1 – DE HOFPREDIKERS - VU-DARE Home

More documents

Recommendations

Info

substantief ‘hof’ manifesteren. Hoewel het ambt van kapelaan na de reformatie per definitie een geestelijke van rooms-katholieke snit aanduidde, kon het in combinatie met het substantief ‘hof’ een bredere inhoud hebben. Van Dale geeft bij het lemma hofkapelaan dan ook als tweede betekenis ‘predikant die dienst doet aan het hof’. De benaming hofkapelaan voor een protestantse hofgeestelijke is dus legitiem. Naast hofkapelaan wordt de benaming hofprediker gebezigd. Inhoudelijk is er geen verschil met de hofkapelaan. Een hofprediker is, wederom volgens Van Dale, een predikant die de officiële geestelijke is aan het hof. Daarmee wordt het onderscheid gemaakt tussen predikanten die formeel in hofdienst waren en alle andere die met het hof van doen hadden. Soms wordt de term hofpredikant gebruikt; deze benaming is in feite niet correct. Een predikant is een dienaar van de kerk, hij staat in het ambt, is formeel bevestigd en gebonden aan de kerkorde. Hofprediker of hofkapelaan is een particuliere functie bij de koning. De koning had het recht iedere willekeurige persoon die hij geschikt achtte te benoemen als zijn hofprediker. De functies predikant en hofprediker zijn dus duidelijk onderscheiden, maar zij kwamen samen in de negentiende-eeuwse hofpredikers: zij kregen een benoeming aan het hof, en waren in tweede instantie predikant in de Nederlandse Hervormde Kerk, casu quo de Waalse kerk. Dat de koning een predikant uit deze ‘gelederen’ als hofprediker koos, was uiteraard niet toevallig. Het vorstenhuis kende een lange protestantse traditie en de hofprediker bekleedde een functie met publieke aspecten. Wilde de koning de traditie voortzetten, dan lag het voor de hand uit welke kerk hij zijn hofprediker zou rekruteren. Ten slotte de namen van de koningen. Deze kunnen gemakkelijk voor verwarring zorgen: de Willems kunnen immers als prins, kroonprins en koning optreden. Ik gebruik daarom de benamingen Willem I, Willem II en Willem III ook voor de periode vóórdat zij koning waren. Een feitelijk onjuist weergegeven naam als prins Willem II schept helderheid en voorkomt onnodig frequent terugkerende omschrijvingen. Zoals de titel al zegt, beslaat dit onderzoek de negentiende eeuw. Het is chronologisch van opzet en de hoven van de koningen Willem I, II en III staan erin centraal. Voor een goed begrip van deze hoven is het nodig de voorgeschiedenis ook te bespreken. Met de inhuldiging van koning Willem I begon weliswaar een geheel nieuwe situatie, maar die kan niet los gezien worden van de stadhouderlijke geschiedenis. Voordat het Koninkrijk der Nederlanden in de negentiende eeuw een feit was, waren twee eeuwen van traditie voorbijgegaan. In het kort zal de geschiedenis van de hoven van de Oranje-Nassaus in Den Haag en de Nassau-Dietzfamilie in Friesland belicht worden, 43 uiteraard met het oog op de predikers aan de hoven. Vanaf het hof van Willem van Oranje tot aan 1747, toen het stadhouderschap erfelijk werd, komen in hoofdstuk 2 kort de hoofdpersonen aan de orde met de geestelijken die hen dienden, al dan niet in de hoedanigheid van hofprediker. De behandeling wordt breder naarmate de negentiende eeuw nadert; aan de periode 1747-1795 zal dus meer aandacht besteed worden dan aan de vorige. Uiteraard kan de periode van de Franse inmenging en overheersing niet buiten beeld blijven en de ballingschap van de Oranjes in Engeland en Duitsland evenmin. In het derde hoofdstuk zijn de Oranjes de grote afwezigen. Het gaat dan over de erfenis van het Empire. Na Bataafs en Frans bewind kwam er een periode van herstel en vernieuwing. Gedurende dit Oranjeloze intermezzo werd de Republiek getransformeerd tot een eenheidsstaat. Dit hoofdstuk eindigt met de terugkeer van de Oranjes. Dan komen we tot de kern – de hoofdstukken 4 tot en met 7 – waarin de periode van het Koninkrijk der Nederlanden van 1815 tot 1890 behandeld wordt. Aan het begin van deze hoofdstukken worden kort de contemporaine politieke omstandigheden en de plaats van de 43 In het vervolg zal ik spreken van de Oranjes en de Nassaus. 12
monarchie daarin besproken. Dan wordt een algemene achtergrond geschetst van het hof van de vorst, met aandacht voor de inbreng van de buitenlandse koningin, en de hofhouding waarbinnen de hofpredikers functioneerden. Daarna treden de hofpredikers zelf uitgebreid voor het voetlicht: hun biografie, hun benoeming, hun positie, hun theologische kleur, hun publicaties en de manier waarop ze zich als hofprediker-auteur presenteerden. Hun taken aan het hof worden besproken: prediking en eredienst, het voorgaan bij de rites de passage en hun catechese aan de koninklijke jongeren. Daarnaast komt hun deelname aan het hofleven aan de orde en wordt bezien of zij meer dan louter formele contacten met de Oranjes onderhielden. Hoofdstuk 7 bevat, naast dezelfde ingrediënten als de andere hoofdstukken, een drietal zijpaden: de prinsen Frederik (1797-1881) en Hendrik (1820-1879) met hun echtgenotes en – in het geval van prins Frederik – kinderen, komen ter sprake, terwijl ook prinses Marianne (1810-1883) die na haar echtscheiding veel in Nederland verkeerde, aandacht verdient. 44 Naast Den Haag komen dus ook de plaatsen waar zij resideerden in beeld: Wassenaar voor prins Frederik, Soestdijk en Luxemburg voor prins Hendrik en Voorburg voor prinses Marianne. Wellicht ten overvloede vermeld ik dat de na hun huwelijk in het buitenland verkerende prinsessen en ‘hun’ predikanten buiten het bestek van deze studie vallen. Het onderzoek wordt afgesloten met de dood van koning Willem III in 1890. Van koningin Wilhelmina komen dus alleen de eerste tien levensjaren aan bod. Haar belijdenis en religieuze belangstelling vallen buiten het bestek van het onderzoek. Over koningin Wilhelmina bestaat al een uitgebreide biografie die ruime aandacht besteed aan haar godsdienstig leven. 45 Bovendien treedt er met Emma (1858-1934) en Wilhelmina aan het hof aan het einde van de negentiende eeuw een andere periode in, die getypeerd kan worden als een koningschap dat vooral sociaal en unificerend van karakter is. Ik zal dat als eindstation van deze studie wel noemen, maar op dit fenomeen niet dieper ingaan. 44 Van de leden van de negentiende-eeuwse Oranjefamilie zijn overzichten per gezin opgenomen in de bijlage. 45 Fasseur, De jonge koningin en Krijgshaftig. 13
Page 1 and 2: 1 - DE HOFPREDIKERS 1.1 Het thema A
Page 3 and 4: hofprediker fluctueerde sterk - en
Page 5 and 6: een netwerk van relaties (familie,
Page 7 and 8: etrekking tot de visie van de vorst
Page 9: De begrippen hof, hofhouding, hofle

1 – DE HOFPREDIKERS - VU-DARE Home

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?