1979-059 geschiedenis/histoire pharmacie - Kringgeschiedenis
1979-059 geschiedenis/histoire pharmacie - Kringgeschiedenis
1979-059 geschiedenis/histoire pharmacie - Kringgeschiedenis
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Apothekers tussen<br />
regenten en revolutionairen<br />
Dr. J. H. Ligterink, Apotheker en arts<br />
Familie- en beroepsleven van (ook) de apotheker spelen<br />
zich af tegen de achtergrond van het tijdsgebeuren. Van<br />
deze achtergrond ervaren zij tevens doorlopend invloed.<br />
Wie de vinger legt op de pols van het tijdsgebeuren<br />
ervaart geen pulsus irregularis totalis. Het aantal mogelijke<br />
menselijke reactiepatronen schijnt beperkt te zijn,<br />
zij het steeds weer anders gekleurd door o.a. de technische<br />
mogelijkheden.<br />
Het tijdsgebeuren in de tweede helft der 18e eeuw geeft<br />
in ds Westelijke wereld een toenemende beroering te<br />
zien. Daarbij worden de juistheid en het optimale functioneren<br />
der bestaande maatschappij-structuren getoetst<br />
aan inmiddels veranderde inzichten, normen en mogelijkheden.<br />
Soms worden deze structuren dan, in plaats van<br />
geleidelijk en door compromissen, vervangen door middel<br />
van grove, geweldadige, veel meer spectaculaire<br />
revoluties.<br />
Bepalen wij ons tot de levensomstandigheden van de<br />
apotheker, do maatschappelijke rol van hem en van zijn<br />
gezin, dan past ons ook belangstelling voor het decor.<br />
Hoe functioneerde zijn maatschappij, wat waren de normen<br />
daarvan, al dan niet afgebrokkeld. Was hij door de<br />
maatschappelijke laag, stand, klasse, of hoe het jargon<br />
moge luiden, voorbeschikt tot partijkiezen (regent, democraat,<br />
Prinsgezinde, patriot). Wij zullen de achtergrond<br />
moeten schetsen, toegespitst op dit onderwerp.<br />
Tegen deze achtergrond zullen een aantal apothekers en<br />
hun familie model staan. Het zijn apotheker Lutterot, zijn<br />
oud-leerling apotheker Reêrshemius, zijn verwanten w.o.<br />
neven: de predikant Adrianus Theodorus Reêrshemius<br />
(van de deftige tak) en Adrianus Hermann Muller (van de<br />
niet zo deftige tak), de laatste zowel apotheker als opvolger.<br />
De achtergrond<br />
De beroeringen beginnen niet met de Franse revolutie,<br />
maar reeds met de Engelse troebelen tussen 1640 en<br />
1688. Oorzaak is eigenlijk, dat _het bestaan van een<br />
Goddelijke, het heelal omvattende hiërarchiese orde,<br />
weerspiegeld op aarde in een „natuurlijke rechtsorde"<br />
wordt aangevochten. Deze gedachtengang vormde in de<br />
Middeleeuwen een grondslag voor de juistheid ener<br />
hiërarchie, verwerkelijkt in de Christelijke kerk, in de<br />
wereldlijke maatschappij, van het droit divin, de absolute<br />
monarchie, de hiërarchische standenmaatschappij. In<br />
deze opvatting was opstand wel, de op lineaire verandering<br />
gerichte revolutie niet denkbaar.<br />
Rousseau („Revenons à la nature" is niet van hem),<br />
28<br />
Montesquieue, Schotse „moral philosophers" als Ferguson,<br />
John Locke, droegen hun steentje bij.<br />
Het gebruikelijke procédé van revoluties is bekend. Een<br />
wijfelende houding over en weer, gebrek aan gevoel<br />
voor eigen waarde bij een veelal goedwillende, deels<br />
idealistische bovenlaag, wijfelend ingrijpen bij incidenten.<br />
Technische hulp uit het buitenland bij organisatie, oefening<br />
en uitrusting doen de rest.<br />
Beëindigde de verheffing van Prins Willem III tot Stadhouder<br />
een iijdperk van verwarring, van radeloosheid,<br />
hij gebruikte helaas zijn autoriteit niet om fouten in de<br />
constitutie en ingeslopen misbruiken op te heffen. De<br />
hierdoor achtergebleven conflictstof moest wel ontbranden<br />
en de Prinsen Willem IV en V hadden noch de<br />
macht, noch het staatsmanschap een herstructurering te<br />
bewerken.<br />
De republiek omstreeks 1780<br />
De Republiek der Verenigde Nederlanden vormde in de<br />
18e eeuw een economische macht. De kwetsbaarheid<br />
daarvan door een gebrekkige constitutie en machtsmisbruik<br />
door de heersende partij werd verdoezeld door de<br />
uiterlijke tekenen van welvaart. Als normen golden die,<br />
welke door de machthebbende partij werden gewild, of<br />
toegelaten. Hierbij paste een zwakke, wijfelende buitenlandse<br />
politiek en een verwaarloosde krijgsmacht. De<br />
heersende regentenpartij toch was in zich zelve verdeeld<br />
en op persoonlijk voordeel toegespitst. De republiek was<br />
bezig ten onder te gaan aan haar eigen karakter. De<br />
politiek werd klein, de „bek" groot. Amsterdam was de<br />
trotse gangmaakster.<br />
De organisatie van het bestuur was onoverzichtelijk.<br />
Naast de Staten waren 55 steden stemgerechtigd, de<br />
Ridderschappen en andere Leden van Staat, zoals in<br />
Utrecht de geestelijkheid en de eerste lid-geëlegeerden.<br />
De macht van de Stadhouder was gering en zijn gezag<br />
werd door wisselende groepen bij voortduring aangevochten.<br />
„Algemeen belang" was reeds lang verworden<br />
tot een „politieke krachtterm".<br />
Ogenschijnlijk bloeiden handel en nijverheid. In 1774: op<br />
Texel 3400 binnenlopende- en evenveel uitvarende schepen<br />
geteld waarbij 30 inkomende Oost-lndië vaarders.<br />
In 1777 telde de vissersvloot 186 haringbuizen, 84 kabeljauwvangers,<br />
120 walvisvaarders. In 1780 waren voor<br />
£ 70.000.000 Engelse en voor evenveel Franse schuldbrieven<br />
in de republiek in omloop en schatte bankier<br />
Hope dat % der inkomens gemiddeld werd gespaard.<br />
Er is echter een duidelijke keerzijde: door inflatie en