Monumentale kunst - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

More documents

Recommendations

Info

136 A F B E E L D I N G 4 . 7 5 N A U M G A B O , C O N S T R U C T I V I S - T I S C H K U N S T W E R K , 1 9 5 5 , M E T A A L , B I J E N K O R F R O T T E R D A M H O O F S T U K 4 S P E C I A L I S M E N ABSTRACTE EN NON-FIGURATIEVE KUNST, HET NIEUWE STATUSSYMBOOL Ook grote bedrijven die zelf aan innovatie werkten, verlegden stukje bij beetje hun grenzen naar abstracte en non-figuratieve beelden. De bedrijven, die modern wilden overkomen, probeerden met non-figuratieve kunst hun groeiende, innoverende imago onderstrepen. De Bijenkorf kocht in 1955 het grootste constructivistische kunstwerk, vooral opgebouwd uit metaaldraden, van Naum Gabo (1890-1977). Het warenhuis liet hiermee zien dat het internationaal georiënteerd was en dat het een bedrijf was dat wist wat moderniteit en moderne kunst inhield. Zoals de banken refereerden aan betrouwbaarheid, zo liet dit winkelbedrijf zien dat het vooruitstrevend was, wat van groot belang was voor de verkoop van hun waren. Gabo’s staaldradenconstructie verwijst naar machines en de daaruit voortkomende bewegingen en past goed bij het bijzondere gebouw dat introspectief ontworpen was door de Amerikaanse-Hongaarse architect Marcel Breuer (1902-1981). De architecten Van den Broek en Bakema gaven de abstract werkende beeldhouwer Carel Visser opdracht een groot kunstwerk te maken voor de Technische Hogeschool in Delft. Het kunstwerk van beton en ijzer is volkomen in de architectuur geïntegreerd. In de jaren zestig was deze vorm van non-figuratieve kunst inmiddels bij velen geaccepteerd en droegen zo bij aan het progressieve imago van de opdrachtgevers. RUIMTE, TIJD, LICHT EN LUCHT In Space, Time and Architecture (1944), geschreven door architect en lid van CIAM, Sigfried Giedion staat de architectuur van het Nieuwe Bouwen centraal. Gedomineerd door beton als zichtbaar bouwmateriaal en het grootscheepse gebruik van glas, komt deze architectuur met veel licht en lucht tegemoet aan het doel om bij te dragen aan een gezonde en hygiënische leefomgeving. De beelden uit de tweede helft van de jaren vijftig, ook die welke aan en bij gebouwen ontworpen waren, blijken te zijn vervuld door thema’s als licht, lucht, beweging en energie. Veel van deze licht en lucht doorlatende, transparante kunstwerken vallen niet binnen het gevelvlak, maar zijn op stalen pennen op een kleine afstand aan de muur bevestigd. 197 Als voorbeeld kan dienen Voltens constructie van staalbalken en draden uit 1958 aan de gevel van de Laboratorium van de Koninklijke Shell Plastics te Delft. Het constructivistische beeld, dat de associatie aan een spin oproept, zit op een paar punten aan de muur vastgeklonken en werpt een schaduw op de muur. Met het ‘draaien’ van de zon verandert het schouwspel gedurende de dag en zo heeft de kunstenaar de factoren energie, tijd en licht in het kunstwerk geïntegreerd. Zonder de muur zou het werk incompleet zijn en zou het lichtspel niet gespeeld kunnen worden. Hans Verhulst (1921) schiep in 1962 aan de waterkant van het gebouw van het Gemeentelijk Energie Bedrijf (GEB) aan de Amsterdamse Marnixstraat een vergelijkbare constructie die uit meer natuurlijke vormen lijkt te zijn opgebouwd. Ook hier is het werk met enkele lange pennen aan de muur bevestigd. De zon, gereflecteerd door het water, speelt ook hier zijn spel. Het kunstwerk symboliseert energie en tijd. Verhulst verwierf in 1954 ook een opdracht voor een sculptuur voor de Rijksluchtvaartschool in Eelde. 197 Op de Rotterdamse tentoonstelling E55 (E55 = Energie 1955) stond de energie centraal.
M O N U M E N T A L E K U N S T Ook bij de geabstraheerde figuratie van de griffioen uit 1957 van Berend Hendriks die als een sjabloonbeeld tegen de gevel van de Amsterdamse Koningskerk is aangebracht, spelen licht en tijd een belangrijke rol. De griffioen symboliseert de tweeledige natuur van Christus, de goddelijke en de menselijke (vogel en zoogdier). Het bakstenen muurvlak vormt een kruis en de schaduw completeert het werk. BETONRELIËF De ontwikkeling van de naoorlogse reliëfs verschilt van die van de voorgaande periode door schaalvergroting en door interdisciplinaire experimenten, waarbij verschillende kunstvormen met elkaar gecombineerd worden, zoals beton met glas of met mozaïek. Vrijwel geen enkele periode in Nederland kent zulke grote, monumentale reliëfs als die van de wederopbouw. Dat werd vooral mogelijk door het gebruik van beton, dat begin twintigste-eeuw furore maakte. Beton, een mengsel van cement met zand, steen en/of grind, werd in de antieke oudheid al gebruikt (het Colloseum is een van de indrukwekkendste betonbouwwerken), maar daarna is het materiaal diep in de vergetelheid geraakt. De herontdekking in 1825 (Portland beton) en de uitvinding om het te versterken door inwendig een stalen raster aan te brengen (Joseph Monier, bedacht het in 1868 toen hij zijn tuinvazen wilde verbeteren), gaf de architectuur de mogelijkheid om grote overspanningen te maken en dat leverde een ware schaalvergroting op. Het beton werd in de eerste helft van de twintigste eeuw over het algemeen met baksteen bekleed (een van de eerste gebouwen is het Scheepvaarthuis). De hoogbouw in de Verenigde Staten bracht tal van Europese architecten op utopische ideeën. De Fransman Auguste Perret (1874-1954) lanceerde in 1922 het idee van een Ville Tours (stad met torenflats), Le Corbusier ontwikkelde daarop zijn beroemde plan voor de Ville Comtemporaine in Parijs. In Nederland waren het de architecten van Het Nieuwe Bouwen die ervoor streden om het beton (Beton Brut) met haar stoere schoonheid ook in het zicht te laten, zoals bij de Nirwanaflat (1926-1930) van Jan Duiker in Den Haag. In het naoorlogse, herrijzend Nederland bleek betonnen (hoog)bouw voor woningen en bedrijven onmisbaar en was de tijd rijp om de betonhuid in het zicht te laten en als zodanig te waarderen. Samen met het creëren van hoge blinde betonnen muren, ontwikkelde zich ook de behoefte om deze vlakken te verfraaien. Het idee om blinde muren aangenamer te maken was op zichzelf niet nieuw. Eind negentiende eeuw werden er ook al decoratieve vlakreliëfs aangebracht op de met stuc afgewerkte, kopse kanten van Amsterdamse woonblokken. 198 Na de Tweede Wereldoorlog werd de techniek van het betonreliëf verder ontwikkeld. Le Corbusier had de primeur. Als het eerste monumentale betonreliëf geldt het bekende mannetje, de Modulor, die de Franse architect in 1947 aan zijn flatgebouw Unité d’Habitation in Marseille aanbracht. De Modulor stelt ‘de gulden snede’ voor, het ideale maatsysteem voor een 198 Dat deze schaalvergroting in de kunst pas in de wederopbouw haar weg vond, had in dit geval te maken met de tweestrijd tussen het Nieuwe Bouwen enerzijds en het traditionalisme met haar voorkeur voor baksteen en laagbouw anderzijds. 137
Page 1 and 2:
Monumentale Kunst CATEGORIAAL ONDER
Page 3:
I N H O U D S O P G A V E V O O R W
Page 6 and 7:
04 V O O R W O O R D belichtten gro
Page 8 and 9:
06 V O O R W O O R D het hogelijk a
Page 10 and 11:
08 H O O F D S T U K 1 I N L E I D
Page 12 and 13:
Page 14 and 15:
Page 16 and 17:
Page 18 and 19:
16 H O O F D S T U K 2 V O O R O O
Page 20 and 21:
18 H O O F D S T U K 2 V O O R O O
Page 22 and 23:
20 H O O F D S T U K 3 N A O O R L
Page 24 and 25:
22 A F B E E L D I N G 3 . 1 H E I
Page 26 and 27:
24 A F B E E L D I N G 3 . 3 J O S
Page 28 and 29:
26 A F B E E L D I N G 3 . 5 W E E
Page 30 and 31:
28 A F B E E L D I N G 3 . 7 M K M
Page 32 and 33:
30 A F B E E L D I N G 3 . 1 1 L I
Page 34 and 35:
32 A F B E E L D I N G 3 . 1 4 C R
Page 36 and 37:
Page 38 and 39:
36 A F B E E L D I N G 3 . 1 9 R O
Page 40 and 41:
Page 42 and 43:
Page 44 and 45:
Page 46 and 47:
Page 48 and 49:
46 A F B E E L D I N G 3 . 2 3 W A
Page 50 and 51:
48 A F B E E L D I N G 3 . 2 5 J O
Page 52 and 53:
50 A F B E E L D I N G 3 . 2 8 A N
Page 54 and 55:
52 A F B E E L D I N G 3 . 3 1 O N
Page 56 and 57:
54 A F B E E L D I N G 3 . 3 3 K A
Page 58 and 59:
56 A F B E E L D I N G 3 . 3 5 O T
Page 60 and 61:
58 A F B E E L D I N G 3 . 3 6 K A
Page 62 and 63:
60 A F B E E L D I N G 3 . 3 8 L O
Page 64 and 65:
62 A F B E E L D I N G 3 . 4 1 P I
Page 66 and 67:
64 A F B E E L D I N G 3 . 4 3 F R
Page 68 and 69:
66 A F B E E L D I N G 3 . 4 5 F .
Page 70 and 71:
68 A F B E E L D I N G 3 . 4 9 N E
Page 72 and 73:
70 A F B E E L D I N G 3 . 5 2 W A
Page 74 and 75:
72 A F B E E L D I N G 3 . 5 6 P E
Page 76 and 77:
74 A F B E E L D I N G 3 . 6 0 P I
Page 78 and 79:
76 A F B E E L D I N G 3 . 6 2 C O
Page 80 and 81:
78 A F B E E L D I N G 4 . 2 D I C
Page 82 and 83:
80 A F B E E L D I N G 4 . 4 T E N
Page 84 and 85:
82 H O O F S T U K 4 S P E C I A L
Page 86 and 87:
84 A F B E E L D I N G 4 . 6 E L G
Page 88 and 89: 86 A F B E E L D I N G 4 . 7 V O O
Page 90 and 91: 88 A F B E E L D I N G 4 . 9 J A N
Page 92 and 93: 90 A F B E E L D I N G 4 . 1 1 H A
Page 96 and 97: 94 A F B E E L D I N G 4 . 1 5 E P
Page 98 and 99: 96 A F B E E L D I N G 4 . 1 8 L O
Page 100 and 101: 98 A F B E E L D I N G 4 . 2 1 J O
Page 102 and 103: 100 H O O F S T U K 4 S P E C I A L
Page 106 and 107: 104 A F B E E L D I N G 4 . 2 8 H E
Page 108 and 109: 106 A F B E E L D I N G 4 . 3 1 M A
Page 110 and 111: 108 A F B E E L D I N G 4 . 3 3 E N
Page 112 and 113: 110 A F B E E L D I N G 4 . 3 5 E G
Page 114 and 115: 112 A F B E E L D I N G 4 . 3 8 P R
Page 116 and 117: 114 A F B E E L D I N G 4 . 4 0 B E
Page 118 and 119: 116 A F B E E L D I N G 4 . 4 4 A A
Page 122 and 123: 120 A F B E E L D I N G 4 . 5 0 J U
Page 126 and 127: 124 A F B E E L D I N G 4 . 5 7 J E
Page 128 and 129: 126 A F B E E L D I N G 4 . 5 9 E D
Page 134 and 135: 132 A F B E E L D I N G 4 . 6 8 T H
Page 136 and 137: 134 A F B E E L D I N G 4 . 7 2 K A
Page 142 and 143: 140 A F B E E L D I N G 4 . 7 8 C A
Page 144 and 145: 142 A F B E E L D I N G 4 . 8 3 G E
Page 146 and 147: 144 H O O F S T U K 4 S P E C I A L
Page 148 and 149: 146 A F B E E L D I N G 4 . 8 6 J A
Page 152 and 153: 150 A F B E E L D I N G 4 . 9 0 G E
Page 156 and 157: 154 A F B E E L D I N G 4 . 9 7 J E
Page 158 and 159: 156 A F B E E L D I N G 4 . 1 0 0 L
Page 160 and 161: 158 A F B E E L D I N G 4 . 1 0 1 G
Page 162 and 163: 160 A F B E E L D I N G 4 . 0 3 H I
Page 170 and 171: 168 A F B E E L D I N G 4 . 1 1 6 J
Page 172 and 173: 170 A F B E E L D I N G 4 . 1 1 8 B
Page 174 and 175: 172 A F B E E L D I N G 4 . 1 2 1 H
Page 178 and 179: 176 A F B E E L D I N G 4 . 1 2 7 A
Page 180 and 181: 178 AFBEELDING 4 . 1 2 9 E N 4 . 1
Page 182 and 183: 180 A F B E E L D I N G 4 . 1 3 3 C
Page 184 and 185: 182 A F B E E L D I N G 4 . 1 3 4 E
Page 188 and 189:
186 A F B E E L D I N G 4 . 1 4 0 N
Page 190 and 191:
188 H O O F S T U K 4 S P E C I A L
Page 192 and 193:
190 A F B E E L D I N G 4 . 1 4 2 G
Page 194 and 195:
192 A F B E E L D I N G 4 . 1 4 5 J
Page 196 and 197:
194 B I J L A G E N
Page 198 and 199:
196 B I J L A G E N 1988, catalogus
Page 200 and 201:
198 B I J L A G E N Hartsuyker H. (
Page 202 and 203:
200 Afbeeldingen De afbeelding op d
Page 204 and 205:
202 Afb. 4.72: Ed Bleij, Beelden te
Page 206:
Colofon auteurs Frans van Burkom, Y
show all

Monumentale kunst - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?