Monumentale kunst - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

M O N U M E N T A L E K U N S T
wat anders geaarde ambachtelijke wandschilderkunst, waarin pleister- of
mortelberapingen niet meer nodig waren. Men werkte nu met matte, transparante
mineraalverven direct op de bakstenen muur, en met deze vochtbestendige
mineraalverven kon eventueel ook buiten worden geschilderd. Die schildertechniek
werd in 1958 in O.K.W. Mededelingen gepropageerd. 115 De muur blijft
daardoor optimaal zichtbaar - en dus ook het ‘ambachtelijke van de wand’ - en
de schildering gedraagt zich hoogstens nog als een ‘zwevend’ beeld, een
ruimtelijke kleursluier. Als zodanig vormde die oplossing dus een succesvolle
visuele synthese van ‘baksteenarchitectuur’en ‘beeldende kunst’ en werd ze ook
minder kwetsbaar. Het tijdschrift Baksteen wijdde in 1963 een special aan deze
benadering, vooral omdat voegwerk er beeldende kwaliteit mee kon
verwerven. 116 Lex Horn bediende zich al vroeg van deze typisch architectonische
techniek, zoals in 1958/59 voor de wandschildering Februaristaking (4,8 x
17m) in de recreatiezaal van de GVB-busgarage in de Jan Tooropstraat in
Amsterdam (onbekend of nog aanwezig) en in de vml. Uitgebreid Lagere
Technische School aan de Krijn Louwenstraat in Amsterdam. De schilderingen
die Joop Sjollema in 1963 uitvoerde in het trappenhuis in het Marnixcollege in
Ede geven zelfs alleen nog een illusie van door het trapraam vallend zonlicht op
de bakstenen wand. 117
Zoals ook voor de sgraffitotechniek geldt (zie: sgraffito), kwam ‘wandschilderkunst’
als zodanig niet voor in Friedhoffs ‘openbare catalogus van nationale
monumentale kunsttoepassingen’, die hij in 1953 gestalte gaf in zijn Haagse
departementsgebouw voor Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Dat wil
niet zeggen dat er helemaal geen monumentaal schilderwerk werd gedemonstreerd.
Friedhoffs cultureel-historische opvattingen over ‘het Nederlandse’ van
de Nederlandse kunst waren echter nogal traditioneel, 118 wandschilderingen
waren wellicht niet voldoende ‘Nederlands’ en alleen Eppo Doeve (1907-1981)
voerde aanvankelijk schilderingen uit op het houten plafond van de ministerskamer,
daarmee verwijzend naar laat zestiende-eeuwse zolderingbeschilderingen.
Veel later werd op het gewelfde lattenplafond van de grote hal nog een
enorm geschilderd ‘abstract teken’ aangebracht, vervaardigd door leerlingen van
de Jan van Eyckacademie in Maastricht. Friedhoff wijdde zelf in 1962 een
publicatie aan dit plafond in Katholiek Bouwblad, onder de titel ‘Geen wezenlijk
115 O.K.W. Mededelingen, 22, (1958), pp. 142-143 ‘wandschilderingen’
116 Baksteen, 5(1963)1. Het nummer geeft meer voorbeelden, o.a. van een een schildering van
André Verhulst in een lagere school te Eindhoven (Henri Staetslaan).
117 Idem.
118 A. Plasschaert, Muurschilderingen, Rotterdam 1926 (serie Toegepaste Kunsten in Nederland): in
de jaren twintig kreeg de wandschilderkunst het (calvinistische) odium niet geschikte te zijn voor
de vochtige en zilte combinatie van baksteenarchitectuur en Nederlands klimaat. Dat zou de
reden zijn waarom ze in het verleden nooit was toegepast. Plasschaerts oordeel ging echter
voorbij aan het feit dat de voor-reformatorische baksteenkerken in Nederland wel degelijk vaak
ruimschoots beschilderd waren geweest (ook de houten bekappingen) en dat nu juist ‘de
witkwast’ steeds een typisch protestants schildersinstrument was geweest. Het valse positivisti-
sche argument bleef echter hardnekkig rondwaren.
A F B E E L D I N G 4 . 1 4
93
L E X H O R N , W A N D S C H I L D E R I N G
H E T O N D E R W I J S , C A . 1 9 6 0 ,
S C H O O L K R E L I S L O U W E N S -
S T R A A T A M S T E R D A M ,
T R A N S P A R A N T E M I N E R A A L V E R