden: bij de ftrengheid, waarmede
II. DEEL. B

f8 STAATSOMWENTELING
dc genoemde Patriotten eiken flap , die de min>
fle inbreuk op de vrijheid koude doen , beoordeelden,
moest hun voornaamlijk liet voorftel. en
de bcflisfing der vraag over de koninglijke bekrachtiging
der wetten gewigtig voorkomen: volgends
hunne denkbeelden van de vrijheid , had de
Koning met het opftellen, en derhalven ook met
de bekrachtiging der wetten, volftrekt niets te
doen , maar hij moest alleen zorg draagen voor
derzelver uitvoering: toen zij nü zagen, dat de
leden der Nationaale Vergadering , die met hun
van éen gevoelen waren , dk niet konden doorzetten
, kwam 'er een wantrouwen tegen hunne
tegenpartij bij hen op, het welk des te zorglijker
en onftuimiger werd, toen zig lieden onder dezelven
als overwinnaars toonden , die bij ieder
als vrienden van de thans verdrevene Arittocraaten
bekend ftonden : nadat de laatfte verhandeling
der Nationaale Vergadering in het Paleis
lloyal bekend werd gemaakt , en men bijzonder
den naam van ESPREMENIL daarbij noem-,
de , geraakte alles in rep en roer: uit hoopen
van honderden, werden welhaast zamenrottingen
van duizenden; verdenking veranderde in zekerheid,
en zekerheid in daadlijkheden: men meende
overtuigd te weezen, dat de nog niet vernielde
ariftocratifche flang nieuwe hoofden in de Nationaale
Vergadering uitflak; men ftrooide uit ent
geloofde, dat in dezelve een getal van meer dan
vierhonderd leden zig zamen verbonden had-

IN FRANKRIJK.
den, die de Natie langzaamerhand aan de Voofige
keten leggen en thans bij de voldinging van 's Ko*
nings voorrechten , dcnzelven door de meerder*
heid van. (temmen middelen verfchalfen wilde,
om de oude (taatsgefteldheid allengs wederom
intevocren.
Op het oogenblik , waarin deeze overtuiging ,
of van zeiven opgevat, of door aanftooking medegedeeld,
de hoofden bemagtigde, verloorcn
zij ook het evenwigt , en vervielen tot de gedachten
van geweldige maatregelen daar tegen te
beraamen: een kring van het Paleis Royal, wiens
middenpunt de Marquis van ST. HURUGUE
was, (telde een gefchrift, ondertekend door den
Marquis en door nog andere mannen, aan de Nationaale
Vergadering op,zijnde van den volgenden
inhoud: „.Men-had z"eer wel kennis van het
„ gevaarlijk complot, 't welk de koninglijke be-
„ krachtiging wilde doorzetten , alsmede Veele
„ andere befluiten die de oude gefmoorde Aris-
„ tocfatie wederom konden doen herleeven; men
„ (tond echter ook reeds gereed, om, indien dit
„ complot zijn oogmerk bereikte, twintig düi-»
„ zend man op de been te brengen , die de
,, kasteelen verlichten (*) en den Gcvolmagtig-
„ den, die het vaderland wilden verraaden, het
„ lot van BERTHIER en FOULON berokkenen
(*) Etlairer les clulteauX.
Ba

ito STAATSOMWENTELING
„ zouden, enz. " Dit gefchrift werd den Preiidcnt
ter hand gefield en ten zelfden tijde ontving
LALLY-TOLENDAL eene bezending mede
uit het Paleis Royal,. die. verklaarde : „ Dat zij
„ hem voor eenen goeden Staatsburger hielden,
„ en uit dien hoofde ook aan hem gezonden
„ waren : zij hadden door deeze zending den
„ aantogt van twintig duizend gewapende man-
„ nen verhinderd, die het befluit der Nationaale
„ Vergadering nog wilden afwachten i Parijs
„ wilde van gccn.Feto iets weeten, befcbouwde
„ alle de geenen, die het wilden doorzetten, als
„ verraaders , en de verraaders zouden hunne
„ welverdiende ftrafFe niet ontgaan : cenigen van
„ de Gevolmagtigdcn deezer flad hadden deezen
M
l i a a m r e c
l s
'
verdiend , zouden, terug geroepen
„ worden, en , alzo. zij dan niet meer onfehend-
„ baar waren, hun loon vinden: " daarbij noemde
men hem eenige Gevolmagtigden op , wier
hoofden reeds getekend waren.
LALLY-TOLEN-DAL gaf aan deezè bezending
een antwoord zo als men verwachten zal
van een' man. die den van de eerden was,welke
reeds vóór den twaalfden Julij hun leven waagden
voor de .vcrlosfing der Natie van de dwingelandij
;die vervolgends vooreen verdandig gebruik
van de bevochtene vrijheid even zo nadrukkelijk
ftitkwaffl, als hij tegen de geweezenc onderdrukkers
der vrijheid was uitgekomen; die thans „ nu,

IN FRANKRIJK. | j
hij begon de vermogens der Nationaale Vergadering
niet ter hcrftelling van de koninglijkc magt
als Despoot, maar als uitvoerder van de magt dei-
Natie, die hem als haar Opperhoofd befchouwde,
opteroepen , gevaar liep , bij het volk , in deszelfs
dweepachtige vrijheidszucht, even zo gehaat
te worden, als hij tevooren bij hetzelve bemind
was: deeze man, wiens bedoelingen en pocgingeu
van den beginne af zuiver en zonder
valsheid- waren , antwoordde de bezending van
het Paleis Royal met den moed, die hem, om alle
de bovengemelde redenen, eigen moest geworden
zijn: ,, Verraaders zijn de geenen, die het volk
„ door onrechtvaardige en valfche fchrikbeelden
„ ophitzen en aanzetten , om zijne ijve-
„ rigtte verdedigers als zijne vijanden te be-
,5 fchouwcn. Gij noemt mij eenen goeden Staats-
„ burger en ik meen deezen naam verdiend te
„ hebben ; doch ik zou mij gelukkig achten ,
„ wanneer ik mij in doorzicht en begaafdheden
„ meeten mogt met die mannen, die gij mij als
„ gevloekten genoemd hebt. De Had Parijs be-
„ hoorde, alvoorens zij haat of vertrouwen
„ toedeelt, liever het voorig gedrag en leven
„ der geenen in aanmerking te neemen, aan
„ welke zij zulks toedeelt. Ik voor mij, oor-
„ deel, dat de koningüjke bekrachtiging een van
„ de voornaamite bolwerken der vrijheid is. Ik
„ heb den geheelen nacht aan een vcrweerfchrift
„ voor dezelve gewerkt , en bijaldien gij kunt.
B 3

f» STAATSOMWENTELING
„ goedvinden , om mij in de vergaderzaal te
„ hooren fprceken, dan zult gij getuigen zijn,
„ dat ik alle mijne vermogens zal inipannen, om
., dezelve doortezetten , en dat ik van uwe be-
„ zending de getrouwfte rekenfchap geeven zal."
Deeze ftoute en edele verklaaring droeg de goedkeuring
en bewondering weg van deeze Afgezondenen
zeiven, en zij waren in de zaal, toen hij
den volgenden dag aan de hun gegevene belofte
voldeed.
De Nationaale Vergadering had van den oproer
in het Paleis Royal bericht ontvangen. Twee
brieven van den Graaf van ST. PRIEST, en het
Sdres , door den Marquis van ST. HURUGUE
ondertekend , aan haar gezonden , hadden
haar daarvan verwittigd : dè eerde oogenblikken
was zij dil, niet van fchrik, maar van afkeer en
verontwaardiging: CLEHMONT-TONNERRÜ
beklom eerst den fpreekdoel, en toonde in eene
redevoering die edelmoedigheid en onvertzaagdheid
ademde , hoe weinig de waarc Vaderlandsliefde
voor het zwaard vreesde , dat men boven
haar hoofd zwaaide: hij floeg voor, dat men
den Marquis DE LA FAYETTE en BAH. LY
diende te vraagen : of zij voor de rust van de
Hoofddad en bij gevolg voor de veiligheid der Nationaale
Vergadering wilden indaan ? dat deeze-,
in gevalle zij dqor gevaar gedreigd wierd, met den

IN FRANKRIJK. »j
Koning affpraak moest neemen, om haare zittingen
naar eene ftad in eene afgelegene Provincie
overtebrengen; en eindelijk, dat de Marquis
van ST. HURUGUE en zijne geweldige medepligtigeu
opgezocht en aan de rechtbanken als verftoorders
der openlijke rust, en als fchuldig aan
majcsteitfchennis tegen de Natie moesten overgeleverd
worden.
Veele leden der Vergadering waren met hem
van hetzelfde gevoelen, doch anderen oordeelden,
dat bedreigingen van dien aart niet verdienden in
aanmerking te komen , en dat de Vertegenwoordigers
der Natie, al ware het gevaar wezenlijk
voorhanden , hetzelve trotfeeren en van hunne
ftandplaats niet wijken moesten.
M o ti N i E R ftond op, en gaf voor de eerfte maal
ronduit te kennen, het geen veelen van het Paleis
Royal ondcrftelden te weeten: dat 'er lieden
waren, die, zelfs wel uit de Nationaale Vergadering,
de kringen van het Paleis Royal, en door
deeze het volk van Parijs aan hun fnoer hadden ,
en hetzelve, naar maate zij zulks noodig oordeelden
, fchrik aanjoegen of tot daadlijkhede-n ophitften:
hij ftelde voor, dat men eenen prijs
van vijfmaal honderd duizend livres uMooven
moest aan den geenen, die deeze zam?.nzwcering
en complotten aanbrengen , ten toon fte!len
en bewijzen zoude, en dat men hem, indien
»4

2 4
STAATSOMWENTELING
hij medcpligtig ware, van vergiffenis verzekeren
moest: hij kenfchetfte den geenen, die men zeide
, dat deeze complotten beduurde , duidelijk;
genoeg, terwijl hij fprak van lieden, „ die bun
„ geluk op de puinhoopen der algemeene wel*
„ vaart trachtten te vestigen " en die ter bcreikinge
van dit oogmerk wanorde wenfchten aantcr
rechten en voeden moesten.
Men ftond op het runt, om nadrukkelijke
maatregelen te beraamen , toen de volkspartijmet
haare voorige gronden, dat en waarom men
het volk niet verbitteren en de Nationaale Vergadering
niet aan gevaar bloot Hellen moest, opkwam
, het grootlle gedeelte der Vergadering
daardoor deed fchrikken, den oproer in het Pa :
leis Royal als van geen belang, en het bericht
daarvan als overdreeven ten toon fpreidde , terwijl
men tevens de v:aag opperde: „ of het met
, de waardigheid der Nationaale Vergadering
" ftrookte, daarover te raadpleegen ?" de meerderheid
bragt haare Hemmen daarop uit, om het
niet tot een onderwerp der raadpleegingen te
maaken , en zo werd het geheele geval ter zijde
gefield.
Ondertusfehen was het wezenlijk wel van d?{
belang , dat de Nationaale Vergadering zig , uk
hoofde van de daaruit,voordkomende gevolgen,
nadrukkelijk en .eenpaarig daarover had behooren

IN FRANKRIJK. 0$
•uittelaatcn , of ten minften den bevelhebber der
gewapende burger® en het Hoofd der burgerij
had mogen bekleeden met eene magt te,cn fooitgclijke
voorvallen, welke haar tegen de bcfehuldiging,
waarmede men haar van nu af begon te
vervolgen, had kunnen beveiligen: de [clnkkiugen
naamlijk , die beide deeze mannen maakten
om de rust te herltellen, fcheenen het volk toe,
willekeurig te weezen, omdat zij geene behoorclijke
bevelen daartoe ontvangen hadden: de patrouillen
ter afwecringe van oproeren en gistingen
in het Paleis Royal; de gevangennceming van den
Marquis van ST. HURUGUE en de verordeningen
van het Hotel-de-Ville, mede daartoe betrekkelijk,
veroorzaakten een bijna algemeen gemor,
en zelfs die burgers van Parijs , die over den
laatften oproer misnoegd waren, meenden daarin
eigendunkelijke befuoejingen te vinden van de
vrijheid van fpreeken en zijn gevoelen over de algemeene
welvaart des Rijks te zeggen : daarbij
werkte een verbod, aangaande het yerkoopen van
bittere blaauwboekjens, als mede de daadlijke gevangennceming
van eenigc uitventers en openbaare
voorleczers dcezcr boekjens, vrij fte-rk mede.,
om dit gemor te voeden : het Veto , het welk
men bij de nieuwe ftaatsgeftcltenis den Lvouing
wilde tóeftaan , was , in den kwalijk begrepen
zin, een voorwerp geworden, dat afkeer en
fchrik bij het volk verwekte, ja het werd zoi!s
afgekeurd door eene menigte uit de bétere cl.is-
B 5

46 S T A A T S O M W E N T E L I N G
fen (*), dewijl zij vreesden, dat de Koning daar»
van een kwaade uitlegging en een verkeerd ge­
bruik mogt maaken: de voorltanders van het­
zelve waren en bleeven ook in hunne oogen vijan­
den der vrijheid en zulks was de oorzaak , dat
men het van tijd tot tijd meer noodzaakelijk oor­
deelde, om den Koning, zijne'familie en de Na­
tionaale Vergadering zelve naar Parijs ovcrte-
brengen, ten einde des te beter een waaleend oog
daarop te houden, en de plans en voorilagen der
gevreesde Aristocraaten, in de Nationaale Verga­
dering , terftond in derzelver beginfelen te kun­
nen fmooren: zeker is het, dat deeze gisting en
'de daarmede gepaarde omltandigheden eene voor­
bereiding zijn geweest tot den oproer van den
5 Oclober, en dat deeze oproer, alle daar­
uit voordkomende omltandigheden daarbij ge­
voegd , moest uitbarften , zonder dat het juist
noodig was, denzelven met veel konst te berok­
kenen; fchoon men dien, ééns uitgeborften zijn­
de, wel ftuuren en heviger maaken konde.
(*) In cenen brief aan de Vertegenwoordigers der
flad , bij deeze gelegenheid gefchreven, van lieden
die niet tot het gepeupel behoorden, Honden de vagende
woorden - // n\ji pas un msmlre de la commune
, qui ne regarde le Veto cojnme un facrilége ««.
tional. Nous avons entend*, ce maiin ringt mille eiioyens
crier point de Veto, point de Tyrcnsi Eehigte
wijken der Had kwamen daartegen op met formede
befluiten en waren voorzeker niet omgekochtf

IN FRANKRIJK. 2 7
Doch voor deeze keer werd de rust weder hcrfteld
, en de Nationaale Vergadering kon haare
bezigheden ongcftoord voordzetten : tcrftond in
de volgende zitting werden de raadplegingen over
de koninglijke bekrachtiging weder hervat, en,
geduurende de eerfte drie dagen , met zeer veel
ernst behandeld ; echter kon men daarover tot
geen vast bciluit komen: den vierden daa; Hapte
men 'er wel niet geheel van af, maar verbond
daarmede , zonder in dezelve afzonderlijk iet
beflist te hebben, twee andere vraagen : Aan-
„ gaande de voordduuring • der Nationaale Ver-
„ gadering en haare verdeeling in twee kamers:"
deeze vraagen openden een ruim veld tot hevige
woordwisfelingen tusfehen de Koningsgezinde;! ,
of Aristocraten, en de patriotfche of volks-parnj:
de laatstgenoemde wilde maar ééne kamer hebben
en had daarvoor de gewigtigfte gronden
terwijl de eerstgemelde op eene verdceling in twee
kamers aandrong , en ook haare goede rfid*Rsn
daarvoor meende te hebben : in de zitting van
den 9 September rcezen de debatten tot den
hoogften graad van woestheid, ja zell's van
lompheid: „ Indien het uitgemaakt en befloten
„ is, " zeide de Graaf van MIRABEAU, „ dat
„ de Nationaale Vergadering altoos zal ftandèött-
„ den, dan is het ook reeds voldongen, dat zij
„ niet in twee kamers moet verdeeld worden :
„ bij gevolg kan zulks in 't geheel geen onder-
,, werp van raadpleegingen zijn:" zijne partij

28 STAATSOMWENTELING
gaf daarover haare goedkeuring door handgeklap
en fchreeuwen te kennen; doch juist deeze-goedkeuring
was een nieuwe fpoorflag voor de overigen
, om daartegen optekomen: DUPORT en
CIERJIONT-TONNERRE beweerden, dat deeze
uitlegging verkeerd was en op drogredenen
fteunde, en dat men over de verdeeling der Nationaale
Vergadering nog niets bcflist had: eene
Nationaale Vergadering konde, meenden zij, één
zijn, wanneer zij befluiten nam, maar verdeeld,
wanneer zij onderzocht en raadpleegde : MIRA-
BEAU antwoordde: ,, hij had altoos ontzien,
„ om zig tegen de reden, maar nimmer tegen a>'zonderlijke
menfchen te verzetten : wanneer nu
de vraag was , om de Vergadering in afzo'fi-
„ derlijke deelcn of comptoirs te fplitzen , dan
was dit een onderwerp voor de politie der
Vergadering en geen vraag, die ccnigc betrek-
„ king tot de ccnftitutie had," — zijne aanhangers
keurden zulks insgelijks met een geweldig
geraas goed,en ovcffchreeuwden de andere partij,
die uit dien hoofde met een hernieuwde drift
daartegen aandruischte: onder anderen fprak de
Graaf van VIRIEU van Demagoogen en van beroeringen
des volks: dit bragt de volkspartij fli
eene waare woede en zij riep den Prefident,
zelfs niet met de behoorelijke uitdrukkingen, toe,
den voorigen redenaar den fpreekftoel te doen
ruimen : hij poogde altoos nog zijn woord te
doen gelden , en werd door LALEY-TOLEXDAL

IN FR.ANKRIJK. a9
met veel nadruks onderfteund; doch men overfchreeuwde
deezen ook, en toen hij evenwel den
fpreekftoel nog niet verliet , keerde de geheele
woede der volkspartij tegen den Prefident , welken
men met verwijtingen overlaadde en zo toornig
maakte , dat hij van zijn Prefidentfchap afftand
deed en de Vergadering zonder hoofd liet:
volgends de wet moest.de voorige Prefident in
zijne plaats treeden, en dit was CLERMONT-
T o N N E R R E : deeze nam. het aan, en oordeelde ,
dat hij de Vergadering voor deezen dag moest
doen fcheiden : de volkspartij was 'er tegen;
doch hij zeide met zijne bekende ftandvastigheid:
„ Indien gij niet wilt, dat de Vergadering fchei-
„ de, dan ziet gij in ééne zitting twee Prefiden-
„ ten bedanken:" dit woord drong door, en de
Vergadering ging uit elkander.
Deeze zitting had de twee partijen meer da»
te vooren tegen elkander verbitterd , en het natuurlijk
gevolg daarvan was, dat 'er binnen de
eerfte veertien dagen in de Nationaale Vergadering
niets bepaald , niets befloten noch ook ondernomen
en uitgevoerd werd : ondertusfehen
drong evenwel de partij door, die flechts ééne
kamer in de Nationaale Vergadering begeerde;
maar omtrent de koninglijke bekrachtiging had
men tot nu toe tot geen befluit kunnen komen,
omdat de eigenlijke betekenis van dit woord nog
niet klaar genoeg ontvouwd was.

Sö STAATSOMWENTELING
In deeze dagen leverde N E C KE R een vertoog
in bij de Vergadering, waarin hij 's Konings, of
-beter gezegd , zijn gevoelen over de koninglijke
bekrachtiging en daaruit, onftaane debatten , zeer
fijn, infchikkelijk en befcheiden voorltclde , en
waardoor hij de verdeelde gemoederen meende te
kunnen verëenigen; doch dit vertoog gaf op
nieuw aanleiding tot tweefpalt : de patriottenwaren
'er tegen, dat het gelezen zou worden ,
alzo ;
zij beducht waren , dat -den Koning daardoor
eenigen invloed op de Vergadering zou toegedaan
worden; de meeste Koningsgezinden wilden
het gelezen hebben en drongen zeer hevig
daarop aan; doch de eérlten behielden weder de
overhand en NECKER. moest de nieuwe vernedering
ondergaan , dat men zijne voorilagen van
de hand wees : ook- dit had hij den Graaf van
MiRAuEAu te danken , en wanneer LALLY-
TOLÉNDAL en MOUNIER ook in dit geval tegen
hem gefproken hadden , deeden zij zulks
echter op eenen toon, die geen nijd noch perfóoneele
bedoelingen te kennen gaf, maar wel
bleek daaruit, dat beide deeze mannen de hernieuwing
van den Staat ernftig behartigden: deeze
ftöp had de wantrouwigen volkomen kunnen overtuigen
, dat men de genoemde mannen ten onrechte
verdacht hield; want waren hunne grondbeginfelcn
indedaad aristocraatsch geweest, (gelijk
men het noemde), zij zouden met hunne

IN FRANKRIJK, 31
gehecle welfpreekendhcid op de voorleezing van
dit ministerieel oordeel aangedrongen hebben.
In deezen toeftand bleef de Vergadering tot
het laatlte van September ; drift werd met
drift beantwoord , en zeer weinige zaaken werden
volkomen in het daglicht gclteld en beflist :
de zittingen zouden aan nog meerder beroeringen
onderhevig geweest zijn , zo zij niet fomwijlen
tusfehen beiden geltoord waren door verfchijnfelen,
die de gemoederen-voor een poos vereenigden
en van dé uitberftingen der eigenliefde eii
der partijfchap, tot de behartiging van de algemeene
welvaart terug bragten. •
Eenigc uitdrukkingen van NECKER in het
Vertoog aangaande de geldleening van tagtig millioenen
, hadden naamlijk de liefde voor het Vaderland
in alle Standen' tot een waar enthufiasmus
verheven ; hij had onder anderen , na den
hachelijken toeltand van den Staat gefchetst te
hebben, daarin gezegd: ,, Alleenlijk verzoek ik,
„ dat men daarom nog niet alle hoop opgeeve!
„ een groote Natie kan alle hinderpaalen te bo-
„ ven komen , zo lang zij met haaren Koning-, •
„ de handen in één Haat, om rechtvaardigheid,,
,, rust en geluk te handhaven : van het oogen-
„ blik af, dat gij u met die kloekmoedigheid en"
met dien nadruk, die alles bemoedigen, omtrent
den ftaat der geldmiddelen zult bezig houden.

gt STAATSOMWENTELING
i. zullen denkbeelden en voorflagen van allerleien
„ aart bij u zamenloopen: ceh algemeene naijver
„ zal ontvlammen, en juist deeze patriotfche na-
„ ijver zal misleiden de eerfte blijk van hét her-
5 leevend credit weezen , dan zullen alle braave
-,• Staatsburgers , (en deeze zijn menigvuldig in
\ 't getal,) door eeuen evengelijken ijver bezield,
., u de hand bieden en van alle kanten zal de
nieuwe'hoop herboren worden (*)."
Vooral fcheen de vrouwlijke fexe zig voor de
werkeloosheid, waarin men haar bij de verovering
der bastiile , bij het regelen der nationaale
militie en bij de raadpleegingen over de nieuwe
getïcldheid van het land, gehouden had, op eene
fchittcrende en eerbiedwekkende wijze te willen
- • ' • • : in. ' wree-
(*) Je demarJe donc en grdce, qu"on Hl défespire
tffore de tien. Unc grande r.ation peut dominer imtet
les dificultês, ioutes les fois qu\-lle efl unie avec fon
Rot, pour defetidre la juftice, la tranquillité £? te
bonheur. Combkn didéés de tout genre ne vous fervr.t
pas apportèes du moment, quon vous verra occufês
des f.nances, avec cette energie , qui donne du cou >
tage a tout. Ie monde! On verra naitre l emulation
générale , & cette emulation patriotique deviendra
petit-ètre le premier fignal de la renaijfance du ere-
/ilori, Metficurs I tous les bons ciloyens, S?
-il en cft beaucoup, mimi du mime zéle, viendront
yous fuonder, & iefperance renaiira de toutes parts,
Rapp. au 27111e Aout.

IN FRANKRIJK. 3 3
wreeken, en. toonen dat zij ook wel dingen kon
opofferen, die haar, naar het algemeene vooroordeel
, nader aan het hart zouden liggen, dan Vaderland,
1'chatkist en financiën: het begin werd
gemaakt door tien of" twaalf" vrouwen en dochters
van kunstenaarert (*), die zig vereenigden, om
haare verderfden en kostbaarheden op het altaar
des Vaderlands ten dienste van hetzelve te offeren
; zij reeden naar Ferfailks en lieten zig bij
de Nationaale Vergadering aandienen.-
Deeze was juist bezig met zeer hevige debatten
over de bovengenoemde onderwerpen, toen de
Prefident de komst en den wensch der Patriotfehe
vrouwen aankondigde: eensklaps was alles ftil, en
ieder zonk weg in befpiegelingen, welke de af beeldzeis
der edele Romeinfche vrouwen deeden geboren
worden, die in tijden van nood het Vaderland onderfteunden,
met dat geene, wat haar het lieflté in
de wereld was: zij traden binnen, alle in 't wit
en zeer bevallig gekleed, met de bedeesdheid,
die een groote vergadering gemeenlijk bij de tedere
fexe voordbrengt: allen waren in de bloei van haare
jeugd en veele zelfs fchoon: BOUCIIE, een
lid der Nationaale Vergadering, deed voor haar
het woord , 't wélk zij zelven te befchroomd wa-
(*) Men begrijpt in Parijs daaronder de Beeldhouwers,
Plaatfnijders, Goudfmeden, Horologierhaakers,
Fijnfchilders, cn foortgelijke kunstenaars.
II. DEEL. C

p- STAATSOMWENTELING
ren te doen, en deeze befeheidenheid maakte haare
deugd nog bekoorelijker en belangrijker: onder
anderen zeiden zij, door hem, als haaren fprceker:
Wij bieden de Nationaale Vergadering onze
„ verfierfelcn aan, die wij ons fchaamen zouden
,, te draagen, zo rasch de vaderlandsliefde der-
„ zeiver opoffering eischt: welke Franfche burgeresfe
zal niet het zoet genot, om dat geene,
„ wat haar het liefde is , aan den dienst des Va-
„ derlands bedeed te hebben, liever verkiezen,
„ dan het laffe genoegen van het langer, ten
„ gevalle van haare ijdelheid , te behouden ?
„ waarlijk, onze gaavc is van weinig belang,
„ doch de kunstenaars beminnen den roem boven
„ den rijkdom; zij is overcenkomdig met ons
„ vermogen, maar zeer verre beneden onze ge-
„ voelens en wenfehen."
De geheele Vergadering antwoordde haar door
een enthufiastisch gefchrceuw van toejuiching, ende
Prefident (de Bisfchop van LANGRES,)
voegde de gevoelens van alle de leden der Vergadering
zamen, in de volgende woorden:
• De Nationaale Vergadering neemt met een
-„ uitdeekend genoegen het edelmoedige offer aan,
3, dat gij, gedrongen door uw patriotismus, het
± Vaderland aanbiedt: het bekoorelijke voor-
,', beeld, 't welk gij geeft, moet het hcldenge-
3, voel, waaruit het geboren wordt, voordplan-

IN FRANKRIJK. 35
•„ ten en even zo veele naarvolgcrs als bewondei,
raars vinden: uwe deugd moet u voortreffelijk
,, ker vcriieren, dan de kostbaarheden, welken 1
,, gij aan het Vaderland opoffert."
Een hernieuwd gefchreeuw van toejuiching
toonde den Prefident, dat hij uit het hart der
Vergadering gefproken had: men wees de nieuwe'
Romeinfche vrouwen plaatfen aan, en verzocht
dezelven , zo lang als de Zitting duurde, in de
Vergadering te blijven en derzelver raaufhgen te
hooren: deeze waren van dit oogenblik af, niet zo
luidruchtig, dat de zachte geaartheid en de vaderlandlievende
bedoelingen der fchoone aanfehou-
Weresfen , de Vertegenwoordigers der Natie hadden
kunnen befchaamd maaken.
Dit kloekmoedig voorbeeld der vrouwen van
minderen rang, maakte wel rasch indruk op die van
hooger aanzien: bij eenen avondmaaltijd, alwaar
verfcheidene vrouwen van aanzien bijeen zaten,
werd beflooten , de Natie insgelijks een offer
aan verfierfelert en kostbaarheden te brengen: de
Dame, die den avondmaaltijd gaf, had deezen
voorflag eerst gedaan, en zij werd tot Voorzitfter
en Verzamelaarfter der kostbaarheden verkozen,
welken men opofferen wilde: de overige Dames
zonden den volgenden morgen, getrouwlijk, haare
meest geliefkoosde verfierfelen aan deeze
Voorzitfter, en dezelven werden in een kistje»
C 2

gtf STAATSOMWENTELING
bewaard; doch de voorzittende Dame had tijd gehad,
om haare kostbaarheden nog eens te bezien
vóór zij dezelven daarbij voegde, en deeze bezichtiging
had haai' opgeleid tot bespiegelingen,
die haare vaderlandsliefde zeer deeden verflaauwen:
zij befloot bij zigzelve, haare kostbaarheden
aan de opwellingen haarer edelmoedigheid te
onttrekken, e-n niet bij de overigen te voegen:
het kistjen werd verzegeld en aan de Nationaale
Vergadering gezonden : den volgenden dag werd
een lijst van de afzonderlijke ftukken terug gegeven,
maar de Dames ontdekten, toen zij dezelve
doorzagen,. dat wél haare yerfierfelen, doch niet
die van haare vriendin, daarin opgetekend waren:
zij werden over dit bedrog ten uitenten verbitterd
en bcfloten zig op eene bijzondere wijze aan deeze
bedriegfter te wrecken : den anderen morgen
vervoegden zij zig allen naar haar Hotél, de ééne
met een geladen pistool, en de overigen met garden
gewapend: de fchuldige Dame was- nog niet
opgeftaan: eensklaps zag zij haare vriendinnen
aan haar bed; de ééne dreigde haar het hoofd te
zullen verpletteren, indien zij het minde geluid
geeven en om hulp roepen zoude, en de overigen
haalden haare garden voor den dag: bcnaauwdbeid
en fchrik noodzaakten de arme vrouw, eene
fcraffe te ondergaan ,. die men zegt, dat van bloedige
gevolgen is geweest, terwijl zij geen woord
zeide, dan alleen, dat zij gaarne alle haare kostbaarheden
wilde opofferen: men nam ze aan,. ea

IN FRANKRIJK. 37
zond ze nog den zelfden dag, in een pakjen , aan
de Nationaale Vergadering.
Dit geval, dat welhaast door geheel Parijs vcrfpreid
werd, voedde aan den ecuen kant's volks
wantrouwen tegen de hoogere (landen, die zelfs
bij hunne edelmoedigheid gierig waren, en vermeerderde
aan den anderen kant den ijver, om in
edelmoedigheid boven hen uittemunten: eenige
honderden van arme daglooncrs, die in de fabriek
van den koopman REVEILLON werkten, bragten
een patriotsch gefchenk bijéén, en het kwam
Hechts éénen dag laater bij de Nationaale Vergadering,
dan een ander, 't welk eenige patriotfche
landlieden, naar hun gering vermogen, in haaren
fchoot hadden nedergelegd: de weldaadige verrukking
was algemeen, en fchier dagelijks werden
'er nieuwe offeranden van dien aart, met en zonder
naamtekening aan het Vaderland gebragt, die
fomtijds vcele duizenden beliepen.
Zo als het volk een wantrouwen (telde in de
opofferingen, die de hoogere (landen in geld en
kostbaarheden aan den Staat deeden, wantrouwde
ook. de volkspartij der Nationaale Vergadering die
van haare medeleden, welke op den 4den Augustus
van alle hunne rechten affland hadden gedaan,
maar na dien tijd begonnen te onderzoeken, of
zij ook affland daarvan hadden kunnen doen? deeze
wijze van hun woord in den hals te haaien,
C 3

38 S T A A T S O M W E N T E L I N G
haè het volk in de bovengemelde gedachten zeergeftijfd,
dat zij in dien tijd niets uit het grondbeginfel
van edelmoedigheid en menschlicvendhcid,
maar van angst en noodzaakeiijkheid hadden gedaan
; en de daarop volgende verhandelingen
der Nationaale Vergadering, die bedoelden, den
Koning bij de nieuwe Staatsgcftjldheid voorrechten
te bewilligen, welke met de meeste denkbeelden
van vrijheid niet ftrooktcn, had het volk volkomen
in het denkbeeld gebragt, dat de Geest-
Ujkheid en een groet gedeelte van den Adel arglistig
te werk ging, en dat men tegen de kabaaien
va:i beide deeze Handen, altoos op zijne hoede
moest weezen: dezelfde gedachten koesterde de
volkspartij en een van haare magtigfte fteunpijlaaren.
BARNAYE deed nu (*) een voorftel, bedoelende
een dubbel oogmerk, te weeten: „ dat
„ men de uitvoering der befluitèn van den 4den
s, Augustus moest vastftellen, zowel door de
„ Koninglijke bekrachtiging, als ook door de be-
„ paaling, dat de Koning deeze bekrachtiging
?, niet weigeren koude "
Dit voorftel maakte opgang, doch werd, gelijk
men wel denken kan, door de andere partij geweldig
beftreeden: de Abbeés MONTESQUIOU
en MAURY kantten zig tegen MIRABEAU aan,
en de meerderheid der. ftemmeu viel tegen hem en
(*) In de zitting van den 14den September.

IN FRANKRIJK.
zijne aanhangers; evenwel deed hij met de zijnen
dit voorftel doorgaan, en 'er werd befloten,
dat de Prefident zig met de befluitcn van den Aden
Augustus bij den Koning vervoegen, en derzelver
bekrachtiging van hem begeeren zoude: hij kon
ze hem eerst den tweeden dag ter hand ftellen, en
hem werd geantwoord, dat de Koning zig oogenbliklijk
met de begeerte der Nationaale Vergadering
zou bezig houden.
Zulks gefchiedde ook, en den tweeden dag daarna
werd 's Konings antwoord bij den Prefident
ingeleverd: hij keurde, over 't geheel genomen,
den inhoud der befluitcn van den Aden Augustus
goed, befchouwde de afzonderlijke ftukken als
de ftoffe tot ondergefehikte wetten (*), die de
Nationaale Vergadering zoude vastftellen; zag
alle deeze ftukken door; verklaarde, dat hij verfeheidene
van dezelven bekrachtigde., en drukte
zig over anderen voorwaardelijk uit, dewijl het
hem toefcheen , dat de wciteu, die daarmede zouden
gepaard gaan, onder de tegenwoordige omltandigheden
uitgeoefend wordende, niet ftrookten
met zijne liefde tot rechtvaardigheid.
Dit antwoord, een modél van befcheidenheid,
billijkheid en kunde, had de Vergadering algemeen
moeten voldoen, zo niet partijfchap en wantrou»
(*) Loix de detail.
C 4

4o STAATSOMWENTELING
wen van alle kanten tegen en vóór hetzelve waren
opgekomen: de volkspartij, gelijk men ligtlijk
begrijpen kan, was daardoor beledigd; zij geloofde
en beweerde , dat de geheele Vergadering zig daardoor
beledigd moest vinden: de Koning, meende
LE CIIAPELIER, mogt op deeze wijze op de
bekrachtiging, waarom men hem had aangezocht,
niet antwoorden, en begeerde , dat men hem deeze
befluiten andermaal onder het oog brengen en
verzoeken moest, dat hij ze, zo als zij waren,
„ zonder aanmerking en zonder voorwaarde (*)"
mogt bekrachtigen: zijne partij was volkomen met
hem ééns, en drong, fchoon de overigen de meerderheid
van Hemmen hadden, door, dat de Prefident
zig andermaal bij den Koning vervoegen, en
op de bekendmaaking van deeze befluiten aandringen
zoude, met de verklaaring, dat men de aanmerkingen,
welken hij daarop gemaakt had, met
eerbied aanneemen en 'er gebruik van maaken zoude,
wanneer men tot het opflellen der ondergefchikte
wetten overging: de Koning bewilligde
zulks in eenen brief, die des anderen daags bij de
Vergadering werd ontvangen, doch met de volgende
woorden, waarvan de eerfle helft voor de
Patriotten insgelijks aanflootelijk was. „ Eigen-
„ lijk," zegt de Koning onder anderen daarin,
„ kunnen alleen die wetten bekend gemaakt wor-
„ den, die in zodanige firenge vorm opgefteld en
(*) Parement £? fimplement.

IN FR ANK RIJK. 41
?, krachtig gemaakt zijn, welke derzelver üitoe-
?, fcning onmiddelijk ten gevolge hebben moet;
„ doch vermits ik verklaard heb, dat ik de beflui-
,, ten, over 't geheel befchouwd, en vecle af-
„ zonderlijke (lukken regelrecht ondertekend, en
„ dat ik aan de gevoelens van edelmoedigheid en
billijkheid, waaruit dezelven voordgefproten
„ zijn, gaarne recht doe , zal ik bevelen geeveri,
„ dat dezelven door mijn geheele Rijk bekend ge-
„ maakt woorden" — deeze leiding van woorden
was, naar het oordeel der volkspartij, nog niet bepaald
genoeg; ten deele vreesde zij, dat'er arglistigheid
onder fchuilde, ten deele meende zij
dezelve reeds daarin te vinden, en het volk, ja
zelfs vecle van de bcfchaafder rangen in Parijs,
waren van dén gevoelen en verkeerden in hetzelfde
benaauwde wantrouwen.
Den volgenden dag vermeerderde dit wantrouwen
door het bericht, 't welk de MunicipaHteit
van Verfailles aan de Nationaale Vergadering gaf:
dat zij duizend man geregelde troupen had ontboden
, om de gewapende burgerij deezer ftad haaien
dienst eenigszins gcmaklijker te maaken:
zulks verwekte bij de volkspartij groote onrust,
en de Graaf van MIRABEAU verklaarde, dat de
Municipaliteit van Verfailles, zo zij noodig geoordeeld
had, om deezen (lap aan de Nationaale
Vergadering te moeten bekend maaken, ook tevens
de .drangredenen duidelijker had moeten too-
C 5

42 STAATSOMWENTELING
Ben, die haar daartoe hadden kunnen beweegen;
doch werd de beroering, waarin de eene partij
der Vergadering door deezen wenk .geraakte, door
de. andere partij onder een geweldig gefchreeuw
wederom onderdrukt, en men verklaarde, dat.
zulks geen onderwerp der raadpleegingen kon
weezen.
In Parijs reezen door deeze omftandigheid de
voorige gistingen ten top , en men begon te ondertreden,
dat het ontboden Regiment het gevaarlijke
oogmerk had, om de verdeeldheid over
de Koninglijke bekrachtiging en andere ontwerpen
der altoos nog zeer gevreesde Ariftocraaten, welke
men zig verbeeldde, dat daarmede gepaard gin,
gen, met geweld, en ten koste der vrijheid, byteleggen:
de gewapende burgerij, te Parijs, vond
het veel gepaster, dat haare medeburgers te Ferfailks
liever van haar, dan van de Armeé hulp
moesten verzocht hebben, en zij kon haar uiterst
misnoegen daarover niet ontveinzen, dat de Koning
geen vertrouwen in haar fcheen te willen
Hellen: het volk geraakte tevens in de Iterk-
Ite gisting, en was reeds in deeze dagen zeer
genegen, om eenen hevigen oproer te beginnen,
toen het vall'che gerucht in Parijs werd uitge-
Urooid, dat het leven van MIRABEAU, en van
anderen zijner vrienden, gevaar liep, en dat 'er
listige aanflagen gefmeed werden, die welhaast
geweldig uitberiten, en dat geene, wat tot nu toe

IN FRANKRIJK. 43
yoor de vrijheid gedaan was, het onderfrc boven
keeren zouden: dit verdichtfel, 't welk door da
laatfte verhandelingen der Nationaale Vergadering
waaifchijuelijk werd, verkreeg nog meerder ge?
wigt, daardoor dat'er wederom gebrek aan meel en
brood begon te komen, en dat zekere heethoofden
wederom de oorzaak van dit gebrek aan de Ariltocraaten
toefchreeven; men zag beweegingen in
Parijs, die zig als nog Hechts ten deele bij enkele
perfoonen, ten deele ook bij den dén' of anderen
hoop in het Paleis Royal bepaalden , die echter
eencn geweldigen ftorm voor de volgende dagen
voorfpelden,
Ondertusfchen fcheen deeze benaauwdheid weder
te zullen verdwijnen, of veelmeer, andere
daar tusfehen komende zeer gewigtige omltandigheden
dceden dezelve voor eenigen tijd vergeetcn,
zonder evenwel haar te fmooren: NECKER waa
pp nieuws in de Nationaale Vergadering verfchcenen
(*), en had eindelijk het groet gevaar, waarin
de geldmiddelen en met deeze de Staat zig bevonden,
zonder de minde achterhoudendheid en
met levendige kleuren afgefchetst: van de onlangs
geopende geldleening van tag:ig ïniiiiocncn,
waren nog riet meer, dan elf of t aalf ingekomen,
en evenwel had de Staat, vóór het eindigen
van het jaar, meerder dan tagtig noodig ! dc
(*) Den-2411e September.

44
STAATSOMWENTELING
Minister der financiën floeg thans niet één, maar
een geheel aaneengefchakelde rij van hulpmiddelen
voor, om het Staatsgebouw van alle kanten te
ftutten, en zo lang te behouden, tot dat de Vertegenwoordigers
der Natie eenen nieuwen grond
gelegd hadden, en zij geen gevaar liepen van bij
het opbouwen onder de puinhoopen begraven te
worden: zijne voorflagen liepen in de drie volgende
hoofdrukken zaaien: ,, Men moet eene
,, vaste bepaaling maaken van den ontvangst en de
„ gewoonc iutgaaven; men moet de vereischte
„ hulpmiddelen uitvinden, om de buitengewoone
„ behoeften van het loopende jaar te kunnen gocd-
„ maaken, en vooraf aan die voor het volgende
jaar denken ; men moet alle poogingen aanwen-
„ den, om zig in de angstvallige verlegenheid
„ van dit jaar te helpen :" deeze drie Hukken
ftonden, naar zijn oordcel, in het naauwfle verband
, en niet dan bij het vooruitzicht op een aangaande
vastbepaalde geregelde orde, zou men
kunnen overgaan tot zodanige opofferingen, waardoor
in de tegenwoordige en toekomende behoeften
konde voorzien worden: uit den overdag,
die een gevolg was van deeze grondbcginfelcn ,
bleek klaar, dat het geen 'er te kort fchoot,beloopendc,bij
de opening der Nationaale Vergadering;
zes-en-vijftig millioenen, thans tot één-en-zestig
gerezen was: om dit wederom te vergoeden,
floeg hij]de volgende middelen voor: eene aanzienlijke
bezuiniging in het Departement van oorlog,,

IN FRANKRIJK. 45
In het huis van den Koning, de Koningin en de
Prinfen,ïals mede in de bczolding der Ministers ;
vrijwillige giften, beftaande in het vierde gedeelte
van het vermogen en de inkomften van alle Staatsburgers;
oproeping, om al het zilver in de munt
te brengen als geleend aan het Vaderland, dat bctaalen
zou, wanneer het zijne inkomften wederom
geregeld had; oprichting van eene Nationaale
bank, gevestigd op de thans in wezen zijnde Disconteer-kas;
eene manier waardoor men, zonder
de tegenwoordige inkomften der Geestlijkheid
aantetasten , een gedeelte van de vernietigde
Tienden ten behoeve des Vaderlands zou kunnen
befteeden ; vermindering van uitgaaven in het
Departement der buitenlandfehe zaaken ; als
mede eene vermindering in de jaarwedden; vernietiging
van de gift, twee en een halve millioen
bedraagende, jaarlijksch aan de Geestlijkheid betaald;
gelijk ook het intrekken van bij de anderhalve
millioen aan lijfrenten, en eindelijk eene
verecniging van de belasting op de bezittingen met
den twintigftcn penning, tot een enkele fchatting
op de vaste goederen, waaraan allen van die goederen
, die 'er tot hier toe vrij van waren geweest,
zouden onderworpen zijn.
De fchets van NECKER, betrekkelijk het gevaar
van den Staat en de mie!delen , om hetzelve
te boven te komen , was met eene deelneeming,
welfpreekendheid, haniijkheid en kunde

46 STAATSOMWENTELING
öpgefteldj'die óp de Nationaale Vergadering en met
baar op de gchecle Natie, indruk en overal werkzaamheid
maaken moesten : de cerlte keurde zijne
voorllagen ook zonder de minile bepaaling", goed,
én de laatlte fpancle, onder alle de opwellingen
van verrukking, alle haare krachten in, om den
zinkenden Staat te onderfteuncn: terwijl MIRA­
BEAU zig in eene redevoering over den toeltand
van den Staat en deszelfs dreigend bankrot met een
vuur en met een deftigheid had uitgelaten, die
het veritand en hart van ieder overwonnen,
en tot moed en werkzaamheid ontvonkten, fnelden
de inwooners van Parijs, bij geheele fchaaren,
met hun zilverwerk naar de munt, en offer*
den hetzelve met des te meerder bereidvaardigheid
aan het Vaderland op, dewijl de Koning, de Koningin
, 's Konings oudfte broeder, NECKER
en eenige andere Ministers, hen reeds met hun
voorbeeld hadden voorgelicht : 'er was geen
Hand, geen rang, geen ouderdom en geen fexc,
die niet zonder bedenking toegeftemd had, om
liet vierde gedeelte van hun vermogen aan het Vaderland
toetewijden.
Bij deezen ijver voor' de behoudenis van het Vaderland,
welke zig zo fpoedig en onbaatzuchtig
openbaarde, moest de Natie, hoe meer zij van
1 ar daad bewustheid had, ook met des te meerder
naauwkeurigheid een waakend oog daarop houden,
dat dezelve niet als nutloos of zonder

IN FRANKRIJK. 4?
gewaardeerd te worden, befchouwd werd , maar dat
eene algemeene deelnceming daarbij plaats hadde:
nimmer had zij haare waardij fterker gevoeld, dan
nu; • nimmer was het derhalven ook gevaarlijker
geweest, om haar te beledigen, dan juist in dit
tijdftip : zij handelde edelmoedig en oprecht, en
het was natuurlijk, dat zij op dezelfde wijze begeerde
behandeld te worden: dit was een van
de meer verborgene redenen, waardoor zij bij de
bedrijven, die nu dag op flag volgden , in zulk een
algemeene en wilde gisting geraakte.
Ondanks het waarfchouwend bericht van den
Maire van Parijs, dat de inwooners der hoofdftad
en het grootite gedeelte der afzonderlijke
wijken , over het inroepen van het Regiment
Vlaanderen misnoegd waren, en deszelfs verwijdering
geëischt hadden, was het evenwel te Ferfailks
aangekomen en aldaar ondergedoken: men
had ronduit verklaard, waartoe het zoude gebruikt
worden, naamlijk , om den Koning cn de Nationaale
Vergadering te helpen verdedigen, tegen het volk
van Parijs, het welk gedreigd had, te Ferfailles
te zullen komen, en de Koninglijke Familie, mitsgaders
de Nationaale Vergadering, naar de hoofdftad
aftehaalcn: de gewapende burgerij te Ferfailïes
was van gevoelen, dat zij uit haaren aart
mede tot deeze verdediging verpligt was, en 's
Konings Lijfgarde meende, vooral haar leven aan
de vervulling van deeze belteminiiig te moeten

48 STAATSOMWENTELING
waagen: dit gevoel vereenigde deeze drie ligchaamen
ten naauwfre met elkander, en zij befloo-i
ten, om door een deftig gastmaal, aan de Officiers
1
van het Regiment Vlaandëren gegeven, hunne
eensgezindheid, gelijk mede den pligt zeiven,
welken deeze beftemming hun oplegde, volkomen
te verzegelen en te bevestigen.
Dit gastmaal werd den eerften Oftober indedaad
gegeven, en men verkoos daartoe de Opera-zaai
in het Kasteel: het gezelfchap was talrijk en de
tafels ruim voorzien van fpijzen en wijn: de
natuurlijke blijgeestigheid van het franfche charakter
openbaarde zig in haare geheele Iterkte, verwarmde
de gemoederen, en was de voorbereiding
tot eene verhitting, die welhaast, toen een orchest
zijnen pligt begon te volbrengen, tot een verrukking,
en daarna, toen de Koning zelf met de
Koningin en den Dauphin verfcheen, tot eene foort
van zinloosheid overfloeg, geduurende welker
opwellingen men den tcgenwoordigen toeftand van
zaaken geheel uit het oog verloor, en 't Aria uft
RICHARD LEEUWENHART
O Richard! 6 mon Roi!
UUnivers fabandonne,
Sur la terre il n'eft que mot &c.
begon te zingen en te fpeelen: de muzijk van
dat Aria is op zigzelve zeer aandoenlijk, en
de

IN FRANKRIJK» 40
'cfe tekst, opgedeund door meer dan honderd eil
Vijftig menfchen, die allen in verrukking weggezonken
waren, ging gepaard met eene plechtigheid ,
die reeds uit haarcn aart den fterklten indruk zoude
gemaakt hebben, al ware 't ook, dat de w oorden
niet gefchecnen hadden op den tegcnwoordigcn
toeltand des Konings gemaakt te zijn: 'ef
was geen één van de zangers, die zig in deeze
oogenblikken niet zou geiteld hebben in de plaats
van den getrouwen TROUBADOUR, die, met
levensgevaar, aan zijnen gevangen' Meer kennis
gaf van zijne tegenwoordigheid, en beloofde zijn
bloed voor zijn behoud opteofioren : zo doende
verëenigde zig alles, om de Lijfgarde en de overigen
te ontvlammen , en van de eene onbezonnenheid
tot de andere te doen overllaan. Alzo devolks-cocarde
niet gepast fcheen te weczen aan
het gevoel, 't welk zij thans te kennen gaven,
legden zij dezelve af', en hechtten in haare plaats
de witte cocarde, als het algemeene kenteken van
den Franfchen krijgsdienst, bijzonder voor den
Koning gefchikt, aan de hoeden, en yerpligtten
zig, onder eenen eed, om voor den Koning, in
gevalle hij door het volk van Parijs eenig gevaar
loopen zoude, tot den laatfren druppel bloeds toe
in de bres te fpringen : als zij bij het uitbrengen
van de gezondheden geen gewag maakten
van de Nationaale Vergadering, dan gefchiedde
zulks alleen daarom niet, dewijl het tegenhfijdig
zoude geweest zijn met den waaien "art van hun-
II. DEEL. D

5o STAATSOMWENTELING
n en ijver, cn om dat bij de denkwijze, welke men
onderftelde dat de Koning koesterde, omtrent
deeze magt, die hetn alle magt ontnam deeze
üver zeiven dubbelzinnig zou gefchecnen hebben ,
zo zij haar onder zijnen oogen de eer beweezen
baddcn,welke zij hem meenden te bewijzen: deeze
nauwgezetheid,of deeze blijk van verachting,
of deeze Onbezonnenheid - want drie partijen,
met drieërleie grondbeginfelen, waren hier de recht
e r s _ brak hun, vooral de lijfgarde, eenige
dagen daarna bitter op.
Het eerfte bericht van dit gastmaal werd naar
ParUs overgebriefd door den Courier de Vcrfadles
een gefchrift, 't welk van eenen ftijven aanhanger
der volkspartij werd uitgegeven: de omltandigheden
van dit geval waren, gelijk men ligtk
begrijpen zal, naar de denkwijze en zorgi
k c vooruitzichten deezer partij verhaald, uitgebreid
en vergroot: hij gaf dat geene oP als een
kabaal 't welk flechts ijver in den dienst was; al,
Lblik bewerkt had; als vuilaartigheid t w Ik
u t dan onbezonnenheid was; als verachting der
S i e 't welk alken het janhagel raakte ; als veitód
n* der Nationaale Vergadering en haarer
^cleden,VwdHdits een kwahjk be-
! pen nauwgezetheid was, en a s een zamen-
IwSring tegen de vrijheid, het welk, zo men d
o rde, en haare overige tafelgenoot», niet

IN FRANKRIJK, 5 I
als zinlooze menfchen wilde bcfehoiiWen, alleenlijk
bedemd was, om een breidel voor het
dolzinnig gepeupel van Parijs te worden.
Ongelukkig waren de inwooners van Parijs
allen genegen, om te onderdeden, dat dit bericht
naar alle deszelfs omltandigheden waarheid be»
helsde, terwijl ten deele hun wantrouwen, ten
deele hun misnoegen over de ruime gastffiaaleu te
Ferfailles, in eenen tijd dat Parijs aan het nood*
zaakelijkdc Voedfel, naamlijk aan brood, gebrek had,
hun daarin dijfde: daarbij kwam nog, dat de
openbaare nieuwspapieren, die de aridocratifche
partij waren toegedaan, van dit gastmaal óf in 't
geheel geen gewag maakten, óf hetzelve van zo
weinig belang opgaven, ais de andere partij liet
gewigtig oordeelde, en dat deeze eenige bijzonderheden
voldrekt ontkenden, welken door geloofwaardige
ooggetuigen evenwel gezien waren, en die zig
aanboden dezelven met eenen eed te bekrachtigen :
deeze ongelukkige geest van partijfchap, die aan
beide kanten even verre van de waarheid afweek,
bragt het volk wel in verwarring, en veroorzaakte,
dat het nog eenige dagen befiuitlous bleef;
doch eindelijk drongen wantrouwen , misnoegen,
maar meer nog dan dit alles, broodgebrek door,
en men zag welhaast daarvan de fchrikkeiijkfle
uitwerkingen.
Da

52 STAATSOMWENTELING
Tot nu toe bleef 't echter alleen nog het gemee»
ne volk, dat de meeste beweeging maakte: de
fatsoenlijker inwooners van Parijs, waren bedaarder
, eii de gewapende burgerij bleef nog bij
haare oude grondbeginfelen en fuste gedeeltelijk het
volk, gedeeltelijk dreef zij hetzelve ook uit elkander
, waar het zamcnrottede: de gewezen franfche
Garde, die de gewapende burgerij thans ingelijfd
was, begon eerst te woelen, het welk veroorzaakt
werd door eene oude jalouzij, die altoos het gevoelen
van gelijkheid met de Lijfgarde bij hen had
gevoed, en thans, nadat zij reeds voor lang van
den perfoon des Konings verwijderd was geweest,
evenwel nog, in 't geheim, haare denkwijze bepaalde
en beduurde: daarbij kwam,dat zij ongaarne
onder het bevel van lieden wilden liaan, die
zij begreepen, dat geene foldaaten waren, en den
krijgsdienst niet verdonden: dit misnoegen hadden
zij gemeen met de leden der Nationaale krijgsbenden
, die arm waren , en uit dien hoofde van
officiersplaatfen veriteeken bleeven : het volk zelf,
zag de geheele wetgevende-, en de krijgs-magt der
ftad insgelijks, in de handen der Rijken; werd
misnoegd over de eerde, omdat zij rust gebood,
en evenwel niet genoeg voor brood zorgde, en
over de laatde, omdat het van haar gedoord werd,
wanneer het zig verbeeldde de welvaart des Vaderlands
te behartigen: alle de geenen, die het graauw
- den teugel niet ruim vierden, hield het voor Ari-

IN FRANKRIJK. 5 3
ftocraaten, en langs deezen weg werden zijne bei­
de afgoden, DE LA FAYETTE en EAILLY,
in zijne oogen Ariftocraaten.
Doch de fatzoenlijker klasfen der inwooncren
van Parijs, begonnen nu ook te woelen: MoIJ-
NIER was tot Prefident der Nationaale Vergadering
verkoozen; zijne koningsgezinde grondbegiulëlen,
welke echter niets anders ten doel hadden ,
dan de volkswoede te doen bcdaaren, waren bij
ieder verdacht van ariftocratie, en juist deeze keuze ,
waardoor hij het prefidentfehap had verkregen,
fcheen te bewijzen, dat zijne partij , of veelmeer de
geenen die zig met geene zo zuivere patriotfehc bedoelingen
bij hen gevoegd hadden, de bovendrijvende
partij, in de Nationaale Vergadering geworden
was: MIRABEAU, die altoos nog van allen als de
befchermengel der vrijheid befchouwd werd, en
het ook wezenlijk was, doch niet om de vrijheid,
maar om zijne plans te begunltigen; MIRABEAU
was federt ecnigen tijd, in de Nationaale Vergadering,
dikwijls overltcmd en overfchreeuwd, en
zelfs dit geval moest de algemeene zorgelijkheid
aankweeken, al ware 'er geene andere bijgekomen ,
'r welk zelfs deeze fatzoenlijker lieden beroerde,
e-n eene verandering in de thans plaats hebbende
denkwijze dei" Nationaale Vergadering en van het
Ministerie deed wenfehen : dit was , dat de volkspartij
, in dit tijdftip, de konniglijkc bekrachtiging
voor het opftel van de rechten der menschheid
D 3

54 STAATSOMWENTELING
en voor de eerfte afdeelingen der Conditutie
•eischte; maar dat de Koning, of veelmeer zijn
Raad, zig volgends het algemeene gevoelen, zeer
onbepaald en dubbelzinnig daarover had verklaard :
deeze bijzonderheid, vergeleken met alle-de overige
voorvallen in deeze dagen gebeurd, bragt
hen mede in de war, en zij meenden nu vast te
moeten ondertreden , dat 'er indedaad eene zamcnzweering
plaats had, die'er op toelegde, om
de met zo veel moeite vcrkregene vrijheid der Natie
aanteranden en eindelijk haar dezelve te onteringen.
Dus was alles in beweeging, en 'er was flcchts;
e'én fchok nbodig, om eenen woesten en nlgemeenen
oproer te doen ontdaan: deeze fchok kwam,
en met denzelven ccne geduchte en afgrijslijke'
tweede omwenteling.
1
TJet was déö sdeu October, toen het gebrek
r.an brood, in Parijs, den hoogden trap bereikte:
overvloed was 'er den gehcelen zomer in deeze
dad niet geweest, en hiervan zijn de oorzaaken
daarvan aangedipt,; maar agt of tien dagen was
dit gebrek drukkender geworden, dan ooit te voo~
ren: van vier uur des morgens af, vérfchccncn
reeds honderden van koopers voor de bakkershuizen,
en wachtten op het openen van den oven,
zonder meestal meer, dan éën brood voor hunne
familie :c kunnen bekomen, om dat de bakkers ge-

IN FRANKRIJK. 55
Wek aan meel hadden: den 5den Oclobcr, des
morgens, werden veele bakkerswinkels niet geopend
, omdat zij den voorigen dag niet allen van
meel hadden kunnen voorzien worden: de koopers,
maar nog meer de koopfters, die de bittere
fin art dubbel gevoelden, dat zij zig den geheelen
dag, van een hongerig naar brood jankend huisgezin,
moesten omringd zien, werden oproerig;
de, wijken der ftad, die zig geen ander voedfel,
dan droog brood konden verfchaffen, waren de
cerlten , die! als verwoed kwamen opdaagen; de.
bewooners der voorlieden rottcden zamen, en onder
deeze fehrceuwden bijzonder de Poisfarden
wederom het meest: de poogingen der mannen,
om ze tot bedaaren te brengen, deeden haare woede
ten top rijzen, en de ellende, die zij voor oogen
zagen, kon haar bijna zo flerk niet aanzetten, dan
de gedachte, dat de mannen niet alleen werkeloos
blijven, maar haar zelfs dwingen wilden om het
ook te blijven: de voorrechten, of de eer, welke
men haar gcduuren.de den zomer had toegedaan,
kwam daarbij, om haaren heldenmoed te ontvonken,
die, alzo hij niet door kracht en overleg
verwekt en bevestigd werd, overllocg tot eene
foort van domme woede, welke van alle kanten al
fchuimbekkende uitberstte, en het gevoel van
zwakheid bij haar verdoofde.
Zij liepen bij hoopen te zamen, hielden alles,
wat zij van haare iëxc ontmoetten, aan, en ltoo-
D 4

5S STAATSOMWENTELING
ven ten iaatften de huizen in, om de dienstmaagd
den, en andere wclgefpierde wijven, daaruit te
haaien, en deezen te noodzaaken, om haar getalte
vermeerderen: zo llroomden zij welhaast, bij
duizenden, naar het Hotél-de-Ville, en maakten
een begin met de Detachementen der gewapende
burgerij, die hier {tonden, van lafhartigheid te
befchuldigen, hen hunne wapens afteeifchen, en
'er op aantedringen, dat zij in het Hotél-de-Ville
mogten toegelaten worden: in den beginne hadden
zij geen ander oogmerk, dan van den Maire
en de Vertegenwoordigers, over het broodgebrek
rekenfehap te vraagen, en hen over hunne zorgloosheid
, als mede over hunne gewaande zamenfpanning,
met de Ariftocraaten, ernftig te onderhouden;
doch zij gingen welhaast verder in haare
drift , en begonnen reeds droppen te zoeken,
om de geenen, die misfehien fchuldig mogten bevonden
worden, eigenhandig te recht te (tellen,
toen eenige honderden van debewoonerendervoorftad
St. Antolne kwamen opdaagen, zig bij haar
voegden, en haar nog meer onbefuisden moed inboezemden,
clie in hetzelfde oogenblik tot daadlijkheden
begon overteflaaiu zij drongen de burgerwacht,
die geen.burgerbloed wilde vergieten,
tetsuj^ beftormden het Hotél-de-Ville , braken de
zaaien en de kerneis open, waarin de fchriften uitgevaardigd
werden, verfcheurden en vertrapten
,i'ie de papieren. Hoopten de kasfen, en binnen
njge oogenhUlvken waren honderd duizenden.,.

IN FRANKRIJK. 57
zo in gereede penningen, als in kasbricfjcs, in
de handen der menigte: cenigen luidden de allarmklok
vaifhet Hotel-de-Ville, en gaven daardoor
aan alle overigen het fein, om insgelijks te ftormen:
nu was geheel Parijs in rep en roer: de
arbeiders liepen uit het werk, de knechts en
leerlingen, van alle ambachten, vloogen bijeen;
de gewapende burgerij vergaderde op haare loopplaatzcn
, doch vóór nog dat zij'er tusfchen konde
of wilde komen, was de ftorm op het Hotélde-Ville
reeds gedaan; honderden van wijven hadden
de Barrieren ingenomen, en floegen, verzeld
van een groote menigte van gewapende en ongewapende
mannen, meestal van het graauw, op
weg naar Verfailks.
De wijven zeiven leverden een even zo belagchelijk,
als walgelijk en vreeslijk gezicht op:
breede aangezichten met grove trekken, mismaakt
door woede; uitpuilende glinfterende oogen;
een fchorre keel, waaruit de woorden,meer
als opgerispt dan gefproken, genoegzaam uitgeperst
en uitgerukt werden ; eene gebaarntaaking,
bij wijze van ftuiptrekking gevormd,
door twee geweldige, bruine, en in groote, breede
klaauwen eindigende armen ; een vierkant ligchaam,
en beenen als boomen, die onder de korte
rokken, overal even dik, uidteeken, en in
even zo plompe holsblokken uitliepen; een kleeding,
wier grove ftof, ondefwetsch fatzoen,
D 5

58 STAATSOMWENTELING
door den Herken wind beweegd, en gelijk een zeil
gefpannen werd; en eindelijk ontblootingen, veroorzaakt
door woede, dolzinnigheid enbeitorming ,
gepaard met de verregaandite Schaamteloosheid,
die als een lederen zak nu in diepe 'ploojen vielen ,
dan heen en weder wapperden, en voor oog en
gevoel ondraagelijk waren: alle deeze dingen aan
veelc honderden tegelijk zichtbaar, vormden een
geheel, welks afzichtige gedaante de vlugltc verbeeldingskracht
des kunltcnaars, wanneer zij bezig
is , mismaaktheid en karrikatuur uittcbroejen „
buiten ftaat zijn zoude zig voortellellcn: voegt
men daar nog bij, dat eenigen vau deeze vrouwlijke
moniters geweer op de fchouders, groote
houwers aan de heupen, en hellebaarden als herdersftaven
in de handen droegen; dat anderen
tederhartig aan de armen van halfnaakte, uitgehongerde'
barrevoetsloopende bedelaars hingen;
nog anderen als in eene uitgelaatene vreugde zig,
gelijk bceren, ronddraajenden; en eindelijk, dat
nog anderen, wel dertig tegelijk, voor kanon gelpannen,
met vloeken en fnuivcn voordtrokken:
dan is de ichildetjj van deezen heirtogt voltooid,
die in de jaarboeken der wereld en der menschheid,
een uitmuntende plaats vinden en behouden
zal.
Alles wat deeze trein, op den weg van Parijs
naar Verfaïlks, het mogten vrouwen of mannen
Aveezen,'vond, werd aangehouden, en wie de

IN FRANKRIJK. 59
nationaale cocarde niet droeg geraishandeld: eenige
koetzen, naar Parijs rijdende, werden geruimd,
en in de piaats van den rechten Heer of
Vrouw, wijven daarin geplaatst, die wegens vermoeidheid
niet meer over weg konden: vooraf
trok het Bataillon der zogenoemde Volontaires de
la Bastille, uit de voorftad St. Antoine, te midden
van de wijven ; naast dezelven liepen daglooners,
bedelaars, favoijardeu en geboefte van
allerhande fiag, en een heir van knaapen van vijf
tot vijftien jaaren, allen met vodden behangen,
llooten den trein: aldus trok deeze bende Verfailles
in, en omringde tcrflond eenigen in de nabijheid,
anderen in eenigen affland, het huis der
Nationaale Vergadering; dit was des nademiddags
te vier uuren.
De zitting der Nationaale Vergadering was nog
niet geëindigd: reeds des middags had de Prefident
MOUNIER bericht ontvangen, dat 'er veertig
duizend Parijfcnaaren op wegwaren, en men
had hem eenen wenk gegeven om de raadpleegingen
te verkorten; doch hij had verklaard, dat niets
in de wereld hem zou kunnen beweegen, om
over de beflisfende onderwerpen, die verhandeld
werden vlugtig heenteloopen: tegens half vier
uure was beflooten, dat hij zig bij den Koning vervoegen,
en de onbepaalde bekrachtiging der bovengenoemde
artijkels van hem vraagen zoude : zo
op het oogenbük dat hij de zitting wilde eindigen,

6o STAATSOMWENTELING
gaf men hem kennis, dat de Parijfche wijven reeds
verfcheidene maaien de zaal hadden willen indringen ,
dat zij gehoor begeerden, en op de wacht hadden
willen aanvallen: hij ftelde haare begeerte aan de
Vergadering voor, en men werd het ééns, om ze
binnehtelaaten: zij kwamen dan in menigte binnen,'
hebbende twee mannen aan het hoofd,
waarvan de één het woord voerde en verklaarde:
,, dat zij te Verfailles waren gekomen om brood
„ te vraagen , en op het llraffen van de Lijfgarde
„ aantedringen, die de nationaale cocarde met
„ voeten getrapt, en alles volop hadden, ter-
„ wijl zij in Parijs van honger moesten ver-
„ gaan: zij waren goede Patriotten, alle cocarden,
die de nationaale kleur niet hadden, wa-
,, ren onderwegen en in Parijs afgerukt, en hij
„ wilde het genoegen hebben, zodanig eene co-
„ carde, onder de oogen der Nationaale Verga-
„ dering te verfcheuren" — hij haalde op dit oogenblik
een uit zijn' zak, en fcheurde dezelve aaa
ftukken,
Deeze handelwijze mishaagde de Vergadering
even zo zeer, als zijn toon, waarop hij fprak,
en men hoorde van alle kanten een afkeurend gemor:
„ Zegt wat gij wilt", vervolgde hij, „ wij,
„ zijn tog alle broeders!" de Preüdent vattede
het woord op en verklaarde, dat de gchccle Nationaale
Vergadering zulks wist en geloofde, en
zij waren niet misnoegd over hem als Staatsbur-

ÏN FRANKRIJK. 6i
gér j maar over zijnen toon en zijne dreigementen
, dat hij ieder wilde noodzaaken, om de cocarde
te draagen; hij kon zig dit recht over niemand
aanmaatigen, en hij moest met meerder eerbied
voor de Nationaale Vergadering fpreeken:
hij zeide , dat hij zulks doen zou, doch op goede
gronden aldus handelde : „ de Ariltocraaten had-
„ den zig met eenen eed verbonden, om Parijs
„ uittehongeren, en heden nog had iemand ze-
„ keren molenaar een kasbrief jeu van tweehonderd
,, livres gezonden, met de belofte, dat hij alle
,, week eene evengelijke fom kon ontvangen, in-
„ dien hij niet wilde maaien" — de geheele Nationaale
Vergadering hoorde zulks met de uitcrltc
verontwaardiging, en eenige ftemmen riepen:
„ Hoe heet deeze man? wie is hij?" De Preüdent
drong insgelijks bij hem aan, om den naam optegeeven
en beloofde, dat deeze daad met alle
ftrengheid geltraft zou worden: daarover was de
redenaar en zijn makker eenige oogcnblikkcn verlegen,
doch eindelijk verklaarden zij: ,, Dat twee
„ Dames, onderwegen in haar rijtuig door hen
„ aangehouden, hun gezegd hadden, dat een
„ Prediker dit verraad bij de Nationaale Verga-
„ dering had bekend gemaakt" — dit geval was
wezenlijk in zo verre waar, dat een lid van de
Geestlijkheid kennis van deeze daad had gegeven;
maar echter niet in ftaat was geweest dezelve te
bewijzen, noch ook de nnamjm noemen: de
twee Spreekers zeiden: „ De A«fi:sbisfehop van

62 STAATSOMWENTELING
„ Parijs zal het geweest zijn" — de Nationaale
Vergadering gaf eenpaarig, en inet veel nadruk
te kennen, dat deeze man voor zulk eene verfocjelijke
handelwijze niet vatl-.aar was ; doch dit bragt
het volk niet tot andere gedachten, alzo de Aartsbisfchop
reeds federt langen tijd, als een der gevaarlijkfte
en arglistigftc Ariftocraaten bij hetzelve
te boek ftond en gehaat was: alles fchrceuwde als
uit eenen monde, eischte onbelemmerde toevoer
en brood voor Parijs.
De Prefident verklaarde, dat het broodgebrek
in Parijs voor de Nationaale Vergadering zeer
grievend was, maar dat zij ook met even zo veel
ijver, als de Koning zelf, alles had te werk gefield,
en verder alle poogingen doen zoude, oiu
hetzelve te vergoeden: inmiddels zou kunne tegenwoordigheid
in Verfailies niets baaten, maar veeleer
zou de Vergadering daardoor in haare raadllagen
verhinderd en gebonden worden: zij had nog zeer
veele onderwerpen van het grootfte gewigt te verhandelen;
hij raadde hen aan, gerust naar Parijs
wedertekeeren-, en verzekerd te zijn, dat zij
van haaren kant met den besten wil bezield was;
„ dit voldoet niet!" riepen eenige {temmen; de
wijven bleeven aan het woelen, en weeken niet
van de plaats.
Thans was het, dat een lid der Vergadering den
voorflag deed, cm eene deputatie aan den Koning

IN FRANKRIJK. *3
te zenden, en hem kennis te geeven, in welke
hagchelijke bmiiandigheden de hoofditad was: de
voorflag werd óndertteund en goedgekeurd; de
Prefident maakte zig gereed, om met de deputatie
den voorflag te volbrengen, terwijl de voorige
Prefident , de Bisfchop van LANGR.ES, zijne
plaats verving: de wijven begeerden mede naar
den Koning te gaan, en hielden den Prefident tegen:
met veel moeite verkreeg hij toch zo veel
van haar, dat zij niet allen mede naar den Koning
wilden gaan: 'er werd dan befloten, dat niet meer
dan zes hem zouden verzeilen; doch tot aan het
kasteel wilden evenwel allen medegaan, en hij
kon zulks niet beletten.
Hij zowel als de deputatie gingen te voet; het
regende fterk, en zij moesten diep door den modder
gaan: de wijven en haare halfnaakte, dvch
met pieken, bijlen en knodfen gewapende geleiders,
omringden de deputatie, en drongen met
haar op het kasteel aan: de optogt, het gedruis
en de wilde beweeging van deezen hoop, maakten
de patrouillen van de Lijfgarde gaande, en
een van dezelven, die de Gedeputeerden onder
de menigte niet zag, fehoottoe, drong door, en
joeg deputatie en volk in den diepfien modder:
het volk werd woedend, dat het zig onder het
geleide der Gedeputeerden niet eens veilig zag,
en hoewel het nu nóg niet tot daadlijkheden
kwam, werden evenwel de patrouillen met vloe-

64 STAATSOMWENTELING
ken en fcheldwoorden vervolgd: men hcrltclde
zig weder, en nu ging 't op het kasteel toe, al*
waar de overige Lijfgarden, een detachement Dragonders,
het regiment Vlaanderen, de Zwitfers,
de Invaliden en de militie van Verfailles, op de
pleinen in orde gefchaard Honden: de Gedeputeerden
werden erkend, de rijen openden zig en
lieten ze door: in plaats van de zes wijven, gelijk
men afgefproken had, moesten zij twaalf mede
na den Koning neemen; het overige volk wilde
ook al mede, en kon niet dan met veel moeite
terug gehouden worden.
De deputatie werd bij den Koning toegelaten,
en de Prefident ftelde hem zijne geleidficrs voor s
hij fcheen aangedaan te weezen over de treurige
getteldheid van de hoofditad, en keurde de verzekering
goed, welke de Nationaale Vergadering
aan de vrouwen had gegeven, naamlijk, dat zij
met hem gemeenfchaplijk alle middelen zou rfj
werk Hellen, om gebrek en duurte van levensmiddelen
wegteneemen: vervolgends iprak hij eenige
woorden met de aanvoerder der wijven, en omhelsde
haar volgens gewoonte: toen de Koning
zig wilde verwijderen, verzochten zij nog een
van zijne Kamerheeren , de Koningin en den
Dauphin te mogen zien; hij Helde den Koning
zulks voor, en deeze fcheen in den beginne zwaarigheid
daarin te vinden; doch NECKER kwam
'er bij en gaf den raad, dat men haar bij de Konin-

IN FRANKRIJK. 65
•wjgró mogt toelaaten: hij ging tevens met den
Koning vooruit in het vertrek der Koningin, die
zij zeer ongerust, en, uit dien hooide, zeer
bereidvaardig vonden, om het bezoek, waarmede
zij gedreigd werd, aanteneemen: de Poisfarden tra­
den binnen, en vonden de Koningin in eenen
armdoel zitten, met den Dauphin op de fchoot*
en de Prinfes tusfchen haare knieën: zij naderden
met plompe buigingen; de aanvoerder kuschte eerst
den Dauphin, vervolgends de Prinles de hand,
en eindelijk dé Koningin den rok: de overigen
traden mede, de ééne na de andere, nader,en dee-
den hetzelfde: de Dauphin dak zijn handjen ge­
duldig uit, en zag zijne moeder aan met eene be-
naauwdheid, die gepaard ging met fiddering en
fraanen, en de Prinfes draaide zig om, drekte
beide haare armen uit naar de moeder, en weende
bitterlijk, toen zij zag dat 'er geen einde was
Ran de rei van lelijke wijven: de moeder zocht
beiden te troosten en gerusttedellen, met eenen
glimplach, die haar niet zeer fcheen van harte te
gaan, en verzekerde hen, dat deeze Dames hen
recht lief hadden, en hun geen kwaad doen zou­
den: „ Neen, Monfeigneur! neen, neen, lieve
Prinles!" fchreeuwden allen als uit éénen monde,
„ wij zullen u geen kwaad doen (*)": daarop
Kielden zij haare klagten, over gebrek en nood, aan
(*) Non, Monfeigneur, non, ma Princesfe! non„
tion, je n' vous feront pas d; nial,
H. DEEL, B

66 STAATSOMWENTELING
den Koning en NECKER op nieuws voor; en
zulks gelchied zijnde, zeide de aanvoerder, Madame
CHABLIS: „ Wij hebben de Koningin nog
iet in 't geheim te zeggen, Uwe Majesteit en
" de Heer NECKER zullen, derhalven, wel de
goedheid willen hebben, om ons eenige oogen-
" blikken met haar alleen te laatcn:" de Koning
"ag zeer benaauwd, en zeide: „ Waarom? wat
'wilt gij hebben? ik hoop immers niet, dat gij
" een kwaad voorneemen hebt?" — ,, Maak u
* niet ongerust," antwoordde Madame CHA­
BLIS, „ wij zullen wat met haar praaten: en zo
gij ons niet vertrouwt, neem dan zes van ons
als gijzelaars; deeze wijven zijn ruim zoveel
" waard als alle de Hofdames, dat zeg ik u!" —
de Koning verwijderde zig met N E C K E R , en nu
«raven de wijven de Koningin eene vermaning, op
haare manier , zeer oprecht gedacht en nadrukkelijk
uitgefproken, te weetcn: „ dat zij zig in 't
vervolg beter moest gedraagen (*):" deeze
keer zouden zij haar nog door de vingeren zien;
doch dit was ook voor de laatfte maal; zij had
den goeden Koning geweldig om den tuin geleid;
indien zulks nog ééns gebeurde, dan.... hierbij
werden haare gebaarden en wezenstrekken zo
wild, dat de Koningin eene beweeging maakte,
alsof zij om hulp wilde roepen - „ Wees maar
„ gerust", zeide Madame CHABLIS,,, wij gce-
(*) De fe mitux conduire a l'avenir.

IN FRANKRIJK. 6f
* A ven u Hechts eenen geringen vriendfchaplijkcn
„ raad, en ten olijke dat alles vergeten en ver-
„ geven is, zullen wij u omhelzen: wij zullen u
„ genade bewijzen in plaats van recht te doen (*)";
zij omhelsden de Koningin de eene na de andere,
en daarop zeide Madame CHABLIS tegen een van
haare geleideresten: „ Welnu , vriendin! laat de Koning
weder binnenkomen:" de Koning verfchecn,
en was nieuwsgierig te weeten wat 'er verhandeld
was; doch de wakkere, fijne en welbcfpraakte
CHABLIS, zeide: „ Het gaat de mannen niet
„ aan, wat de vrouwen onder zig hebben: (f)
„ blijf gij onze goede Koning, en laat u niet te-
„ gen uw volk ophitzen: het heeft u zo lief als
vader en moeder, en zal bloed en leven voor
u laaten."
Nu traden zij af, en vervoegden zig bij haare
overige geïeidfiers: in het heengaan zeide Madame
CHABLIS nog tot de Koningin, indien haar iemand
leed zou willen aandoen, zoude zij zig maar
©p haar beroepen; zij ftond voor alles in.
Terwijl dit in het kasteel voorviel, was buiten
hetzelve reeds het fein gegeven tot bloediger tooaeeleri:
de lijfwacht had zig'langs het traliewerk
(*) Car a tout péeheur mifericorde.
(t) Lts af air es des f erames ne font pas (tiks des
&mmes.
El

6i5 STAATS OM WEN TELING
op het voorplein gefchaard; een 1'oldaat van de
burger-militie wilde alleen het plein op, en men
had hem door de gelederen gelaten, om dat men
wist, dat de getraliede poort gefloten was: voor
deeze deur ftond een Zwitfer, bij welken hij 'er
zeer op aandrong, om hem dezelve te openen:
op liet weigerend antwoord werd hij woedend,
itiet met zijnen fabel op hem aan, en riep: ,, of
,, hij niet goed genoeg was, om zynen Koning te.
„ bewaaken?" de Marquis de SAVONNIER.ES.
bevelhebber der Lijfgarden, reed naar hem toe,*
en onderhield hem fcherp over deeze gewcldenaarij;
in plaats van hem te antwoorden, hieuw de
barger-foldaat met den fabel na hem, raakte echter
alleen den ftaartriem van zijn paard: de Marquis
beantwoordde zulks met eenige flagen met
de kling; de foldaat viel, en hield zig als of hij dood
ware: in hetzelfde oogenblik vuurde een foldaat
der burgermilitic, van FerfaiF.es, op den Marquis
, en verpletterde zijnen arm.
Dit was het fein tot daadlijkheden: men ging
op de Lijfgarden los, doch vóór dat zij nog handgemeen
werden, kreegen zij bevel, om terug te
trekken: de overige foldaaten werden crnltig gelast
, om geen geweld te gebruiken: het volk begon
eenigzins te bedaaren.
Door de fchootcn, die 'er gedaan waren, was
op het kasteel alles met fchrik bevangen: vermits

IN FRANKRIJK.
imen oordeelde dat de Koningin het grootfie gevaar
liep, doeg men voor, om haar en den Dauphin
tc verwijderen, en in veiligheid te brengen: men
liet rijtuig komen, maar de burgers van Verfailles
hielden het aan ; doch al hadden zij het tot
aan het kasteel laaten rijden, zulks zou evenwel
vruchtloos geweest zijn, om dat de Koningin volftrekt
niet kon overgehaald worden, den raad tot
haare verwijdering aanteneemen,en verklaard had,
liever aan de voeten des Konings tc willen derven,
dan hem te verlaateri: het zou anders geen moeite
geweest zijn, haar aan de andere zijde van het
kasteel door het park eenen weg tc laaten ncemen,
langs welken zij het volk ongemerkt had kunnen
ontkomen.
Terwijl' zulks te Verfailles voorviel, was in Pa~
rijs alles mede in rep en roer: de burgermilitic
was bijeen getrokken, en (rond tegen twee uure
reeds marschvaardig: de geweezene Gardes Frangoifes
waren de eerden, die hét voorftel deeden,
dat men naar Verfailles trekken, de Lijfgarden en
het Regiment Vlaanderen wegjaagen, en de Koninglijke
familie, als mede de Nationaale Vergadering
naar Parijs haaien moest: bij de zorglijke
en misnoegde gedeldheid, waarin de overige burgers
van Parijs zig bevonden, moest dit voordel
wel goedkeuring vinden, en men was 't reeds tegen
drie uuren , daaromtrent, volkomen cens:
doch de Marquis DE LA PAVETTE keurde dee-
E 3

7a STAATSOMWENTELING
zen inval op goede gronden af; hij verzettede zig
wel twee uuren lang daartegen, en toen hij niets,
konde verwinnen, meende hij door een kunflig
uitftel tijd te winnen, en de aangevuurde verbeeldingskracht
te doen verkoelen; doch deeze was te
fterk ontvlamd, dan dat zijne poogingen niet de tegcnovergefteldc
uitwerking zouden hebben moeten
voordbrengen; de benaauwdheid voor de Ariftocraaten,
bezielde allen zodanig, dat zij begonnen hem
mede als zulk een te befchouwen, dewijl hij den
flap met hun niet wilde doen, welken zij den
werkzaamften oordeelden , om alle nog overige
Ariftocraaten eensdeels uitteroejen, andcrsdccls
krachtloos te maaken: zij drongen nogmaals zeeF
hevig bij hem aan: hij kwam met nieuwe vertoogen
en met een nieuw uitftel op: nu lieten zij zig
niet meer wederhouden: zij riepen hem op, om
zig aan het hoofd tc ftclle.11, en daardoor te bewijzen,
dat hij niet tot het ariftocratisch rot behoorde
, of te moeten verwachten, dat zij allen naar
Verfailles trekken ,en hem aan de woede des volks
prijs geeven zouden: hij wist geen' uitweg meer,
en moest aan hunne begeerte voldoen: wijgerde
hij hun aanvoerder te weezen, zij zouden evenwel
gaan, des was 'er niets mede gewonnen; maar
{lelde hij zig aan het hoofd , dan kon hij ten minfl-en
veele onheilen beletten, die onvermijdelijk
waren, zo zij aan zigzelven overgelaten bleeven:.
deeze bedenking was het, die hem kon overhaakn,
om hun aanvoerder te zijn, en terftond gin-

IN FRANKRIJK. 7*
gen bij de veertigduizend mau op marsch naar
Verfailles.
Alle de geenen, die te Parijs bleeven, verwachtten
met angst en beeving de uitkomst van
deezen geduchten togt: alle winkels en huizen waren
gefloten, alle ftraaten ledig, alle huisgezinnen ,
van de vaderen verlaaten, in hunne kamers opgeflotcn:
Parijs was eensflags van alle zijne befchermers
beroofd, en geduurende twee uuren, zonder
op eenige redding te kunnen hoopen, blootgeftcld
aan alle buitenipoorigheden, welke een woest
cn toomloos graauw goedvond te pleegen: de
Hoofdofficier , QMaire) het eenigflc opperhoofd
der ftad, was, gelijk mede de Vertegenwoordigers
der Gemeente, van het Hotel-de-Ville, verdreven,
en met bedreigingen van den fmaadlijkften
dood vervolgd: het Hotel-de-Ville zelf,
was geplunderd; in de vergaderzaalcn en de overige
vertrekken, was alles het onderflc boven gekeerd
, zelfs het. papier gefcheurd, en de inkt
op den grond geftort:'cr was geen gewapende
hand, en geen Hoofd het welk men ter bcveiliginge
van de ftad had kunnen oproepen: in deezen fchromelijkcn
tocfland bleef Parijs tot over negen uurc,
als wanneer eindelijk de trommen op alle ftraaten
aankondigden, dat 'er weder iemand was , die zig
de ftad aantrok: de Mairc en de Vertegenwoordigers
hadden zig weder veréénigd, cn lieten aan-
E 4

ys STAATSOMWENTELING '
Zeggen, dat de eerde verdieping van alie huizen*
verlicht worden, en alle burgers, die van wapens
voorzien waren, de wachthuizen in hunne wijken,
bezetten, patrouillen uitzenden, en posten (tellen
zouden: welhaast kwamen de- nog overige gewapende
burgers op., bezetteden de wachthuizenen
ver-ftroOiden de zamengerotte menigte : dus-,
doende was men tegen geweldpleging beveiligd,
en nu waren de inwooners van Parijs alleennog.
in eene kwellende verwachting, hoe de. togt>
naar Verfailles, zoude afloopen^
Middelerwijl had de gewapende burgerij" den
weg dervvaards voor een gedeelte afgelegd: het re-,
geude geweldig (lork cn bij aanhoudendheid, en
hun opperbevelhebber bediende zig van deeze om-,
ftandighekl, om hun nog édns voorteftellen, of
het niet raadzaamer-was, inde ftad te blijven, en
hunne onderneeming tot den volgenden dag uittedellen:
doch de gemoederen waren en blecveneven
driftig: tot op de huid toe nat, overdektniet
modder, klappertandende van koude-, lagchte
men met regen, ftorm en hagel: DE LA PAVET­
TE verkreeg echter zo veel van hun, dat zij heinplechtig
en met een groot gefchreeuw beloofden,
aan alle zijne bevelen tc gehoorzaamen, en fiechtsdan
geweld te gebruiken, wanneer men hen mei
geweld zoude ontvangen: dit (lelde den Genera;^
«nigzins. gerust, cn hij zond een'van zijne-Adjti-

IN FRANKRIJK. 75
danten aan de Nationaale Vergadering, met het
bericht, dat hij welhaast in dezelve vcrfchijnen
zoude.
De Prefident der Vergadering was nog al op het
kasteel, verwachtte, en drong verfcheidcne maaien
daarop aan, dat de Koning de ingeleverde artijkëlen,
met zijne onbepaalde bekrachtiging beklcedcn
mogt: hij bragt den Staatsraad ouder 't
oog, dat deeze bekrachtiging een middel zijn zoude,
om het volk te doen bcdaaren, maar dat de
grootfie onheilen te duchten waren, in gevalle hij
dezelve niet, zo fchielijk als mogelijk, verkreeg;
doch zulks werd vertraagd, en- het eene-uur verliep
na het andere; het was reeds over tien uuren ,
toen hij de bekrachtiging, eigenhandig door den
Koning gefchreven, ontving: nu fpoeddc hij, om
dezelve aan de Nationaale Vergadering te gceven.
Daar komende, vond hij Hechts nog weinige leden
in de zaal, die alleen door nieuwsgierigheid
aangezet, gebleven waren:hij vond, daarentegen,
het Amphitheatcr vol wijven , die aan de zijde van
haare halfnaakte geleiders, de Vertegenwoordigers
der 1
Natie fcheencn te willen vertegenwoordigen s
zij fchreeuwden , tierden , zongen , lachten en
waren op haare manier geestig': ééne van haar
hadde plaats van den Prefident bemagtigd, doch was
echter zo beleefd, dat zij bij zijne komst aftrad,
en hem verzocht plaats te neemen; zij verzekeï-
E 5

74 STAATSOMWENTELING
den hem allen, dat zij met Smarten op hem hadden
gewacht» en nu hoopten goede tijding van
hem te verneemen: eindelijk voegden nog eenige
gevolmagtigden zig bij hem, zeggende, dat men
in zijne afwezigheid een befluit over het koom genomen,
maar dat het volk zig ook daarmede bemoeid,
wenfehen, verzoeken, als mede bevelen
uitgebragt, en eindelijk daarmede geëindigd had,
dat het eischte den prijs van brood, vlcesch cn
kaarsfen verminderd te zien: vervolgends was de
Vergadering gefchciden.
De Prefident oordeelde dit tijdfiip voor al te bcflisfend,
en dat geene, 't welk hij had voorteftellen,
te gewigtig, dan dat de Vergadering had
kunnen verwijderd blijven: hij-zond iemand aan
de Municipaliteit, met verzoek, van de trom in
nlle ftraaten te laaten roeren, ten einde de Gevolmagtigden
in de vergaderzaal terug te doen komen:
dit gefchiedde ook,'en in deezen tusfehentijd
maakte hij aan het volk bekend, dat de Koning
de artijkels der Declaratie en Conftitutie had
aangenomen: het volk betuigde zijne goedkeuring
door een wild handgeklap cn gefchreeuw, men omringde
hem endrong bij hem aan, om affchriften van
's Konings eigenhandige verklaaring te willen hebben;
doch van alle kanten hoorde hij vraagen:
„ Zijn wij daardoor wel veel verbeterd?" of:
„ Zullen de armen, in Parijs, daardoor ook brood
„ verkrijgen?"

IN FRANKRIJK. 75
Deeze vraagen deeden den Prefident reeds half
vermoeden, waar deeze deftige Vergadering de
fehoen wrong; fommigen zeiden het ook ronduit,
dat het de honger was die hen drukte: oogenbliklijk
gebood hij, dat 'er van alle bakkers brood,
moest gebragt worden; het kwam ook fchielijk,
en wel niet alleen brood, maar ook wijn, worst
en gedisteleerde wateren: aldus fmulde men, zelfs
in de Vergaderzaal, zeer vrolijk, onbekommerd en
eendragtig.
Terwijl men hiermede bezig was, kwam de Adjudant
van den Marquis DE LA FAYETTE met
het boven aangeftipte bericht; een lid der Nationaale
Vergadering , werd den Bevelhebber ten gemoete
gezonden, om hem te melden, dat de Koning
de geëischte bekrachtiging, zonder alle bcpaaling,
en in de duidclijkftc bewoordingen gegeven
had; dat hij zijne troupen daarvan kennis
moest doen hebben, om ze mogelijk van Verfailles
terug te houden.
De wijven waren nog al in de zaal gebleven;
zij drongen op den Prefident aan, en onderhielden
zig met hem: veelcn zeiden rond uit, dat
het in 't geheel niet naar haar genoegen geweest
was, dat hij had kunnen goedvinden, om het verfoejelijk
Veto te verdedigen; hij mogt zig maar
voor den lantaarnpaal wachten; doch hij anwoord*
de , dat men haar het geheele beloop van zaaken,

7

IN FRANKRIJK. 7?
aan deeze de verzekering terug, dat hij haar de
tederfte liefde toedroeg, dat de verjigtihg en het
geluk der Natie, zijn gehcele hart en zijne gantfche
zorgvuldigheid bezig hielden, en dat van dit oogenblik
af, de Grenadiers van het Burgercorps,
zijne Lijfwacht zouden uitmaaken: men ontving
dit antwoord met een woest vreugdegeroep, trok
met klinkend fpel en vliegende vaandels Verfailles
in, en fchaarde zig op het cxercecrplcin:
de Grenadiers der militie namen nog in deezen
nacht hunne posten in; de militie van Verfailles
verëenigde zig met die van Parijs, cn het Regiment
Vlaanderen voegde zig, met wapperende
patriotfehe cocarden, mede bij haar; men wees
ieder Bataillon afzonderlijke quartieren aan, die
zij ten deele in burgerhuizen, ten deele ook in
de kerken vonden: de inwooners van Verfailles,
waren den geheelen nacht bezig, om hunne Parijfche
broederen van brood en wijn te voorzien,
en overal heerschte zulke een gelukkige eensgezindheid
en vreedzaam gedrag, dat het Bataillon ,
't welk in de Kerk Saint Louis zijn verblijfplaats
gevonden had, onder den klank en het gedruis
van trompetten, pijpen en trommen, een Te Deum
aanhief, en, onaangezien alle de ongemakken van
den voorigen dag en nacht, eenen plechtigen omgang
deed: alles was nu bedaard: de Marquis
DE LAFAYETTE was van de goede gevolgen,
zijner gemaakte fchikkiugen en bevelen , zodanig
overtuigd, dat hij de Nationaale Vergadering liet

78 STAATSOMWENTELING
verzekeren, dat zij gerust fcheiden kon; en dat
hij zelf meende gerust te kunnen gaan flaapen, 't
geen voor hem zo noodig was.
Ondertusfchen waren de Lijfgarden in eene»
zeer onzekeren cn ncteligen toeltand gebleven:
den dag over waren zij vervolgd en gefmaad, tegen
den avond daadlijk aangerand, cn, geduufende
den nacht, van den éénen post naar den
anderen, ten deele gejaagd, ten deele ook op bevel
gezonden: een groot vijftigtal was in het wachthuis
cn op het kasteel gebleven, en hadden hunne
gewoone posten in de gallerijen, en voor de
vertrekken des Konings cn der Koninginne bezet;
zij hadden elkander gezworen, dat men hen
niet, dan dood, van daar zou wegbrengen: hunne
overige kameraaden waren gelast, zig niet aan
het volk te vertoonen, en bragten den geheelén
nacht in hunne volle wapenrusting, op de paarden ,
in het park door: eerst tegen vier uuren liet men
hun aanzeggen,dat zij op hunne behoudenis moesten
denken, cn zij trokken door het park terug.
Van vier tot zes uuren, was in Verfailles alles
{til: het Parijfche volk, vrouwen en mannen,
kwamen het eerst wederom te voorfchijn, niet zo
zeer met vijandige oogmerken, als wel veelmeer
uit nieuwsgierigheid: bij geheele drommen liepen
zij in het park van het kasteel, en voör deszelfs
voorplein rond: een van hun ontdekte, bij een

IN FRANKRIJK. 79
vender van het rechter zijgebouw des kasteels,
een der Lijfgarden, op zijnen post (taande: men
had gezegd en geloofd,dat de Lijfgarden allen geheel
verwijderd waren, cn de nationaale Grenadiers
alle hunne posten bezet hadden; daar zij echter nog
een van dezelven zagen, fcheen hun zulks toe een
nieuw bedrog te weezen, en hun wantrouwen , het
welk door niets kon verfchalkt worden, lloeg tcr-
(tondtot daadlijkheden over: zij riepen den Gardist
op, om zijnen post oogenbliklijk te verhaten, en
zijne wapenen aftebrengen; hij riep van boven,
dat niets in (taat zou zijn, hem daartoe te bewecgen;
terftond begroette men hem met fcheldwoorden,
en toen hij deed alsof hij 't niet hoorde
werden zij nog meer verbitterd, en begon::en met
(teenen en (tokken naar hem te werpen: hij oordeelde
, dat de zetel der Majesteit daardoor werd
gefchonden, cn rekende zig, bij den ijver in zijnen
dienst, verpligt, onder den hoop te moeten
vuuren: dit was het fein tot een der losbandiglte
en gruwelijkde tooneelen, die ooit gezien
zijn, in het land, waarin men zo veel van dien aart
zag: het volk was als zinneloos: huilende van
woede liep het overal rond, en bragt alles, wat
van hetzelfde (lag was, bijéén: gelijk een losgebroken
droom, fneldc het naar 't kasteel, en de;
posten, die 'er voor donden, waren niet in ftaat,
om hetzelve tegentehouden: vóór dat nog de Marquis
DE LA FAYETTE daarvan kon verwittigd
worden, waren reeds alle toegangen, voorhoven

8o S T A A T S O M W E N T E L I N G
cn gallerijen, met fchrceuwendc en fehidmbekkert-
de wijven en mannen als overftroomd; hunne ge-
heele woede viel op de Lijfgarden; betrapte men
een Van hun, hij werd nedergeworpen, vertrapt, ge-
flagen, gehouwen en gelloken; eenigen fleepte men
door de gallerijen, de trappen af, tot voor de ge­
traliede poorr. van het kasteel, en worgde en fmoor-
dc ze gedeeltelijk; terwijl men anderen vasthield
en langen tijd in onzekerheid liet of zij llerven
zouden of niet, om dat men het niet ééns kon
worden, duor welke martelingen men hen den
dood wilde doen ondergaan: twee hieuw men met
bijlen de hoofden af, ftak ze op llaaken, en droeg
ze in een gruwelijken zegepraal alle ftraaten door<
De Koning en de Koningin waren in doodsbe-
naauwdheid: de Koningin het woest gefchreeuw,-
van tijd tot tijd , haar vertrek hoorende na­
dere, vluchtte, bijna naakt, in 's Konings ver­
trek: een raazende hoop liep achter haar in, en
fchreeuwde: ,, Loop, loop, Wijf! houd hem
„ vast, dees is uw redder (*)"! zij viel flaauw
in zijne armen: de voorzaal des Konings werd in
hetzelfde oogenblik gefloten.
Hier was 't, alwaar de overige Lijfgarden hun­
ne laatlte wijkplaats gevonden hadden; hier was
%
(*) Cours, cours, Femme f»***, tiens le biett,
c'efl la ton Sattveur.

ÏN FRANKRIJK. St
*t, alwaar zij elkander nog eens omhelsden, en zwoe*
ren, zig onder de oogen van hunnen Koning tot
den laatften druppel bloeds te zullen verweeren
en derven: middelerwijl was de Marquis DE LA
PAYETTE, van de andere zijde, in's Konings
vertrek gekomen, en had hem dezelfde belofte gedaan,
waarop de Lijfgarden zo even gezworen
hadden: in het zelfde oogenblik fprong de deur van
de voorzaal, door bijlen en koMagen verbrijfeld,
open; het volk fchoot binnen en ging op de
Lijfgarden los: de Marquis DE LA FAYETTE
Helde zig alleen, ademloos, zonder hoed en degen,
tusfchen beiden: ,, Ha!" zeide hij, „ volj,
doet gij zó aan uwe belofte? (laat, of gij moet
,, over het ligchaam van uwen Generaal heen loo-
„ pen:" deeze woorden werkten gelijk een donderdag
op het volk, en de voorden trachtten zig
achter de geenen tc verbergen, die achter aan don*
den : deeze beweeging zag de fiere held, en
maakte 'er gebruik van; hij liep toe, fchoof ze
terug, en zij gedoogden zulks gewillig: de voor*
zaal werd geruimd, eenige Grenadiers, van de
nationaale militie, traden binnen, cn namen de
Lijfgarden in hun midden, terwijl anderen derzei*
ter posten innamen en bezetteden.
DE LA FAYETTÊ raadde den Koning en de
Koningin aan , zig aan het volk te vertoonen , en
indien het 'er op gedeld ware, hen in Parijs bij
II. DEEL. F

Sa STAATSOMWENTELING
zig te hebben, in deszelfs begeerte te bewilligen}
de Koning aarfcldc niet om deezen itap te doen, en
vervoegde zig, benevens de Koningin, die baarert
eenen arm in den zijnen gelegd, en aan den anderen
den Dauphin had, gelijk aan den anderen
arm van den Koning de Prinles was, op het
groote balcon, cn vertoonde zig aan het volk:
zijne verfehijning maakte eensklaps gén einde
van den oproer: met een gefchreeuw drong het
volk door, tot aan den voet van het balcon: toen
hij bad, dat men zijne Lijfgarden het leven mogt
fchenken, riep alles, als uit éénen mond: „ Ge-
„ nade, genade voor de Lijfgarden!" toen hij
beloofde met zijne familie naar Patijs te zullen
trekken, fchrecuwde alles: „ Lang leeve de Ko-
„ ning, de Koningin, de Dauphin!" de Lijfgarden
vertoonden zig ook, rukten hunne bandelieren
af en wierpen ze onder het volk, ten blijke,
dat zij zig aan deszelfs edelmoedigheid overgaven:
het gevoel van woede, veranderde eensklaps
in verzoening, en zij, die tevooren gelijk
wilde dieren geraasd hadden, liepen heen, haalden
takken van boomen en dansten daarmede, op de
voorpleinen van het kasteel,in 't rond, terwijl de
Lijfgarden, die men tevooren aan het graauw ontrukt
had, de beerenmutfen van hunne redders namen ,
hen in derzclver plaats hunne hoeden op het hoofd
zetteden, ten blijke van verzoening en eensgezindheid,
tegelijk hunne uniform tegen de nationaale
vcrwisfelende: alles was op éénmaal weder broeder

Optotft op den 6 October 17S9 te Verfailles.

•

ÏN FRANKRIJK. 8$
en broeder, en het toor.cel van de akeligfte gruwe*
len, veranderde in eene plaats van 1'chreeuvvend ge­
juich en toomlooze vreugde.
De Nationaale Vergadering was, bij het begin
der eerfte bloedige bedrijven, in de zaal bijeen ge­
komen: de Koning vvenschte haare leden in het
kasteel bij zig te zien, en met dezelven te raad-
pleegeu: hij zond twee fleeren in de zaal, die
den vergaderden Gevolmngtigden keunis gaven van
s Konings wensch: zij waren ook reeds bij den
Prefident geweest, die 'er zijne toeftemraing gaar­
ne toe gegeven had; maar MIRABEAU was in de
zaal, cn verklaarde, dat de Prefident zulks niet
toeftemmen konde, én dat 'er eerst over moest ge­
raadpleegd worden: dc gallerciën, die opgepropt
waren met mcui'chen, gaven hun woord ook , en
fchreeuwden , dat de Vergadering in dc zaal moest
blijven: vervolgends trad de Prefident zelf bin­
nen, en ftelde 's Konings begeerte voor: men
eischte zulks fchrif'tlijk van hem, en hij moest
zig beroepen op de twee Heeren, die de Koning
aan hun gezonden had: MIRABEAU ftond an­
dermaal op, en verklaarde: dat het beneden de
waardigheid der Nationaale Vergadering was, bij -
den Koning te gaan: raadpleegingen in dc palei­
zen der Koningen, waren niet vrij; en, daarenbo­
ven, in deeze tijdsomftandigheden verdacht: het
was genoeg eene deputatie te zenden: het vóifS
op de g-aliereiën, gaf hem, door een woest handge-
F 2

8 4
STAATSOMWENTELING
klap, zijne toejuiching te kennen , en voelde zijne
waardij dubbel: evenwel fprak de Prefident hein
met kracht en nadruk tegen,doch kon echter niets,
verwinnen: de meerderheid bcfliste, dat men in de
zaal blijven, en alleenlijk eene deputatie aan den
Koning zenden zou: MIRABEAU, onderfteund
door BARNAYE, en alle de overigen van hunne
partij, deed tevens het voorftel: „ dat de Natio-
„ naalé Vergadering .onaffcheidelijk was van den
„ Koning: " het ging door, en de deputatie deed
den Koning van dit befluit tevens verflag.
Deeze ftond gereed de reis naar Parijs aantenccmen;
gelijk mede de Koningin, dc Dauphin
en de overige koninglijke Familie: de rijtuigen
kwamen voor, om ze overtebrengen: honderden
van vrouwen, beftoken en gekransd met takken
en bloemen, dansten en huppelden rondom dezelven
heen: een gedeelte der gewapende burgerij
van Parijs, trok ter zijde af, en het andere gedeelte
verwachtte de rijtuigen der koninglijke Familie,
om zig aan dezelven te fluiten cn ze te verzeilen :
vooraf ging een troep van het Parijfche janhagel,
volgende de hoofden der twee vermoordde Gardes,
die op bebloede ftaaken gedragen werden:
een vreeslijke zwarte kaercl, met eenen langen
baard, opgeftroopte mouwen, ontbloote borst
en een hooge muts, ging tusfehen twee anderen ,
die deeze hoofden droegen, en niet minder, dan
zij, bet voorkomen van Kanibaalen hadden , met

IN FRANKRIJK. 85
-een grooten bijl op den fehouder en twee pistoolen
in den gordel: deeze kaerel, dien men dc Wilds
uit de voorftad St. Antolne noemt (*) , draaide zij­
ne oogen in 't rond, en nam met eene ftaatige hou­
ding de eerbewijzingen aan, welke het graauw
hem voor zijne heldcndaaden betoonde: hij was
het geweest, die de beide Garden, met zijn' bijl,
de hoofden had afgehouwen: hem volgde het dan-
fende gepeupel, in eene woedende blijdfchap ,
flaarcnde op deeze hoofden, en de .armen naar de­
zelven uitgeftrekt: nu zag men eenen trein van
vischwijven , op de paarden der Garden, waarvan
eenigen van vooren en van achteren met harnasten,
uit de wapenkamer, uitgerust waren, en ande­
ren groote flagzwaarden zwaaiden; rondom haar
wemelde het van naakte bedelaars, oud en jong ,
van beide fexen: op het zwaar gefchut, 't welk nu
volgde, zaten andere vischwijven, recht of ver­
keerd, zo a!s zij maar plaats konden vinden.
Deeze' kluchtige groepen werden gevolgd van
dc benden der gewapende burgerij, met de gered­
de Lijfgarden in hun midden: wanhoop en fchaam-
te, was op de verbleekte aangezichten der laatften
tc leezcu, en veelen van hun waren zodanig ver­
moeid, dat zij ieder door twee burgerfoldaatea
moesten geleid worden; een gezicht, het welk't
Le Smivtige du Fauxbmrg St. Antoine^
F 3

8(5 STAATSOMWENTELING
hart van elk die gevoel had, ten fterkften moest
treffen,
Nu vólgden de rijtuigen des Konings, der Koninginne
cn der overige koninglijke Familie, mede
omringd door groepen van bekransten dar.fende
vischwijven, die ook , zo dikwerf' als het haar inde
gedachten kwam, in het portier der rijtuigen
traden, cn zig met den Koning, de Koningin cn
den Dauphin, op eene lastige wijze, onderhielden:
daarop volgde de tweede helft der gewapen-,
de burgerij, cn de gcheele trein werd gefloten door
cenc menigte van bagagewagens , waarop dc klecderen
cn het huisraad der koninglijke Familie waren,
tevens vol van vermoeide mannen cn vrouwen,
die al juichende takken van boomeii zwaaiden
, en onophoudelijk fchrecuwden: „ Lang Ice-
„ ve de Natie! Lang leeve de Natie! "
Toen de tijding in Parijs kwam, dat de Koning
met zijne familie in aantogt was, verliet het grootilc
gedeelte der inwooneren, die in de ftad gebleven
waren , huis, vrouw en kinderen, om ooggetuigen
te worden van deeze onverwachte verhuizing:
de vooruitzichten, welke het volk, cn
zelfs de befchaafdc rangen in Parijs, daarin meenden
tc* vinden, bragt alles in eene wilde verrukking,
die van alle kanten uitgefchreeuwd werd, door
een algemeen vreugdegeroep, -t welk het ontzet-.

IN FRANKRIJK. tg
tcnd gevoel, veroorzaakt door het gezicht van de
bloedige 'hoofden, die vooruit gedragen werden,
ten deele onderdrukte, ten deele geheel fmoorde :
de helden en heldinnen, van deezen gruvvelijke.n
trein, zagen hunnen zegepraal, door duizende
van toefchietende nieuwe aanfchoüwers, verheerelijkt,
cn werden door het roepen van , vivat! het
welk van eenige beevende lippen, uit bcnaauwdheid,
rolde; door het kusfehen en de omhelzingen,
waarmede woeste patriotten hen, als't ware,
overftelptcn ; door het blijde huppelen en
fpringen der kinderen, en door de domme verbaasdheid
der bejaarden, al meer cn meer gellijl'd
hl de meening, dat zij nu den tweeden gewigtigen
dienst aan het Vaderland beweezen; dat zij thans
alles, waarvoor dc Natie nog had moeten vreezen
, weggenomen, cn eindelijk alle de poogiugen,
van dc altoos nog geduchte Ariltocraatcn,
ten eenenmaalc verijdeld, en krachtloos gemaakt
hadden: het .gemcene volk riep: ,, Hier brengen
,, wij den bakker cn de bakkerin!" cn gaf daardoor
op nieuw te kennen, dat zij meerder belang
Helden in het brood, dan in de ilaatsgefteldhcid;
de gewapende burgers riepen: „ Wij brengen
,, den vader bij zijne kinderen! " volkomen overtuigd
zijnde, dat zij nu beter met hem raadpleegen,
cn de Stiefmoeder, met haare Neeveu eiï
gunllclingen, verder van hem verwijderen konden:
de Natie maakte hier weder gebruik van 't
geen de gemcene man gedaan had, cn hoewel het
F 4

88 STAATSOMWENTELING
groottte gedeelte vau dezelve overtuigd ware, dat;
deeze ftap van goede gevolgen zijn zou, oordeelden
zij het evenwel onnoodig, dat dezelve met
Moed en wraakzucht, die de patriotfche dwcepcrïj
kenfehetste, getekend was geworden.
De Koning, de Koningin en derzelver familie,
beleefden den fchrikkelijkttcn dag, welke ooit menfeiten,
van dien rang, beleefd hebben oi beke­
ven zullen: L ODE WIJK DE ZESTIENDE was,
federt het midden van den verlopen dag, blootgeiteld
geweest aan zijne eigene bciluitcloosheid, en
aan die van zijne Staatsdienaaren; aan de benaauwdheid
der koniugsgezinden, en de ontluimigheid
der Democraaten; aan de trotfche liefkoozingen
van ruwe wijven; aan den afzichtigen
aanblik van uitgehongerde bedelaars, en aan den
vricndlijk dreigenden oproer zijner meer befchaaf»
de onderdaancn, die wapens droegen: hij werd
door niets befchermd, dan door zijne natuurlijke
deugden, als mensch befchouwd; hij had geene
andere gronden, die zijne handelwijze befluuren
konden, dan zodanigen, die zijne Ministers, ge*
perst door den oogenbliklijken nood, en niet uit
overtuiging, hem aan de hand gaven; hij had
geene andere wacht, dan die een razend gepeupel
goedvond hem te verkenen; hij kon geen an*
deren ftap doen, dan welken de- tegenwoordige
Hoofden des volks, en van het land over 't alge-,
meen, 't welk hij weleer het zijne mogt noemen»

IN FRANKRIJK. 89
hem al biddende gelastten te doen; hij ging naar
Parijs, omdat hij, zonder zijn leven aan gevaar
blootteilellen, nergens anders gaan kon; in één
woord, hij was een gevangen man naar ligchaani
' en ziel, en fchoon het gejuich, 't welk hij van
alle kanten hoorde, hem, alleen fcheen te bedoelen
, kon hij 'er zig echter niet over verblijden ,
alzo het duidelijk bleek, dat het volk zigzelf ia.
hem toejuichte; hij kon bij dit alles ook niet gerust
weezen, dewijl hij altoos vreezen moest, dat
onder de duizenden, die rondom hem heen dansten,
immers wel één zijn kon, die, op denzelfden
weg, gelijk het overige volk, 't welk hem
naar Parijs begeleidde, nog verder gaan zoude,
en bij zigzelven overtuigd was geworden, dat zijn
dood de revolutie nog fterker bekrachtigen zoude,
cn die in de raazende Ihatkundige dweperij hem
den dolk even zowel in het hart ftooten kon, als
een Gecstlijke het zijnen besten voorganger gedaan
had: hij was 'er federt eenigen tijd bijna aan
gewoon geworden, zijne koninglijke waardigheid
verloren te hebben , doch zijn menschlijk beltaan
kon hij niet bedreigd zien , zonder te beeven, omdat
zijn charak'er het niet medebragt, door eene
kloekmoedige grootheid v;ui geest, de angstvallige
trekkingen der zinlijkheid te overwinnen: dit was
ook de oorzaak, dat zijne gcheele houding, geduurende
de tooneelen in Verfailles, en op zijne
reis vandaar naar Parijs, blijken gaf, dat hij meer
Wit vrees, dan eigen befluit; daartoe was overge-
F 5

oo STAATSOMWENTELING
Mm, cn zijne innerlijke onrust openbaarde zig
nu door eene ongewoane bleekheid, dan in een
ftijve onderwerping, of door eenen gedwongen
lach; nu door korte afgebrokene woorden, die
alles, hehalvcn zijne togt mar Parip, ten onderwerp
hadden; en dan door ceuen, boven alles
verheven, blik, die Majestcn zoude te kennen gegeven
hebben, wanneer hij in den. kring zijner
Hovelingen geweest ware, doch thans - niets
betekende, omdat de oogen, die hem omringden,
hem geen luister bijzettcden, maar Hechts in hem
een mensch zagen, dien zij vergunden hun Koning
tc weezen.
T)e tocfland der Koningin was nog veel ontrustendcr
cn hachelijker, dan de zijne: zij had federt
den morgen van deezen dag, akeliger blijken van des
gemecnen mans geneigdheid, omtrent haar, gezien,
dan zij ooit vermoeden kon; zij zelve had uit den
mond van het graauw dingen gehoord, die haar
Hechts, cn nog van veel gemaatigder inhoud , ja in
geestige invallen,of onder het ophaalcn vanfehouders,
als fchcenen ze dezelven met verachting te befchouwen
, van haare manlijke cn vrouwlijkc gunttclingen
onder het oog gebragt waren;die haarovertnigden,dat
zekere omltandigheden algemeen bekend
waren, welken zij meende dat tusfehen de muuren
van haare groote cn kleine kasteden, en in het geheugen
van haare vertrouwelingen zeivcn moesten geftorvcn
zijn; die haar eindelijk niet onduidelijk

IN FRANKRIJK. t J t
tc kennen gaven, dat men zig wel dwingen wil­
de, om haar niet wegens haar zelve, maar ten ge­
valle van haaren cchtgenoote cn haare kinderen te
fpaaren: zij vond zig te midden van duizenden ,
die haar omringden, geheel alleen, cn had geen
anderen befchermer, dan de edelmoedigheid dec-
zcr meniehen, ofderzelvcr zelfgenoegen, ofhun-
ne verachting, of'het nationaal-geworden gevoel
van achting voor de vrouwlijke 1'exe, of dc laat (te
opwelling der aangeborene liefde voor den Ko­
ning, of" eindelijk zelfs de hartstochtliikc zucht
voor de galanterie (*;.
Al kon zij nu ook dc fnmrtlijke overtuiging, van
dit alles, voor haar zelve niet meer verbergen,
fcheen zij evenwel, als eene doorflecpene vrouw,
dezelve te willen ontveinzen voor de geenen, die
ze haar mededeelden, ten einde, 't welk, met op­
zicht tot het menschlijk hart, zeer fijn overlegd
was, door uiterlijke betooning van angstcnfchuld,
0') Men heeft ontdekt, dat haar rijtuig omringd
was van een troep jöngé lieden, die gezworen hadden,
niet te zullen gedogen, dat men haar het minfle
leed toevoegde: parceque, geüjk zij zig uitdunten,
notre Reine efl une jolie feur.sie: deeze heldhaftige
denkwijze, eigen aan het Fiar.fehe charaktcr. wordt
nu in den gcv.apenden toeftand der Natje, indedaad
veel Wetkzaamer dan te vooren, toen zij flechts in
minnebrieven mpgt ademen, uit vrees voor — hét
gericht.

pa STAATSOMWENTELING
de ooggetuigen geene aanleiding te geeven, om
haar nog benaauwder te maaken, en nog meer
fchuldig te vinden.
Zo doende vond de gemcene opmerker, behalven
eene bij haar niet gewoonc bleekheid, die door
een Iterk blanketfel nog meer in het oog viel, behalven
een beftorvene lip en een vliegend oog, aan
haar geene blijken van innerlijke zielskwellingen ,
en bekommeringen; doch de meer oplettende befpicder,
zag dezelven in haare gemaakte vriendlijkheid,
en dc tedere liefkoozingen, waarmede zij
haaren zoon overlaadde; in de infchikkelijkheid
jegens dc gemeene vrouwen, in de trotfche houding,
waarmede zij tot de naast haarzittende IIofda>
me fprak ;in de herhaalde benaauwde vraagen, naar
den weliland van haaren echtgenoot, in't kort, juist
in dat geene zag hij dezelven het meest doordraaien,
het welk zij met zeer veel moeite wilde verbergen
of bedekken : dit gedrag maakte den gewenschten
indruk op den grooten hoop, en men kan wel met
waarheid zeggen, dat dezelve zig, hoe nader zij
bij Parijs kwamen, des te meer en oprechter met
haar verzoende: vermits bij deeze Natie elk gevoel
oogenbliklijk, en thans fneller dan tevooren, tot
daaden overllaat, werd zij ook welhaast door een
mcnigvuldiger Vtve la Reine! van deeze voor
haar zo gunftige verandering verzekerd, cn het
duurde niet lang, of zij werd alleen nog maar door
den angst van haar hart, en niet meer door de

IN FRANKRIJK.
benaauwdheid gekweld, die men bij haar verwekte.
Dc Dauphin" en de Prinfes zagen met een natuurlijke
benaauwdheid, aan kinderen eigen, het gedruis
aan, cn gedoogden gaarne, dat men hen
een Vive! toeriep, en de handen drukte en kuschte:
op de overige koninglijke Familie, die in het
derde rijtuig volgde, werd in 't geheel geen acht
geflagen.
Deeze togt, en bijgevolg ook de kwelling des
Konings en zijner familie, duurde van twaalf uuren
des middags, tot des avonds half negen toe:
dit gcheclc bedrijf werd nog veel woester en afgrijzelijker
toen het avond begon tc worden, ca
groote lantaarnen, windfakkels en toortzen, zwarte
gezichten in de uitftorting van losbandige vrolijkheid,
halfnaakte mannen en vrouwen, voorzien
van ouderwetfche wapens,verhit door het patriottismus,
trotsheid en Herken drank, groote,
door den wind heen en weder wapperende, vaandels,
en gladgepolijste geweeren en fabels, door
een duister gewoel doorblinkende, alles begon te
verlichten.
Door de naauwe ftraaten der ftad, die aan wederszijden
door zwarte rotfen fcheenen ingefloten
te weezen, drong een ftroom van woelige menfchen,
wier gefchreeuw zig met de trommen en

94 STAATSOMWENTELING
het raazend Janrateaarcö - inuzijk der nationaale foldaatcn
paarde j en met deeze in een eenïg klaterend
geluid uitliep, 't welk het angstig gefchree«W
der vrouwen, kinderen en oude menfehen, die
gevaar liepen van in het gedrang te Hikken, verdoolde
en verflqjld*
Aan den flagboom was de Koning door den
Hoofdofficier der Had, gevolgd van eenige Vertegenwoordigers
der gemeente, ontvangen: het
fcheen alsof hij nieuwen moed greep , toen
hij deeze mannen zag: dc eerbiedige houding van
allen, cn vooral het zachte, vertrouwenwekkend,
voorkomen van het Opperhoofd der Had, Hak geweldig
af bij het opdringend, gebiedend en luid*
ruchtig gedrag van het graauw: «AILLY fprak
den Koning aan, in de volgende bewoordingen:
j, SIRE! het is een fchoone dag, die u en
„ uwe Koninglijke Gade, en eenen Prins die
„ goed en braaf worden zai, gelijk LCDE-
„ WIJK DE ZESTIENDE is,aan uwe hoofd-
Had fchenkt: vergun, SIRE! den Maire
„ van Parijs, u den wensch der Had voorte-
„ Hellen: ieder'oogeublik, 't welk uwe ?vlajefteit
ons fchenkt, hoe kort ook, is ons
„ zeer dierbaar; doch wij reikhalzen om onzen
Koning altoos in het midden van ons te
„ zien; zijn volk begeert alle zijne oogen-
„ blikken te genieten: indien gij aan dit ver-

IN FRANKRIJK.
zoek voldoet, SIRE! dan herkrijgt dc
,, ftad het voortrcffelijkfte en dierbaarfte van
haare voorrechten: nu reeds is de vaderlij-
„ ke zorgvuldigheid van uwe Majesteit dub*
„ bel gebleekcn, om het gebrek wegtenee-
„ men; gij zult nu ook getuige worden van
„ onze trouw; onder uwe oogen zullen orde
en rust, en alle de zachte en beminnelijke
„ deugden weder opluiken, welken uw voor-
„ beeld verwekken en onderhouden moet;
,, in één woord, onder L ODE WIJK DEN
,, ZESTIENDEN zal de Koning magtig zijn
,, door zijn volk, en het volk gelukkig door
,, zijnen Koning."
De Koning antwoordde met zekere gerustheid
en aandoening: „ Dat hij altoos blijmoedig en vol
„ vertrouwen, in het midden der inwooneren
„ .van zijne goede ftad Parijs kwam: " ver*
volgends ging de trein verder naar het Hotel-de-
Ville.
Op het plein de Greve was een tajjooze menigte
van menfehen zamengevloeid, die den Koning en
zijne familie met een vreugdegeroep verwelkom­
den: DE LA FAYETTE cn BAILLV hielpen
den Koning uit het rijtuig, en leidden hem in dezaal
der Vertegenwoordigers; hetzelfde deeden
eenige Gevolmagtigden van de Nationaale Vergadering
met de Koninginne, en de overigen van do

0 S T A A T S O M W E N T E L I N G
koninglijke Familie: was de aanfpraak van B A I Ï>
IY, aan den Koning, vol heuschheid, in betrekking
tot zijnen tegenwoordigen toefland, die geene
was het niet minder, waarmede een der Prefidcnten
van dc Gemeente tc Parijs, MORRAU
DE SAINT-MERY, hem ontving.
SIRE!" zeide hij, „ indien de burgers van
„ Frankrijk ooit zweercn moesten, dat zij hunnen
Koning wilden beminnen, het zou bij het
goede hart van LODEWIJK. DEN ZESTIEN-
„ DEN gefchieden, en onze eed zou onfehend-
,» baar weezen; doch een volk, dat dc liefde des
,, Konings, meer als ecnebehoef'te, dan als een'pligt
j, befchouwt, mag aan zijne eigene trouw en ver-
„ kleefdheid niet twijfelen: thans meer dan ooit,
,, hebt gij uwe heerfchappij over onze harten gevestigd;
gij hebt de Conltitutic goedgekeurd en
„ aangenomen, die van nu af de Natie aan den
„ troon en den troon aan dc Natie, door eenen
„ vasten band ,hechten zal: eindelijk,om liet zcgel
te drukken op de vervulling van alle onze
„ wenfehen , komt gij nog met dc dierbaarfte
„ voorwerpen uwer tederheid, te midden onder
„ ons woonen: bij het blaakend gevoel van onze
„ harten, waagen wij het echter niet, om te zeg-
„ gen, dat uw befluit, vooral die geenen van uwe
„ onderdaanen gelukkig maakt, die u de vuuriglte
„ liefde tocdraagen; maar wanneer een geëerbic-
9, digd vader, door den wensch van een ontal-
„ lijk

IN FRANKRIJK. 9 ?
„ lijk groote familie geroepen wordt, hij zal ali,
toos die plaats tot zijn verblijf verkiezen, ali,
waar het grootfte aantal van zijne kinderen zig
bevindt."
De Koning knikte, in plaats van te antwoorden ±
een en andermaal, zeer vergenoegd met het hoofd ,
vervolgends trad de Maire na hem toe , ontving zijne
bevelen, en verhaalde, dat de Koning hem op
zijne aanfpraak, voor de Barrière, had geantwoord:
„ Ik kom altoos blijmoedig in het mid-
„ den der inwooneren van mijne goede ftad Pa-
»> "fi" — » gij vergeet iet", viel de Koning
hem driftig in 't woord, „ ik heb gezegd: blij-
„ moedig en vol vertrouwen" — ,, Medebur-
„ gers!" riep de Maire, in het zelfde oogen-
Müc, „ gij zijt gelukkiger, dan wanneer gij zulks
,, uit mijnen mond haddet vernomen! " een vrolijk
handgeklap dankte den Koning voor zijnen —
angst, en tevens den Maire voor zijne tegenwoordigheid
van geest: de eerfte toonde daardoor, dat
hij den inwooneren van Parijs niet te weinig had
willen zeggen, en dat hij door het vertrouwen,
't welk hij bekende op hen tc ftellen, een nieuw
recht op hunne befcherming meende vcrkreegen
te hebben: na verloop van een half uur, verliet
hij, met de Koningin en de overige Familie, het
Hotel-de-Ville, en reed, geduurig nog door het
juichende volk verzeld, naar het kasteel der
Tuilcrië'n: hier had men, in grooten haast, e«.-
II. DEEL. G

93 STAATSOMWENTELING
nige vertrekken voor hem gereed gemaakt, maaf
juist omdat zulks zo haastig in 't werk was gegaan
, vond hij, mogelijk voor de eerde maal in
zyn leven, de vertrekken nog koud, het huisraad
oud cn bekrompen, en dat de wind door alle dc
venlters blies: de Koningin omhelsde hem wcenende,
en fcheen door de fmart zodanig getroffen
te zijn, dat zij geen woord kon uitbrengen: het
avondeetcn was ftfl en treurig (*).
Terwijl de burgers van Parijs over de komst
des Konings juichten, waren die van Verfailles
over zijn vertrek van fmart doordrongen: zij zagen
zig, in hem en met hem, van het grootfte
gedeelte hunner broodwinningen beroofd, en voor'
veelen van hunne medeburgeren het vooruitzicht
van gebrek en ellende geopend: de ééne Koning
•had deeze ftad beftaan en vastigheid gegeven 3 omdat
hij een vrijer en lichter woonplaats verkoos te
hebben, cn een ander ontneemt haar het eerfte
zowel als het laatfte, omdat de hoofdftad haare?
(*) Le fouper a eté fort gat, zegt een democratisch
blad, waaruit de Schrijver desze bijzonderheden,
voor een gedeelte, ontleend heeft: men zal 't hem
wel willen ten goede duiden, dat hij, in dit geval,
liet woord gat, door ftil en treurig vertaalt: deeze
fpotrede, die, in den mond van eenen partijdigen
Franschman, Hechts wreed is, zou in den mond van
eenen Duitfcher, vooral van eenen gefehiedfehrijver,
fcjnsbaalstaal weezee-.

IN FRANKRIJK. 9 9
rechten op zijne perfoon, die bijna fcheenen
verouderd te \yeezen, op nieuws doet gelden,
met eene magt, welke men hem,nog met zeer veel
heuschheid, als een verzoek van het volk, en als
ëcn vrij befluit van zijnen kant, begon onder het
oog te brengen: E O D E W I J K D E V E E R T I E N ­
D E was de zon van deeze nieuwe en bekoorclijke
ftad, L O D E W I J K D E Z E S T I E N D E WaS beftemd
, om dezelve te verwoesten, en als medepligtige
van het despotismus te ftralfen : daarmede
ontlook zij, en daardoor zou zij haaren ondergang
vinden;
Zij bezat nog wel de Nationaale Vergadering,
en de voor haar daaruit voordvloejende hulp,
doch de tijd naderde, dat zij deeze mede zoude
verliezen: dit ligchaam had naamlijk het befluit
genomen, dat het van 's Konings perfoon niet
kon afgcfcheiden worden: de Oorzaak waarom die
Vergadering thans nog te Verfailles bleef, was
geen ander, dan- dat men eerst nog een gefchikte
plaats voor haar in Parijs moest in gereedheid
%>rengen.
Doch de Vergadering zou niet alleen van plaats
veranderen, maar haar inwendig ftelfei was reeds
veranderd: van het oogenblik der uitbarfting af,
welke den 5den en Cden Getober had plaats gehad
, had o; volkspartij over de ariftocraatisch-koningspartij
eene beflisfende overwinning behaald:
G a

ÏOO STAATSOMWENTELING
*£ geen. deeze gevreesd en geene gedreigd had,
was wezenlijk gebeurd; het volk had zig eigenmagtig
met de raadpleegingen bemoeid; door
dreigementen en ten toon gedragene hoofden, de
gronden cn onderwerpen der Dcmocraaten kracht;
en klem bijgezet, en dezelven daardoor uitvoer­
baar gemaakt: MOUNIER, LALLY, BERGAS-
SE en andere uitmuntende mannen van hunne partij
, waren in het hagchelijk geval, dat zij verkiezen
moesten te vleien of te fterven , en indien zij
geen van beiden wilden verkiezen, te zwijgen of
zig te verwijderen: thans, nu de Koning volkomen
in de handen des volks was geraakt, bleef
liet onmogelijk, hem zekere rechten te doen
behouden of weder te verfebaflen, die, zo dezelven
aangenomen en gebezigd waren, de eigendunkelijke
magt en de trotfche losbandigheid van
het gemeen, zou tegengehouden, en juist daardoor
de twee eerfte Standen des Rijks , tegen eene
volflagcne onderdrukking beveiligd hebben: het
bleef onmogelijk, om zekere grondbeginfelen en
voorflagen, betrekkelijk tot de ftaatsgefteldheid,
te doen gelden, welken gefchikt waren, om het
Land eene ftaatkundige gedaante te geeven,die de
Engelfche zeer nabij zoude komen; het bleef eindelijk
onmogelijk, om tegen de plans der Demagoogen,
die alleen om deeze plans zodanigen waren
, met vrucht te werken, dezelven te ontmaskeren
, en door hunne verwijdering, of ten minften
door de vermindering van vertrouwen, eest

IN FRANKRIJK.
meer gezuiverd vrijheidsgevoel bij de Natie te
doen ftand grijpen; want deeze fcheen thans Hechts
vrij te willen weezen, cn zig niet meer daarover
te bekommeren, hoe zij vrij werd, en hoe zij zig
als een zodanige wilde handhaaven: haare demagogifche
Vertegenwoordigers hadden haar zo om den
tuin geleid,,
Deezen feheenen voor het grootfte gedeelte tot
hier toe alleenlijk de meerderheid van Hemmen in
de Nationaale Vergadering, beoogd, en niet eigenlijk
voor dc bevestiging en bekrachtiging der
vrijheid, door dcrzelvcr innerlijke fteunpijlaaren ,
tc wceten, dc financiën en de uitvoerende magt,
gewerkt te hebben; zij waren altoos nog bezig
geweest om de reeds lang magtlooze vijanden der
vrijheid te ontdekken en te onderdrukken, maar
hadden niet begreepen, dat zij door deeze min
hoofdzaaklijke bezigheid, de reeds ongetwijfeld
bevochtene vrijheid, in eene algemeene regeeringloosheid
veranderden; dat zij de gevaarlijke gistingen
van het gemeen, en de zorglijke verwachtingen
der Natie, daardoor aan den gang hielpen;
dat zij een bijna algemeen wantrouwen op de Nationaale
Vergadering, en uit dien hoofde ook eene
traage uitvoering van haare befluiten voedfel gaven
, en dat zij eindelijk het algemeen belang een
onherftelbaar nadeel toevoegden, wanneer zij bij
hunne grondbeginfelen , dc bekwaamde zogenaamde
koningsgezinde leden der Vergadering vervvij-
G 3

IO* STAATSOMWENTELING
derden, cn daardoor bij hunnen arbeid aan dc
Conftitutie, de partijdigheid den ruimen teugel
vierden.
De Hoofden der koningsgezinde partij, die met
veel vaderlandsliefde aan de wederherftelling van
den Staat hadden gewerkt,MOÜNUR, LALLY,
IBERGASSE en anderen, verwijderden zig indedaad
eenige dagen, nadat de Koning naar Parijs
pvergebragt was, en door hunne verwijdering leed
de Natie het bovengenoemde nadeel: met hun verwijderden
zig anderen, wéare Ariftocraaten zijnde,
die zig voor de rechten des Konings alleen in
de bresfe hadden gefield, om dc hunnen niet aan
het algemeen belang opteofferen: bij deeze verloor
de Natie niets, want hunne plans waren ten
deele betrekkelijk tot den Stand, tot welken zij
behoorden; ten deele bedoelden dezelven alleenlijk
hunne perfoonen, cn verfchilden wezenlijk van de
Koningsgezinden, fchoon zij zig ook wel van derzclver
middelen, ter uitvoeringe van hunne ontwerpen,
wilden bedienen: nogthans waren deezen
zelfs niet eens meer verklaarde werkzaame vijr
anden der vrijheid, over 't algemeen, die thans
niemand kon trachten te vernietigen, of hij moest
•jaazend geweest zijn, maar zij wilden flechts
redden, wat nog gered kon worden: hun eigendom
en heftaan, doch niet meer hunne' voorrechten:
dit was het geval met de leden van de hoogere
Geestlijkheid, en van den voornaamer Adel, waar-

IN FRANKRIJK, ï 0 3
aiede, men op eene onredelijke wijze , over dénen
kam gcfchooreji had, alle overige letten van
hunne Standen, die zig voor het grootfte gedeelte
nimmer, door het kanaal van eigendunkelijk gezach,
tot vette gcestlijke- en hooge flaats-amten
verheven hadden,noch ook voorneemcns geweest
waren, zulks te doen: dit onderfcheid had de
bovendrijvende partij der Natie, van het begin af,
niet in het oog gehouden, en zij verongelijkte
de geenen van haare adclijke cn geestlijke medeburgeren
, die, bij eene fobere wedde en bij een
klein riddergoed, of bij eene kaale monteering,
door armoede met den derden Stand nader ver*
maagfehant waren, dan de burgerlijke welgedelde
Koopman, of de ruimbczoldigde Geestlijke.
MIRABEAU, die in het beloop der Nationaale
Vergadering zijne grondftelling, als Demagoog,
getrouw gebleven was, fcheen zulks ook in het
vervolg, ten minftcn de eerfte dagen na 's Konings
vertrek, te willen blijven; hij dreef het met
zijne vrienden door, dat de Nationaale Vergadering
verklaarde, onaffcheidelijk van den Koning
te weezen; zijn oogmerk kon, wilde hij zigzelven
niet tegenfpreeken, niet zijn, dat de Vergadering
zig daardoor van den Koning afhangelijk
verklaarde, of dat zij hem als den eenigen gezachhebber,
die 'er nog in het Rijk was overgebleven,
voor het graauw befchermde; of dat zij hem en
zigzelve, tegen de kabaaien der Ariftoeraatèn,
G 4

io 4
STAATSOMWENTELING
en derzelver daadlijke ondernecmingen beveilig,
de; maar veelmeer, dat hij zig met de hoop vlei,
en konde, om in Parijs, met hulp der gallerijen ,
zijne cn der zijnen grondbeginfelen en plans doortezetten,
en, over 't algemeen , meer onder de oogen
van de hoofditad, die nu door en door democratisch
gezind was, naar haare eigene grondftelUngeq
te fpreeken en te handelen, en daarvoor,
alzo zij thans alles in handen had, van haar beloond
te worden; hij wilde de hoogde plaats in
den Staat bekleeden, en oordeelde dit oogmerk
niet beter te kunnen herijken, dan wanneer hij als
Minister zig den weg daartoe baande.
Hij hegreep dat NECKER nog veel te vast in
de gunst des volks ftond, dan dat hij hem regetT
recht had kunnen aantasten; doch de Minister van
Parijs, SAINT-PRIEST, ftond 'er zo vast niet
in, en deeze zou zijnen post in het ministerie ver-f
liezen.
MIRABEAU gaf voor, dat hij tot de vrouwen,
die, op den 5den Octobcr, den Koning de rampen
van Parijs onder 't oog bragten, zou gezegd hebben:
„ Toen gijflechtséénen Koning had, had gij
„ geen gebrek aan brood ;thans hebt gij twaalf hon-
„ derd, gaat 'er deezen nu om vraagen." (*)
Deeze befchuldiging kwam den Minister ter ooren,
(*) Qusnd vous aviez un Roi, vous aviez du pain,

IN FRANKRIJK. 105
en hij bewees, in eenen brief aan de Nationaale
Vergadering, dat hij in de groote gallcrij, alwaar
hij met de vrouwen zou gefprokcn hebben, in 't
geheel niet geweest was: 'er kon derhalven niet
verder over geraadpleegd worden , en het plan
van MIRABEAU liep in 't riet, doch Hechts in zo
verre, dat de Minister, door de Commisfie van
onderzoek, niet vervolgd, en van het graauw niet
verfcheurd werd; dan, hij bereikte evenwel daardoor
het oogmerk, dat hij een wantrouwen tegen
den Minister verwekte, het welk na deezen tijd,
bij de minile verdenking, levendig moest worden r
20 doende ondermijnde hij zijnen roem, gelijk hij
den roem van NE CKER ondermijnd had; het overige
deeden de blaauwboekjens-fchrijvers der Demagoogen,
en de Natie vattede welhaast een algemeen
wantrouwen op tegen den Minister: de uitzichten
van MIRABEAU helderden daardoor meer
en meer op, doch het duurde flechts eenige dagen
, of zij werden hem, door een befluit der Nationaale
Vergadering, geheel benomen.
Werden hier zijne plans vernietigd, zo liep de
invloed en de achting, die hij bij het volk had,
mede gevaar van vernietigd te worden: eenige dagen
na 's Konings komst te Parijs, meende men
ontdekt te hebben, dat broodgebrek niet alleen de
aujourd" hui vous en avez. douze cents, allez leur en
demander.
G 5

io6 STAATSOMWENTELING
vrouwen gaande gemaakt, en na Verfailles ge-r
dreven, cn dat het graauw 's Konings Lijfwacht,
niet Hechts wegens de ontëering der nationaale CÜT
carde zo gruwelijk mishandeld, maar dat een kabaal
dit broodgebrek, zo niet bewerkt, nogthans
vergroot, en de woede van het gemeene volk,
doch vooral der wijven, door verkleede mannen,
die men haar tot aanvoerders gaf, beftuurd, en nog
oproeriger gemaakt had.
Men geloofde, dat deeze cabaal een ontwerp
had gefmeed, om den Koning geheel moedloos te
maaken; hem tot de vlugt aantezetten; naar eene
welbevestigde ftad, naamlijk naar Melz, overtebrengen,
en daardoor de verdenking genoegzaam
te bewaarheden, alsof hij zig'fehuldig vond aan
zekere plans, betrekkelijk tot een Contra-revolutie,
die hij nu voorgenomen had, vandaar, als
eene plaats die rijklijk van wapenen voorzien was,
doortezetten.
De Koningin,had men onderfteld, dat door het
in gramfchap tegen haar ontftoken volk, misfehien
de Dauphin mede, van het leven beroofd, of ten
rninften verwijderd, en de ouder broeder des Konings
benaauwd worden, en de vlugt ncemen zoude;
des was 'er dan geen één van de Bourbons
meer overig, als de Hertog van ORLEANS, en
deeze zou, in dit geval, als de afgod van het gemeene
volk, zo niet voor Koning, echter voor

IN FRANKRIJK. 107
Regent van het koningrijk uitgeroepen worden:
MIRABEAU en eenige anderen hadden nu in
deezen Prins over Frankrijk willen heerfchen.
Men ging, om dit plan van den Hertog in het
licht te brengen, tot het begin der omwenteling,
de oproeping der Gencraale Staaten, terug: hij
lag, zeide mert, in deezen tijd met het Hof overhoop
, en wel zodanig , dat eene volmaakte verzoening
onmogelijk was: de Koningin en de Graaf
van ARTOIS, droegen hem eenen pcrfoncelen
haat toe, bijgevolg de Kening ook, des de geenen
die den Koning de naasten waren niet minder;
het Hof fcheen door de Generaale Staaten in
't gedrang te komen, en hij trachtte dit gedrang te
vermeerderen; toen het Hof hem van zig verwijderde
, bleef niemand voor hem overig, om hetzelve
in benaauwdheid te brengen, dan het volk; bjj
moest zig, derhalven, aan deszeifs hoofd ftellen,
om de beweegingen van den derden Stand kracht
en nadruk bijtczetten; hij, was gevohnagtigde bij
de Nationaale Vergadering, en zijne Cahiers,dooiden
Abbé SIEYES opgefteld, ademden niets
dan liefde voor het volk; begeerden niets dan
vermindering van belastingen, die hetzelve drukten
; en fprak van niets dan van opofferingen, die
hij, ten beste van denderden Stand, beloofde te
doen: hij wist het ten deele door zijnen invloed,
ten deele door omkoopingen, zo verre te brengen,
dat 'er nog andere Gevolmagtigden verkoo-

io3 STAATSOMWENTELING
zen werden, die met zijne grondbeginfelen bezield
waren, en moed en begaafdheden hadden, of weinig
genoeg te verliezen, om dezelven te opperen
en doortezetten: aldus, zeide men, werd onder
andereu de Graaf van MIRABEAU tot Gevolmagtigde
verkozen , en daardoor een ijverige en zegepraaiende
voorftander van den Hertog van ORLE-
ANS, die hem tevens met geld onderlteunde,
NECKER, zeide men mede, was bij de hofpartij
even zo gehaat als hij-zelf, maar bij het volk
zo bemind, als hij wenschte van hetzelve bemind
te worden: het was derhalven noodzaakelijk, dat
hij zig aan deezen verbond; dit gefehiedde ook,
en hij verkreeg, door deeze verbintenis, een nog
grooter gedeelte van de liefde des volks: het gemeen
trok hij in zijne bclangens, door werken van
weldaadigheid, en dit vergat, bij deszelfs natuurlijk
gebrek aan overleg, zijn voorig leven, zo wel als
zijne voorige verbintcnisfen, en bad hem daarna aan
als weldoener en befchermcr; zelfs werd de Natie
, over 't geheel befchouwd, allengs in een beter
denkbeeld van hem gebragt, en eenige weldaadige,
edelmoedige en republikeinfche daaden,deeden
haar duizend morfige, zedenlooze en despotieke
wandaaden vergeetcn.
Men zag daarenboven nog, dat hij binnen de
«muren van zijn paleis, de vrijmoedigfte debatten
over de vergadering der Gencraale Staaten duldde;

IN FRANKRIJK, iop
dat hij gedoogde, om ontdekte befpieders, door
het gericht uitgezonden, daarin te mishandelen;
dat hij deszelfs toegangen niet floot, zelfs niet
voor lieden van de laaglte clasfen des volks; dat
hij den derden Stand vergunde, om daarin de
verëeniging der drie Standen met woeste vreugdebedrijven
te vieren; dat hij deezen Stand
niet belettede, daarin geld te verzamelen, voor
foldaaten, die de fubordinatie gefchonden hadden ,
en dat hij, eindelijk, de eerften, die in zijn paleis
riepen:,, te wapen! te wapen!" niet alleenlijk
niet deed verhuizen, maar zelfs deed aanvuuren (*):
dit alles zag men nog; derhalven kon het volk
geenszins twijfelen, dat het hem aan het hoofd
had, en dat hij hetzelve befchermïng of hulp verkenen
wilde, fchoon het niet fijn genoeg dachte s
cn te veel vertrouwende goedhartigheid bezate, om
zijne beweeggronden en geheime ontwerpen te begrijpen.
Gcduurende de uitbarftingen van het vrijheidsgevoel,
die nu flag op flag volgden, dc hofpartij
verjaagden, de Koningin dreigden, den Koning
(*) De Schrijver zag den i sden Julïj, dat *s HeN
togs Cancelier, den Graaf DE LA TOUCHE, in hec
Paleis Royal, midden onder de wanhoopigen, die door
de verwijdering van NECKER beroerd waren, dezelven
toelachte, en zig daarvoor van de morfigfte
knaapen liet omhelzen.

no STAATSOMWENTELING
buiten werkzaamheid fielden, en den derden Stand
de overhand in de Nationaale Vergadering bezorgden
, zeide men verder , dat hij zig, zo het fcheen ,
lijdend gedroeg, terwijl zijne afgezanten des te
werkzaamer waren: NECKER was zijn mededinger
geworden, ten opzichte van de aanbidding
des volks, en had daardoor zijne jalouzij opgewekt:
in eene evengclijke jalouzij van zijne aanhangcren,
en vooral van MIRABEAU, vond hij
flof en genegenheid genoeg, om de liefde des volks
jegens NECKER te verminderen.
Ter bereikinge van dit oogmerk, maakte men
gebruik van de door hem begeerde algemeene amnestie,
van de mislukte geldleening van dertig
millioenen, van 's Konings aanmerkingen op de
befluitcn van den nacht van den Aden Augustus,
welke men aan hem toefchreef, en eindelijk,
van zijne wijgefing, om dezelfde befluiten, als
mede de daarflelling van de rechten dér menschheid
te bekrachtigen: verloor NECKER nu, om
dit alles, veel van de liefde des volks, zo verminderde
tevens het vertrouwen op de overige Ministers
: de Hertog van o R L E A N S en M I R A B E A U ,
waren in deezen tijd, indedaad, de eerfte en eenige
gewigtige mannen bij het volk.
Van dit voordeel, zeide men vervolgends, zou
de Hertog van ORLEANS, nadar zijne aanhangers
zijne oplettendheid daarop gevestigd hadden,

IN FRANKRIJK. iii
mede ndg een ander gebruik maaken, dan zig op
den Koning en de Koningin te wreekeu, NEC­
KER te vernederen , en de afgod des volks te wee­
zen ; hij zou eenen hoogcren trap in den Staat be­
klimmen, opdat zijne vrienden mede hooger kon­
den verheven worden: fohoon hij zig met zijne te­
genwoordige ltandplaats vergenoegde, waren zij­
ne aanhangers met de hunne niet voldaan , en def-
halven begonnen zij nu de hoop bij hem te ver­
wekken , van eerlang Regent van het Land te zul­
len worden: hij zelf, een man in den zedelijkeu
en natuurlijken zin verzwakt, had geen moeds ge­
noeg, om iet te beftaan, 't welk, naar den za-
mcnloop van alle omltandigheden, nu of nim­
mer gelukken kon, maar wel was hij ijdel genoeg,
om iet te wenfehen, dat zijne eigenliefde Itreelen ,
en zijnen tweeden charaktertrek, naamlijk de gie­
righeid, voedfel en bevreding verfehaffen kon : de
Graavcn MIRABEAU en LA TOUCHE, zeide
men, hadden zeer veel moeite, om zijne lafharti­
ge bcfluitloosheid, door zijne eigenliefde en gie­
righeid te overwinnen, en nog denzelfden dag,
toen de bellisfende flag zoude gedaan worden, lie­
pen zij groot gevaar van door zijne lafhartigheid te
leur gefield te worden: den sden of 6den Oéto-
ber, zeide MIRABEAU, zo dat het verfcheidene
lieden hoorden: ,, de zotte poltron is 't nietwaar-
„ dig, wat men voor hem doen wil! (*) "
(*) In de onlangs verfchecnen üfieuöim du Cfat

na STAATSOMWENTELING
De flag werd nu gedaan, doch het gevolg WaS
niet, gelijk men gewcnscht had: de Koning vlugtte
niet, de Koningin werd niet vermoord, 's Ko-»
nings broeder bleef, de Dauphin was in veiligheid,
en het volk had, zelfs in zijne verregaandfte verbittering,
niet eens aan den Hertog van ORLE-
A N s gedacht; hij werd geen Regent, noch M i R A-
BE'AC en LA TOUCHE zijne mombers — alles
was verijdeld,
^ De Marquis DE L A F A YE f TE , en de Parij»
fche nationaale militie hadden, de eerfle door zijne
kloekmoedigheid, en dclaatltedoor haare trouw,
deeze ontwerpen vernietigd; niets, zeide men,
w y
as derhalven natuurlijker, dan dat het complot
den Marquis verwijderde, en de nationaale militie
bij het volk verdacht maakte.
Men ftrooide nu uit, en liet zulks, door gehuurde
pennen, de geheele ftad door herhaalen, dat
DE LA FAYETTE naar het oppergezachdes Rijks
ftond, en reeds zo niet de geheele nationaale militie
, nogthans het Grenadier-corps, in zijn belang
had: dit maakte indruk op het onbefuisde
graauw, onder 't welk reeds federt eenen geruimen
tijd, de verdenking rondliep, alsof DE LA
F A-
telct, betrekkelijk de bedrijven van den 5d.cn en 6deiï
October, wordt door meerder getuigen verzekerd, deeze
woorden van MIRABEAU gehoord te hebben.

IN FRANKRIJK. n 3
FA VET TE een Aristocraat ware : van alle kanten
zag men blijken van eenen naderenden oproer,
doch aleer dezelve kon uitharden , werd dc bewerker
ontdekt, en die was geen ander dan de
Hertog van OIILEANS: DE LA F A Y E T T E vervoegde
zig in allerijl bij den Koning en gaf hem
kennis van deeze ontdekking; hij drong aan op
onderzoek en ftraffe, doch de goedaartigheid van
den Koning, het aanhoudend verzoek der Koninginïic
en de deerniswaardige toeltand der Hertoginne
van ORLEANS, konden hem beweegen, om van
de aanklagt aftezien, en alleen op dc verwijdering
van den Hertog aantedrirtgen: deeze werd gewaar*
fchouwd , door den Koning voor zijnen verraaderlijken
toeleg in perfoon vernederd , van DE
LA PAVETTE met een onteerende ftraffe gedreigd
(*), en eindelijk onder het voorwendfel
van eene commisfie aan den Koning van Grootbrittanriiën,
en met eenen geleibrief van de Nationaale
Vergadering naar England gezonden : in
Bologne-fur-mer, vanwaar hij derwaards wilde
overfteeken, werd hij aangehouden cn zo lang
door eene eerewacht bewaard , tot de Couriers
aan de Nationaale Vergadering gezonden , terug
(*) Het gerucht was algemeen , dat de Marquis
DE LA FAYETTE hem met eene aanfpooring tot
moed, zo als men wel eens bij lafhartigen doet, met
een' (lag aan zijn oor gedreigd heeft, welken hij
hem toedienen zou hoe of waar hij hem vond.
II. DEEL. H

1 J 4 STAATSOMWENTELING
.kwamen cn dc verzekering van dezelve overbragteOa
dat hij indedaad eenen pas van haar had bekomen:
daarop liet men hem aan boord gaan.
MIRABEAU, zeide men eindelijk, bemoeide
zig om gegronde redenen met deeze zaak in 't geheel
niet, 't welk hij evenwel had moeten doen,
zo hij overeenkomftig zijn vrijhcidsfteliel had willen
handelen : hier fchuilde een geheim, 't welk
in de bezigheden Van eenen vrijen Staat geen
plaats moet hebben : de Koning zond idt eigene
beweeging een lid der Nationaale Vergadering aan
eene buitenlandl'chc Mogendheid, zonder aan de
Vergadering kennis te geeven, wat hij aan hetzelve
had opgedragen; hier verwijderde zig dit
lid,vervolgd door eene algemeene verdenking, en
evenwel met eene geheime commisfie gelast; en
hier fprak MIRABEAU niet, die tog anders zo
driftig en wild gefproken had tegen voorvallen ,
welken de vrijheid fcheenen te kunnen bcnadcelen,
fchoon ze van geen belang altoos waren: wat
geeft zulks te kennen , en wat bewijst het ? —
was het niet een blijk van verftandhouding met
den vlugtcling, of ten minnen van dankbaarheid
jegens hem?
Dus verre was men in dien tijd gevorderd met
de ontdekking der cabaal , en men is nog niet
verder: MIRABEAU, als een doorfleepen man,
kwam welhaast van de eerfte verrasfehing weder

IN FRANKRIJK. 115
bij; ging op zijnen ouden weg, als Demagoog,
voord, en misleiden met meerder ernst en onbaatzuchtigheid
, dan tc vooren : 't geen hij toen
deed, gefchiedde misleiden alleen, om zijne ontwerpen
te beguuftigen , thans fchijnt hij zulks
te doen, om zijne denkwijze getrouwlijk te volgen:
tot het Ministerie is hein door een befluit
der Nationaale Vergadering , cn tot den eerften
man in den Staat door een algemeen wantrouwen
, alle hoop benomen: van zijne fpeelpop,
den Hertog Van ORLEANS ziet hij geheel en al al',
en hij heeft denzelven, 't welk men wel van hem
kon verwachten , Volkomen ter ncêr geflagen ,
omdat hij hem niet verheffen kon.
Wij fnijdeu hier den draad van de gëfeh'iedenis
der inwendige revolutie, af, tot dat wij denzelven
, nadat de tijd ons nadere ophelderingen daaromtrent
zal verfchaft hebben , met meerder ze-'
kerheid cn overtuiging wederom kunnen aanknonpen:
wij zullen middelerwijl de gefchiedenis, me
.echte ftukken opgemaakt, vervolgen.
Men had gedacht , dat het' gemcene volk te
Parijs, na deszelfs nieuwfte patriotfche onderneemingen,
bedaaren en met meerder gedulds afwachten
zou, welke fchikkingen men maaken cn welke
poogingen men aanwenden zoude, om'deszelfs
lasten te verminderen; doch het tegendeel gebeurde;
men zag nog dagelijks nieuwe gistingen>
H a

n6 STAATSOMWENTELING
omdat derzelver hoofdoorzaak, te we eten broodgebrek,
nog niet volkomen was weggenomen, en
eenige woedende drijvers nog niet ophielden, met
de menfehen het hoofd warm tc maaken over een
ariitocratifchc harsfenfehim, liet welk dit gebrek
zou veroorzaaken: de dweepers DE s MO ULIN S ,
pRUD'HOMME, MAiiAT, cn eenige ande­
ren, ftijfden het volk van dag tot dag meer in
zijnen toomloozen ijver voor dc vrijheid, maakten
Zelfs DE EA FAYETTE CU B A ! L L Y bij hetzelve
verdacht , daar het tog mannen waren , die tot
nog voor de vrijheid het meest gewaagd en gedaan
hadden.
Het volk flelde zig, aan den ddnen kant, wel gerust,
daarbij, dat de Koning in Patijs was, doch
aan den anderen kant maakte het zig ongerust,
alzo het altoos nog beducht was , dat hij hun
weder mogt ontwrongen worden : eene patrioffche
of aridocraatifche cabaal voedde deeze ontjustende
gedachte, daarmede,dat zij fommige huizen
met zeer verftaanbaare tekenen, met letters
waarvan men den zin gemaklijk begrijpen kon,
en met galgen, kruifen , dolken cn dergelijken
meer, liet befchilderen.
Deeze ongerustheid floeg tot daadlijkheden
over : het gerucht liep , dat zeker bakker, genaamd
FRANCois, wel brood gebakken, maar
hetzelve gedeeltelijk verborgen , en gedeeltelijk

IN FRANKRIJK. 117
in dc Scine geworpen had ; het gemeen rottede
voor zijn huis zamen , en eischtc zijn hoofd ;
alëer de gewapende burgerij tusfchen beiden komen
en de rust bewaaren kon , had men hem
reeds uit zijn huis naar het plein de Gréve gefleept,
hij vond zijnen dood, gelijk veelen denzeiven
gevonden hadden, cn zijn hoofd werd in
zegepraal door geheel Parijs rondgedragen.
In de Provinciën woedde mede hier cn elders
dc vlam van een driftig, zorglijk patriottismus z
'« Konings overvoering naar Parijs, en bovenal
dc berichten van de vreeslijke omftandigheden ,
welken daarmede gepaard gegaan waren, beroerden
het volk overal en het zag welhaast in elke
ichikking, die ter bewaaringe der openbaare veiligheid
gemaakt werd , ariftocraatifche complotten
cn cabaalen : te Akncon boezemden, eenige.
heethoofden en kwaadaartige boeren, het volk zodanige
vrees in , en de uitbarfting van dezelve
had een' jong man van veelc verdienden bijna den
fchandelijklten dood berokkend.
Dit was de Vicomte van cARAMAN; hij was
in het laatst van de maand September door den
Marfchalk van CONTADES naar Alengon gezonden
, om daar het commando over tweehonderd
paarden opteneemen : hij was zeer wel bewust,
hoe moejelijken hachelijk zijn post onder de tegenwoordige
omftandigheden was, doch nam echtex de
H 3

n8 STAATSOMWENTELING
pligtcn, die dezelve van hem eischten met zeer
veel beleid en met de openbaare goedkeuring der
Municipaliteit waar.
Eensflags verviel men op dc gedachten, dat de
jaagers, over welken de Vicomte het bevel voerde,
den eed van getrouwheid nog niet aan de Natie
gedaan hadden 5 men eischte deezen eed 5 hij
fchreef daarover aan zijnen bevelhebber cn verzocht
deszelfs onderricht , hoe zig in deezen te
gedraagen; maar dit uitftel baarde verdenking,
niet tegenftaande de Gevolmagtigdcn der Gemeente
daarvan kennis droegen.
Daaruit kwam argwaan voord; uit den argwaan
emtftonden befchuldigingcn , cn welhaast
werd de Vicomte gekenmerkt als een vijand des
volks, die gereed ftond, met zijne vijftig man,
(want meer waren 'er van zijn volk niet in de
ftad,) een revolutie tegen de algemeene welvaart
te bewerken: dc Vicomte begreep, deeze onlusten
niet beter en fpocdiger te kunnen dillen, dan
wanneer hij den eed van getrouwheid deed afleggen,
zonder het bevél van zijnen Generaal aftewachten,
en hij verzocht de Officiers der Municipaliteit
, deeze plechtigheid, die op den veertienden
Octobcr bepaald was , bijtcwoonen ;
doch in plaats dat deeze ftap de gemoederen tot
bedaaren had moeten brengen, bragt dezelve hun
eerst recht aan het gisten ; men meende daarin

IN FRANKRIJK. n 9
liet masquer van een fchrikkelijk plan te vinden,
om de gewapende burgers der Had te vermoorden
en de Had zelve in brand tc Hccken.
Dc gisting werd algemeen en voorfpelde den
Vicomte van CARAMAN gevaarlijke vervolgingen
: hij verneemt, dat de burgers in 't geheim
vergaderen, terwijl de woede van het jan-hagel
ten top Hijgt, en men van alle zijden begint te
roepen : ,, Het hoofd van den verraader! zijn
„ hoofd! " hij belast zijne jaagers zig bij hem
te voegen, maar om uit hunne afzonderlijke
woonplaatfen bij hem tc komen, moeten zij door
groote hoopen van zamengerot volk, 't welk hen
tegenhoudt, heen dringen : de jaagers doen
eenige fchooten , maar de gewapende burgers
beantwoorden dezelven met geheele falvo's : bij
toeval wordt 'er gelukkig niemand gedood, zelfs
niet eens zwaar gekwetst; men plaatst een kanon
voor het huis van den Vicomte , laadt hetzelve
met kardoezen, men wil driemaal losbranden en
het weigert tot driemaal toe, wegens den zwaaren
regen.
Thans fcheen het oproer eenigzins te bedaaren
; men verzocht den Vicomte , zig naar het
ftadhuis te begeeven; hij deed het en zag zig op
'éénmaal door eene raazende menigte omringd:
men ontwapende hem en zijne jaagers, Hoot hem
op in een kamer en Helde hem nu bloot aan het-
II 4

Mo STAATSOMWENTELING
vloeken en verwenfchcn van het volk, het welk
onder zijn venfter twistte over den gruwelijkften
dood, welken men hem wilde doen ondergaan.
In den beginne van het oproer was 'er reeds
een Courier met een bericht van al het gebeurde
aan den Prefident der Nationaale Vergadering
gezonden, die oogenbliklijk gelast werd, aan de
Municipalitcit van Akn$on te fchrijven, ten einde,
zo liet nog tijd was, alle geweldocf'ening te
keeren; NECKER, de omllandigheden daarvan,
vernomen hebbende , febreef insgelijks daarover
aan de Municipalitcit.
Beide deeze brieven werden het volk voorgelezen
cn affchriften daarvan verfpreid : eensflags
bedaarden alle gemoederen : de Commisfie der
ftad bcfioot den Vicomte lostelaaten, cn hem en
zijne jaagers den eed van getrouwheid en gehoorzaamheid
te (docn afleggen : dit gefchiedde , en
terftond omhelsden burgers cn foldaaten elkandereen
algemeen vreugdegeroep volgde op het raazen
der woede, en een plechtig Te Deum veredelde
het gevoel van dc burgers cn het graauw: de
Vicomte werd in zegepraal t'huis gebragt; men
ftelde in de jaagers een algemeen vertrouwen en
droeg hun oprechte achting toe,
In Parijs begon men eindelijk zodanige gistingen
door ftrengheid tc fluiten: men had een der

IN FRANKRIJK. ISI
belhamels , die den oproer tegen den bakker
FKANCOIS bcüookt had, ontdekt en in hechtenis
gezet; het bleek dat hij het was, die hem
uit het huis gehaald cn naar het plein da Grêve tot
den lantaarnpaal gefleept had; hij was naar boven
geklommen, had een ftrop neêrgelaaten en den ongelukkigen
daaraan gehangen ; vervolgends had
hij hem het hoofd afgefneden en hetzelve in Parijs
rondgedragen: hij werd tot de galg veroordeeld,
en nog denzelfden dag, toen het vonnis
was uitgefproken , opgeknoopt : zijn naam was
BL i N ; met hem werd een ander oproermaaker ,
genaamd ADRIEN, op dezelfde wijze ter dood
gebragt: deeze had de inwooners van de voorllad
St. Antoine voorgelteld, om zig met die van de
voorllad St. Marcell te verëenigcn, en 'er op aantedringen,
dat de prijs van het brood op agt fols
moest verminderd worden ; tevens had hij den
voorllag gedaan, om eenige kloosters te overweldigen
, ten einde geweer magtig te worden : het
talrijk graauvv zag beiden hangen en bleef in rust.
Ondertusfchen was de Nationaale Vergadering
naar Parijs getrokken en men had bij voorraad
de groote zaal van het Aartsbisfchoplijk Paleis
tot haare vergaderplaats verkozen: haare intrede
en een'le zitting hadden het volk gelegenheid gegeven
, om den vreugdegalm te herhaalcn: eene
onnoemelijke menigte Hond op de Itraaten, welke
de trein moest doortrekken, en vooraaamlijk
II 5

ita STAATSOMWENTELING
was het bij het Aartsbisfchoplijk Paleis opgepropt
met menfehen, die zig in twee reiërt fchaarden,
tusfchen welken de rijtuigen der Ge'volmagtigden
heen reeden.
De Vertegenwoordigers der Gemeente hadden
zeer wijze en nadrukkelijke maatregelen genomen ,
om de rust tc bewaaren, en deeze werd indedaad
door niets geltoord: de aanfehouwers verwelkomden
de kleine, en in doorzicht uitmuntende,
Commisfie der Natie, met eene dronkenfehap van
vreugde, welke in een luidruchtig gejuich overging
, cn vooruaamlijk die leden der Nationaale
Vergadering betrof, welken voor de vrijheid het
meest gewaagd cn gedaan-hadden : MIRABEAU
werd zeer toegejuicht, doch zulks zou nog glansrijker
geweest zijn ,' wanneer het volk zekere
zaaken, die wij boven hebben aangeftipt, geheel ,
had kunnen vergeétèn : algemeencr nog was de
fchreeuwende toejuiching, waarmede men LE
c HAP ÉL IER, EARNAVE cn andere Democraaten
begroette.
Zodra de Vergadering de zaal was ingetreden,
begon men te begrijpen, dat dezelve op verre na
niet ruim genoeg was : de Vergadering was nog
geen agt honderd leden Iterk, en evenwel waren
'er verfcheidenen die geen Roeien vonden , en
nog meer die geen lucht of adem fcheppen konden
; men moest de venfters openzetten; doch

IN FRANKRIJK. ï 3 3
z'i] die aan dezelven {tonden waren toen aan den ge*
vaarlijkften togt blootgeftcld, terwijl de overigen
in het ruim van de zaal meenden te Hikken :
men geloofde ook te midden van het dof gedruis
een gekraak te hooren van de Itutten, waarmede
de gallerijen gefchraagd waren , die boven in- dc
zaal rondliepen, en-de ongerustheid, welke daaruit
öntltond, veroorzaakte bij de Gevolmagtigdcn,
zowel als bij de aanfehouwers, zwaare hartkloppingen
: welhaast hoorde men van alle kanten in
de zaal roepen, dat men een andere provifioneele
plaats begeerde, en men befloot, dat de daartoe
aangeftelde Commisfie zodanige vergaderplaats
zoeken, en de noodigc fchikkingen daarin zoude
laaten maaken.
Ondertusfchen maakte men echter een begin
met de raadpleegingen, doch zij werden weldra
afgebroken door het bericht, dat een bezending
van dc Vertegenwoordigers der ftad wenschte gehoor
te hebben; zij had DE LA FAVETTE en
EAILLY aan het hoofd.
Men ontving dezelve met een bruifchend handgeklap
en kort daarna zonk alles weg in een diepe
itiltc, oin de aanfpraak .van den Maire ter verwelkoming
der Vergadering te hooren, welke de
Prefident der Nationaale Vergadering, FRETEAU,
met veel geest en nadruk beantwoordde.

1-4 STAATSOMWENTELING
Nu verzocht de Graaf MIRABEAU te mogen
fprceken: dit was, om het voorftel te doen, oin
den Wijsgeer en den Held, uit naam van de Natie
, den plechtigften dank te mogen betuigen ,
omdat zij te midden van de hevigite Itormen, die
het vaderland dreigden , met zo veel werkzaamheid,
kloekmoedigheid en het beste gevolg voor
de vrijheid gewaakt hadden.
Was dit in den mond van deezen man een onverwacht
voorftel, het ftemde echter volkomen
overéén met de overtuiging en het hart van de
overige leden der Vergadering: men raadpleegde
daarover niet eens, maar een algemeen gefchreeuw
verkondigde een algemeen, Ja: men kon de fkin
van beide deeze mannen naauwlijks hooren, maar
hunne woorden , uit een fterk innerlijk gevoel
voordgevloeid, en met eene beevende Hem uitgeiproken,
maakten des te meer cn algemeencr indruk,
omdat men hier eenen erkenden held en
eenen kloekmoedigen wijsgeer zag ontltellen er*
beevcn , in hetzelfde oogenblik waarin zij met
den welverdienden lof beloond werden.
De Nationaale Vergadering bleef nog eenige
dagen in de zaal van het Aartsbisfchoplijk Palcis
baare bezigheden voordzetten , maar vcelcn der
leden bezochten dezelve met angst en bcnaauwdheid,
en wel niet zonder grond: den zes-en-twin-
EgHen October vielen 'er hevige debatten voor ,

IN FRANKRIJK. **5
doch tc midden van dezelven, trok een vreeslijk
'gekraak de gemoederen daarvan af, en hield ze
•op eene andere wijze bezig: twee van dc Hutten
der galerijen glccdcn uit, cn het geheele gedeelte
dat daardoor gefchoord werd, kwam met een ijslijk
gekraak naar beneden; de geheele Vergadering
drong zig, met op de vallende galerij (taarende
oogen, in het midden van de zaal digt bijéén,
vloog naar dc deuren, en werd weder terug geltoten,
omdat 'er op éénmaal maar weinigen doorkonden
: zij, die onder de galerij gedaan hadden,
liepen grooter gevaar, dan die 'er boven op geweest
waren; de eerden werden door het houtwerk
neêrgeflagen en de laatden tot bijna midden
in de zaal geflihgerd : de opfchudding was
algemeen en drukkend, ja zelfs in de eerde oogenblikken
gevaarlijker, dan de oorzaak die dezelve
voordbragt: een der Gevolmagtigden werd zeer
zwaar gekwetst, en eenige anderen mede, doch
minder, befehadigd.
Dit voorval was van dat gevolg, dat men met
meerder fpoed dan te vooren , de nieuwverkoozene
vergaderplaats voor de Vergadering in orde
bragt: deeze was de groote manege aan de tuillerïên
, die ruim en hecht genoeg was , om de
.geheele Vergadering te bevatten , maar nogthans
niet al het gemak opleverde, 't welk men in de
groote zaal te Verfailles had gehad: de (temmen
der redenaaren werden door het hooge langwer-

Ï2Ö STAATSOMWENTELING
pige gewelf verflondcn, en door deeze omftandigheid
verkregen de zwaarfte ftemmen meerder invloed
op de befluiten der Nationaale Vergadering,
dan ooit tc voorcn.
Haare debatten en befluiten werden fedeft den
zesden October fpoediger afgedaan en met meerder
nadruks vastgefleld , dan xmmiddclijk vóór
deezen tijd: reeds in Verfailles ging men voord
met aan de Conflitutie tc werken ; men bepaalde •
de belastingen, welken ieder burger van den Staat
naar evenredigheid van zijn vermogen en inkomften,
bij de nieuwe ftaatsgefteldheid , zonder de
rcinfte uitzondering en voorrechten, ten algcmeenen
beste zoude opbrengen : bij voorraad flocg
men een patriotfche gift voor, die ook bewilligd
en waarvan de inrichting bepaald werd : men
kwam overéén in de wijze, hoe cn onder welken
naam de Koning de wetten cn verordeningen bekrachtigen
en bekend maaken zou: men verkoos
daartoe den tijtel, Roi de Francais (*) , waarfchijnclijk
door aanleiding van R O U S S E A U , die
(*) Een morfige woordenvitterij fchijnt in Duifschlar.d
deezen naam belagchclijk te willen maaken: zou
bet niet goed weezen , dat men om deeze redenen
den Duitfchèn naam FRANKEN, in Duitschland, aan
den Franfchen wedergaf? zul les zou wel doorgaan, zo
Hechts eenige vermaarde Schrijvers een begin daarvan
wilden maaken.

IN FRANKRIJK.
eens zeide : „ Wanneer zij Koningen van het
„ Land zijn , dan zijn zij 't des te zekerer van
„ de Onderdaasen." Men debatteerde en decreteerde
vervolgends over dc nieuwe gedaante der
halsftrafi'ijke rechtspleeging, en over de manier,
hoe dc wetten tot ieders kennis zouden gebragt
worden: daarop ging men over tot het allergewigtigst
voorlid aangaande de geestlijke goederen
, en het vermogen der Geestlijkheid over 't algemeen:
MIRABEAU was, gelijk men van zclven
wel begrijpen zal , de eerfte , die het
opperde , en naar zijn gevoelen waren ze allen
ecu eigendom van den Staat , die daarvan bezit
neemen en de Leeraaren van den Godsdienst bezoldigen
moest: het is bekend , dat hij zulks
doorzettede en dat de debatten daarover meer
btflisfend werden , toen de Nationaale Verga lering
eerst onder de oogen der inwooneren van
Parijs handelde : hier was het gevaarlijker voor
de leden der Geestlijkheid, die met MIRABEAU
en zijne partij in gevoelen verfchilden , hunne
gronden voor de rechtmaatigheid en tegen de intrekking
der geestlijke bezittingen te willen voori
lellen en doen gelden; en al waren 'er ook eenigen
ouder, die hun leven aan deeze overtuiging
waagden, bleef het hun evenwel onmogelijk, om
ze doortedrijvén: er werd befloten, dat zij een
eigendom der Natie zouden zijn , en dit befchouwde
men naderhand als een middel, waar-

12$ STAATSOMWENTELING
door de Staat behouden, ten minften het bankrot
verhoed was geworden.
Gedtntrénde deeze verhandelingen over dit onderwerp
werden er nog meerder zaaken afgedaan :
men bragt de krijgswetten in orde, men ilejde
een rechtbank aan voor de geenen die zig aan
de misdaad van beledigde Natie fchuldig maakten
, als mede een Comité de Recherches , die
gefchikt was, om elke aanbrenging en eiken toeleg,
betrekkelijk tot de ondermijnde of wezenlijk
aangevallene vrijheid, te onderzoeken: men Helde
de Parlementen buiten werkzaamheid.
Men trad vervolgends tot de verhandelingen
over de nieuwe vorming van het Rijk ;
deed onderzoek en uitfpraak over dc manier der
verkiezingen tot de Nationaale Vergadering, over
liet plan tot de onderfchcidene Municipaliteiten ,
over de daartoe vercischte nieuwe verdccling van
het Rijk, en de provinciaale vergaderingen.
Nu viel de gewigtige vraag voor, of de Ministers
in de Nationaale Vergadering toegelaten worden
, en of de leden der Vergadering in het ministerie
overgaan mogten? MIRABEAU moest bij
het opperen der laatlte vraag eene perfooneele vernedering
ondergaan, welke hij echter bij zijne
bekende onverfchrokkenheid en ijzeren voorhoofd,

IN FRANKRIJK. 129
hoofd, daardoor trachtte te beantwoorden, dat
hij mede van de overwinnende partij fcheen te
weezen : 'er werd beflotcn, dat geen lid der
Nationaale Vergadering ooit een lid van het ministerie
worden zou, cn zo doende werd één van zijne
plans verijdeld, welks aanvang en einde, van
alle zijne overige plans , nog het meest is bekend
geworden.
Men onderzocht daarna het flil invreetend
kwaad, 't welk de opkomften van den Staat, voor
een groot gedeelte, mede verteerd en deszelfs financie-wezen
geweldig in de war geholpen had;
tc weeten: ,, Het kwaad der meerendeels om
„ niets en weder niets bewilligde penlioencn:"
het zo genaamde roode boek zou voor den dag gehaald
, en alle daarin opgetekende pennoenen zouden
gedeeltelijk ingetrokken, gedeeltelijk ook verminderd
worden: de Staat won daarbij millioenen ,
hoewel afzonderlijke perfoonen daardoor zwaar
gedrukt werden.
De betrekking der Amcricaanfche volkplantingen
en het eiland Corfica, tot het moederland, kwam
nu in aanmerking, en de Nationaale Vergadering
deed, vrij eenpaarig, met veel billijkheid en gemaatigdheid
daarover uitfpraak; doch nu nog niet
met eene volftrekte bepaaliug: vervolgends vielen
de debatten wederom over het financie-wezen van
het Rijk, en over de voorflagen van NECKER,
II. DEEL. I

i 3s STAATSOMWENTELING
die tot dus verre ter zijde waren gefield : men had
een werktuig in den Staat noodig, 't welk voor
het Lapd dat geene worden moest, wat dc bank
van Londen voor Graotbrittanniën is: men onderzocht
verfchcidcne plans, die daarover ontworpen
waren; ftelde echter voor als nog geen een
van dezelven vast: dit onderzoek moest voor dat
over de asfignaaten op de geestlijke goederen wijken;
men befchouwdc dezelven, naamlijk, als
een eigendom van dc Natie, het welk bellemd zijn
zoude, om haare fchulden niet flechtstcverrenten,
maar ook van tijd tot tijd aftclosfeii: de waardeering
van dit vermogen fcheen te bewijzen, dat de
©pkomilcn daarvan voldoende waren, om dit dubbel
oogmerk tc bereiken: tot dat einde bedoor men
papieren geld in omloop te brengen,dat zijne waardij
van een gedeelte van dit groote eigendom ontleende,
't welk gedeeltelijk verkocht, gedeeltelijk
aan de Natie blijven, en het welk dan zo voor
capitaal als intresten tot borgftelling {trekken zoude:
met dit onderwerp hield dc Vergadering zig
bezig tot het einde van het jaar,(1789) ,doch deeze
zaak werd nog niet volkomen voldongen, cn
«iets daarover vastgcfteld.
Wij hebben tot hier toe den draad der voorkaamde
bezigheden, in de Nationaale Vergadering
, gevolgd, cn allen, met achterlaatinge van minder
gewigtigen, bepaaldlijk, fchoon min of meer
iroog, opgegeeven: men kan 'er ten minden uit

IN FRANKRIJK. 131
opmaaken, dat de Vergadering wezenlijk werkfcaam
bleef', en geregeld iu haaren arbeid voord,
ging, daarbij ook altoos nog den meestert tijd,
en de meeste oplettendheid, aan de gewigtigfte
onderwerpen der Staatsgefleldlieid befteeddc.
-Al het overige, waarmede zij zig bezig hield,
of genoodzaakt was zig bezig te houden, is indedaad
nimmer van dat aanbelang, nimmer zo tijdvcrfpillend
en aftrekkend geweest, als men in gevolge
de vliegende aridocratifchc bladen, die"
flechts eenige oogenblikken in wezen blijven, vermoed
en geloofd, en waaruit men de onrechtvaardige
verdenking tegen haar opgevat heeft, dat zij
flechts omver rukte en niet bouwde; dat zij de
fchade Wel zag, maar geene geneesmiddelen Voorflocg;
dat zij den tijd met kleinigheden verfpildé
en gewigtige zaaken liet liggen, cn dat zij eindelijk
dikwerf, bij het begin van haare raadplegingen,
niet wist, waarover en hoe zij raadplecgert
zoude: men vergeet, uit eenen trek van onrech:vaardigheid,
al vrij dikwijls, dat de kleinflc Staaten,
die- een nieuwe Conltirutie aannamen, tien,
twintig en dertig paren boodig hadden, om alles
m i\m(l te brengen; en men begeert van deezen , die
grootef'én verwarder was,"dan ooit ednig andere
aankomende vrije Staat, dat hij' zig binnen den
tijd Van één jaar, niet alleen volkomen herftelleh,
maar Ook een vaste gedaante geevcu zal, die, gcduurende
'gehetde volgende eetiwen, nieuwe ongc-
I 2

132 STAATSOMWENTELING
regeldheid afweeren moet; doch dit onbillijk oordeel,
ontflaat, voor een groot gedeelte, zelfs uit
den eerbied, welken men aan de talenten en de
hulpmiddelen van deeze buitengewoone Natie,
en haar even zo buitengewoon laud, niet weigeren
kan.
De Natie, over het geheel befchouwd, betoonde
meerder billijkheid jegens haare Gcvolmagtigden,
dan de buitenlandfche Courant - fchrijvers,
en het buitenlandsch publiek: zij, die in Frankrijk,
bij de omkecring van de oude ftaatsgefteldheid
verlooren, konden naauwlijks in aanmerking
komen, tegen de geenen die 'er bij wonnen : wanneer
, op het hoogst genomen, vier millioenen tegen
de Nationaale Vergadering fchreeuwden, dan
waren 'er twintig millioenen, die dezelve zegenden
en wezenlijk onderfteunden: het gefchreeuw
van de eerden, geftijfd door de drukperfen,. en de
ariftocratie van andere landen, waarvan geheel
Europa weêrgahnde, fcheen het algemeen gefchreeuw
der Natie te weezen, en was het indedaad
flechts van een agtfte gedeelte, terwijl de
ftille blijdfehap der overigen, als 't ware, meer
binnen de grenzen des Vaderlands bleef, en aldaar
tot eensgezindheid en voorgenomene handhaving
der bevochtene vrijheid, medewerkte.
Deeze blijdfehap werd betoond, door onnoemelijke
dankaddresfeD, aau de Nationaale Vergade.-

IN FRANKRIJK. 133
ring: de groote zowel als de kleine (leden van het
Rijk, bragten van tijd tot tijd hunne fchatting van
dankbaarheid in het midden van hunne Vertegenwoordigers,
en zelfs de armée, die natuurlijk de
laatfle moest weezen, welke mede in dit algemeen
gevoel deelde, zond van verfcheidenc oorden gcvolmagtigden
en addresfen aan haar: de beroeringen
, die hier en daar nog plaats hadden, werden
beltookt door de Geestlijkheid, door de Parlementen
, door den militairen Adel, en het graauw.
Zo onderftond de Bisfchop van Treguier in Neder-Bretagne
, eenbevclfchrift uittegeeven,waarin
hij de omwenteling vertoonde als eene zaak, die alles
het onderfte boven keerde; de nieuwe grondbeginfelen,
die wortelen begonnen te fchieten, als
vijanden van wet, trouw en geloof; en de tegenftribbclingen,
welke de nieuwe zwaai der Staatsmachine
noodzaakelijk ten gevolge hebben moest,
als het begin van eenen orcaan, die van alle kanten
losbarsten, cn Rijk en volk in eenen afgrond
van onoverzienlijke rampen cn gevaaren dompelen
zoude.
Behalven deezen bevcibrief, werkte hij ook nog
door zijne predicatiën, en door zijne geestlijke
onderzaaten, op de inwooneren van zijn bisdom,
en welhaast voegden zig eenigen van den Adel bij
hem, die hem onderfteunden, en langzaamerhand
kurger en gepeupel zodanig op hctdwaall'poorhiel-
I 3

134 STAATSOMWENTELING
pen, dat een gedeelte van de nationaale militie in
compasaiën van vrijwilligers bijecu trok, cn zig
plechtiglijk tegen de Nationaale Vergadering verklaarde:
doch hoe liiel en hoe verre zig ook de
dsöwttij outllaande onlusten verfpreidden, waren
zij evenwel niet in Haat, om de overigen der inwooneren
van Neder-Bretagne optehitzen: deezen
trokken zig de zaak aan, ontwapenden dc mis-
•noegden, en gaven 'er bericht van aan de Nationaale
Vergadering, die aan de uitvoerende magt
opdroeg om het overige te doen : dc onlusten werden
welhaast geluld, en de belhamel,de Bisfchop,
werd aan zijn berouw en fchaamte overgegeven;
>dc Nationaale Vergadering behandelde deeze zaak
insgelijks, met zeer veel gemaatigdheid en edelmoedigheid,
cn toonde daardoor, dat zij voor zig
cn haare belluiten niet meer vreesde.
Even zo gedroeg zij zig jegens, dc Parlementen
van Roven, Remies en Meiz, die tegen eenigen
van haare befluitcn hevig uitvoeren': zij Werden
gedeeltelijk buiten werkzaamheid gefteld, gedeeltelijk
ook op eene zeer zachte wijze met woorden
beftraft; zij waren, gelijk alle de overigen , thans
reeds magtloos, en zijn het ook gtbléeven.
Gevaarlijker hadden de onlusten kunnen worden
, die de militaire ariftocratie te Tanion berokkende
: een Officier van het regiment Dav.phlné
komt een, der poorten van Touion in, en dc Bur-

IN FRANKRIJK. i35
geïg, aan dcczc poort dc wacht hebbende, ontdekken
dat hij, in plaats van dc nationaale cocarde,
een zwarte aan den hoed draagt: zij houden
hem aan, en eifchen, dat hij van cocarde veranderen
zal: dc officier weigert zulks, en ftelt zig
te weer: welhaast rotten de officiers cn foldaaten ,
van zijn regiment, zamen, om hem te verdedigen,
en het fchijut, flat 'er een zwaar gevecht,
tusfebèn henen de nationaale militie, die dc wacht
heeft, ontdaan zal; doch dc wachthebbende burger-
officier heeft het geluk, door zijn beleid en
kloekmoedigheid, dccze beweegingen te fmooren,
en men acht dat alles bijgelegd is.
Den anderen dag vervoegt zig een aanzienlijk
getal van Officieren en foldaaten der burgermilitie ,
gewapend, bij den Gouverneur, ALEERÏ VAN
RIOMS, om door hem voldoening van den Officier
van Dauphins te vraagen, die de Natie zo verachtelijk
had behandeld: de Heer VAN RIOMS vindt
sig, door deezen gewapenden eisch , zeiven beledigd,
en verklaart, dat hij, dus gevraagd wordende,
nooit gewoon was tc antwoorden; dat hij
voor niets vreesde; dat de Koning alleen zijn opperbevelhebber
was, en dat hem middelen ten
dienst Honden, om eiken aanval aftewecren.
De bezending treedt af, om te overleggen hoe
men deeze verklaaring moest opneemen, cn wat
'ei- verder moest gedaan worden: ondertusfehen
1 4

136 STAATSOMWENTELING
bedaart de Heer VAN RIOMS, en begint nader
te overweegen wat hij gezegd had: hij oordeelt
het niet voldoende, om de gemoederen gerustteftellen:
fchrijft tot dat einde aan een van de Officieren
de Municipaliteit, op eenen toon , die wel
veel gemaatigder was, en meer ftrookte met dc tegenwoordige
denkwijze en grondbeginfelen der
Natie, maar echter nog al te veel trotschheid op
zijnen post te kennen gaf: doch de Officier der
jMunicipaliteit toonde, of uit lafhartigheid, of uit
eerbied jegens tijtel en rang, deezen brief aan geen
van zijne amptgenooten.
Ondertusfchcn rolt dit geval in de ftad en aan
de haven van tong tot tong, en hoe meer het
veVhaald en gehoord wordt, des te gevaarlijker
wordt het vergroot; des te kiaarblijkelijker ichijnen
ontwerpen tegen de vrijheid, en dreigementen
daarin doorteftraalen : een aanzieulijk getal van
Officieren cn artvueristeai der marine, fchrijven ec-
JIC löort van uitdaaging en manifest aan de nationaale
militie, waarin zij verklaaren, dat zij geene
andere magt boven zig erkennen, dan den Koning;
dat het in ieders keus ftond, welke cocarde hij
draagen wilde , en dat Zij meenden fterk genoeg tc
weezen, om zig, en de landtroupeu, tegen elke
belediging te beveiligen.
Daarop vervoegt zig de geheele nationaale militie
gewapend bij den Gouverneur, en cischt dat

IN FRANKRIJK. 137
hij het artenaal hun moest overgeeven: hij verklaart
, liever zijn leven te zullen opofferen, dan
het wapenhuis afteftaan: men beltormt zijne wo-
'ning, vat hem, en neemt hem met eenigen van
zijne Officieren gevangen: de woede des volks kan
niet, dan met veel moeite , beteugeld worden.
• Men geeft oogenbliklijk van dit voorval kennis
aan de Nationaale Vergadering; de Heer VAN
RIOMS is een braaf Officier, daarvoor verklaart
de Vergadering hem eenpaarig; doch zijn gedrag
in deezen gehouden, komt een groot gedeelte der
leden, zo niet gevaarlijk, nogthans zeer berispelijk
voor: bij dc eerfte raadpleeging, over dit geval
, zeide de graaf KAREL VANLAMETH,zeer
treffend: „ De tijd is in Frankrijk voorbij, dat
,, fchoone daaden als goeden befchouwd worden,"
en men was vrij algemeen met hem van hetzelfde
gevoelen, doch niet met opzicht tot de uitfpraak,"~
welke desaangaande zou gedaan worden: in deeze
zitting vielen daarover hevige debatten voor, maar
men befliste niets, en belastte het geheele geval
naauwkeuriger te onderzoeken: in de tweede
handeling over dit onderwerp, befloot men vrij
eenpaarig, dat de Gouverneur nnToulon, en de
met hem gevangen genomen Officiers, in vrijheid
gefield worden èn onder de befcherming en hoede
der wet blijven zouden.
Toen men dit befluit der Natonaale Vergadering
I 5

138 STAATSOMWENTELING
te Tattion ontving, was het volk en een groot aantal
van burgers nog zeer aan het gisten: het gedrag
van den Gouverneur fcheen hen altoos nog geheime
plans te bedoelen, en men zeide, cn meende
wèl te wceten, dat hij zig met de vijanden der Natie
verbonden , de zeetroupcn in derzelver belangen
overgehaald had, en dat deezen flechts op de
komst van eene vijandige vloot wachtten, om de
burgers van Toalon te vuur en te zwaard te vervolgen
, en dan ftad en haven aan de vijanden overtcleveren:
hoe meer de een den ander het hoofd door
dit verdichtfel warm maakte, des te heviger werden
de onlusten, en meer dan eens werden de Gouverneur
, de Officiers en land- en zec-troupen met
eenen fmadelijken dood en bloedigen aanval gedreigd
: eindelijk kwam het bovengenoemde befluit
der Nationaale Vergadering te Toulon, en alles bedaarde
eeusflags: de woorden: Onder de befcherming
en de hoede der wet, maakten den fterkften
indruk op alle gemoederen: de Officiers der Municipalitcit
kwamen bijéén; de geheele gewapende
burgerij trok op, en ging in eenen plechtigen
trein, vfifzeld van bijna alle de inwooneren der
ftad, heen, om te zwecren, dat zij dit befluit met
haar bloedzonden handhaaven: dezamengevloeide
burgers zwoeren hetzelfde , onder een woest gcfchreeuw,
cn nu werd de Gouverneur met zijne
Officiers in vrijheid gefteld: alle vijandlijkheden
waren op éénmaal geftaakt.

IN Pil ANKRIJK.
Gebeurtenislen van dien aart, vielen van tijd tot
tijd zeldznamer voor, cn zulks kon niet anders,
alzo zclls die Handen in de Natie, welken bij den te-
.genwoordigen Haat van zaakenmeest verlooren, ten
deele uit noodzaakelijkheid, ten deele ook uit
overtuiging, tot de baniere der vrijheid begonnen
overtegaau: de geregelde benden, die wel beleden
konden, dat een foidaat in eenen vrijen Staat niet
zo geacht wordt, dan in eenen Monarchaalen, begonnen
evenwel in hunne afzonderlijke garsifocnen ,
zig met de vrij ge worden e burgers tc veréénigen ,
en de Nationaale Vergadering plechtig, en met
dankbetuigingen voor haare fchikkingeh, van deeze'
veréeniging kennis te gceven: zulks deed het
garnifocn van Straatsburg, en dit voorbeeld werd
gevolgd door de zwaare garnifoenen van meerder
aanzienlijke deden.
Zo ontving ook de Nationaale Vergadering dankaddresfen
cn verzekeringen van een onbepaalde
eerbied cn gehoorzaamheid, van de Geest'ijkheid
uit verfcheidene provinciën: onder anderen voer
die van den Opper - El [as zeer uit, tegen eenige
beflnkea der Geestlijkheid van den Neder-Elfas,
welke over de befluiten der Vergadering, aangaande
de Geestlijkheid, misnoegd was: de Geestlijkheid
van Auch, die te vooren in hetzelfde geval
was, veranderde van denkwijze, cn verklaarde
weldra openlijk, de nationaale befluiten te zullen,
gehoorzaamen en eerbiedigen.

i4o STAATSOMWENTELING
De bewooners van de afgelegenlte provinciën,
tot den derden Stand behoorende , fielden een onwrikbaar
vertrouwen op de Nationaale Vergadering,
en waakten zorgvuldig over de uitvoering
van haare befluiten: zo vereenigden zig de bewooners
der Sevennes, en fielden gerust, of beltreeden,
alle de geenen die zig tegen het nieuw beloop van
zaaken, en bijgevolg tegen de openbaare rust aankantten:
de bewooners van Corjlca gloeiden niet
minder van het vrijheidsvuur, dan de burgers der
oudere Franfche Provinciën, en hun ijver was niet
minder met beroering en bloed getekend.
Ook zij wilden eene Nationaale militie onder
zig oprichten, en geraakten met het regiment
Maine, 't welk zig tegen hen verzettede, handgemeen,
dat niet zonder bloedvergieting afliep;
het gevolg daarvan was, dat zij de wapenen, de
vaste plaatfen en de magazijnen bemagtigden, en
evenwel in deezen toeltand van volmaakte vrijheid,
de Nationaale Vergadering in eenen nadrukkelijken
brief hunne naauwfle verkleefdheid
betuigden: vóór en na de overhandiging van deezen
brief, werden 'er niet minder dan vijf-en-twintig
foortgelijke brieven ingeleverd, van even zo
veele fteden of gemeenten, uit de afgelegcnfle
gewesten des Rijks: men fcheen in deezen tijd algemeen
te begrijpen, dat het vruchtloos was, afzonderlijke
wenfehen en onderneemingen tegen de
wenfehen en ontwerpen van allen te waagen, en

IN FRANKRIJK. 141
dat geene magt of list in de wereld meer in (laat
ware, eene omwenteling te keercn, die fedcrt lang
in de gemoederen voorbereid en gevestigd was.
Met het uiterst genoegen zagen de burgers van
Frankrijk, dat hier en daar hunne nabuuren, door
hun voorbeeld aangevuurd, hunne natuurlijke
rechten weder begonnen terug te eifchen; zij ge­
loofden een geluk bevochten te hebben, het welk
zij, fchoon zeiven daarvan nog niet volkomen ver­
zekerd, alle Natiën in Europa toewenschten: hun­
ne nabuuren, de Brabanders, konden zig eenen
tijd lang in hunne hartlijkfte deelneeming verheu­
gen, doch zij begreepen welhaast, dat derzelver
omwenteling uit eene geheel andere bron opwel­
de , dan de hunne (*), cn zij werden daarbij wel
zeer onverfchillig: de Hoofden der Brabandfche
revolutie, fchreeven over hunne zaak aan den Ko­
ning en de Nationaale Vergadering, en verzoch­
ten, om hunne wettigheid te erkennen; maarzij
kreegen geen antwoord.
(*) Het gerucht liep eens in Parijs, dat men zig
de Brabanders aantrekken, en hunne poogingen, uit
frankrijk, niet geld en vrijwilligers onderfteunen zoude
: de Schrijver van deeze maare, fprak daarover mee
een' man in het Paleis Royal, dien hij wel niet kende,
maar een braaf' burger fcheen te weezen: hij vroeg
hem, of hij zulks wel waarfehijnelijk vond? Oh Movfieurl
antwoordde de Burger, »' en treye* rien, ga
revolte malt

142 STAATSOMWENTELING
„ Dé geest der broeder- en burger-liefde (*)%
die federt veele jaaren in Frankrijk ten deele een
ijdele klank, ten deele beneden de fatyre der geestige
vernuften gezonken was geweest, herleefde
federt de omwenteling met een geweld en uitgeftrektheid,
die den opmerker ruime (tof tot bcfpiegelingen,
over de volllagene omkeering van het nationaale
charakter aanbooden : wanneer voor deezen
alles, met onvriendelijke grondbcginfelen van het
egoïsmus doortrokken was , fcheen thans alles
broederlijke liefde voor broederen te ademen: zo
onderhielden lieden, wegens ouderdom of ziekte
buiten ftaat om de wapenen voor 't vaderland aantegespen,
anderen in kost en kleding, om hunne
plaats te vervangen; zo waren anderen, die niet
met arm en degen van dienst konden weezen, door
kunde en fchriften werkzaam, ter bercikinge van
hetzelfde oogmerk; zo leverde de Maatfchappij
van land- en akkerbouw een uitvoerige, met veel
moeite uitgewerkte verhandeling, bij de Nationaale
Vergadering in, behelzende voorflagen, hoe
het beltaan des volks , gemakiijker, op eenen vasteren
voet geileld, en ruimer worden koude; gelijk
LE c LERc, Ridder van de Lodewijks• orde,
een nieuw plan tot een opvoeding voor dc Vrijheid;
gelijk BORI een ontwerp tot het verbeterde
beltuur van het zeeweczen; gelijk LOKSEAU
nuttige voorflagen betrekkelijk tot de adminiflratie
(*) Efprit public, public Spirit.

IN FRANKRIJK. 143
«er Provinciën, en E S P A G N A C een gefchrifr. aangaande
de grondlegging tot een nationaale bank;
alle werken, die niet, dan met de edelmocdigüe
opofferingen van tijd, naaritigheid en begaafdheden
hadden kunnen tot fhvnd gebragt worden: de
Nationaale Vergadering was thans, als 't ware,
de fchatkamer van het menschlijk geluk bedoelende
kundigheden-, van alle gedachten cn plans die
tot nut' van 't algemeen verfirekkeu, van alle vaderlandlievende
wenfehen; ja zij was het middenpunt
geworden, waarin de geheele kracht der algemeene
overtuiging ten deele zamenliep, ten deele
dezelve verfpreidde.
Wanneer hier een vaderlandlievend ambachtsman
over het wachthuis zijn werk verzuimde, en
zig uit dien hoofde kommcrlijker behelpen moest,
dan tevooren; wanneer daar een rijk man zijne zilverkamer
ledigde, cn zig overwon om van aarde
borden te eeten; wanneer hier een bedelaarfler haar
vermogen aan een tros bloemen befleedde, om een
braaf burgerfoldaat daarmede optetoojen; in één
woord, wanneer ieder opofferen Wil, zonder iet
daarvoor te winnen, dan oordeel ik wel tc kunnen
onderftcUen, dat een volk van twintig millioenen
zig wel redden kon, en reeds gered was: vier
millioenen, die van het tegenovergefleld gevoelen
waren, moesten noodzaakelijk door deeze masfa
zo niet geheel verdrukt, ten minften uitgefloten
worden.

144 STAATSOMWENTELING
De gefchicdenis van dit tijdgewricht ftelt voorbeelden
van eene vaderlandsliefde ten toon, welke
met de Griekfche en Romeinfche in derzelver
fchoonften bloei, om den voorrang ftrijden kon:
men kan niet zonder aandoening leezen, 't geen
een geleerd man, dien men wegens zijne uitmuntende
kundigheden bewonderde , doch nu om zijn
hart aanbad, te weeten de ANQÜETIL DUPER-
NON,in dit opzicht fchreef en deed: aan den Prefident
van zijne wijk zond hij het volgende briefjen:
„ Ik ben doordrongen van het gevoel der Ver-
„ pligting, die elk mensch bij zijne geboor-
„ te aan zijn vaderland fchuldig wordt, en
„ vast overtuigd, dat het bij demneteligen toe-
„ (land van het onze, de pligt van een goed
„ burger is, om hetzelve te hulp te komen;
,, en ik vind in de opoffering van een goed,
,, het welk de Staat behoeft', niets, dan een
,, betaalde fchuld, of wedergecving van cenen
toevertrouwden fpaarpenning.
„ Mijn geheel inkomen beltaat in eene jaar-
„ wedde van de Academie (*), welke 2000
„ livres; in een aandeel aan den Franfchen
„ Mercurius, 't welk 1000 livres , en in een
jaar-
(*) Dss Sciences.

IN FRANKRIJK. I 4-
„ jaargeld van de koninglijke Bibliotheek, dat
„ 900 livres bedraagt: de rekenpenningen (*)
,, der Academie worden niet betaald.
Gij ziet, dat ik alleen leef van de weldaaden
„ des Konings, des bied ik met het hart-
„ hj'kst genoegen, en met een innig gevoel
„ van dankbaarheid,het vierde deel van miiu
inkomen, duizend livres, aan',en men kan
„ dit geld van mijn jaarwedde, van de Aca-
,, demie of van de Bibliotheek aftrekken.
„ Mijne broeders ontvangen jaarlijks van mij
„ 1400 livres, en zij kunnen dit geld thans
„ minder dan ooit ontbeeren: mijne woo-
,, ning, mijn tafel, mijne uitfpanningen en
,, mijne boeken, kosten mij in 't jaar 900
„ livres; des blijven 'er nog 6"oo over, die»
„ ik mijne wijk nog zal geevcn, en zij zal
,, dezelve op uwe voorfpraak welaanneemenr
„ deeze fom is wel klein, en ik fchaam mij"
„ bijna, dezelve aantebieden, doch ik bid
„ u,bcfchouwze als het mijtjen der weduwe:
„ is zij al te gering, dan heb ik nog een ho-
„ rologie, dat mij 1200 livres kost, hetzelve
(*) De leden der Academie ontvangen voor elke
vergadering van dezelve , die zij bijwoonen, een rekenpenning
, (jettoii) we'ke met veertig fois behoorde betaald
te worden.
II. DEEL. K

I 46 STAATSOMWENTELING
• zal ik inleveren, om het zo goed tc vcr-
„ koopen als men kan.
„ Men wordt wel eens Nabob', wanneer men
"„ naar Indien reist; ik heb vandaar niets
l, medegebragt, dan handfehriften; de gewigtigften
van dezelven heb ik den Koning
' gegeven, de overigen bewaar ik in mijne
',' Bibliotheek, en ik Hel ze op hooger prijs
dan de onmeetelijkc fchattcn , die onze na-
„ buuren cn mededingers uit deeze Landen
„ getrokken hebben."
Hier offerde een Geleerde, vol edelmoedigheid ,
zijne inkomften op, behoudende flechts een kleine
rest voor zigzelven; daar bragt een geweezen generaale
Pachter, MERCIER, het derde gedeelte
van de zijnen; dit derde gedeelte bedroeg met minder-
dan drie maal honderd duizend livres: deeze
offerande is even patriotsch. als de cerstgemelde,
fchoon ze uit een ruimer bron gefchept
ware: zo als de menfehen thans zijn , cn zo als zij
bijzonder in Frankrijk waren, vindt men zig genoodzaakt,
veeltijds de gaven vaneen rijk man',
die veef kan ontbeeren, hooger te waardecren,
dan de gaven van een arm mensch, die niets ontbeeren
kan.
Zo werden uit alle gewesten van het Rijk patri-
otfche offeranden, zowel van de hoogfte alsook

IN FRANKRIJK. x ± ?
van de laagfte (landen, bij de Nationaale Vergadering
ingebragt, en zij bedroegen reeds in do
eerfte, maanden eenige millioenen: even zo aanzienlijk
was dat geene, 't welk aan zilveren vaten
en gouden verficrfelen in de munt geleverd werd,
en een uitvoerige berekening daarvan zoude al vrij
wat moeten bedraagen, zo zij thans reeds naauwkeurig
kon opgegeven worden: het is bekend
dat alleen in de maand October, zes millioenen eenen-dertig
duizend twee honderd en zcs-cn-negentig
livres, op deeze wijze in dc munt gebragt
zijn (*).
Het verlies van tweemaal honderd duizend livres,
't welk de (tads-kas van Parijs, bij het bedrijf
van den sden October, had geleden, Wjft
reeds den oden van dezelfde maand, tot op zesduizend
i;a, wederom vergoed: de Schrijver van
zekeren Advocaat had, te midden van den (tornt
en het gevaarlijkst gewoel,ecu pakjen wceten magtig
te worden, waarin honderd duizend livres in
kasbriefjens waren, en waarvan niemand iet wist, 't
welk hij echter eerlijk en ongefchonden overgaf:
vier-en-negentig duizend leverde een ander, genaamd
COURÏOIS, oppasfer in het comptoir van
den Ontvanger-generaal, weder in de (tads Kas:
de overige zesduizend rekende men reeds verloo-
(*) Journal de Paris, van den pden November
i?8p. bladz. 1458.
K 2

i 48 STAATSOMWENTELING
ven; maar na verloop van eenige dagen, veffclieéö
een Savoijard met een pakjen, onder liet addres : den
Ilcere DE LA RIC HAR DIERE, 't welk hij den
itads Kasfier ter hand Helde: de Kasfier zeide hem ,
dat men geenen lieer onder deezen naam kende:
hij antwoordde: een man, dien hij mede niet kende ,
had hem dit pakjen in de ftraat St. 'rfvó'ye gegeven,
en gezegd, dat het addres niet recht gcfchreven
was, maar dat men hetzelve in het comptoir
openen en zien zoude: met deeze woorden
verdween hij: de Kasfier opende het pakjen daadlijk
, en vond 'er vijf kasbriefjens in, ieder van duizend
livres: binnen in den omflag Honden deeze vier
woorden: Het zesde komt óók; en men kon duidelijk
zien, dat ze met een valfche hand gefèhreven
waren: half November werd ook dit zesde
briefjen met de kleine post bezorgd: waarichijne»
lijk zegepraalde hier het patrottismns over het eigenbelang,
en het laatfte briefjen was, naar alle
vermoeden, reeds uitgegeven toen. het -patriottisrnus
overwon, maar door een vrijwillige zuinigheid
weder bijéén gebragt cn overgeleverd: zo
doende had het Hotel-de-Ville niets verloren.
Alle deeze trekken, waarvan men nog een groote
menigte zou kunnen opnoemen, beweezen, dat
de zuiverHe Vaderlandsliefde, door de nieuwe
gefieldhcid van zaaken ingeboezemd , alle de rangen
der Natie bezielde: des te onvoorzichtiger en
hagchelijker werd het, grondbcgiafclcn en plans

I
IN FRANKRIJK. H 9
te uiten, die tegen dezelve inliepen: de Marquis
VAN FAVRAS werd het flagtoffer van zodanig
eene onvoorzichtigheid.
Van het oogenblik af, dat de Natie, vooral de
derde Stand, cn deszelfs Vertegenwoordigers in
de Nationaale Vergadering, het doorgezet hadden
, dat 'er buiten de Majesteit der Natie .geene
andere Majesteit in het Rijk meer plaats had, was
het gevaarlijk geworden, blijken te geevcn van
deelneeming in de voorige liefde voor den Koning
en deszelfs Familie: men hield met eene achterdochtige
onverdraagzaamheid de Handen in het
oog, die uit hoofde van geboorte of ampt de naasten
bij den Koning geweest waren, en de natuurlijke
verkleefdheid aan denzelvcn was in de oogen
van het overig gedeelte der Natie thans hoog verraad,
cn aldus werd dezelve ook gehraft.
De Marquis VAN FAVRAS, een planziek maar
kloekmoedig man , was wegens zijne geboorte en
rang, van de jeugd af, zeer gemeenzaam geworden
met de grondbcginfelen, welke men thans
met den naam van ariHocratie belfempelde; hij
was foldaat,en Hond als een zodanige in denaauvv-
Ke betrekking tot den Koning; bij had toegang
aan het Hof en bij de Prinfen, en rekende zig, ter
behartiginge van zijn eigen belang, verpligt,
voor den Koning zowel als voor de Prinfen alles'
te moeten, opófferen: hij deed wat hij koude,
K 3

150 STAATSOMWENTELING
om den Koning te beveiligen en tc behouden , toen
het volk in Verfailles, op den sden October, raasde
; hij Helde in dien tijd reeds voor, dat men den
Koning cn zijne Familie naar Metz, of eene andere
welbevestigde plaats, moest overbrengen;hij bleef
dit plan ook aankleeven, bij dc verplaatfing des
Konings naar Parijs, en geduurende zijn verblijf
in deeze ftad.
Dit verblijf fpreidde zekerlijk bedrijven ten
toon, die een man' van zijne grondbeginfelcn grieven
, en uit dien hoofde zijne natuurlijke zucht
tot groote ontwerpen den ruimen teugel vieren
moesicn: vermids de nood alleen den Koning had
gedwongen naar Parijs tc trekken; vermits hij
hier van eene burgerwacht genoegzaam werd opgefloten
gehouden; menfehen zig aan hem opdringen
en hem naderen mogten, die te vooren
niet dan buiten zijn Paleis hunne oogen in 't geheim
op hem durfden vestigen; de Vertegenwoordigers
der Natie dag aan dag zijne voorrechten befnoeiden,
en 'er voor hem niets anders overbleef,
dan de fchaduw van de koningljke waardigheid;
vermits hij, gelijk mede zijne broeders en de overige
Prinfen van den bloede, gemeen burger was
geworden van een Rijk, waarvan hij, zo als men
hem van zijne jeugd af had .ingeboezemd, ervelijk
bezitter was; vermids elke opwelling van wantrouwen
of patriotfche dronkenfehap zijn leven in
gevaar brengen konde, en eindelijk zijne koninglij-

IN FRANKRIJK. 151
ke Echtgcnoote zo aan dc tergingen als fmaadheden,
zo aan de luimen als overtuigingen, van een
tegen haar' ingenomen en nu met haar verzoend,
dan op nieuw wederom verbitterd graauw, blootgelteld
was , zo moest dit alles door een' man als
FAVRAS van denkwijze, befchouwd worden als een
toeltand, die erger was dan de gevangenis, en
eiken man van gevoel cn eer oproepen, om in den
Koning tevens de eer der menschheid over 't algemeen,
en de eer der Handen en menfehen in
Frankrijk in't bijzonder te behouden, die hem tocfchecnen,
natuurlijke befchermers van hunnen Monarch
te wcezen: 'er was veel roem bij te behaalen ,
maar ook een menigte van gevaarlijke hinderpaalen te
overwinnen : doch dc laatstgenoemden fpoorden
hem , bij zijn charaktcr, misleiden nog des te derker
aan, om dit waagfpel te onderncemen.
Om alle deeze redenen was het natuurlijk, dat
bij zig voegde bij dc klasfe van mannen, die met
hem dezelfde grondbeginfelen koesterden; doch
deeze klasfe werd thans in den Staat verfoeid en
vervolgd, gelijk zij voor deezen aangebeden en
gevreesd was geweest: 't geen de Koning te verliezen
had verloor zij mede; wat hij nog redden
wilde , redde zij ook; doch hij "en zij konden niets
verliezen , waarbij de Natie niet meende te winnen,
cn niets winnen, waarbij zij niet meende te verliezen:
de Natie was nu de eerde magt in den Staat, en men
kon het voorig gezach niet we .'er herftelkm, of
K 4

I5a STAATSOMWENTELING
hetzelve ook Hechts niet alles willen laaten verliezen,
zonder in de oogen van de ecstgenoemde s
verraaders des Vaderlands te worden.
Zo doende liep de Marquis DE FAVRAS bij
de eerde gelegenheid , dat hij blijken van zijne
denkwijze gaf, gevaar, om aangebragt, in hechtenis
genomen en gedraft tc worden: zijn ijver
deed hem dit gevaar niet bemerken: wie van eene
overtuiging eerst recht doortrokken is, toont alle
poogingen aan, om ook anderen deeze overtuigingen
eigen te maaken, cn gaat welhaast zo
verre, dat hij de flotfommen van dezelven, tot
eene grondlegging maakt van plans, welke de zaaken
zodanig zullen beduuren , als hij zig dezelven
als belangrijk cn nuttig voordelt: FAVRAS was
in dit geval; hij had helpers noodig; bij de keus
van dezelven was hij niet voorzichtig genoeg, en
zij bragtcn hem aan.
Men nam hem cn zijne Echtgcnootc gevangen (*) :
dc geheele dad was in rep en rocre: het gerucht
liep, dat FAVRAS de aanlegger en het Hoofd was
van een zamenzweering, waarin menbefloten had,
den Marquis DE LA FA VETTE, BAILLY cn
JVIECKER tc vermoorden, den Koning en zijne
Familie naar Percnne overtebrengen, cn met een
reeds aangenomen bende van vreemde cn binnen-
I
(*) Den 2 4flen December, i/Sju

IN FRANKRIJK. 153
landfche troupen eene tegenomwenteling doortczetten:
Monfieur,, 's Konings oudltc Broeder, zeide
men, was medepligtig aan deeze zamenzwcering.
Dit gerucht werd in gedrukte bladen door de
gchjcle Had verfpreid; 't gemeen was reeds op dc
been; het woedde nu nog Hechts met woorden,
tegen 's Konings Broeder.
Deeze, door ccn niet ongegronde benaauwdheid
genoopt, verfchcen in, eigen perfoon op het Hotel-de-Ville
, en verklaarde het volgende: Hij
kende den Marquis DE FAVRAS niet anders,
dan dat hij eenen tijd lang bij hem in dienst had
gedaan; dat hij zig door aanbeyeeling van een
derden, wel van hem had willen bedienen tot eene
geldleening, doch dat hij hemzelven in langen
tijd niet gezien, noch gefchrecven, noch ooit in
eene nadere betrekking met hem geflaan had; voor
de omdandigbeden, welke hij opgaf, en naderhand
ook aan de Nationaale Vergadering tot zijne
zuivering in eenen brief voordelde, werd zijne
verklaaring bewaarheid; hij bleef buiten alle verdenking,
cn beveiligd tegen de vervolgingen van
het volk.
Ondcrtusfcnen werd FAVRAS aan het chatclet,
dc thans gcvolmagtigde rechtbank over het
hoogverraad tegen de Natie, overgeleverd, en
zijn proces zonder-tijdverzuim opgemaakt: men
K
5 |

154 STAATSOMWENTELING
was ten uiterften verlangende naar den uitflag,welken
zijn verhoor moest hebben, en men werd zulks
nog meer door een geval, 't welk fcheen in betrekking
te ftaan met het plan, waarvan FAVRAS
befchuldigd werd: men vond narmlijk twee of
drie dagen na zijne gevangenneeming, een burgerfchildwacht
vermoord, en nabij deeze plaats de
woorden aangeplakt: ,, Ga vooruit en verwacht
„ den Marquis DE LA FAYETTE (*):" hierin
meende men dc leus tot een algemeen bloedbad
tc vinden, het welk de Ariltocraatcn zouden afgefproken
hebben, en Parijs bleef eenige dagen in
de grootlte ongerustheid: de waakzaamheid en
kloekmoedigheid van DE LA FAYETTE onderdrukte
eindelijk dit blinde gerucht, en men verwachtte
nu den uitgang van FAVRAS proces met
meerder bedaardheid.
Het chatelet verhoorde twaalf getuigen tegen
hem, wier getuigenisfen hem meer of min aan een
plan van tegenomwenteling fchuldig verklaarden:
dc voornaamlte inhoud daarvan was het volgendc
(f):
(*) Va devar.t & attends la FAYETTE.
(f) Wij ontleenen dit uittrekzel uit het verhoor
der getuigen, zo als hetzelve in 'c Journaal van
Parijs is afgedrukt, en wel wat breedvoerig, om dat
deeze merkwaardige gebeurtenis elders niet dan zeer
onvolmaakt bekend is geworden.

IN FPvANKRIJK. i 5 5
FAVRAS had reeds in het laatst van de maand
Junij een ontwerp gefmeed, om troupen bij Moniargis
bijéén te trekken;ten einde zulks geene verdenking
mogt verwekken, wilde hij voorgceven,
dat zij beltemd waren , om een transport van graanen
naar Parijs te verzeilen: in Parijs zijnde,
zouden zij het masker afligtcn, alles bezetten, op
Verfailles aanvallen, dc Nationaale Vergadering
vernietigen, dc Gevolmagtigdcn van de volkspartij
geboeid naar Parijs brengen, de ftad wetten
voorfchrijven, cn op dc uitlevering van den Marquis
DE EA FAYETTE CI1 deil Maire EAILLY
aandringen: dit oordeelde hij te kunnen uitvoeren,
wanneer hij meerder Grootcn in zijne belangens
kon trekken, geld bezorgde, en vooraf den Koning
naar Metz overvoerde: zijnen vertrouweling,
die naderhand tegen hem getuigde, verzekerde
hij, dat veele Grootcn in Plcardye, in Champagne
, in Bourgogne , in den Elfas , in Vlaanderen
en in het graalfchap Artois zig veréénigen, cn eene
bende van vijf-en-twintig duizend man bijéén
brengen zouden: wanneer de trein der vrouwen
cn der gewapende burgerij van Parijs, Verfailles
introk, zou dc zaak uitgevoerd, en de Koning,
zijne Familie en de Groot-zegelbewaarder naar
Metz gebragt worden: hij kwam den 5d.cn October
des avonds bij den Minister ST. PRIEST,
en verzocht voor zigzelven en een aantal vrijwilligers,
paarden uit 's Konings Ital, onder het voorwendfel,
dat hij dezelven voor het kanon,'t welk

156 STAATSOMWENTELING
door de wijven cn haare geleiders herwaards
werd getrokken, {pannen, en haar hetzelve met
weinig moeite ontweldigen wilde : de Minister
verklaarde, dat hij over de paarden van den koninglijken
ftal niets te zeggen had, en zig over't
algemeen met deezen voorflag niet kon inlaatcn —
„ Gij verkiest dan niets te doen?" zeide FA­
VRAS — „ Neen!" antwoordde de Minister,
en FAVRAS ging heen; doch hij had met de paarden
niet het kanon den wijven ontweldigen, maar
den Koning fchaaken willen: zijn plan werd verijdeld,
door dc weigering van den Minister, en
de Koning kwam te Parijs en niet te Metz.
FAVRAS had zijne ontwerpen altoos nog in
liet hoofd, cn hervormde dezelven naar maate de
omltandigheden veranderden: zijn vertrouweling,
TURCATI genaamd, droeg 'er kennis van:
toen het tooneeiïluk : Karei de Negende, of
Bariholomeus-nacht zou gefpeeld worden, wenschte
hij dat het geen opgang mogt maaken, cn
deeze wensch toonde, welke'richting zijne denkbeelden
genomen hadden: dit ltuk was voorzeker
niet van dien aart, dat het de Natie wederom
eenen fmaak aan Koningen en een willekeurige
magt kon inboezemen; het werkte veelmeer
met vuur en nadruk op het tegendeel: maar FA­
VRAS had ter uitvocringe van zijn plan een hcrleevcnde
verkleefdheid aan den Koning noodig,

IN FRANKRIJK. 157
Ingevolge dit denkbeeld droeg hij aan TUR-
CATI op, eenen man te zoeken, die invloed genoeg
had, om het ftuk in minachting te brengen:
TURCATI verviel op MOREL, Schrijver van
eenige tooneclltukken, die de goedkeuring van liet
publiek hadden weggedragen: FAVRAS had beloold
, agttien tot twintig duizend livres te betaaïen
aan dien, die de afkeuring van het Huk' zoude
bewerken.
TURCATI gaf MOREL daarvan kennis, ontdekte
hem echter tc gelijk, dat het hem tocfchccn,
alsof dc Marquis verdachte 'eri gevaarlijke plans
koesterde ; zij namen voor, hem een bezoek te ge-even
, en als dan een befluit met opzicht tot hem
te neemen, opdat zij zigzelvcn niet aan gevaar mogten
blootitellen; zij legden het bezoek bij hem at,
en hij liet hen eenen tijd lang wachten: eindelijk,
verfcheeu hij, en zeide: „ Mijne Ileereu! ''er
wordt niet meer gefproken van KAREI, DT.N
NEGENDEN , maar van LO DE WIJK DEN
,, ZESTIENDEN, dien men, gelijk ik van ze*
„ kcre hand weet, tracht te vermoorden:" hij
föhriRte", en zeide, of 'er dan geen middel was;
om hem te behouden'?,, Dit willen wij weldoen, :
'
antwoordde de Marquis, en MOREL vroeg hem:
,, Hoe?" — ,, Wij hebben twaalf-honderd paarden,"
hernam dc'Marquis , ,, waarvan het groot»
„ lle gedeelte te Ferfai/les itaat; wij hebben
„ Hechts nog ruiters noodig, waarop wij kunnen

158 STAATSOMWENTELING
„ vertrouwen; ik maak in dit opzicht ftaat op u,
„ mijne Heeren { cn gij zult ze voorzeker ver-
„ fchaffen: ware het getal grooter, dan dat der
„ paarden, dan konden wij eenigen naar St. Gei-
„ main zenden: wij trachten de Zwitfers in onze
„ belangens ovcrtehaalen, laaten zo veel van hun
a ] s
»«
mogelijk is, naar Parijs trekken, cn , om
„ achterdocht te vermijden, wenden wij voor,
„ dat zij mede tot de lijfwacht behooren: onze
„ paarden worden gezadeld, cn wij trekken zo
uit Verfailles, fat wij tegen twee uure des mor-
„ gens te Parijs zijn: de ruiterij verdeden wij in
», drie kolonnen: vierhonderd komen dc poort
„ Maillot, vierhonderd de Barrière de la Coufe-
„ rence, en vierhonderd de Barrière du Roule
„ binnen: men overweldigt de wacht cn houwt
s, ze neder; de overige, benden wachten te St.
„ Deals op ons, cn zij hebben rijtuig, met paar-
„ den befpannen, bij zig: hebben wij de drie
„ Barrieren bezet, dan fnellen wij naar de Tuilc-
„ riën: drie rijtuigen met een fterk geleide, Haan
„ aan de draaibrug achter den tuin gereed: wij
„ haaien den Koning, dc Koningin cn den Ze-
„ gelbewaarder van het Kasteel, en brengen ze
„ naar Peronne: men zegt den Koning, dat de
„ voorllad St. Antoine in oproer is; dat het
„ raadzaam voor hem weezen zou, op zijne vei-
„ ligheid te denken, en dat 'er tot dat einde rij-
„ tuigen gereed Baan: wil de Koning niet vrlj-
„ willig volgen, dan moet men hem met geweld

IN FRANKRIJK. i 59
„ in het voor hem gefchikt rijtuig brengen: middelerwijl
fnellen eenige ruiters naar het huis
„ van den Marquis DE LA FAYETTE, of lie-
,, ver, wij zenden, om ons niet te verzwakken,
,, Hechts vier mannen derwaards; deezen hou-
„ den hem vast, onder het voorwcndfel, van
,, hem eenen brief te willen ter hand Hellen, cn
,, vervolgends fchiet de gewaande beflcller hem
,, overhoop: ondertusfeheu hebben zig eenigen
„ van dt colonne, die de Barrière du Ronk in-
,, komt, naar de wooningen van NECKER en
„ BAILLY vervoegd, en deezen vermoord."
MOREL vraagde den Marquis, of hij wel
van de inwooneren van Peronne verzekerd was?
,, Ja," antwoordde hij, ,, ik bedien' mij van het
,, voorwendfel, dat ik eene bende, die naar Bra-
,, band beftemd is , in hunne Had wil bijéén trek-
,, ken: wordt het getal der aangeworvenen te
„ groot, dan zendt men een gedeelte daarvan naar
„ Parijs, om de nationaale militie in onze belan-
„ gen te trekken: op denzclfden dag, wanneer
„ wij den Koning wegbrengen, komen twintig
„ duizend foldaaten in Parijs aan, waarvan ik
„ door mijne correspondenten in Vlaanderen, in
„ Picardije, in Champagne en Bourgogne ver-
,, zekerdben: men is ook reeds bezig, om twin-
tigduizend Zwitfers overtehaalen; de Duitfche
„ Keurvorsten zullen twaalfduizend, en Sardis-

6o STAATSOMWENTELING
•„ rtiên mede twaalfduizend man zenden : gij ziet dat
„ dit een aanzienlijke année worden zal, en ik
„ beloof u, eene voornaame post daarbij te zul-
„ len beklecden: is zij bijéén, dan marcheert men
,, naar Parijs, bezet de Seine boven en benc-
„ den, noodzaakt de Had, door den toevoer afte-
,, fnijden, tot haaren pligt wedertekeereu, en
„ vernietigt de Nationaale Vergadering door de
„ oproeping der Bailluwfchappen , die hunne
„ Gevolmagtigden moeten terug roepen.
„ Ten einde de nationaale militie te winnen of
,, in toom te houden, is het noodzaakelijk, vcr-
„ volgde de Marquis, dat men het loontrekkend
,, gedeelte van'dezelve, de geweczene Franfche
,, garde overhaale: bij de grenadiers deezcr garde
„ heb ik mijn oogmerk reeds bereikt, door zekeren
„ MARQUIÉ, dien ik overhaalde, door hein
„ voortedellen, dat de onbezoldigde nationaale
„ militie alleen dc Lijfwacht wilde weezen,
,, waardoor ik zijne eerzucht gaande maakte:
,, daardoor zal hij zijne fpitsbroeders mede tot
„ misnoegdheid aanzetten, terwijl daarbij het gc-
„ fchrift Onvrez donc les yeux (*) , tot hetzelfde
„ einde medewerkte: ik heb het hem ter hand
3 5 ge
(*) Dit gefelirift is in Duitschland mede bekend
•geworden.

IN FRANKRIJK. 1S1
», gefield, en de nadrukkelijkfte plaatfen aange-
»» gedipt, om dezelven aan zijne kamcraaden
,, voorteleezen."
Daarop vraagde MOREL den Marquis, of hij
ook op vcelen van cie Gevolmagtigden in de Nationaale
Vergadering {laat kon maaken? „ O vee-
„ len", antwoordde de Marquis, „ ENTRAG-
,, NES is van onze partij, als mede dc Abbé
,, MAURY: den Graaf van MIRABEAU ver-,
,, trouw ik niet; doch men kan 'er hem kennis
„ van gecven wanneer het gefchieden zal, en met
,, duizend Louis d'or kan men van hem maaken
wat men wil."
- Eenige dagen daarna verhaalde de Marquis aan
MOREL, dat TURCA T i juist bij hem was geweest,
toen een voornaam Heer uit den Elfas een
bezoek bij hem afgelegd, en hem verzekerd had,
dat deeze provincie gehccllijk in hunne bclangens
was: vcrvolgends toonde de Marquis hem ook een
plan, over de bijeentrekking van troupen te iVronne,
te St. Qjfept/n ;, en de omliggende plaatfen,
«1 zeide, dat hij door hulp van édn' zijner vrienden
een papier zou laaten drukken, om de Grenadiers
van de nationaale militie aantezetten, dat
zij eifchen moesten, den Koning, met uitfluiting
van allen, alleen tc willen bewaaken.
Met dit alles wist FAVRAS nog niet van,
II. J9.EE L. L

l6z STAATSOMWENTELING
waar hij het geld krijgen zou, 't welk tot deeze
onderneeming noodig zou weezen; hij gaf zulks
ook aan MOR.EL te kennen;deeze floeg hem eenen
bankier, CIIOMEL, voor, verzekerde echter daarbij,
dat die mogelijk daartoe wel zou overgaan,
onder de voorwaarde van Hof bankier te worden 5k
O," zeide FAVRAS, ,, dat zal bij wor-
„ den!" — Maar," zeide MOREL, ,, al is
„ dit alles nu aangelegd; zullen de troupen dan
3, ook zonder order van den Krijgsminister willen
„ marcheeren?" — ,, Maak u daar geen zwaar
„ hoofd over," zeide FAVRAS, ,, deezen laaten
wij eenen fprong doen."
FAVRAS fprak indedaad met den bankier
CHOMEL, doch deeze wilde eerst ILifbankier
weezen en dan geld fchieten: TURCATI kwam
'er juist in, toen FAVRAS door deezen eisch
zeer toornig was: de Marquifinne van FAVRAS
zeide: ,, CHOMEL is een gekl"
Hij trad vervolgends nog met andere bankiers
in onderhandeling, onder anderen ook met ABBE-
MA: bij deezen ontmoettede hij eens den Baron
van CAPELLE , welken hij in den tijd der onlusten
, in de vereenigde Provinciën, in 'j Graavenhaage
had leeren kennen:hij verviel terliond in
zijn gefprek op de mogelijkheid van eene tegenomwenteling,
welke in de veréénigde gewesten, ten
voordeele der Vaderlanders, zou kunnen bewerkt

IN FRANKRIJK. 163
worden , wanneer men een genoegzaam getal trou?'
pen aan de grenfen van Braband zou bijéén trekken:
hij verzocht CAPELLE oin brieven vau
aanbeveeling, aan zijne landlieden in Brusfil, ter
uitvoeringe van dit werk; doch hij verkreeg dezelven
niet: kort daarna onderhield hij dezelfde Baron
en Bankier, andermaal en breedvoerig over dit
onderwerp; en bij deeze gelegenheid zeide ABBE-
MA: ,, Het fchijnt wel, Mijnheer de Marquis!
,, alsof gij een tooneelfpel in drie bedrijven wilt
„ vertoonen; het eerfte zal in Holland, het twee-
,, de in Braband en het derde in Frankrijk ge-
,, fpeeld worden" — Nog liet FAVRAS niet los :
hij zocht,, eenige dagen daarna, den Baron nog
eens op , en ontvouwde hem een wijdlopig plan,
ten voordeele der patriotten in de vercénigde -Nederlanden
, daarbij voegende, hoe veel dienst men
den Keizer zou kunnen doen, aangaande de geiteldheid
der zaaken in Braband: na verklaarde
CAPELLE ronduit, dat zijne bedoelingen cn ontwerpen,
hoe zuiver dezelven ook fcheenen te
weczen, nogthans bij de tegenwoordige omltandigheden
eene gevaarlijke verdenking tegen hem,
zouden kunnen verwekken; hij mogt maar voorzichtig
zijn: FAVRAS kwam daarop niet weder
bij' hem, en zijn plan, om van de onlusten in
Braband, en hetvoorgeeven,om eene tegenomwenteling
in de veréénigdc Provinciën , tot een omwenteling
in Frankrijk gebruik te maaken, Iciieei;
eiuiitvoerbaar te blijven.
h 5-

IÓ4 STAATSOMWENTELING
Dit zijn de verdenkingbaarendc omltandighe­
den , voordvloejende uit den historifchen zamen-
Iiang, van dat geene wat de getuigen tegen FA­
VRAS hebben afgegeven (*): men ziet, hoe dat
geene, wat hij voorhad, flechts een ruw plan
was, en dat 'er een menigte van zaaken in gevon-
, d e n
werden, die volltrekt niet konden uitgevoerd
worden: als bij voorbeeld, dat hij den E.'/hs in
zijne belangens wilde overhaalen; dat dc--Duit-
fche Keurvorsten en de Koning van Sardimè,r\\z\\\
troupen zenden; dat de inwooners van Peronue
hem niet verdacht houden; dat de bankiers, zon­
der eene voldoende verzekering, zulke groote
lommen opfchicten zouden,, en meer anderen,
die bij den cerften optlag van 't oog bersfenfehim-
mig moeten voorkomen: zijne rechters hadden
hem nimmer ter dood kunnen veroordeclen, zo
zij alleenlijk op de onmogelijkheid of mogelijk­
heid van de uitvoering zijner ontwerpen hadden
(*) De getuigenis van M O R E L is de voiledigfïe:
dat hij, gelijk men hier cn daar heeft uitgeurooid', al­
leen uit winzuchc den Marquis van FAVKAS zou aan-
gebragt hebben, kan om die reden geene plaats hebben,
dewijl de premie van duizend Louis d'or, niet dan
vier weeken na zijne aanbrenging, op foortgelijke be-
kendmaakingen gezet werd, en omdat hij ook deeze
fom, toen men hem dezelve aanbood, van de hand
wees: voor het overige is hij een gegoed man, en dft
is mede het geval met den bankier CHOMEL en de«
Baron van CAPELLE.

IN FRANKRIJK. 165
willen zién; doch nu waren zij door de gedeldhcid
van zaaken gedwongen, om zelfs de gedachte
aan eene tegenomwenteling te dratfen : was het
hersfenfehimmige, in het plan van FAVRAS, uit
een bekrompen verdand ontdaan , hij had wel
kunnen gered worden, en hij had in dit geval ook
moeten gered worden; doch 's mans kloekmoedigheid,
gepaard met zijn woelig, planziek charaktcr,
deed altoos, zo niet voor dc omkeering
van dc nieuwe Conditutie, toch ten minden voor
onlusten beducht zijn, welke den vrijen loop, en
de vastllclling van dezelve druikelblokken in den
weg leggen konden.
Uit alle omdandigheden blijkt ook nog, dat da
man voldrekt geen denkbeeld had, van de daatkundige
gedeldheid der zaaken; dat hij, in plaats
van deeze 'kundigheid alleenlijk met ijver en moed
bezield was; dat hij zelf nog veele gebreken in zijn
plan- ontdekte, en dat, in één woord, hij zelf
zeer wel begreep, dat zijn plan nog een zeer on-
.riipe vrucht Was, welke hij. nu eerst bezig was
tot volkomene rijpheid te brengen, toen men hem
daarbij verraschte en 'cr voor draftc: mogelijk was
het zelfs bij hem Hechts een van die ruwe uitbroedfelcn,
welke eene planziek brein dikwerf té voorfchijn
brengt, echter alleenlijk vormt , om aan
zijn vernuft een gepaste bezigheid te vcrlchaffen:
was de nieuwe daatstgedeldheid reeds gevestigd,
geweest, mcu zou hem, op het hoogst genomen,
L-3

Ï66 STAATSOMWENTELING
opgefloten of het Land uitgebannen hebben; maar
thans werd 'er een voorbeeldig flagtoffer vereischt,
en zijne llralfe moest cn kon eene menigte andere
foortgclijke ontwerpen in de geboorte fmooren:
dienvolgends fprak het Chatelet, niet tegeultaande
hij de tegen hem uitgebragte getuigenisfen, voor
onwaarheid, en de getuigen voor omgekocht verklaarde
, en van alles niets bekende, dan het plan
tot eene tegenomwenteling in de veréénigde Provinciën
, cn ter bijééntrekking van een armée voor
Braband, nogthans het doodvonnis over hem uit:
zulks ftrookte gcenzins met het ltrenglte recht,
omdat hij niets belceden had, doch uit alle de befchuldigingen
, die bekend geworden zijn , en
uit de gezegdens van vijf getuigen , die niet
openbaar tegen hem wilden opkomen, maar zig
bij den Prefident van het Chatelet noemden, en
beweerden, .dat FAVRAS hun insgelijks het plan
'tot eene tegenomwenteling had medegedeeld, bleek
duidelijk genoeg, dat hij dezelve wel in gedachten
heeft voorgehad, en zelfs deeze gedachte alleen,
(dit is het gevaarlijke, en de rechten der
mensehheid vernielende fielfel, van alle eerstont-
'ftaaude vrije of despotieke liaatsgefieldheden,)
moest hier zö fiïëng gefiraft worden als de daad
zelve, het welk ook gefchieddc: het Chatelet
deed de uitfpraak, dat hij voor den hoofdingang
Van de-Cathedraale kerk, in het blootc hemd, met
ongedekte hoofde en barrevoets, met een briefjen
op de börst, waarop dé woorden Honden:

IN FRANKRIJK. 167
Confpiratefir contra l'Etat, afbidding doen, en
vervolgends op het plein de Greve zoude gehangen
worden.
Den anderen dag (*) voormiddags ten elf uure ,
werd hem dit vonnis voorgelezen, nadat men
hem het Lodewijks-kruis had afgerukt: hij brak
de leezing van het vonnis meer dan ééns af, door
hoog en. duur te verzekeren, dat hij onfchuldig
was: nadat dezelve geëindigd was, zeide zijn
Rapporteur QUATREMERE , tegen hem: ,, Uw
,, dood is een olfer, 't welk gij de openbaare rust
,, en veiligheid brengen moet, ik weet u geen an-
,, deren troost te geeven , dan dien , welken
de Godsdienst aanbiedt: maak daarvan ge-
,, bruikl"—,, Mijn grootfle troost," antwoordde
de Marquis, ,, is die, welken mijne onfchuld!
„ mij verleent: ik ben een flagtoffer van twee
„ kwaadfpreckers : ik beklaag u allen hartlijk,
mijne Ilcercn! ," zeide hij tot de omflanders,
,, wanneer de getuigenis van twee menfehen vol-
,, doende is, om u ter dood te doemen — Ik
,, wensch een Pastoor van St. Paul tot mijnen
,, biechtvader te hebben."
Deeze verfcheen, cn de misdaadige bleef lan­
ger dan twee uuren met hem opgefloten: hij ver­
zocht , geduurende deezen tijd, een en ander­
en*) Den ipden Februari!, 1790.
L 4

168 STAATSOMWENTELING
maal, dat men hem mogt ontboejcn, doch de
fcherprechter moest hem zulks weigeren, als mede
zijn Rapporteur, dien hij insgelijks verzocht,
dat men hem deeze laatite gunst mogt bewijzen.
Ten drie uure werd hij op eenen hoogen wagen
naar Notre Dame gebragt, om afbidding te doen :
zulks gefchidde in. het bloote hemd, met ongedekten
hoefde , barrevoets, met een drop om den
hals en een waschkaars in de hand: dit oogenblik
fcheen hem het fmartlijkde te weezen: tot nu had
hij met bedaardheid, op het gewoel des volks
rondom hem , neêrgezien; doch nu verbleekte hij,
en fprak met een beevendc dem: hij kwam echter
fqhjehjk wederom bij, nam zijn gedrukt doodvonnis
den fcherprechter uit de hand, en zeide:
„ Moor, vergaderd volk! 't geen ik u zal voor-
kezen: de getuigenissen, waarop het vonnis
„ is uitgefpvoken, zijn valsch; ik ben onfchul-
„ dig, zo waarachtig als ik binnen weinige oo-
,, geablikkeu voor God verfchijnen zal!" — Nu
las hij het doodvonnis met ecu luide en vaste dem,
klom vervolgends met bedaardheid weder op den
hoogen wagen, cn zeide: ,, Brengt mij naar het
,, Hotel-de-Ville; ik heb gewigtige geheimen te
„ ontdekken,"
Ten vier uure kwam hij op het Hotel-de-Ville:
hier waren drie van zijne Rechters: zijn Rapporteur
vraagde hem, of hij zijn geweeten nog wilde

IN FRANKRIJK. 169
ontlasten met iet te ontdekken? — „ Ik ver-
„ klaar ", dit was zijn antwoord, ,, voor mijne
,, Rechters, thans, in het fchrikkelijk oogenblik
waarin ik voor God verfchijnen zal, dat ik dc
,, menfehen vergeef, die zo zwaar en geweeten-
„ loos mij befchuldigd hebben, van plans, die
„ nimmer in mijne ziel zijn opgekomen: misfehien
,, durft in dit oogenblik een ongelukkig, ten dood
„ veroordeeld man, zijnen Rechters onder het
5, oog brengen, dat zij zekere getuigen niet heb-
„ ben willen verhooren, die in ftaat zouden ge-
„ wcest zijn, om de valschheid en het bedrog in
„ de getuigenisfèn, tegen hem uitgebragt, ten
,, toon te fpreiden: hadden zij zig nader willen
,, laaten onderrichten, zij zouden niet op het
,, dwaalfpoor geleid zijn, cn een vonnis, 't welk
„ dc onfchuld aan den dood overlevert, zoude
„ dc lippen en handen der geenen niet bevlekt
,, hebben, die hetzelve uitfpraken en onderte-
„ kenden."
Hij betuigde voor God, dat hij noch injulij,
noch in September, noch in Oclober,toen hij den
Heer van ST. PRIESÏ om paarden verzocht had,
een enkel woord had gefproken, 't welk de befchuldiging
zou kunnen bewaarheden, die mea
tegen hem had doorgedreven: ,, Dat ik," vervolgde
hij, ,, om paarden verzocht heb, gefchied-
„ de met oogmerk, om het gevaar afteweeren,
5, waaraan de koninglijke Familie blootgefteld was:
L 5

I 7o STAATSOMWENTELING
,, ik beminde mijnen Koning, zijn toeltand door-
'„' griefde mijn hart; ik ftcrf met mijne tedere ver-
„ kleefdheid aan zijn perfoon."
Vervolgends verhaalde hij, met zijne gewoone.
bedaardheid en duidelijkheid, dat in de maand
November, bij gelegenheid der beroeringen, welken
in dien tijd plaats hadden, een aanzienlijk
Heer uit een hvüs, onmidlijk in rang op de Prinfen
van den bloede- volgende , en uit hoofde van
den post, welken hij bekleedde, naauw aan het
Hof verbonden, hem bij zig had laaten ontbieden,
zijne bekommering over den toeltand der
Koningliike Familie te kennen geevende, die, gelijk
men in dien tijd geloofde , van alle kanten met
gevaar gedreigd werd: hij had hem verzocht, onderzoek
te doen, naar de beroeringen in de voorftad
Si. Antoine, en hem, welweetende, dat hij
niet rijk was, honderd Louis d'or,voor naauwkeurige
berichten vandaar, beloofd; hij had hem,
tegens den anderen dag, in de voorzaal des Konings
bcfchcidcn, om aan deeze belofte te voldoen;
hij had ook wezenlijk daaraan voldaan, en
hem, uit 's Konings vertrek komende, honderd
Louis d'or in twee rollen ter hand gelteld: hij had
hem niet ronduit gezegd, dat dit geld van den
Koning kwam, doch genoeg om te doen gelooven
dat het indedaad zo was.
Daarop gaf hij een breedvoerig verhaal, aan-

IN FRANKRIJK. 171
gaande de flappen, die hij in de voorflad St.
Antolne had gedaan, en eenige andere omftandigheden,
welken betrekkelijk waren tot de tooneelen
van den 5dcn en ödcil October, en tot zijne kennis
aan den bovengcnoemden MARQUIC.
,, Ik verzoek de geenen van mijne medeburge-
„ geren, die mij hooren kunnen ," vervolgde hij,
cn op welke mijn verhaal indruk maakt, om de
onfchuld van een' man te onderzoeken, die ge-
,, reed flaat, als een getekend, maar zig in zijn
„ lot fehikkend flagtoffer zijn leven te laaten: mijn
,, oprecht cn prijswaardig gedrag, levert blijken
,, op , dat alle mijne ontwerpen de behoudenis dcS
„ Konings bedoelden (*): dit brengt mij, wel
,, is waar, op het fchavot, doch het verfchaft
„ mij ook in deeze ©ogenblikken rust der ziele,
„ vrede in 't gewecten, en ftandvastigheid, om
„ mijn ongeluk te verdraagen : de valschheid van
„ mijne befchuldigers cn getuigen, komt voorzc-
,, kcr aan den dag; doch ik verzoek, dat men
,, 't hun vergeevc: dat niemand vreeze voor de ge-
,, volgen van eene gewaande zamenzweering: ik
,, beklaag de dwaaling der juflitie; zij is voor een
(*) De ongelukkige gevoelde niet dat zijne misdaad
juist hierin gelegen was, en dat hij, naar het
nieuw beloop der zaaken, zig juist daardoor voor
fchuldig verklaarde, waardoor hij zig Keende te
zuiveren.

i7i STAATSOMWENTELING
„ gedeelte gegrond op de geruchten, die onder
„ het volk omloopen en geloofd worden : deezen
„ hebben haar bedroogen, en verleid om mijn
„ doodvonnis uittefprecken - ik verlies 'er niets
„ bij, dan dat ik mijn leven wat vroeger aan het
„ eeuwige Wezen, waarvan ik hetzelve ontvan-
„ gen heb, wedergeef; dit Wezen zal mij, wan-
„ neer ik genade bij hetzelve vind , misfehien een
„ perfooneele fchadelooshouding fchenken, voor
„ de onteerende ftraffe, die mijn leven doet ein-
„ digen: ik beveel mijn aandenken de achting van
„ mijne goede medeburgeren: aan deezen doe ik
„ hetzelfde, met opzicht tot mijne Echtgenoote
„ en kinderen, tot wier onderhoud en opvoeding»
„ ik nog zo noouzaakelijk zoude geweest zijn.
„ Ik verzoek mijne Rechters, dat de Pas-
„ toor van St. Paul, die mij in mijne laatfte
„ oogenblikken zal bijftaan, mijn ligchaam mo-
„ ge laaten wegbrengen, en bij andere Chris-
„ tclijke Catholijken begraavcn ; want Godbewijst
-„ mij de genade, en laat mij ftervenin dedenkwij-
„ ze van een waar Christen , in den trouw , die
„ ik aan mijnen Koning verfchuloigd ben , cn
„ hem met een'eed beloofd heb, cn in de hoop,,
„ dat de nieuwe ftaatsgeftcldheid de burgers van
„Frankrijk zo gelukkig makken zal, als ik
„ wensch: mijne onfchuld is niet twijfelachtig;
„ ik beu niet in ftaat de misdaadén te bedrijven,
„ waarvan men mij befchuldigt; doch dewijl 'er

ÏN FRANKRIJK. . 173.
een offer vereischt wordt, is 't mij Liever, dat
„ ik, dan dat een ander hetzelve brengen zal, en>
„ ik ben bereidvaardig, het fchavot te beklim-
,, men, om de ftraffe te lijden voor eene mis-
,, daad, die ik niet begaan heb, doch waaraan
„ mij echter het volk fchuldig oordeelt."
Hij verhaalde nog veel tot zijne rechtvaardiging;
doch weigerde den aanzienlijken man te noemen,
van wieh hij gewag had gemaakt: hij zeide bij deeze
gelegenheid tot zijnen Referent: „ Zeg mij
,, op uw gemoed, als mensch, niet als Reclitcr,
,, za! mijn doodvonnis opgefchort, en mijn pro-
„ ces op nieuw hervat worden , wanneer ik dee-
„ zen Heer noem ?" — De Referent antwoordde,
dat de wet zulks niet gedoogde — ,, Wel
„ nu", zeide hij, ,, dan Iterf ik met mijn ge-
,, heim."
Hij gaf eenen Geheimfchrüver, op het Hotel-
.de-Ville, zijn testament in de pen; en hij deed
zulks met eene hilfte vaste ftetai , liet zig fluk voor
ftuk wederom voorleezen, en veranderde en verbeterde
verfcheidene uitdrukkingen' un zamenvoegingen,
welke hij niet taalkundig vond: dit duurde
langer dan drie uuren, en hij bleef, geduurende
deezen tijd, zigzelven altoos gelijk.
Tegen agt uure werd hij eindelijk naar de gerechtsplaats
gebragt; hij boog zig voor zijneRech-

174 STAATSOMWENTELING
tcrs cn voor de aanfchouwers, Act eenen deftigen
eerbied; zelfs verliet hem zijne ftandvastigheid
nog op de ladder niet: met deeze ontving bij ook
deii Root, die zijnen dood ten gevolge had: zodra
hij dood was, eischte zijne familie het ligchaam
op, en het werd terftoud begraven.
Dit was het einde van een' man, aan wiens charakter
men zijne verwondering niet weigeren kan ,
en over wiens proces de oordcelen des menschdoms
verdeeld zijn, ja voor altoos verdeeld zullen
blijven : de Staatkundige zal zijnen dood billijk,
de Wijsgeer geoorloofd, en de Wereldburger
hard vinden: onfchuldig was hij, naar zijne,
grondbeginfelen, maar fchuldig naar de grondbeginfelen
van een zo even vrij gev/orden volk : dat
hij de zijnen wilde doorzetten , was manmoedig ,
doch niet verftandig; dat het volk de zijnen deed
gelden, was noch onbillijk, noch opzettelijk wreed :
aldus zal het menschdom altoos in twee partijen
verdeeld blijven, die beiden gelooven recht te
hebben, beiden dit recht willen doordrijven, en
beiden daarbij even onverbiddelijk zijn, wanneer
zij de overmagt hebben: even zo zeker zouden
NECKER, DE LA F A Y E T T E , BA1LLY Cll
MIRABEAU,in gevalle een ariltocratisch-koningsgezinde
vierfchaar vonnis over hen had zullen
uitfprceken, gehangen zijn geworden, om dezelfde
plans, voor wier beproefde of zelfs Hechts hersfenichjmmige
omkeering, de Marquis van FA-

IN FRANKRIJK. r 7 5
VRAS deezen fchandelijken dood ondergaan
moest.
Het gedrag des volks bij zijne terechtftelling
gehouden, gaf, gelijk men wclligt begrijpt, blijken,
dat het meende eene foort van overwinningbehaald
te hebben, en deszelfs ruwer clasfen verheugden
zig in 's mans ongeluk: het was onverduldig,
toen hij zo lang op het Hotel-de-Ville
bleef, en fchreeuvvde: FAVRAS! FAVRAS! —
uit eenigen riep de Haatkundige dweeperij in haare
kanibaalfche vrolijkheid: Saute Marquis (*)!
Schoon het volk van Parijs zig in zijn nieuw
charakter, bij deeze terechtflelling onverbiddelijk
getoond had , jegens ieder die op' eene
tegenomwenteling dacht, was het evenwel eenige
dagen tevooren menschlijker geweest, toen twee
jonge mannen van het fchavot om medelijden en
genade fmcekten: de grondbeginfels van de menigte,
betrekkelijk tot Wet en itralfe, Hemmen
niet altoos overeen met de grondbeginfelen der
rechtsgeleerdheid , en zij meet haar medelijden
of haare hardhartigheid niet af naar de
ib-engheid der wet, maar naar den aart van de
misdaad.
(0 Kom op Marquis! Het Franfche woord behelst
nog eene zinfpeeling op de getneene fpreekwijze :
faire lefauttn fair: (gehangen worden.)

176 STAATSOMWENTELING
Twee broeders, A GAS SE genaamd, hadden
valfche acties op de disconto-kas, en valfche koninglijke
effecten gemaakt, waren ontdekt, en door
het chatelet tot de galg veroordeeld.
Hun vader was een man van veele verdiensten
geweest, en reeds overleden; zij hadden ook een
zeer braaven oom, die nog leefde, en op welken,
als mede op hunnen derden broeder, naar de oude
Conititutie van Frankrijk, hunne fchande zou
overgegaan zijn, zo niet de Nationaale Vergadering
kort te vooren een befluit hadde genomen,
dat de ftraffe hen alleen treffen, en geeuzins tot
hunne familie overflaan zoude: dit befluit, het Welk
een van de menschlievendllen is van allen die de
Nationaale Vergadering, in het beloop van haare
verrichtingen, genomen heeft, was door de geheele
Natie met blijdfehap aangenomen, en de
ftrafoefening, aan de gebroeders AGASSE, gaf gelegenheid
, dat hetzelve voor de cerllemaal met
eene algemeene verrukking werd opgevolgd.
Zodra het chatelet, in de eerfte rechtspleegïng,
beide broeders ter dood verweezen had, vergaderde
de wijk St. Honoré, waarvan hun oom Prefident
was, en nam het volgend befluit:
,, De wijk van St. Honoré, is eenpaarig over-
„ tuigd, dat de Staatsburgers, die verlicht ge-
„ noeg zijn om hunne natuurlijke rechten terug

ÏN FRANKRIJK; tyf
tè eifchen, en kloekmoedig genoeg, om de
ketenen van het despotismus tc vcrbreekeu,
b, ook niet langer aan liet fchandelijk juk der voor-
-,, oordeelén moeten onderworpen zijn; dat het
,, zinnelooslte en vloekvvaardigdc van dezelven
zij, de fchande van eenen gefttaftbn misdaadi-
,, ger ook op zijne familie uittebreiden, dat ein-
,, delijk, al ware 't ook, dat de hoogmoed van
eenige rangeu en bedieningen, in dit barbaarscb.
•„ vooroordeel behaagen fchepte-, hetzelve nog-
„ thans' eeuwig moet verfoeid worden, van een
Natie, die van nu af, de misdaad alleen voor
,, zig brandmerken, gelijk de deugd alleen voor
,, zig hoogachten wil.
„ Deeze wijk rekent onder haare meestgeiief*
•,, koosde pligten ook deezen, de rampen , welke
;, haare medeburgeren overkomen , zo veel in.
,, haar vermogen is te verzachten: het ongeluk-
« kig geval, 't welk onzen medeburger A GAS SE
„ in deeze oógenblikken het hart verfeheurt, was
met zekerheid reeds te voorzien, toen de wijk
;, hem, met eenpaarige Hemmen, tot den aanzien*
,, lijken post van Prefident beriep , en zij oordeelde,
dat zij door deeze rechtmaatige hulde,
„ welke zij aan de wezenlijk vaderlandlievende
deugden van deezen Staatsburger deed, denzei-
„ ven tevens eenige gronden tot.zijne gerustlteU
„ Iing zou kunnen aanbieden: thans, nu dit
, T, treurig geval algemeen hekend is geworden,
lh DEEL» M

178 STAATSOMWENTELING
„ moeten liet ook die grondbcginfclen weezen,,
„ naar welken de wijk gehandeld heeft; moeten
„ alle, die deeze grondbeginfelen aankleeven, in
„ hetzelfde oogenblik , waarin de wet den fchuldi-
„ gen ten dood veroordeelt, hunne armen naar de
„ overige fchuldlooze flagtoffers, die het voor-
„ oordeel ter neder werpen wil, broederlijk uit-
„ (trekken, en dezelven met de geheele achting
,,' cn tederheid omhelzen, die hunne perfooneele
„ deugden hen verworven hebben.
„ Dicnvolgends befluit de wijk, dat een be-
„ zending van twaalf haarer leden, met den Vice-
„ prefident aan het hoofd, zig terftond bij onzen
„ medeburger :> GAS SE vervoegen, en hem uit
„ naam van de geheele Vergadering, en van elk
, haarer afzonderlijke leden , een openbaare blijk
van de verkleefdheid en hoogachting, die hij
„ met recht verworven heeft, overbrengen; hem
, de hartlijkfte deelneeming aan zijnen ramp betuigen,
en hem uitnoodigen zal, om fpoedig
in het midden van zijne medeburgcren te verfchijnen,
en den post aanteneemen, welken
zij hem zo eenpaarig en met zo veel genoegen
„ toegekend hebben."
In gevolge dit befluit, vervoegden twaalf leden
van de wijk, verzeld van zestig andereburgers,
zig bij AG AS SE; hij ontving dezelven in den
kring van zijne familie, die men met hem, onder

IN FRANKRIJK. i 79
het blijde handgeklap van alle aanfchouwers, naaide
vergaderde wijk geleidden: eene onoverzicnlijke
menigte menfehen was in de kerk zamengevloeid:
de waardige man wilde fpreeken, doch de traanen
fmoorden zijne item, die zijne dankerkentenis
wdde uitboezemen; allen die hem omringden flooten
hem met wecnende oogen in de armen, en
deeze algemeene aandoening; deeze vunrïge
tegenkanting tegen een fchandelijk vooroordeel,
fchcencn hem den fchoonften troosc te verfchaffeu,
welke de algemeene achting hem aanbieden
kon.
Eensklaps trad BEAULIEU, een algemeen bemind
Tooneellpeeler, en Lieutenant bij een compagnie
van de wijk, te voorfchijn, en verzocht,
dat men hem van deezen post, waarin hij ongemeen
genoegen vond, ontflaan, en denzelven aan den
broeder der ongelukkige AGASSES opdraagen
mogt: „ Zeer gelukkig", zeide hij, „ zou ik
„ mij achten, wanneer dit offer zou kunnen me-
„ dewerken, om een der wreedfte en onrecht-
„ vaardigfle vooroordeelen te vernietigen!" —
een gefchreeuw van goedkeuring, beloonde' hem
voor deeze edele en patriotfche aanbieding; doch
het werd welhaast door LOLT V E L A V E , Hoofdman
van eener Grenadier-compagnie, in dezelfde
wijk, afgebroken: hij Helde voor, dat de ionga
AG AS SE, als grenadier onder deeze c^mpsgnl*
kchoorde, en dat alle zijne kameraads en de Com-
M 2

i8o STAATSOMWENTELING
mandaat van het bataillon vvenschten, dat mett
hem bij hetzelve- eene Lieutenantsplaats mogt geeven:
dit voorltcl ging door; oogenbliklijk nam
LOUVELAYE zijne grcnadiersmuts af,enzettede
dezelve zijnen kameraad op het hoofd: nu begeer­
de BEAULIEU, dat men den zoon van den Pre-'
fident, eenen jongeling van veertien jaaren, zijne
plaats fchenken mogt; doch alles riep,, dat hijdoor
dit edelmoedig gedrag, bij zijne medeburgeren
eerst recht bemind was geworden, hij zou zijne
plaats behouden, en de jonge AGASSE zoude
nis boventallig Officier bij de compagnie aangclteld
worden.
Den volgenden morgen vervoegden eenige Gevolmagtigden
van het bataillon der wijk St. Honoré,
zig bij den Prefident AGASSE: de Chef van hetzelve,
SILLY, was aan het hoofd» en deed de
volgende aanfpraak aan hem:
„ Het bataillon van St. Honoré neemt oprecht-
„ lijk deel aan uwe droefheid, en is hier, om,
„ in dezelve te deelen, doch deezen eerften pligt
„ vervuld hebbende, rust nog een tweede op
„ ons, die de onveranderlijke wet van rechtvaar'
„ digheid en reden ons voorfchrijft; te weeten:
„ dat de fchande, die met de misdaad uwer nee-
„ ven gepaard gaat, geenzins mede op u en uwe
famiHe moet vallen; dat ons bataillon alle de
^ nabeftaanden van deeze rampzaligen,. voor zij-

IN FRANKRIJK. iti
„ ne broederen aanneemt, en u vriendfchap, eens-
,, gezindheid en bijftand, als mede alle overige
j, gevoelens toewijdt cn toezweert, welke u moe-
,, ten geworden voor deugden, wier glans nog
e, door uw tegenwoordig ongeluk verhoogd
„ wordt,"
Vervolgends keerde hij zig tot den broeder der
twee veroordeelden, en zeide:
„En gij, jonge edele man! gij wordt van uwe
,, kameraaden verwacht, om van dezelven een
,, openbaar bewijs van hunne broederlijke gene-
„ genhcid voor u te ontvangen."
Nu fprak hij den veertierijaarigen zoon van dca
Prefident aan:
„ En gij, veelbeloovende zoon van een eer-
,. waardigen vader! ook gij zult van de familie,
,, die u onder zig opneemt, een blijk van de te-
,, derbartigftc vriendfchap ontvangen."
De Gevohnagtigden namen de twee jöngc mannen
mede naar de Louvre, voor welks gallerij het
bataillon op het groene plein, met wapenen en
vaandels gefchaard ftond : de Hertog van A IJ-
SI o N T , Chef der divifie, en SILLY, de Commandant
van 't bataillon, waren aan het hoofd:,
met toeftemming van den Marquis DE LA FA-
M 3

j8a STAATSOMWENTELING
YETTE en van den Generaal-Majoor van GO u-
VINON, las SILLY het befluit voor, door de
burgers van de wijk St* Honorè genomen , en
keerde zig vervolgends tot de twee jonge AGAS­
SE s, en fprak dezelven aldus aan:
„ Het bataillon van St. Honorè heeft u bij voor-
„ raad plaatfen onder zig opgedragen : u (tot den
„ oudflen) de plaats van Lieutcnant bij de grena-
„ diers, en u (tot den zoon van den Prefident)
dezelfde plaats bij de eerlte compagnie: het
„ bataillon twijfelt niet, of de Chef der nationaa-
,, le militie van Patijs,cn de Municipalitcit, zul-
„ len u in deeze plaatfen bevestigen, en hoeft
„ mij benoemd om u de vcrfierfclen van dezelven
,, ter hand te Hellen; neemt dezelven uit de han-
,, den van uwen Generaal, gelijk die twee de-
,, gens; vergeet nimmer, dat deeze belooning
aan de deugd gegeven wordt, en dat dc deugd
,, alleenlijk door pcrlbonecle fchuld kan verduis-
„ terd worden.-".
Nu werden de trommen geroerd, de Marquis
DE LA FAYETTE klein van het paard, verklaarde
beiden voor Ofliciers, tn gaf hun de degens
over: de jonge mannen konden hunne aandoening
niet verbergen, en deelden dezelve aan alle de aanfchouwers
mede : het bataillon defileerde voorbij
deu Gentraal, naar dc kerk Si. Honoré, alwaar
hetzelve een. plechtige mis bijvvoonde; de Prtfi-

IN FRANKRIJK. rtj
dent AGASSE had her genoegen, van tijd tot
tijil de burgers van geheel Parijs bij zig te zien of
te ontmoeten, allen om te toouen, hoe zeer zij
in zijne fmart deelden, en hoe verre zij 'er af waren
, om hem de gevolgen van een onrechtvaardig
vooroordeel te laaten ondervinden.
Deeze tooneclen hadden de gemoederen, als 't
^arc, tot een gevoel van medelijden voorbereid,
en het was natuurrijk, dat zig een groot gedeelte
daarvan zelfs tot de fchuldigen uitllrcktc: doch de
voltrekking van hun vonnis werd daarom niet uitgefleld,
hoe veel hoops ook de twee jonge misdaadigers
uit dat geene, wat met hunne familie gebeurd
was, meenden te mogen fcheppen: deeze
hoop, die niet vervuld werd, fcheen hun de laatfte
oogenblikken vreeslijker te maaken, dan zij
buiten dezelve wel zouden geweest zijn: zij riepen
, toen men hen ter dood leidde, om genade ^
cn llrektcn, ftaande, hunne armen over de menigte
uit: deeze werd op éénmaal aangedaan, en riep
als uit éénen monde: ,, Genade! genade!" doch
de wet bleef onwrikbaar, en beiden ontvingen
hunne draf: de ligchaamen werden aan de familie
uitgeleverd.
Dc ijver der Natie, om de befluitcn van haare
Vertegenwoordigers invloed en gehoorzaamheid te
verfchatfen, was kort te vooren geheel algemeen en
vuurig geworden, door dat de Koning zig bij de
M 4

ï§ 4
STAATSOMWENTELING
rdeuwo.ntworpene Conltitutie, op eene plechtig»
Wijze gevoegd had: de bijzonderheden van di.t ge-:
yal, vertoonden een-van de grootlte en aandoen-
lijklte fchouwfpclen, welke geduurcude het ge­
heele beloop der omwenteling, die zo, veclen daar­
van opleverde, gezien zijn (*),
Reeds in het laatfte van de maand Januarij liep
het gerucht, dat de Koning eerstdags eene zitting
der Nationaale Vergadering zoude bijvvooncn, en
in de eerfte dagen van Februarij werd het beves­
tigd , djt hij niet alleen haare raadplegingen hoo­
ren, maar eenen Hap doen wilde , welke het ze-
,gel op dc bevochtcne vrijheid en de nieuwe Staats-,
gelleldheid drukken zoude: geheel Parijs was gc T
.deeltelijk in een blijde, gedeeltelijk in een onrusti­
ge verwachting, en veclen twijfelden, of het plan
des Konings daarbij wel zo, als liet opgegeven
was,weezen zoude;veelen wenscheen ook,dat her
zo niet zijn roogtc; doch het grootllc gedeelte van do
geenen, die 's Konings gedrag, geduurende de
geheele omwenteling gehouden, befpied hadden ,
.bleef overtuigd, dat hij ook deezen flap, over*
ccnkomflig met zijne betoonde" handelwijze , doen
(*) De Schrijver, was daarvan geen ooggetuiga
meer, doch hij. bedient zig bij de befehrijving van
•hetzelve van twee bijzondere brieven, en van de
berichten, welke het j.ourva/ de Paris daarover heeft
aedegcdeekl.

IN FRANKRIJK. 185
Koude, en deeze verwachtten met vertrouwen en
blijdtcliap den bepaalden dag, terwijl de overigen
dcnzclven ten deele met bekommering, ten deele
met verontwaardiging te gemoet zagen,
Den derden van de maand Februarij, vernam
men eindelijk met zekerheid, dat de Koning den
volgenden dag verfchijnen zoude: zeer eenvoudig
was de tóeftel om hem te ontvangen, dc armftoel
van den Prefident, als mede de trappen, die tot
denzelven opleidden, werden met een nieuw,
met leliën verfierden vloertapijt belegd, en naast
deezen armftoel werd een gewoone ftoel geplaatst;
op den eerflen zou de Koning, en op den laatlten
dc Prefident zitten.
Eene onnoemelijke menigte van aanfehouwers
drong door tot op de fpreekltoelcn en het groot
amphitcatcr: de zitplaatfen- voor de leden der Nationaale
Vergadering waren alle bezet: deeze lieten
zig daardoor.in hunnen arbeid niet ftooren, cn
raadpleegden over de vorming der wijken tot het
oogenblik toe, waarin de volgende woorden, eigenhandig
door den Koning gefchreven, aan den
Prefident ingeleverd werden: „ Ik maak u be-
,, kend, Mijnheer Prefident! dat ik tegen twaalf
,, uure in dc Nationaale Vergadering zijn zal, 011-
„ gedwongen cn zonder omflag:" eenige leden
der Vergadering werden hem ten gemoete gezonden,
en hij verfcheen op het bepaalde uur, met
M 5

i86 STAATSOMWENTELING
twee OfHcicrs van de nationaale militie, en eenige
pages vóór en achter zig: zodra de deurwaarder
riep: Le Rot! ftond de geheele Vergadering op,
en de menigte der aanfehouwers, als inééngepakt,
de een genoegzaam boven den anderen zweevende,
ftak hetligchaam met oor en oog, vol van verwachting,
vooruit, en de gewelven weêrgalmden
van eene algemeene'fchreeuwendewelkomgroet,zo
lang tot de Koning bij den voor hem beftemden
armftoel gekomen was: naast en achter hem Honden
de Ministers, en aan zijn linker zijde de Prefident:
hij was eenvoudig in 't zwart gekleed, met
den hoed in de hand: hij zettede zig niet neder;
dc Nationaale Vergadering, benevens haar Prefident
, bieeven insgelijks ftaan; alles verzonk eenflags
in een diepe ftilte, cn men kon de ingefpannenc
verwachting van allen, in een enkelen op zijnen
mond ftaarenden blik, duidlijk leezen; in dc
eerfie oogenblikken fcheen hij verlegen en benaauwd
tc weczen, 't welk echter ophield toen
hij zijne redevoering zelve begon.
„ Dc hagchelijke omfiandigheden, waarin dc
„ Staat zig bevindt," dus zeide hij, „ brengt
„ mij in 't midden van uwe vergadering; de tel-
„ kens meer veldwinnende verfcheuring van alle
„ de banden der geregelde orde en gchoorzaam-
„ heid , de HilHand of werkeloosheid van het
,j recht, het misnoegen ontfprooten uit een pcr-
„ foneel verlies, de tweefpalt der partijen, de

IN FRANKRIJK. l 8 7
„ gevaarlijke haat, opwellende uit eene aanhou-
„ dende tegenipraak, dc netelige toeltand der
„ financiën, en eindelijk de algemeene gisting der
„ gemoederen, dit alles fchijnt zig te veréénigen,
„ om de ongerustheid der waare vrienden van den
>> Staat, over eene gelukkige en gelukkigmaakende
ontwikkeling van deszelfs herboorte te voe-
„ den.
,, Een groote bedoeling ligt voor uwe oogen en
„ vordert uwe poogingen, doch zij moet bereikt
worden zonder nieuwe onlusten, zonder nièti-
,, wc beroeringen; langs eenen meer genisten en
,, minder ruwen weg, meende ik u derwaards te
„ leiden, toen ik het befluit nam, om u rondom
„ mij te vergaderen, en de begaafdheden, kun-
„ digheden en wenfehen van de Vertegenwoordi-
„ gers der Natie, tot haare welvaart te verééni-
M S C1]
; doch mijn geluk en mijn glorie , zijn daar-
,, om niet minder ten naauwlte verbonden aan het
,, gelukkig gevolg van uwe poogingen."
Bij deeze laatfle Woorden werd de Koning voor
de eerltemaal, door een algemeen hpndgeklap gcftoord:
dc inleiding der redevoering, die den
hoorderen uit den mond van den Grootzegelbewaarder
fcheen voordgekomen te zijn, had niet
bepaald, of zij een klagte over de omwenteling,
dau een voorfchrift voor dc Vertegenwoordigers
der Natie behelzen zoude, en was' derhalven met

£88 STAATSOMWENTELING
eenige ongerustheid gehoord; doch de laatfte volzin
ontdekte duidelijk het oogmerk waarom de
Koning thans aanwezig was.
Men bedaarde weder, toen hij het woord andermaal
opvattede, en zig breedvoerig daarover uitliet
, dat hij bij de algemeene gisting, over de veiligheid
der Nationaale Vergadering had gewaakt;
het gebrek aan koorn cn brood was voorgekomen
, en in wcêrwil van de verwarring in de financiën;
in weerwil van het verlooren credit en de
vermindering der inkomften, de daaruit voordvloejende
onlusten, ten ininflen met opzicht tot geweldige
uitbarftirtgen, geweerd, werk verfchaft,
en ook van buiten vrede en vriendfchap met de
Europifche Mogendheden had weeten te behouden.
Dit alles waren gebeurde zaaken, cn een algemeen
toejuichend handgeklap erkende zulks: nog
onverduldiger werd het dankgevoel der menigte,
bij de volgende plaats van zijne redevoering:
„ Dewijl ik u derhalvcn tegen groote floorenis-
„ fen heb beveiligd, die'uwe zorgvuldigheid ge-
,,, maklijk hadden fchokken, en uwen arbeid verpielen
kunnen, oordeel ik, den tijd geboren
„ tc zieu, waarin de welvaart van den Staat ver-
,, eischt, dat ik mij nog hepaalder cn duidelijker
5, met H vereenige, ten einde te kunnen bevorde-

IN FRANKRIJK. xRo
,, ren en uitvoeren, 't geen gij voor eenen nicuwen
gelukkiger toeltand des Rijks gedaan hebt:
„ ik kan geen gepaster tijdftip verkiezen, waarin
„ gij mij dc bciluiten ter bekrachtiginge voor-
„ Helt, die verordend zijn, oin eene vorming.in
„ het Koningrijk intevoeren, die eenen gewigti-,
,, gen en gelukkigen invloed op de welvaart mij-
„ ner onderdaaneu en op den algemeenen bloei.
,, des Rijks hebben zal."
Mier werd het handgeklap en toejuichend gefchreeuw
lterker dan te vooren, en alzo het gedruis
driemaal op nieuw hervat werd , hoorde
men bijna niets van dat geene, 't welk de Koning
over de provinciaale Vergaderingen zeide, waartoe .
hij, reeds tien jaaren geleden, zijne toeltemming had
gegeeven, en die thans, aangaande haare'geiteld-,
heid, door de Nationaale Vergadering gevormd eri
bevestigd was.
„ Ik zal," vervolgde hij, ,, deeze uitgeflrekte.
,5 vorming, waarvan, gelijk ik volkomen over-
3 < tuigd ben, de welvaart van geheel Frankrijk
„ afhangt, door alle de middelen, die in mijne
„ magt ftaan, begunltigen en onderlteunen."
Het onverduldig gevosl der hoorderen ftoovde
hem hier wederom, en het duurde wel eenige mi
nuten, aleer hij zijne rede kon vervolgen: hij.
fprak van eensgezindheid en rust, als de eenigfte

ipo STAATSOMWENTELING
middelen, waardoor men eene ftaatsgefleldheid,
die een aanhoudend geluk zou bezorgen, volmaaken
konde.
„ Laat de geheele wereld weeten en zien ", zei.
de hij, „ dat de Monarch en de Vertegenwoordi-
,, gers der Natie, flechts dén belang, flechts éc-
„ nen wensch hebben, op dat de Provinciën daar-
„ van mogen overtuigd, en de geest der rust en
„ gezeggelijkheid daardoor overai verlprcid wor-
„ den, en opdat alle braave Staatsburgers, die
,, den Staat door hunne kundigheden en ijver wee-
„ zenlijke dienften kunnen doen, hunne plaatfen
in de afzonderlijke afdeelingen van een alge-
,., meen rijksbeftuur aanvaarden, wier aanéénfeha-
„ keling en verband, de orde en het geluk van
„ het Rijk moeten herftellen en grondvesten.
„ Wij kunnen en mogen het niet ontkennen,
„ dat 'er nog veel moet gedaan worden, om dit
,, oogmerk te bereiken: flechts één wil, flechts
„ ééne kracht, eenpaarig opgevat en eenpaarig te
„ werk gefteld, kan ons derwaards leiden: gaat
,, derhalven voord in uwe poogingen, zondereen
„ zucht voor iet anders, wat het ook zij, dan
,, voor de algemeene welvaart: vestigt uwe oplet-
„ tendheid altoos eerst op de vermindering van
,, de lasten des volks, en op de openbaare vrijheid;
vergeet echter ook niet, om eiken zweem
„ en betooning van wantrouwen te weeren, en

IN FRANKRIJK. i 9t
„ neemt zo fpoedig als mogelijk, de bekommeringen
weg, die een groot gedeelte van Frank-
„ rijk's burgers buiten hun vaderland houden,
„ en wanneer dc oorzaaken zo ftrijdig zijn met de
,, wetten van veiligheid en vrijheid, welken gij
„ wilt invoeren: niet, dan uit een algemeen gc-
,, noegen kan de welvaart des Staats ontfpruiten;
„ overal zien wij een gelukkige hoop voor ons
,, ontluiken; laat ons onvermoeid trachten, om
,, het geluk zelf overal te grondvesten."
Dit gezegde werd als voortreffelijk uitgefproken,
en tevens liefderijk gedacht, mede door een
woest handgeklap toegejuicht; doch, zo mogelijk,
nog flerker, het volgende, wanneer hij zeide:
dat alle burgers van Frankrijk met den tijd
zouden overtuigd worden, dat Stand noch rang
noodzaakelijk waren, om het algemeen welzijn te
beoogen; dat verdienden met opzicht tot het vaderland,
de eenigde deugd, de eenigde orde was;
dat de geweezen hooger Standen des Rijks wel iet
verlooren; dat hij mede in hetzelfde geval was;
doch dat hij in den aangroei van de algemeene welvaart
eene volkomene fchadelooshouding vond, en
dat hij deeze verzekering uit het binnenst van zijn
hart hier openlijk uitboezemde.
Eene algemeene ontroering bemagtigde de gemoederen,
en de aandoening, waarin zij geraakten
, fcheen niet van den

192 STAATSOMWENTELING
degedeeld, maar allen in hetzelfde oogenblik éénflags
gevoeld te worden: nög meer ftofs daartoevond
men in de volgende woorden des Konings:
„ Ik zal derhalven dé vrijheid, wier groildbc-ginfelcn
door den wensch der geheele Natie, en
„ door mijn eigenen wenseh geheiligd zijn, hand*
„ haaven ert in haare geheele uitgeltrektheid in
,, ftand houden; ik zal nog meer doen ; ik en de
3, Koniilgin, die in alle mijne gevoelens en oVcr-
3, tuigingen deelt, zullen vroeg beginnen met het
3, verltand en hart van mijnen zoon, tot de niéuwe
gelteldheid der zaaken voorteberciden; hif
,, zal zig van de vroegfte kindschheid af gewen-
,, nen, om alleen in het geluk der burgeren zijn
3, geluk te vinden; hij zal zig, in weênvll van
,, de ftreelende tong der vleiers, overtuigen, dat
,5 een wijze ltaatsgelteldheid hem tegen de gevaar-
„ lijke misitappeu van onbedreevenheid bevei-
,, ligt, en dat een welgeregelde vrijheid een nieu-
„ we waardij verleent, aan het gevoel Van liefde
,, en trouw, waarvan de Natie, in een reeks van
,, eeuwen, haare Koningen zulke herhaalde en
•„ aandoenlijke blijken heeft gegeven*
lïet duurde al vrij lang, eer het aan ftof en herhaaling
ontbrak, tot uitbarfting van toejuiching,
aandoening en verrukking,waarvan 's Konings woorden
in het luidruchtigst gefchreeuw, en onder traa->
iaën en fnikken gevolgd werden: deeze gezegden
maak"

DeKoning 1
bevestigt de nieuwe Constitutie den
4 3?ebruarij 1790.

IN FRANKRIJK. 193
maakten een geweldigen indruk op de hoordcren,
en wanneer 1.ODEWIJK DE ZESTIENDE ooit
het tijdllip wil bepaalen, waarin hij in den eigenlijken
zin van zijne Natie aangebeden werd, zal
hij de oogenblikken moeten kentekenen, waarin
bij deeze woorden uitfprak, cn waarin dezelfdewoorden
van de burgeren der Provinciën, in de
openlijke nieuwspapieren gelezen werden.
FJij herhaalde nu nog breedvoerig eenige wen-"
fchen, die hij wegens de verhaasting van eene vaste
llaatsgedeldheid, dc herftelling van de openbaare
rust, de 1'chikking in de financiën, de bepaaling
der juilitic enz: aan de Nationaale Vergadering had
voorteftellen, cn befloot eindelijk met de volgende
woorden:
,, Hoe zeer wenschte ik, dat deeze dag, op
,, welken uw Koning zig zo openhartig en ver*
„ trouwelijk met u tot denzelfden arbeid verbindt,
j, een gedenkwaardig tijdgewricht in de gefchie->
,, denis van het Rijk mogt wor'en! hij zal het
„ weezen, ik hoop 't, wanneer mijne vuurige.
„ wenfehen en dringende bede een fein tot vrede
„ en eendragt onder u worden! 0 dat toch allen ,
„ die met den geest van eendragt, welke voor;
t,, ons zo noodzaakelijk is, nog niet bezield wor-ï.
,, den, mij dc herdenkingen, die hen het hart
,-, grieven, ten offer wilden brengen ! met mijne
M ë^ele dankbaarheid en liefde, zoude ik had
II» DEEL, N

l 9 4 STAATSOMWENTELING
„ daarvoor betanlen! laat ons van dcczcn dag af,
„ en ik ga u daarin vóór, laat ons flechts ééne over-
„ tuiging, één zclfsbelang, éénen wil aankleevcn,
„ om dc nieuwe ftaatsgefleldheid getrouw te zijn, en
3, de vrede, het geluk en de bloei van ons vaderland,
„ met eenen onbezweeken ijver te bevorderen."
Hier floegen de betooningen van vreugde en
toejuiching over, tot een eenig geweldig en verward
gefchrceuw, het welk, veréénigd met het
geklap van meer dan tienduizend handen, een geheel
uitmaakte, 't welk even zo plegtig als belachelijk
was, en door dc menigvuldige beweegingen
van hoofd, wezenstrekken en armen, waarin men
dc hartstochten van eiken afzonderlijken aanfehou-
\ver gefchetst zag, tot den hoogften top van
nieuwheid in dc afwisfeling, maar ook van zeldzaamheid
en buitenfpoorige verrukking rees.
Na dat het gedruis eenigzins verminderd was,
trad de Prefident der Nationaale Vergadering voor
den Koning, en zeide:
„ Met het levendigfte gevoel van dankbaarheid ,
s, hoewel zonder dat het haar vreemd voorkomt,
5,.ziet de Nationaale Vergadering het vaderlijk en
B, vertrouwelijk gedrag van uwe Majesteit.
Gij wist, SIRE! (en hierom verfmaadet gij
£ ook dc pracht en praal des troonsj) gij wist,

IN FRANKRIJK. l p-
,, dat gij u, om alle gemoederen tc overtuigen,
„ en alle harten aan u tc verbinden, flechts in den
„ eenvoudigen glans uwer braafheid en oprecht-
,, hcid behoefdet te vertoonen; en wanneer liwe
„ Majesteit te midden van de Vertegenwoordi-
„ gers der Natie verfehijnt, ten einde met hun
„ tevens de gelofte te doen, dat gij de nieuwe
„ ftaatsgefleldheid zult beminnen , in ftand hou-
,, den en handhaven, dan zal ik mij wel zorg-
,, vuldig wachten , door een fchets het gevoel en
„ de blijken van dankbaarheid, eerbied en liefde
„ te verzwakken, die & \ T
atic aan de vaderland sa
liefde van haaren Koning verlchuldigd is, maar
„ de uitdrukking van dezelven uverlaaten aan het
„ zuiver gevoel, het welk in deeze oogenblikkcn
„ uit de burgeren van Frankrijk zetven fprceken
„ zal."
Deeze woorden van den Prefident, werden Itttf.
eene algemeene goedkeuring opgenomen cn beloond:
de Koning verwijderde zig, en eene groote
menigte drong met handgeklap achter hem in.
Dit tooneel had zodanigeu indruk op de Nationaale
Vergadering gemaakt, dat men dacht, zij
Zoude fcheiden; maar zij bleef, en bet eerite voorftel
dat 'er gedaan werd, was, om eenige Ge-
Volmagtigden tc verkiezen, en aan dezelven optedraagen,
om den Koning en de Koningin heden
nog kennis te geevan van de uitdrukking der dank-
N a

196 STAATSOMWENTELING
baarheid en vreugde der Nationaale Vergadering:
dit voorftel werd eenpaarig goedgekeurd. ,
GOUPIL VAN PREFELN oordeelde, dat het
tuir, waarin de itaatsgciteldheid zo plechtig erkend
was, ook moest belteed worden,. om den
burgereed afteleggen , die alle burgers van het
Rijk aan dezelve verbond :• het formulier van den
eed was het volgende:
„ Ik zweer de Natie, de Wet en den Koning
„ getrouw te zullen aankleevcn , cn met alle VCÏ-
„ mogens de Conltitutie in lland te houden, die
„ dê Nationaale Vergadering opgelteld , cn de
,, Koning aangenomen en bekrachtigd heeft."
In den beginne was men van gevoelen, dat alle
Gevolmagtigdcn deezen eed te gelijk zweeren moesten;
doch men begreep welhaast, dat dezelve nog
heiliger zijn, en de ziel een nog plechtiger gevoel
inededeelen zoude, wanneer hij door ieder afzonderlijk
bij het oproepen van zijnen naam, voor de
Nationaale Vergadering werd uitgefproken; zulks
gefchiedde ook; de Prefident fprak eerst het geheele
formulier uit, en vervolgends klommen de
overige Gevolmagtigden, elk afzonderlijk, op het
fpreckgeltoelte, en zeiden met een opgeheven hand:
Ik zweer het!
Naauwlijks konden de aanfehouwers bij hunne

IN FRANKRIJK. i 9 7
aanhoudende verrukking wachten, tot dat de Gevolmagtigden
gezworen hadden: alle de mannen
en vrouwen, grijsaarts cn kinderen, op de gallerijen
en op het amphiteater, hieven in een verward
gewoel de 'armen op; elk riep: Ik zweer het! en
omhelsde hem of haar, die naastltaande was, met
blijde traanen: voor de zaal der Vergadering fchooten
duizenden van aanfehouwers toe, tot welke de
verrukking der geenen, die binnen waren, overging,
en die Onder den vrijen hemel den piechtigen
eed overluid herhaalden.
Tegen den avond kondigde de toeloop des
volks naar het Hotel-de-Ville, ook hier een plechtig
tooneel aan : de geheele Municipaliteit was aldaar
vergaderd, en deed, in getale van driehonderd
leden, den burgereed: een onnoemelijke menigte
volks drong toe, cn verwachtte met ongeduld
den eerden wenk, om hetzelfde te doen: de
Maire verfcheen eindelijk met twaalf Gevolmagtigden
op de trappen, herhaalde den eed, en had
denzelven naauwlijks iiitgeiproken , of de ge-heelc
onmeetelijke drom van vergaderd volle,
Ichreeuwde hem mede uit: het was eene verrukking,
die Qogenbliklijk de inwooneren van geheel
Parijs bemagtigde, en in het midden van dc ftad
zodra niet uitgeboriten was , of zij rolde, aan alle
hoekeu van dezelve, van ieders lippen en uit ieders
hart: brieven en openbaare nieuwspapieren gingen,
deezen dag nog uit de hoofditad, en ftorttcn deezo
N 3

198 STAATSOMWENTELING
patriotfchc dronkenfchap over de afgelegenftc Provinciën
uit; zij openbaarde zig welhaast in geduurige
herhaalingen van het eerde plechtig bedrijf;
cn burger en foklaat, Municipaliteit en Stafofficier
, zwoer overal, in geheel Frankrijk , om
den. Koning, de Wet cn dc nieuwe. Staatsgeftcldheid
getrouw te zijn, even als kort daarna alles
zwoer, om elkander eene onderlinge broederliefde
te zullen tocdraagen: thans ontdond ook de eerde
gedachte aan een plechtig bondgenootfehap tusfehen
alle de burgers van Frankrijk, welk ontwerp
naderhand op den verjaardag der vrijheid uitgevoerd
werd, en met eene menigte v:in aandoenlijke
toonceleu gepaard ging.
Noodzakelijk moesten, van deezen tijd af, dc
bezigheden der Nationaale Vergadering, rasfeher
cn met meerder vastigheid voordgaan, dan te vooren,
toen men de luidruchtige en algemeene verklaaringen
der Natie, om dezelven aantcneemen
en doortezettcn, nog niet onder go veel gewoels
had vernomen: zij had van den eerden dag van
het jaar 1790 af, de gewigtjgde ftukken der nieuwe
ftaatsgedcldheid doorgezien , verhandeld en
bcflotcn; zij had de plans over de Municipalitciten,"over
de provinciale cn andere vergaderingen,
bij verkiezing bijéén geroepen, die in den
gehcclen Staat plaats zouden hebben, en de voorflagen
tot eene nieuwe vcrdeeling van het .Koningrijk
onderzocht, ten deele verworpen, ten dee-

IN FRANKRIJK. 199
le aangenomen cn uitfpraak daarover gedaan; zij
had de vrijheid der drukpers verhandeld; zij had
de Joodcn niet alleen van, verdraagzaamheid, maar
zelfs van burgerlijke rechten verzekerd, en hen
reeds, ten voorbedde, tc Bourdeaux, tegen daadlijke
aanranding van den Nijd befchermd; en eindelijk
had zij haare raadpleegingen over de financiën,
over den toeftand der nationaale fchuld, cn dc
vcrfchcidcne daarover ingebragte voorflagen en
plans, voordgezet.
Vervolgcnds hield zij zig bezig met de nieuwe
gefteldheid der rechtspleeging; met dc vernietiging
der kloosters en kloostergeloften, en met
eene nieuwe burgerlijke gefteldheid der Gêestlijks
heid; met dc bcpaaling cn verbetering van debetrekking
der armee tot de Natie en haare innerlijke
inrichting; met de volftrektc vernietiging der
leendiensten; met de aangelegenheden der volkplantingen,
en haare betrekkingen tot het moederland;
met de verdeeling der belastingen en onderdrukking
der zoutpaebt; met de koninglijke bevelbrieven
, {lettres de cachet;) met den voorgeftelden
aankoop der geestlijke goederen door de Munjcipaliteiten;
met de disconto-kas; met den handel
naar Indien en de IndiJcJie Compagnie; met de
aslignaaten; met de ontdekking en uitgaave van
het zogenoemde Roode Boek; met de nieuwe vorming
der Municipaüteit in Parijs; met het recht
van den Koning, om oorlog te vcrklaaren en vrede
N 4

209 STAATSOMWENTELING
te fluiten; met dc aahftclHng ,hct getal en de bezolding
der Ministers; en eindelijk nog met een menigte
van andere onderwerpen, min of meer betrekkelijk
tot de nieuwe Condi'tutie, hij voorbeeld, met
de beflisfing over de penfioenen, die in 't vervolg
nog zouden betaald worden; over de civile lijst des
Konings , over den weduwezetel der Koninginne,
over de invordering van de patriotfche giften , over
de Parlementen, over de bedelaarij, de bezorging
der armen, en de bezigheid der daglooners; over
de hérftelling der verjaagde Hugenootcn in hunne
goederen, en eindelijk over de belooningen, die
toegedaan zouden worden aan dc geenen , die aan
het vaderland, op dc eene of andere wijze, eenen
aanmerkehjken dienst zouden doen.
Alle deeze raadpleegingen werden van tijd tot
tijd afgebroken door minder gewigtigen, waaraan
de Vergadering de tweede helft van haare zittingen
bclloot te befteeden: de hinderpaalen en oneenigheden,
welken uit haare vcrfchillende betrekkingen
noodzaakelijk moesten ontdaan , openbaarden
zig in het beloop van haare bezigheden, altoos
nog, ten deele met meerder drifts, ten deele ook
met meerder zachtzinnigheid; doch de volkspar­
tij, die altoos nog MIRABEAU, BARNAVE,
KAR EL VAN LA MET II en andere, of voortreffelijke,
of flechts woelige mannen aan het hoofd
hadden, behield de overhand over de ariftocratijfcbx_„
o.ultr welke zelfs (nu nog de Abbéën MAL-

IN FRANKRIJK. zot
R Y , ESPREMENIL, dc Vicomte Vail M I R Af
« E A U enz. voornaamlijk uitmuntten , en zig
blootdcldeu aan het gevaar, om van liet volk in
Parijs, zo niet verfeheurd, nogtbans gemishau*
dehi te worden: het laaide kwam hen een cn andermaal
over, kon hen echter bij hunne hardnekkige
gemoedsgedeldheid niet beweegen, om na
den anderen kant overtegaan : de afzonderlijke partijen
, die zig buiten de twee hoofdpartijen, in de
Nationaale Vergadering nog bijéén gevoegd hadden,
cn onder den naam van patriotfche en Jacobijner-elubs,
van Modcrés en Impartiaux, hunne
plans of wenfehen vóórhelden , Haan wij over,
omdat derzelver denkwijze en bezigheden, zo als
hunne vervolgingen en vergodingen, bekend ge^
noeg geworden zijn.
F)é gistingen, welken nog hier cn daar in de
Provinciën en zelfs in Parijs ontftonden, waren
niet meer zo algemeen en geducht, dat zij de l ezigheden
der Nationaale Vergadering hadden kunnen
hooren , cn haar vertrouwen bij de Natie
vermindereu : de garnifoenen van verfchcidene
deden waren onrustig, en hielden ibmtijds
eene flagting onder elkander; de godsdiendige
dweeperij, door de Priesters opgedookt, dak hier
en daar het hoofd op, en dorttede bloed; broodgebrek
zettede, in eenige deden, tót volk aan
tot oproer, en tot herhaalde bloedige terechtdellingeij;
eenige Parlementen verzetteden zig, en
N 5

sas STAATSOMWENTELING
fpandcn het laatfle overfchot van hunne krachten
in, om/de nieuwe fchikkiug der zaaken omver te
itooten; doch alle deeze vcrl'chijniëlen moesten
wijken voor dc ftandvastigheid der overal gevormde
burgermilitie, die ten deele met goedheid cn
vóorfWHngen, ten deele met eenen önbezweeken
moed en geweld, op de gehoorzaamheid jegens de
befluitcn der Nationaale Vergadering, en de openbaare
rust en veiligheid een waakzaam oog had.
In Parijs zelf bewaarden DE EA FAYETTE
cn BAILLY de noodige rust, door de achting,
welke het volk hun toedroeg, als mede door hunne
itandvastïgheid en beleid: beiden wendden door
een reeks van wijze maatregelen, aile onlusten
ten deele af, ten deele onderdrukten zij dezelven
welhaast, wanneer'zij reeds uitgebörften waren:
bij den invloed, welken de hoofdflad, geduurende
dc geheele omwenteling, gehad en gehandhaafd
had, was het dubbel noodzaakelijk, om
haare inwooneren met beleid te befluuren , want
hunne denkwijze, gelijk ook hunne onderncemiugen,
werden, zodra het gerucht daarvan zig in dc
Provinciën verfpreidde, van deeze even zo fchieiijk
cn bcgeerig omhelsd en gevolgd, als in voorige
dagen hunne moties: een naauwkcurigc kennis
van het volks-charakter, welke beide deeze
mannen in eenen hoogen graad bezaten, werd volftrekt
vereischt, om van hunne maatregelen zodanig
gebruik te maaken, dat het fcheen, als of

IN FRANKRIJK, -03.
ZÏ van het volk zelve afkomflig waren, cn dat
ze altoos als zodanigcn moesten voorgefteld worden
, die, vooral wanneer zij ftreng en bitter waren,
niet dan tegen het fchuim van "t volk te
werk gefield werden: door dcezc handelwijze zetteden
zij zulke dingen door, die het volk, zo
het altoos ovcreenkomflig zijne gewoone denkwijze
hadde kunnen handelen, veeltijds voorzeker
als koningsgezind, dan ook als arillocratisch , of
zelfs wel eens als despotiek hadden moeten voorkomen
: de woedende volksgezinde blaauwboekjens-fchrijvers,
die altoos een naauwkeurig oog
Oocgcn op hunne handelwijzen, betrapten beiden
ook weieens daarop, en zeiden hun niet zelden
zeer bittere zaaken; doch hunne achting bij het
volk, had reeds al te flerke wortelen gefchooten,
dan dat zij daardoor had kunnen gefchokt worden;
beiden bantwoordden aanvallen van dien aart
met een kloekmoedig flilzwj'gen, en ook dit was
zeer fijn overlegd, ten aanzien van het volk
waarmede zij te doen hadden; wie zig verdedigt,
is altoos in eenen neteligen en dubbelzinnigen toeltand,
welke nog hagchelijker wordt, wanneer hij
mee menfehen te doen heeft, die goed noch eer te
verliezen hebben , cn elke verdediging gerust kunnen
beantwoorden met nieuwe aanrandingen, omdat
dezelven, met grond of uit boosheid tewerk
gefield, noch meer noch minder verdrietige velgen
voor hen kunnen hebben.

ao4 STAATSOMWENTELING
Vastigheid van charaktcr'behoort mede tot de
heldendeugden, die zelfs op het laaglte fchuim
van' volk indruk maaken: DE EA FAYETTE had
in het beloop van de omwenteling, meer dan ééns,
bliiken van deeze deugd gegeven : onbaatzuchtigheid,
die zowel den lof als ook geld en waardigheden
verfmaadt, 'maakt niet minder indruk, cn
ook dit voorrecht toonde hij bij alle gelegenheden te
bezitten: men bood hem eenpaarig eene foort van militair
oppergezach in bet Rijk aan, maar hij zeide :
,, Spitsbroeders! zullen wij dan onze ronden naar-
„ ftiger doen?" en hij nam het niet aan: men
wilde hem eene vergoeding gecven van de kosten,
die hij in deezen'tijd, ten beste des vaderlands,
had moeten hefteden, doch hij weigerde dezelve:
„ Dit zoude," - zeide hij, ,-, eene betaaling zi jn
„ voor iet, het welk mij niet veil is; voor mijne
vaderlandliefde: doe ik iet goeds, dan is dit
,, voor mij en mijne familie een capitaal, 't welk
„ nimmer kan verkwist worden: ik dank u!"' —
Teen het'gerucht van eene tegenomwenteling, die
een begin m-cmen zou met hem te vermoorden, in
Parijs rondliep, meende hij'- de daaruit voor hem
ontflaandc zorglijke gedachten zelf te moeten
wegneemen: hij begaf zig in alle de wijken der
ftad, en in de vergadering van één derzelven zeide
hij: Medeburgers! alis'tcok, dat gij mijn
„ hoofd op een ftaak ziet ronddraagen, de over-
„ winning is ïiogthans aan uwe zijde!"

IN FRANKRIJK.
Ècnige honderd man van de nationaale militie,
waren voorncemens om hunne eifchcn aan den
Staat, met opzicht tot hunne bczolding , nog hooger
te drijven, cn zulks gewapenderhand te doen:
zij verkoozen de elizeefche velden tot hunne vergaderplaats:
DE LA FAYETTE kreeg, bij zijne
waakzaamheid, ichielijk kennis van dit voorneemen,
en ontdekte tevens wat dag en uur zij zouden
bijdén komen: hij gaf terltond bevel aan eenige
detachementen van de nationaale militie, tc voet
en te paard, dat zij zig op verfcheidene plaatfen
gereed moesten houden: het eene detachement trok
de voorllad St. Honorè door, naar de elizeefche
velden, cn hij zelf kwam aan het hoofd van het
andere, over het plein van LODEWIJK DEN VIJF­
TIENDEN mede derwaards: de misnoegden waren
ten getale van tweehonderd zamengekomen: eensklaps
verdeelden zig de detachementen, en zij waren
ingefloten: DE LA FAYETTE reed onder
ben, en niemand had, toen zij hem zagen, moeds'
genoeg om te fpreeken of zig te verzetten: ,, Gij
„ zijt niet waardig," zeide hij, ,, den foldaaten-
,, rok te draagen; gij doet den dienst bij de Natie
„ fchande aan: legt uw geweer neder!" allen waren
als van den donder getroffen: zij gaven geweeren
en fabels af, en lieten zig zonder tegenftand
de monteering uittrekken; vervolgcnds werden
zij naar de gevangenis van St. Denis gebragt,
en eenige dagen daarna Parijs uitgejaagd.

to6 STAATSOMWENTELING
Gelijk zijne kloekmoedigheid hier den geest
van oproer bij de foldaaten onderdrukte, zo fmoorde
hij kort daarna den geest van wreedheid bij het
gepeupel: men had twee of drie dieven gevangen j
in plaats nu van dezelven aan de politie overteleveren,
wilde het gemeene volk zelf hen tcrechtftellen,
en wel wederom met den lantaarnpaal:
DE LA FAYETTE ontving 'er terltond bericht
Van: Hechts verzeld van twee zijner Adjudanten ,
fnelde hij naar de gerechtsplaats; de touwen van den
lantaarnpaal waren reeds ncergclaaten: „ Houdt!"
riep hij van verre, en op dit woord zelfs beefden
de handen der beulen: zij lieten de misdaadigers
los , en deezen bleeven, te midden onder hen,onaangeroerd
: „ Gij moet weeten, volk!" >»ep hij,
toen hij midden onder de menigte was, ,, dat ik de
„ eerfte ben, die zijn leven voor de handhaving
,, der wetten laaten zal! mij moet gij eerst ver-
„ moorden, vóór gij deeze menfehen aan het le-
,, ven komt!" — deeze woorden veranderden de
verwoedden in de bedaardfixn; dc lantaarnpaal
werd weder in orde gebragt, cn de dieven aan de
politie overgeleverd.
Deeze en meer foortgelijke trekken, verfchaften
en onderhielden hem de onbepaaldftc genegenheid
en eerbied bij het volk; waar hij verlcheen
vloogen alle de handen tot één geklap zamen,
en zijn naam was op ieders tong.

. IN FR ANK RIJ K. 20?
f Gelijk hij zig in deeae achting doör vastigheid
van charakter hanclhaafde, zo handhaafde n A I h L Y
zig daarin door zijne zachtzinnigheid cn gedieuftigheid,
als mede door zijne welfpreekcndheid;
hij hoorde de bezwaaren van eiken burger, en
weigerde zelfs menfehen van dc laaglte foort den
toegang tot hem niet: de tegenitribbelingcn en
oneenigheden, in dc wijken, wist hij te verzachten
en bijteleggen, en zelfs de geenen onder hen,
die zijnen grooten invloed , als eerfte gezaghebber
der ftad, met nijdige oogen aanzagen', wist hij
ten deele met zig te verzoenen , ten deele beraamde
hij zodanige maatregelen, dat zij niet daadlijk
tegen hem opftaan, en daardoor bcroeringeii en
onlusten beftoken konden.
NECKER had in deezen tijd op verre na die
achting niet meer bij het volk als te vooren, èft
zulks trof hem zeer fterk, zonder de natuurlijke,
oorzaaken daarvan te begrijpen, cf, zo hij ze at
begreep, dezelven uit den weg te ruimen: men
weet, dat de van hem verzochte cn naderhaui
vernietigde amnestie, bij zijne terugkomst, zijne
aanprijzing van het Feto en andere dingen, die den
volksvrienden gelegenheid gaven, om hem als een
koningsgezinde bij het volk verdacht te maaken,
eene koelheid tusfehen hem en zijne eerbiedigen?
veroorzaakten, welke zig bij de eersgenoemden
door onverfchillighcid, en bij hem door gevoelig*
heid of klagten openbaarde: deeze klagten Werden

2o8 STAATSOMWENTELING
Van tijd tot tijd fterker en menigvuldiger, toert
zijne plans over de fchikking der financiën, in 't
vervolg van tijd, dikwerf, zo niet geheel verworpen,
nogthans zeer naauwketirig onderzocht en
ten deele vrijmoedig beoordeeld, ten deele gelaakt
werden: vermits het zijn charakter, over 't algemeen,
ontbrak aan kloekmoedigheid en vastigheid ,
zo droegen ook zijne voorgemelde en uitgevoerde
ontwerpen, daarvan de zichtbaarfte blijken; hij
was, in de oogen der Natie, veel te langzaam en
te zorglijk: deeze onverduldighéid werd argwaan ,
toen hij, bij verfeheidene gelgenheden, te zeer
fprak als Minister, die den Koning aankleefde,
en niet als Minister, die dc Natie de uitvoerende
magt tot hulp had bijgevoegd; hij fpaarde de
Voorrechten, die den Koning nog overfchooten,
tc veel, en fcheen juist daardoor de rechten , Welken
de Natie hernomen had, te zullen lebenden,
of in 't geheel niet te erkennen: bij de republikeinfcho
onverdraagzaamheid, welke de handelwijzen
der Natie thans bezielde , waren de grondbeginfelen
, die hij opperde , veel te onbepaald : zij
waren een gevolg van eene befchroomdheid, die
den Koning niet te veel neemen, cn de Natie niet
te veel geeven wilde ; doch cieeze befchroomdheid
kon hem bij de laatfie niet ontfchuldigen, dewijl
dezelve bij hem ontftond uit een ontzach , 't welk
haar thans, nu de Koning de bezorger van haare
belangens, en niet meer haar heerfcher was, ten
deele noodloos, ten deele eene uitwerking van
zwak»

IN FRANKRIJK. 209
zwakheid fcheen te weezen; ook kon hij niet vergeeten,
dat hij het toch oorfpronglijk geweest
Was, aan wien de Natie de voorbereiding tot het
geluk, waarin zij zig thans zo verheugde, moest
dankweeten; dat zij hem in den beginne met
liefde en aanbidding daarvoor had gedankt; dat zij
hem derhalven , ingevolge deeze getuigenisfen,
meerder achting, dan iemand, behoorde toetedraagen,
en dat uit dien hoofde zijne denkwijze en
voorflagen onveranderd en eenpaarig behoorden
omhelsd en doorgezet te worden: als een welmeenend
man was hij wel degelijk bewust, de Natie
nimmer iet te willen toevoegen of aanneemelijk te
maaken, het welk haar tot nadeel kon verftrekken;
hierom fprak hij op een toon, die het gevoel
van een welmeenend raadgeever, en een waarfchouweud
vriend te kennen gaf, zonder ooit te
denken, dat dit onder de tegenwoordige omftandigheden
juist de toon was, waarop zij niet zonder
verontwaardiging, zelfs hem niet, kon hooren
fpreeken: ook in de gemeene zamenleving geraakt
men veelal in verzoeking, om zijnen dank
te weigeren, wanneer men met nadruk aan de
dankbaarheid herinnerd wordt, en bij de Franfche
Natie moest dit mede het geval weezen, te meer
nog, dewijl zij nu trotsch op zigzelve was, en,
natuurlijker wijze hem flechts als de aanleidend»
oorzaak, maar zigzelve als de uitvoerende kracht
meende te kunnen befchouwen: daarbij kwam nog
de algemeene kennis van zijn aandoénlijk , ver*
II. DEEL. O

m STAATSOMWENTELING'
wijfd en ijdel, niet manlijk en trotsch charakter,
het welk men de billijke ontfchuldiging weigerde,
en zo doende verminderde langzaamerhand
dc eerbied, die men hem weleer toedroeg, eiï
Veranderde, toen dezelve niet meer onbepaald was,
in onvcilcbilligheid: deeze onverfchillighcid werd
welhaast misnoegen, toen hij,bij aanhoudendheid,
zogenaamde koningsgezinde grondbeginfelen openlijk
te kennen gal', de noodzaakelijke gevolgen def
omwenteling, als al te verwoestend en bloedig
Vóórhelde, en alleen aan deeze den neteligen toeltand
der financiën toel'chreef; en zij fioeg over to*
wantrouwen en haatclijkcn argwaan, toen hij zig
tegen de bekendmaaking van het beruchte Roodt
Boek aankantte; toen hij nog penfioenen betaalde,
nadat de Nationaale Vergadering bcfloten had,
dat zulks niet meer mogt gcfchicdcn; en eindelijk ,
bet vermaarde befluit, wegens de vernietiging des
Adels, openlijk tafkeurde: deeze en meerdere om-
Handigheden, die allen bij hem uit dezelfde-bron
Opwelden, maar ook juist om die reden eenen afkeer
bij de Natie moesten verwekken, bragten hem
m eêne zeer onaangenaame betrekking tot haar, en
«j banden hem allengs geheel uit hart en oog; het
beter gedeelte der Natie werd onverfchrllig, het
gemeen vergramd, en dc Demagoogen werden verwoed
(*): hetzelfde lot trof alle de overige Mi-
(*) DESMOULINS en PRUD'HOMME, die hei»
te vooren 0p de handen droegen, noemden hem nu ia

IN FRANKRIJK. üit
nisters, die , de één na den anderen, als vijanden
der omwenteling aangeklaagd, als zodanigen ter
verantwoordinge opgeroepen, belasterd en gefmaad
werden: MIRABEAU had federt lang niet meer"
uitgevaaren tegen NECKER, noch tegen het geheele
ministerie; hij fcheen de zorgelijke betrekking,
waarin zij tot den Koning en de Natie (tonden,
op haar natuurlijk beloop te zullen laaten,
en zij nam indedaad deezen loop, om eenen haat
(*) tegen hen opgevat, algemeen te maaken; eenen
haat, welken hij eenige maanden tevooren,'
hoch door zijnen invloed op het volk en de Nationaale
Vergadering, noch door zijne ongemeen*
welfpreekendheid had kunnen bewerken.
Met den Koning en de Koningin was het volk
langzaamerhand verzoend, en hun verblijf in Parijs
was, zo niet aangenaam, evenwel ook niet
meer gevaarlijk: de Koning had federt zijnen plechtigen
overgang tot de Conftitutie, de liefde, welke
men hem, wegens zijne algemeen bekende ophunne
fchriften: Le petit frippon , U grand voleur ,
k Jeremie de la finance, le petit fcelerat, ie fat feur
de grarJs mots, le vil efc/ave &c. —• het volk la*
dit, en verfeheurde deeze Schrijvers niet, of bragt
hen niet in 't dolhuis.
(*) Men verkogt in Parijs openlijk eten klein gefchrift,
onder den tijtel: Pendez mot c.es B** 5 la; 'e#
deeze B**5 vvaren geen anderen, dan de Ministers;
feet flelde hen allen in een afzichtig charakter ten toott,
O a

sia STAATSOMWENTELING
rechtheid, toedroeg, in eene foort van aanbiddingveranderd,
die hem echter niet zo zeer ais Koning,
dan veelmeer als mensch befchouwd, te?
beurt viel: om deeze te onderhouden verfcheen
hij dikwijls in 't openbaar, monlterde fomtijds de
Kationaale militie, ging in .den tuin der Tuileriën
wandelen, bezocht de voorllad St. Antoine, bezag
de merkwaardigfte manufacluuren en fabrieken
, liet het volk toe, om hem tc zien eeten, en
deed geld onder hetzelve uitdeelen, wanneer meri
in de eene of andere wijk der ftad gebrek befpeurde*
Dit alles deed de Koningin ook, en voegde bij
dit gedrag nog meer fijnheid en kennis van het
menschlijk hart, en vooral van het Parijfche gepeupel:
zij wist, dat de vrouwen altoos meer op
haar verbitterd geweest waren, dan de mannen;
zij poogde derhalven deeze eerst te winnen, cn
met en in haar de mannen van zeiven: zo befteedde
zij terltond, na haare komst in Parijs, eenige
duizend livres aan de inlosfing van de winterkleederen,
die de vrouwen van het gepeupel, en vooral
de Poisfarden, in den lomberd verpand hadden
; zo zorgde zij zeer liefderijk en weldaadig
voor de weduwe van den door het graauw gehangen
bakker, FRANCois; zij verklaarde zig
voor befchermfter van de Societé de la charitè mafernelle,
en liet zig de berekening van ontvangst
én uitgaave toonen; zij gaf tienduizend livres uit
haare beurs, om de vaderen der huisgezinnen vrij-

IN FRANKRIJK.' a ï$
tekoopen, die wegens het geld, dat zij voor het
zoogen en de oppasfing huuner kinderen moesten
opbrengen (*), in de gevangenis gezet waren: bijna
even zo fterk, als deeze tienduizend livres,
werkte de uitdrukking, welke zij bij de bewilliging
van deeze penningen bezigde: „ Ik kan niet meer
„ geeven, hoe gaarne ik ook wilde!" zeide zij,
en het contrast van deeze woorden, met den toon
waarmede zij weleer honderdduizenden tot groote
gastmaalen in Trianon bewilligde, was van eene gewenschte
uitwerking,
' Wanneer zij met den Koning uitreed, fcheen zij
niets te zien dan het volk, het welk haar omwemelde
, en niets te hooren dan het toejuichend
gefchreeuw, waarmede hetzelve haar eerbiedigde;
alle haare trekken toonden blijken van de oprecht-
Re vreugde, en alle haare woorden ademden de
menschlijkfte en weldaadigfte gevoelens : bij gelegenheid,
dat zij de fpiegelfabriek in de voorftad
St. Antoine bezocht, en het volk haar zijne toejuiching
op dc gewoone wijze te kennen gaf, zeide
zij: ,, De menfehen zijn zo goedaartig, wan-
„ neer men bij hen komt! " „ Dit is zo," zeide
iemand , die naast haar ftond, ,, maar wanneer
,, de menfehen tot iemand komen, zijn zij zo
„ goedaartig niet!" — zij antwoordde: ,, Dan
handelen zij ook niet naar de drift van hun ei»
(*) Mois de nourrice.
O 3

ai4 STx^ATS OMWENTELING/
?, gen hart; dan heeft men ze opgehitst" — toen
zij het rijtuig weder inklom, wilde zij geld onder
het volk uitdeden, maar zij had niets, dan kas 7
hriefjens: ,, Kinderen!" zeide zij, „ wanneer
„ ik u briefjens gaf, zoudt gij ze met verlies moe T
,, ten omzetten , doch gaat uit mijn' naam bij den
„ Heer van VILLEQUIER, die zal u daalders
„ geeven: " toen het Chatelet de woeste buitenfpoorigheden
van den 5den en 6den Oclober begon
te onderzoeken , zond hetzelve eene deputatie aan
de Koninginne, om van haar te verneemen, of zij
zig niet nog veele van de perfoonen herinnerde^
die zig onder haare oogen aan zulke buitenfpoorigheden
hadden durven fchuldig maaken, en zij antwoordde:
„ Nimmer zalikde aanbrengfter worden.
„ van de onderdaanen van mijnen Echtgenoot;
A ik heb alles gezien, alles gehoord, maar ook
p, alles vergeeten 1"
Men begrijpt wel, dat deeze trekken, die ten
gepastcn tijde in alle week- en dag-bladen herhaald
werden, dat geene moesten uitwerken, wat zij
zonden uitwerken, cn nu kon dc vermaarde en
volleerde lofredenaar, BOUFFLERS , het ook
wel waagen, zijne beruchte aanfpraak (*), uit
(*) Zij is ïn verfcheidene opzichten wel waardig,
pok hier bekend of bekender te worden, dan zij inde­
daad is: zie hier een overzetting van dezelve, welke,
zp mogelijk, alk de fijne trekken en tegenftellingen van

IN FRANKRIJK. ai 3
naam van de Franfche Akadenüe, aan haar te doen ;
jccn paar maanden te vooren zon hij daarvoor ge*
het' oorfpronglijke, in woordeu en gedachten, fchooH
niet volkomen bereikt, nogthans opgeeft.
„ Indien ik zou durven waagen, om uwe Maje?
j, fteit het beeld te fchetfen van eene vrouw, die we*
„ zenlijk waardig was van de geheele wereld hulde te
„ ontvangen; die de hemel bij voorraad reeds met den
„ luister der koninglijke kroon omftraald had 5 die met
„ eene meer dau mcnschlijke waardij, • bijna godlijke
„ bekoorelijkheden paarde; wier gedienftige vriend-
„ lijkheid verbonden was met, ik weet niet welken,
„ zachten ernst, die tot eerbied noopte en vertrouwen
„ veroorloofde; en aan welke eindelijk de tederheid,
van haare kunne,benevens de uitdrukking van zacht-.
„ heid, aan de fexe eigen, een fluier werd, die dq
„ kracht en den moed van den mannjoedigften held,
„ overdekte, dan zoude uwe Majesteit -mij de verhe-
„ vene MAK IA TH ERE s IA, en geheel Frankrijk zou
„ mij haare dochter, tot een origineel, voorflaau:
„ wilde ik 'er nog meerder trekken onder verfmelten,
„ wilde ik die ziel willen afmaaien, die zig altoos ge-
„ lijk is, die altoos even verheven blijft,die bij eigene
„ zorgen pal ftaat, eu bij de bekommering van anderen
„ aangedaan wordt; wilde ik dat verftand fchilderen,
„ het welk ten alten tijde even bedsard blijft, van din-
„ gen buiten hetzelve dikwerf aangerand wordt, tog
nimmer bezwijkt; wilde ik eindelijk de gelukkige
„ gaven, waardoor haare houding en haar voorkomen,
„ altoos zeer deftig, eu evenwel met de fijnlte fcha-
keeringen der oinftandigheden overeeakoxltiü', de
O 4

2i6 STAATSOMWENTELING
fteenigd, of ten minften uitgejouwd geworden
zijn.
De verzoenelijklieid van het Franfche volk liep
even zo ftcrk in het oog bij den Baron van BE-
SENWALL: zijn proces had lang geduurd, en
ftaande deeze rechtspleeging, waren honder­
den van getuigen verhoord: men geloofde alge­
meen , dat hij aan hoog verraad fchuldig was; men
verwachtte algemeen hem, gelijk den Marquis van
FAVRAS, veroordeeld te zien: men kan begrij-
„ harten fchokken en nogthans winnen; wilde ik de
onbegrijpelijke bekoorelijkheid befchrijven , welke uit
„ eene welgekozene en natuurlijke bevalligheid voord-
„ komt, en het kleinfte woord meerder kracht weet
te verfchaffen, dan wapens hebben ; meerder dank-
3, gevoel, dan weldaaden kunnen verwekken: altoos
nog zoude uwe Majesteit gelijkvormigheid vin-
„ den, en gelijkvormigheid gevonden worden — ja zo
zag men eertijds uwe onftervelijke moeder, en zo
„ meent men dezelve nog te zien; zo toonde zij zig,
„ zo vertrouwde zij zig, het teder wichtjen in haare
„ armen fluitende, waarop de hoop van het Rijk be-
,j rustte; de hoop der Natie, die op haare onaf-
„ bangelijkheid zo jaloers was: zodanige middelen mis-
lukken nimmer: liet vlammende oog werd in traanen
„ afgekoeld , de bitterde vijandfehap ging over in
„ deelneeming, en nu zag men, dat het vrijfte volk
„ zijne verrukking geweldig verre uitftrekt, en al-
„ lerbest verftaat, deugden te gehoorzaamen, die
„ waardig zijn het«elve te gebieden."

IN FRANKRIJK. ai?
pen, dat het graauw 't meest op hem was verbitterd,
en evenwel was het gerucht naauwlijks
onder hetzelve verfpreid, dat hij door het Chatelet
was vrijgcfproken en op vrije voeten gefield,
of de Poisfarden en haare vrienden waren de eerften,
die hem haar, lang kevel en bloemtrosjens
bragten.
Dit was ook het geval met den Prins van CON­
TI, die in den beginne bij het volk niet minder
gehaat was, dan de Graaf van ARTOIS zelf: zijn
gedrag was even zo fijn, om zijn oogmerk te bereiken
, als dat van de Koninginne: van Frankfort
aan den Main zond hij reeds eene verklaaring, dat
hij het vierde gedeelte van zijne inkomften, ingevolge
het befluit der Nationaale Vergadering, als
een patriotfche bijdraage aan de kas van den Staat
zou laaten betaalen: het was eene fom van meer
dan honderd en zes-en-veertigduizend livres: eenige
dagen nadat de Koning zig plechtig bij de
Conftitutie had gevoegd , zond de Prins zijnet),
burgereed; niet lang daarna kwam hij zelf weder
te Parijs, en een hoop Poisfarden was hem al j iif
chende te gemoed gekomen: vóór hij nog ergens
in Parijs aanlegde, klom hij van het rijtuig
ne wijk; hier werd hij met blijdfehap ontvangen,
beklaagde zig, dat 'er zulke haatelijke geruchten
van hem uitgeftrooid waren; betuigde dc nieuwe
ftaatsgefleldheid aantel'leevcn, cn liet zig als gemeen
nationaal foldaat optekenen: het ftreeleude,
O 5

B I3 STAATSOMWENTELING
»t welk in dit gedrag lag opgefloten, verkreeg door.
de tweeduizend livres, die hij aan de armen van
Zijne wijk gaf, nieuwen nadruk; het volk verzelde
hem al juichende naar zijn huis,
In denzelfden tijd had de Hertog van ORLE-
ANS insgelijks den burgereed gezonden, ook dit
was voor hem bij het volk van eene goede uitwerking.
Deeze genegenheid ter verzoeninge, begon al,
Jengs zig over de geheele Natie tcverfpreiden, en
het eerfte denkbeeld van het groote nationaal verbond
voor den iAden Julij, 't welk thans in voorflag
gebragt werd, was daarvan een gevolg: federt
den Aden Februarij had de geheele Natie, ten
deele in afzonderlijke ftedeu en gewesten, ten
deele in geheele Provinciën zig vereenigd, en, in
een enthufiasmus, 't welk dc plechtigfle toonee-
Icn opleverde, de Conftitutie trouw, cn zigzel,
ven onderlinge broederliefde toegezworen: de
berichten, die dagelijks daarvan bij de Nationaale
Vergadering en bij de Vertegenwoordigers der Gemeente,
te Parijs, inkwamen, fleeptcn beiden in
eene levendige verrukking weg: de Municipaliteit
van Parijs was de eerfte, die op het denkbeeld
verviel (*), om alle deeze afzonderlijke patriotfche
bondgenootschappen tot een enkel algemeen te
(*) Den ^den Junij, \7%**

IN FRANKRIJK. ffiI9
yereenigen, en in de hoofdftad, onder dc oogen
der Nationaale Vergadering en des Konings, dooi?
de Gevolmagtigden, uit het midden der gezamentlijke
nationaale militie cn armée,dcn burgereed, die
reeds afzonderlijk afgelegd was, nog eens, als uit
éémn mond te doen afleggen: den i4den Julij van
het voorige jaar, riep alles: „ Burgers van Frank*
,, rijk! wij zijn vrij!" den i^dcn van dezelfde
maand, in dit loopende jaar, zouden allen roepen;
„ Burgers van Frankrijk! wij zijn broeders!"
Toen BAILLY dit denkbeeld aan de Nationaale
Vergadering voorftelde, was de toeflemming eenpaarig;
van allen werd hetzelve met eene levendige
toejuiching cn algemeene goedkeuring aangenomen
, en nog in dezelfde zitting befloot men.,
dat de Gevolmagtigden der Couflitutie voorflagen
zouden opltcllcn, hoe dc verkiezingen, aangaan-:
de de bezendingen der Provinciën, tot de feestviering
van het bondgenootfehap, bepaald cn te
werk gefteld zouden worden: drie dagen daarna
werden deeze voorflagen reeds bij de Nationaale
Vergadering ingeleverd, en vervolgends als een regelmaat
naar de Provinciën verzonden: volgends
dezelve zouden, van ieder regiment voetvolk, de
oudfte Officier, de oudfte Onderofficier, en de
vier oudfte gemecne foldaaten, naar de jaaren die
zij gediend hadden, als Gevolmagtigden uitgekipt
worden: op dezelfde wijze zouden van de Regiföetiten
van de Garde eji Zwitfas, van het corps

£ao STAATSOMWENTELING
der Invaliden, van de Krijgscommisfarisfen, van
de marine, in één woord, van elk corps of van
elke bediening tot het krijgswezen betrekkelijk,
eenigen van de oudllen, zo Officieren als gemecnen,
verkooren, en als Afgevaardigden gevolmagigd
en gezonden worden: zodra men dit befluis
in de Provinciën had ontvangen, maakte men in
een algemeen enthufiasmus een begin met de verkiezing,
en welhaast was een corps van agt tot
tienduizend oude krijgslieden uitgekipt, die den
bepaalden dag met ongeduld verwachtten: met deezen
werden 'er tevens Afgevaardigden van de nationaale
militie, van elke Provincie, verkooren en
gevolmagtigd: de Koning had het geheele plan met
genoegen goedgekeurd, en het befluit der Nationaale
Vergadering gewillig bekrachtigd: zeker kunftenaar,
genaamd AUGUSTI, meende deeze burgerlijke
denkwijze door een ftandbeeld, ter eere
van den Koning vervaardigd, en op het Confedcratiefeest
opgericht, te moeten vereeuwigen, en
hij ftelde zijn plan daarvan aan de Nationaale Vergadering
voor: „ Neen!" riep een van haare leden,
de Marquis van VAUDREUIL, „ niemand
„ dan hooffche vleiers, richten Koningen ftand-
„ beelden op bij hun leven:" men ging terltond ,
zonder verdere raadpleegingen over tot de orde
van den dag.
De verwachting van het groote feest, van het
broederlijk bondgenootfehap, ontvlamde de ver-

IN FRANKRIJK. sii
beeldingskracht van allen, en maakte de nieuwverbreidde
denkbeelden van vrijheid en gelijkheid ,
algemeener en vinniger dan ooit: de Koning belastte
in deezen tijd, dat de fchriftlijke verzekering
van de geflachtrekening, die men hebben
moest, wanneer men aan hem wilde voorgelleld
worden, in 't vervolg niet meer zoude geëischt
worden : deeze ftap des Konings was, overéénkomftig
met zijne denk- en handel-wijze, tot hier toe
gevolgd, en werd met eene algemeene goedkeuring
aangenomen; doch 't charakter van deeze Natie
brengt het niet mede, dat het ooit den middenweg
tusfchen twee uiterften zou kunnen houden: dat
men van nu af niet van waaren Adel behoefde te
weezen, om den Koning voorgefteld te worden,
bragt eenige heethoofden in het denkbeeld, dat
'er van nu af, over 't algemeen, geen Adel in den
Staat meer noodig was; daarbij kwam de bovengemelde
verhitting, met opzicht tot het broederlijk
verbond en de onbepaalde gelijkheid, om dit gevoelen
te bevestigen, en 'er was maar één fchok
van buiten"nog noodig, om het openlijk voorteftellen
en doortezetten.
Deeze fchok kwam: eene deputatie verfcheen in
de Nationaale Vergadering, die uit haaren aart en
natuur haar zelfs verraschte: dertig mannen van
fchier alle Natiën in Europa en Aft'èn, verfcheenen
voor haar, om haar en de Natie, wegens de bevochtene
vrijheid, geluk te wenfchen, en haar tq

S22 STAATSOMWENTELING
verzoeken, dar zij hen bij het groot verbóndsfeest
plaatfen mogt doen aanwijzen, alwaar zij het geheel
meer van nabij overzien , en vervolgends
•den indruk daarvan, in de verafgelegeufte gewesten
der wereld, mede overneemen en verbreiden
konden: hun aanvoerder fprak met zo veel
Waarheid en vuur, dat de Nationaale Vergadering
en haare gallerijen , tot eenen blijden oproer weggefleept
werden: een algemeen en langduurig toejuichend
gefchreeuw, verhief zig in den geheelen
omtrek van de zaal, en werd met een vermeerderd
geraas hervat, nadat de Prefident de volgende
woorden tegen deeze deputatie gezegd had;
„ Wanneer gij in uw vaderland wederkeert, ver-
„ haalt dan, met welken onvermoeiden ijver gij
„ ons aan de herftelling van den Staat hebt
„ zien arbeiden; doch maakt vooral uwe Konin-
„ gen en Vorften bekend, dat zij bij de groote"
veranderingen, die voor de geheele wereld in
,, aantogt zijn, niet dan door deugden veilig ea
gelukkig zijn kunnen; deugden die L O D E W I J K
5, D E Z E S T I E N D E bezit."
Deeze woorden die hem, had de Natie nog éétien
trek van haar oud charakter gehad, voorzeker
een puntdicht of ftraatdeuntjen zouden opgebragt
hebben, verfchaften hem thans de luidruchtigfie en
eenpaarigfte toejuiching: bij de vuurige drift, waar'
in alles geraakt was, kon het den Graaf A L E X -
AINDER L A M E T H niet mislukken, een voorftel

IN FRANKRIJK. 223
met ontroering en verrukking aangenomen te zien,
*t welk zo zeer ftrookte met de tegenwoordige gemoedsgefteldheid
van allen: ,, Zullen nu nog,"
riep hij, fchielijk van zijne zitplaats oprijzende,
„ zullen nu nog, terwijl alle Natiën Herouten
„ van onze oulkluistering worden , en alles to
„ midden van ons en rondom,van het geheiligde
„woord, Vrijheid! Vrijheid! weergalmt, zul-
,, len nu nog de gedenktekenen, die het despotis-
„ mus zig door flaaven deed oprichten, zowel
„ ons oog als ons gevoel langer beledigen? zullen
„ wij nu nog, terwijl de burgers van Frankrijk,
uit alle Provinciën, naar de hoofditad fpocden,
9, om den nieuwen band van broederverbond naau-
„ wer te flrengelen, en tot een familleverbond te
„ verheffen; zullen wij nu nog gedoogen, dat
,, het oog der edele burgeren van Franche-Comtè !
,
„ op het plein des Vicioires, het flandbeeld zie,
„ het welk een kruipend hoofsch vleier vooreenen
,, trotfeben dwingeland oprichtte, en waaraan de
,, genoemde Provincie mede onder de flaavenbcel-
„ den vertoond is, die, aan de voeten van LO-
„ DEWIJK DEN VEERTIENDEN, geboeid
„ daar liaan? laat ons het werk der kunst achting
„ bewijzen, doch afrukken wat een werk van het
4, despotismus is! het ftandbeeld mag blijven ftaan»
„ maar laat ons de flaaven, in ketenen aan des-
„ zelfs voeten, wegneemen, of veelmeer op dezelfde
plaats, alwaar het flandbeeld van eenen
„ onbepaalden Koning flaat, een ander oprichten

224 STAATSOMWENTELING
„ ter ecre van dien Koning, die voor het gevoel
,, der vrijheid eerwaardig is gebleeven."
, Hierover ontftond een algemeen handgeklap, en
GOURDAN, een der Gevolmagtigden van Franche-Comté,
dankte met ontroeringen traanen:
nog fprak ieder van L ODE WIJK DEN VEER­
TIENDEN, en van flaavenbeelden, toen eene (km
midden uit de gedruis zig verhief: LAMBEL riep
met infpanning van krachten: „ Wanneer alle ge-
„ denktekenen der trotschheid zullen omver ge-
„ rukt worden, vernietigt dan niet flechts de
„ ftandbeelden, vernietigt ook alle de tijtels van
„ Hertogen, Graaven, Marquifcn! enz." — Hij had
deeze woorden nog niet volkomen uitgefproken,
toen KAREL LAMETH en DE LA FAYETTE
tevens opftooven, om te fpreeken: ,, Ik onder-
„ fteun beide deeze voorftellen," riep LAMETH,
die het DE LA FAYETTE afwon, ,, het oog
„ van vrije menfehen moet niet langer, bij eiken
„ flap, door ftandbeelden der flavernij beledigd
„ worden! en indien het noodig is, dat onder
vrije burgers de één boven den ander uitfteekt,
laat zulks dan niet beftaan in ijdele tijtels, maar
in daaden, die aan éénen roem, en aan allen
s, geluk bezorgen: wanneer een tijtel niet de kor-
„ te gefchiedenis van eene nuttige daad is, dan is
„ hij een vrijheidsbrief, om een nutlooze Staats-
„ burger te weezen, en alleen door lint of fter
eenige waardij te verkrijgen: ik ftem derhal-
„ ven,

IN FRANKRIJK. a a 5
v è n
li s dat alle tijtels moeten vernietigd wor-
„ den."
„ Dit voorftel," zeide DE LA FAYETTE,
„ is een zo noodzaakelijk gevolg van de aange-
„ nomerie ftaatsgefleldheid, dat gij, zo gij u zelj,
ven wilt gelijk blijven, hetzelve zonder alle
„ bepaaling moet aanneeraen: ik ten fninftèn
„ ftetti het met hart en ziel toe."
Enkele Hemmen kwamen wel tegen de voórigé
Redenaars op, doch zij werden verdoofd, en
het befaamde befluit over de vernietiging van dén
ervelijken Adel, en van alle tijtels werd vastgeftcld:
deszelfs eerfte gedeelte beval het afrukken
van alle flaavenbeelden, aan de ftandbeelden der
Koningen, in de hoofdftad, en het tweede de vernietiging
van dén Adel en alle tijtels.
Het volk van Parijs juichte, en veroorloofde
buitenfpoorigheden tegen de wapens aan de hotels
en rijtuigen, terwijl de betere burgers, bezield
met een gemaatigder gevoel , naar het Hotel-de-Ville
fpoedde, ten einde zig te laaten optekenen, oni
de uit de Provincie komende broederen als gasten
te zullen onthaalen.
De ftad Parijs nam aan om dit groote feest, op
haare kosten , aan geheel Frankrijk te geeven: zij
ÏL DEEL. p -

236 STAATSOMWENTELING
benoemde Cornmisfarisfen, die daartoe een bekwaame
plaats zoeken en verkiezen zouden; men
floeg vier plaatfen voor; dc pleinen van St. Bevis,
de pleinen van Qrenelle, dc pleinen des Sallods,
eu het Champ de Mars: hunne keus viel op
het laatfte , en het had ook indedaad alle de voorrechten
, welke daartoe verëischt werden; zelfs
de naam was zeer gepast voor een krijgsfeest; het
was zeer groot in den omtrek,in het midden doorfneeden
van vier rijen boomen, en door vier andere
rijen beperkt; aan het eene einde ftond een
prachtig gebouw, en tegenover hetzelve kon aan
het andere einde, een luisterrijk amphitcater opgericht
worden, het welk aan veele duizenden met
gemak kon plaats verfchaflen; het plein lag binnen
de muuren der ftad, en verwijderde derhalven de
burgers van Parijs, die flechts dcclnecmendc aanfchouwers
wilden weezen, cn de krijgsbenden,
die haare veiligheid en rust bewaarden, niet te
verre van dezelve.
De plaats bepaald zijnde, begon men terftond
de noodige fchikkingen tc maaken: alle kunftcnaars
werden opgeroepen, om hun vindingsvermogen
intefpannen, ten einde alles in de fraaifte orde
te fchikken: zij boden zig bij honderden aan , met
een enthufiasmus, gepast aan het voorwerp, en
met eenen rijkdom vanideën, welken eene plaats
en feest voor millioenen niet zouden uitgeput heb-

IN FRANKRIJK; 2 2 ?
ben; doch men wilde eenvoudigheid met gemak
en hechtheid paaren, en deeze grondftellhnj floot
alle pracht cn losfe zwier daaruit.
Een talrijke menigte menfehen maakten met den
arbeid, aan het geheel, allen mogelijken fpoed,
én in het laatfle van de maand Junij was men reeds
zo verre daarmede gevorderd, dat het tegen den
bepaalden dag gereed kon weezen; doch het onverduldig
charakter der Parijfenaaren, meende redenen
te hebben van te moeten vreezen, dat het
misfehien niet gereed zoude worden, en deeze
charaktertrek gaf gelegenheid tot het fchoonfletooneeljiet
welk de menschheid. ooit gezien hceftf
twee of drie aanlchouwers vatteden eerst houweel
en ipade op, om de daglooners te helpen; welhaast
zag men honderden dit voorbeeld volgen,,
het gerucht daarvan verfpreidde zig door geheel
Parijs, en was als een vonk in het buskruid; den
anderen morgen trokken geheele fchaaren naar het
veld van Mars, zonder onderfcheid van fland, ouderdom
of gedacht; veelen om te kijken,'nog
meer om te werken; de ijver van de laatflen werd
een fpoorflag voor de eerften, en niemand begeerde
meer ledig te.ftaan; Abbéén en foldaaten, Ridders
van de Lodewijks-orde en Monniken, vrouwen
en kinderen, arbeidden met een blijd gewoel
, het welk met elk oogenblik eenen nieuwen
aangroei verkreeg; alleen de deftiggckleede aan-
P a

aft8 STAATSOMWENTELING
fchouweresfen (tonden nog van verre; op éénmaal
drong één van haar den hoop door, en greep de
eerlte fpade, welke zij vond (*); haar voorbeeld
werd oogenbliklijk door meerder, en welhaast
door allen gevolgd; eenflags zag men onder de bemorste
arbeiders tedere Dames gemengd jj gekleed
in zijden en neteldoek, en in de grachten, die men
delfde, een woud van wapperende bonnets •*
pluimen; dit verwekte bij de arbeiders een nieuW
enthufiasmus, 't welk nog levendiger werd, toen
op éénmaal een menigte van oude cn verminkte
Invaliden hunne rustplaats verlieten, en met het vuiif
van jeugd en gezondheid, fchoon niet in de armen,
nogthans op de tong en in het oog, zig bij
het heir dcrarbeideren voegden, en gaarne deeden,
wat zij nog doen konden; een tooneel,zo aandoenlijk
en kluchtig tevens, dat de aanfchouwers niet
wisten of zij weenen of lagchen zouden: het was
onmogelijk, dat allen die toegevloeid waren om
te werken, aan het werk konden komen, dus
wemelde het veld van Mars den geheelen dag, doch
vooral des avonds, van een heir van aanfchouwers,
wel honderd-duizend in 't getal, en nn
reeds werden alle de tooneelen in 't klein gefpeeld,
die den idden Julij in hunne geheele grootheid en
verfcheidenheid vertoond zouden worden: de plaats
was reeds eenige dagen vroeger gereed.
(*) Het was Mevrouw VINTOT, de Echtgenocte
van een aanzienlijk koopman.

IN FRANKRIJK. aao
Middelerwijl hadden de Nationaale Vergadering
en het Plotel- de -Ville, de overige maatregelen
genomen, aangaande het ceremonieel en de politie
: de Koning zou het Opperhoofd van het bondgenootfchap
zijn"; de Prefident der Nationaale Vergadering
zou bij deeze, gelijk bij alle overige openbaare
plechtigheden, de plaats onmiddelijk naast
den Koning, ter rechterhand hebben, en haare leden
rondom hem en aan wederszijde: wanneer de
Afgevaardigden der Provinciën den burgereed van
den 4den Februarij hadden uitgefproken, zou de
Prefident denzelven herhaalen, de leden der Nationaale
Vergadering zouden opftaan, en met een
opgeheven hand zeggen; ,, Ik zweer het!" vervolgends
zou de Koning den eed afleggen naar het
volgende formulier: ,, Ik, Koning der burgeren
,, van Frankrijk, beloof de Natie met deezen
„ eed, om de geheele uitvoerende magt, welke
,, de conflitutioneele wet aan mij heeft opgedra-
,, gen, te befteedcn, ter inftandhouding der ftaats-
„ gefteldheid , en tot de uitoefening tier wetten :'*
de Koning zou de noodige bevelen geeven, om
zijne familie bekwaameplaatfen te bezorgen,
De Provinciën werden door het Hotel-de-Ville
aangefchreven, om, vooral niet laater dan den
twaalfden Julij ,ter beftemde plaatfe te weezen; terftond
bij hunne komst zouden zij zig naar het Hotel
van den Maire vervoegen, om aldaar, in het comptoir
yan het bondgenootschap, hunne geloofsbrieven
P 3

$30 STAATSOMWENTELING
re vertonnen; den dng vóór het feest zouden zij
opgeroepen worden, om bijdentekomen, en zo
hunne departementen te vormen, welken in drieen-tagtig
afdeelingen zouden gefplitst worden, ieder
van deeze afdeelingen gekentekend door een
banier, waarop de naam van haar departement
zoude liaan, en dc Gemeente van Parijs zoude driecn-tagtig
banieren bezorgen; deezen zouden door-
Afgevaardigden vooruit gedragen worden, die dezelven
ook, na dat het feest zou afgelopen zijn,
in de vergaderplaatfen der afzonderlijke wijken ten
toon zouden itellen, ten einde aldaar als een gedenkteken,
en waarborg van de heilige verbintenis
aller burgeren van Frankrijk, bewaard te worden:
de Afgevaardigden van de armée zeiven,
zouden een hoofdvaan hebben , dat daarna in
de zaal der Nationaale Vergadering zoude ten
toon gehangen worden: alle Municipaliteiten, in
het geheele Koningrijk, zouden den idden Julij,
op den flag van twaalf uure, lmarc Gemeenten, en
de troupen uit haaren omtrek, bijéénroepen, opdat
de broedergelofte, eenpaarig, en in hetzelfde
uur, voor alle burgeren des Rijks, mogt uitgcfproken
worden.
In Parijs zelf zoude ten dage van het feest, opliet
veld van Mars, noch op de ftraaten, niemand met
een rotting, vooral niet met zodanigen verfchijnen,
waarin degenklingen verborgen waren: de
tteleins der geltoffecrdc hotels, moesten naauw»

IN FRANKRIJK. ép
keurige lijsten opmaaken van hunne vreemdelingen,
en deeze lijsten bij de Commisfarisfen van hunne
wijk ter overzieninge inleveren: geene livcrei mogt
zig, ten dage van het verbondsfeest, op de ftraaten
van Parijs vertoonen, uitgezonderd de liverciën
van Afgezanten en andere vreemdelingen, ora
geen zweem van kneehtfehap te zien: geen ttaatlij-
of vracht-wagen, geen kar of ruiter, mogt in
het binnen gedeelte der ftad, en om, of bij het veld
van Mars , zig vertoonen; de toegangen naar
het gezegde veld, als mede dc verder afgelegene
der waards leidende ftraaten, moesten van fteenen,
ftellaadjen, tafels en tenten gezuiverd; geen zwermer,
geen pistool of vuurpijl, mogt op de ftraat
of uit de venfters afgefchoten, alle winkels en gewelven
moesten gefloten, alle huizen der ftad en
der voordeden des avonds verlicht, en eindelijk
in ieder wijk eene commisfie aangefteld worden,
die over de bewaaring van rust en veiligheid, irt
alle de deelen der ftad, waaken, op elke navraag
antwoorden, alle bezwaaren cn klagten hooren,
en oogcnbliklijk het departement der politie ken*nis
geeven zoude van alles, wat betrekkelijk zijn'
konde tot de openbaare veiligheid en eensgezindheid.
Alle deeze fchikkingen werden gemaakt cn verkondigd
, en ieder verwachtte nu den grooten dag
met telkens vermeerderende hartkloppingen: meest •
altoos is de vutirigc verwachting van een groote-
P 4

532 STAATSOMWENTELING
blijdfehap, gepaard met een zorgelijkheid, dieonttt?M
uit de vrees, dat deeze blijdfehap zal gefioord
worden: in ebt geval waren thans de inwponers
van Parijs ook, en zwaarmoedige ariftocratifche
en demagogifche geruchten, gaven aan
die zielsgelteldheid dagelijks nieuw voedfel: de
komst van den Hertog van ORLEANS, tegen
wicn thans het wantrouwen zo algemeen heerschte,
als weleer vertrouwen en liefde; zekere angstvalligheid
bij den Koning en zijne Ministers, waarvan
zij bij alle hunne Happen blijken gaven; het
gerucht, alsof onder de afgevaardigden der Provinciën
vijanden der vrijheid waren , die onder de
tpevloejende vreemdelingen eenen grooten aanhang
hadden; en eindelijk de ontdekking van een plan
tot eene tegenomwenteling, waarvan MAILLE-
B o I s befchuldigd, en gezegd werd , hetzelve
met voorkennis van den Graaf van ARTOIS en
SAINT-PRIEST, van den kant van Sardinïèn
en Duitschland te zullen uitvoeren , de zamen loop.
van alle deeze dingen werkte mede, om zekere
bekommering bij de inwooners van Parijs te verwekken
en te voeden , welke , toen men ze van
grond ontbloot vond, de betooning van genoegen
en blijdfehap, op den plechtigen dag zeiven, des
te algemecncr,maar ook des te toomeloozer maakte»
Eindelijk brak deeze plechtige dag aan, en bragt
Miecr dan een halve millioen menfehen in beweeging:
de armée van Parijs en de Afgevaardigden

IN FRANKRIJK. 233
fier Provinciën, vergaderden reeds des morgens,
even na zes uuren, op de Boulevards St. Martin
en du Tempte; zij hadden de Municipaliteit, de
Kiezers, de Vertegenwoordigers der Gemeenten
en der land-en zee - troupen, aan het hoofd: met
den flag yan agt uuren begaf deeze arméc, meer
dan vijftig duizend man fterk, zig op weg; voor T
Uit trok, met krijgsmuzijk, een detachement van
de Parijfche nationaale militie te paard; nu volgden
de Kiezers der ftad Parijs; voords een
tweede detachement vaii de Parijfche nationaale
militie te voet; dan weder een burger-commisfie;
daarop volgde een tweede zodanige commisfie
van honderd en twintig mannen, die de honneurs
van het feest zouden waarneemen; achter deeze
de zestig voorloopige beftuurders der ftad Parijs,
en dan eindelijk de Maire; hij had, gelijk alle de
corpfen der burgerij, rondom en nevens zig, afdeelingen
van de burgermilitie met hun muzijk.
Deeze trein werd gevolgd van een battaillon kinderen
van agt tot twaalf jaaren , allen in de burgermonteering
en gewapend; tusfehen deeze én het
bataillon uitgediende foldaaten, waaronder eenige
grijsaarts van negentig jaaren waren , ging een hoop
Vaandraagers; dan volgden de Afgevaardigden van
de eerfte twee-en-veertig departementen des Koningrijks
, met derzelver banieren, de hoofdvaan-.
dels, en de Afgevaardigden van de armée, V2n de
Maire, en van de overige één-en-veenig d^pane--
P 5"

234 STAATSOMWENTELING
inenten des Rijks; op deezen volgde een bataillon
jaagers, cn een corps ruiterij met een' ftandaard,
en twee trompetters flooten den trein.
In deeze ordu trok dezelve van de Boulevards de
ftraaten Si. Denis, de la Ferronerie, St. Honorè
en Royale door, naar bet plein van L ODE WIJK
PEN VIJFTIENDEN; alle ftraaten, venfters en
daken , waren opgevuld met aanfebouwers van
beide fexen, oud en jong; een algemeen gejuich
ontving en volgde den trein; ftortregens vielen in
zwaare droppelen van den hemel , en rolden
ftroomswijze de daken af; de naauwe ftraaten waren
bedekt met water en modder; geen kleed bleef
droog, geen fehocn ongevuld; een enkel groot
dak van regcnfchcrmcn, fcheen boven arméc en
aanfehouwers uitgefpanncn te zijn, uit 't welk banieren
en vaandels zwaar van water wapperende, of
aan de pieken kleevende, uitttaken; ieder bevroor,
tot de huid toe nat zijnde, en ïagchte evenwel met
verftijfde lippen; ieder riep, al klappertandende:
„ Lang leeve de Natie!" het innerlijke vuur van
vreugde verwarmde ieders hart, en men achtte de
uiterlijke bezwaarlijkheden niet , die men als
magtlooze hinderpaalen van eenen ariftocratifchen
hemel befchouwde; vreugdetraauen en geestige
invallen, fprong en val, omhelzing en flikkende
persfmg, muzijk en kindergefchrecuw, gejuich
en gezucht, vereenigden zig tot een enkele groote
masfa, welke uitliep op weenen en lagchen, aan-

IN FRANKRIJK. 235
dQenrng en befpotting bij haare afzonderlijke deelen,
en op een grootsch, hartverheffend gevoel,
zamengeflcld uit deelneeming eu verwondering.
Ondertusfchcn waren de Vertegenwoordigers dei-
Natie in hunne zaal bijéén gekomen; zij zouden,
zodra een gedeelte van dc Verbonds-armée op het
plein van LODEWIJK DEN VIJFTIENDEN zou
aangekomen zijn, van dezelve ingefloten worden;
tot dat einde vervoegden zij zig in de nabijheid
yan dit plein, in den tuin der Tuileriën , alwaar
zij zig in de groote laan fchaarden: flortregens
vielen hier geweldig op hen neder, en onder éénen
fcherm Honden dikwijls drie of vier, tot op
de huid nat, en lachten: men had gedacht, dat
de Koning zig aan dezelven fluiten, en daardoor
deezen togt nieuwen luister bijzetten zoude; doch
hij fcheen zulke wettige gronden niet te hebben,
pm over de regen te lagchen , als de Natie.
Eindelijk verfchecn DE LA FAYETTE aan het
hoofd der Verbonds-armée, en bijzonder van het
bataillon der kinderen: de Afgevaardigden gingen
dc draaibrug over, en werden van beide zijden
door de troupen omringd: hun volgde onmiddclijk
het bataillon der grijsaarts: aldus trok de
trein het plein van LODEWIJK DEN VIJFTIEN­
DEN, de Cours de la Reine over, naar dc kaai
van Chaillot, alwaar men een breede fchipbrug
over de Seine geflagen had: aan wederzijde van

a 36 STAATSOMWENTELING
den weg, ftonden agt tot tiendubbele rijen van
aanfchouwers, elke hoogte, elk dak was met men?
fchen bezet, en de huizen in 't rond, waren in
plaats van pannen, met regenfchermen bedekt;
een enkel algemeen gefchreeuw liep , gelijk
een loopend vuur, voord, van de Tuileriën tot
Chaillot toe; de Marquis DE LA FAYETTE
joeg langs den trein des bondgenootfchaps op en
neder, en fcheen overal tevens, en overal de held
van deezen dag te weezen: terwijl hij tusfchcn dc
Tuileriën en de Barrière ftil hield, om de noodige
bevelen te geevcn, fchoot een man van het gemeenc
volk toe, hebbende in de éöne hand een wijnilesch,
en in de andere een glas; zijn oog vlamde,
en uit zijn gelaat draalde eene verhitting, waarbij
men in twijfel ftond, of dezelve uit de bijdfehap
over deezen dag, uit den georberden wijn, of uit
eene foort van dweeperij voordkwam; hij ftelde zig
voor DE LA F A Y E T T E , fchonk in, reikte hem
het glas toe, en zeide: Buvez, mon General! (*)
deeze fcheen voor een poos verfchrikt, en vestigde
ondertusfehen zijn oog ftijf op dit mensch,
gelijk het oog der omftanders zorglijk en vol van
verwachting op hem gevestigd was: oogenbliklijk
nam hij het glas, en dronk het, zonder tusfchenpoozing,
geheel uit; de man fcheen begi-cepen
te hebben,wat in hem omging;welraschftrekte
hij zijn hand naar het glas uit, nam het,
(*) Een dronk, Heer Generaal!

IN FRANKRIJK. 237
fchonk het met overhaasting tot den rand toe vol,
en dronk het even zo fchielijk uit: DE LA FA­
YETTE melde weg.
Men trok naar het veld van Mars: dit leverde
een grootsch en prachtig gezicht op, het welk nog
luisterrijker in het blijde oog zou gevallen zijn,
zo niet een duistere en zwaare lucht boven hetzelve
meer hangende dan gewelfd, verfcheenen was ;
die het geheel, in zekeren opzichte, flaauw en
verwoest had doen voorkomen: een groote, met
toepasfelijke fchilderijen en opfchriften Verfierde,
driedubbelde zegeboog was de poort, door welke
de Verbonds-armée het veld optrok; van deezen
zegeboog liepen langs twee zijden van het groote
plein, wallen van aarde opgeworpen, die met tienof
twaalf-dubbele banken, in de gedaante van een
amphitheater, bezet waren, bij en op welke honderd
duizenden vnn nanfchouvvers in het onrustigd
gewoel wemelden; de vlakte, van deeze Wallen
ingefloten, vertoonde in het midden een groote
terras, (terre-pkin,) aan 't welk van vier zijden
breede trappen opliepen, en welks vier hoeken,
ieder met een klein outaar bezet waren, waarop reuk-
Werk brandde; op het plat van hetzelve, vertoonde
zig het altaar des Vaderlands , omringd van
Priesters in hun wit kerklijk feestgewaad, het
welk door lintjens van de kleur der Natie verfraaid
, en' in dit tijdftip nog belangrijker gemaakt
werd: tegenover den driedubbelen zegeboog, breid-

2 38 STAATSOMWENTELING
de zig een uitgeftrekte en prachtige , bedekte gaflerij
uit, die in haare afzonderlijke deelen, cn over
het geheel, in eenen edelen fmaak vervaardigd was ;
zij was van binnen bekleed met een behangfel van
blaauw met goud, en in het midden rees een tent,
naar den besten fmaak, met 's Konings troon, op,
boven welke men een verheven plaats voor de Koningin,
den Dauphin cn de overige koninglijke Familie
zag: aan beide zijden van dc tent liepen, in de
gedaante van een amphitheater, bijna zo hoog als de
tent zelve was , de trappen der gallcrij op, waarvan
de bovenfte rijen voor de leden der Nationaale
Vergadering, en de bencdenftcn voor de leden der
Municipaliteit en de Kiezers van Parijs, als mede
voor dc buitengewoone Afgevaardigden van het
geheele Rijk gefchikt waren.
Kanonfchooten kondigden de komst van de Verbonds-armde
aan, als mode het einde van haaren
trein; zij trok door den zegeboog binnen, en elke
afdeeling en elk corps, nam dc aangewezene plaats:
het was bij vier uuren, toen alles bij elkander was:
de Koning en zijne Familie waren in hunne rijtuigen
gekomen, doch waarlijk vrijlaat, en hadden
daardoor eene onverduldigheid verwekt,die alleen
door het overig gevoel van den dag, en de onnoemelijke
afwisfeling van voorwerpen en groepen ,
zodanig kon onderdrukt worden, dat zij den Koning
niet te kennen gegeven werd, door een flaauvver
welkomgroet; dit was het eerfte oogenblik.

IN FRANKRIJK. 2 n Q
waarin het feest, en wat daartoe betrekkelijk was,
den graad van verfcheidenheid en grootschheid
verkreeg, die alle befchrijving te boven gaat, maar
nogthans bij alle deezen rijkdom door de vier oogcnblikkcn
van het inwijden der vaandels, de mis,
den eed der Verbonds-armée, in en met haaren
Aanvoerder,-en den'eed van den Koning en de
Nationaale Vergadering uitgefproken, tot de minite
fchaduw toe, verdrongen werd: hier waren
meer dan driemaal honderd duizend menfehen,
naar ligchaam en ziel, in beweeging; hier fchooten
dc uitbarftingen van eene verbazende vreugde
en levendigheid, ieders oog en ieders mond uit;
drongen in elke hand en in elk hoofd, ontvlamden
zelfs de geenen, die zig niet konden verheugen,
zelfs de geenen, die zig niet wilden verheugen,
en verflonden de door vrees en fchaamte afgeperste
vrolijkheid, met haare thans onmerkbaare, mismaakte
wezenstrekken, zodanig, dat alles, zonder
uitzondering", in eene woelige blijdfehap fcheen
weggerukt te zijn, en dat zelfs verdriet, onverfchilligheid
en nijd, met de oprechtheid en de republikeinfche
hartsgefteldhéid, als om fttijd zig hecsch
febreeuwden, en zig bbiêreu m de handen klapten.
Na dit oogenblik verdween het groote tijdflip
der zielsvereeniging, en werd onder kleiner'hoopen
verdeeld, door dezelven genoegzaam hier en
daar heen gedragen : armée en aanfehouwers
gingen uit elkander; de eerfte in de orde, zo als

240 STAATSOMWENT. IN FRANKRIJK.
zij gekomen was, en de laatften in afzonderlijke
blijde lioopen, die naar hunnen ftand eh charakter,
naar hun verftand en belang, nu natuurlijk,
dan gekunsteld, nu fterker, dan flaauwcr blijken
gaven van hun gevoel, waarmede het feest hen
bezielde: de volgende agt dagen waren herhaalingen
in 't klein van den grooten dag: broederlijke
gastraaafen, vuurwerken, verlichtingen, watergevechten
, bals voor het volk, wisfeldert met èlkanderen
af: de plaats, alwaar te voorerï de handhaaffter
der dwingelandij, de Ba'ftille ftond, was
veranderd in eenen tuin , en boven deszelfs ingang
ftonden de woorden: Joi Von danfe.
BERICHT VOOR DEN BINDER.
De Platen te plaatzen.
Optocht op den 6den October 1789. te Verfailles;;
bl. 82.
De Koning bevestigt de nieuwe Conftitutie,
den 4den Februarij 1790. . . 192.-