Militair Erfgoed - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

M I L I T A I R E R F G O E D
centimeters werd tevens gebruikt als typeaanduiding van de toren. De
opgegeven hoogte is het niveau van de vloer van de observatiecabine boven het
maaiveld plus een voetstuk van 0,24 meter. Torens die hoger waren dan 19,06
meter werden beneden op de hoeken voorzien van steunberen, die eveneens
bestonden uit raatbouwelementen. 25
De onderste acht raten van de toren en de steunberen werden aan de
buitenzijde betegeld met betonnen tegels om het inklimmen vanaf de
buitenzijde tegen te gaan. Ook de uitlopende observatiecabine bovenin de toren
was van binnen en buiten betegeld om de inwerking van scherven en
exploderende projectielen tegen te gaan (afbeelding 4.2).
In het midden van de cabine bevond zich een open opstelling met het statief
van het luchtwachtinstrument. De open opstelling en het trappenhuis aan de
noord- cq noordoostzijde werden van elkaar gescheiden door middel van een
borstwering. Aan de andere kant van de open opstelling bevond zich een lager
gelegen, overdekte schuilnis, waarin twee vaste banken en een afneembare
klaptafel waren aangebracht. De wanden van de schuilnis waren aan de
binnenzijde afgezet met Heraklith-platen als extra beveiliging tegen
mitrailleurvuur. De observatiecabine was bereikbaar via houten trappen, die
verbonden waren middels horizontale raatbouwelementen, waarvan een deel
betegeld was om dienst te doen als overloop. Ook de toegangsdeur aan de voet
van de toren was van hout.
De luchtwachttoren in Scheveningen uit 1954 is voorzover bekend de enige
‘eigen toren’ die niet is gebouwd volgens het systeem ‘raatbouw’, maar die is
gebouwd met baksteen. De reden hiervoor is niet duidelijk, maar heeft mogelijk
te maken met het feit dat een betonnen toren zo vlak aan de kust te veel zou
opvallen. 26 (Afbeelding 4.3).
LIGGING IN HET LANDSCHAP
Om de hoogte en daarmee de kosten van de raatbouwtorens te beperken, werd
waar mogelijk gebruik gemaakt van de aanwezige hoogteverschillen in het
landschap, zoals heuvels, hellingen, dijken en wallen. De torens werden meestal
niet op al te grote afstand van dorpen of bewoningskernen geplaatst, omdat de
vrijwilligers de toren snel met de fiets moesten kunnen bereiken.
Doordat de torens (en hun slagschaduw) sterk afstaken in het landschap,
werden ze vaak langs of in een bosrand geplaatst. In open gebieden werden er
bomen om de toren geplant of werd er aan de voet van de toren klimopbeplanting
aangebracht (afbeelding 4.4A en B).
25 Een uitzondering hierop is de toren van Hees, die met een hoogte van 18,48 meter toch
steunberen heeft.
26 De raatbouwtoren aan de Kamperweg in Ens (Friesland) werd door de NV Schokbeton
gebouwd in 1956. De toren wijkt af van de andere raatbouwtorens. De toren is 28 raten hoog en
vrijwel geheel betegeld. Er is geen observatiecabine aanwezig en de trappen zijn niet van hout,
maar van staal. Alhoewel de toren als luchtwachttoren is aangewezen als gemeentelijk monument
blijkt dit er geen te zijn. De toren werd gebouwd als ‘Uitzichttoren N.O.P.’ in opdracht van de
Directie van de Wieringermeer (Noordoostpolderwerken) en was bedoeld voor de landmeting.
De toren is daarom niet in het onderstaande overzicht meegenomen.
A F B E E L D I N G 4 . 2
L U C H T W A C H T T O R E N O U D E
M I R D U M
A F B E E L D I N G 4 . 3
L U C H T W A C H T T O R E N
S C H E V E N I N G E N
39