november 2012 - Academische Reizen

cultouranovember
NR. 154
november 2012

Cultureel reismagazine
van de Stichting voor
Academische Reizen
40e JAARGANG NR 154
November 2012
Verschijnt 2 x per jaar
Redactie, abonnementenadministratie
en boekingen:
ACADEMISCHE REIZEN
Prinsengracht 783-785
1017 JZ Amsterdam
Telefoon 020-589 29 40
Fax 020-626 28 20
www.academischereizen.nl
www.cultoura.nl
E-mail: info@academischereizen.nl
Banknr. 61.24.16.216
Hoofdredactie:
Marijke Dessing
Vormgeving:
NG Productions, Nandy Groenestein
Drukwerkbegeleiding:
PRinterface
Raad van Advies:
Prof. dr. F. Meijer, voorzitter
J. de Bruin
Dr. J. Hofstra
Dr. R. Steensma
O.M. Schaap
P. Vigeveno
cultoura
NR. 154
Jacob Jordaens,
detail ‘Hulde aan Ceres’
© Niets in deze uitgave mag worden
vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie of op
welke wijze dan ook, zonder voorafgaande
toestemming van de uitgever.
De volgende CULTOURA
verschijnt in mei 2013.
Van Afrodite tot
avant-garde architectuur
Zoals wij in onze nieuwsbrief reeds aankondigden, zijn de oktober- en de kerstuitgave van
ons magazine Cultoura samengevoegd tot één uitgave.
In deze voor u liggende Cultoura bieden wij u maar liefst dertig reizen aan die wij in de
eerste helft van het komend jaar organiseren.
Onze programma’s in het komend jaar sluiten meer dan ooit aan op de actualiteit van
belangrijke culturele evenementen. Zo besteden wij ruim aandacht aan de herdenkingen
van de componisten Giuseppe Verdi en Richard Wagner met operareizen naar Berlijn en
naar Verona. Reizen waarbij belangrijke tentoonstellingen centraal staan, gaan naar de
Kunsthalle in Bonn, Thüringen voor de grootse manifestatie gewijd aan Henry van de
Velde, Londen met een Pompeii-tentoonstelling, Basel voor onder meer de impressionist
Degas en naar Florence waar in het Palazzo Strozzi de vroege renaissance wordt belicht.
Tijdens de Biënnale van Venetië combineren wij ditmaal hedendaagse met oude kunst
en zeer interessant voor liefhebbers van moderne kunst en architectuur is de reis naar
Marseille, een van de culturele hoofdsteden in 2013.
Zoals u van ons gewend bent, ontwikkelen wij steeds nieuwe reisbestemmingen en
-thema’s. Een bijzondere themareis laat u kennismaken met de mozaïekkunst in Israël,
avant-garde architectuur kunt u bewonderen in Hamburg, een eerste reis naar de gebieden
van de godin Afrodite gaat naar Noord-Cyprus, in Spanje krijgt het land van Don Quijote
de volle aandacht en de door ondergetekende opgezette serie reizen in het spoor van de
apostel Paulus begint in Griekenland en leidt van Thessaloniki naar Athene.
U vindt in deze Cultoura veel reizen in mediterrane gebieden: Andalusië, Rome,
Romagna, Le Marche, Sicilië en West-Turkije. Er zijn reizen naar Marrakech, Armenië en
een cruise over de rivier de Djnepr. Voor reizen nog verder van huis kunt u kiezen uit een
rondreis door het ‘Gouden land’ Birma of u kunt de geschiedenis van het zuiden van de
Verenigde Staten volgen tijdens een reis langs de Mississippi van Saint Louis naar New
Orleans.
Opera maar ook kamermuziek beleeft u bij ons tijdens een exclusieve cruise over de
Donau. Met Pasen is er een prachtig festival in het stijlvolle Baden-Baden, met Pinksteren
een prestigieus festival in Salzburg en als vanouds gaan we naar de Schubertiade en naar
het operafestival van Savonlinna.
1-persoonskamers
De regeling voor de indeling van alleenreizenden op een gedeelde tweepersoonskamer
is opgeheven. Er werd nauwelijks gebruik gemaakt van deze regeling die bovendien een
enigszins prijsverhogend effect had. Waar mogelijk, bieden wij alleenreizenden een keuze
aan tussen een 1-persoonskamer of een 2-persoonskamer voor alleengebruik.
We wensen u veel leesplezier en wij hopen u binnenkort weer op onze reizen te mogen
begroeten.
Institute of Travel
Institute of Travel omvat een aantal bedrijven
waarbij onderscheid gemaakt kan worden tussen
organisaties die groepsreizen organiseren en organisaties
die gespecialiseerd zijn in individuele
reizen naar Portugal en Spanje.
De groepsreizen worden gekenmerkt door uitgekiende
programma’s met deskundige reisbegeleiding,
met per organisatie een verschillende doelgroep
en een verschillend karakter van de reizen
Cultoura 154 2 november 2012
Fik Meijer
die naar vele bestemmingen binnen en buiten
Europa worden aangeboden.
De individuele reisarrangementen in Spanje en Portugal
worden gekenmerkt door het brede – op maat aan
te passen – aanbod van routes en (historische) accommodaties
en de nadruk op de minder bekende gebieden
in genoemde landen. De brochures van de verschillende
organisaties kunt u via de website opvragen
www.instituteoftravel.nl

DE ARTIKELEN
Henry van de
Velde
Mozaïekkunst
in Israël
4
28
Leer van de
ouden
Louisiana
DE REIZEN
8
30
Lohengrin
Paulus
12
33
Cultuur
6 Kerst in sfeervol Napels, Romeinse en Griekse architectuur en kunst
10 Birma, rondreis door het Gouden Land
19 Noord-Cyprus, het eiland van Afrodite
34 Van Thessaloniki naar Athene, in de voetsporen van Paulus door Griekenland
35 Bonn en Keulen, schatten uit het British Museum
37 Sicilië, eiland met vele beschavingen
38 Cruise Oekraïne, betoverende architectuur en kunst
40 Armenië, ’s werelds oudste christelijke natie
43 Londen, van Pompeii tot Palladio
45 Romagna en Le Marche, rond de Via Emilia en de Via Flaminia
Historie
18 Marrakech en omgeving, de bakermat van het koninkrijk Marokko
21 Westkust Turkije, Troje, Homerus en de Griekse cultuur
23 Rome, de antieke en vroeg-christelijke stad
31 Langs de Mississippi, het Franse zuiden van de Verenigde Staten
Kunst
5 Thüringen, van Jordaens tot Jugendstil
7 Basel, tentoonstellingen en privéverzamelingen
7 Van Gogh Museum, Van Gogh aan het werk
24 Andalusië, het moorse erfgoed
25 Castilië en La Mancha, in de voetsporen van Don Quijote, ridderordes en El Cid
29 Israël, mozaïeken in badhuizen, paleizen, kerken en synagogen
41 Marseille, Culturele Hoofdstad van Europa
44 Hanzestad Hamburg, hedendaagse en historische architectuur
46 Florence en omgeving, het wonder van de renaissance
47 Biënnale Venetië, een internationale kunstdroom in de Lagunenstad
Muziek
13 Berlijn, Wagner met drie grote opera’s
14 Muziekfeest Baden-Baden, Paasfestival in een stijlvolle ambiance
15 Savonlinna, een muzikaal sprookje op het water
17 Schubertiade, vier concerten in een idyllische omgeving
26 Donaucruise, muziek op de ‘Amadeus Diamond’, een ballet en twee grote opera’s
27 Salzburg, Pinksterfestival met opera, ballet en concert
49 Verona, meesterwerken van Giuseppe Verdi onder de Italiaanse sterrenhemel
Reisagenda
50 Reizen uit de vorige Cultoura
50 Reizen in voorbereiding
53 Reisleiders in woord en beeld
54 Algemene reisvoorwaarden
56 Schematisch overzicht reizen 2013
Wilhelm Müller
Mozia
16
36
Troje Rome en
Constantijn
Bonte
kleurenpracht
20 22
42 48
Nabucco
Cultoura 154 3 november 2012
Doelstellingen en
karakter
Academische Reizen
Academische Reizen organiseert reizen
op het gebied van kunst, cultuur,
geschiedenis, muziek, etnografie,
geografie en geologie. Centraal staat
de wetenschappelijke begeleiding.
Een gedegen organisatie spreekt bij
ons vanzelf.
Unieke programma’s
Wij bieden in deze tijd van massatoerisme
en standaard culturele reizen
een meer individueel gerichte vorm
van reizen. U reist in kleine gezelschappen
van deelnemers met gelijkgerichte
belangstelling. Naast het
hoofdthema van de reis biedt Academische
Reizen duidelijk méér. Ook het
vakantie-aspect verliezen wij niet uit
het oog. Wij ontwikkelen voortdurend
nieuwe en aparte reisbestemmingen
en -thema’s. Waar mogelijk sluiten
wij aan op de actualiteit van bijvoorbeeld
tijdelijke tentoonstellingen of
culturele manifestaties.
Organisatie
Elke reis wordt minutieus voorbereid
door een deskundige staf en begeleid
door ’wetenschappelijke reisleiders’:
specialisten op een bepaald vakgebied,
over het algemeen academici.
Vandaar de naam: Academische Reizen.
Opgericht in 1969 is onze organisatie
lid van de ANVR en aangesloten
bij het Garantiefonds Reisgelden (SGR)
en het Calamiteitenfonds.
Bovendien
Standaard inbegrepen in onze reissommen
zijn, anders dan bij de
meeste reisorganisaties, vrijwel alle
kosten. U weet zo altijd waar u aan
toe bent. Een gedetailleerd overzicht
van wat is inbegrepen vindt u
achterin Cultoura, onder ’Algemene
voorwaarden’.
Kenmerken
• deskundige wetenschappelijke
reisleiding
• unieke themakeuze
• exclusieve bestemmingen
• op de actualiteit gerichte
programma’s
• waar zinvol en mogelijk, aparte
technische reisleiding
• kleine groepen
• optimaal comfort onderweg
• reissommen waarin de meeste
kosten zijn inbegrepen, waaronder
alle fooien.

KUNST
Henry van de Velde
De natuur als inspiratiebron
Henry van de Velde werd geboren in Antwerpen. Hij kreeg een opleiding
tot kunstschilder in Antwerpen en Parijs, waar hij les kreeg van de bekende
portretschilder Carolus-Duran. Nadat Van de Velde gedurende tien jaar
redelijk succesvol was geweest als neo-impressionistisch schilder en
ontwerper, gooide hij in 1894 het roer radicaal om.
Hettie Peterse
Van de Velde verliet de schilderkunst en koos de
voie sacrée (heilige weg), zoals hij het noemde,
van de architectuur. In het door Nietzsche geïnspireerde
tijdschrift La Societé Nouvelle publiceerde
hij zijn beroemde essay Déblaiement d’Art
(het opschonen van de kunst). Het essay was een
pleidooi voor het verwerpen van de l’art pour
l’art (kunst omwille van de kunst) ten gunste
van een nieuwe kunst die in dienst zou staan
van de maatschappij. Van de Velde was duidelijk
beïnvloed door de Arts and Crafts-beweging van
William Morris en John Ruskin, waar hij tijdens
zijn verblijf in Engeland in de tweede helft van
de jaren tachtig kennis mee had gemaakt. Morris
en Ruskin bepleitten het opheffen van de traditionele
hiërarchie in de kunsten en de terugkeer
van de eerlijke ambachtsman. Volgens hen waren
goed ontworpen meubels of behangpapier even
belangrijk als de architectuur van het huis. Door de
industriële massaproductie en de daarmee gepaard
gaande arbeidsdeling, was de arbeider verlaagd tot
een machine. De producten, meubels, serviesgoed,
gebruiksvoorwerpen hadden geen bezieling meer
en misten daardoor iedere kwaliteit. Hun ideaal
was een nieuwe kunstvorm, die niet afgeleid was
van de renaissance of het classicisme, maar direct
aan de natuur was ontleend, waarbij eerlijke materialen
en constructies voorop stonden.
Cultoura 154 4 november 2012
Florale motieven
In deze geest bouwde Henry van de Velde voor
zichzelf en zijn gezin een woonhuis in Ukkel bij
Brussel, Huis Bloemenwerf. Hij ontwierp alles
zelf: meubels, lichtarmaturen, vloerkleden, serviesgoed,
zilverwerk alsmede de kleding van zijn
vrouw, die bestond uit los hangende gewaden met
florale motieven. Huis Bloemenwerf werd bezocht
en bewonderd door Toulouse Lautrec en door
Siegfried Bing, een invloedrijke, van oorsprong
Hamburgse kunsthandelaar. Bing gaf Van de Velde
opdracht het interieur voor zijn Parijse kunstgalerie
te ontwerpen, het Maison de l’Art Nouveau, die
in 1895 de deuren opende en aan de hele nieuwe
kunstbeweging haar naam heeft gegeven. In de
jaren rond 1900 kende de Art Nouveau een enorme
bloei in België met bekende architecten zoals Victor
Horta en Paul Hankar. Van de Velde, toen reeds
een internationale beroemdheid, was de filosoof
en theoreticus onder hen. Hij wilde de mensheid
opvoeden, kunst kon de wereld verbeteren en
“lelijkheid bederft niet alleen de ogen”, vond hij,
“maar ook het hart en de geest”.
Baanbrekend werk
In 1898 vertrok Van de Velde naar Berlijn, waar hij
diverse interieurs ontwierp, die door de avantgarde
werden bejubeld, maar door het grote publiek met
misprijzen werden bekeken. Ook maakte hij het
interieurontwerp voor het Museum Folkwang in
Hagen.
In 1903 bouwde hij in opdracht van dr. Leuring een
woonhuis aan de Wagenaarweg in Den Haag in de
stijl van de Art Nouveau, in Duitsland Jugendstil
genoemd.
Enkele jaren eerder was hij door de groothertog
van Saksen-Weimar gevraagd om artistiek adviseur
kunstnijverheid en industrie te worden in Weimar.
Hier werd hij in 1904 benoemd tot hoogleraar aan
de pas opgerichte Groothertogelijke School voor
Toegepaste Kunst. Onderdeel van de aanstelling
was het ontwerp van nieuwe gebouwen, zowel voor
de school als voor de al langer bestaande Academie
voor Schone Kunsten, die in 1908 waren voltooid.
Tevens bouwde Van de Velde zijn eigen woonhuis en
diverse andere villa’s in Weimar en omgeving. Ook
verbouwde hij de Villa Silberblick tot Nietzschearchief.
Van de Velde voerde een nieuw onderwijssysteem
in, gebaseerd op spontaan vormgeven
zonder terug te grijpen op historische voorbeelden.
Hij stak veel energie in het leggen van contacten met
het bedrijfsleven en bonden van ambachtslieden,
verenigd in de Deutsche Werkbund. Hij onderrichtte
ambachtslieden in kunst en cultuur, hij
hield zich bezig met theater- en toneelontwerpen,
onder meer voor het Théatre des Champs-Elysées in
Parijs. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog
verliet Van de Velde Weimar. Hij droeg de jonge
architect Walter Gropius als zijn opvolger voor.
Gropius voegde in 1919 de Academie voor Schone
Kunsten en de School voor Toegepaste Kunsten
samen in het wereldberoemde Bauhaus, waarbij nu
ook formeel het onderscheid tussen de ‘hoge’ kunst
en het ontwerp van gebruiksvoorwerpen was opgeheven.
Zonder de theorieën en het baanbrekende
werk van Henry van de Velde was dit niet mogelijk
geweest. Hij introduceerde de Arts and Crafts-
beweging op het Europese vasteland en legde via
de hierop gebaseerde Art Nouveau de basis voor de
moderne architectuur. Daarmee was hij naast Otto
Wagner, H.P. Berlage en F.L. Wright een van de
pioniers van de moderne beweging.

Van Jordaens tot Jugendstil
Thüringen
6-daagse touringcarreis van 16 t/m 21 april 2013 o.l.v. drs. Hettie Peterse
De aanleiding voor deze kunstreis is de honderdvijftigste geboortedag van de Belgische Jugendstilkunstenaar en
architect Henry van de Velde (1863-1957), die in Weimar en omgeving uitbundig wordt gevierd met bijzondere
tentoonstellingen. Vanzelfsprekend besteden we ook aandacht aan het klassieke Weimar van Goethe en Schiller en
is er voldoende gelegenheid om te genieten van de sfeer in deze mooie Duitse stad, waarvan het historisch centrum
is geregistreerd als Unesco werelderfgoed. Zowel op de heen- als op de terugreis bezoeken wij de stad Kassel. We
bekijken er uitgebreid een grote overzichtstentoonstelling met het werk van de Vlaamse barokschilder Jacob Jordaens,
en wij doen de imposante kunstcollectie van Schloss Wilhelmshöhe aan.
1e dag – dinsdag 16 april
Via Kassel naar Weimar
Om 09.45 uur vertrek per touringcar vanaf NSstation
Arnhem. Na de lunchpauze onderweg,
arriveren we in Kassel, de oude residentie van
de Landgraven van Hessen. We bezoeken er de
tentoonstelling ‘Jordaens und die Antike’ in het
Fridericianum, die in samenwerking met het Brusselse
Museum voor Schone Kunsten wordt georganiseerd.
Vervolgens rijden we verder naar Weimar,
waar we ons installeren in het centraal gelegen
eersteklas hotel Dorint am Goetheplatz.
2e dag – woensdag 17 april
Weimar
Vandaag verdelen we onze tijd tussen het Weimar
van de klassieke filosofen en dat van de Jugendstilperiode.
We beginnen met een bezoek aan het
huis, waar Goethe bijna vijftig jaar heeft gewoond
en dat nu als Goethemuseum is ingericht. Daarna
bezoeken we de tentoonstelling ‘Gedrevenheid,
functie en schoonheid, Henry van de Velde’s bijdrage
tot de Europese moderne kunst’ in het Neues
Museum. ’s Middags bekijken we het woonhuis
Hohe Pappeln, dat Van de Velde voor zijn gezin
ontwierp. Ook gaan we naar de Villa Silberblick,
waar Nietzsche de laatste jaren van zijn leven doorbracht
en dat na zijn dood door zijn zus Elisabeth
tot Nietzsche Archiv werd bestemd. Henry van de
Velde verbouwde hiertoe de villa en ontwierp de
inrichting. We besluiten de dag met een bezoek
aan de Stadtkirche Peter und Paul, waar Johann
Gottfried Herder preekte en een drieluik van Lucas
Cranach de Oudere hangt.
Jacob Jordeans, detail ‘Hulde aan Ceres’
3e dag – donderdag 18 april
Jena en Naumburg
De touringcar brengt ons vandaag naar Jena. In de
oude universiteitsstad bezoeken we de tentoonstelling
‘Henry van de Velde in Jena’ en maken we een
korte stadswandeling. We bekijken het paviljoen, dat
Henry van de Velde ontwierp ter ere van de natuurkundige
Ernst Abbe.
De middag brengen we door in het nabijgelegen
Naumburg. In de fraai gerestaureerde bisschopsstad
bezoeken we onder meer de dom St. Peter und
Paul. In de romaans-gotische kathedraal heeft de
zogenoemde Meester van Naumburg gewerkt. De
beroemde gotische beelden van markgraaf Ekkehardt
en zijn vrouw Uta behoren tot zijn bekendste werk.
4e dag – vrijdag 19 april
Weimar
Deze dag besteden we wederom aandacht aan het
klassieke Weimar met onder meer een bezoek aan
het Stadtschloss, waarin het stedelijk museum is
ondergebracht met een imposante schilderijencollectie,
die zowel oude meesters als expressionisten
omvat. Daarna bekijken we de kunstacademie en de
kunstnijverheidsschool, die Henry van de Velde in
opdracht van de Groothertog van Saksen-Weimar
ontwierp en waar in 1919 het Bauhaus werd opgericht.
We bezoeken er tevens de tentoonstelling
‘Der Architect Henry van de Velde’. Tot slot gaan
we naar de historische begraafplaats, waar Goethe
en Schiller liggen begraven. De namiddag kan naar
eigen keuze worden besteed, bijvoorbeeld in het
fraaie Park an der Ilm en in de gezellige binnenstad.
5e dag – zaterdag 20 april
Eisenach en Erfurt
We beginnen deze dag met een bezoek aan het
historische Eisenach, waar we de Wartburg bezichtigen.
Hier vond de legendarische ‘Sängerkrieg’
plaats, waar Wagner zijn opera Tannhäuser op
baseerde en hier vertaalde Luther het Nieuwe
Testament in het Duits. De middag brengen we
door in Erfurt, de hoofdstad van Thüringen. In de
Kunsthalle bezoeken we de tentoonstelling ‘Peter
Behrens, vom Jugendstil zum Industriedesign’. De
Duitse architect en kunstenaar Peter Behrens is
niet alleen een tijdgenoot van Henry van de Velde,
maar deelde ook zijn artistieke opvattingen. Beiden
begonnen hun loopbaan als kunstschilder en verruilden
onder invloed van nieuwe kunstopvattingen
de schilderkunst voor de architectuur en de
toegepaste kunst om zo schoonheid voor iedereen
toegankelijk te kunnen maken. Een stadswande-
Cultoura 154 5 november 2012
Weimar, monument van Goethe en Schiller
ling leidt ons langs de bezienswaardigheden van
het historisch centrum van Erfurt. Afscheidsdiner
in een van de goede lokale restaurants van Weimar.
6e dag – zondag 21 april
Terugreis via Kassel
Onderweg naar Nederland doen we wederom
Kassel aan, ditmaal om het classicistische in een
prachtig park gelegen Schloss Wilhelmshöhe te
bezoeken. De oude residentie van de landgraven van
Hessen-Kassel herbergt bovendien een beroemde
collectie Oude Meesters. In de loop van de middag
rijden we door naar Arnhem, waar we rond 19.00
uur zullen arriveren bij het NS-station.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 975,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 190,-.
Inbegrepen
• ontbijten en 2 diners
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
KUNST

CULTUUR
Romeinse en Griekse architectuur en kunst
Kerst in sfeervol Napels
7-daagse standplaatsreis van 21 t/m 27 december 2012 o.l.v. dr. ing. Kees Peterse
Vanuit een paradijselijk gelegen hotel met uitzicht over de mooie baai en de Vesuvius, beleven we de kleurrijke
historische stad Napels. Centraal staan de resten uit de Romeinse tijd, ook die in de omgeving. Zo bezoeken we de
Romeinse goudkust bij Baia en het door de Vesuvius bedolven Pompeii. We bekijken eveneens de karakteristieke
plekken en monumenten uit latere tijden en ondergaan de bijzondere Napolitaanse kerstsfeer met in het straatbeeld
alom aanwezige kerststallen. Naast het stedelijk schoon hebben we ook oog voor het bijzondere landschap met als
hoogtepunt de pittoreske Amalfitaanse kust.
1e dag – vrijdag 21 december
Via Palestrina naar Napels
Ochtendvlucht per KLM-lijndienst van
Amsterdam naar Rome, waar een touringcar
gereed staat. Onderweg naar onze standplaats
Napels bezoeken wij het Fortuna-heiligdom
in Palestrina, waar we ook het beroemde Nijlmozaïek
bekijken. In Napels installeren we ons in
het eersteklas hotel Paradiso. Evenals de meeste
andere avonden, diner in het hotel.
2e dag – zaterdag 22 december
Napels
Vandaag verkennen we wandelend de historische
kern van Napels. We hebben vooral aandacht
voor de Grieks-Romeinse stad en een selectie
van bouwwerken en kunstwerken die verhalen
over de latere geschiedenis. Zo dalen we in de San
Lorenzo Maggiore af naar goed bewaard gebleven
resten van een Romeinse straat in de buurt van het
forum. Ook bekijken we de dom met resten van
de vroegchristelijke voorgangerkerk en de Santa
Chiara met een kloostergang die bekleed is met
majolicategels. Ook de hedendaagse bewoning
van de historische stad, waarin kleurrijke volkstradities
voortleven, is een attractie. We besluiten
onze tocht met een aperitief in het historische café
Gambrinus.
3e dag – zondag 23 december
Baia, Bacoli en Pozzuoli
Vandaag staat het westelijk deel van de Golf van
Napels op het programma. In Baia bezoeken we
de resten van de eens mondaine Romeinse goudkust.
In Bacoli gaan we naar de Piscina Mirabilis,
een reusachtig ondergronds drinkwaterreservoir
voor de Romeinse vloot bij Kaap Misenum. Na de
lunchpauze bezoeken we in het archeologisch park
Pausilypon de prachtig aan zee gelegen villa van
Vedius Pollio, een vriend van keizer Augustus.
We bereiken de villa wandelend door een 700
meter lange Romeinse tunnel. Van de villa zijn een
theater, een odeion en een badcomplex bewaard
gebleven. Tenslotte bekijken we in Pozzuoli het
indrukwekkende amfitheater.
4e dag – maandag 24 december
Pompeii
We reizen naar Pompeii voor een uitgebreid bezoek
aan de opgravingen. Op het forum bespreken we
kort de geschiedenis van de stad, waarna we onze
tijd zullen wijden aan een selectie van bijzondere
woonhuizen en openbare gebouwen. Behalve naar
de architectuur en de wand- en vloerdecoraties
gaat onze aandacht uit naar sociale aspecten van
het leven in de Romeinse tijd. Aan het einde van
de middag bezoeken we de direct buiten Pompeii
gelegen Villa dei Misteri.
5e dag – dinsdag 25 december
Amalfitaanse kust en Paestum
Per touringcar reizen we langs de schilderachtige
Amalfitaanse kust. In het stadje Amalfi,
ooit zetel van een zeerepubliek, stoppen we voor
Cultoura 154 6 november 2012
een kort bezoek aan de dom en de daarnaast
gelegen 13 e -eeuwse kloosterhof. Mocht het evenals
eerdere jaren mogelijk zijn om op eerste kerstdag de
tempels van Paestum te bezoeken, dan staan ook
deze vandaag op het programma.
6e dag – woensdag 26 december
Napels
In de ochtend bezoeken we het Museo Archeologico
Nazionale, waar we vooral aandacht
besteden aan de vondsten uit Pompeii en Herculaneum.
De middag kan naar eigen inzicht worden
besteed, bijvoorbeeld met een bezoek aan Museo
Nazionale di Capodimonte.
7e dag – donderdag 27 december
Santa Maria Capua Vetere, Monte Cassino
en terugreis
We verlaten Napels en reizen naar Santa Maria
Capua Vetere, het antieke Capua. We bekijken
het amfitheater dat in grootte alleen door het
Colosseum in Rome wordt overtroffen. Ook het
goed geconserveerde mithraeum staat op het programma.
We verlaten Santa Maria Capua Vetere
over de Via Appia, waarbij we een indrukwekkend
Romeins grafmonument passeren. Onderweg
naar de luchthaven van Rome brengen we
tenslotte een bezoek aan de Benedictijner abdij
van Monte Cassino.
Omstreeks 20.00 uur begint de terugreis per
KLM-lijndienst van Rome naar Amsterdam.
Aankomst ca. 22.30 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.595,- per persoon.
Kamers met uitzicht op de Golf van
Napels.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 50,-.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 175,-
€ 385,- (uitzicht Golf van Napels).
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• luchthavenbelastingen € 116,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.

Tentoonstellingen en privéverzamelingen
Basel
4-daagse standplaatsreis van 24 t/m 27 januari 2013
o.l.v. drs. Stefan Kochanek
Aanleiding voor een nieuwe kunsthistorische reis naar Basel zijn drie belangrijke
tijdelijke tentoonstellingen. We zien de grote overzichtstentoonstelling van
Edgar Degas en tentoonstellingen over Arte Povera en Pop Art Design. Daarnaast
brengen wij bezoeken aan privéverzamelingen in Baden en Winterthur.
Degas, balletdanseresje
1e dag – donderdag 24 januari
Ochtendvlucht per KLM-lijndienst naar Zürich.
Onderweg naar Basel brengen wij een bezoek
aan Villa Langmatt in Baden, waar wij de
fraaie kunstverzameling van de familie Brown-
Sulzer bekijken met werk van onder meer
Degas, Monet, Sisley, Cézanne en Gauguin.
In de namiddag installeren wij ons in het eersteklas,
goed gelegen Hotel Victoria. Welkomstdiner
in een van de lokale restaurants.
2e dag – vrijdag 25 januari
Vanochtend gaan wij naar Fondation Beyeler
waar deze winter een grote Degas-tentoonstelling
zal plaatsvinden. Naast Van Gogh, Cézanne en
Gauguin wordt Edgar Degas beschouwd als een
van de belangrijkste pioniers van de moderne
kunst, toch zijn Degas-tentoonstellingen een
zeldzaamheid. Deze tentoonstelling richt zich
vooral op zijn latere werk. We zullen dus veel
dansers, vrouwelijk naakt en landschappen zien.
Na de lunchpauze brengen wij een bezoek aan het
over de grens in Duitsland gelegen Vitra Design
Museum. De tentoonstelling Pop Art Design
vertelt hoe kunst en design elkaar wederzijds
beïnvloed hebben aan de hand van werken van
kunstenaars als Andy Warhol, Jasper Johns en
Roy Lichtenstein en van ontwerpers als George
Nelson, Ettore Sottsass en Olivier Mourgue.
3e dag – zaterdag 26 januari
We vervolgen onze kunsthistorische verkenningen
met een bezoek aan het Kunstmuseum
Basel waar we de tentoonstelling Arte Povera
zullen bekijken. In de jaren ‘60 van de vorige
eeuw ontstond deze invloedrijke stroming in
Italië, waarbij kunstenaars objecten en installaties
vervaardigden met zowel eenvoudige, armoedige
materialen zoals aarde, takken en glas, en
alledaagse door mensen gemaakte producten
zoals staal en neonlicht. Hierbij wordt meermaals
gezinspeeld op negatieve aspecten van de consumptiemaatschappij.
Tijdens deze bijzondere
tentoonstelling zullen honderd werken van o.a.
Giovanni Anselmo, Alighiero Boetti, Giuseppe
Penone, Emilio Prini en Gilberto Zorio uit
de Goetz collectie gepresenteerd worden. Deze
zijn zelden voor het publiek te zien. ’s Middags
zullen we de collectie van Museum Tinguely
bezichtigen.
Afscheidsdiner in een lokaal restaurant.
4e dag – zondag 27 januari
In de loop van de ochtend verlaten wij Basel en
reizen naar Winterthur waar wij de bijzondere
Sammlung Oskar Reinhart in de villa ‘Am
Römerholz’ bezoeken. De villa herbergt onder
meer een magnifieke collectie impressionisten.
Aan het eind van de middag terugvlucht vanaf
Zürich per KLM-lijndienst naar Schiphol, waar
we om ca. 19.30 uur aankomen.
Installatie Jean Tinguely
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 995,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 115,-.
Inbegrepen
• 3 ontbijten en 2 diners
• luchthavenbelastingen € 135,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
Cultoura 154 7 november 2012
Van Gogh
Museum
op woensdag 6 juni 2013
o.l.v. drs. edwin Becker
In het komend voorjaar viert het Van
Gogh Museum de renovatie van het
museum met de jubileumtentoonstelling
‘Van Gogh aan het werk’.
Het is de afsluiting van zeven jaar onderzoek
naar zijn werkwijze.
De expositie toont de ontwikkeling van de kunstenaar
met ruim 200 schilderijen, werken op
papier, schetsboekjes en brieven van Van Gogh,
aangevuld met 19e-eeuwse schildersmaterialen
en kunstenaarshandboeken. Zij geven een inzicht
in het boeiende ontstaansproces van de verschillende
kunstwerken. Een bijzonder overzicht van
een veelzijdig oeuvre!
Programma
Deze kunsthistorische dag begint om 10.15 uur
in het Van Gogh Museum met koffie, inleiding
en rondleidingen langs de tentoonstelling en
de vaste collectie in de nieuwe opstelling. De
bezoeken worden onderbroken door een gezamenlijke
lunch. Afscheidsdrankje ca. 17.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Kosten
€ 70,- per persoon.
€ 60,- met museumkaart
(aangeven bij boeking).
Inbegrepen
• koffie, lunch en afscheidsdrankje.
Leiding
Drs. Edwin Becker is kunsthistoricus en
Hoofd Tentoonstellingen van het
Van Gogh Museum. Hij leidde vele reizen
en Cultoura-trips.
KUNST

CULTUUR
Leer van de ouden
Levend Boeddhisme in Birma
Waarom is het gouden Shwe Dagon-complex in Yangon zo beroemd én zo
heilig voor Boeddhisten uit binnen- en buitenland? De traditie wil dat in de tijd
van de historische Boeddha (563-483 v.Chr.) twee kooplieden, uit het land
dat tegenwoordig officieel Myanmar heet, de Meester bezochten in India.
Maria Dalmeijer
Nadat Gautama Boeddha (letterlijk: verheven
verlichte), zeven weken intensief gemediteerd
had, schonken de kooplieden hem ter versterking
rijstcake met honing. Zij sloten zich bij de
splinternieuwe leer aan en vroegen om een object
ter verering. Boeddha schonk hen, zo gaat het
verhaal, acht van zijn hoofdharen. Bij terugkomst
in hun vaderland plaatsten zij deze kostbare reliek
in een negen meter hoge stoepa op een heuvel die
toen al door drie voorgaande Boeddha’s zou zijn
bezocht. Inderdaad: de locatie van de huidige,
spectaculaire Shwe Dagon-pagode die inmiddels
ruim honderd meter hoog is en verfraaid met
tonnen goud en flonkerende edelstenen.
Keizer Ashoka en missionarissen
Volgens andere lokale overleveringen zou de
Boeddha zelf in Birma vertoefd hebben. Waarschijnlijker
is dat de grote Indiase keizer Ashoka
rond 250 v.Chr. zijn missionarissen zowel naar
het Middellandse Zeegebied, Bactrië, Afghanistan,
Nepal, Sri Lanka, Thailand als ook naar
Birma stuurde om zijn geliefde orthodoxe leer
van het Theravada Boeddhisme op grote schaal
te verspreiden. Zeker is dat in de eeuwen rond het
begin van onze jaartelling Indiase kooplieden en
settlers de eigen – Boeddhistische - godsdienst in
hun nieuwe vaderland Birma, introduceerden. De
vroegste Boeddhistische geschriften in Myanmar
- vanaf de 5 e eeuw na Chr. - geven duidelijk aan
dat vooral in het zuiden en de kuststreken het
Boeddhisme tot bloei kwam tijdens de vroege
koninkrijken van de Mon en de Pyu.
etnische groepen
De Mon, taalkundig gelieerd aan de Khmer,
waren waarschijnlijk een van de vroegste bewoners
van deze streken. Zij domineerden eeuwenlang
politiek, cultuur en godsdienst. De Pyu,
van Tibeto-Birmese origine, waren eveneens
vele eeuwen heersers in dit gebied. De Myanmar,
waarschijnlijk afkomstig uit Centraal-Azië, deden
pas vanaf de tweede helft van het eerste millennium
na Chr. hun intrede. Zij zijn heden ten dage
Cultoura 154 8 november 2012
met ongeveer 68% de grootste bevolkingsgroep.
Na de Myanmar kwamen uit het Chinese Yunnan
stammen van de Shan, gelijk aan Siam en Thai.
De Shan regeerden over noord en centraal Birma
en Thailand. Tegenwoordig bestaat nog rond 9%
van de bevolking uit de etnische Shan. In de hele
regio is het Theravada Boeddhisme gedurende
zo’n 1500 jaar voor vele komende en gaande
etnische groepen de dominerende religie geweest.
Leer van de ouden
Wat is eigenlijk het zogeheten Theravada Boeddhisme?
Vanuit noord- en centraal India verspreidde
het vroege Boeddhisme zich gestaag
over het gehele subcontinent. De nieuwe leer
(Dharma in Sanskrit; Damma in Pali) was oorspronkelijk
bedoeld als manier van leven en niet
als godsdienst. De Boeddhistische school die
Theravada (leer van de ouden) wordt genoemd,
kan worden herleid tot het Tweede Concilie dat
honderd jaar na Boeddha’s dood in India werd
gehouden. Hier stelden geleerde monniken vast
wat de Theravada leer inhoudt: wereldverzaking
en leven als monnik wordt benadrukt. Alleen op
die wijze kan het individu verlossing bereiken
uit de eeuwige kringloop van wedergeboorten.
In de Boeddhistische scholen van Mahayana
(de grote weg) en Tantrisme zijn empathie en
betrokkenheid bij de ander veel belangrijker. Ook
Bodhisattva’s (verheven wezens die de eigen verlossing
nog even uitstellen om anderen te helpen)
spelen daar een uiterst belangrijke rol voor devote
gelovigen. Inzicht, intuïtie, aanbidding en zelfs
mystiek prevaleren, terwijl bij Theravada juist
ascese, studie, wijsheid en strenge moraal centraal
staan. Het Mahayana verspreidde zich in
westelijke, noordelijke en oostelijke richting: o.a.
Afghanistan, Rusland, Nepal, Mongolië, China,
Korea, Japan en Indonesië. Meer naar het zuiden
en zuidoosten liggen de nog altijd typische Theravada
landen zoals o.a. Birma, Sri Lanka, Thailand
en Cambodja.
Bekering
In Birma kwamen aanvankelijk alle soorten
Boeddhisme voor. De machtige koning Anawrahta
(1044-1077) uit Bagan maakte daar een
eind aan. Hij werd bekeerd door een kluizenaarmonnik
tot de Theravada richting. Maar zonder
Yangon, Shwe Dagon. Fotografie Maria Dalmeijer

Heho, feestelijke optocht voor aankomend novice Bagan, Shwe Zigon met lokale pelgrims
de heilige geschriften meende hij nooit een goed
Boeddhistisch vorst te kunnen worden. Een mooi
excuus om met zijn leger het naburige Mon-rijk
Thaton binnen te vallen en vervolgens op 32
witte olifanten de Tipittaka (de Drie Korfjes) naar
Bagan te laten vervoeren. Hij nam meteen de hele
koninklijke Mon-familie en 30.000 anderen mee,
onder wie geleerden, artsen, steenhouwers en
kanongieters. De religieus-culturele Theravada
fundering voor het nieuwe imperium van Bagan
en de daarop volgende Birmese Gouden Eeuw
(11 e -13 e eeuw) was daarmee gelegd. Alle rijken in
Birma zouden in de komende eeuwen hier min of
meer op kunnen voortbouwen.
Internationale oriëntatie
Opvallend voor het Birmese Boeddhisme is de
eeuwenlange internationale oriëntatie. Zo zond
koning Kyangzitta (1084-1113) van Bagan rond
het jaar 1100 monniken naar Sri Lanka om ervoor
te zorgen dat de heilige Tipittaka geschriften
in Birma aan de hoge, pure standaarden voldeden
die men in Sri Lanka hanteerde. Vooral
in zaken van de Vinaya, de orderegels voor
monniken, werd de Sri Lankaanse orde als enig
juiste beschouwd. Drie eeuwen later zond koning
Dhammazedi, die zelf jarenlang een vooraanstaand
monnik was geweest, ook weer monniken
naar het eiland om daar de juiste inwijdingsriten
te kunnen ondergaan. Vervolgens moesten ruim
15.000 kloosterlingen in Birma opnieuw conform
deze Singhalese initiatierituelen worden ingewijd.
Zowel koning Kyangzitta als Dhammazedi
zonden eveneens ambachtslieden naar Bodhgaya
in India om daar de beroemde Mahabodhitempel
te restaureren en te onderhouden. Toen
het door Hindoe-invallen vanuit India met de
Boeddhistische clerus in Sri Lanka bergafwaarts
dreigde te gaan, konden in 1747 en 1751 Birmese
monniken – dankzij sponsoring en schepen van
de VOC (!)- op hun beurt de Singhalese priesterstand
aanvullen en helpen bij het verbeteren
van de leer.
Monniken en nonnen
Een ware Boeddhist neemt zijn toevlucht tot de
Boeddha, de Dharma (de leer) en de Sangha (de
kloostergemeenschap). Ten tijde van de historische
Boeddha bestond de kloostergemeenschap
uit een orde van zwervende bedelmonniken.
Door de vele schenkingen van lekenaanhangers
begonnen de monniken zich langzamerhand -
eerst nog alleen tijdens de natte moessonperiode
- terug te trekken in kloosters. Monniken worden
bhikshu’s (Sanskrit) of bhikku’s (Pali) genoemd.
Volgens de Theravada Vinaya (kloosterregels)
kan een kandidaat pas intreden “wanneer hij
oud genoeg is om kraaien te verjagen”, zo’n
zeven à acht jaar oud. Volgens de Theravada traditie
moeten kloosterlingen zich aan 227 regels
houden. Hier spelen o.a. ook het bekende ‘niet
doden, niet stelen, niet liegen’ een belangrijke
rol. Een bhikku leidt een leven van ‘rekenen op
weinig‘, zoals de Boeddha het verwoordde. Bij
volledige inwijding in de Sangha (of in Pali Sanga)
kan een kloosterling altijd rekenen op de vier
levensbehoeften: onderdak, kleding, voedsel en
medicijnen. In dit geval: plaats onder een boom,
lompen, aalmoezen en de gegiste urine van een
koe. Alles wordt een monnik geschonken, ook de
slechts acht bezittingen die zijn geoorloofd: drie
gewaden, bedelnap, waterzeef, naald, scheermes
en riem. Natuurlijk leeft een kloosterling celibatair
en is kaalgeschoren. Dat alles geldt ook
voor de vrouwen: bkikshuni’s of bhikkuni’s. Zij
het dat in Birma hun gewaden niet donkerrood
maar roze zijn. En voor de vrouwen gelden veel
meer regels: 311. In de Theravada traditie blijft
hun status - hoe oud een bhikkuni ook is - altijd
lager dan die van de laagste, jonge, mannelijke
Cultoura 154 9 november 2012
novice. De reden daarvan is mede dat de complete
nonneninwijding al in de 11 e eeuw in Sri Lanka
is verdwenen. Volledig ingewijde nonnen komen
tegenwoordig nog slechts voornamelijk voor in de
Oost-Aziatische Mahayana-scholen.
Kloosters en levend Boeddhisme
Het Sangha-complex bestond en bestaat veelal uit
verblijven voor de monniken of nonnen: eetzalen,
een kliniek, studieruimtes en hygiënische was- en
toiletgelegenheden. Door de aanwezigheid van
uitgebreide - en vaak zeer kostbare - boekencollecties
konden de sangha’s uitgroeien tot centra
van studie en kennis en soms tot grote, wereldbe-
roemde universiteitscomplexen voor studenten
uit alle Boeddhistische windstreken. Iedere zichzelf
respecterende kloostergemeenschap heeft één
of vaak meerdere stoepa’s met relieken ter verering.
Typerend voor het Theravada Boeddhisme
is ook in Birma de dagelijkse verwevenheid
tussen religieuzen en leken. Iedere man wordt
geacht tenminste een of twee maal in zijn leven
een kortere of langere periode in het klooster
door te brengen. Gewone leken kunnen goede
verdienste verwerven door goede gaven (dana) en
goed gedrag, moraal (shila). Iedere dag kan men
de vrijgevigheid van leken zien, wanneer zij de
monniken op hun bedelronde eten in de bedelnap
schenken. Bouwen, renoveren en vergulden van
tempels, stoepa’s en Boeddhabeelden behoren
eveneens tot dana. Ook pelgrimages maakt men
naar alle heilige plaatsen in eigen land. De meeste
bezoekers aan de beroemde Birmese tempelcomplexen
zijn dan ook vaak de devote Birmezen
zelf. Omdat ongeveer 90% van de bevolking in
Myanmar Boeddhistisch is, kan men als buitenlandse
bezoeker op iedere plaats - onderweg, in de
stad, op het land of in een (on-)bekend heiligdom
- in dit fascinerende land kennis maken met het
nog altijd springlevende Boeddhisme.
Yangon, Kalaywa Tawya-klooster, novicen met gulle gaven
CULTUUR

CULTUUR
Rondreis door het Gouden Land
Birma
16-daagse reis van 27 februari t/m 14 maart 2013 o.l.v. drs. Maria Dalmeijer
Een intrigerende en tegelijkertijd comfortabele rondreis door Birma, het ‘Gouden Land van Overvloed’, dat nu
officieel Myanmar heet. We maken kennis met gouden pagodes, Boeddhabeelden, duizenden jaren oude kunst- en
ambachtstradities, wonderschone rivieren en meren, door de jungle overwoekerde tempelcomplexen en vooral
vriendelijke, gastvrije mensen temidden van hun springlevende Boeddhistische cultuur.
1e dag – woensdag 27 februari
Heenreis
In de loop van de ochtend vertrek met Singapore
Airlines-lijndienst naar Singapore.
2e dag – donderdag 28 februari
Yangon
We vervolgen onze reis in Singapore per lijndienst
naar Yangon (voorheen Rangoon). Na aankomst om
ca. 10.00 uur lokale tijd vervoer naar het luxueuze,
centraal gelegen hotel Traders voor twee overnachtingen.
In de middag beginnen we met onze stadsverkenning.
We brengen onder meer een bezoek aan
de Sule-pagode en aan het belangrijkste symbool
van Birma, de Shwe Dagon-pagode. Bekleed met
tonnen bladgoud en duizenden edelstenen huisvest
de honderd meter hoge pagode acht haren van
Gautama Boeddha. Het hele complex telt zeer vele
tempels en pagodes en het is een ware ervaring om
daar het moderne en tegelijkertijd eeuwenoude
Birmese Boeddhisme van nabij te beleven.
3e dag – vrijdag 1 maart
Yangon en Bago
In Birma is zo’n 90% van de bevolking Boeddhist.
Maar niet alle Boeddhisten zijn Birmaan.
De Myanmar ofwel Birmanen kwamen ooit uit
China en verdreven de Mon die over deze streken
heersten. Volgens overlevering zouden de Mon in
de 3 e eeuw voor Chr., tijdens het bewind van de
Indiase keizer Ashoka, het Boeddhisme in Birma
hebben geïntroduceerd. In de 9 e eeuw stichtten
twee prinsen van de Mon-dynastie een nieuwe
hoofdstad, Bago (voorheen gespeld als Pegu). Het
werd een groots Boeddhistisch centrum. Vanuit
Yangon bezoeken we Bago met onder andere een
reusachtige, liggende Boeddha. Onderweg zien
we de erebegraafplaats van Htaukkyant ter nagedachtenis
van de 22.000 geallieerde soldaten die
tijdens de Tweede Wereldoorlog in deze streken
zijn gesneuveld.
4e dag – zaterdag 2 maart
Yangon en Mandalay
Een vroege ochtendvlucht brengt ons naar Mandalay
waar we ons voor drie nachten installeren
in het eersteklas Mandalay Sedona Hotel. Sinds de
stichting in 1875 is de koningsstad Mandalay centrum
van Birmaanse cultuur en belangrijkste handelsknooppunt
van Centraal Birma. In deze tweede
stad van het land bekijken we het Golden Palaceklooster
met uitzonderlijk mooi houtsnijwerk. Dit
is het enige gebouw van het Mandalay-paleis dat
de Tweede Wereldoorlog overleefde. Verder zien
we ‘het dikste boek ter wereld’, Boeddha’s lessen
op marmeren platen in de witte miniatuurpagodes
van Kuthodaw. Op Mandalay Hill beleven we een
adembenemende zonsondergang.
5e dag – zondag 3 maart
Mandalay, Amarapura, Ava en Sagaing
Na een bezoek aan de sfeervolle Mahamuni-pagode
Kak Ku, stoepa’s van tempelcomplex. Fotografie Maria Dalmeijer
Cultoura 154 10 november 2012
gaan we naar drie plaatsen die als hoofdstad van
het Birmese rijk fungeerden. Van Amarapura rest
eigenlijk alleen de houten U-Bein brug die gemaakt
is van teakhouten palen uit het afgebroken Avapaleis.
Hier bevindt zich ook het bekende Mahagandayon-klooster.
Met een ponywagen bezichtigen we
het schilderachtige Ava. Sagaing was in de 18 e eeuw
hoofdstad van het derde Birmaanse koninkrijk. Als
een van de best bewaarde koningssteden is het ook
tegenwoordig een vooraanstaand religieus centrum
met een Boeddhistische universiteit en duizenden
monniken en nonnen in ruim vierhonderd kloosters.
Het is overigens voor leken-Birmezen heel
normaal om zich (hier) voor korte tijd in een van
de kloosters terug te trekken.
6e dag – maandag 4 maart
Mandalay en Maymyo
Deze dag gaan we de heuvels in naar Maymyo,
tegenwoordig Pyin U Lwin genaamd. We ervaren
het koelere klimaat van het Engelse ‘hill station’ uit
1917, compleet met koloniale gebouwen, paardenkoetsen
en kleurrijke markten. Na de lunch in het
Club Terrace Hill Resort bezoeken we de prachtige,
uit de Engelse tijd daterende, National Botanical
Gardens.

Bagan verkennen met een rijtuigje
7e dag – dinsdag 5 maart
Mandalay en Bagan
Vandaag varen we op de magnifieke rivier de
Irrawaddy naar Bagan. De hele dag kunnen we
aan boord van ons nette maar bescheiden schip
genieten van het leven op en aan het water. De ruim
tweeduizend kilometer lange rivier was de levensader
van het land en de schepper van de meest
uitgestrekte vruchtbare rivierdelta van Azië, in de
Britse periode zelfs de grootste rijstproducent ter
wereld. Ons hotel voor vier comfortabele nachten
in Bagan is het magnifieke Thiripyitsaya Resort
temidden van een tropische tuin aan de oever van
de Irrawaddy.
8e dag – woensdag 6 maart
Bagan
Bagan, vroeger Pagan, is dé attractie voor bezoekers
van Birma. Als hoofdstad van de 9 e tot de 13 e eeuw
telde de stad ooit zo’n 13.000 bouwwerken, waarvan
er nu nog ruim tweeduizend over zijn. We bezoeken
een aantal van de meest belangwekkende. Zoals de
Ananda-tempel uit de vroege periode, de Thatbyinyu-
en Gawdawpalin-tempels kenmerkend voor de
middenperiode en de Htilominlo uit de 13 e eeuw. En
natuurlijk de Shwe Zigon-pagode, in 1059 begonnen
door de beroemde koning Anawrahta die relikwieën
uit Sri Lanka liet overkomen. Dit heiligdom is een
van de belangrijkste van het gehele land en geldt als
het prototype van de Birmaanse pagode.
9e dag – donderdag 7 maart
Bagan en Mount Popa
Dagexcursie naar het schilderachtige nationale
park de ‘Bloemenberg’, Mount Popa. Deze berg is
de heilige woonplaats van 37 nats, natuurgeesten
en beschermers uit de oorspronkelijke, animistische
tradities die teruggaan tot ver vóór de tijd van het
Boeddhisme en die in Birma nog altijd in de dagelijkse
cultuur zijn geïntegreerd. Lunch in het Mount
Popa Mountain Resort.
10 dag – vrijdag 8 maart
Bagan
We hebben nog een hele dag om onze ontdekkingstocht
langs de monumenten van Bagan voort te
zetten. Vanaf een boot kunnen we een spectaculaire
zonsondergang op de Irrawaddy meemaken.
Bago, reusachtige Boeddhabeelden
Cultoura 154 11 november 2012
11e dag – zaterdag 9 maart
Bagan, Heho, Pindaya en het Inle-meer
Na Bagan ontdekken we weer een geheel ander
aspect van dit fascinerende land: de staat Shan. We
maken een korte binnenlandse vlucht naar Heho.
Vandaar rijden we naar het typische Shan-plaatsje
Pindaya en het indrukwekkende grottencomplex
met duizenden Boeddhabeelden. Bij het Inle-meer
aangekomen varen we per motorboot naar het
stijlvolle Inle Princess Resort. Hier verblijven we
de laatste vier nachten van de reis geriefelijk en
ontspannen aan het wonderschone meer.
12e dag – zondag 10 maart
Inle-meer
Een onvergetelijke dag in het boeiende Shan-gebied
van de bergvolkeren dat de Britten niet tot het
eigenlijke Birma rekenden. Het betoverende Inlemeer
staat bekend om zijn drijvende (groente-)
tuinen en op palen gebouwde dorpen en tempels.
We varen langs de unieke beenroeiers van het
Intha volk; bezoeken het Nga Phe Chaung-klooster,
het oudste aan het Inle-meer, en de Phaung Daw
U-pagode.
13e dag – maandag 11 maart
Inle-meer en Indein
Na een bezoekje aan een van de vijfdaagse markten
varen we naar de westelijke oever van het Inle-meer
voor de nog grotendeels door tropische vegetatie
overwoekerde magische ruïnes van Indein.
14e dag – dinsdag 12 maart
Inle-meer, Taunggyi en Kak Ku
We rijden over met pijnbomen begroeide heuvels
via Taunggyi – vroeger een Brits-Indische post en
tegenwoordig de hoofdstad van Zuid-Shan - naar
de ruim tweeduizend pagodes van Kak Ku. Hoewel
eeuwenlang verloren gewaand, is dit monumentale
Shan stoepacomplex nu weer grotendeels in ere
hersteld.
15e dag – woensdag 13 maart
Via Yangon naar Singapore
Vandaag beginnen we aan de terugreis. Per Yangon
Airways-lijndienst vliegen we van Heho naar
Yangon, waar we in een centraal gelegen hotel een
dagkamer ter beschikking krijgen. Tegen de avond
begint de terugvlucht per Silkair-lijndienst naar
Singapore en vandaar per comfortabele Singapore
Airlines naar Amsterdam.
16e dag – donderdag 14 maart
Aankomst Amsterdam
Omstreeks 07.00 uur arriveren wij op Schiphol.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 4.595,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 875,-.
Inbegrepen
• alle maaltijden
• luchthavenbelastingen € 390,- per
persoon,
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
CULTUUR

MUZIeK
Lohengrin
Ridder zonder vrees of blaam
Hij was de lievelingsridder van koning Ludwig II van Beieren, een ridder zoals
je je een ridder voorstelt: dapper en met een blank blazoen.
De vraag is echter: was Lohengrin wel echt een ridder zonder vrees of blaam
of was zijn blazoen toch hier en daar al van een smet voorzien?
En waarom komt hij toch met een zwaan aangevaren?
eveline Nikkels
Ricarda Merbert zingt Elsa in Lohengrin in Berlijn
Op de laatste vraag is vrij snel een antwoord
te vinden. Volgens Wagner was Lohengrin een
‘Schwanenritter’, een zwaansridder, maar hij was
ook een graalridder.
Zoals Wagner zo vaak doet, maakt hij van twee
legendarische riddersoorten een nieuwe ridder.
Deze wordt bovendien ook nog de wereld ingestuurd
om goede werken te verrichten. Dit laatste
heldenfeit stamt van de legenden rond koning
Arthur en de ridders van de Ronde Tafel.
In vele regies van opera’s van Wagner – vooral
bij de Parsifal - wordt er ook een ronde tafel
getoond, vaak getooid met de graal, waaromheen
de ridders in de rondte staan. Zo ver komen wij
bij Lohengrin niet, al kunnen we in de ouverture,
zoals tegenwoordig de regisseur Stephan Herheim
doet, wel een blik op de graal slaan!
Lohengrin komt en gaat en is een tijd onder
ons, zonder dat hij ons wil zeggen wie hij is en
waar hij vandaan komt. Uit het voorafgaande
heeft u misschien al kunnen distilleren dat hij
wat met Parsifal en de ridders van doen heeft
en inderdaad: als hij zichzelf bekend moet maken
komt de waarheid aan het licht: hij is de zoon van
Parsifal.
Cultoura 154 12 november 2012
bijzonder wezen, dat zelfs in een ander leven een
mens geweest kan zijn. Als Parsifal (in de gelijknamige
opera) een zwaan doodt, doodt hij dus in
zekere zin een medemens.
Als Lohengrin door een zwaan wordt getrokken,
wordt hij dus door een medemens vergezeld, een
ziel van een gestorvene, die als zwaan aan hem is
toebedeeld. Aan het eind van de opera zal blijken
wie deze zwaan in werkelijkheid is!
Geheim
Waarom nu toch de vrees bij Lohengrin om te
moeten onthullen wie hij werkelijk is. “Nie sollst
du mich befragen” zingt hij al vanaf het eerste
moment dat hij Elsa (zijn latere vrouw) komt
redden. En zoals het een Leitmotiv betaamt, zal
hij dat nog vele keren zingen tot het te laat is. De
vrees voor het verstoren van het sprookje (“Nun
ist all unser Glück dahin”) wordt bewaarheid. Hij
moet zijn geheim prijsgeven.
Ridderlijke strijd
Volgens ridder Telramund, die ooit voorbestemd
was met Elsa, de erfgename van het hertogdom
Brabant, te trouwen, kleeft er iets vreemds aan
Lohengrin. Zou hij echt zonder blaam zijn dan
zou hij wel zeggen wie hij was. In die gedachte
wordt hij gesterkt door zijn ‘zwarte heksenvrouw’
Ortrud, die via slinkse verdachtmakingen zowel
de geest van haar man als die van Elsa weet te
vergiftigen. De gezaaide argwaan valt bij beiden
in vruchtbare bodem. Telramund verwijt Lohengrin
dat hij door vreemde toverkracht in een
tweegevecht van hem kon winnen en daagt hem
uit opnieuw in het strijdperk te treden, er nu op
rekenend dat hij zal winnen! Maar opnieuw is
Lohengrin te sterk. Waar hij Telramund in het
eerste gevecht nog liet leven, doodt hij hem nu.
Lohengrins blazoen is nu echt bezoedeld want
een graalridder mag niet doden.
Bovendien heeft Elsa hem zijn geheim ontfutseld,
waardoor hij ‘ontkracht’ is en niet meer voor de
goede zaak mag strijden. Er rest hem niets anders
dan in zijn zwanenboot te stappen die mirabile
dictu net komt aanvaren (“Schon sendet nach
dem Gesäumigen der Gral’).
De zwaan blijkt niemand anders te zijn dan de
doodgewaande broer van Elsa, Gottfried, door
Orturd ‘wegbehekst’. En hiermee sluit zich de
cirkel. De mens, die in deze zwaan was veranderd,
wordt door Lohengrin in het leven teruggeroepen
en zal zijn rechtmatige plaats als hertog
van Brabant innemen.
De zwarte magie van Ortrud is door het stralend
licht van de graalridder doorbroken.
Lohengrins vrees werd bewaarheid, maar blaam
trof hem niet.
Toverdier
Naar Parsifal verwijst een zwaan die hem in zijn
bootje trekt. Dit toverdier is in menige religie een Klaus Florian Vogt zingt Lohengrin, ook in Berlijn

Wagner met drie grote opera’s
Berlijn
5-daagse muziekreis van 20 t/m 24 maart 2013 o.l.v. dr. eveline Nikkels
In 2013 is het tweehonderd jaar geleden dat Richard Wagner werd geboren. Uit de vele manifestaties rond
de viering hiervan, kozen wij voor een bijzonder programma met drie opera’s, die ons de kans bieden om de
muzikale ontwikkeling van de meester op de voet te volgen: ‘Lohengrin’, ‘Meistersinger’ en ‘Tristan und Isolde’.
In de Deutsche Oper te Berlijn zal chefdirigent Donald Runnicles de scepter zwaaien en samen met grote
zangers, die ook hun sporen in Bayreuth hebben verdiend, zal er zo een mini-Bayreuth worden verwezenlijkt!
1e dag – woensdag 20 maart
Na de vliegreis per rechtstreekse KLM-lijndienst
naar Berlijn, nemen wij onze intrek in het dichtbij
de opera èn de Kurfürstendamm gelegen eersteklas
hotel Domicil. Tijdens een tochtje met de hop-on
hop off-bus krijgen we een goede indruk van beide
zijden van de stad. Diner in een gezellig restaurant.
2e dag – donderdag 21 maart
Vanochtend bezoeken we de Alte Nationalgalerie,
waarin de tijdgenoten van Wagner een belangrijke
plaats innemen. Het historismus viert hier hoogtij
en u komt de meester zelf ook nog tegen aan de
wand en op een sokkel! Vandaag gaan we naar
Lohengrin, een echte Duitse romantische opera,
belangrijk - net als Meistersinger en Tristan und
Isolde - voor de opkomende belangstelling voor de
Duitse middeleeuwen. Na de lunch en de inleiding
gaan we luisteren naar het wel en wee van Elsa en
Lohengrin. U hoort Klaus Florian Vogt als Lohengrin
(hij zingt ook de Lohengrin van Bayreuth),
Hans-Peter König als Heinrich der Vogler, Ricarda
Merbeth als Elsa, Christine Goerke als Ortrud en
Gordon Hawkins als Telramund.
3e dag – vrijdag 22 maart
Een gedeelte van de dag is ter vrije besteding. U
kunt eventueel een bezoek brengen aan de Berliner
Zoo. Ons ‘klasje’ behandelt dit keer de Meistersinger,
de enige komische opera van Wagner. Geen
vragende vrouwen of ridders met een zwaan, maar
middeleeuwse mensen van vlees en bloed, die elkaar
met gezangen de loef af willen steken.
Richard Wagner
Scène uit de Meistersinger
Centraal staat het meisje Eva, dat uiteindelijk haar
bestemming zal vinden bij een jonge edelman,
Walther von Stolzing. De oude schoenlapper Hans
Sachs heeft het nakijken.
Robert Holl zingt de schoenmaker, een rol die hem
op het lijf is geschreven. Robert Dean Smith zingt
Walther. De mooie rol van Eva is op dit moment
nog niet ingevuld.
4e dag – zaterdag 23 maart
Vandaag hebben we alweer onze laatste opera, maar
dat is er dan ook wel een van wereldformaat.
Al in het voorspel laat Wagner ons naar verlangen
smachten, net zoals later Tristan en Isolde. Het is
het verlangen naar de harmonische oplossing, het
zoeken naar de basis tonica, die ons steeds wordt
voorgespiegeld en dan weer ontsnapt. In een soort
‘Endlose Melodie’ tovert Wagner ons deze eindeloze
zoektocht voor, die pas helemaal aan het einde van
de opera haar doel bereikt. Zowel op het toneel
is er een gevoel van ‘Erlösung’, als ook bij ons, de
toeschouwer.
Vanochtend krijgt u een inleiding tot Tristan und
Isolde en het verhaal over de toverdrank die het
onmogelijk maakte om niet van elkaar te houden.
Hierna hebben we wat vrije tijd en onze warme
lunch. Tristan wordt gezongen door Stephen Gould,
Isolde door Violeta Urmana, die enige jaren geleden
de overstap van mezzo naar gewone sopraan heeft
gemaakt. Samuel Youn is Tristans vertrouweling
Kurwenal en de korte maar zeer emotionele rol van
de bedrogen König Marke wordt gezongen door
Peter Rose.
Cultoura 154 13 november 2012
5e dag – zondag 24 maart
We bezoeken Slot Charlottenburg. Het is een
beeldschoon stadspaleis met een fraaie, door de
beroemde tuinarchitect Linee aangelegde tuin.
U heeft vervolgens ruim tijd om in de gezellige
omgeving van het hotel rond te wandelen. Veel
winkels zijn er op zondag geopend. In de loop van
de middag vertrekken we naar het vliegveld voor de
terugvlucht per KLM-lijndienst naar Amsterdam.
Aankomst ca. 19.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.395,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 160,-.
Inbegrepen
• ontbijten, 3 lunches en 1 diner
• goede toegangskaarten tot de
3 opera’s
• luchthavenbelastingen € 117,-
per persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Toegangskaarten
In verband met de vroegtijdige betaling
van de bestelde toegangskaarten geldt
voor deze reis een extra aanbetaling
van € 300,- per persoon.
Reisleiding
Zie pagina 53.
MUZIeK

MUZIeK
Paasfestival in een stijlvolle ambiance
Muziekfeest Baden-Baden
4-daagse muziekreis van 30 maart t/m 2 april 2013 o.l.v. dr. eveline Nikkels
Baden-Baden is in enkele jaren uitgegroeid tot een begrip in de internationale muziekwereld waar bekende musici
regelmatig acte de présence geven, reden waarom Sir Simon Rattle heeft besloten hier jaarlijks zijn Paasfestival
te gaan vieren en Salzburg daarvoor vaarwel te zeggen. Tijdens de komende paasdagen zal de Berliner
Philharmoniker o.l.v. Sir Simon Rattle een aantal concerten geven, waaronder de Tweede Symfonie van Gustav
Mahler. Het absolute hoogtepunt zal de opvoering van de opera ‘Die Zauberflöte’ zijn.
U beleeft dit alles in het akoestisch zo mooie Festspielhaus van het heerlijke, intieme Baden-Baden.
Simone Kermes zingt de Koningin van de Nacht
in Die Zauberflöte
1e dag – zaterdag 30 maart
Redelijk vroeg vertrek per comfortabele, rechtstreekse
IC-trein vanaf Amsterdam, Utrecht of
Arnhem naar Karlsruhe en vandaar per tou-
ringcar naar het nabijgelegen Baden-Baden. We
installeren er in het goede middenklasse hotel
Albarin. Na het diner begeven we ons voor de
eerste maal naar het Festspielhaus voor een
‘muziekfeest’, waarbij de Berliner Philharmoniker
zich in vele facetten presenteert. Zo hoort u de
Philharmonische Camerata Berlin, het Bläserquintet,
de Blechbläser en hun twaalf cellisten!
Een ware staalkaart van dit orkest, dat zichzelf
nog altijd het beste van de wereld noemt! Het is
een verrassingsconcert met muziek van alle tijden
en van alle windstreken, een lust voor het oor.
2e dag – zondag 31 maart (1e Paasdag)
Vanochtend maken wij een oriënterende wandeling
door de gezellige stad, waar de Romeinse
keizer Caracalla al verbleef om er van de geneeskrachtige
bronnen te genieten. Dit Kurort werd
na de Franse Revolutie ontmoetingsplaats voor
de groten der aarde. Evenals koningen, prinsen
en kunstenaars uit de negentiende eeuw, flaneren
wij er over de Lichtentaler Allee. ’s Middags
krijgt u een inleiding tot de Tweede Symfonie
van Mahler, genaamd de Opstandingssymfonie,
die vanavond door de Berliner Philharmoniker
o.l.v. Sir Simon Rattle ten gehore wordt
gebracht. Geënt op het idee van de koorsymfonie
(de Negende van Beethoven) voegt Mahler in
deze symfonie solostemmen en koor toe die
een belangrijke boodschap uitdragen. Zoals
de bijnaam al zegt: het is een symfonie waarin
de gedachte aan de Opstanding centraal staat.
Bijzonder is dat Mahler in deze symfonie zijn
denkbeelden over hoe het ons vergaat na de dood
met ons wil delen. Om dit te verduidelijken heeft
hij eigen teksten toegevoegd aan het slotkoor,
dat gebaseerd is op de Auferstehungshymne
van Klopstock. De kwintessens is het “Sterben
werd’ich zu leben”! Na afloop diner in het hotel.
3e dag – maandag 1 april (2e Paasdag)
Een rustige ochtend om het heerlijke Kurort
verder te verkennen of om een wandeling te
Cultoura 154 14 november 2012
maken in de bergen. Na de gezamenlijke warme
lunch begint een ‘klasje’ over Die Zauberflöte,
onze opera van vandaag. Ook in Die Zauberflöte
houden we ons met een filosofisch thema bezig
en wel de strijd tussen Goed en Kwaad, tussen
Licht en Donker. De Koningin der Nacht is de
donkere kracht, Sarastro (een omvorming van
de naam Zarathustra) de Koning van het Licht.
Via initiatieriten kunnen mensen het Licht
bereiken, het Licht waar overigens ook Mahler
in zijn Auferstehungssymfonie naar op zoek is.
Sir Simon Rattle dirigeert wederom de Berliner
Philharmoniker. Solisten zijn onder meer
Simone Kermes als Koningin van de Nacht,
Pavol Reslik zingt de rol van Tamino en Kate
Royal Pamina.
4e dag – dinsdag 2 april
We bezoeken het Frieder Burda-museum, dat
een beroemde collectie moderne kunst bezit,
maar ook steeds weer extra tentoonstellingen
weet te organiseren. Het gebouw op zich is al een
bezichtiging waard. Na ruim vrije tijd, waarin u
heerlijk kunt wandelen, winkelen en lunchen op
een van de vele terrassen in de kleine maar zo
verzorgde stad, vertrekken wij in de loop van de
middag naar Karlsruhe en vandaar per IC-trein
naar Nederland. Omstreeks 21.00 uur arriveren
wij in Arnhem, omstreeks 21.30 uur in Utrecht
en omstreeks 22.00 uur in Amsterdam.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.275,- per persoon
Toeslag 1-persoonskamer
€ 120,-
Inbegrepen
• 3 ontbijten, 1 lunch en 2 diners
• goede toegangskaarten tot de
2 concerten en de opera
• treinretour vanaf Amsterdam, Utrecht
of Arnhem naar Karlsruhe, v.v.
(toeslag 1e klas op aanvraag)
• verder inclusief, zie pagina 54.
Toegangskaarten
In verband met de noodzakelijke vroegtijdige
betaling van de bestelde toegangskaarten,
geldt voor deze reis een extra
aanbetaling van € 420,- per persoon.
Reisleiding
Zie pagina 53.

een muzikaal sprookje op het water
Savonlinna
6-daagse operareis van 21 t/m 26 juli 2013 o.l.v. dr. eveline Nikkels
Op het sprookjesachtige kasteel Olavinlinna te Savonlinna beleven we twee grote opera’s van Giuseppe Verdi –
‘La Traviata’ en ‘Macbeth’ - en ‘Lohengrin’ van Richard Wagner. Overdag genieten we van de verrukkelijke
ambiance van het Finse land vol meren en eeuwenoude bossen.
1e dag – zondag 21 juli
Omstreeks 12.00 uur vertrek per Finnair-lijndienst,
via Helsinki naar Savonlinna, waar we op de enige
‘opera airport’ ter wereld zullen landen. Om ons
meteen in de stemming te brengen worden we door
een operazanger(es) verwelkomd! We installeren
ons in het heerlijke hotel Herttua in Kerimäki, dat
aan alle zijden omgeven is door water. Diner in het
hotel.
2e dag – maandag 22 juli
Vandaag heeft u ruim tijd om de wandelwegen
rondom ons hotel te verkennen.
U krijgt een uitgebreide inleiding over de succesopera
van Giuseppe Verdi, La Traviata, die
we vanavond na het diner zullen bijwonen. Verdi
schreef drie belangrijke opera’s, die wel het triologia
populare genoemd worden: Rigoletto, Il Trovatore
en La Traviata. Zowel de Rigoletto als La
Traviata zijn gebaseerd op Franse romans, waarbij
La Traviata zelf naar waarheid getekend is door
Alexandre Dumas. Zijn roman ‘La dame aux camélias’
beschrijft een affaire, naar men zegt, uit zijn
eigen leven! De locatie voor La Traviata in het kasteel
in Savonlinna is natuurlijk op zich al geweldig.
U bereikt het kasteel via een loopbrug die soms
openstaat voor het scheepsverkeer. In dat geval
wachten wij rustig, samen met het orkest, tot we
kunnen oversteken.
3e dag – dinsdag 23 juli
Vanochtend bezoeken wij de houten kerk van Kerimäki,
die claimt de grootste ter wereld te zijn. U
kunt daar ook winkelen. Na ruim vrije tijd zullen
wij ons tijdens het ‘klasje’ verdiepen in de dramatische
geschiedenis van Macbeth en de prachtige
muziek van Verdi.
Scène uit Macbeth
Kasteel Olavinlinna
Verdi was dol op de toneelstukken van William
Shakespeare en in Macbeth vond hij de kans om
alle gruwelijkheden en menselijke verhoudingen
tot en met een waanzinsscène op muziek te zetten.
De torentrans van het kasteel van Savonlinna is de
gedroomde locatie voor juist deze opera. ’Dispair
and die’ heet het bij Shakespeare, wij zullen huiveren!
’s Avonds gaan wij voor de tweede maal naar
ons kasteel.
4e dag – woensdag 24 juli
We bezoeken vanochtend Savonlinna en het kasteel.
Na een rustige middag in de mooie omgeving van
het hotel en inleiding en diner, zullen we vanavond
in Savonlinna Lohengrin van Richard Wagner bijwonen.
Waar de heldin van La Traviata de dood
vond in de toen veelvuldig heersende ‘vliegende
tering’ raakt de heldin van Lohengrin verstrikt in
haar eigen nieuwsgierigheid; ook hier loopt het
verhaal niet goed af.
5e dag – donderdag 25 juli
Tijdens een dagtocht bezoeken wij de markt in
Savonlinna en maken we een boottocht naar het kunstencentrum
Retretti. Via een ingenieus gangenstelsel
vol kunstwerken lopen we naar een ondergrondse
concertzaal! Maar ook boven de grond bevindt zich
een interessant museum. De terugweg leidt door de
eeuwenoude bossen. Afscheidsdiner in het hotel.
Cultoura 154 15 november 2012
6e dag – vrijdag 26 juli
Nog een laatste ochtend om in het meer te zwemmen
of een wandeling te maken, voordat de zanger(es)
ons weer uitzwaait. Met een tussenstop in Helsinki
arriveren wij per Finnair-lijndienst in de vroege
avond weer in Amsterdam.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 2.195,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 210,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• goede toegangskaarten tot de
drie opera’s
• luchthavenbelastingen € 143,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Toegangskaarten
In verband met de betaling van de
bestelde toegangskaarten geldt voor
deze reis een extra aanbetaling van
€ 420,- per persoon.
Reisleiding
Zie pagina 53.
MUZIeK

MUZIeK
Wilhelm Müller
De melancholieke molenaar
Velen weten dat de hoofdpersoon van ‘Dichterliebe’ van Franz Schubert
de dichter Heine zelf was, die leed onder een ongelukkige liefde. Veel
minder bekend is dat ook Schuberts ‘Die schöne Müllerin’ gebaseerd is
op een mislukte relatie van de dichter Wilhelm Müller met Luise Hensel.
De melancholie van de molenaar is dus in werkelijkheid de melancholie
van Wilhelm Müller.
eveline Nikkels
Schubert heeft ons twee grote liederencycli nagelaten:
‘Die schöne Müllerin’ en ‘Winterreise’,
allebei op tekst van de ‘minor poet’ Wilhelm
Müller, die ook zeker ‘minor’ gebleven zou zijn
als zijn verzen niet door de goddelijke vonk van
Schuberts muziek waren aangestoken. De basis
vormen de in 1821 verschenen gedichtenbundel
‘Sieben und siebzig Gedichte aus einen hinterlassenen
Papieren eines reisenden Waldhornisten’
en natuurlijk is de waldhoornblazer een
‘pseudoniem’ van Wilhelm Müller. Dat de hoorn
van de jager zo’n belangrijke rol in ‘Die schöne
Cultoura 154 16 november 2012
Müllerin’ zou gaan spelen was alleen maar mooi
meegenomen!
Gezelschapsspel
‘Die schöne Müllerin’ dankt haar eerste ontstaan
niet aan Wilhelm Müller, maar aan een gezelschapsspel
onder de naam ‘Rose, die schöne Müllerin’
dat in het huis van de Berlijnse staatsraad
Von Staegemann werd opgevoerd. De aanwezigen,
allen vrienden des huizes, kregen een rol
toebedeeld en natuurlijk kreeg Wilhelm Müller
(what’s in a name!) de rol van de molenaar. Luise,
die overigens de zuster was van Wilhelm Hensel,
de latere man van Fanny Mendelssohn-Bartholdy
en een groot vriend van Müller, speelde de jager.
Luise kreeg niet de rol van de molenaarsdochter,
misschien omdat haar karakter niet strookte met
dat van deze niet zo sympathieke jonge dame!
Luise was (te) dol op haar broer, zij is voor zover
wij weten ‘kuis’ gestorven. Voor toen was het
juist de onbereikbaarheid van de geliefde, die
Müller inspireerde tot zijn gedichten. Overigens
typisch iets voor de Duitse romantiek, waarin
de onvervulde verlangens dé inspiratiebron zijn
geweest voor zowel de dichtkunst, de schilderkunst
en natuurlijk voor de muziek.
Onvervulde verlangens
Daar waar in de oorspronkelijk ‘Rose’ een aantal
figuren meespelen, heeft Wilhelm Müller in
zijn concept het verhaal teruggebracht tot de
arme molenaar en de mooie molenaarsdochter.
De jager speelt slechts een rol – weliswaar een
belangrijke - op de achtergrond. Bovendien is de
mooie molenaarsdochter niet letterlijk aan het
woord. Zij spreekt zich één keer uit over het weer
en zij is de ‘aangever’. De echte gesprekspartner is
de beek, het klankbord dat in zijn rustig dan wel
wild ruisen een antwoord geeft op de vragen van
de verliefde molenaar.
Ook dit is weer een typische ‘topos’ van de Duitse
romantiek. Als men naar de schilderijen van
bijvoorbeeld Waldmüller kijkt, ziet men overal
beken stromen! Dat de beek ook als een ‘nixen’
(de waternimf, die met haar gezang gelijk een
Loreley de mannen naar haar afgrond lokt) kan
zingen van liefde en dood, is in het geval van
Wilhelm Müller en zijn gedichten voor beide
cycli, maar met name voor ‘Die schöne Müllerin’
een uitgemaakte zaak: Eros en Thanatos, Tod
und Erlösung.
Interessant is dat Luise Hensel zelf ook niet
onverdienstelijk kon dichten. Haar broer Wilhelm
is beroemd geworden als tekenaar met zijn
prachtige portretten van Fanny Mendelssohn en
hun zoontje Sebastian alsmede ook het dramatische
doodsportret van Felix Mendelssohn. Luise
heeft zich mogen bekwamen in de dichtkunst.
In Müllers dagboek, dat natuurlijk vol staat van
onvervulde verlangens, die schielijk weer onderdrukt
moeten worden lezen wij ook hoe zij samen
hun gedichten lezen. “Ik voel haar arm naast de
mijne en voel mijn hartstocht groeien, maar nee,
vlak daarna denk ik aan haar als een zuster…”.
Een bijzondere inspiratiebron dus voor de dan
pas 21-jarige Müller-molenaar.
Maar als niet Franz Schubert bij de melancholieke
woorden een dito muziek zou hebben
geschreven zou de Wanderbursche van Müller
nooit de concertpodia hebben bereikt, waar hij
een schitterend huis heeft gevonden. Luise zei
dank!

Vier concerten in een idyllische omgeving
Schubertiade
5-daagse muziekreis van 18 t/m 22 juni 2013 o.l.v. dr. eveline Nikkels
In het Oostenrijkse plaatsje Schwarzenberg wordt sinds jaar en dag een Schubertiade, geheel in de geest van de
naamgever Franz Schubert, georganiseerd. In het land met lieflijke bergen en glooiende weiden wanen we ons in
de tijd van Schubert. Befaamde pianisten zoals Till Fellner en Paul Lewis staan garant voor prachtige pianoconcerten.
Daarbij hoort u liederen van Schubert en geestesgenoten en de beroemde cyclus ‘Die Schöne Müllerin’.
Carlos Guastavino. In dit recital kunnen wij mooi de
lijn volgen van de liedkunst van de pre-romanticus
Schubert die aan het eind van zijn leven met zijn
late liederen al de weg wees naar de romantici
Schumann en Brahms. Deze laatste is op zijn beurt
weer een schakel naar de late romantiek van Gustav
Mahler. Omdat Bernarda Fink Argentijnse van
geboorte is, zullen wij genieten van liederen in haar
volkstaal! Na het diner gaan we voor de eerste maal
naar de Angelika-Kauffmann-zaal.
2e dag – woensdag 19 juni
Vanochtend hebben we ons ‘klasje’ dat het concert
van vanmiddag behandelt. Na ruim vrije tijd horen
we in Schwarzenberg de pianist Paul Lewis met een
geheel aan Schubert gewijd programma. U hoort de
Sonate c-Moll, D958, de Sonate A-Dur, D959 en de
Sonate B-Dur, D960.
Dit zijn sonates uit het zogenaamde ‘Spätwerk’
van Schubert. U ziet dat ook aan de late Deutsch
nummers die elkaar opvolgen. Samen met het
strijkkwintet en de liedcyclus Schwanengesang is
het Schuberts zwanenzang, een muziek in het zicht
van de onafwendbare dood. Verzet en berusting
wisselen elkaar af in een niet aflatende stroom van
mineur en majeur wendingen. Na afloop genieten
we van een ontspannen diner in ons hotel.
Cultoura 154 17 november 2012
vanavond zullen horen door de tenor Maximilian
Schmitt, die wordt bijgestaan door pianist Gerold
Huber. Die Schöne Müllerin is Schuberts eerste grote
liedcyclus op tekst van Wilhelm Müller. Het verhaal
van de eenzame jongeling die het meisje dat hij
bemint niet kan krijgen, is van alle tijden.
4e dag – vrijdag 21 juni
Een rustige ochtend met een inleiding tot het middagconcert.
U kunt per gondel de bergen ingaan of
heerlijk op een terras zitten om na te genieten van
het droevige verhaal van de jonge molenaar. Zoals
wij ook bij het liederenrecital een staalkaart kregen
van de ontwikkeling van de liedkunst, zo trekken
wij in het concert van de pianist Till Fellner de lijn
door van Bach via Mozart en Haydn naar Schumann.
In zijn symphonische etuden klinkt op de
piano een heel orkest!
Na het middagconcert genieten wij van een ontspannen
diner.
Franz Schubert (1797 – 1828)
5e dag – zaterdag 22 juni
De terugreis naar het vliegveld van Zürich wordt
onderbroken door een tochtje over de bovenloop
1e dag – dinsdag 18 juni
van de Rijn, van Stein am Rhein naar Schaffhausen.
Na een ochtendvlucht per KLM-lijndienst naar
Als de tijd het toelaat drinken wij nog wat met uit-
Zürich rijden we naar het Oostenrijkse Bad Reuthe,
zicht op de watervallen.
waar we ons installeren in het eersteklas Kurhotel
Aan het begin van de avond begint onze recht-
dat ook een heerlijk zwembad met warm bronwater 3e dag – donderdag 20 juni
streekse terugvlucht per KLM-lijndienst naar
heeft! Na enige vrije tijd verzamelen we voor de We gaan vanochtend naar Schwarzenberg, ditmaal Amsterdam, waar we om omstreeks 19.15 uur
inleiding tot het concert van vanavond, een zangre- voor een bezoek aan het Angelika Kauffmann- verwachten te landen.
cital met Bernarda Fink, mezzosopraan, en Marcos museum. Zij was niet alleen een voortreffelijk
Fink, basbariton. Op het programma staan com- schilderes maar ook een bijzonder geëmancipeerde
posities van Johannes Brahms, Robert Schumann,
Franz Schubert, Gustav Mahler, Aston Piazzolla en
vrouw. Na een rustige middag, verzamelen we
voor de inleiding tot Die Schöne Müllerin die we ReISGeGeVeNS
Reissom
De idyllisch gelegen Angelika-Kauffmann-zaal in Schwarzenberg
€ 1.675,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 35,-.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 180,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• goede toegangskaarten tot vier
concerten
• luchthavenbelastingen € 135,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Toegangskaarten
In verband met de betaling van de
bestelde toegangskaarten geldt voor
deze reis een extra aanbetaling van
€ 300,- per persoon.
Reisleiding
Zie pagina 53.
MUZIeK

HISTORIe
De bakermat van het koninkrijk Marokko
Marrakech en omgeving
8-daagse standplaatsreis van 10 t/m 17 maart 2013 o.l.v. dr. Heimerick M.J. Tromp
La Ville Rouge, de onsterfelijke stad, heeft vele aspecten die een bezoek onvergetelijk maken. Niet voor niets
staat de medina op de werelderfgoedlijst van de Unesco, maar ook de wijze waarop de middeleeuwen de
éénentwintigste eeuw ontmoeten is zeer boeiend. Prachtige boulevards met palmen en rozen, excellente
restaurants in fraai gerestaureerde paleizen; het lijkt moeiteloos te kunnen bestaan naast het gewone dagelijkse
leven met zijn ezelkarretjes, de muntverkoper en de donderdagse rommelmarkt.
1e dag – zondag 10 maart
In de loop van de middag vertrek van Schiphol per
rechtstreekse Transavia-lijndienst naar Marrakech,
waar we ons installeren in het eersteklas hotel Kenzi
Farah.
Inleiding over de geschiedenis van Marokko en
diner in het hotel.
2e dag – maandag 11 maart
Onze stadsverkenningen beginnen met bezoeken
aan de 19 e -eeuwse paleizen El Bahia en het Museum
Dar Si Said met rijkversierde interieurs en prachtige
voorbeelden van houtsierkunst. ’s Middags worden
we rondgeleid in het Dar Tiskiwin van de Nederlandse
antropoloog Bert Flint en maken we kennis
met de geschiedenis van de berbers en het diepe
zuiden van Marokko.
Vanavond gaan naar het beroemde plein Jemaa
El Fna, het kloppend hart van de stad dat al meer
dan duizend jaar - zoals men zegt - nooit zonder
menselijk vertier, handel en vooral veel wandel is
geweest. Om goed in de sfeer te komen dineren we
in een befaamd restaurant.
3e dag – dinsdag 12 maart
Vandaag maken we een mooie tocht door de bergen
naar het land van de berbers (of amazigh). We
genieten er van de natuur met de vergezichten en
pauzeren in Ourika voor een lunchpauze op een
idyllische plek. Terug in Marrakech dineren wij in
het hotel.
4e dag – woensdag 13 maart
De dag begint in de medina met een bezoek aan
het Musée de Marrakech, een oud paleis dat in zijn
De 12 e -eeuwse minaret Koutoubia
oorspronkelijke glorie is hersteld. Meestal is er ook
een tentoonstelling van moderne Marokkaanse
kunst. Vervolgens bezoeken we het Musée de la Photographie,
dat een prachtig beeld geeft van het oude
Marokko. Een hoogtepunt van islamitische bouwkunst
is de Medersa, de oude koran(hoge)school.
We bezoeken ook het oudst bewaarde monument
van Marrakech, de Koubbah.
We dineren in een oude caravansérail, de Fondouk,
waar zowel delicieuze Europese als heerlijke Marokkaanse
spijzen worden geserveerd.
5e dag – donderdag 14 maart
We maken vandaag een excursie naar het aan zee
gelegen stadje Essaouira, waar de Portugese invloed
vooral in de architectuur herkenbaar is. De havenstad
leeft voor een deel van de visserij maar tegenwoordig
is Essaouira ook zeer geliefd bij surfers uit
de hele wereld vanwege zijn stranden en zeewind.
Na de lunchpauze heeft u er ruim vrije tijd.
6e dag – vrijdag 15 maart
De dag staat geheel in het teken van tuinen en
parkaanleg.
We maken een tocht door de Palmeraie en drinken
koffie bij het Royal Golf Palace. We bezoeken ook
een klein maar fijn museum voor moderne kunst
en daarna de uitgestrekte tuinen van Agdal. We zien
er de geometrisch aangelegde plantages met olijfbomen,
orangers en een eeuwenoud geavanceerd
bewateringssysteem, dat gevoed wordt door een
immens waterbekken dat bij een antiek paviljoen
van de pasja ligt. Ten slotte bezoeken we de botanische
tuin van Yves St. Laurent, de jardin de Majorelle
die door de kunstschilder Majorelle (begin 20 e
eeuw) werd aangelegd. We vinden er naast Europese
ideeën allerlei typisch Arabische elementen. Hier
bezoeken we ook het Musée Berbère, dat in 2011
geopend werd, een bijzonder particulier initiatief
van Pierre Bergé, de partner van Yves St. Laurent.
We sluiten de dag af met een borrel en een hapje in
een stukje Nederlands Marokko, een kleine riad in
een moderne résidence net buiten de stadsmuren.
7e dag – zaterdag 16 maart
Vanochtend gaan we naar de resten van de grote
moskee met de 12 e -eeuwse Koutoubia, de minaret
die model stond voor de Giralda van Sevilla. We
bezoeken het Dar Chorfa, een 17 e -eeuws paleisje van
een adellijke dame, geheel gerestaureerd en omgetoverd
tot cultureel centrum. De middag is ter vrije
besteding. Aan te raden is onder meer een bezoek
aan de moderne Europese stad, Guéliz, destijds
door de Fransen aangelegd met diverse gebouwen
in art-déco stijl. Diner in het ‘Maison Arabe’, een
Cultoura 154 18 november 2012
Entree van een van de graven van de Saadiërs
van de eerste Marokkaans-Europese restaurants
met niet alleen een uitstekende keuken, maar ook
een aangename ambiance ‘pour le plaisir des yeux’!
8e dag – zondag 17 maart
Wij bezoeken vanochtend de magnifiek gebeeldhouwde
graven van de dynastie van de Saadiërs en
besluiten onze bezoeken met een wandeling door
de tuinen van de Menara. Na een rustige middag
begint ’s avonds de terugvlucht per Transavialijndienst
via Agadir naar Schiphol. Aankomst na
middernacht, omstreeks 01.30 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.595,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 195,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• luchthavenbelastingen € 42,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.

Het eiland van Afrodite
Noord-Cyprus
8-daagse standplaatsreis van 1 t/m 8 april 2013 o.l.v. dr. Karel Innemée
Op deze reis maken we kennis met de rijk geschakeerde geschiedenis van bijna 10.000 jaren met antieke steden,
Byzantijnse en Islamitische monumenten en de sporen van de kruisvaarders.… Van alles zullen we voorbeelden te
zien krijgen.
Cyprus fascineert, trekt aan. Niet alleen
nu, maar al duizenden jaren. Als meest
oostelijke eiland in de Middellandse
Zee ligt het maar 72 kilometer van de
kust van Turkije. Ook Egypte ligt relatief
dichtbij en het verbaast dus niet dat
bijna alle volkeren uit het oostelijke
mediterrane gebied ooit wel hun oog
op Cyprus hebben laten vallen. Het
eiland is vruchtbaar, aantrekkelijk en
strategisch gelegen. Myceners, Egyptenaren,
Feniciërs, Arabieren en kruisvaarders,
ze hebben er allemaal hun
sporen nagelaten. Voor de toerist die
niet alleen natuur en strand, maar ook
cultuur zoekt, is het een ideale plaats.
In 1974 maakte de Turkse invasie op op
Noord-Cyprus voorlopig een eind aan
het ongestoorde toerisme daar.
Maar hoewel de spanningen
tussen het Griekse en en Turkse
deel van het eiland nog
steeds hier en en daar voelbaar
zijn, is het nu nu geen geen
enkel probleem probleem meer meer
om ook op het noordelijk
deel van eiland de
monumenten te bezoeken.
1e dag – maandag 1 april
Heenreis
Tegen het middaguur vertrek per
Turkish Turkish Airlines-lijndienst van van
Amsterdam, via Istanbul naar het
vliegveld Ecran bij Lefkosa. Vervoer
naar het aan zee gelegen,
luxueuze hotel The Colony
Palace te Kyrenia, Kyrenia, waar
we gedurende de
gehele reis logeren.
Diner, evenals de
volgende dagen,
in het hotel.
2e dag –
dinsdag 2 april
Çatalköy en Kyrenia
We We beginnen met een bezoek bezoek
aan het islamitische pelgrimsoord
Hazreti Ömer Tekke in Çatalköy.
Dan rijden rijden we het bergland in om
de imposante overblijfselen van
het kasteel kasteel St. Hilarion te bekijken.
Afrodite, marmer, uit de Romeinse
periode
’s Middags verkennen wij Kyrenia (Girne), een stad
met een oude geschiedenis die teruggaat tot de 10 e
eeuw voor Chr. We bekijken er o.m. het fort met het
daarin gevestigde museum. Tot slot gaan we naar
het bergdorpje Bellapais, ooit de woonplaats van de
schrijver Lawrence Durrell, maar vooral bekend om
de monumentale abdij.
3e dag – woensdag 3 april
Famagusta en Salamis
Salamis was ooit één van de rijkste havenplaatsen
van het eiland. De stad werd in de 11e eeuw voor Chr.
gesticht en bleef tot in de 4e eeuw van onze jaartelling
een stad van betekenis. Over een enorme oppervlakte
(bijna acht vierkante kilometer) bevinden
zich resten, waaronder een theater, thermen en een
renbaan. Na de verwoesting van Salamis door de
Arabieren in de 7e Arabieren in de 7 eeuw ontwikkelde het naburige
Famagusta zich en werd een belangrijke kruisvaardersvesting.
Hier bezoeken we onder meer de
gotische Sint Nicolaaskerk, thans in gebruik
als moskee.
4e dag – donderdag 4 april
Nicosia
De hele dag brengen we door in Nicosia
(Lefkosia), waar we zowel het noordelijke
(Turkse) als het zuidelijk (Griekse) deel
van de stad bezoeken. Ook hier bevinden
zich diverse kerken uit de kruisvaarderstijd,
een belangrijk archeologisch museum en
het aartsbisschoppelijk museum met een
belangwekkende iconenverzameling.
5e dag – vrijdag 5 april
Antiphonitis
Vandaag een rustig programma
met een bezoek aan het klooster van
Antiphonitis. De geschiedenis van dit
prachtig gelegen en qua architectuur en
frescokunst interessante klooster gaat
terug tot het einde van de 12e 5e dag – vrijdag 5 april
Antiphonitis
Vandaag een rustig programma
met een bezoek aan het klooster van
Antiphonitis. De geschiedenis van dit
prachtig gelegen en qua architectuur en
frescokunst interessante klooster gaat
terug tot het einde van de 12 eeuw.
De middag is ter vrije besteding.
6e dag – zaterdag 6 april
Karpasia
Vandaag bezoeken we het noordoostelijke
deel van het eiland, Karpasia (Karpaz)
geheten. Hier bevinden zich talloze kloosters
en kerken, waarvan we een aantal bezoeken,
zoals Panagia Theotokos en het Andreas-klooster.
Verder gaan we naar Agia Trias met zijn vroegchristelijke
basilica met vloermozaïeken en het
Kantara-kasteel.
7e dag – zondag 7 april
Soli en Vouni
Deze dag staat in het teken van het
Cultoura 154 19 november 2012
Salamis, resten badhuis
westelijke deel van het eiland, met bezoeken aan de
antieke steden Soli en Vouni. Soli heeft o.m. een theater
en een vroegchristelijke basilica. Vouni bestaat
voornamelijk uit een paleiscomplex uit de 5 e /4 e eeuw
voor Chr. Verder gaan we naar Güzelyurt, waar zich
het klooster van St. Mamas (nu museum) bevindt.
8e dag – maandag 8 april
Kyrenia en terugreis
U heeft nog een vrije ochtend alvorens in de loop
van de middag de terugvlucht naar Schiphol per
Turkish Airlines-lijndienst via Istanbul begint.
Aankomst ca. 22.00 uur.
Famagusta, gotische moskee
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.885,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 260,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• luchthavenbelastingen € 137,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
CULTUUR

HISTORIe
Troje
De stad van de Ilias
In 1871 begon de amateur-archeoloog Heinrich Schliemann zijn opgravingen
in de heuvel van Hissarlik vlakbij de Dardanellen in het noordwesten van
Turkije. Dat daar Troje gelegen had, daarvan was hij overtuigd. Daarentegen
meenden de vakgeleerden van zijn tijd dat de Ilias op een sage, misschien
wel een mythe, berustte en dat het zinloos was om naar een historisch Troje te
zoeken. In de Oudheid hadden Grieken in de ruïnes vlakbij de Dardanellen
wél het Troje van Homerus herkend en er vanaf ca. 700 v.Chr. een nieuwe,
Griekse, stad gebouwd, Ilion geheten. Die stad was blijven bestaan totdat
het rond 1300 door de Turken werd verwoest. Schliemann was er zeker van
hier het oude Troje te vinden. Al snel kwamen de eerste schatten – gouden
voorwerpen, vaatwerk – te voorschijn, waarna geleidelijk de meeste, maar
niet alle, geleerden toegaven dat zij zich vergist hadden.
Henk W. Singor
Heinrich Schliemann werd wereldberoemd,
maar bleef omstreden. De zich ontwikkelende
archeologie hekelde zijn amateuristische
en dikwijls destructieve wijze van opgraven.
Bovendien werd in de loop van de tijd
duidelijk dat Schliemann niet altijd eerlijk
of even nauwkeurig was geweest in zijn
opgravingsberichten. Niettemin mag men hem
erkentelijk zijn voor inderdaad baanbrekend
werk.
Cultoura 154 20 november 2012
Acht maal Troje
Schliemann en zijn opvolgers hadden in de heuvel
acht volgende lagen onderscheiden, van Troje I
(beginnend ca. 2900 v.Chr.) tot en met Troje VIIB
(eindigend rond 950 v.Chr). Daarna volgde een gat
in de tijd, waarna hier tegen 700 v.Chr. de Griekse
stad Ilion verrees. Welke van die oudere Trojes,
burchten uit de Bronstijd, was nu het Troje dat in
de Ilias bezongen werd? Troje II bleek een grote
en rijke koningsburcht met vermoedelijk ook een
benedenstad, maar viel veel te vroeg in de tijd
om met het Homerische Troje geïdentificeerd te
kunnen worden. Troje VI was nog groter en rijker
en heeft vestingmuren nagelaten die de bezoeker
nu nog imponeren, maar het ging rond 1250 v.Chr.
door een aardbeving ten onder. Het volgende,
kleinere Troje VIIA moet rond 1180 v.Chr. wél
door mensenhand zijn verwoest. Een gevonden
pijlpunt lijkt op gevechten te wijzen en zo hebben
de meeste archeologen en historici geconcludeerd
dat dit het Troje geweest moest zijn waarover de
Ilias verhaalde.
Mondelinge overleveringen
Tussen de ondergang van Troje VIIA rond 1180
v.Chr. en de compositie van de Ilias ergens tussen
750 en 700 v.Chr. ligt een lange en duistere tijd.
Praktisch zeker is de sagenstof van de Ilias vóór
Homerus mondeling overgeleverd gedurende
enkele eeuwen – en moet de historische aanleiding
tot dat epos hierdoor bijna onherkenbaar
zijn geworden. Zo bleef het lange tijd mogelijk om
ondanks de opgravingen van al die Trojes toch te
ontkennen dat één daarvan iets met het gedicht
van Homerus te maken had. Maar dit laatste lijkt
nu toch wel onmogelijk. In de twintigste eeuw zijn
er namelijk belangrijke ontdekkingen gedaan in
Turkije, waarbij met name het rijk van de Hittieten
aan het licht is gekomen. Hittitische kleitabletten
vermelden een stad Wilusa aan de noordwestrand
van het rijk. Dit kan niet anders dan Ilios zijn, de
andere naam voor Troje (waarvan de naam Ilias
weer is afgeleid). Bovendien berichten de Hittitische
bronnen over het land Achijawa in het
westen en dit moet volgens alle deskundigen op
het land van de Achaioi slaan, zoals de Grieken
bij Homerus vaak genoemd worden. Die Achaioi
traden agressief op tegen de Hittieten en tegen de
Hittische vazal of bondgenoot Wilusa. Als de sage
van de grote Griekse expeditie tegen Troje een
historische kern heeft, dan moet het inderdaad
om een oorlog van de Achaioi tegen Wilusa gegaan
zijn, eindigend met de verwoesting van de stad
rond 1180 v.Chr.
Houten paard?
De Duitse archeoloog Manfred Korfmann heeft
hier van 1988 tot 2005 gegraven en sporen
van een benedenstad met honderden woningen,
omgeven door een gracht (met palissade) aangetroffen.
Al deelt nog niet iedereen zijn interpretatie,
het lijkt er sterk op dat dit Troje inderdaad
meer was dan een burcht. Daarmee wil
allerminst gezegd zijn dat we alle verhalen over
de Trojaanse Oorlog ook als historisch moeten
accepteren – daarvoor is de afstand in de tijd
tot Homerus als gezegd veel te lang. Het Houten
Paard dat de Turkse autoriteiten tot lering en
vermaak van de bezoekers hebben neergezet mag
dan ook verwijzen naar de sage en de poëzie, met
de historische werkelijkheid heeft het vermoedelijk
weinig te maken.

Troje, Homerus en de Griekse cultuur
Westkust Turkije
8-daagse reis van 25 maart t/m 1 april 2013 o.l.v. dr. Henk W. Singor
Onze cultuurhistorische verkenningen beginnen in Istanbul, de keizerstad Constantinopel. Langs beroemde
plaatsen zoals Troje en Pergamon, reizen we richting Efese voor uitgebreide bezoeken aan de imposante
ruïnestad en omgeving.
Wij richten ons op drie cultuurperioden
uit de rijke Griekse (en Grieks-
Romeinse) cultuurgeschiedenis. Allereerst
op de prehistorie en de tijd van
Homerus (tot ongeveer 700 v.Chr.).
Hierin valt ook de grote tijd van het
oude Troje. Vervolgens op de Griekse
beschaving vanaf de archaïsche
tijd, maar met een nadruk op de hellenistische
(Pergamon en Priëne) en
Romeinse periode (Efese) en op de
laat-Romeinse of vroeg-Byzantijnse
periode in Istanbul en gedeeltelijk ook
in Efese.
1e dag – maandag 25 maart
Istanbul
Na een rechtstreekse ochtendvlucht per Turkish
Airlines van Amsterdam naar Istanbul, nemen
wij voor twee nachten onze intrek in het eersteklas
hotel Aziyade. Vanmiddag staat een oriënterende
rondrit per touringcar op het programma.
Welkomstdiner.
2e dag – dinsdag 26 maart
Istanbul
We bezoeken de voornaamste antieke monumenten
van Istanbul, het oude Constantinopel:
de Aya Sofia, de Hippodroom met aangrenzend de
restanten van het keizerlijk paleis en zijn beroemde
vloermozaïeken. ’s Middags gaan we naar het
archeologisch museum.
3e dag – woensdag 27 maart
Via Nicea en Bursa richting Troje
We verlaten de stad per touringcar, steken de
Bosporus over en rijden langs de Aziatische kust van
de Zee van Marmara door het antieke Bithynië langs
beroemde plaatsen uit de oudheid. We bezoeken in
Iznik, het antieke Nicea, ondermeer het Romeinse
theater. In Bursa maken we een korte stadswandeling
en via Cyzicus rijden we naar Çanakkale aan de
Dardanellen (de antieke Hellespont). We logeren in
het eersteklas hotel Iris.
4e dag – donderdag 28 maart
Via Troje naar Pergamon
Vandaag bekijken we de ruïnes van het oude
Troje met minstens acht lagen van verschillende
bewoning boven op elkaar: van het vroege derde
millennium v.Chr. tot de middeleeuwse Byzantijnse
stad. Imposant zijn de vestingmuren van Troje VI
en de resten van Troje VIIA dat zeer waarschijnlijk
het Troje was waarover Homerus verhaalde.
Vervolgens rijden we zuidwaarts en bezoeken
de overblijfselen van het antieke stadje Assos.
We logeren in het eersteklas hotel Halic Park te
Ayvalik.
5e dag – vrijdag 29 maart
Pergamon
’s Ochtends bezichtigen we het buitengewoon
imposante Pergamon, de hoofdstad van de hellenistische
koningen van het gelijknamige rijk dat
hier in de 3 e en 2 e eeuw v.Chr. bloeide. Tempels en
een koninklijk paleis zijn de belangrijkste bouwwerken
op de steile burchtheuvel. Op de helling ligt
een prachtig theater en in de vlakte een beroemd
heiligdom van Asklepios, waar eens de arts Galenos
werkte. De sculpturen van het altaar van Zeus
bevinden zich nu in Berlijn, maar de plaats zelf
biedt meer dan genoeg om een indruk op te doen
van dit antieke cultuurcentrum. Er was een grote
bibliotheek waar voor het eerst op perkament –
afgeleid van Pergamum – werd geschreven. In de
middag rijden we verder via Izmir (het antieke
Smyrna) - volgens een overlevering de geboorteplaats
van Homerus - naar Kusadasi, waar we drie
nachten zullen doorbrengen in het eersteklas hotel
Korumar.
6e dag – zaterdag 30 maart
Efese
Efese (of Efesos), de oud-Griekse metropool was
al in Homerus’ tijd een belangrijke stad, maar
bloeide vooral op in de eeuwen van de Romeinse
heerschappij. Uit de Romeinse tijd dateren dan ook
de meeste monumenten die we er nu nog kunnen
bewonderen, zoals de hoofdstraat met zijn arcaden,
bronhuizen en exedra’s, de Bibliotheek van Celsus
met zijn prachtige gevel, het theater en kerken uit de
Cultoura 154 21 november 2012
Efese, Bibliotheek van Celsus
Late Oudheid. We besluiten de dag met een bezoek
aan het archeologisch museum.
7e dag – zondag 31 maart
Priëne, Milete en Didyma
De excursie begint met een bezoek aan Priëne,
een Griekse stad die vooral in de hellenistische
tijd tot bloei kwam en waarvan nog indrukwekkende
overblijfselen zijn te zien (o.a. het beroemde
raadhuis). Vandaar gaan we door naar de plaats
van het oude Milete, evenals Smyrna en Efese
een stad die al uit Homerus’ tijd dateert en vooral
in de 6 e eeuw belangrijk was als economisch en
cultureel centrum. Het was de stad waar voor
het eerst de Griekse filosofie opbloeide. Even ten
zuiden ervan bevinden zich de geweldige resten
van de grote tempel van Apollo van Didyma, een
van de belangrijkste orakelplaatsen van de antieke
wereld.
8e dag – maandag 1 april
Terugreis
We rijden naar Izmir, waar omstreeks 12.00 uur
de terugreis naar Amsterdam, via Istanbul begint.
Aankomst ca. 17.30 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.375,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 155,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• luchthavenbelastingen € 155,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Dr. Henk W. Singor is historicus en
doceerde Oude Geschiedenis aan de
Universiteit van Leiden.
HISTORIe

HISTORIe
Het Rome van
Constantijn de Grote
De christelijke revolutie in het Romeinse rijk
Op 29 oktober 312 trok Constantijn als overwinnaar de stad Rome binnen.
Het hoofd van zijn verslagen tegenstander – en zwager – Maxentius werd op
een staak in de optocht meegedragen om het publiek ervan te overtuigen
dat een nieuwe keizer de macht in de oude hoofdstad had overgenomen.
Henk W. Singor
Met zijn overwinning had Constantijn zijn heerschappij
vanuit Brittannië, Gallië en Spanje over
Italië uitgebreid. Twaalf jaar later, in 324, zou hij na
een nieuwe burgeroorlog ook het oosten veroveren
om daarna tot zijn dood als enige keizer te regeren.
Die opeenvolgende successen schreef hij toe aan
zijn uitverkiezing door de christelijke god. Vanuit
het verre westen van het rijk had deze hem in
enkele stappen tot alleenheerser over de Romeinse
wereld gemaakt. Want dat de christelijke god hem
had uitverkoren, was sinds zijn overwinning in 312
Constantijns vaste overtuiging. In Rome drukte
de overwinnaar onmiddellijk zijn stempel op de
stad. Dat hadden keizers vóór hem, al dan niet met
geweld aan de macht gekomen, ook gedaan, maar
Constantijn ging verder en propageerde nadrukkelijk
óók het christendom als nieuwe en door
hem zelf begunstigde religie. Tegelijkertijd moest de
herinnering aan Maxentius, die hier zes jaar
geregeerd had, zo veel mogelijk worden uitgewist.
Maxentius had aan de noordoostkant van het
Forum Romanum een schitterende basilica laten
bouwen, een luxueuze hal die allerlei doelen diende,
van openbare rechtspraak tot informele ontmoetingen
van de burgers. Constantijn liet het gebouw
opnieuw inwijden als basilica Constantini en een
kolossaal beeld van een keizer uit de tweede eeuw
omwerken tot een brons-en-marmeren zittende
kolos van hemzelf. De grote marmeren kop die
in het Capitolijns Museum wordt bewaard, stamt
vermoedelijk van dit beeld. Bovenop de kazerne
van Maxentius’ bereden gardetroepen (die zich
tegen Constantijn doodgevochten hadden) liet
de nieuwe heerser een enorme en indrukwekkende
kerk bouwen die als bisschopskerk, dus als
kathedraal van Rome, moest dienen en nadrukkelijk
moest imponeren: de later zo genoemde San
Giovanni in Laterano. Er is in volgende eeuwen
veel aan verbouwd, maar het baptisterium aan de
rand van de kerk moet nog dateren uit de tijd van
Cultoura 154 22 november 2012
haar stichting. Het christendom was nog maar kort
(officieel pas sinds 311) een wettelijk toegestane
religie en de bouw van kerken moest grotendeels
nog beginnen. Daaraan heeft de eerste christelijke
keizer ruimschoots bijgedragen.
Basilieken en kerken van martelaren
De kerk van het Lateraan was een basiliek (van de
basilica-gebouwen afgeleid), dat wil zeggen een
langwerpige ruimte, meestal met twee rijen zuilen
in de lengte. Tegen het einde van zijn regering
zou Constantijn de aanzet geven tot de bouw van
een andere en nog beroemdere basiliek op het
Vaticaan, die van Sint Pieter. Bovendien liet de
keizer aan de christenen zijn goede gezindheid
blijken door op grote schaal begrafeniskerken
te bouwen op en rond de graven van populaire
martelaren. Vele gelovigen wilden namelijk zo
dicht mogelijk bij deze heiligen begraven liggen.
Die martyria lagen zoals alle graven buiten de
stad en zo verrezen onder Constantijns regering
enkele zeer grote kerken die in hun ruimten plaats
boden aan honderden vrome doden, in verschillende
lagen boven elkaar ter aarde besteld. Dat is
het arrangement van de kerk van San Lorenzo aan
de Via Tiburtina, van San Sebastiano aan de Via
Appia (aanvankelijk de Kerk der Heilige Apostelen
geheten) en van de Heiligen Pietro e Marcellino aan
de Via Labicana. Een vergelijkbare begrafeniskerk,
de Sant’Agnese, dateert van even ná Constantijn,
maar de vlakbij gelegen grafkapel voor Constantijns
zuster, de Santa Costanza met de schitterende
mozaïeken, stamt nog uit de regeringstijd van de
keizer. Want behalve de langwerpige basiliek kwam
als tweede grondplan voor een kerk in deze tijd de
rond- of achthoekige bouw op, die uiteindelijk op
het voor-christelijke mausoleum was geïnspireerd,
aangezien het ging om martyria of memoriae,
gedachteniskerken van heiligen of martelaren. Van
na Constantijn, maar uit de vierde eeuw, dateren
andere grote kerken van Rome: de Santa Maria
Maggiore, de Santa Croce in Gerusalemme en San
Paolo fuori le Mura.
Geschenk van de stad
Constantijns kerken omringden het oude stadscentrum
met zijn vele heidense monumenten
die voorlopig intact gelaten werden. Wel verrees
tussen het Forum en het Colosseum in 315 de
beroemde Boog van Constantijn, hem door de
senaat geschonken, waarin de overwinning van de
keizer in 312 heel diplomatiek aan ‘de aanzet van de
godheid’ (instinctu divinitatis) wordt toegeschreven,
een formulering waarin christenen en heidenen het
hunne herkend moeten hebben.

De antieke en de vroeg-christelijke stad
Rome
7-daagse standplaatsreis van 20 t/m 26 mei 2013 o.l.v. dr. Henk W. Singor
Stadswandelingen, veelal buiten de plaatsen waar het massatoerisme zich begeeft, worden afgewisseld met enkele
touringcartochten naar belangrijke monumenten buiten het centrum. Wij zien de spectaculaire getuigenissen van de
Romeinen uit de keizertijd, de monumenten van Constantijn zelf en een aantal prachtige vroeg-christelijke kerken.
Thema van deze reis is de overgang
van de antieke cultuur naar het christendom.
Hierbij speelt Constantijn de
Grote (312-337), de eerste keizer die het
christendom omhelsde, een grote rol.
Zie artikel op de linkerpagina.
Santa Pudenziana, detail apsismozaïek
1e dag – maandag 20 mei
Ochtendvlucht per KLM-lijdienst naar
Rome, waar we ons installeren in het
goed gelegen, eersteklas eersteklas hotel Massimo
d’Azeglio. Bij een welkomstdrankje
krijgt u een een korte inleiding over het het
thema ‘Rome in de overgang van heidendom
naar christendom’. christendom’. We maken
diezelfde middag middag een stadswandeling in
het hart van de stad in het gebied van
de Campo Marzio en bekijken o.a. het het
Pantheon, , waarna we dineren in een gezellig
Romeins restaurant.
2e dag – dinsdag 21 mei
Vandaag bezoeken we eerst het antieke
centrum centrum van de stad: stad: het Forum
Romanum met aangrenzend de Palatijn.
Na de lunchpauze bezichtigen bezichtigen we uitvoerig
de beroemde Boog van Constantijn
en wandelen dan langs het Colosseum
naar de kerk van San Clemente, Clemente, een
Beeld van Constantijn de Grote
vroeg-christelijke kerk die gebouwd is bovenop een
ouder heiligdom voor de god Mithras. Evenals de
volgende drie avonden, kunt u zich bij de reisleiding
aansluiten om gezamenlijk te dineren.
3e dag – woensdag 22 mei
In de ochtend wandelen we langs de keizersfora
naar het Capitool en bekijken we daar het Capitolijnse
Museum. Na de lunchpauze brengen we
een bezoek aan het antieke Forum Boarium en de
vroeg-Byzantijnse kerk van Santa Maria in Cosmedin.
Vervolgens wandelen we verder de Aventijn
op en bezichtigen de vroeg-christelijke kerken
Santa Prisca (waaronder zich ook een mithraeum
bevindt) en de beroemde Santa Sabina.
4e dag – donderdag 23 mei
Per touringcar rijden we naar de buiten de oude
stad gelegen indrukwekkende Sant’Agnese aan de
oude via Nomentana, een grote begrafeniskerk,
opgericht even na Constantijn bij het graf van de
populaire martelares Agnes. Vervolgens bezoeken
we de schitterende Santa Costanza, de grafkapel
voor Constantijns halfzuster Constantia, beroemd
om de schitterende mozaïeken. Na de lunchpauze
bezichtigen we het prachtige Museo Nazionale
Romano dat in het Palazzo Massimo is gevestigd,
waarna de rest van de middag vrij is.
5e dag – vrijdag 24 mei
Onze ochtendwandeling begint met een bezoek
aan de grootse Santa Maria Maggiore, een van de
zeven hoofdkerken van Rome. Vervolgens doen
we de San Giovanni in Laterano aan, de
door Constantijn aan de bisschop van
Rome geschonken kathedraal met zijn
beroemde 4e-eeuwse doopkapel.
We vervolgen onze tocht met
bezoeken aan de kleinere maar
zeer interessante San Prassede en
de prachtige Santa Pudenziana
met het beroemde 4e zeven hoofdkerken van Rome. Vervolgens doen
we de San Giovanni in Laterano
door Constantijn aan de bisschop van
Rome geschonken kathedraal met zijn
beroemde 4
-eeuwse
apsis-mozaïek. We besluiten de dag
met een bezoek aan het terrein van
de oude Thermen van Diocletianus
met het Thermenmuseum.
e-eeuwse doopkapel.
We vervolgen onze tocht met
bezoeken aan de kleinere maar
zeer interessante
de prachtige
met het beroemde 4
apsis-mozaïek. We besluiten de dag
met een bezoek aan het terrein van
de oude Thermen van Diocletianus
met het Thermenmuseum
6e dag – zaterdag 25 mei
Vandaag staan de Cata-
comben van Callixtus
(Callisto), de oudste christelijke
catacomben uit
ca. 200, gelegen aan de Via
Appia, op het programma. Vervolgens
wandelen we een stukje
over de beroemde Via Appia en
bekijken we o.a. de monumenten
die door keizer Maxen- Maxen-
Cultoura 154 23 november 2012
tius, de door Constantijn in 312 verslagen rivaal, hier
zijn opgericht, alsmede de vroeg-4 e-eeuwse grafkerk
van San Sebastiano. De rest van de middag is ter vrije
besteding. Afscheidsdiner in een van de goede lokale
restaurants.
7e dag – zondag 26 mei
Na een laatste stadswandeling in de omgeving van
de Porta Maggiore, heeft u ruim vrije tijd. Op weg
naar het vliegveld brengen we een bezoek aan de
basiliek San Paolo fuori le Mura. Omstreeks 20.00
uur begint de terugreis per KLM-lijndienst naar
Amsterdam. Aankomst ca. 22.30 uur.
Interieur Santa Costanza
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.560,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 310,-.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 450,-.
Inbegrepen
• ontbijten en 2 diners (incl. wijn)
• het boek: Constantijn en de Christelijke
revolutie in het Romeinse Rijk van
Henk Singor, dat in het voorjaar van
2013 verschijnt
• luchthavenbelastingen € 128,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 21.
HISTORIe

KUNST
Het moorse erfgoed
Andalusië
8-daagse reis van 1 t/m 8 april 2013 o.l.v. drs. Herman Holtmaat
Eeuwenlang heeft Spanje onder moorse invloed gestaan, in het huidige Andalusië maar liefst een kleine acht eeuwen.
Het gebied bezit nog prachtige voorbeelden van moorse bouwkunst met als hoogtepunten de schitterende Alcázar
in Sevilla, de Mezquita in Cordoba en het Alhambra in Granada. Na het vertrek van de moren bleef hun invloed nog
lange tijd herkenbaar in de mudéjarstijl die parallel opliep met ‘het nieuwe bouwen’ van de christelijke overheersers,
aanvankelijk nog de gotiek, later de renaissance. In Andalusië komt dat alles samen.
In een aangenaam voorjaarsklimaat bezichtigen wij al dat moois vanuit de standplaatsen Cordoba en Granada.
De voormalige paleisstad Medina Azahara
1e dag – maandag 1 april (2e Paasdag)
Naar Cordoba
Aan het begin van de avond vertrek per rechtstreekse
Transavia-lijndienst van Amsterdam naar
Malaga. Per touringcar reizen we naar Cordoba,
waar we voor vier overnachtingen onze intrek
nemen in het centraal gelegen hotel Al Cordoba
Palace.
2e dag – dinsdag 2 april
Cordoba
Tijdens een uitgebreide kennismaking met de stad
bezoeken we de Mezquita, maken een rondwandeling
door de Juderia met zijn vele nauwe steegjes
en nemen ook een kijkje in de oude synagoge.
Na de lunchpauze gaan we naar de Alcazar – een
van oorsprong versterkt moors paleis – en, niet te
vergeten, de Romeinse brug over de Quadalquivier.
Welkomstdiner in ons hotel.
3e dag – woensdag 3 april
Medina Azahara en Almodovar
Vandaag brengen we een bezoek aan de voormalige
paleisstad Medina Azahara. De bouw ervan begon
in 936, in opdracht van kalief Abd al-Rahman III
die zich kort tevoren tot kalief - plaatsvervanger van
Mohammed - had uitgeroepen.
De stad, met al zijn pracht, was nog maar net
voltooid toen zij in 1031 door een muitende bevolking
werd verwoest. We bezoeken het schitterend
gelegen kasteel Almodovar. Terug in Cordoba is de
rest van de middag ter vrije besteding.
Vanavond – en op 4 en 6 april – zal de reisleiding u
voorstellen doen voor een al dan niet gezamenlijk
diner.
4e dag – donderdag 4 april
Sevilla
Met de hogesnelheidstrein reizen we naar Sevilla.
We bezoeken er onder meer de kathedraal met de
Torre de Oro en de Alcazar en verkennen de steegjes
van de oude moorse en joodse wijken.
5e dag – vrijdag 5 april
Antequera en Parque Natural Torcal
Op weg naar Granada maken we een tussenstop
in Antequera dat behalve een moorse burcht ook
een prachtige renaissance kerk bezit met mooie
artesonado plafonds. ’s Middags maken we een
wandeling in het natuurpark Torcal met zijn
bizarre, eeuwenoude rotsformaties.
In Granada installeren wij ons voor drie overnachtingen
in het eersteklas, centraal gelegen hotel
Melia, waar we vanavond gezamenlijk dineren.
Cultoura 154 24 november 2012
6e dag – zaterdag 6 april
Granada
Vandaag brengen we een bezoek aan het wereldberoemde
Alhambra en de tuinen van de Generalife.
Op het programma staat ook een bezoek
aan de kathedraal en de Capilla Real waar Isabella
en Ferdinand, de katholieke koningen, begraven
liggen. De rest van de dag is ter vrije besteding.
7e dag – zondag 7 april
Nerja en het Albyzin
Via een mooie route langs de uitlopers van de Sierra
Nevada rijden we naar de kust. Ons doel is het
historische stadje Nerja, ook wel het ‘balkon van
Europa’ genoemd. Vanaf de mooi gelegen mirador
is op heldere dagen in de verte de Afrikaanse kust
te zien. Onderweg doen we Lanjarón aan, bekend
om zijn spa én om zijn ligging in de Alpujarras, het
berggebied waar de moren na hun verdrijving uit
Granada heen trokken.
Terug in Granada maken we aan het eind van de
middag een wandeling door de oude moorse stadswijk,
het Albayzin, vanwaar we een prachtig uitzicht
hebben op het Alhambra tegen de achtergrond van
de Sierra Nevada. Aan de voet van de Albayzin
gebruiken we ons afscheidsdiner.
8e dag – maandag 8 april
Alhama de Granada en Malaga
We verlaten Granada en rijden naar het spectaculair
aan een diepe kloof gelegen Alhama de Granada.
De reis wordt voortgezet naar Malaga. Daar biedt
het Castillo de Gibralfaro een mooi uitzicht over de
stad en de haven. We lunchen er en maken een korte
wandeling door de gezellige oude stad alvorens we
ons naar de luchthaven begeven voor de terugvlucht
per Transavia-lijndienst. Aankomst Schiphol ca.
23.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.595,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 320,-.
Inbegrepen
• ontbijten, 1 lunch en 3 diners (incl. wijn)
• luchthavenbelastingen € 47,-per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.

In de voetsporen van Don Quijote, ridderordes en el Cid
Castilië en La Mancha
8-daagse reis van 20 t/m 27 mei 2013 o.l.v. drs. Herman Holtmaat
Spanje, het land van zee en zon, is ook het land van weidse vergezichten, van bergen en diepe ravijnen, van
windmolens en verre kastelen. Het land van de grote verhalen: van de veroveraar El Cid, strijdend tegen moren én
christenen. Het land van dolende ridders en hun schildknapen, van Don Quijote en Sancho, op zoek naar avontuur
en hoofse liefde. Vanuit de strategisch gelegen standplaatsen Toledo en Valencia verkennen we stad en streek en
maken we mooie dagtochten.
1e dag – maandag 20 mei
Naar Toledo
Aan het begin van de middag vertrek per Iberia-
lijndienst naar Madrid en vervoer per touringcar
naar Toledo, waar we onze intrek nemen in het
eersteklas hotel San Juan de Los Reyes.
Diner, evenals de volgende dagen, in ons hotel.
2e dag – dinsdag 21 mei
Toledo
De stad bezit juweeltjes van architectuur uit onder
meer de moorse tijd. We maken een rondwandeling
door de stad en bezoeken onder meer de kathedraal,
de synagogen Del Tránsito en de Santa Maria
la Blanca en het Monasterio San Juan de los
Reyes. En natuurlijk vergeten we niet het beroemde
werk van El Greco ‘De Begrafenis van de Graaf van
Orgaz’ te bewonderen.
Cuenca, casas colgadas
3e dag – woensdag 22 mei
Alcalá de Henares, Chinchon en Aranjuez
Het plaatsje Alcalá de Henares is de geboorteplaats
van Cervantes. Wij bezoeken onder meer
zijn geboortehuis. Het stadje bezit voorts één van
de oudste universiteiten van Spanje, het Colegio
de San Ildefonso met een prachtige, voor Spanje
zo kenmerkende, plateresco-gevel. Via het mooie
plaatsje Chinchon rijden we naar Aranjuez waar
we het koninklijk paleis en zijn groots aangelegde
tuinen kunnen bewonderen.
4e dag – donderdag 23 mei
Cuenca en Uclés
Cuenca is één van de best bewaarde middeleeuwse
stadjes in Spanje. Het is door de moren gebouwd
op een strategische positie bovenop een rots,
vanwaar we uitkijken over een schilderachtige
omgeving. De ‘casas colgadas’ (hangende huizen)
aan de rotsen doen hun naam eer aan. Het kleine
dorpje Uclés, gebouwd rondom de top van een
heuvel, wordt gedomineerd door het Monasterio
de Uclés. Het behoorde tot de ridderorde
van Santiago. Het klooster bezit mooie plafonds
in artesonado-stijl.
5e dag – vrijdag 24 mei
Don Quijote achterna: Consuegra en Almagro
We treden in de sporen van Don Quijote
de La Mancha. We rijden naar het zuiden
richting Consuegra waar we al van verre het
kasteel en de windmolens zien staan waartegen
Don Quijote zou hebben gevochten. Almagro
was vroeger de hoofdvestiging van de ridders
van de Orde de Calatrava. We maken een
wandeling over de ‘plaza mayor’ en brengen daar
of in de nabijgelegen parador de lunchpauze
door. Via een alternatieve route door een
rustig en weids landschap rijden we terug naar
Toledo, waar de rest van de middag ter vrije
besteding is.
6e dag – zaterdag 25 mei
Alarcon en Valencia
Van één van de oudste steden van Spanje,
Toledo, trekken we vandaag via een mooie
route naar het moderne Valencia, de stad van El
Cid. De tocht brengt ons via Mota del Cuervo
met zijn ‘windmolens-à-la-Don-Quijote’ zeven
op een rij, naar San Clemente, een verstild
Spaans stadje met prachtige kerken, burgerpaleizen
en weer zo’n typisch Spaanse ‘plaza
mayor’. Aan het einde van de middag nemen
we onze intrek in het eersteklas hotel Puerta
Valencia in Valencia.
Cultoura 154 25 november 2012
Don Quijote en Sancho Panza
7e dag – zondag 26 mei
Valencia
Valencia, de derde stad van Spanje, gaat door voor
een ‘booming city’ en steekt met de moderne
architectuur van de beroemde Spaanse architect
Calatrava, Barcelona naar de kroon.
We nemen de tijd om de stad te verkennen. Behalve
de middeleeuwse stad met zijn kathedraal, het
gemeentehuis, de markt en het barokke Palacio del
Marqués de Dos Aguas, bezoeken we ook de nieuwe
stad: de Ciutat de les Arts i les Ciences - de stad van
de kunsten en wetenschappen. Afscheidsdiner in
een lokaal restaurant.
8e dag – maandag 27 mei
Na een rustige ochtend vertrekken we naar het
vliegveld van Valencia voor de terugreis per Iberialijndienst
via Madrid naar Amsterdam. Aankomst
ca. 18.30 uur
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.635,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 240,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• luchthavenbelastingen € 155,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
KUNST

MUZIeK
Muziek op ‘Amadeus Diamond’, een ballet en twee grote opera’s
Donaucruise
8-daagse muziekreis van 3 t/m 10 april 2013 o.l.v. operadeskundige erna Metdepenninghen
Ons drijvende hotel, de nieuwe en luxueuze ‘Amadeus Diamond’, voert ons over de Donau van Passau naar
Bratislava, Boedapest, Wenen en door de Wachau. We genieten intussen van lezingen, bezoeken aan de steden en
van een zeer gevarieerd muziekprogramma, zowel aan boord als in de grote theaters van Boedapest en Wenen.
Op het programma staan het ballet ‘Midsummer Night’s Dream’ en de opera’s: ‘Die verkaufte Braut’ en ‘Rigoletto’.
1e dag – woensdag 3 april
Heenreis en inscheping op de Amadeus Diamond
Ochtendvlucht per KLM-lijndienst naar München.
Vandaar gaan we per touringcar naar Passau in
Zuid-Beieren, waar we ons installeren op de Amadeus
Diamond. Dit luxueuze, in 2009 gebouwde
riviercruiseschip met drie dekken en een uitstekend
restaurant, heeft ruime hutten voorzien van een
eigen douche en toilet en tevens o.m. televisie en
telefoon.
De vaartocht begint met een prachtig stukje
van de Donau, de ‘Schlögener Schlinge’. Na het
welkomstdiner wordt ons aan boord het eerste
concert aangeboden.
2e dag – donderdag 4 april
Naar Bratislava
Tijdens onze vaartocht richting Bratislava krijgt
u een inleiding tot het muziekprogramma van
vanavond en het romantische ballet A Midsummer
Night’s Dream, dat u de volgende dag in de Staatsoper
van Boedapest kunt bijwonen.
Na de lunch bereiken wij Bratislava, de hoofdstad
van Slowakije. We maken er een stadsrondrit,
bezoeken de burcht en wandelen langs de barokke
paleizen. ’s Avonds wonen wij een concert bij in de
Klarissenkerk.
3e dag – vrijdag 5 april
Naar Boedapest
Terwijl de Amadeus Diamond richting Boedapest
vaart, maken wij een touringcartocht naar
het stadje Szentendre, het vroegere centrum van
de Grieks-orthodoxe Serviërs en we bezoeken
Esztergom. Het uitzicht over de Donauknie is er
fenomenaal. Vanavond staat in de Staatsoper van
Het luxueuze cruiseschip de ‘Amadeus Diamond’
Boedapest het ballet A Midsummer Night’s Dream
op het programma (facultatief).
De heerlijke muziek van Mendelssohn begeleidt de
wervelende dansers in het rijk van de elfenkoning
Oberon vol verrassingen en magie.
4e dag – zaterdag 6 april
Boedapest
Vandaag maken we ons op voor een stadsrondrit
in het historische hooggelegen stadsdeel Boeda.
We bezoeken er de omgeving van de Matthiaskerk
en het Vissersbastion. In het stadsdeel Pest
rijden we o.m. langs de Parlementsgebouwen
en het Heldenplein.
Vanavond klinkt muziek aan boord.
5e dag – zondag 7 april
Wenen
In de ochtend maar liefst twee lezingen over de opera’s
in Wenen: Die Verkaufte Braut van Smetana en
Rigoletto van Verdi. Aan het einde van de ochtend
arriveren wij in Wenen. We maken vanmiddag een
eerste stadswandeling.
De Volksoper biedt vanavond de voorstelling van
Die Verkaufte Braut van Smetana (facultatief).
Hoe in een Boheems dorp Jenik blijkbaar zijn meisje
Marenka verkoopt aan de huwelijksmakelaar Kezal
komt u te weten in de populairste Tsjechische opera,
vol kleur, humor en meeslepende melodieën.
6e dag – maandag 8 april
Wenen
Samen met de andere gasten van ons cruiseschip
maken we een tocht ‘In het spoor van de grote meesters:
het Wenen van Haydn, Mozart en Beethoven’,
die wordt besloten met een concert in een van de
Cultoura 154 26 november 2012
Weense paleizen. ’s Middags bezoeken we het paleis
Schönbrunn.
’s Avonds staat Rigoletto (facultatief) op het programma.
In een van Verdi’s meest geliefde drama’s
biedt de Staatsopera een uitgelezen bezetting met
Simon Keenlyside in de titelrol en de fantastische
Russische sopraan Olga Peretyatko als zijn dochter
Gilda.
7e dag – dinsdag 9 april
De Wachau
Vanochtend vroeg bereiken wij Weissenkirchen,
vanwaar een excursie door het hart van de Wachau
begint. We bezoeken o.m. het imposante Benedictijner
klooster van Melk, horen de muziek van de
streek en proeven de wijn.
Na het captain’s dinner volgt het afscheidsconcert
van het ensemble van de Amadeus Diamond.
8e dag – woensdag 10 april
Terugreis
Na het ontbijt verlaten we ons cruiseschip in Passau.
Via een mooie route reizen we naar München, om
vandaar ’s middags per KLM-lijndienst terug te
vliegen naar Schiphol. Aankomst ca. 16.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
Haydndek € 2.565,- per persoon
Straussdek € 2.915,- per persoon
Mozartdek € 3.225,- per persoon.
Toeslag 1-persoonshut
Haydndek € 530,-
Straussdek € 650,-
Mozartdek € 895,-.
Inbegrepen
• volpension en wijn aan tafel
• muziekprogramma aan boord, in
Bratislava, Wenen en de Wachau
• luchthavenbelastingen € 118,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Niet inbegrepen
Toegangskaarten opera’s en ballet
(bij boeking opgeven).
Prijzen opera’s en ballet
• Balletvoorstelling Boedapest € 55,-
• Die Verkaufte Braut in de
Volksoper € 105,-
• Rigoletto in de Staatsoper € 175,-.
Reisleiding
Zie pagina 53.

Pinksterfestival met opera, ballet en concert
Salzburg
5-daagse muziekreis van 17 t/m 21 mei 2013 o.l.v. erna Metdepenninghen
Het gezellige en elegante Salzburgse Pinksterfestival staat sinds vorig jaar onder de artistieke leiding van de
beroemde zangeres Cecilia Bartoli en kende een daverend succes: uitverkochte zalen, een enthousiast publiek en
een fantastische atmosfeer. Dus zijn we opgetogen dat we goede toegangskaarten hebben voor de tweede editie
opgebouwd rond het thema ‘Opfer’. Wij kozen voor de Stravinsky balletavond met o.m. ‘Le Sacre du printemps’,
‘Ein Deutsches Requiem’ van Brahms en de opera ‘Norma’ van Bellini te vertolken door Cecilia Bartoli omringd door
internationaal gevierde musici. Een buitenkans!
1e dag - vrijdag 17 mei
Na een rechtstreekse lijnvlucht naar München,
reizen we per touringcar naar Salzburg waar
we onze intrek nemen in het eersteklas hotel
Sheraton. Tijdens een oriënterende stadswandeling
verkennen we de oevers van de Salzach,
steken de pittoreske brug over naar de Altstadt
met zijn mooie barokke gebouwen en gezellige
marktpleintjes, de Festspielhäuser, Sankt Peter
met zijn stemmige kerkhof en kunnen we misschien
zelfs de Festung bezoeken die de stad
domineert. Na de inleiding tot het programma
van de volgende dag, dineren we in een van de
goede lokale restaurants.
2e dag – zaterdag 18 mei
Onze ochtendwandeling staat in het teken van
de beroemdste zoon van Salzburg, Wolfgang
Amadeus Mozart en wij bezoeken onder meer
zijn geboortehuis.
Na een vrije middag en na een vroeg diner,
krijgen wij vanavond in het Grosses Festspielhaus
een uitzonderlijk dansprogramma aangeboden,
boden, gebracht door het het ballet, ballet, koor en orkest
van van het befaamde befaamde Mariinski Theater van
Sint Petersburg Petersburg onder onder leiding leiding van Valery
Gergiev. Het is een volledige StravinskyStravinskyavond
bestaande uit uit het eerder folklofolkloristische Les Noces, , de mysterieuze en
opzwepende Le Sacre du printemps
en de exotische L’oiseau de feu in de
originele choreografieën van Bronislava
Nijinska, Nijinska, Vaslav Nijinsky Nijinsky en
Mikhail Fokin.
3e dag – zondag 19 mei
(1e Pinksterdag)
Een vrije ochtend met de mogelijkheid
een mis bij te wonen in een van
de kerken. ’s Middags verzamelen
we voor de inleiding tot de opera
Norma die wij vanavond bijwonen
in het Haus für Mozart, het voormalige
Kleines Festspielhaus.
We dineren vooraf. Norma
van Vincenzo Bellini is een
van de bekendste werken
van het 19e 3e dag – zondag 19 mei
Een vrije ochtend met de mogelijkheid
een mis bij te wonen in een van
de kerken. ’s Middags verzamelen
we voor de inleiding tot de opera
die wij vanavond bijwonen
in het Haus für Mozart, het voormalige
Kleines Festspielhaus.
Norma
van Vincenzo Bellini is een
van de bekendste werken
-eeuwse bel
canto-repertoire. Wie
werd nog niet bekoord
door de heerlijke melodie
van “Casta diva”, de
invocatie aan de maan
van de priesteres Norma?
Het is Cecilia Bartoli, altijd op zoek naar de
juiste historische uitvoeringspraktijk, die zelf de
virtuoze titelrol zal vertolken. Ze wordt omringd
door de soepele tenor van John Osborn als
de Romein Pollione, Norma’s minnaar en de
lichte sopraan van Rebeca Olvera als Adalgisa,
Norma’s jonge rivale. De stijlvolle bas Michele
Pertuse vertolkt Norma’s vader Oroveso. Giovanni
Antonini leidt het orkest La Scintilla en het koor
van de Radiotelevisione Svizzera. Moshe Leiser
en Patrice Caurier, Bartoli’s lievelings-regisseurs
ensceneren.
4e dag – maandag 20 mei
(2e Pinksterdag)
Tijdens een touringcartocht bekijken we de mooie
omgeving van de stad. We rijden langs de Attersee
en de Mondsee en bezoeken enkele plaatsjes die
heel wat muzikale associaties oproepen.
Na een inleiding gaan we naar het Grosses
Festspielhaus voor Ein Deutsches Requiem
van Johannes Brahms. Deze compositie is een
van zijn vroegste grotere koorwerken, geïnspi-
reerd door de dood van Robert
Schumann en de moeder
van Brahms. Het
Cultoura 154 27 november 2012
Cecilia Bartoli
Vincenzo Bellini (1801-1835) Igor Stravinsky (1882-1971)
is geen kerkelijk liturgische muziek, eerder een
menselijke uiteenzetting met de tragiek van de
dood, een confrontatie van vergankelijkheid en
hoop op eeuwigheid, van treurnis en hoop, dit op
vrij gekozen woorden uit de Bijbel. Daniel Barenboim
leidt het West-Eastern Divan Orchestra en
de Wiener Singverein. Solisten zijn de veelzijdige
Cecilia Bartoli en de uitstekende Duitse bas René
Pape. Afscheidsdiner in een van de goede lokale
restaurants.
5e dag – dinsdag 21 mei
Vanochtend bent u vrij. U kunt winkelen of nog
verder de stad ontdekken.
In de middag rijden wij terug naar München voor
onze retourvlucht naar Amsterdam.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.895,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 325,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• goede toegangskaarten opera,
ballet en concert
• luchthavenbelastingen € 112 ,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Toegangskaarten
In verband met de betaling van de
bestelde toegangskaarten geldt voor
deze reis een extra aanbetaling van
€ 500,- per persoon.
Reisleiding
Zie pagina 53.
MUZIeK

KUNST
Mozaïekkunst in Israël
Schoonheid in decoratie
Mozaïekkunst werd in de hellenistische tijd in Israël geïntroduceerd door
koning Herodes, bekend als ‘koning bouwer’. Zijn bouwprojecten hebben
kunst en economie gestimuleerd en zelfs hoogwaardigheidsbekleders uit
Rome waren diep onder de indruk. De tempel van Jeruzalem is zijn meest
bekende project: ‘wie Jeruzalem niet heeft gezien, heeft nooit in zijn leven
een mooie stad gezien’, lezen wij in de Talmud.
Diklah Zohar
Maar Herodes is ook bekend om de vele paleizen
die hij van de grootste luxe van zijn tijd heeft
voorzien en die hij door de beste kunstenaars
heeft laten decoreren: Masada, Herodium, en de
hoofdstad Caesarea. Omdat hij een vroom imago
bij de joden wilde opbouwen, koos hij – zelfs voor
zijn privévertrekken - voor niet figuratieve decoratie.
De mozaïeken tonen bloemvormen, omgeven
door lijsten van geometrische patronen en delicate
druivenplanten. De aristocratie van Jeruzalem
volgde snel het voorbeeld van de koning en mozaïek
werd in steeds meer woonhuizen toegepast.
Na de opstanden van de eerste en tweede eeuw tegen
het Romeins bewind verdween deze luxe echter.
In de derde en vierde eeuw begint het herstel van
de mozaïekkunst dankzij de inbreng van kunste-
Zebra in synagoge, 6e eeuw
Cultoura 154 28 november 2012
naars van buiten de provincie. En wat een herstel
was dat! Een van de mooiste mozaïeken uit deze
periode vinden we in het huis van Dionysus uit
Sepphoris: het portret van de zogenaamde ‘Mona
Lisa van Galilea’. Wie die geheimzinnige vrouw is
weten wij niet maar haar schoonheid spreekt ons tot
op de dag van vandaag aan. In de loop van de tijd
wordt de stad Sepphoris een productiecentrum van
mozaïeken met grootschalige projecten: het Nijl-
mozaïek in het ‘gemeentehuis’ en het zodiakmozaïek
in de synagoge getuigen hiervan. De dierenriem
wordt een populaire afbeelding in de decoratie
van synagogen. We zien ook puur joodse religieuze
symbolen, zoals de menorah van de tempel en de
leeuw van Judea. Ook Bijbelse verhalen, zoals het
offer van Abraham in Beit Alpha, ontbreken niet.
Vanaf de vierde eeuw voltrekt zich een ware revolutie:
het christendom wordt de dominante religie
terwijl de heidense cultussen langzamerhand verdwijnen.
Onder keizer Constantijn de Grote worden
de eerste grootschalige kerken op heilige plaatsen
gebouwd. Helaas is de decoratie van deze gebouwen
niet bewaard gebleven. In latere kerken is een duidelijke
religieuze boodschap te zien zoals in het
mozaïek van de broden en vissen in de kerk van de
vermenigvuldiging in Tabgha. Vooral in de zesde
eeuw, tijdens de vroeg-Byzantijnse periode, voltrekt
zich een enorme bloei in de bouw van kerken, die
allemaal ook van mozaïeken worden voorzien.
De ‘Mona Lisa van Galilea’, Sepphoris, 3e eeuw
Een van de mooiste voorbeelden is ongetwijfeld het
mozaïek uit Kissoefim, dat zich thans in het Israel
Museum in Jeruzalem bevindt. Het stelt de destijds
zo populaire rijke jachtscènes voor met exotische
dieren, zoals zebra’s en giraffes.
Na de Islamitische veroveringen in de zevende
eeuw bereikte de mozaïekkunst nog één laatste
hoogtepunt. Binnen de moskeeën werd echter geen
figuratieve kunst gebruikt. Bomen en planten, landschappen,
geometrische vormen en kalligrafische
inscripties vormen nu het belangrijkste deel van
de decoratie. Een goed voorbeeld hiervan zijn de
mozaïeken van de Rotskoepel in Jeruzalem.
Al deze kunstschatten zijn in het echt te
bewonderen tijdens de reis naar Israël die u op de
rechterpagina aantreft.

Mozaïeken in badhuizen, paleizen, kerken en synagogen
Israël
8-daagse reis van 7 t/m 14 april 2013 o.l.v. drs. Diklah Zohar
Vanuit slechts twee standplaatsen bezoeken wij het land met de vele goed bewaarde getuigenissen uit de
tijd van koning David tot heden. Belangrijk in ons programma zijn de vele plaatsen waar wij de magnifieke
voorbeelden van mozaïekkunst aantreffen.
1e dag – zondag 7 april
Naar Jeruzalem
Aan het einde van de ochtend vertrek per El Allijndienst
van Schiphol naar Tel Aviv, luchthaven
Ben Gurion. Vandaar reizen we per touringcar naar
Jeruzalem, waar we vier nachten logeren in het eersteklas
Ramada hotel. Wij komen aan tegen zonsondergang,
een mooi moment om het panorama
van de stad vanaf de Berg Scopus te aanschouwen.
Diner, evenals de volgende dagen, in het hotel.
2e dag – maandag 8 april
Citadel en de stad van David
Een goede kennismaking met de stad Jeruzalem is
een bezoek aan de citadel, die de naam ‘Toren van
David’ heeft gekregen. Vanaf de hellenistische tijd is
deze versterkte burcht uitgegroeid tot een imposant
complex dat het gezicht van de oude stad domineert.
Er is een bijzondere presentatie over de geschiedenis
van Jeruzalem te zien. Na een lunchpauze
verkennen wij de oude stad van koning David en de
tunnelopgravingen bij de westelijke muur.
3e dag – dinsdag 9 april
Oude stad en Israel Museum
Vandaag zetten wij het bezoek aan de oude stad
voort. Wij beginnen bij de Rotskoepel en nemen
de Via Dolorosa naar de Heilige grafkerk. Na de
lunchpauze staat het moderne Jeruzalem op het
programma. We bezoeken de Knesset en nemen een
kijkje in de tuin waar elk jaar duizenden tulpen uit
Nederland bloeien. Tegen het eind van de middag
opent het nabijgelegen Israel Museum de deuren.
Wij beperken ons tot de afdeling archeologie en
bekijken natuurlijk de ‘Shrine of the Book’ met de
Dode Zee-rollen. Het museum is daarna nog open
tot 21.00 uur.
Panorama Jeruzalem
4e dag – woensdag 10 april
Qumran en Masada
Tijdens een excursie richting woestijn en Dode Zee
bezoeken wij eerst het onlangs geopende mozaiekenmuseum,
de ‘Goede Samaritaan’, waar veel
topstukken uit verschillende opgravingen bijeen
zijn gebracht. Na ons bezoek aan Qumran, waar
in de grotten de Dode Zee-rollen zijn gevonden,
gaan we naar Masada, het winterpaleis van koning
Herodes dat op de werelderfgoedlijst van Unesco
staat. Hier speelde zich het drama af van de laatste
opstandelingen tegen de Romeinen. Ter afsluiting
van de dag is een snelle duik in de Dode Zee een
unieke ervaring.
5e dag – donderdag 11 april
Via Megido en Beit Shean naar Tiberias
Megido, evenals Masada Unesco werelderfgoed,
bevindt zich op een van de belangrijkste kruispunten
van het land en was door de eeuwen heen
een gewilde strategische plaats voor de verschillende
veroveraars. ’s Middags rijden wij verder
naar de beroemde synagoge van Beit Alpha en de
Romeins-Byzantijnse stad Beit Shean, de toenmalige
hoofdstad van de provincie Palestina Secunda,
een stad die aan de god Dionysos was gewijd.
Wij nemen voor drie overnachtingen onze intrek in
het eersteklas hotel Caesar in Tiberias.
6e dag – vrijdag 12 april
Rondom het Meer van Tiberias
Een afwisselende dag met bezoeken onder meer
aan het Bootmuseum, Kapernaum en Tabgha.
’s Middags gaan we naar Hammath-Gader, waar
zich naast het oude Romeinse badhuis ook een
moderne spa bevindt. We nemen onze zwemspullen
mee.
Cultoura 154 29 november 2012
Masada, winterpaleis van koning Herodes
7e dag – zaterdag 13 april
Mozaïeken en Beit Shearim
We bezoeken vanochtend in Tsippori (Sepphoris),
de stad met de indrukwekkende mozaïeken, onder
meer het huis van Dionysos, het huis van het Nijlfeest,
het Amazonemozaïek, de synagoge en andere
mozaïeken uit de nieuwe opgravingen. Na de lunchpauze
gaan we naar het nabijgelegen Beit Shearim:
een joodse necropolis uit de Talmoedische tijd. Wij
sluiten de dag met een bezoek aan de synagoge van
Hammat Tiberias.
8e dag – zondag 14 april
Caesarea en terugreis
In de ochtend bezoeken wij Caesarea, de hoofdstad
van Judea, door koning Herodus opgericht ter
ere van keizer Augustus. Met het theater, wegen,
mozaïeken en aquaduct is dat één van de grootste
opgegraven Romeinse steden in Israël.
’s Middags vertrekken we weer naar de luchthaven
en nemen we afscheid van het rijke verleden van dit
betoverende land.
Na een rechtstreekse vlucht per El Al-lijndienst
arriveren wij omstreeks 22.00 uur op Schiphol.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.975,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 410,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• luchthavenbelastingen € 64,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
KUNST

HISTORIe
Louisiana
Het land van bayous, cajun en evangeline
Samuel L. Clemens, beter bekend als Mark Twain, publiceerde in 1883
zijn memoires als stuurman van stoomboten onder de titel “Life on the
Mississippi”. De jonge Mark Twain en zijn kameraden uit Hannibal hadden
maar één ambitie, en dat was varen op de raderboten. Eenmaal per dag
arriveerde er uit Saint Louis een goedkope, opzichtig uitgemonsterde
raderboot in het stadje, en een tweede kwam stroomafwaarts uit Keokuk.
‘Voordat die boten kwamen was de dag prachtig, vol verwachting, na hun
vertrek doods en leeg’. Dat was nog in de tijd van de ongerepte rivieroevers,
waarlangs Huckleberry Finn, de beroemde creatie van Mark Twain, zijn
avonturen beleefde. Toen maakten vlotten van geurige dennenstammen,
met wigwams erop voor de opvarenden, vanaf de bovenloop een lange
passieve reis stroomafwaarts naar de hout- en timmerfabrieken.
Luc Jeurissen
De komst van de eerste stoomboten in 1812, die
tegen de sterke stroom van de meest kronkelige
en op twee na langste rivier ter wereld konden
optornen, bracht een begin van welvaart in deze
streken. De wassende geldstromen trokken veel
avonturiers aan, maar ook oplichters. Zij troffen
elkaar en hun slachtoffers in de salons van de eerste
casino’s van Amerika op de luisterrijk ingerichte
rader- en hekwielschepen. In 1833 voeren er vijfhonderd
rond; tijdens de bloeitijd moeten het er
zo’n tweeduizend zijn geweest. Natchez-under-the-
Hill is zo’n plaats waar de schepen aanlegden. Het
was ooit een beroemde verzamelplaats van dieven,
oplichters, gokkers en prostituees. Veel scheepslui
die uit New Orleans terugkwamen om naar huis te
gaan, naar het Noorden, raakten hun zuurverdiende
centen hier kwijt. Nu is het een toeristische plek,
waar de luxe raderboten, de Mississippi Queen en
de Delta Queen nog aanleggen. Ook in de haven
van New Orleans ligt een reusachtige replica van
een 19 e -eeuwse showboat afgemeerd, de door stoom
aangedreven Natchez met witte romp, brandweerrood
hekwiel en twee bovendekken.
Mississippi Delta
Van een ongerepte schoonheid zijn de bayous in
de 2.800 kilometer lange kustlijn van Louisiana.
Zij beslaan enorme gebieden in North en South
Carolina, Georgia, Florida en Louisiana. Het zijn
de koninkrijken van de stilte en het gevaar. De indianen
noemden het ‘Land van de Bevende Aarde’,
want zelfs de vaste bodem schijnt er onder de
voeten te trillen omdat het meestal slechts een drijvende
laag planten is, waarin maar met de handen
gegraven hoeft te worden om het zwarte, kleverige
water te bereiken. In de moerassige kreken in de
breed uitwaaierende delta van de Mississippi huizen
alligators, schildpadden, kleine zilverreigers, beverratten,
ibissen, wasbeertjes, otters en visarenden.
Als het mee zit zingt de gids een liedje in het
Frans en begeleidt hij zichzelf op gitaar of liever
nog op een accordeon die gemaakt is van een oud
cederhouten kistje en ander afgedankt huisraad.
Bayou is een Franse verbastering van het woord
bayuk, dat kreek of stroom betekent in de taal van
de Choctaw Indianen, die in deze streek woonden
voordat de Cajuns in 1785 in zeven schepen vanuit
Frankrijk arriveerden, waarmee een eind kwam aan
een dertig jaar durende odyssee.
Acadië
In het begin van de zeventiende eeuw stichtten
boeren uit Normandië en Bretagne in het oosten
van Canada een Franse kolonie Acadië genaamd.
Terwijl de Acadiërs dankzij de vruchtbare landbouwgrond
een betrekkelijke vorm van welvaart
Cultoura 154 30 november 2012
genoten, vochten Engeland en Frankrijk om de
hegemonie over dit gebied. Bij de Vrede van Utrecht
in 1713 werd het gebied toegewezen aan Engeland,
dat het omdoopte tot Nova Scotia. Vier decennia
later, toen er opnieuw een oorlog uitbrak tussen de
Fransen en de Engelsen, werden de Acadiërs door
de Britten van verraad beschuldigd. Voordat de
oorlog in 1763 eindigde werd twee derde van de naar
schatting 15.000 Acadiërs gedeporteerd naar de
Amerikaanse koloniën, waar men ze vervolgens als
krijgsgevangenen naar Engeland verscheepte. Een
ander deel zwermde uit naar Frankrijk, Quebec,
het Caraibisch gebied, Frans-West Indië en Frans
Guyana. Een paar honderd vestigden zich zo rond
1765 in Louisiana. Omdat de meer dan 2.500 verarmde
Acadiërs die in de Europese havensteden
terecht waren gekomen ten laste kwamen van de
Franse staat, rijpte al spoedig het plan om ze te
verenigen met hun verwanten in Louisiana. Voor
Spanje, dat Louisiana in 1792 van Frankrijk had
overgenomen, waren deze katholieke kolonisten
een welkome versterking tegen de Engelssprekende
buren.
Van Acadië naar cajun
Instinctief probeerden zij hun vroegere bestaan
weer op te bouwen door zich af te zonderen in
nederzettingen rond de bayous en prairies van zuidelijk
Louisiana. Hun medebewoners verkortten het
Franse Acadien tot Cadien en dit werd weer verbasterd
tot cajun. Ze woonden in drijvende huizen in
dorpen met een bayou als hoofdstraat. De weinige
zandwegen waren moeilijk begaanbaar. Met hun
prauw als belangrijkste vervoermiddel, gleden zij
over de met waterhyacinten gedecoreerde rivieren.
Ze waren arm, tamelijk onontwikkeld en leefden
van de garnalenvangst, de jacht en het verbouwen
van rijst en suikerriet. Ze dronken inktzwarte koffie
als opwekkend middel tegen de drukkende, vochtige
warmte en kweekten een grote verscheidenheid
aan geneeskrachtige kruiden.
De culturele traditie leeft voort in hun kookkunst
en muziek met vaak accordeon en viool in de frontlinie
en een vastberaden two step-beat. In speelfilms
worden cajuns nog steeds ten tonele gevoerd als
een archaïsch soort Frans mompelende moerasbewoners
aan wie de moderne wereld voorbij is
gegaan en waartussen de filmhelden in exotische
moeilijkheden geraken. Maar de meeste moerasbewoners
zijn allang verhuisd naar comfortabeler
oorden. De drijvende huizen met hun aanlegsteigers
zijn verdwenen of omgebouwd tot vakantiehuisjes.
Een motorboot brengt hun nu in een uur of twee
heen en terug naar de visgronden om een graantje
mee te pikken van de World wide crawfish craze.
De crawfish is een vuurrode rivierkreeft met zacht
en pikant vlees, die eigenlijk gekookt opgediend te
worden, maar als concessie aan de smaak van het
grote publiek tegenwoordig gebakken, gefrituurd
of gegrild verorberd kan worden. Terwijl de om
zijn exotische ingrediënten geroemde cajun-cuisine
(in Nederland zijn cajun kruidenmixen overal
verkrijgbaar) de wereld veroverde, ging het merendeel
van de half miljoen cajuns op in de moderne
Amerikaanse samenleving. De grote olievondsten
en de aanleg van de op betonnen pijlers rustende
snelwegen dwars door het moeras hebben dit deel
van Louisiana uit zijn isolement gehaald.
In het hart van Arcadië ligt het stadje St. Martinville,
destijds culureel centrum met als bijnaam
Le Petit Paris. Het meest in het oog springt de prachtige
katholieke kerk midden op het plein.

evangeline
Achter de kerk, waarover volgens een gevelsteen
aan het begin van deze eeuw een Belgische pater
de scepter zwaaide, bevindt zich het kerkhof en een
bronzen beeld. Het stelt een jonge vrouw voor in een
zittende houding, de handen vredig gevouwen op
haar schoot. Onder haar rokken staat in grote witte
letters: Evangeline. Haar naam stamt van de titel
van een episch gedicht uit 1847 van de dichter Longfellow.
Het gedicht beschrijft de omzwervingen en
zoektocht van Evangeline Bellefontaine naar haar
minnaar Gabriel. Uiteindelijk vindt zij op hoge leeftijd
haar geliefde terug in een armenhuis in Philadelphia,
waar hij in haar armen sterft. Het beeld van
Evangeline is geplaatst op het 18 e -eeuwse graf van
Emmeline Labiche, die zoals de Cajun-legende wil,
in het Amerika van de eerste kolonisten rondzwierf
op zoek naar haar minnaar Louis Arceneaux van
wie ze gescheiden was geraakt tijdens de gewongen
uittocht van de Acadiërs uit Nova Scotia. Uiteindelijk
trof ze Louis bij een oude eik aan Bayou Teche,
maar hij bleek met een ander verloofd te zijn. Zijn
ontrouw gaf Emmeline zo’n schok dat ze krankzinning
werd en kort daarna stierf. Volgens de cajuns
heeft Longfellow deze Emmeline gebruikt als voorbeeld
voor zijn zwervende heldin. Bij de oude eik
(Le Chêne d’Evangeline) getuigt een historical
marker in keurig Frans van de ontmoeting. Het
gezicht op het standbeeld, glad en mooi, en onaangetast
door de wildernis is gemodelleerd naar dat
van Dolores del Rio, de Mexicaanse actrice die in
1929 de rol speelde van Evangeline in de gelijknamige
film. Sindsdien is Evangeline het onbetwiste
symbool van Cajunland en dat zul je merken
ook: je hebt er de Evangeline Downs (paarden),
de Evangeline Speedway (auto’s), de Evangeline
Thruwy (vrachtwagens), de Evangeline Drive-in en
er schijnt zelfs een Sweet Evangeline Whorehouse te
zijn. Aan de rand van St. Martinville bevindt zich
de Longfellow-Evangeline State Commemorative
Area ‘where Romantic joins History’. Niet alleen de
eik aan Bayou Teche, maar ook dit oudste park van
Louisiana claimt de legendarische ontmoetingsplaats
van de twee geliefden. In werkelijkheid was
dit de ontmoetingsplaats van verbannen Franse
aristocraten op zoek naar een schuilplaats.
Het Franse zuiden van de Verenigde Staten
Langs de Mississippi
1e dag – zondag 12 mei
Naar Saint Louis
Aan het begin van de middag vertrek per Deltaairlines
van Amsterdam via Minneapolis naar Saint
Louis, waar we omstreeks 19.00 uur lokale tijd arriveren.
Wij logeren drie nachten in Saint Louis.
2e dag – maandag 13 mei
Saint Louis
Saint Louis, het door Franse kolonisten gestichte
Nouvelle-Orléans, werd genoemd naar de Franse
koning Lodewijk IX, de Heilige. De stad werd in 1804
vertrekpunt van de Lewis and Clark Expedition naar
het westen tot de kust van de Grote Oceaan.
Tijdens een oriënterende stadsrondrit bezoeken we
het Museum of Westward Expansion en bewonderen
we onder meer de Gateway Arch van de Amerikaanse
Fin Saarinen (1910-1960), een unieke stalen 192
meter hoge constructie. We dineren in een restaurant
met uitzicht op de stad en de Gateway Arch.
3e dag – dinsdag 14 mei
Saint Louis
We vervolgen onze stadsverkenningen in het centrum
van de oude stad. In de kathedraal treffen we schitterende
mozaïeken aan, die aan het begin van de 20 e
eeuw door Duitse vaklieden zijn vervaardigd.
We bezoeken het Saint Louis Art Museum, dat
behalve een uitgebreide collectie aan Duitse en Franse
impressionisten, bijzondere werken van 19 e -eeuwse
Amerikaanse kunstenaars bezit. Vervolgens bekijken
we de nieuwste attractie van de stad, de door kantoortorens
omringde en met sculptuur getooide City
Garden. We dineren in een historische omgeving.
Cultoura 154 31 november 2012
HISTORIe
15-daagse reis van 12 t/m 26 mei 2013 o.l.v. drs. Luc Jeurissen
Langs de Mississippi reizen we van Saint Louis naar New Orleans.
We bezoeken de goed bewaarde stadjes, veelal door kolonisten van Franse
afkomst gesticht en zien de getuigenissen van de bewogen geschiedenis
in het zuiden van de Verenigde Staten, beleven de cajun-cultuur en
genieten van de muziek van Elvis en de blues tot de jazz en dixieland.
4e dag – woensdag 15 mei
Via de Trail of Tears naar Cape Girardeau
(200 kilometer)
Op weg naar Cape Girardeau bezoeken wij het nationale
park Trail of Tears, het monument ter nagedachtenis
van de tragedie van de Cherokee-indianen. Het
park biedt een prachtig uitzicht op de Mississippi.
Tijdens onze verkenning van het karakteristieke
stadje Cape Girardeau, ooit een Franse handelspost
en in de 19e Zee 40C/10M/00Y/00K
Buurland 00C/05M/30Y/05K
Buurlandnaam 00C/20M/60Y/20K
Land (reisdoel) 00C/10M/40Y/10K
Land (gloed) 10C/20M/60Y/00K
effect–>stileren–>binnenste gloed
80 mm
kleur: 10C/20M/60Y/00K
afstand: 3 mm / dekking: 100%
Saint Louis
rasteren: normaal
60 mm
Meren/rivieren
Grenzen 35C/30M/20Y/00K
Plaatsen 00C/90M/90Y/20K
Cape Girardeau
rondje: ø 2mm / letter: Myriad Pro Con
buurlandnaam letter: MYRIAD PRO BOL
let op zwart overdruk!
Memphis
eeuw een levendige havenplaats aan
de Mississippi, bekijken wij onder meer de lange
muur waarop levendige, landelijke taferelen uit het
pre-industriële tijdperk met scènes uit het leven van
Vicksburg
alledag zijn geschilderd.
Natchez
5e dag – donderdag 16 mei
Naar Memphis Tennessee (275 kilometer)
Lafayette
New Orleans
We reizen verder zuidwaarts naar Memphis in de
staat Tennessee. We overnachten twee maal op wan-
GOLF VAN MEXICO delafstand van Beale Street, het Mekka voor de bluesliefhebbers.
’s Middags bezoeken we de Music Hall
of Fame. Naast een indringend beeld uit de dagen
van de slavernij, wordt de bezoeker ondergedompeld
in de bluesmuziek met o.a. zeldzame opnames van
Bessie Smith. Het museum bezit ook een grote verzameling
Elvis-materiaal.
Mississippi
6e dag – vrijdag 17 mei
Memphis
Vandaag genieten we van de onuitwisbare cultuur
van het warm kloppend hart van de zuidelijke staten.
We bezoeken Graceland, het domein van Elvis
Presley en de Sun Studio, een klein gebouwtje waar
Elvis werd ontdekt. Tijdens een rondleiding horen
we enkele originele opnames en bekijken muziekinstrumenten,
microfoons en opnameapparatuur van
de jaren vijftig. Later verwerken we onze indrukken
in het café dat maaltijden uit de vijftiger jaren serveert
zoals dixie fried banana pie en het favoriete
eten van Elvis zoals fried peanutbutter en banaan
op witbrood. Later op de dag gaan we naar de plaats
waar Martin Luther King vermoord werd. Een deel
van de middag is ter vrije besteding.
7e dag – zaterdag 18 mei
Via Clarksdale naar Vicksburg (350 kilometer)
Op onze tocht naar Vicksburg stoppen we halverwege
in Clarksdale, het stadje dat wel het centrum van de
blues-cultuur wordt genoemd. Het is de geboorteplaats
van de muzikanten Sam Cooke en Ike Turner
en van de legendarische bluesspelers John Lee Hooker
en Big Jack Johnson. Toneelschrijver Tennessee Williams
had er zijn zomerresidentie. We logeren vannacht
in Vicksburg, het op een hoge, steile klif in
de bocht van de rivier gelegen stadje, dat viel na een
langdurig beleg door de noordelijke troepen onder

HISTORIe
leiding van generaal Grant. Wij bezoeken de historische
plaats waar de geschiedenis van de Amerikaanse
burgeroorlog een beslissende wending kreeg.
8e dag – zondag 19 mei
Naar Natchez (115 kilometer)
We rijden door de prachtige Natchez Trace Parkway
naar Natchez, waar we een nacht logeren. Gesticht
in 1716, is Natchez een van de best bewaarde steden
van het oude Zuiden. Deze destijds zo rijke stad
was tot aan de Burgeroorlog ’s werelds belangrijkste
exporthaven van katoen. We maken een uitgebreide
stadsrondrit en bezoeken de talrijke statige plantershuizen,
die dateren uit de tijd van voor de Burgeroorlog.
We krijgen er een goede indruk van het leven
van destijds met de grootse feesten, kroonluchters
en galajurken. De middag is vrij om van deze aangename
omgeving te genieten.
9e dag – maandag 20 mei
Via Sint Francisville en St. Martinville naar
Lafayette (215 kilometer)
Op onze route verder zuidwaarts zullen we verschillende
plantages aandoen. Vandaag in Sint Francisville,
een van de mooiste dorpjes van Louisiana,
de Rosedown Plantation. In het in originele staat
bewaarde huis uit 1834 waant men zich in een
‘Gone with the wind’-decor. ’s Middags bezoeken
we St. Martinville, een van de meest karakteristieke
plaatsen van het cajun-gebied. Vroeger moet dit
stadje een cultureel centrum zijn geweest, bijna even
belangrijk als New Orleans. Van de aristocraten die
tijdens de Franse revolutie Parijs verlieten, kwam
er een flink aantal in St. Martinville wonen, wat het
stadje de bijnaam Le Petit Paris opleverde. Het ging
bergafwaarts toen de spoorwegen de stoomboten op
de bayou overbodig maakten. Het ruime stadsplein
is een toonbeeld van de glans van de gouden tijd.
We logeren twee nachten in Lafayette en dineren met
cajun-specialiteiten en muziek.
10e dag – dinsdag 21 mei
Lafayette
De stad werd in 1821 gesticht als Vermillionville door
de Franssprekende uit Nova Scotia afkomstige Acadiërs,
die er een bestaan opbouwden met visvangst
en stroperij. In 1884 kreeg de stad haar huidige naam
als eerbetoon aan de Franse militaire held generaal
Gilbert du Motier, marquis de Lafayette. De stad
is thans centrum van de cajun-cultuur (zie artikel
pagina 30). Wij gaan ’s ochtends naar het Atchafalaya
Visitor Center en we maken een boottocht door
de kreken en moerassen van het natuurreservaat
Atchafalya Bayou. Het is een paradijs voor vogels,
vissen en kaaimannen. ’s Middags bezoeken we het
Vermillionville Living History Museum & Folklife
Park, waar we kennismaken met de cajuns, hun
bewogen geschiedenis, hun tradities en ambachten.
We ontdekken de eeuwenlange strijd om trouw te zijn
aan taal en godsdienst ondanks sociale en politieke
overmacht van de Engelsen in het vroegere Acadië,
en later onder de creools Franse inheemse aristocratie
en plantage-eigenaren. ’s Avonds wederom een
avondmaal in een restaurant met cajun-specialiteiten.
11e dag – woensdag 22 mei
Via historische plantages naar New Orleans
(230 kilometer)
Onze laatste tocht langs de Mississippi voert
wederom langs enkele historische plantages: de creoolse
plantage Laura, waar destijds zo’n tweehonderd
slaven werkten en Oak Alley met de brede oprijlaan
naar het huis, beplant met driehonderd jaar oude
eiken. In New Orleans overnachten wij drie maal.
12e en 13e dag – donderdag 23 en vrijdag
24 mei
New Orleans
De eigenaren van de plantages verkochten hun
producten in New Orleans dat in de 18 e eeuw slechts
een stadje van goudzoekers en ‘trappers’ was. In de
Cultoura 154 32 november 2012
19 e eeuw groeide New Orleans uit tot een belangrijke
havenstad met statige gebouwen. In deze French
Quarter gedijde een intens sociaal leven onder de creolen.
Deze beroemde wijk is ongeschonden gebleven
na de doortocht van de orkaan Katrina. Vanaf een
uur of vier in de middag klinkt overal muziek. De
eretitel The Big Easy dankt de stad dan ook aan haar
roemruchte muziekverleden. In Bourbon Street is
het 365 dagen per jaar feest. Er klinkt muziek, zoals
zwoele jazz, blues, cajun en dixieland. Onze stadsverkenningen
beginnen met een tocht in een ouderwets
trammetje. We wandelen vervolgens naar de
omgeving van Jackson Square in het hart van de stad
waar veel kunstenaars hun producten aanbieden.
U zult er onder andere jazzmuzikanten, clochards,
tarotkaartlezers, tapdansers, zangers en jongleurs
zien en van de ene verbazing in de andere vallen.
We bezoeken de Cabildo, de zetel van de koloniale
regering en thans museum met een historische en
etnografische collectie. Het oorspronkelijke gebouw
werd vernield in de Great New Orleans Fire (1788) en
herbouwd tussen 1795-99 als de residentie voor het
destijds Spaanse bestuur. Het NOMA (New Orleans
Museum of Art) biedt moderne Europese kunst
met werken van de belangrijkste kunststromingen:
impressionisme, fauvisme, kubisme, Blaue Reiter en
surrealisme; moderne en hedendaagse Amerikaanse
kunst, waaronder werken van Jackson Pollock en
Georgia O’Keeffe. Op een van de avonden maken we
een cruise over de Mississippi met de ‘Natchez’, een
reusachtige replica van een 19 e -eeuwse showboat met
brandweerrood hekwiel en twee bovendekken.
14e dag – zaterdag 25 mei
New Orleans en terugreis
Na een rustige ochtend begint omstreek 14.00 uur
de terugvlucht per Delta-airlines via Atlanta naar
Amsterdam.
Aankomst op de 15e dag – zondag 26 mei
rond 08.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 4.595,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 615,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• luchthavenbelastingen € 355,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.

Paulus
Gods woord in europa
De loop van de geschiedenis wordt soms ruw verstoord door plotselinge,
onverwachte gebeurtenissen. Wie vermoedde rond het jaar 33 dat een
raadselachtige ommekeer in het leven van een radicale Farizeeër zo grote
gevolgen zou hebben voor de wereldgeschiedenis? Paulus, die bekend was
onder zijn joodse naam Saulus, was onderweg naar Damascus met brieven
van de hogepriester in Jeruzalem die hem machtigden om christenen te
vervolgen. Vol angst wachtte de christelijke gemeenschap in die stad op
zijn komst. Zijn reputatie was hem vooruitgesneld. Maar het liep allemaal
anders. Vlak buiten de stad werd alles wat tot dan toe voor hem van
waarde was geweest betekenisloos. Hij kreeg een visioen waarin Jezus hem
persoonlijk aansprak en hem vroeg toe te treden tot de kleine keurgroep
van verkondigers van zijn geloof. De tijdelijk met blindheid geslagen Saulus
gaf gehoor aan het verzoek, trad toe tot de jonge geloofsgemeenschap en
verkondigde het woord van God aan wie het maar horen wilde.
Fik J.A.M. Meijer
Onze reis door Noord-Griekenland staat gedeeltelijk
in het teken van de geloofsverbreiding van
Paulus. Hij heeft grote delen van de oostelijke
mediterrane wereld bereisd. Hij begon in Antiochië
aan de rivier de Orontes, het huidige Antakya,
en breidde zijn werkterrein steeds meer naar het
westen uit. Op zeker moment stak hij vanuit Troas
in Klein-Azië over naar het Noord-Griekse havenstadje
Neapolis. Er is niet veel meer van te zien.
Bijna alles ligt verscholen onder de bebouwing van
het moderne Kavala. Alleen de natuurlijke baai ver-
raadt nog dat schepen hier in het verre verleden een
veilige aanlegplaats hadden. Neapolis zou al lang in
de vergetelheid zijn geraakt, als de komst van Paulus
in de loop der tijden niet in een veel breder perspectief
was geplaatst. Vaak wordt verkondigd dat in
deze plaats de kiem werd gelegd voor de christelijke
component van de Europese beschaving. Er is niets
op tegen om het zo te beschouwen, maar we moeten
ons wel realiseren dat het een anachronistische
projectie is. Door de latere ontwikkelingen op het
Europese continent als criterium te nemen wordt de
Cultoura 154 33 november 2012
suggestie gewekt dat er in de eerste eeuw van onze
jaartelling een scheiding was tussen oost en west,
tussen Europa en Azië. Maar ten tijde van Paulus
was daarvan nog geen sprake. De beide continenten
waren niet gescheiden door natuurlijke grenzen.
De naam Europa was vooral verbonden aan de
mythe, waarin Europa, de dochter van de koning
van het Fenicische Tyrus, door Zeus in de gedaante
van een witte stier was geschaakt en meegenomen
naar Kreta. De mythe werd vaak aangevoerd als het
bewijs dat Europa was voortgekomen uit Azië. Het
Romeinse rijk zelf had ook Aziatische wortels, want
de stamvader van de Romeinen was een Trojaan, die
na de inname van zijn vaderstad na lange omzwer-
vingen in Italië was beland. Zowel Fenicië als Klein-
Azië maakten deel uit van het Romeinse rijk. Voor
reizigers zoals Paulus waren er geen grenzen tussen
Europa en Azië. Het hele gebied dat hij doorkruiste
was onderworpen aan hetzelfde gezag en beïnvloed
door dezelfde mengcultuur van Romeinen en hellenistische
Grieken.
Filippi
Vanuit Neapolis moesten Paulus en zijn metgezellen
nog zestien kilometer lopen naar Filippi, het
voorlopige einddoel van hun reis. Hun weg voerde
een stukje over de lange Via Egnatia, die vanaf
Dyrrhachium (Durrës in het huidige Albanië) in
zuidoostelijke richting liep naar Thessaloniki en
vandaar meer oostelijk via Amphipolis en Filippi
naar Byzantium. Filippi was in die tijd een stadje
van ongeveer tienduizend inwoners, met een voorgeschiedenis
die teruggaat terug tot 360 v.Chr., toen
Griekse kolonisten van het eiland Thasos zich hier
vestigden. Zij noemden de plek Krenides, afgeleid
van het Griekse woord krènè (bron), omdat er zo
veel water opwelde. Vier jaar later deden stammen
uit Thracië een aanval op het stadje, voor de inwoners
reden om koning Philippus II van Macedonië
te hulp te roepen. Hij verdreef de Thraciërs, nam
de stad en noemde die naar zichzelf. In 42 v.Chr.
zong de naam Filippi overal in het Romeinse rijk
rond, want in dat jaar verzamelden zich in de
nabije omgeving twee Romeinse legers die het tegen
elkaar opnamen met als inzet de heerschappij in het
Romeinse rijk. De legers van Octavianus en Antonius,
geestverwanten van de in 44 v.Chr. vermoorde
dictator Julius Caesar, versloegen de troepen van de
republikeinen Brutus en Cassius. Die overwinning
luidde het einde van de Romeinse republiek in.
Die gebeurtenissen waren intussen al lang geschiedenis
geworden. Toen Paulus Filippi binnenging,
had het gewone leven zijn loop hernomen. De
Romeinse oorlogsveteranen die zich hier gevestigd
hadden, leefden in goede harmonie met de Grieken
en de Macedoniërs. Heiligdommen voor de goden
Dionysos, Artemis en Apollo en voor de Romeinse
keizer getuigden van de serieuze religieuze interesses
van de bewoners. Anders dan in de steden
waar Paulus tot nu toe had gepreekt, was er in
Filippi geen joodse gemeenschap van een zodanige
omvang dat de gelovigen in een echte synagoge
samenkwamen. Bij afwezigheid van een gezamenlijke
ontmoetingsplaats voor de joden zou je verwachten
dat Paulus zich na aankomst onmiddellijk
tot de niet-joden wendde, maar hij bleef zijn oude
strategie volgen, in de overtuiging dat er wel degelijk
joden in de stad moesten wonen. Filippi werd voor
Paulus een testcase. Het liep voor hem niet helemaal
naar wens. We zullen daar in Filippi, lopend over de
restanten van een rijk verleden, uitgebreid aandacht
aan besteden.
CULTUUR

CULTUUR
In de voetsporen van Paulus door Griekenland
Van Thessaloniki naar Athene
9-daagse reis van 21 t/m 29 april 2013 o.l.v. prof. dr. Fik J.A.M. Meijer
De apostel Paulus heeft van 48 tot 51 in Griekenland vertoefd. Hij probeerde bekeerlingen te maken in steden met
een rijke beschaving en een lange religieuze traditie. Tijdens onze reis volgen we Paulus vanaf het moment dat hij
voet aan wal zette in Griekenland in Neapolis, via Thessaloniki en Filippi naar Athene, waar hij aan de voet van de
Areopagus het woord voerde. We bezoeken de plaatsen waar monumenten van de klassiek-Griekse, de Romeinse
en de Byzantijnse tijd getuigenis afleggen van rijke culturen.
Kavala, de oude havenstad Neapolis
1e dag – zondag 21 april
Naar Thessaloniki
Aan het begin van de middag vertrek per KLMlijndienst
naar Athene en aansluitend per Olympic
Airlines lijndienst naar Thessaloniki, waar we
voor vier overnachtingen onze intrek nemen in het
eersteklas hotel Les Lazaristes. Diner, evenals de
volgende dagen, in het hotel.
2e dag – maandag 22 april
Thessaloniki
Vandaag wandelen we door het centrum van de stad
Thessaloniki. We beginnen onze tocht bij het paleis
en de boog van keizer Galerius. Vervolgens besteden
we aandacht aan de Rotunda, nu de kerk van de heilige
Georgios, en gaan we naar het Romeinse forum
en de kerk van de heilige Dimitrios. In de middag
brengen we een bezoek aan het indrukwekkende
archeologisch museum. In de avond krijgt u een
inleidend college over Paulus.
3e dag – dinsdag 23 april
Kavala en Filippi
We maken een excursie naar Kavala, de oude havenstad
Neapolis, met het kleine maar mooi ingerichte
museum. Vandaar gaan we naar Filippi, een
belangrijke stad in de Romeinse en vroeg-christelijke
periode. We zien delen van de beroemde Via Egnatia,
het theater, de Romeinse agora met verscheidene tempelresten
en winkels. Ook bezoeken we de plaats waar
Paulus gevangen zou zijn gezet. Ten slotte brengen we
een bezoek aan het archeologisch museum. ’s Avonds,
ter voorbereiding van de volgende dag, krijgt u een
college over Alexander de Grote.
4e dag – woensdag 24 april
Vergina en Pella
Vandaag rijden we naar Vergina, de plek die
beroemd werd toen archeologen de grafheuvels van
de Macedonische koning Philippus II ontdekten. We
bezoeken eerst de akropolis, het paleis en het theater.
Vervolgens gaan we naar de grafheuvel met enkele
fraai bewaarde graven, waaronder vermoedelijk dat
van de Macedonische koning Philippus II. Daarna
brengen we een bezoek aan Pella, de geboorteplaats
van Alexander de Grote. We zien een deel van de
akropolis en de benedenstad. In het museum zien
we enkele treffende mozaïeken.
5e dag – donderdag 25 april
Meteora
We verlaten Thessaloniki en rijden naar de meteorenkloosters,
gelegen op hoog oprijzende rotsen.
We brengen een bezoek aan enkele daarvan,
zoals het Mega Meteoron, dat in de 14 e eeuw
werd gesticht door de heilige Athanasios. We
Via Egnatia
Cultoura 154 34 november 2012
overnachten in het eersteklas hotel Amalia in
Kalambaka.
6e dag – vrijdag 26 april
Via Hosios Loukas naar Delfi
We rijden door een schitterend landschap. Niet ver
voor Delfi houden we halt bij het beroemde klooster
van Hosios Loukas, daterend uit de tiende en elfde
eeuw en één van de belangrijkste monumenten
van de Byzantijnse periode in Griekenland. Het
is vooral bekend om zijn mozaïeken en fresco’s.
We overnachten eenmaal in het eersteklas hotel
Nafsika Palace in Itea. In de avond volgt een college
over Delfi.
7e dag – zaterdag 27 april
Delfi en naar Athene
Een groot deel van de dag kunnen we besteden aan
deze schitterende en terecht wereldberoemde plek,
waar de natuur met de scherpe rotswanden van de
Parnassos de aanblik van de antieke monumenten
nog indrukwekkender maakt. We bezoeken het
tempelterrein, de heilige straat met de schathuizen,
het theater en het stadion en kijken ook even bij de
bron Kastalia. Delfi was de plaats van het belangrijkste
orakel van Apollo en trok daarom al in de
Oudheid van heinde en verre bezoekers, die er
niet zelden prachtige geschenken, wijdingen aan
de god, achterlieten. Het kleine museum is dan
ook een ware schatplaats van Griekse kunst. Met
een bezoek daaraan besluiten we deze dag. In de
namiddag verlaten we Delfi en rijden naar Athene.
We dineren er in een van de gezellige tavernes en
brengen twee nachten door in het eersteklas hotel
Golden Age.

Klooster in Meteora
8e dag – zondag 28 april
Athene
We bezoeken de Agora, het centrale plein van het
oude Athene waar zich de belangrijkste publieke
gebouwen (o.m. de schitterende Hephaistos-tempel)
bevonden en waar het hart van de Atheense democratie
lag. We krijgen een mooie indruk van het
samenspel van politiek en religie en besteden
ruim aandacht aan Paulus die hier in debat ging
met Atheense filosofen. We bezoeken ook de Stoa
van Attalus met de mooie kunstcollectie. Via de
Areiopagos (de heuvel van Ares waar ooit de oudste
stadsraad zetelde) en de Pnyx, (plaats van de volksvergadering)
wandelen we naar de Akropolis, het
religieuze centrum van de klassieke stad, gedomineerd
door het Parthenon, het Erechtheion - allebei
tempels van Athena - en het toegangspoortgebouw
van de Propylaeën met ernaast het tempeltje van
Athena Nike. Tot slot bezoeken we het drie jaar
geleden geopende schitterende Akropolis Museum.
9e dag – maandag 29 april
Athene en thuisreis
In de ochtend bezoeken we de Kerameikos, de oude
begraafplaats even buiten de beroemde Dipylonpoort.
Hier ging Paulus, nadat hij in Piraeus aan
land was gegaan, de stad Athene binnen. Een aantal
prachtige grafmonumenten en het kleine museum
met een veelheid aan vazen geeft ons een goede
indruk van de grote betekenis van deze plaats. In de
namiddag begint de terugvlucht per KLM-lijndienst
naar Amsterdam. Aankomst ca. 20.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.995,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 275,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• Het boek van Fik Meijer dat 30 oktober
is verschenen: Paulus – Een leven tussen
Jeruzalem en Rome
• luchthavenbelastingen € 204,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
Schatten uit het British Museum
Bonn en Keulen
2-daagse excursie op 9 en 10 februari 2013 o.l.v. prof. dr. Fik J.A.M. Meijer
Het British Museum is wereldberoemd vanwege zijn enorme kunstcollectie.
De geschiedenis van de mensheid wordt er vanaf het vroegste begin
zichtbaar. De keerzijde van die omvangrijke verzameling is dat het moeilijk
is alles precies te duiden. Daarom is het een goed idee geweest van de
directie van het British Museum om een deel van de kunstobjecten buiten
het museum in samenhangend verband tentoon te stellen. De Kunst- und
Ausstellungshalle in Bonn kwam daarvoor direct in aanmerking. Al eerder
organiseerde dit museum grote tentoonstellingen en deze bijzondere
expositie past in dat patroon.
1e dag – zaterdag 9 februari
Bonn: Schatten van het British Museum
Vertrek per comfortabele internationale trein vanaf
Amsterdam, Utrecht of Arnhem naar Bonn, waar
we ons installeren in het nabij het station gelegen
eersteklas hotel Bristol Günnewig.
Vanmiddag bezoeken we de grote tentoonstelling
met westerse kunstwerken uit de oudheid en de
middeleeuwen, maar ook met talrijke objecten van
niet-westerse culturen. Zo krijgen we een goede
indruk van de rijkdom van de collectie van het British
Museum en tegelijk kunnen we de voorwerpen
uit zoveel uiteenlopende culturen in vergelijkend
perspectief plaatsen. Na het diner krijgt u een lezing
over de vraag welke taken voor de westerse musea in
de komende decennia zijn weggelegd.
Keizer Hadrianus, marmer. Collectie British
Museum
Cultoura 154 35 november 2012
Keulen, gezicht op de dom
2e dag – zondag 10 februari
Keulen: kunst van de Romeinen en de dom
We verlaten verlaten Bonn voor een korte treinreis naar naar
Keulen om er een bezoek te brengen aan het
prachtige, didactisch didactisch mooi mooi ingerichte Römisch-
Germanisches Museum. Museum. Centraal in de collectie
staat de Romeinse aanwezigheid in Keulen, Keulen, het
oude Colonia Claudia Ara Agrippinensium. Nadat
we we ook de dom dom bezichtigd hebben, heeft u vrije tijd
voordat tegen het einde van de de middag de de terugreis
per IC-trein naar Nederland Nederland begint. Aankomst
Amsterdam ca. 20.30 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 350,- per persoon
Toeslag 1-persoonskamer
€ 50,-
Inbegrepen
• 1 ontbijt en 1 diner
• treinretour vanaf Amsterdam, Utrecht
of Arnhem naar Bonn, v.v.
(toeslag 1 e klas op aanvraag)
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
CULTUUR

CULTUUR
Mozia
Strijdtoneel tussen Romeinen en Carthagers
De westkust van Sicilië van Trapani naar Mazara del Vallo is vlak en
moerassig. De zee nadert de kust in zilte moerassen, van oudsher de
plaatsen waar de oude volkeren zoutpannen inrichtten. Even voorbij het
stadje Marsala met zijn prachtige scheepvaartmuseum ligt niet ver uit de
kust het eilandje Mozia, het oude Motya. In de achtste eeuw v.Chr. kwamen
hier de eerste Carthaagse kolonisten. Ze richtten de eerste kolonie in als een
vooruitgeschoven post, van waaruit in een later stadium de westkust van
Sicilië werd gekoloniseerd.
Fik Meijer
Een bezoek aan het eiland is alleszins de moeite
waard. Met een klein bootje word je overgezet.
Na tien minuten ga je aan land vlakbij het kleine
museum waar enkele fraaie sculpturen zijn te
zien. De wandeling naar de opgravingen is mooi.
Over vlak terrein loop je door lage wijnstruiken
van zuid naar noord. Dan komt de (vroege) Carthaagse
geschiedenis tot leven. Aan de randen van
het eiland zie je resten van militaire gebouwen,
stadspoorten, huizen en de Tophet, de heilige
Carthaagse begraafplaats, waar volgens de overlevering
tot de vijfde eeuw v.Chr. de mannelijke
eerstgeborenen werden geofferd aan de godin
Tanth en haar echtgenoot Baäl Hammon.
enterbrug
De komst van de Carthagers op Sicilië riep natuurlijk
het verzet van andere volkeren op. Eerst waren
het de Grieken die vanuit hun steden Syracuse,
Agrigentum en Selinuntum de strijd aangingen,
maar zij slaagden er niet in de Carthagers van het
eiland te verdrijven. De komst van de Romeinen
maakte echter alles anders. In 260 v.Chr lagen
de Romeinse en de Carthaagse vloot tegenover
elkaar bij Mylae, tussen de Aeolische eilanden en
de noordkust van Sicilië. De Carthagers gingen
het gevecht in zoals ze dat eeuwenlang hadden
gedaan. Ze gingen ervan uit dat ze de vijandelijke
schepen zouden rammen, waarna de kapiteins van
de Romeinse schepen in paniek de steven zouden
wenden en naar de havens zouden terugvaren.
Maar hoewel de Romeinen geen lange nautische
ervaring hadden, deinsden ze niet terug. Zij
hadden een nieuw wapen, de enterbrug, op hun
schepen aangebracht en voeren de vijand onverschrokken
tegemoet. Ze gooiden de enterbrug
uit, renden over op de vijandelijke schepen en
maak ten een aantal daarvan buit. Voor de Carthagers
was de nederlaag een dramatische ervaring,
die ze zo snel mogelijk wilden vergeten.
Na enkele wisselende successen voor beide partijen
sleepte de oorlog zich voort. De Romeinen
hadden tien jaar na de slag bij Mylae de Cartha-
Cultoura 154 36 november 2012
gers weliswaar uit het grootste deel van Sicilië
verdreven, maar om hen uit hun westelijke steunpunten
Lilybaeum en Drepana te verdrijven
moesten ze hun leger en vloot tegelijk in stelling
brengen, wat ze daarvóór slechts bij hoge
uitzondering hadden gedaan. De blokkade van
Lilybaeum in 250 v.Chr. vlotte dan ook niet erg.
De vier legioenen die de Romeinen voor de stad
hadden gelegerd waren niet in staat de weerstand
van de belegerden te breken en de Romeinse vloot
van 120 schepen kon vanuit zee geen steun geven,
omdat de Carthagers nieuwe schepen hadden
ontwikkeld en met herwonnen zelfvertrouwen de
confrontatie zochten. Herhaaldelijk doorbraken
ze de Romeinse blokkade en konden nieuwe manschappen
en voedsel aanvoeren. De Romeinen
moesten zich met verliezen terugtrekken.
Bedrukte stemming
De gevolgen werden snel merkbaar. De Carthagers
dachten dat ze op zee weer het sterkst zouden zijn.
Hun zelfvertrouwen keerde terug, zeker toen een
jaar later een Romeins vlootonderdeel in een storm
verging. In Rome was de stemming bedrukt en
senatoren en volk twijfelden serieus aan de voortzetting
van de zeeoorlog. In de vijftien jaar dat
deze oorlog nu duurde waren bijna 700 schepen
verloren gegaan en geld voor een nieuwe vloot
was er niet. Slechts weinigen gaven nog iets voor
de Romeinse kansen. Herhaaldelijk verschenen
Carthaagse schepen voor de kusten van Italië en
overvielen stadjes en dorpen. Rome leek verslagen
maar richtte zich toch weer op, dankzij het initiatief
van een groep rijke aristocraten. Zij beloofden
op eigen kosten volledig uitgeruste schepen te
leveren, op voorwaarde dat ze bij een overwinning
rijkelijk zouden worden beloond. Voor de tweede
keer startten de Romeinen een intensief bouwprogramma.
Binnen een jaar werden er meer dan
tweehonderd schepen te water gelaten.
Grote verbazing maakte zich van de Carthagers
meester toen deze nieuwe vloot plotseling voor
de westkust van Sicilië verscheen en een blokkade
legde voor de havens van Drepana en Lilybaeum.
De vanuit Carthago toesnellende vloot arriveerde
te laat om dat te verhinderen en ging voor anker
bij een van de Aegatische eilanden. Daar viel
ook de beslissing. De Carthagers werden in de
door de stormwinden opgestuwde golven in een
onmogelijke positie gemanoeuvreerd en verloren
120 schepen, 70 daarvan vielen in handen van de
Romeinen.
De Carthagers zagen dat het spel uit was, aangezien
nieuwe versterkingen uit het moederland
niet te verwachten waren. Onderhandelingen met
de Romeinen volgden. De uitkomst was dat Carthago
de aanspraken op Sicilië opgaf. Het eiland
werd een Romeinse provincie. De Romeinen
lieten vervolgens overal hun invloed gelden, ook
op Mozia, zoals we zullen zien als we het kleine
museum bezoeken.
Reconstructietekening van het Carthaagse oorlogsschip

eiland met vele beschavingen
Sicilië
12-daagse reis van 24 mei t/m 4 juni 2013 o.l.v. prof.dr. Fik J.A.M. Meijer
In de mooie meimaand doorkruisen wij Sicilië op zoek naar oude beschavingen. We zien tempels van de Grieken,
mozaïeken van de Romeinen en de Byzantijnen, vestingwerken van de Carthagers en kunstwerken van de
Arabieren, Normandiërs en de Bourbons. Er zijn weinig plaatsen waar de verschillende culturen zo nadrukkelijk hun
sporen hebben nagelaten als op het eiland Sicilië.
Metope met Artemis, afkomstig uit Selinunte
1e dag – vrijdag 24 mei
Naar Palermo
Omstreeks 09.45 uur vertrek per Alitalia-lijndienst
via Turijn naar Palermo, waar we drie nachten
verblijven in het eersteklas, centraal gelegen hotel
Centrale. Na een eerste wandeling door het centrum
dineren we, evenals de volgende twee dagen, in een
lokaal restaurant.
2e dag – zaterdag 25 mei
Palermo
Vandaag zwerven we door Palermo. In de ochtend
bezoeken we het archeologisch museum met de
fameuze metopen van de tempels van Selinunte en
nog veel meer kunstwerken van de oude Grieken.
We wandelen langs de Quattro Canti naar de Piazza
Pretoria met de Martorana-kerk met zijn prachtige
12 e -eeuwse mozaïeken. ’s Middags wandelen we
verder naar de kathedraal, een indrukwekkend
bouwwerk met bouwstijlen uit de 12 e tot de 18 e
eeuw. Binnen zien we de vier sarcofagen van twee
van Sicilië’s Normandische vorsten en hun echtgenotes.
Hierna brengen we een bezoek aan het
Normandisch Paleis met de Cappella Palatina, waar
we ons vergapen aan de schitterende mozaïeken.
3e dag – zondag 26 mei
Cefalù en Solunto
We maken een uitstapje langs de mooie kust naar
Cefalù, waar we de Normandische kathedraal met
de mooie mozaïeken bekijken. Ook wordt u in de
gelegenheid gesteld een bezoek te brengen aan het
Museo Mandralisco met het beroemde mannenportret
van Antonella da Messina. We wandelen door
de middeleeuwse straatjes. Na de lunchpauze gaan
we naar de opgraving van Solunto, met een agora,
woonhuizen, cisternen en een klein odeion. Het
uitzicht is schitterend.
4e dag – maandag 27 mei
Via Monreale en Segesta naar Selinunte
We rijden dwars door Sicilië naar Selinunte. In het
hooggelegen Monreale bezoeken we de prachtige
12 e -eeuwse dom, van binnen en van buiten indrukwekkend.
We zien de uitgebreide cyclus mozaïeken
en de elegante kloostergang. Daarna rijden we door
naar de tempel van Segesta, mooi afgetekend in het
landschap. We aanschouwen ook het hooggelegen
theater. We installeren ons voor twee nachten in
Grand Hotel Selinunte, waar we ook dineren.
5e dag – dinsdag 28 mei
Marsala, Mozia en Cave di Cusa
In de ochtend rijden we naar Marsala, de oude
Carthaagse stad Lilybaeum, waar we een bezoek
brengen aan het indrukwekkende museum met
de zeldzame resten van een Carthaags (oorlogs?)
schip. We rijden vervolgens rond de lagune met
zijn zoutpannen. In de middag steken we over naar
het eiland Mozia/San Pantaleo, ooit een Punische
vestiging. Op de terugweg naar ons hotel zien we
de steengroeven van Cave di Cusa, te midden van
de olijfgaarden.
6e dag – woensdag 29 mei
Selinunte en naar Agrigento
In Selinunte zien we de restanten van de drie grote
Dorische tempels, waarvan we de metopen in
Palermo reeds aanschouwden. We lopen of gaan
per treintje naar de akropolis met een onlangs
blootgelegd heiligdom van Demeter Malophoros.
’s Middags rijden we naar Agrigento, waar we een
Taormina, theater. Foto Sjoerdtje van den Berg
Cultoura 154 37 november 2012
bezoek brengen aan de bovenstad met de dom als
belangrijkste monument. We nemen voor twee
nachten onze intrek in hotel Colleverde Park.
We dineren twee keer in het hotel.
7e dag – donderdag 30 mei
Agrigento
We beginnen onze verkenningstocht in het archeologisch
museum. Aansluitend zien we resten van de
hellenistisch-Romeinse stad. Daarna wandelen we
door de Vallei der Tempels en zien de tempels van
Hera, Zeus, Heracles en Concordia.
8e dag – vrijdag 31 mei
Via Piazza Armerina naar Caltagirone
Onderweg naar Caltagirone bezoeken we uitgebreid
de befaamde mozaïeken van Piazza Armerina. De
mozaïekvloeren in het gigantische huis leggen een
unieke getuigenis af van de laat-antieke villadecoratie.
We zien talrijke jachttaferelen en mythologische
voorstellingen. ’s Middags rijden we door naar
Caltagirone waar we een nacht logeren in het eersteklas
hotel Villa Mauro. We maken een wandeling
door de stad, bezoeken de dom en genieten van het
mooie majolica, waarvoor Caltagirone beroemd is.
9e dag – zaterdag 1 juni
Via Ragusa en Noto naar Syracuse
We rijden eerst naar Ragusa, waar we een stadswandeling
maken door de bovenstad en een bezoek
brengen aan de kathedraal van San Giovanni Battista.
In de benedenstad bezichtigen we de Duomo
San Giorgio. De reis wordt vervolgd naar Noto,
vermoedelijk de meest fascinerende barokstad van
Sicilië. Lopend langs de Corso Vittorio Emanuele
en over de vele dwarsstraten krijgen we een goede
indruk van deze bijzondere stad die werd ontworpen
na de aardbeving van 1693. We rijden door
CULTUUR

CULTUUR
Palermo, Cappella Palatina, detail mozaïeken
naar Syracuse waar we ons voor drie overnachtingen
installeren in het eersteklas hotel Villa Politi.
10e dag – zondag 2 juni
Syracuse
In de ochtend bezoeken we eerst het archeologische
park met het Griekse theater, de steengroeven, het
Oor van Dionysius, het grote altaar van Hiëro en het
Romeinse amfitheater. Aansluitend brengen we een
bezoek aan het prachtige archeologische museum. In
de middag maken we een wandeling door het historische
centrum en bezoeken o.a. de kathedraal, met
daarin verwerkt de zuilen van de antieke tempel van
Athene. We sluiten de dag af met een boottocht door
de haven en langs de stadsmuren. Diner in het hotel.
11e dag – maandag 3 juni
Taormina en Castello Eurialo
We rijden in noordwaartse richting naar het hooggelegen
Taormina. We wandelen door het stadje,
zien de dom en het stadhuis, genieten van het
prachtige uitzicht en bezoeken het grote Griekse
theater. Aan het einde van de middag bezoeken we
het vlak buiten Syracuse gelegen Castello Eurialo.
Met een oppervlakte van 1.500 m² is het een van
de grootste Griekse militaire bolwerken uit de
Grieks-Romeinse en Byzantijnse tijd.
Slotdiner in een lokaal restaurant.
12e dag – dinsdag 4 juni
Thuisreis
In de loop van de ochtend begint de terugreis via
Florence naar Schiphol per Alitalia-lijndienst. Aankomst
ca. 19.30 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 2.385,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 260,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• luchthavenbelastingen € 172,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
Betoverende architectuur en kunst
Cruise Oekraïne
13-daagse cruise van 14 t/m 26 september 2013 o.l.v. drs. Karel Onwijn
De nazomer is een prachtige tijd voor een cruise over de delta van de
Donau, de Zwarte Zee en de Dnjepr. U komt in plaatsen met klinkende
namen, zoals Kiev, Sevastopol, Jalta en Odessa die over de meest prachtige
kerken, paleizen en musea beschikken. Een boeiende, comfortabele en
ontspannende reis, die begint met een overnachting en een bezoek aan
Boekarest. Verder geen verkassingen. Wij gaan de tweede dag van de reis
aan boord en pakken onze koffer pas weer 80 mm in als we in Kiev naar het vliegveld
gaan voor de terugreis.
ROEMENIË
WITRUSLAND
MOLDAVIË
Tulcea
Boekarest
Donau
Kiev
Dnjepr
Zaporizja
RUSLAND
Het MS Watutin heeft met een lengte
van 129 meter vier dekken en kan
maximaal 280 passagiers vervoeren.
De buitenhutten zijn allemaal voorzien
zijn van douche, toilet en airconditioning.
Aan boord zijn behalve een
restaurant, twee bars, een bibliotheek,
een kapper en een zonnedek.
1e dag – zaterdag 14 september
Boekarest
Omstreeks 13.00 uur vertrek per rechtstreekse
KLM-lijndienst naar Boekarest, de hoofdstad van
Roemenië, waar we een nacht logeren. Diner in een
lokaal restaurant.
2e dag – zondag 15 september
Boekarest en begin cruise
De dag begint met een rondrit door Boekarest langs
de indrukwekkende, vaak gewaagde architectuur uit
het tijdperk van Ceausescu. Hier en daar ontdekken
we prachtige orthodoxe kerken. We vervolgen de
Cultoura 154 38 november 2012
60 mm
Odessa
ZWARTE ZEE
Cherson
Vilkowo Bachtsjysaraj
Sevastopol Jalta
reis naar Tulcea, waar het MS Watutin ’s avonds het
anker licht om te beginnen aan de vaartocht.
3e dag – maandag 16 september
Vilkovo en delta van de Donau
We doen vanochtend het in de delta van de Donau
gelegen stadje Vilkovo aan. Dit wordt wel het
‘Oekraïense Venetië’ of het ‘Oekraïense Giethoorn’
genoemd vanwege zijn vele kanalen en hoge bruggetjes.
In het programma is een stadswandeling
met bezoek aan de orthodoxe Sint Nicolaas-kerk
opgenomen. ’s Middags kunt u facultatief (dus niet
begrepen in de reissom) een bootexcursie maken
naar de monding van de Donau door het natuurgebied
met zijn voor Europa unieke flora en fauna en
dat ook bekend is als het Donau-delta Bioreservaat.
We varen verder richting Odessa.
4e dag – dinsdag 17 september
Odessa
De havenstad Odessa wordt wel het Marseille van
de Oekraïne genoemd, anderen proeven er een
sfeer zoals in Barcelona. Het is historisch gezien de
meest cosmopolitische stad van Oekraïne waar van
oudsher een groot aantal nationaliteiten hebben
gewoond. Het mooie oude centrum is na de val
van het communisme helemaal opgeknapt. En met
haar beschaduwde boulevards, het beroemde operagebouw,
leuke restaurantjes, ponywagentjes en
vroegere paleizen in Frans-Italiaanse stijl heeft het
iets juichends. We flaneren onder meer over de autovrije
Primorski-boulevard, waar we de beroemde
Potjomkin-trappen aantreffen. Deze zijn bekend
geworden door de propagandafilm Pantserkruiser
Potjomkin van de Sovjet-Russische filmregisseur
Sergej Eisenstein. ’s Middags bezoeken we het
Museum voor Schone Kunsten, dat is gevestigd
in het voormalige paleis van graaf Pototski. Het
herbergt een grote collectie Oekraïense en Russische
schilderkunst met onder meer werken van
Sjevtsjenko, Aivazovski en Repin. Vanavond kunt
u – facultatief – een concert met klassieke muziek in
de stad bijwonen.
5e dag – woensdag 18 september
Odessa
We zetten onze kennismaking met van de stad
voort. Eerst brengen we een bezoek aan de exotische
Privoz-markt. Dit is een uitgestrekte en oosters
aandoende markt waar de marktkooplui uitgebreid
hun eetwaren laten proeven en ook graag een praatje
aanknopen. Wanneer er nog tijd over is, lopen we
het Literair Museum binnen waar alle – voorname-

Kiev-Petsjersk Lavra. Foto’s Karel Onwijn
lijk Russische – schrijvers aan bod komen die een
rol hebben gespeeld in de geschiedenis van Odessa.
’s Middags varen we verder richting Sevastopol.
6e dag – donderdag 19 september
Sevastopol en Bachtsjysaraj
Sevastopol was tot laat in de jaren 1990 militair
gebied, voor niemand toegankelijk behalve voor
het personeel en hun families van de Russische
Zwarte Zeevloot die er nog altijd is gelegen, naast
de Oekraïense vloot. De laat 18 e -eeuwse havenstad
is gebouwd in Russische neo-classistische stijl en de
veelal witte gebouwen maken een opvallend nette
en ontspannen indruk. We maken er een stadstour
met bezoek aan de Sint Vladimir- kathedraal.
’s Middags laat een excursie naar Bachtsjysaraj
ons kennismaken met de Krim-tataren. Het van
oorsprong 16 e -eeuwse paleis van de khan, met zijn
romantische binnenhoven, haremvertrekken en
moskee is de moeite meer dan waard.
’s Avonds wacht ons een concert van het Zwarte
Zeevloot Ensemble. Orkest, koor en dansers
brengen u in de sfeer van het zeemansleven
met Russische en Oekraïense volksmuziek en
wereldberoemde hits.
7e dag – vrijdag 20 september
Dagexcursie Jalta
Per touringcar maken we een dagexcursie naar
Jalta. Deze badplaats in het zuiden van de Krim,
aan wat men graag de ‘Russische Rivièra’ noemt,
is altijd favoriet geweest bij de Russische heersers.
In de 19 e eeuw was ze al een geliefd kuuroord
onder de Russische aristocraten die de vele mooie
herenhuizen en villa’s hebben laten bouwen. Ook
de bekende Russische schrijver Anton Tsjechov
heeft hier gewoond en hij schreef hier zowel ‘De
kersentuin’ als ’De drie zusters’. We bezoeken er
het Livadia-paleis, waar in februari 1945 Stalin,
Churchill en Roosevelt de invloedssferen van de
Sovjet Unie en de westelijke bondgenoten vaststelden.
Het paleis werd in 1911 gebouwd voor
tsaar Nicolaas II.
8e dag – zaterdag 21 september
Delta van de Dnjepr
We varen verder en bereiken ’s middags de stad
Cherson, niet ver van de monding van de rivier
de Dnjepr. Deze stad is in 1778 gesticht tijdens de
Russische verovering van zuidelijk Oekraïne op
de Turken en Krim-Tataren. Met een kleine boot
maken we een tocht in de delta door de wetlands
naar het Visserseiland. U kunt er een wandeling
maken langs de traditionele huisjes, waarvan de
bewoners u soms binnen noden.
9e dag – zondag 22 september
Zaporizja
Om 11.00 uur komen we aan in Zaporizja, het
vroegere Aleksandrovsk. Op het hier in de Djnepr
gelegen eiland Chortytsja bevond zich in de 16 e en
17 e eeuw de Zaporizjka Sitsj, een van de bekendste
en machtigste Kozakkengemeenschappen van het
toenmalige Oekraïne. We bezoeken dit eiland waar
we een replica van de Sitsj aantreffen en we bekijken
een mooi Kozakkenmuseum. Ook wonen we er een
show bij van paardrijdende en dansende kozakken.
Om 17.00 uur varen we door.
10e dag – maandag 23 september
Op de rivier
We varen de hele dag op de machtige rivier, die
soms twintig(!) kilometer breed is. Onze reisleider
benut de gelegenheid voor een lezing en u kunt een
taalles of een Oekraïense kookles van de bemanning
volgen. Vanavond biedt de kapitein ons een feestelijk
diner aan.
11e dag – dinsdag 24 september
Kiev
Vandaag komen we aan in Kiev. De contouren van
de Oekraïense hoofdstad doen Russisch aan: mooi
opgepoetste pastelkleurige orthodoxe kerktorens
met gouden uienbollen afgewisseld met monumentale
witte neo-classistische overheidsgebouwen.
Duizend jaar terug was het nog de hoofdstad van het
eerste Russische Rijk, Kiev-Rus. In deze periode zijn
de Oost-Slaven – de Russen, Wit-Russen en Oekraieners
- tot het orthodoxe geloof bekeerd. Voor hen is
Kiev daarom een belangrijk bedevaartsoord.
’s Middags gaan we de binnenstad in en bezoeken
we onder meer de in 1037 gebouwde Sint Sophiakathedraal
met zijn honderden originele fresco’s en
prachtig bewaarde Byzantijnse mozaïeken en het
daarnaast gelegen ‘klooster met de gouden koepels’.
12e dag – woensdag 25 september
Grottenklooster en Kiev
Meer dan honderdduizend pelgrims bezoeken jaarlijks
het oude grottenklooster Kiev-Petsjersk Lavra
een immens complex van kerken, tunnels en ondergrondse
cellen, waarin monniken hun hele leven
Cultoura 154 39 november 2012
doorbrachten. Het is allemaal begonnen in 1051,
toen een van het Griekse Athos afkomstige monnik
zich hier in een grot vestigde. De plek is uitgegroeid
tot het ‘hoofdkwartier’ van de Oekraïens-orthodoxe
kerk, het spirituele hart van het land en een nationaal
heiligdom. De middag in Kiev is ter vrije
besteding. U kunt samen met de reisleider een kijkje
nemen in de Sint Vladimir-kathedraal, een okergeel
neo-Byzantijnse kerkgebouw met zeven blauwe en
gouden koepels die het een sprookjesachtige uitstraling
geven. Ook binnen kijkt u uw ogen uit vanwege
de prachtige muur- en plafondschilderingen.
Daarna wandelen we naar de weelderige barokke
Sint Andreas-kerk, het laatste meesterwerk van de
18e-eeuwse Italiaanse architect Rastrelli, dezelfde die
het Winterpaleis in Sint Petersburg ontwierp.
13e dag – donderdag 26 september
Kiev en terugreis
De ochtend is ter vrije besteding. U kunt bijvoorbeeld
een wandeling maken over de hoofdstraat
Chresjtsjatik die begint op het Majdan Nezalezjnosti,
het Onafhankelijkheidsplein. Dit meest centrale
punt van Kiev kent een groot ondergronds winkelcentrum
en de nodige boekenstalletjes. Dit plein
heeft internationale bekendheid gekregen omdat
hier in 2004 de Oranjerevolutie is begonnen.
Omstreeks 14.00 uur begint de terugvlucht per
rechtstreekse KLM-lijndienst naar Schiphol. Aankomst
omstreeks 16.00 uur.
Sevastopol, Russisch-classicistische architectuur
Snel boeken !
Wij hebben tot medio januari 2013 een
optie op een beperkt aantal buitenhutten,
verspreid over het schip, op
het hoofd-, midden- en het bovendek.
Het is zaak om snel te boeken.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 2.695,- per persoon (hutten middendek)
€ 2.795,- per persoon (hutten bovendek).
Toeslag 1-persoonshut
€ 430,- (hutten bovendek).
Toeslag 2-persoonshut voor alleengebruik
€ 530,- (hutten hoofddek)
€ 630,- (hutten middendek).
Inbegrepen
• volpension
• Dominicus-reisgids Oekraïne van Karel
Onwijn
• luchthavenbelastingen € 131,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
CULTUUR

CULTUUR
’s Werelds oudste christelijke natie
Armenië
8-daagse standplaatsreis van 18 t/m 25 mei 2013 o.l.v. drs. Karel Onwijn
Vanuit een comfortabel hotel in de hoofdstad Jerevan verkennen we het land met de zo rijke cultuurgeschiedenis,
prachtige monumenten en onstuimige landschappen.
Volgens de Armeniërs stammen zij af
van Noachs achterkleinzoon Hajk,
vandaar dat zij hun land Hajastan
noemen. De eerste Armeense staat
stamt uit de negende eeuw voor Chr.
In deze tijd is ook de huidige hoofdstad
Jerevan gesticht (782 voor Chr.) In de
eerste eeuw voor Chr. groeit Armenië
uit tot een machtig rijk dat zich uitstrekt
van de Kaspische tot de Middellandse
Zee. In de vierde eeuw omarmt het
als eerste land in de wereld het christendom
als staatsgodsdienst. Vervolgens
wordt het echter voortdurend in
haar voortbestaan bedreigd door de
Perzen, de Arabieren en de Turken.
Vanaf de negentiende eeuw komt een
aanzienlijk deel van Armenië onder
Russisch bestuur en vanaf 1921 behoort
het tot de Sovjet-Unie. Sinds 1991 is het
onafhankelijk. Hoewel Armenië in Azië
ligt, is het mede vanwege zijn christelijk
erfgoed nauw verbonden met Europa.
1e dag – zaterdag 18 mei
Naar Jerevan
Avondvlucht per Austrian Airlines via Wenen naar
Jerevan, waar we ons voor zeven overnachtingen
installeren in het eersteklas Tufenkien Historic
hotel.
2e dag – zondag 19 mei
Jerevan
Tijdens een stadsoriëntatie van Jerevan, een van
de oudste permanent bewoonde steden ter wereld,
bezoeken we onder meer het Nationale Museum
van Armenië met een rijke collectie aan Russische
en Armeense schilderkunst. ’s Middags
bezoeken we het huismuseum van de avant-garde
schilder Martiros Sarjan. Daarna gaan we naar het
monument van de Armeense genocide van 1915.
We dineren, evenals de volgende vier dagen, in het
hotel.
De berg Ararat
3e dag – maandag 20 mei
Garni-tempel en Geghard-kloostercomplex
We beginnen de dag met een bezoek aan de hellenistische
tempel Garni uit de 1 e eeuw na Chr.
Aansluitend gaan we naar het kloostercomplex
van Geghard, het ‘klooster van de Heilige Lans’.
De naam duidt op de speer die Jezus verwond zou
hebben bij de kruisiging. Van de drie kerken zijn er
twee geheel uit de rotsen gehouwen. De excursie eindigt
met een bezoek aan de authentieke oudste brandewijnstokerij
van Jerevan, symbool van de stad.
4e dag – dinsdag 21 mei
Kerkarchitectuur en -kunst
’s Ochtends bezoeken we het Armeense heiligdom,
het klooster Echmiadzin, sinds de 15 e eeuw zetel van
de patriarch-catholicos. In de schatkamer wordt
de Heilige Lans bewaard. De kathedraal werd in
301 gebouwd onder toezicht van St. Gregorius de
Verlichter en is de oudste kerk ter wereld. Vervolgens
gaan we naar de St. Hripsime-kerk, in 618
voltooid met prachtige schilderingen en reliëfs en
een met parelmoer ingelegd altaar uit de 18 e eeuw.
5e dag – woensdag 22 mei
Natuur en karavaanswegen
Tijdens een dagexcursie in de richting van het
vulkanische Sevan-meer doen wij onderweg het
dorpje Noradouz aan, bekend om zijn honderden
in het veld verspreide khatsjkars (grafstenen). We
vervolgen de tocht door een ruig berglandschap -
gedeeltelijk langs de oude zijderoute - en bezichtigen
een hoog op de Selim-pas gelegen 14 e -eeuwse karavanserai.
Ook Marco Polo zou deze plaats hebben
aangedaan.
6e dag – donderdag 23 mei
In de schaduw van de berg Ararat
Vandaag gaat de dagexcursie naar het Khor Virapklooster,
de dichtst bij de heilige berg Ararat gelegen
plaats in Armenië. Volgens de overlevering heeft
Gregorius de Verlichter hier eind 3 e eeuw dertien
jaar vast gezeten om daarna de Armeense koning
Tiridates IV te bekeren tot het christendom.
In het schilderachtig in een bergkloof gelegen
Cultoura 154 40 november 2012
13 e -eeuwse klooster Noravank proeven we versgebakken
brood en jonge wijn. De kloosterkerk, de
St. Astvatsatsin, telt twee verdiepingen, waarbij de
bovenste alleen bereikt kan worden via een smal
stenen trappetje dat uit de façade steekt.
7e dag – vrijdag 24 mei
Jerevan
Vanochtend bezoeken we het manuscriptenmuseum,
met een imposante collectie middeleeuwse manuscripten
en teksten over onderwerpen als (kunst)
geschiedenis, grammatica, filosofie en geneeskunde.
De middag is ter vrije besteding. Afscheidsdiner
in een van de goede lokale restaurants.
8e dag – zaterdag 25 mei
Zeer vroeg vertrek naar de luchthaven voor de
terugvlucht per Australian Airlines via Wenen naar
Amsterdam. Aankomst ca. 09.30 uur.
Khor Virap-klooster
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.695,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 475,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• Dominicus-reisgids Georgië-Armenië
van Karel Onwijn
• luchthavenbelastingen € 285,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.

Culturele Hoofdstad van europa
Marseille
6-daagse standplaatsreis van 18 t/m 23 juni 2013 o.l.v. drs. Angélique van der Horst
Marseille is in 2013 culturele hoofdstad van Europa. Daarom brengen wij een bezoek aan de - prestigieuze - nieuwe
musea, de gerenoveerde wijken in het historische centrum (rond de oude haven) en de vele interessante, tijdelijke
tentoonstellingen. Onze aandacht gaat in de eerste plaats uit naar de moderne kunst in de Midi: in de 19e en 20e eeuw
hebben veel grote kunstenaars hun hart aan deze streek verpand. Daarom bezoeken we niet alleen de stad Marseille,
maar ook Arles en Aix-en-Provence, én de kleinere plaatsen Aubagne en Martique.
Marseille is helemaal terug in het rijtje
Franse steden waar je echt geweest
moet zijn. Jarenlang was de havenstad
het zwarte schaap van het Franse
toerisme. Maar in de jaren negentig is
een wonderbaarlijke opleving in gang
gezet. De afgelopen jaren was de stad
één grote bouwplaats. En inmiddels
zijn de prestigieuze projecten (bijna)
klaar voor het grote publiek.
1e dag – dinsdag 18 juni
Marseille
Rond het middaguur vertrek per rechtstreekse Air
France-lijndienst naar Marseille en vervoer naar
het centraal gelegen, eersteklas hotel Novotel Prado.
Om een eerste indruk te krijgen van de culturele
hoofdstad bewonderen we het panorama over de
stad en de nieuwe skyline rond de haven. We maken
een wandeling over de Digue du Large, waar een
monumentaal kunstwerk van Kader Attia te zien is.
Diner in een van de goede lokale restaurants.
2e dag – woensdag 19 juni
Marseille
Tijdens een stadswandeling verdiepen we ons in de
geschiedenis van de stad. De ligging aan de Middellandse
Zee heeft Marseille een uniek karakter
gegeven: vanaf de tijd van de Carthagers, Grieken
en Romeinen is het hier een komen en gaan geweest
van reizigers. Dit heeft de stad een avontuurlijk en
kosmopolitisch tintje gegeven.
We bezoeken vandaag het Musée des Beaux Arts.
Hier is - in samenwerking met Aix-en-Provence -
een toonaangevende dubbeltentoonstelling georganiseerd:
‘Le Grand Atelier du Midi’. De titel van de
tentoonstelling in Marseille is ‘Van Gogh tot Bonnard’;
het accent ligt op de invloed van het mediterrane
licht op het kleurenpalet van de kunstenaars.
Vanavond, morgen en overmorgen, kunt u zich bij
de reisleiding aansluiten om naar een van de gezellige
restaurants te gaan.
3e dag – donderdag 20 juni
Arles
Een touringcar brengt ons naar Arles, waar we in het
– recent uitgebreide - Musée d’Arles de tentoonstelling
‘Rodin, l’ombre de l’antique’ bezoeken. U krijgt
er een goed beeld van de invloed van de oudheid op
de beeldhouwkunst van Rodin. In het gezellige centrum
van de stad bezoeken we de indrukwekkende
kathedraal Saint-Trophime uit de 12 e eeuw.
Na de lunchpauze in een van plaatselijke restaurants
Cézanne, de Golf van Marseille
vervolgen we onze wandeling door de oude stad
met een bezoek aan het theater én het amfitheater,
allebei neergezet door de Romeinen. Ook Van Gogh
komen we tegen: we bezoeken het ziekenhuis waar
hij verbleef na de ‘oor-affaire’. Op ons programma
staat het opmerkelijke Centre International de la
Photographie et de l’Image in het Parc des Ateliers,
ontworpen door Frank Gehry en Edwin Chan.
4e dag – vrijdag 21 juni
Aix-en-Provence
In het Musée Granet bekijken we het deel van de
tentoonstelling ‘Le grand Atelier du Midi’ met
werken van Cézanne tot Matisse. Het accent ligt
op de geschiedenis van de vormentaal. We nemen
ook de tijd voor de permanente collectie: met onder
andere vondsten uit de Romeinse tijd en schilderijen
vanaf de renaissance. Tijdens een stadswandeling
flaneren we ’s middags natuurlijk in alle rust over
de prachtige Cours Mirabeau. Verder bewonderen
we onder meer het nèt uitgebreide Conservatoire
de Musique, ontworpen door de Japanse architect
Kengo Kuma.
5e dag – zaterdag 22 juni
Aubagne en Martique
We maken een ontspannen touringcartocht in
mediterrane sferen. Eerst bezoeken we het plaatsje
Aubagne, bekend van de kleibeeldjes en van de oer-
Provençaalse schrijver Marcel Pagnol. We bezoeken
de tentoonstelling ‘Picasso, céramiste et la méditerranée’
met maar liefst 120 werken van de kunstenaar.
Vele ervan zijn zelden of nooit voor het publiek
Cultoura 154 41 november 2012
te zien geweest. U krijgt alle tijd om Aubagne verder
te verkennen. Daarna rijden we naar Martique, het
lievelingsoord van de schilder Dufy. We bekijken
er de tentoonstelling ‘Raoul Dufy, de Martique a
l’estaque’. Het Musée Ziem laat de ontwikkeling van
de schilder zien tijdens zijn verblijf in de Provence.
Een feest van mediterraan licht...
Afscheidsdiner op een mooie locatie.
6e dag – zondag 23 juni
Marseille
Vandaag is er ruim tijd om door Marseille te
slenteren, nog een of meer plaatsen met hedendaagse
kunst te bekijken en te genieten van een
mooie lunch. Aan het einde van de middag begint
de terugvlucht per Air France-lijndienst naar
Amsterdam. Aankomst ca. 19.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.395,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 325,-.
Inbegrepen
• ontbijten en 2 diners
• luchthavenbelastingen € 133,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
KUNST

CULTUUR
Bonte kleurenpracht
In de huizen van Pompeii
De schilderkunst in de huizen van Pompeii spreekt sterk tot onze verbeelding.
Door middel van herkenbare figuren en architectuurelementen wordt een
schijnwereld opgeroepen die aan de interieurs een rijk aanzien verleent.
Kleuren gemaakt van natuurlijke pigmenten zijn door vaardige schilders in
de frescotechniek aangebracht om een bonte pracht op te roepen. Dus
geen strak witte muren met hier en daar een lijntje, maar – als het geld er
was – een rijkdom aan zuilen, beelden, imitaties van kostbare voorwerpen en
figuratieve scènes.
eric M. Moormann
Het huis was een gedeeltelijk publieke ruimte,
waar de zakelijke en privérelaties van de familie
kon rondwandelen. Dure schilderingen droegen
bij aan het prestige van de huisheer en konden
een boodschap uitstralen. Niet van macht of
politiek, maar van succes en genot: het was geen
schande voor een bewoner van het oude Pompeii
om zijn maatschappelijke succes in zijn huis tot
gelding te laten komen.
Imitatie
Een belangrijke eigenschap van de schilderkunst
is nabootsing van de al even genoemde
bouwdelen en voorwerpen. Vooral die nadruk
op zuilen, nissen, verdiepingen weerspiegeld in
het platte vlak komt op de moderne toeschouwer
als een vervreemdend element over. Haalden die
oude bewoners de grote architectuur van tempels
en paleizen in huis? Al dan niet gecombineerd
met kostbare voorwerpen moest het huis inderdaad
een kostbare koninklijke residentie lijken.
Het gebruik van echte dure materialen zoals
platen van bont uitheems marmer of albast werd
niet aangemoedigd, omdat die een te grote luxe
zouden uitstralen, maar de suggestie in de vorm
van schilderingen mocht wel. Pas in de loop
van de eerste eeuw n.Chr. zou echt marmer op
vloeren en wanden zijn intrede doen in de particuliere
huizen van Pompeii en Herculaneum.
In de derde en tweede eeuw v.Chr. was de imitatie
van marmer vaak zeer realistisch, doordat er van
stucreliëf gebruik werd gemaakt en de lagen van
fictief marmer en kroonlijsten voelbaar werden.
Soms stonden er stuczuilen tegen de wanden
en werden in het bovengedeelte ramen gesuggereerd.
De reliëfs maakten kort na 100 v.Chr.
Cultoura 154 42 november 2012
plaats voor compleet geschilderde systemen, nog
steeds met nageschilderde marmeren blokken
en platen. Nu speelden zuilen en architraven
een grotere rol en werden openingen als deuren
en vensters in de wand gesuggereerd. Achter de
geschilderde muren van marmer leken andere
werelden te liggen, met tuinen en zuilengalerijen.
Menselijke figuren bleven grotendeels afwezig;
soms vlogen vogels door de imaginaire ruimte.
In de loop van de eerste eeuw werden deze
architectonische vormen versimpeld en tegelijk
fantasierijker, zodat de band met de echte architectuur
losser werd. Figuratieve voorstellingen
in het midden van de wand gingen een grotere
rol spelen.
Bonte kleuren en tuinschilderingen
Kleuren waren van groot belang. Soms koos een
schilder voor één dominante kleur, bijvoorbeeld
het beroemde Pompejaanse rood, soms bracht
hij bonte vlakken naast elkaar aan met daarop
nog weer anders gekleurde motieven. De goede
schilder hield ook rekening met de lichtinval:
donkere kamers kregen lichte decoraties, soms
met wit als dominante kleur, hel verlichte ruimtes
met de mediterrane zon als bron konden in
donkere kleuren worden gedecoreerd. Kleuren
hadden geen speciale betekenis, maar het gebruik
van kostbare pigmenten zoals Egyptisch blauw
of vermiljoenrood viel op en gaf een vertrek een
rijke uitstraling.
Een mooi genre van ruimtelijke suggestie en
figuratieve verbeelding vormde de categorie
tuinschilderingen: muren van gesloten kamers
werden in de vroege eerste eeuw na Chr. bedekt
met bloemen, struiken en planten waartussen
beelden stonden en vogels vlogen. Wie in zo’n
kamer was waande zich onder een pergola in
een mooie lusthof. Niet gek wanneer het in de
tuin zelf te koud of juist te warm zou zijn. Later
werden de tuinwanden zelf met zulke tuinen aangekleed
en kregen ze door deze toevoeging een
grotere ruimtelijke werking. In het interieur ging
het motief nu plaats maken voor fantasiearchitecturen
en fictieve schilderijenverzamelingen.
Schilderijtjes
Het woord pinacotheca (schilderijenverzameling)
werd gehanteerd om kamers te beschrijven
waarin ‘schilderijtjes’ deel uitmaakten van de
complete wanddecoraties. Echte paneelschilderijen
uit de oudheid zijn verloren gegaan, maar
de Pompejaanse schilderingen geven ons van
die kunst een goede indruk. Vooral goden en
godinnen in amoureuze verwikkelingen met
stervelingen waren geliefd. Een opdrachtgever
kon kiezen voor scènes die één verhaal in de
vorm van een cyclus vertelden of voor thema’s
die door gemeenschappelijke beeldmotieven
(landschap, liefdespaar, houding van de figuren
enz.) verbonden waren. Van sommige onderwerpen
zijn verschillende kopieën overgeleverd,
wat wijst op gemeenschappelijke bronnen van de
schildersateliers. Naaktfiguren behoren tot de
meest geliefde onderwerpen en de soms expliciete
seksuele activiteiten riepen geen gêne op;
zij behoorden tot de plezier en lust opwekkende
beeldtaal die nodig was om aan het huis een
aangename atmosfeer te verlenen. Alles moest
bijdragen aan de schijnluxe waardoor Pompeii
op velen een zo feestelijke en gelukkige uitstraling
heeft.

Van Pompeii tot Palladio
Londen
3-daagse standplaatsreis van 31 mei t/m 2 juni 2013 o.l.v. prof. dr. eric Moormann
Aanleiding voor een korte academische reis naar Londen is een belangrijke tentoonstelling met schatten uit
Pompeii en Herculaneum in het British Museum. Zo’n tweehonderdvijftig voorwerpen uit het Archeologisch
Museum van Napels en de collecties van de opgravingen zelf geven een fascinerend beeld van het leven in
het Italië van de vroege Romeinse keizertijd. Tijdens ons bezoek aan de cultuurhistorisch zo rijke stad, richt onze
aandacht zich op de invloed van de Oudheid op de neo-klassieke architectuur en het design van meubelen en
objecten in het Engeland van de 17e en 18e eeuw.
1e dag – vrijdag 31 mei
Vertrek om 10.30 uur per KLM-lijndienst vanaf
Schiphol naar London Heathrow. En route naar
ons hotel bekijken we Osterley Park, een 16e-eeuws landhuis dat in de 18e eeuw volledig in neoclassicistische
stijl verbouwd werd door de vermaarde
architect Robert Adam. Nadat we ons in het comfortabele
hotel Holiday Inn Bloomsbury hebben
geïnstalleerd, bezoeken we het bijzondere Soane’s
Museum. Het woonhuis van de architect Sir John
Soane is na zijn dood in oorspronkelijke staat
bewaard gebleven. Zijn collectie, die onder meer
honderden architectuurmodellen omvat, is op een
onnavolgbare wijze opgesteld en laat een fascinerende
schatkamer van oud en nieuw door elkaar
heen zien. Voorafgaand aan het gezamenlijk diner,
geeft Eric Moormann een inleiding over de geschiedenis
van Pompeii en Herculaneum en de kunst en
kunstnijverheid van deze steden en belicht hij de
tentoonstelling die we de volgende dag bezoeken.
Deze richt zich met name op het dagelijkse leven
in deze provinciestadjes die uitsluitend beroemd
werden, omdat ze in 79 na Chr. door een uitbarsting
van de Vesuvius van de kaart verdwenen. Gebruiksvoorwerpen,
meubels, sieraden en
wandschilderingen brengen ons
in contact met de oude bewoners
die tot die ramp niets vermoedend
een gelukkig leven leidden
in relatieve welvaart.
2e dag – zaterdag
1 juni
Na het ‘English breakfast’
in ons hotel gaan we naar
het British Museum. Museum Ons
bezoek aan dit gigantische
cultuurparadijs begint
met een rondleiding rondleiding langs
de tentoonstelling ‘Life and
death in Pompeii and Herculaneum’,
de eerste over
dit onderwerp in het British
Museum. De vitrines
bevatten objecten die uiteenlopende
aspecten van
het leven in de steden
rond de Vesuvius illustreren.Wandschilderingen
wekken de sfeer
van de interieurs van de
huizen op. Na de koffiepauze
krijgt u een rondleiding
langs een aantal
Burlington House in de 18e eeuw
topstukken van de Grieken en van de Romeinen.
Voorop staan de vermaarde Elgin Marbles, marmeren
sculpturen afkomstig van het Parthenon
in Athene en onlangs onderwerp van een mooie
Nederlandse roman van Willem Anker.
Vanmiddag gaan we naar Apsley House, het herenhuis
van de hertogen van Wellington. De beroemde
tegenstander van Napoleon kocht het huis in 1817
en richtte er een schilderijenverzameling in.
Het interieur verraadt de invloed van design uit
Pompeii en Griekenland. Daarna is er ruim vrije
tijd. Wellicht kunnen we nog een van de interessante
tijdelijke tentoonstellingen bezoeken.
3e dag – zondag 2 juni
Deze dag staat in het teken van Andrea Palladio
(1508-1580), die onder invloed van antieke bouwwerken
in Rome, in en rond Venetië een nieuwe
vormentaal in de architectuur had geïntroduceerd.
In de omgeving van de zetel van de Royal Academy
of Arts - Burlington House - bekijken we gebouwen
die door deze Italiaanse architect zijn beïnvloed.
Dankzij vroege vertalingen van diens werk en
positieve besprekingen door Inigo Jones en Sir
Christopher Wren werd de Italiaanse bouwstijl, met
klassieke elementen, gemeengoed onder de adellijke
families in het centrum van de stad en in hun
huizen op het platteland.
We bezoeken het Spencer House, een schitterend
Cultoura 154 43 november 2012
voorbeeld van een Palladiaanse stadsvilla. Dit huis
is alleen op zondag open en zal onder leiding van
een gids worden bezocht. De architect John Vardy
had over Inigo Jones gepubliceerd en past diens
ideeën toe in dit paleisje waar de rijke John en Georgina
Spencer grote partijen hielden.
Langs Wrens meesterlijke St. Paul’s met de door
Palladio en het Pantheon in Rome geïnspireerde
koepel, rijden we naar het vliegveld London Heathrow
waar aan het begin van de avond de terugreis
per KLM-lijndienst naar Schiphol begint. Aankomst
ca. 20.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 695,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 145,-.
Inbegrepen
• 2 Engelse ontbijten en 1 diner
• luchthavenbelastingen € 133,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
CULTUUR

KUNST
Hedendaagse en historische architectuur
Hanzestad Hamburg
5-daagse touringcarreis van 9 t/m 13 april 2013 o.l.v. dr. ing. Kees Peterse
Hamburg, de trotse metropool aan de Elbe, is op dit moment ‘the place to be’. De stad bouwt een spectaculaire
nieuwe waterfront, HafenCity, met als kroon de Elbphilharmonie. Een bijzondere relatie met het water kenmerkt de
stad, die meer bruggen telt dan Amsterdam en Venetië tezamen. Centraal in deze reis staat de nieuwe en historische
architectuur van de stad, maar ook het rijke centrum met luxe winkelgalerijen en promenades. Eveneens op het
programma staan het Archeologisch Park Kalkriese en het historisch centrum van de Hanzestad Bremen.
1e dag – dinsdag 9 april
Kalkriese en Hamburg
Om 10.30 uur vertrek per touringcar vanaf het
NS-station van Deventer naar het Archeologisch
Park Kalkriese, dat gewijd is aan de Varusslag in
het Teutoburgerwoud. In 9 na Chr. werden op deze
plek drie Romeinse legioenen vernietigd door Germanen.
We bezoeken het ook architectonisch interessante
museum en bezien hoe in het landschap
met moderne middelen de ingrijpende gebeurtenis
is gevisualiseerd. In de namiddag installeren we ons
in het eersteklas, centraal gelegen hotel Maritim te
Hamburg. Vervolgens hebben we een eerste kennismaking
met de stad. Diner, evenals de overige
dagen, in het hotel.
2e dag – woensdag 10 april
Hamburg: Speicherstadt en HafenCity
Toen Hamburg in 1871 als bondsstaat toetrad tot
het Duitse Rijk kreeg de stad het privilege van
vrijhaven. Voor het tolvrij opslaan, verwerken en
doorverkopen van goederen werd vanaf 1883 aan de
oever van de Elbe een groot gebied met pakhuizen
gebouwd (Speicherstadt). Onze touringcar brengt
ons naar deze unieke plek, waar we ook het Speicherstadtmuseum
bezoeken. Direct zuidelijk van
de Speicherstadt ontstaat aan de Elbe HafenCity.
Dit zeer ambitieuze project dat de aanblik van
Hamburg verandert, omvat kantoren en duurdere
woningen, maar ook horeca, onderwijsgebouwen
en als vlaggenschip de bijna voltooide Elbphilharmonie
van architecten Herzog & de Meuron. In het
Infocenter Kesselhaus bespreken we bij een grote
maquette het masterplan, waarna we een uitgebreid
bezoek brengen aan Hafencity met aandacht voor
de belangrijkste ontwerpen.
Speicherstadt
De in aanbouw zijnde Elbphilharmonie
3e dag – donderdag 11 april
Hamburg: Kontorhausviertel en Altstadt
De cholera-epidemie van 1892 was aanleiding om
het zuidoostelijk deel van de middeleeuwse stad
te saneren. Aanvankelijk wilde men hier betere
woningen bouwen, maar in 1919 werd gekozen voor
kantoren, waarna het Kontorhausviertel ontstond.
Het belangrijkste van de massale, in baksteenexpressionisme
vormgegeven kantoorgebouwen is het
beroemde Chilehaus (1922-1924). We wandelen door
het Kontorhausviertel dat inmiddels op de voorlopige
lijst van Unesco werelderfgoed staat en bespreken
de gebouwen. Liefhebbers kunnen een kort bezoek
brengen aan het in het Chilehaus ondergebrachte
retrowarenhuis Manufactum. Het volgende bezoek
geldt het beursgebouw uit 1841. In de neoclassicistische
Kamer van Koophandel bekijken we de
verbouwing uit 2007 door architect Stefan Behnisch.
Hij ontwierp een transparant metalen volume van
vijf verdiepingen dat als een doos in de centrale
ruimte is geplaatst. Ook het aangrenzende raadhuis
uit 1897 in neorenaissancestijl en de fraaie binnenplaats
tussen de beurs en het raadhuis staan op het
programma. Hierna bereiken we de Jungfernstieg
aan de Binnenalster, een monumentale promenade
en een van de duurste winkelstraten van Duitsland.
We bespreken de ontwikkeling van de plek, alsook
de vernieuwde inrichting van de openbare ruimte
naar ontwerp van André Poitiers. We lunchen aan
de Binnenalster, bijvoorbeeld in het Alsterpavillon of
onder de Alsterarcade. Na een ruime pauze bezoeken
we later in de middag de Kunsthalle die uit drie met
elkaar verbonden gebouwen bestaat. Onze aandacht
gaat uit naar de Galerie der Gegenwart uit 1995, een
ontwerp van Oswald Mathias Ungers. Daarna is er
tijd om de Kunsthalle met zijn beroemde collectie
oude meesters en hedendaagse kunst te bekijken.
Cultoura 154 44 november 2012
4e dag – vrijdag 12 april
Hamburg: ferrytocht havengebied en vrije middag
Onze touringcar brengt ons naar de in 1909
gebouwde Landungsbrücke aan de Elbe. We bekijken
de monumentale aanlegplaats en nemen dan de
ferry naar Dockland, een door architecten Bothe
Richter Teherani ontworpen glazen kantoorgebouw
in de vorm van een scheepsboeg. Vanaf het dakterras
hebben we een prachtig uitzicht over het havengebied.
Vervolgens wandelen we naar de pittoreske
Fischmarkt, waarna we onze ferrytocht vervolgen
met als eindpunt de Speicherstadt. De middag kan
een ieder naar eigen inzicht doorbrengen.
5e dag – zaterdag 13 april
Bremen
Op de terugreis bezoeken we de Hanzestad Bremen.
We maken een wandeling door de fraaie Altstadt
(Unesco werelderfgoed). We bezoeken ook het historische
wijkje rond de straat Schnoor en de Böttchenstrasse
met bijzondere huizen in baksteenexpressionisme.
Na de lunchpauze vervolgen we de terugreis.
Aankomst in Deventer omstreeks 18.00 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 875,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 320,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.

Rond de Via emilia en de Via Flaminia
Romagna en Le Marche
7-daagse standplaatsreis van 3 t/m 9 juni 2013 o.l.v. dr. ing. Kees Peterse en Marijke Dessing
Het afwisselende programma biedt u kunst en architectuur van de Romeinen in de streek waar illustere
renaissancefamilies heersten. Het landschap is betoverend: groene heuvels met op de toppen middeleeuwse
stadjes en op de achtergrond de besneeuwde Apennijnen.
Urbino, Palazzo Ducale
1e dag – maandag 3 juni
Via Bolgona naar Pesaro
Ochtendvlucht per KLM-lijndienst naar Bologna.
Na de lunchpauze op de gezellige Piazza Maggiore
en een korte stadsverkenning, rijden we naar
Pesaro, waar we ons voor de gehele reis installeren
in het goed gelegen, eersteklas hotel Savoy.
Tijdens een oriënterende stadswandeling bezoeken
wij aan het einde van de middag de dom met
indrukwekkende vroegchristelijke vloermozaïeken.
We dineren in een gerenommeerd visrestaurant
aan zee.
2e dag – dinsdag 4 juni
Romeinen in het gebied van de Malatesta-dynastie
Vanochtend bezoeken wij het historisch centrum
van Rimini voor een wandeling langs de vele sporen
van de Romeinen, waaronder een augusteïsche
poort en een brug uit de tijd van keizer Tiberius. We
bezoeken de beroemde Tempio Malatestiano, van
Leon Battista Alberti in opdracht van Sigismondo,
de laatste machtige telg van de familie Malatesta.
’s Middags rijden we de bergen in naar het stadje
Verucchio, oorsprong van de Malatesta-dynastie.
We vervolgen de route naar de op een hoge rots
gelegen vesting San Leo, gebouwd door Francesco
di Giorgio Martini. Op de terugweg doen we het
dwergstaatje San Marino aan.
Vanavond kunt u zich - evenals de volgende drie
avonden - bij de reisleiding voegen om gezamenlijk
te dineren.
3e dag – woensdag 5 juni
Senigallia en Ancona
We rijden zuidwaarts naar de aan zee gelegen stad
Senigallia. Behalve het kasteel van de familie Delle
Rovere vinden we er indrukwekkende resten van
een Romeinse stad. Het volgende bezoek geldt de
stad Ancona, waar zich in de 5 e eeuw voor Chr. uit
Syracuse verdreven Griekse kolonisten vestigden.
Vanaf de romaanse kerk San Ciriaco, waar onze
stadswandeling begint, zien we de beroemde triomfboog
van Traianus. We dalen af langs resten
van het amfitheater en bezoeken het archeologisch
museum, met een indrukwekkende verzameling
kunst van de Picenen, Grieken en Romeinen. We
bewonderen er o.m. een keltische goudschat.
4e dag – donderdag 6 juni
Castiglione di Suasa, Corinaldo en Pergola
Als eerste bezoeken we Castiglione di Suasa, van
oorsprong een keltische nederzetting. Na de slag bij
Sentinum in 295 v. Chr. ontstond hier een stad. De
opgravingen zijn nog in volle gang. Wij bezoeken
het amfitheater en een imponerende patriciërswoning
met mozaïekvloeren uit verschillende perioden.
In een renaissancepaleis worden de vondsten
bewaard. Via de oude Romeinse weg rijden we naar
het goed geconserveerde middeleeuwse stadje Corinaldo.
Na de lunchpauze vervolgen wij onze tocht
naar het stadje Pergola om de beroemde Romeinse
beeldengroep van verguld brons te bewonderen.
De Via Flaminia voert ons terug naar Pesaro.
5e dag – vrijdag 7 juni
Urbs Salvia, Helvia Ricina en Macerata
Dagtocht, wederom in zuidwaartse richting, naar
de zeer interessante resten van het antieke Urbs
Salvia. We vinden er Romeinse cisternen, een goed
bewaard amfitheater, een theater en de aan de godin
Salus Augusta gewijde tempel met muurschilderingen.
Vervolgens gaan we naar het Romeinse
theater van Helvia Ricina, waarna we lunchen in de
gezellige universiteitsstad Macerata. Daar bezoeken
we onder meer een 19 e -eeuwse balspelplaats. In
deze ‘Sferisterio’ wordt jaarlijks een hoog aangeschreven
operafestival gehouden. Op de terugweg
naar Pesaro bezoeken we de indrukwekkende en
verstilde romaanse kerk van Santa Maria in piè di
Chienti.
6e dag – zaterdag 8 juni
Urbino en Fano
Een bezoek aan Urbino, de renaissancestad van
de illustere Federico da Montefeltro, mag in ons
programma niet ontbreken. Wij bezoeken de in
zijn paleis, Palazzo Ducale, ondergebrachte kunstcollectie.
Het Romeinse Fanum Fortunae was de
plaats waar de Via Flaminia de Adriatische zeekust
Cultoura 154 45 november 2012
bereikte. We wandelen door de stadspoort, evenals
in Rimini genoemd naar keizer Augustus, en volgen
het nog zeer herkenbare Romeinse stratenpatroon.
Tijdens een vrije middag in het gezellige Pesaro
kunt u zich verdiepen in de levensloop van operacomponist
Gioacchino Rossini. De pinacotheek
bevat onder meer een beroemde ‘Kroning van de
Maria’ uit 1475 van Giovanni Bellini.
Afscheidsdiner in een van de goede restaurants.
7e dag – zondag 9 juni
Marzabotto en terugreis
Op onze route naar het vliegveld van Bologna
doen wij de opgravingen van de Etruskische
stad Marzabotto aan. We vinden er een
akropolis
en unieke
resten van
atriumhuizen.
Omstreeks
17.00
uur begint
de terugvlucht
naar
Amsterdam.
Aankomst ca.
19.00 uur.
Pergola,
ruiterstandbeeld,
verguld brons
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.455,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 165,-.
Inbegrepen
• ontbijten en 2 diners (incl. wijn)
• luchthavenbelastingen € 129,- per
persoon.
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
CULTUUR

KUNST
Het wonder van de renaissance
Florence en omgeving
7-daagse standplaatsreis van 13 t/m 19 mei 2013 o.l.v. prof. dr. Michael W. Kwakkelstein
Een bijzondere tentoonstelling gewijd aan de kunst van de vroege renaissance vormt de aanleiding voor deze reis.
Tijdens uitgebreide stadsverkenningen geniet u van de vele meesterwerken van de renaissance die zich op bekende
en minder bekende locaties bevinden. Om de bezoeken aan de wonderen van de Florentijnse renaissance te
completeren, maken we een excursie naar Siena.
1e dag – maandag 13 mei
Florence
Een rechtstreekse ochtendvlucht per Alitalialijndienst
brengt ons van Amsterdam naar Florence,
waar we ons installeren in het goed gelegen
eersteklas hotel Cellai. ’s Middags stadswandeling
met bezoeken aan de belangrijke stadspleinen, de
kerk en het museum van Orsanmichele, de dom
en het Museo dell’Opera del Duomo.
’s Avonds welkomstdiner.
2e dag – dinsdag 14 mei
De renaissance in Florence
De ochtend staat in het teken van de omvangrijke
overzichtstentoonstelling ‘La primavera del
rinascimento’ in Palazzo Strozzi met kunst van
1400 tot 1600. Deze tentoonstelling toont aan de
hand van hoogtepunten van beeldhouw- en schilderkunst
het wonder van de renaissance en biedt
topwerken van de beeldhouwers Brunelleschi,
Ghiberti, Donatello, Luca della Robbia en Verrocchio
en van de schilders Pisanello, Masaccio, Fra
Angelico, Filippo Lippi, Andrea del Castagno en
Piero della Francesca.
Na een ruime lunchpauze bezoeken we het Museo
Nazionale del Bargello, dat een unieke verzameling
meesterwerken van Florentijnse beeldhouwers
herbergt. Vanavond kunt u zich, evenals
de volgende vier avonden, bij de reisleiding aansluiten
om te dineren in een van de lokale restaurants.
Masaccio, detail fresco’s Brancacci-kapel
3e dag – woensdag 15 mei
Siena
Excursie naar Siena, een waar kunstparadijs voor
de liefhebbers van de vroege renaissance in Italië.
We bezoeken het Museo Civico dat in het raadhuis
van Siena, het Palazzo Pubblico, gehuisvest
is. Hoogtepunten zijn de fresco’s van Ambrogio
Lorenzetti en Simone Martini. Na de lunchpauze
bezoeken we de majestueuze dom Santa Maria en
het baptisterium waarin zich het beroemde doopvont
van Jacopo della Quercia bevindt, versierd
met reliëfs van onder meer Ghiberti en Donatello.
4e dag – donderdag 16 mei
Florence
Vanochtend staat een bezoek aan de Galleria degli
Uffizi op het programma, één van de belangrijkste
musea ter wereld waar we de ontwikkeling van de
Italiaanse renaissance schilderkunst zullen volgen
aan de hand de werken van o.a. Cimabue, Giotto,
Gentile da Fabriano, Masaccio, Botticelli, Perugino,
Leonardo, Rafaël, Michelangelo en Titiaan.
U krijgt vervolgens ruim vrije tijd alvorens we ons
naar de Franciscaanse basiliek van Santa Croce
begeven. Deze grootse kerk bevat niet alleen fresco’s
van beroemde meesters als Giotto en Agnolo Gaddi
en beeldhouwwerken van Donatello en Desiderio
da Settignano, maar ook de grafmonumenten van
beroemde Italianen, zoals Michelangelo, Machiavelli
en Galileo. De indrukwekkende Pazzi-kapel
aan de oostzijde van de kerk geldt als een van de
belangrijkste bouwwerken van Brunelleschi. In het
museum van de kerk bevinden zich gerestaureerde
meesterwerken die tijdens de overstroming van
1966 zijn beschadigd.
5e dag – vrijdag 17 mei
Florence
De stadswandeling begint met een bezoek aan de
Santa Maria Novella-kerk, waar we de beroemde
fresco’s van Domenico Ghirlandaio, Filippino
Lippi en Masaccio bekijken. Via Palazzo Rucellai
waarvan de façade een mijlpaal in de geschiedenis
van de westerse architectuur vormt, lopen
we verder naar de Brancacci-kapel. Hier genieten
we van de beroemde fresco’s van Masaccio. We
besluiten de kunsthistorische verkenningen met
een bezoek aan de Santo Spirito, ontworpen door
de beroemde architect Brunelleschi.
6e dag – zaterdag 18 mei
Florence
Vanochtend gaan we naar het Palazzo Medici-
Riccardi om de door Benozzo Gozzoli beschilderde
huiskapel van de illustere familie Medici te
bezichtigen. Tot slot bezoeken we de nabijgelegen
Cultoura 154 46 november 2012
Medici-kapel, detail beeld van Lorenzo de Medici van
Michelangelo
San Lorenzo, ontworpen door Brunelleschi en de
parochiekerk van de Medici. Tevens bezoeken we
de door Michelangelo ontworpen Medici-kapel
in de Nieuwe Sacristie waar zich indrukwekkende
marmeren beelden van zijn hand bevinden.
De middag is vrij alvorens we verzamelen voor het
afscheidsdiner.
7e dag – zondag 19 mei
Florence en terugreis
Tijdens onze laatste stadswandeling bezoeken we
het Museo di Santa Maria Novella, om er op een
van de wanden van het Chiostro Verde het fascinerende
fresco van de Zondvloed van Paolo Uccello
te bekijken en sluiten we af met een bezoek aan de
Sassetti-kapel met beroemde fresco’s van Ghirlandaio
in de Santa Trinita. Na ruim vrije tijd begint
de rechtstreekse terugvlucht naar Amsterdam per
Alitalia-lijndienst. Aankomst ca. 18.30 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.495,- per persoon.
Toeslag 2-persoonskamer voor alleengebruik
€ 395,-.
Inbegrepen
• ontbijten en 2 diners in lokale restaurants
(incl. wijn)
• luchthavenbelastingen € 128,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.

een internationale kunstdroom in de lagunenstad
Biënnale Venetië
6-daagse standplaatsreis van 11 t/m 16 juni 2013 o.l.v. dr. Arnold Witte
In Venetië mengen zich de oude-, moderne- en hedendaagse kunst buitengewoon goed en de afwisseling van
oud en nieuw biedt dan ook steeds opnieuw verrassende vergezichten.
Op 30 april 1895 werd in Venetië de
eerste internationale tentoonstelling
moderne kunst geopend in het
bijzijn van Koning Umberto en zijn
echtgenote Margherita. De ‘Prima
Esposizione Internazionale d’Arte della
Città di Venezia’ verleende naast het
Italiaanse paviljoen, tevens onderdak
aan geïnviteerde kunstenaars uit
een tiental Europese landen. Bij deze
eerste edities waren kunstenaars
van de Sezession populair en na de
eeuwwisseling verschenen schilders
als Sargent, Repin, Corot, Millet, Rodin
en Klimt. Kunstenaars zoals Ensor, Van
Gogh en de Franse impressionisten
traden pas in 1928 op de voorgrond.
Dit hing samen met het feit dat de
Biënnale van oorsprong een verkooptentoonstelling
was. Na de Tweede
Wereldoorlog komt er een omslag met
nieuwe stromingen, zoals het kubisme,
dada, het surrealisme en het futurisme;
bovendien wordt de Biënnale
dan een tentoonstelling die de laatste
ontwikkelingen in de hedendaagse
kunst wil tonen aan een internationaal
publiek. De hedendaagse kunst doet
na 1976 haar intrede als Richard Long
de gemotiveerde bezoeker met zijn
Land Art confronteert. Langzamerhand
verwerft de actuele kunst burgerrecht,
de museale context wordt
gerelativeerd en de tentoonstellingsmakers
worden curatoren met een
gedurfde armslag en een eigenzinnige
visie. In de komende editie van
de Biënnale is de artistieke leiding in
handen van Massimiliano Gioni van
het New Museum of Contemporary
Art in New York.
1e dag – dinsdag 11 juni
Rechtstreekse ochtendvlucht per KLM-lijndienst
naar Venetië. Een privé-boot brengt ons naar het
aan het Canale di San Marco gelegen stijlvolle,
eersteklas hotel Gabrielli Sandwirth. De kamers
zijn er aan de kleine kant, maar u logeert in een
oud palazzo waar beroemde films zijn opgenomen.
Vanaf het terras voor het hotel - en vanaf het dakterras
- heeft u een weids uitzicht over de heerlijke
stad en haar lagune. Een verkennende wandeling
brengt ons vanmiddag o.m. naar de Piazza San
Marco. Hier en daar ontwaren we al de kunstuitingen
anno 2013.
’s Avonds welkomstdiner in ons hotel.
2e dag – woensdag 12 juni
De ochtend is geheel gewijd aan het deel van de
Biënnale, dat zich afspeelt in het rustige gebied van
de Giardini. We maken een selectie van de ruim
veertig paviljoens. ’s Middags gaan we met de vaporetto
naar het Palazzo Ca’Pesaro, waar de collectie
moderne kunst van de stad wordt getoond en waar
het ‘verleden’ van de Biënnale zichtbaar wordt.
Voor een Venetiaans diner is er vanavond en de
volgende twee dagen keus te over. De reisleiding zal
u daarbij terzijde staan.
3e dag – donderdag 13 juni
’s Ochtends gaan we, wederom met de vaporetto,
naar de Galleria dell’Accademia waar we de ontwikkeling
van de Venetiaanse schilderkunst zullen
volgen aan de hand van werken van o.a. Gentile en
Giovanni Bellini, Carpaccio, Giorgione, Titiaan,
Tintoretto, Veronese en Tiepolo. Na de lunchpauze
in deze gezellige omgeving gaan we op zoek naar
moderne kunst in de Collezione Peggy Guggenheim
en naar de nieuwste kunstuitingen in het museum
Punta della Dogana, waar Bernard Pinault delen
van zijn omvangrijke collectie aan het publiek toont.
Onderweg doen we de indrukwekkende Santa
Maria della Salute aan, de meest barokke kerk van
Venetië en gebouwd vanwege de zware pestepidemie
die de stad teisterde in 1630.
4e dag – vrijdag 14 juni
Een groot deel van de dag wordt gewijd aan kunstverkenningen
in het nabij ons hotel gelegen gebied
Cultoura 154 47 november 2012
van het Arsenaal, de voormalige scheepswerf van
Venetië. De enorme dokken en utiliteitsgebouwen
tonen het verleden van de stad zoals de zeemacht,
en bieden tegelijkertijd een fantastisch decor voor
de actuele kunst.
Een deel van de middag is ter vrije besteding.
5e dag – zaterdag 15 juni
De ochtend staat in het teken van oude kunst. We
wandelen naar Palazzo Grimani, in de 16 e eeuw
gebouwd in een Romeinse stijl om een beroemde
kunstverzameling van een kardinaal uit de familie
onderdak te bieden. Vervolgens gaan we naar de
Scuola di San Giorgio degli Schiavoni waarvan de
vergaderruimte met beroemde werken van Vittore
Carpaccio is versierd. ’s Middags gaan we weer
op zoek naar hedendaagse kunstverkenningen op
andere locaties van de Biënnale, die zich in kerken
en verschillende palazzi bevinden.
Vanavond verzamelen wij voor het afscheidsdiner.
6e dag – zondag 16 juni
De laatste ochtend van de reis besteden wij aan
enkele tentoonstellingen van de Biënnale die pas
kort voor het begin bekend worden gemaakt. In
de loop van de dag vertrek per rechtstreekse KLMlijndienst
van Venetië naar Amsterdam. Aankomst
op Schiphol ca. 19.30 uur.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.495,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 170,-.
Inbegrepen
• welkomst- en afscheidsdiner (incl. wijn)
• luchthavenbelastingen € 122,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Reisleiding
Zie pagina 53.
KUNST

MUZIeK
Nabucco
Symbool van de Italiaanse ziel
Afkomstig uit een familie van herbergiers was Giuseppe Verdi trots op zijn
eenvoudige afkomst. Toen hij later in zijn carrière door de koning verheven
zou worden in de adelstand, was zijn reactie veelbetekenend: “Nee dank u,
ik blijf liever gewoon boer”. Zeker na het succes van Nabucco in 1842 werd
Verdi door veel Italianen gezien als het boegbeeld van de strijd voor een
nationale eenheidsstaat, het ‘Risorgimento’. Van 1861 tot 1865 was hij zelfs lid
van het eerste nationale parlement. De strijdkreet ‘Viva Verdi’ stond voor meer
dan alleen een eerbetoon aan de populaire componist; het was immers ook
een acroniem voor Viva Emanuel Re D’Italia. De naam Verdi kon ongestraft
op muren geschreven worden zonder de kans te lopen op gevangenschap.
Verdi was immers een internationaal gevierde componist.
Henriët Gerritse-Griffioen
Sinds de mislukte revolutie van 1848 was het
operatheater steeds meer het centrum geworden
van politieke onrust. De Verdi-opera’s uit de jaren
1830 en ’40 kunnen alle geïnterpreteerd worden
als een uiting van het streven naar een zelfstandig
Italië. Nabucco is daarvan wel het meest duidelijke
voorbeeld. Het vertelt het verhaal van het joodse
volk dat gevangen zit in Babylonië, ofwel, de
Italianen die werden overheerst door de Oostenrijkers.
Na het mislukken van de revolutie schreef
Verdi lange tijd opera’s waarin de politiek geen rol
meer speelde, denk aan Rigoletto, Il Trovatore en
La Traviata. Hoewel niet direct politiek geladen,
kwamen in deze opera’s wel de klassenstrijd, de
kritiek op de katholieke kerk en de hypocrisie van
de bourgeoisie duidelijk naar voren. Vanaf 1853
echter speelde de politiek opnieuw een belangrijke
rol in o.a. La Forza del Destino, Don Carlo en Aida.
Maar laten we terugkeren tot Nabucco. De Babylonische
koning Nabucco (Nebukadnezar) onderdrukt
het joodse volk en vernietigt de joodse
tempel in Jeruzalem. Verdi laat Nabucco transformeren
van aanvankelijke vijand tot redder van de
joden. De goden straffen Nabucco door middel van
een bliksemflits: hij wordt gek, verliest zijn kroon
en wordt gevangen gezet door zijn eigen dochter
Abigaille. In de gevangenis is hij de wanhoop
nabij en weer bij zijn verstand gekomen stuurt hij
de joden terug naar Israël met de opdracht een
nieuwe tempel te bouwen. Abigaille ziet in dat ze
heeft gefaald, vergiftigt zichzelf en bidt om vergiffenis.
Jaloezie, wraak, machtswellust maar bovenal
de vrijheidsdrang van het joodse volk vormen de
belangrijkste elementen van deze opera.
Nabucco begint met een overweldigend fortissimo
gezongen koor van het joodse volk. In de derde
Cultoura 154 48 november 2012
akte daarentegen, als de joden aan de oever van
de Eufraat het beroemde slavenkoor ‘Va pensiero’
zingen, schrijft Verdi een sotto voce voor, ofwel
met ingehouden stem. In dit beroemde slavenkoor
klinkt het verlangen naar het verloren vaderland.
Geheel tegen de gewoonte in schreef Verdi
deze pakkende melodie eenstemmig met een
eenvoudige orkestbegeleiding. Pas het crescendo
bij de tekst ‘arpa d’or’ geeft een bijna voorspelbaar
simpele meerstemmigheid door de overgang van
mineur naar majeur en de toevoeging van de terts
en de grondtoon van de harmonie; precies het
kenmerk van bijna alle Napolitaanse volksliedjes.
Grotere uitnodiging tot meezingen had Verdi niet
kunnen schrijven! Rossini noemde het slavenkoor
“een aria voor sopranen, alten, tenoren en bassen”
en daarmee doelde hij op de eenstemmige koorzang
die extra opviel omdat in opera’s tot dan toe
de koorpartijen altijd meerstemmig en complex
waren.
Het verhaal dat het slavenkoor al vanaf de eerste
uitvoering een encore kreeg is zeer onwaarschijnlijk.
Dat zouden de Oostenrijkse overheersers nooit
getolereerd hebben. Populair werd de melodie wel
meteen. Tijdens de uitvaart van Verdi in Milaan
1901 zong de hele bevolking het ‘Va pensiero’.
Maar daarna werd het stil rond Verdi. Pas in de
loop van de twintigste eeuw werden zijn opera’s
regelmatig opgevoerd en steeg de populariteit van
Verdi tot ongekende hoogten.
Tegenwoordig kan Nabucco niet meer uitgevoerd
worden zonder dat het slavenkoor een encore
krijgt. Riccardo Muti nam deze gewoonte in 2011
te baat door in het Teatro dell’Opera in Rome
voorafgaand aan het encore een korte toespraak te
houden waarin hij zijn zorgen over de teloorgang
van de Italiaanse cultuur uitte. Hij riep de zaal
op zich bij zijn kritiek aan te sluiten. Het chique
Romeinse publiek zong staande het ‘Va pensiero’
terwijl Muti met de rug naar het orkest het publiek
dirigeerde. Op het podium zong het echte koor in
tranen mee. Deze gebeurtenis kreeg veel mediaaandacht
en bracht de discussie op gang over de
toekomst van de Italiaanse opera. Dat Nabucco
nog steeds een belangrijke rol speelt in de Italiaanse
politiek is misschien wel het grootste compliment
dat we Verdi in dit jubileumjaar kunnen
geven.
Giuseppe Verdi (1813-1901)

Meesterwerken van Giuseppe Verdi onder de Italiaanse sterrenhemel
Verona
5-daagse muziekreis van 20 t/m 24 juni 2013 o.l.v. musicologe drs. Henriët Gerritse-Griffioen
In 2013 is het tweehonderd jaar geleden dat Giuseppe Verdi werd geboren en het programma in de Arena van
Verona bevat dit jubileumjaar voornamelijk opera’s van deze grote operacomponist. Om een mooi chronologisch
overzicht te krijgen van de indrukwekkende ontwikkeling kozen wij voor drie van zijn meesterwerken: ‘Nabucco’,
‘La Traviata’ en ‘Aida’. We logeren comfortabel in het centrum van Verona en bezoeken een aantal kunststeden en
plaatsen die aan Verdi herinneren.
Scène uit Aida in de Arena van Verona
1e dag – donderdag 20 juni
Het land van Verdi
Ochtendvlucht per KLM-lijndienst van Schiphol
naar Bologna. Alvorens we naar onze standplaats
Verona rijden, maken we een tocht door het land
van Verdi. We bekijken het geboortehuis van de
grote componist, brengen de lunchpauze door in het
nabijgelegen gezellige stadje Busseto en bezoeken de
villa te Sant’Agata die Verdi na zijn eerste successen
in 1848 liet bouwen. In Verona installeren we ons
in het centraal gelegen eersteklas hotel Giberti.
Na aperitief en muzikale inleiding op de reis,
dineren we – evenals de volgende dagen – in een
van de goede lokale restaurants.
2e dag – vrijdag 21 juni
Verona en Nabucco
Tijdens ons uitgebreide stadsbezoek onder deskundige
lokale leiding wandelen we langs de Arena en de
Piazza delle Erbe naar het Romeinse theater met het
archeologische museum. De middag is vrij te besteden.
Omstreeks 17.00 uur begint de inleiding op Nabucco.
De opera is gebaseerd op een verhaal uit het Oude
Testament over het joodse volk dat zucht onder het juk
van de Babylonische koning Nabucco. Het was Verdi’s
derde opera, die zijn grote doorbraak betekende en
het begin was van een glanzende carrière als operacomponist.
Ook wij beginnen onze ontdekkingstocht
naar Verdi met Nabucco. Zie artikel linkerpagina. Na
het diner gaan we voor de eerste maal naar de Arena.
3e dag – zaterdag 22 juni
Verona en La Traviata
De ochtend is ter vrije besteding. U kunt bijvoor-
beeld een bezoek brengen aan de San Zeno om
het beroemde triptiek van Mantegna te bekijken.
’s Middags verzamelen we voor aperitief en inleiding
op de opera La Traviata. Het verhaal is gebaseerd op
‘La Dame aux Camélias’ van Alexandre Dumas en
beschrijft het leven van de courtisane Violetta die
sterft in de armen van haar geliefde Alfredo. Deze
salontragedie is dankzij de verfijnde muziek van
Verdi een van zijn meest geliefde opera’s geworden.
4e dag – zondag 23 juni
Mantova en Aida
Overdag staat een tochtje op het programma naar
Mantova. We bezoeken onder meer het Palazzo
Ducale met de Camera degli Sposi van Mantegna.
Aan het einde van de middag begint de inleiding
tot Aida.
Een liefdesdriehoek vol rivaliteit en wraak vormt
de kern van misschien wel de meest spectaculaire
Scène uit La Traviata
Cultoura 154 49 november 2012
opera die Verdi heeft geschreven. Na de beroemde
triomfmars maakt de ingetogen slotscène extra veel
indruk: ingemetseld in een tombe sterven Aida en
haar geliefde Radames in elkaars armen. Op de
achtergrond klinkt zacht het gebed van de priesters.
5e dag – maandag 24 juni
Modena en terugreis
In de loop van de ochtend verlaten we de stad.
Onderweg naar het vliegveld van Bologna bezoeken
we Modena, de stad van Verdi-vertolker Luciano
Pavarotti. Na een rechtstreekse KLM-vlucht arriveren
wij omstreeks 19.00 uur op Schiphol.
ReISGeGeVeNS
Reissom
€ 1.295,- per persoon.
Toeslag 1-persoonskamer
€ 125,-.
Toeslag 2-persoonskamer voor
alleengebruik
€ 260,-.
Inbegrepen
• ontbijten en diners (incl. wijn)
• luchthavenbelastingen € 123,- per
persoon
• verder inclusief, zie pagina 54.
Toegangskaarten opera’s
Gezien de diversiteit van het prijsniveau
in de verschillende categorieën
plaatsen, kunt u kiezen uit drie mogelijkheden:
de vooraan in de Arena genummerde
plaatsen ‘poltronissime gold’;
de genummerde plaatsen ‘gradinate
numerate centrale’ op de onderste
treden en de ‘gradinata’, de overige
hoger gelegen, niet genummerde
plaatsen.
Wij verzoeken u uw voorkeur bij boeking
op te geven.
In verband met de vroegtijdige betaling
van deze kaarten, geldt voor deze reis
een extra aanbetaling van de prijs van
de toegangskaarten.
Prijzen toegangskaarten
• poltronissime gold: € 210,- per
voorstelling
• gradinate numerate centrale: € 110,-
per voorstelling
• gradinate: € 30,- per voorstelling.
Reisleiding
Zie pagina 53.
MUZIeK

gepubliceerde
Reizen
ReISAGeNDAReeds
Reissom € 1.495,- per persoon.
U kunt nog boeken voor de volgende
reizen, die in de mei-uitgave van
Cultoura zijn verschenen. Als deze
niet (meer) in uw bezit is, zenden wij
u graag een exemplaar toe.
Marrakech en de Hoge Atlas
Bezoeken aan de onsterfelijke stad worden gevolgd
door tochten langs imponerende berglandschappen,
lieflijke valleien, kasba’s en oases.
Periode van deze 8-daagse reis: 9 t/m 16 november
2012
Reisleiding: dr. Heimerick Tromp.
Ouarzazate
Muziekreis Parijs
In het feestelijk verlichte Parijs beleeft u boeiend en
gevarieerd muziektheater. In de 20 e -eeuwse Opéra
Bastille Carmen en het ballet Don Quichote; in het
in pompeuze stijl van het Second Empire gebouwde
Palais Garnier Cenerentola.
Overdag bezoeken aan de stad met de vele kunsttentoonstellingen.
U dineert steeds in mooie brasserieën.
Periode van deze 5-daagse reis: 22 t/m 26 december
2012
Reisleiding: operadeskundige Erna Metdepennighen
Reissom € 1.985,- per persoon.
Mozartwoche Salzburg
Een waar Mozartfeest met de opera Lucio Silla en
drie concerten van Mozart, omringd door composities
van Franz Schubert en Richard Wagner.
Periode van deze 5-daagse reis: 23 t/m 27 januari
2013
Reisleiding: dr. Eveline Nikkels
Reissom € 1.695,- per persoon.
In voorbereiding
Reisplannen 2013
In de volgende editie van Cultoura zullen de programma’s verschijnen
van de in deze rubriek aangekondigde reizen. Daarbij komen nog reizen
die betrekking hebben op de actualiteit: tijdelijke tentoonstellingen
en muziekmanifestaties. Belangstellenden kunnen zich voorlopig en
vrijblijvend voor deze reizen aanmelden.
Cultoura-trips
In de tweede helft van 2013 organiseren wij deze
– bij velen favoriete – excursies naar speciale
evenementen en tentoonstellingen in binnen- en
buitenland.
Aanleiding voor een Cultoura-trip is onder meer het
honderdjarig bestaan van het Frans Hals Museum.
De jubileumtentoonstelling biedt werken van Frans
Hals te midden van schilderijen van beroemde collega’s:
Rembrandt, Van Dyck, Jordaens en Rubens.
Cleopatra in Bonn
Het bewogen leven van Cleopatra VII (69-30 v.Chr.)
staat centraal in een omvangrijke tentoonstelling in
de Kunst- und Ausstellungshalle in Bonn. Aanleiding
genoeg voor een 2-daagse excursie.
Periode: 30 en 31 augustus 2013
Reisleiding: prof. dr. Fik J.A.M. Meijer.
Avant-garde musea Duitsland
De succesvolle serie architectuurreizen wordt in
2013 na Hamburg (zie pagina 44) voortgezet met
een nieuwe reis naar Berlijn.
Centraal in deze reis staat de avant-gardistische
architectuur van een zestal musea op het traject
van Osnabrück naar Berlijn, waaronder MARTa
van Frank Gehry in Herford, het Joods Museum
van Daniel Libeskind in Berlijn en Phaeno van
Zaha Hadid in Wolfsburg. Onze aandacht gaat uit
naar de gebouwen, de collecties die zij herbergen
en de relatie tussen beide. In Berlijn bezoeken we
eveneens de Hufeisensiedlung van Bruno Taut en
MARTa van Frank Gehry
Martin Wagner, het Corbusierhaus en de Nederlandse
Ambassade van Rem Koolhaas. Bovendien
maken we een themarondvaart over de Spree
gericht op de architectuur van de stad. En uiteraard
hebben we oog voor de bijzondere plaatsen waar
we verblijven en gaan we niet voorbij aan de ‘klassiekers’
van Berlijn.
Periode van deze 6-daagse reis: 13 t/m 18 augustus
2013
Reisleiding: dr. ing. Kees Peterse.
Cultoura 154 50 november 2012
Beethoven-festival Bonn
In het komend jaar zullen wij weer acte de présence
geven tijdens dit kwalitatief hoogstaande festival.
Op ons programma, dat geheel aan Ludwig van
Beethoven is gewijd, staat een pianoconcert door
András Schiff en de opera Fidelio.
Periode van deze 3-daagse reis: 28 t/m 30 september
2013
Reisleiding: drs. Henriët Gerritse-Griffioen.
Dresden
In de prachtige stad met zijn architectonische
rijkdom, bijgenaamd het Florence aan de Elbe, krijgt
u een programma gepresenteerd met een concert in
de gerestaureerde Frauenkirche en twee opera’s van
Wagner in de Semperoper. Overdag bezoeken we de
stad en de omgeving.
Periode van deze 6-daagse reis: 14 t/m 19 november
2013
Reisleiding: drs. Henriët Gerritse-Griffioen.
elzas en Lotharingen
Middeleeuwse kunst
Op de heenreis naar Elzas en Lotharingen maken
wij een tussenstop met overnachting in Luik om
in deze stad een bezoek te brengen aan de kerk van
St-Barthélemy met de beroemde bronzen doopvont
van Reinier van Huy uit het begin van de 12 e eeuw
en de rijke collectie aan middeleeuwse kunst in
het Grand Curtius Museum. In Elzas en Lotharingen
bezoeken we vanuit één centraal gelegen
standplaats een aantal romaanse kerken, onder
andere in Marmoutier, Murbach, Rosheim, Andlau
en Champ-le-Duc. Tot het programma behoren
ook bezoeken aan Straatsburg, in het bijzonder
voor de gotische kathedraal en Colmar, waar de
aandacht vooral zal uitgaan naar de kunstcollectie
van het Museum Unterlinden; het aangrijpende
Isenheimer-altaar van Matthias Grünewald uit
1512-1516 moet men toch ooit in zijn leven gezien
hebben. Verder wordt er waarschijnlijk een excursie
gemaakt naar de beroemde kapel Notre-Damedu-Haut
van Le Corbusier in Ronchamp. Op de
terugweg naar Nederland wordt een tussenstop met
overnachting gemaakt in Metz voor een bezoek aan
de kathedraal, vanwege de rijkdom aan 14 e -eeuwse
beglazing wel bekend als ‘la laterne de Dieu’.
Periode: 9-daagse reis: augustus/september 2013
Reisleiding: drs. Anton van Run.
Sylvester Parijs
Zoals altijd biedt de lichtstad in de Sylvesterperiode
een prachtig muziekprogramma. Wij
bieden u opera en ballet in de verschillende mooie
theaters.
Periode van deze ca. 6-daagse reis: december 2013/
januari 2014
Reisleiding: dr. Eveline Nikkels.

West-Cork
Chamber Music Festival
In het komend jaar gaan we weer naar het kamermuziekfestival
van West-Cork. Dit bijzondere festival
biedt iedere dag de combinatie van concerten
èn masterclasses. Zo kijkt u mee in de keuken en
geniet u van de opgediende gerechten in de vorm
van de ochtend– en avondconcerten. Desgewenst
zijn er zelfs ‘late night’- en middagconcerten.
In 2013 zullen naast het Cuarteto Casals, dat bezig
is met een bliksemcarrière, het Kelemen Kwartet
uit Hongarije, het Quatuor Daniel en het Jupiter
Kwartet uit de Verenigde Staten hun opwachting
maken. De ochtendconcerten in de kerk staan
meest in het teken van de barok en zijn voor klein
ensemble, de avond is gewijd aan de kwartetliteratuur
met uitbreidingen naar kwintetten dan wel
verkleiningen naar de trioliteratuur.
Periode van deze 6-daagse reis: 28 juni t/m 2 juli
2013
Reisleiding: dr. Eveline Nikkels.
Festival van Montreux
Als de bergen blauw gaan kleuren en de eerste
herfstbladeren neerdwarrelen is het goed toeven
aan het Meer van Genève, waar jaarlijks het
muziekfestival van Montreux wordt gehouden.
Château de Chillon
De concerten vinden plaats op maar liefst drie
verschillende locaties: de mooie concertzaal in
Montreux in het aan het water gelegen congrescentrum,
het sfeervolle theater in Vevey en het
Château de Chillon. Van intieme kamermuziek
tot het grote symfonische repertoire, alles passeert
de revue. In september zal het Royal Philharmonic
Orchestra optreden en voor de kamermuziek
worden o.a. de laureaten van de Verbier Festival
Academy uitgenodigd.
Periode van deze ca. 6-daagse reis: eerste helft
september 2013
Reisleiding: dr. Eveline Nikkels.
Wenen en Praag
In de voetsporen van Mahler
Oktober is de mooiste tijd om de gekleurde bossen
van Bohemen en de muziek van Mahler als het ware
te zien! We bezoeken ook de geboorteplaats van
Mahler, Kaliste, en de plaats waar de componist
opgroeide, Jihlava. Het muziekprogramma wordt
later bekend gemaakt, maar vrijwel zeker zullen wij
een opera van Mozart op onze weg vinden!
Periode van deze ca. 8-daagse reis: medio oktober
2013
Reisleiding: dr. Eveline Nikkels.
Muziekfestival Stresa
Aan het Lago Maggiore wordt jaarlijks het einde
van de zomer gevierd met concerten op de meest
verrassende locaties: in kerkjes, villa’s en paleizen.
We logeren in een statig, aan het meer gelegen hotel
en bezoeken overdag de mooie omgeving.
Periode van deze ca. 6-daagse reis: augustus/september
2013.
Apulië
Apulië is rijk aan monumenten uit veel cultuurperiodes.
Van de Griekse kolonisten treffen we
onder meer sporen aan in de havenstad Taranto.
De Romeinen bouwden een amfitheater en een
klein theater in Lecce, evenals de opgegraven stad
Egnazia. Op het beruchte slagveld bij Cannae versloeg
Hannibal een aantal van hun legioenen.
Apulië bevat bovenal monumenten uit de middeleeuwen
en de barok. Talloos zijn de kastelen die
de keizer van het Heilige Roomse Rijk, Frederik
II, er kort na 1200 liet bouwen. Een van zijn meesterwerken
is het mathematisch perfect gebouwde
Castel del Monte. Uit de 12 e /13 e eeuw dateert ook
een reeks kathedralen, waarvan die van Trani,
Bitonto en Bari tot de mooiste behoren.
Een comfortabele standplaats tijdens de gehele reis
is het centraal in Apulië gelegen hotel Sierra Silvana.
Periode van deze 8-daagse reis: 22 t/m 29 september
2013
Reisleiding: dr. ing. Kees Peterse.
Magna Graecia
‘Magna Graecia’ of ‘Groot-Griekenland’ noemden
de Romeinen het kustgebied van Zuid-Italië van
Taranto tot Napels, omdat daar zoveel door de
Grieken gestichte steden lagen. Daarvan zijn op
sommige plaatsen nog indrukwekkende overblijfselen
te zien, zoals de beroemde tempels van
Paestum. Verder zijn er schitterende musea die een
ware schat aan Griekse en Grieks-Romeinse kunst
herbergen. Vanuit Taranto in de hak van de Italiaanse
laars reizen we grotendeels de kust volgend
langs Metaponto en Sybaris zuidwaarts naar het
gebied van de teen van de laars en vandaar weer
noordwaarts tot onze uitvalsbasis Napels. De hele
streek ademt een bewogen geschiedenis: Grieken,
Romeinen, Byzantijnen, Normandiërs, later ook
nog de Spaanse overheersers, hebben hun sporen
nagelaten in de vorm van tempels, stads- en vestingmuren,
antieke theaters en kerken, en dat vaak
in een prachtige natuurlijke omgeving.
Periode van deze 11-daagse reis: 4 t/m 14 oktober
2013
Reisleiding: dr. Henk W. Singor.
Verona en omgeving
Met Verona als standplaats bezoeken wij een aantal
kunststeden met grote monumenten die herinneren
aan de Romeinen en latere culturen die over deze
streken heersten.
Behalve Verona bezoeken wij onder meer Sabbioneta,
Cremona, Mantova en Bergamo.
Periode van deze 8-daagse reis: oktober 2013
Reisleiding: dr. David Rijser.
Romeinen aan de Golf van Napels
Vanuit de gezellige standplaats Sorrento bezoeken
we de hoogtepunten van de Romeinse cultuur.
Onze aandacht gaat ditmaal vooral uit naar het
wonen aan de Golf van Napels. Op het programma
staan de vaak goed geconserveerde huizen en villa’s.
Voorbeelden van relatief vroege huizen vinden we
vooral in Pompeii en Herculaneum. Nadat we met
beide steden hebben kennisgemaakt, bezoeken we er
een selectie van bijzondere woningen, zoals de Casa
Cultoura 154 51 november 2012
del Fauno en de Casa dei Ceii. Maar ook het wonen
buiten de stad staat op het programma. Zo bekijken
we op de hellingen van de Vesuvius een kleine maar
uitzonderlijk goed geconserveerde villa rustica en
de wijnboerderij Villa Regina in Boscoreale. Ook
gaan we naar de luxe Villa di Poppea en de Villa San
Marco. Op Capri gaan we naar de Villa Jovis, de
residentie waar keizer Tiberius de laatste tien jaar
van zijn regeringsperiode en leven doorbracht. Wij
genieten daarbij van de prachtige landschappelijk
setting met uitzichten over de Golf van Napels.
Periode van deze 8-daagse reis: 21 t/m 28 oktober
2013
Reisleiding: dr. ing. Kees Peterse.
Rome
2000 jaar keizer Augustus
Centraal in deze speciale reis naar de Eeuwige Stad
staat de persoon van de eerste Romeinse keizer,
Augustus, die van 27 v.Chr tot 14 na Chr. aan de
macht was. We bezoeken de tentoonstelling Keizer
Augustus: 2000 jaar in de Scuderie del Quirinale
en gaan uitgebreid in op de vraag hoe het mogelijk
was dat de republiek ten einde liep en de monarchie
begon. Tijdens bezoeken aan het Forum Romanum,
de Palatijn, het Forum van Augustus en enkele
musea (Palazzo Massimo en Museo Altemps)
behandelen we de vraag wat Augustus voor de stad
Rome heeft betekend en waarom Benito Mussolini
hem als inspiratiebron beschouwde. Daarnaast
bezoeken we enkele opvallende monumenten: het
Colosseum, de tempels van de Largo delle Torre
Argentina, de Piazza Navona (het oude atletiekstadion)
en de thermen van Caracalla en Diocletianus.
We verlaten Rome voor bezoeken aan de villa van
Keizer Hadrianus in Tivoli en aan het stadje Ostia.
Ook komt het christelijke Rome uitgebreid aan bod.
Talrijke kerken, waaronder de San Clemente en de
SS Quatro Coronati maar ook de grote basilieken
worden bezocht.
Periode van deze 8-daagse reis: 4 t/m 11 november
2013
Reisleiding: prof. dr. Fik J.A.M. Meijer.
ReISAGeNDA

ReISAGeNDA
Barcelona
Tijdens deze najaarsreis staat de unieke culturele
gelaagdheid van de mediterrane havenstad Barcelona
centraal. We besteden zowel aandacht aan de
Romeinse aanwezigheid als aan de middeleeuwse
periode, toen Barcelona de belangrijkste stad was
van het koninkrijk Aragón. Uit deze tijd stammen
de schitterende kathedraal en de Santa Maria del
Mar. Vanzelfsprekend staan we uitgebreid stil bij
het werk van Gaudì en zijn tijdgenoten, een uiting
van het nieuwe zelfbewustzijn van de Catalaanse
hoofdstad vanaf het midden van de 19 e eeuw. We
brengen onder meer een bezoek aan Casa Battló,
Casa Milà, de Sagrada Familia, het Hospital de
Sant Pau en het Palau de la Música Catalana. Er zal
ook voldoende tijd zijn om de sfeer te proeven op
de Ramblas, iets te drinken op de Plaza Real of een
strandwandeling te maken.
Periode van deze ca. 6-daagse reis: najaar 2013.
Reisleiding: drs. Hettie Peterse.
Noord-Spanje
Het noorden van Spanje bezit nog prachtige kerken
uit de Visigotische en preromaanse periode, van
voor het jaar 700 tot omstreeks de millenniumwissel.
Vanuit slechts twee standplaatsen – Valladolid en
Oviedo – kunt u kennismaken met de hoogtepunten
van deze unieke architectuur en bezoeken wij onder
Bilbao, Guggenheim-museum
meer de steden Zamora, Burgos, Leon, Covadonga
en Bilbao. Een bezoek aan het Guggenheim-museum
zal in het programma niet ontbreken.
Periode van deze 8-daagse reis: 9 t/m 16 september
2013
Reisleiding: drs. Herman Holtmaat.
Koningssteden in Castilië
Vanuit de standplaats Segovia – vestingstad bij
uitstek met zijn Romeinse aquaduct – doorkruisen
wij Castilië. We bezoeken de koningssteden Avila,
geheel ommuurd en onder meer bekend van de
heilige Theresia, en Valladolid, de oude hoofdstad
van het land. Dit eeuwenoude gebied bezit nog een
grote rijkdom aan authentieke stadjes en stoere
kastelen zoals Predraza en Sepulveda, dat als een
Avila, stadsmuren
zwaluwnest tegen de ravijnwand is geplakt. Tegen
de achtergrond van de Sierra de Guadarrama en
de Sierra de Gredos vinden we er nog de sporen
van de Reconquista, de herovering van Spanje op
de moren.
Periode van deze 8-daagse reis: 7 t/m 14 oktober 2013
Reisleiding: drs. Herman Holtmaat.
Sintra en Lissabon
Paleizen en kunstcollecties
Vanuit een comfortabel hotel in het nabij Lissabon
gelegen elegante Sintra, bezoeken de kastelen en
buitenplaatsen, museumcollecties en de bijzondere
stad aan de Taag.
Op het programma in Sintra staan bezoeken aan het
oude koninklijk paleis, Palacio da Vila, het Wagneriaans
aandoende Palacio Nacional de la Pena, het
in een romantisch park gelegen huis Monserrate
en de meest curieuze en creatieve buitenplaats van
Portugal, de Quinta da Regaliera.
Tijdens stadsverkenningen in Lissabon bezoeken
wij onder meer het Museu dos Coches, met een
prachtige collectie historische rijtuigen, het klooster
van Jeronimos en het beroemde Gulbenkian
Museum. We gaan ook naar het in een oud klooster
gevestigde Museu do Azulejo en we bekijken het
gebied waar in 1998 de EXPO werd gehouden.
Periode van deze 6-daagse reis: september/oktober
2013
Reisleiding: drs. António Sérgio Rosa de Carvalho.
Klassiek Griekenland
In het spoor van de oude Grieken reizen we in een
rustig tempo langs de hoogtepunten van de klassieke
cultuur.
Na Athene met de altijd indrukwekkende akropolis
en zijn buitengewoon rijke musea bezoeken we eerst
het magnifiek gelegen Delphi, het orakelheiligdom
van Apollo; vervolgens Olympia, plaats van de oude
Olympische Spelen en net als Delphi een religieus
centrum. Behalve de prachtig gelegen resten van
de antieke tempels en andere bouwwerken bieden
Delphi en Olympia in hun musea schitterende
collecties Griekse kunst. De reis gaat verder over
de Peloponnesos: eerst naar Sparta en de nabijgelegen
Byzantijnse ruïnestad Mistra, dan naar het
schilderachtige Nauplion dat als uitvalsbasis voor
enkele excursies zal dienen: naar Epidauros met het
best bewaarde Griekse theater uit de Oudheid, naar
de imposante Bronstijdvestingen van Mycene en
Tiryns. Op de laatste dag bezoeken we de fascinerende
resten van Korinthe, een Griekse stad die in
de Romeinse tijd haar bloei beleefde.
Periode van deze 10-daagse rondreis: 20 t/m 29
september 2013
Reisleiding: dr. Henk W. Singor.
Republiek Cyprus
Eiland van Afrodite
Vanuit een centrale standplaats verkennen we de
vele sporen uit de rijke geschiedenis in het zuidelijk
deel van het mooie eiland van Afrodite met een
prachtig landschap, een heerlijk klimaat en een rijke
cultuur: Byzantijnse kerken en kloosters, vestingmuren
en koopmanshuizen, antieke tempels en theaters,
mozaïekvloeren en musea vol Griekse kunst.
Periode van deze 8-daagse reis: september 2013
Reisleiding: dr. Karel Innemée.
Zuid-Turkije en Cappadocië
In het spoor van Paulus
In de nazomer bezoeken we Zuid-Turkije en Cappadocië.
We volgen gedeeltelijk het spoor van de
Cultoura 154 52 november 2012
apostel Paulus tijdens zijn eerste zendingsreis en
verkennen uitgebreid Cappadocië, in de derde en
vierde eeuw het toevluchtsoord van talrijke christenen.
We bezoeken Göreme, bekend om de talrijke
holwoningen en kerken. Onze tocht gaat verder
naar de onderaardse stad Derinkuyu, evenals vele
andere gelijksoortige steden aangelegd tussen de 9 e
en de 13 e eeuw. Het landschap wordt steeds indrukwekkender
en in die overdadige natuur rijden we
naar Ortahisar, met de typische Cappadocische
architectuur.
Periode van deze ca. 8-daagse reis: september 2013
Reisleiding: prof. dr. Fik J.A.M. Meijer.
Sri Lanka
‘Costelyck Eylant’
Sri Lanka, Ceylon, het prachtige eiland in de Indische
Oceaan heeft vele benamingen: ‘Vaderland van
Adam en Eva’, ‘Gerookte ham’ en ‘Juweleneiland’.
Al die aanduidingen vertegenwoordigen evenveel
verschillende aspecten: koloniale fortificaties en
kerken, tropische wouden, theeplantages, eeuwenoude
muurschilderingen, wilde olifanten, Boeddhistische
stoepa’s en Hindoeïstische tempels. Het
‘Bounty-eiland’ waar onze voorouders in ongeveer
anderhalve eeuw (1640–1794) ook nog het Romeins-
Nederlands recht introduceerden; de allereerste
gedrukte Bijbelvertaling in het Tamil publiceerden
en een schat van leenwoorden achterlieten zoals
notaris, strijkijzer, kakhuis, stoep en kantoor.
Periode van deze 14-daagse reis: oktober/november
2013
Reisleiding: drs. Maria Dalmeijer.
Voorlopige aanmeldingen
Voor alle in deze rubriek genoemde
reizen geldt de regel dat u zich – telefonisch,
per fax of per e-mail – voorlopig
kunt aanmelden. Dat verplicht u tot
niets. U verwerft daarmee het recht om,
zodra de reis volledig is gepubliceerd,
met voorrang definitief voor een reis
te boeken. Voor ons is het belangrijk
op deze wijze aan de weet te komen
in welke mate voor een bepaalde reis
belangstelling bestaat. Zouden er geen
of heel weinig voorlopige aanmeldingen
binnenkomen, dan zou dat een reden
kunnen zijn te besluiten het reisplan in
kwestie terug te nemen. Het komt regelmatig
voor dat voor een reis meer dan
23 voorlopige aanmeldingen binnenkomen.
Het recht van voorrang blijft dan
vanzelfsprekend beperkt tot de eerste
23 aanmeldingen.

Reisleiders in woord en beeld
In deze rubriek vindt u degenen die de reizen in deze Cultoura inhoudelijk zullen begeleiden.
Drs. Maria Dalmeijer,
indologe, was o.m.
conservator aan het
Museum voor Volkenkunde
te Leiden. Zij leidde
vele academische reizen
naar landen in Zuid- en
Zuidoost-Azië.
Drs. Henriët Gerritse-
Griffioen, musicologe, was
muzieksamensteller voor
Radio 4, HOVO-docent
aan de VU en docent Conservatorium
Rotterdam.
Zij geeft diverse cursussen
over muziekgeschiedenis.
Drs. Herman Holtmaat,
Spanje-kenner bij uitstek,
leidde vele academische
reizen in Spanje. In deze
Cultoura vindt u zijn reizen
naar Andalusië en naar
het land van Don Quijote.
Drs. Angélique van der
Horst was lange tijd
hoofdredacteur van
‘En Route’, het tijdschrift
voor Frankrijkliefhebbers.
Zij schrijft reisgidsen voor
Uitgeverij Lannoo.
Dr. Karel C. Innemée
studeerde egyptologie,
kunstgeschiedenis en
archeologie. Hij is docent
aan de Universiteit van
Leiden en hij leidde vele
reizen.
Drs. Luc Jeurissen,
filosoof en econoom, is
afdelingshoofd en projectmedewerker
aan de
Universiteit van Tilburg bij
het Studium Generale/
Academic Forum. Hij is
tevens Amerika-kenner.
Drs. Stefan Kochanek,
kunsthistoricus is kenner
van museale kunst en
heeft zich gespecialiseerd
in moderne en actuele
kunst. Hij leidde vele
reizen.
Prof. dr. Michael W. Kwakkelstein
kunsthistoricus,
is directeur van het Nederlands
Interuniversitair
Kunsthistorisch Instituut in
Florence. Hij doceert aan
verschillende universiteiten
en leidde vele reizen.
Prof. dr. Fik J.A.M. Meijer
studeerde Klassieke
Letteren te Leiden en was
hoogleraar aude Geschiedenis
aan de Universiteit
van Amsterdam. Hij publiceert,
geeft lezingen en
leidde vele reizen.
erna Metdepenninghen,
publiciste, is een bekende
operapersoonlijkheid
in Vlaanderen. Zij is een
regelmatig bezoekster van
de internationale operahuizen
en –festivals en
leidde vele operareizen.
Prof. dr. eric M. Moormann
is hoogleraar Klassieke
Archeologie aan de
Radboud Universiteit
Nijmegen. Hij leidde vele
academische reizen.
Dr. eveline Nikkels, musicologe,
is actief bestuurslid
voor de Mahler-vereniging
en leidde vele muziekreizen.
In deze Cultoura
vindt u haar reizen naar Berlijn,
Baden-Baden, de Schubertiade
en Savonlinna.
Cultoura 154 53 november 2012
Drs. Karel Onwijn, historicus,
reist al vele jaren door de
landen van de voormalige
Sovjet-Unie en was er ook
correspondent. Hij schrijft
boeken over deze landen
en geeft er regelmatig colleges
en trainingen over.
Drs. Hettie Peterse,
kunsthistorica, is senior
beleidsadviseur bij de
Gemeente Nijmegen
en docent aan de Academie
van Bouwkunde in
Arnhem. Zij leidde diverse
academische reizen.
Dr. ing. Kees Peterse
is archeoloog en bouwhistoricus.
Vanuit zijn onderneming
PANSA BV maakt
hij wetenschappelijk opgebouwde
reconstructies
van Romeinse architectuur.
Hij leidde vele reizen.
Dr. Heimerick M.J. Tromp,
historicus, heeft zich gespecialiseerd
in historische
tuinen en buitenplaatsen in
binnen- en buitenland. Hij
leidde vele academische
reizen, onder meer naar
Marrakech.
Dr. Arnold Witte,
kunsthistoricus, met als
specialiteit Italiaanse kunst,
doceert cultuurgeschiedenis
aan de Universiteit
van Amsterdam. Hij leidde
vele kunstreizen.
Drs. Diklah Zohar
studeerde kunstgeschiedenis
in Jeruzalem en
Leiden. Zij is gespecialiseerd
in de mozaïekkunst
van de Late Oudheid en
doceert aan de HOVO in
Leiden en Utrecht.

Algemene reisvoorwaarden
Boekingen
U kunt boeken voor een reis door het inzenden of
faxen van het in Cultoura meegehechte inschrijfformulier
of via onze internetsite. Wij sturen u dan
een schriftelijke boekingsbevestiging. Eventueel kunt
u zich telefonisch, per email of per post voorlopig
en zonder verdere verplichtingen laten noteren als
belangstellende voor een reis. Maar ook dan geldt: wij
kunnen u slechts definitief boeken na ontvangst van
het inschrijfformulier. Geschiedt de boeking (mede)
voor andere deelnemers, dan is degene die ondertekent
aansprakelijk voor nakoming van de verplichtingen
door alle door hem geboekte deelnemers. Per reis
kunnen in het algemeen maximaal 23 deelnemers
boeken. Soms ligt dit aantal lager; dan is dat bij de
reisbeschrijving vermeld. Het minimum aantal wordt
per reis bepaald maar ligt tussen de 10 en 15 deelnemers.
Om zeker te zijn van plaatsen is het verstandig
om niet te lang met boeken te wachten. Regelmatig zijn
reizen snel na verschijnen van Cultoura volgeboekt.
De administratiekosten bedragen € 25,– per boeking.
Paspoort en tenaamstelling
U dient te beschikken over een paspoort, geldig gedurende
de gehele reis of tot en met de datum die wij vermelden
in de nadere reisgegevens: vaak tot zes maanden
na terugkomst. Eventueel benodigde visa worden in veel
gevallen door ons bemiddeld, maar wij houden ons niet
aansprakelijk als een deelnemer een visum zou worden
geweigerd. In verband met controle op Schiphol moet op
uw inschrijfformulier exact dezelfde naam staan als in uw
paspoort. Niet voldoen aan die eis betekent in alle gevallen
dat u moet rekenen op hoge extra kosten op Schiphol!
Indien de deelnemer de reis niet of niet geheel kan meemaken
bij gebrek aan de nodige documenten, komt zulks
met alle daaraan verbonden gevolgen voor zijn rekening.
Als u op de deelnemerslijst liever een afwijkende naam
wilt kunt u dat ons het beste telefonisch apart doorgeven.
Gezondheid
Om te kunnen deelnemen aan onze reizen is een
goede gezondheid vereist. Het tempo van de reizen ligt
doorgaans niet te hoog en wij verwachten dat ieder het
kan bijhouden. Wij bieden optimaal comfort, maar bij
reizen naar bestemmingen met een minder ver ontwikkelde
toeristische infrastructuur verwachten wij van de
deelnemers bereidheid zich aan te passen aan de lokale
omstandigheden.
een-persoonskamers
Een-persoonskamers zijn schaars, maar aanvragen
kunnen wij doorgaans van te voren bevestigen. De toepasselijke,
door de hoteliers gevraagde toeslag staat bij
elke reis vermeld. Veelal worden twee-persoonskamers
voor alleengebruik aangeboden, hetgeen hogere kosten
met zich meebrengt.
Wat is inbegrepen
Standaard inbegrepen in de reissommen*:
a. internationale vluchten met gerenommeerde
maatschappijen in de economy klasse
b. luchthaven- en vliegbelastingen, brandstof- en
veiligheidstoeslagen, enz. zoals bekend bij het ter
perse gaan van deze Cultoura. Indien deze kosten
verhoogd worden, zijn wij genoodzaakt deze extra
heffing alsnog door te belasten.
c. entreekosten, tenzij anders vermeld
d. alle vervoer zoals aangegeven in het betreffende
programma.
Wij gebruiken in de meeste gevallen onderweg
exclusief voor ons gezelschap gereserveerde touringcars,
taxi’s, e.d.
e. alle lokale belastingen, parkeergelden etc.
f. hotelaccommodatie in goede, eersteklas hotels,
tenzij uitdrukkelijk anders vermeld in de reisbeschrijving
g. alle ontbijten plus de maaltijden zoals aangegeven
bij de betreffende reis
h. de excursies, bezoeken e.d. volgens programma,
met uitzondering van als zodanig omschreven
facultatieve excursies
i. toegangskaarten bij muziekreizen volgens programma,
tenzij anders vermeld in de reisbeschrijving
j. de diensten van onze Nederlandse wetenschappelijke
reisleider
k. waar mogelijk en zinvol de diensten van een technisch
reisbegeleider
l. de eventuele diensten van lokale begeleiders/
gidsen
m. de diensten van kruiers in hotels e.d., waar
mogelijk
n. alle fooien en bedieningsgelden
o. kennismakingsbijeenkomst, indien vooraf genoemd
bij de reisbeschrijving.
Standaard niet inbegrepen bij de reissommen*
a. de reis van uw woonplaats naar Schiphol, vertrekplaats
touringcar of internationale trein, v.v.
b. alle niet bij de reis inbegrepen maaltijden
c. verzekeringen (zie volgende pagina)
d. uitgaven van persoonlijke aard zoals dranken,
souvenirs, wasserij e.d.
e. visakosten en eventuele kosten om deze te verkrijgen.
* eventuele afwijkingen worden bij de reisbeschrijvingen
aangegeven
Betaling
Bij boeking is een aanbetaling verschuldigd van 15%
van de reissom met een minimum van € 50,-. Bij
sommige reizen zoals muziekreizen of cruises is
een additionele aanbetaling vereist i.v.m. toegangskaarten,
reserveringskosten e.d. Dit staat dan vermeld
bij de reisgegevens van de betreffende reis. De
annuleringskostenverzekering verleent ook dekking
over deze extra aanbetaling. U behoeft de aanbetaling
niet zelf te berekenen: die vindt u terug op de
factuur. De aanbetaling wordt vermeerderd met de
premie van de eventueel door u af te sluiten annuleringskostenverzekering.
Zes weken voor vertrek dient het
restant van de reissom in ons bezit te zijn.
ANVR-Consumentenvoorwaarden
Ons bedrijf, KvK 33253818, is aangesloten
bij de ANVR. Deze vereniging
hanteert strenge normen voor het lidmaatschap en
bevordert de kwaliteit van de reizen en van de informatie
daarover. De reizen in deze reisgids worden
aangeboden onder het beding dat de ANVR-Consumentenvoorwaarden
(Deel A-Reisvoorwaarden - en/
of Deel B-Boekingsvoorwaarden) van toepassing zijn
op alle aanbiedingen in deze reisgids, tenzij uitdrukkelijk
wordt aangegeven dat dit niet het geval is. Deze
Cultoura 154 54 november 2012
ANVR-Consumentenvoorwaarden zijn opgenomen in
de ANVR- Informatiebrochure. De brochure bevat
naast de ANVR-Consumentenvoorwaarden ook andere
belangrijke informatie. Wij zullen u – indien gewenst –
een exemplaar van deze brochure verstrekken.
SGR
Onze organisatie is eveneens aangesloten
bij de Stichting Garantiefonds
Reisgelden. Alle in dit programma
gepubliceerde reizen vallen volledig onder de garantie
van de SGR. De garantie houdt in dat de consument
ervan verzekerd is zijn vooruitbetaalde reissom terug
te krijgen, als de reisorganisator, de vervoerder of de
accommodatieverschaffer door financieel onvermogen
de overeengekomen tegenprestatie niet kan nakomen.
Uw reissom is zo dus door de SGR gegarandeerd.
Calamiteitenfonds
Onze organisatie is ook aangesloten
bij de Stichting Calamiteitenfonds
Reizen. Alle door ons gepubliceerde
reizen vallen daarom onder de garantie
van het Calamiteitenfonds. Deze garantie houdt in dat
u als consument die deelneemt aan een door ons georganiseerde
reis:
- (een deel van) uw reissom terugkrijgt indien wij de
reis als gevolg van een calamiteit niet of niet volledig
kunnen uitvoeren
- de noodzakelijke meerkosten vergoed krijgt indien wij
als gevolg van een calamiteit de reis moeten aanpassen
of indien wij u onverhoopt vervroegd moeten repatrieren.
In de brochure ’Garantie voor uw vakantie’ staat
de volledige garantieregeling van het Calamiteitenfonds
beschreven. Kosten per boeking € 2,50.
Duurzaamheid
Duurzaam toerisme is niets
anders dan reizen en rekening
houden met milieu, mensen, natuur en cultuur, zodat
ook aan volgende generaties aantrekkelijke bestemmingen
kunnen worden aangeboden. De ANVRreisbranche
voelt zich hierbij betrokken en zet zich
in voor Duurzaam Toeristisch Ondernemen (DTO).
Ons bedrijf voldoet aan de ANVR-DTO verplichting
waarbij de reisonderneming o.a. een daartoe opgeleide
coördinator heeft aangesteld die met goed gevolg een
examen heeft afgelegd. Ook hebben wij een beleidsverklaring
en een programma met praktische maatregelen
opgesteld, waarin staat beschreven hoe wij nu en in
de toekomst met de zorg voor het milieu omgaan. U
kunt onze beleidsverklaring en programma m.b.t.
Duurzaam Toeristisch Ondernemen nalezen op onze
website. Via de organisatie GreenSeat kunnen onze
deelnemers nu ook op een groene stoel reizen. Indien
u hieraan meedoet, geeft u huishoudens in ontwikkelingslanden
toegang tot duurzame energie door de
CO2-uitstoot van uw reis te compenseren. Dit zorgt
voor minder CO2 en een verbetering van de leefomstandigheden
van de lokale families. De bijdrages
hiervoor zijn afhankelijk van de CO2-uitstoot van
uw reis en variëren van € 5,50 (binnen Europa en het
Middellandse Zeegebied) tot maximaal € 31,- (verre
bestemmingen) per persoon per reis. Alle informatie
kunt u vinden op: www.greenseat.nl. U kunt op uw
aanmeldingsformulier aangeven of u hieraan mee wilt
doen. Deze bijdrage is uiteraard geheel vrijblijvend.

Bagage
Bij vliegreizen geldt in het algemeen dat de deelnemers
maximaal 23 kg bagage per persoon mogen meenemen,
tenzij uitdrukkelijk anders vermeld in de reisbescheiden.
Bij vluchten naar bepaalde bestemmingen gelden andere
regelingen, zoals bijvoorbeeld een maximum van twee
stuks bagage.
enquêteformulieren
Korte tijd na terugkeer van een reis wordt aan alle
deelnemers een enquêteformulier gezonden. Het is
een belangrijk communicatiemiddel tussen reizigers
en organisatie. Als u aan de enquête deelneemt (en wij
hopen dat u dat doet) kunt u er zeker van zijn dat zulks
een waardevolle bijdrage is aan kwaliteitsbewaking
en, indien nodig, kwaliteitsverbetering. Het is echter
ondoenlijk dat Academische Reizen reageert op de
inhoud van elk formulier. Bedanken voor uw bijdrage
doen wij u hier bij voorbaat!
Wijzigingen
1. Tot 8 weken voor vertrek kunnen op verzoek van de
deelnemers - voor zover mogelijk - wijzigingen worden
aangebracht, waarvoor naast eventuele andere bijbetalingen,
per boeking € 35,- in rekening wordt gebracht.
Bij wijzigingen vanaf de 56 e dag voor de dag van vertrek
zijn in het algemeen de annuleringsbepalingen van
toepassing.
2. Buiten bovengenoemd bedrag zullen bovendien aan
de deelnemer(s) de communicatiekosten in rekening
worden gebracht voor een verandering c.q. overboeking.
3. Academische Reizen behoudt zich te allen tijde het
recht voor om kleine wijzigingen in het gepubliceerde
programma aan te brengen wanneer de omstandigheden
zulks wenselijk maken.
Prijswijzigingen
Wij behouden ons het recht voor om de reissom te
wijzigen indien (nieuwe) heffingen zoals vervoerstoeslag,
BTW, toeristenbelastingen, luchthavenbelastingen,
brandstoftoeslagen, veiligheidstoeslagen en toepasselijke
wisselkoersen daartoe aanleiding geven. Verhogingen
van deze kosten zullen daarbij netto, dus zonder opslag,
worden doorberekend.
Annulering
Annulering door Academische Reizen
Academische Reizen behoudt zich het recht voor tot
21 dagen voor vertrek een reis te annuleren indien er
onvoldoende aanmeldingen zijn. De bedoelde annulering
zal door ons zo tijdig mogelijk aan de deelnemers,
die geboekt hebben, worden meegedeeld. In dat geval
worden alle reeds betaalde bedragen aan de deelnemers
gerestitueerd. Indien zich gewichtige omstandigheden
voordoen die uitvoering van de reis onmogelijk of
onwenselijk maken kan de organisatie op elk moment
besluiten de reis te annuleren. Wij zullen dan proberen
een alternatief te bieden. Indien dit niet door de
reizigers wordt aanvaard worden alle reeds betaalde
gelden teruggestort. Indien het Nederlandse Ministerie
van Buitenlandse Zaken een negatief reisadvies heeft
gegeven dan beoordelen wij van geval tot geval hoe wij
daarmee omgaan. In alle gevallen zijn de toepasselijke
ANVR-voorwaarden van kracht.
Annulering door een deelnemer
Indien een deelnemer zijn inschrijving annuleert zijn per
persoon de volgende bedragen verschuldigd (volgens de
ANVR-voorwaarden):
a. bij annulering t/m 42 dagen vóór de dag van vertrek
15% van de reissom plus de eventuele extra aanbetaling
(o.m. bij muziekreizen);
b. bij annulering vanaf de 42e dag t/m de 28e dag vóór
de dag van vertrek: 35% van de reissom. De kosten van
annulering lopen op tot 100% op de dag van vertrek.
De premie voor een annuleringskostenverzekering
wordt niet gerestitueerd, daar u immers gedurende een
zekere tijd dekking heeft genoten. Door ondertekening
van het inschrijfformulier c.q. het doen van de verschuldigde
aanbetaling geeft de deelnemer te kennen, dat
hij/zij kennis heeft genomen van deze voorwaarden en
daarmee akkoord gaat.
N.B. Een annulering wordt eerst van kracht, als een
schriftelijke bevestiging hiervan door ons is ontvangen.
Bij bepaalde reizen zullen van het bovenstaande afwijkende
annuleringsbepalingen gelden, die dan bij de
desbetreffende reisbeschrijving zijn vermeld.
Klachten
Ondanks al onze bemoeienissen en zorgen is het mogelijk
dat de deelnemer een gerechtvaardigde klacht heeft.
Deze klacht dient voor zover mogelijk op de plaats
waar de reden tot de klacht ontstond bij onze reisleider
te worden ingediend. Als dat niet mogelijk is, of als
de klacht niet bevredigend wordt opgelost, moet deze
uiterlijk binnen één maand na terugkeer in Nederland
schriftelijk en gemotiveerd worden ingediend bij ons
kantoor. Mocht de klacht niet tot tevredenheid worden
afgedaan, dan heeft de deelnemer tot uiterlijk 3 maanden
na afloop van de reis de gelegenheid om zijn klacht tegen
een vergoeding te laten behandelen door de Geschillencommissie
Reizen, Postbus 90600, 2509 LP Den Haag.
De beslissing van deze commissie heeft de kracht van
een bindend advies. Dit houdt in dat na een beslissing
Verzekeringen
Wij bemiddelen bij reis- en annuleringskostenverzekeringen
in samenwerking met Europeesche verzekeringen.
U kunt op het inschrijfformulier aangeven welke verzekeringen
u wenst.
Annuleringsgarantieverzekering
Een annuleringsgarantieverzekering biedt niet alleen
vergoeding als u om een dringende reden moet annuleren
(b.v. overlijden, ziekte, ook van familieleden in de
1e en 2e graad), maar ook onder bepaalde voorwaarden
vergoeding van de gehele reissom als u de reis zou moeten
afbreken. De premie bedraagt 6% van de reissom plus
€ 3,50 poliskosten, plus assurantiebelasting van die
premie inclusief poliskosten. Met een toeslagpremie
van 1% kunt u ook uw waarnemer verzekeren, zodat u
Cultoura 154 55 november 2012
van de Geschillencommissie een beroep op de burgerlijk
rechter slechts beperkt mogelijk is.
Algemeen voorbehoud
Kennelijke fouten of vergissingen in dit reisprogramma
binden ons niet. Wij behouden ons het recht voor
wijzigingen aan te brengen in de reisroute en de bijbehorende
accommodatie wanneer hiertoe gegronde
redenen bestaan en stellen ons niet aansprakelijk voor
het eventuele ongerief. De reisorganisator aanvaardt
geen verantwoordelijkheid voor foto’s, folders en ander
voorlichtingsmateriaal, voor zover door derden uitgegeven,
zelfs indien deze via de reisorganisatie aan
reizigers wordt verstrekt.
Uitsluiting en aansprakelijkheid
1. Wanneer blijkt dat een deelnemer hinder of overlast
oplevert of kan opleveren, zodanig dat een goede
uitvoering van de reis daardoor naar ons oordeel in
sterke mate wordt bemoeilijkt, kan deze deelnemer van
(verdere) deelname worden uitgesloten. Alle daaruit
voortvloeiende kosten komen voor zijn rekening. De
betrokken deelnemer kan restitutie worden verleend van
de reissom of een gedeelte daarvan, indien hem ter zake
van zijn uitsluiting geen verwijt treft.
2. De aansprakelijkheid van Academische Reizen is
geregeld in de Reisvoorwaarden van de Vereniging van
ANVR-Reisorganisatoren. Krachtens die bepalingen
is Academische Reizen niet aansprakelijk voor schade
waarvoor aanspraak op vergoeding bestaat uit hoofde
van een reis- of annuleringskostenverzekering of de
regeling met het Calamiteitenfonds.
3. De reisorganisator aanvaardt geen aansprakelijkheid
voor de door de deelnemers reeds gemaakte kosten zoals
premies voor verzekeringen, vaccinatiekosten, visumkosten,
aanschaf van kleding en literatuur, indien een
reis niet kan doorgaan.
ook uitkering krijgt indien uw waarnemer uitvalt en u
daardoor niet aan de reis kunt deelnemen. Een annuleringskostenverzekering
moet binnen 7 dagen na boeking
worden afgesloten.
Reisverzekeringen
De basisdekking vormt het uitgangspunt
van de verzekering
en bestaat uit de onderdelen personenhulpverlening,
telecommunicatiekosten, buitengewone kosten (bijvoorbeeld
extra reis- en verblijfkosten door een ernstige
ziekte) en bagage. Als u de verzekering uitbreidt met de
Topdekking, heeft u de meest complete reisverzekering.
De Topdekking kent hogere verzekerde bedragen én ook
nog eens 2 jaar nieuwwaarde voor bagage. De premies per
persoon per dag bedragen:
Keuze Basisdekking Topdekking
Geneeskundige kosten en ongevallen:
Europa incl. Middellandse Zee-landen: € 1,60 € 2,10
Wereld: € 2,50 € 3,00
Toeslag voor geld € 0,50 per polis per dag. Poliskosten: €3,50.

Reisdoel of titel Reisduur Reisleiding Cultoura nr. Periode
Nederland
Schematisch overzicht van Academische Reizen in 2013
Cultoura-trips 1 Zie speciaal programma x
West-Europa jan feb mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec jan
Bonn en Keulen 2 Prof. dr. F. Meijer 154 9 - 10
Cleopatra in Bonn 2 idem 30 - 31
Wagner Berlijn 5 Mw. dr. E. Nikkels 154 20 - 24
Muziekfeest Baden-Baden 4 idem 154 30 - 2
Hanzestad Hamburg 5 Dr. ing. K. Peterse 154 9 - 13
Thüringen 6 Mw. drs. H. Peterse 154 16 - 21
Avant-garde musea Duitsland 6 Dr. ing. K. Peterse 13 - 18
Beethovenfestival Bonn 3 Mw. drs. H. Gerritse-Griffioen 28 - 30
Muziekfeest Dresden 6 idem 14 - 19
Marseille Culturele Hoofdstad 6 Mw. drs. A. van der Horst 154 18 - 23
Elzas en Lotharingen ca. 9 Drs. A. van Run x x
Sylvester Parijs ca. 6 Mw. dr. E. Nikkels x x
Londen 3 Prof. dr. E. Moormann 154 31 - 2
Muziekfestival West-Cork 6 Mw. dr. E. Nikkels 28 - 2
Midden-/Oost-/Noord-Europa jan feb mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec jan
Basel en omgeving 4 Drs. S. Kochanek 154 24 - 27
Muziekfestival Montreux ca. 6 Mw. dr. E. Nikkels x
Muziekcruise Donau 8 Mw. E. Metdepenninghen 154 3 - 10
Pinksterfestival Salzburg 5 Idem 154 17 - 21
Schubertiade Vorarlberg 5 Mw. dr. E. Nikkels 154 18 - 22
Wenen en Praag ca. 8 idem x
Cruise Oekraïne 13 Drs. K. Onwijn 154 14 - 26
Operafestival Savonlinna 6 Mw. dr. E. Nikkels 154 21 - 26
Zuid-Europa jan feb mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec jan
Florence 7 Prof. dr. M. Kwakkelstein 154 13 - 19
Rome 7 Dr. H. Singor 154 20 - 26
Sicilië 12 Prof. dr. F. Meijer 154 24 - 4
Romagna en Le Marche 7 Dr. ing. K. Peterse
en mw. M. Dessing 154 3 - 9
Biënnale Venetië 6 Dr. A. Witte 154 11 - 16
Verdi Verona 5 Mw. drs. H. Gerritse-Griffioen 154 20 - 24
Muziekfestival Stresa ca. 6 - x
Apulië 8 Dr. ing. K. Peterse 22 - 29
Magna Grecia 11 Dr. H. Singor 4 - 14
Verona en omgeving 8 Dr. D. Rijser x
Golf van Napels 8 Dr. ing. K. Peterse 21 - 28
Rome 8 Prof. dr. F. Meijer 4 - 11
Andalusië 8 Drs. H. Holtmaat 154 1 - 8
Castilië en La Mancha 8 idem 154 20 - 27
Barcelona ca. 6 Mw. drs. H. Peterse x
Noord-Spanje 8 Drs. H. Holtmaat 9 - 16
Koningssteden in Castilië 8 idem 7 - 14
Sintra en Lissabon 6 Drs. A. Rosa de Carvalho x
Van Thessaloniki naar Athene 9 Prof. dr. F. Meijer 154 21 - 29
Klassiek Griekenland 10 Dr. H. Singor 20 - 29
Noord-Cyprus 8 Dr. K. Innemée 154 1 - 8
Republiek Cyprus 8 idem x
Afrika, Azië en Amerika jan feb mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec jan
Marrakech en omgeving 8 Dr. H. Tromp 154 10 - 17
Westkust-Turkije 8 Dr. H. Singor 154 25 - 1
Zuid-Turkije en Cappadocië ca. 8 Prof. dr. F. Meijer x
Armenië 8 Drs. K. Onwijn 154 18 - 25
Israël 8 Mw. drs. D. Zohar 154 7 - 14
Birma 16 Mw. drs. M. Dalmeijer 154 27 - 14
Sri Lanka 14 idem x x
Langs de Mississippi 15 Drs. L. Jeurissen 154 12 - 26
2 0 1 4