Monumentale kunst - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

96
A F B E E L D I N G 4 . 1 8
L O U I S V A N R O O D E , A B S T R A C T E
W A N D S C H I L D E R I N G , 1 9 6 0 , V M L
D I J K Z I G T Z I E K E N -
H U I S / E R A S M U S M E D I S C H
C E N T R U M , R O T T E R D A M
H O O F S T U K 4 S P E C I A L I S M E N
in wanden van witgeglazuurde baksteen opgenomen. Wandschilderingen
ontbreken echter opvallend in deze trappenhuizen, of lijken dat te doen, want
de door Wijnberg uitgevoerde sgraffito’s Postbestelling (in resp. de 18-de en
20-ste eeuw) zijn bij nader inzien in sgraffito in trompe l’oeil-perspectief. Voor
het overige zijn ze elders, en zelfs in éxtra groot formaat, uitgevoerd direct op
met kalkmortel geprepareerde wanden. Kees Franse voerde een (overschilderde)
wandschildering Circus in stelatexmuurverf uit in een van de personeelskantines,
Henk de Vos (in 1959) een grote, in de verte op Manet en Picasso
geïnspireerde, olieverfschildering ‘Strandgenoegens’ op de kopwand van de
grote aula/vergaderzaal (ca. 3 x 15 m, nog aanwezig, maar zal verdwijnen bij
renovatie). Het verschil in hiërarchie is opvallend. Was het ambachtelijkideologisch
gefundeerd - à la: wandschilderingen moeten direct in situ worden
aangebracht, technisch andere kunstwerken kunnen, vooral als ze hanteerbaar
van formaat zijn, ook elders en al of niet op paneel worden vervaardigd? Dat is
hier inderdaad zó het geval. Was het onderscheid gebaseerd op de grotere
kwetsbaarheid van een wandschildering in nauwe verkeersruimten als trappenhuizen?
Of speelde de ‘andere’, meer illusoire, vlakke ruimtelijkheid van
schilderingen hier een rol? (Een afwerking in matglanzende witgeglazuurde
baksteen en ‘een wandschildering’ combineren visueel slecht.) Had de relatief
lagere kostprijs van een schildering de doorslag gegeven? Ging het om: ‘meer
kunst voor minder geld’? Het zal allemaal wel op de een of andere manier
hebben meegespeeld. In ieder geval gaf dit de wandschilderkunst hier gewild of
ongewild al een ‘status aparte’ en een zekere on-vanzelfsprekendheid: er blijkt
steeds bewuster voor juist deze techniek gekozen te moeten zijn. Bij de
‘industriële’ veranderingen die de architectuur in deze periode doormaakte,
werd vooral de ‘ideologische’ ambachtelijkheid van het wandschilderen steeds
problematischer. (Dat gold ook voor de sgraffitotechniek.) Wat de (figuratieve)
wandschilderkunst uiteindelijk steeds meer heeft doen verdwijnen uit het
gamma van de monumentale kunsttoepassingen, wordt zo duidelijker. Een
factor zal haar onmogelijkheid of onwil geweest zijn zich aan te passen aan de
eis tot ‘prefab’-oplossingen (dus bijvoorbeeld het schilderen op paneel). De eis
met prefabelementen en genormeerde bouwdelen te werken stelde de
architectuur zichzelf expliciet. Maar de wandschilderkunst bezweek ook aan
haar eigen verhalende ‘explicateur’-karakter en haar illusoire ruimtelijkheid.
Concrete architectuur eiste concrete kunst. Kort gezegd: op het moment dat de
troffel verdwijnt, verdwijnt ook het penseel – en als men het door wilt trekken
naar de bouwbeeldhouwkunst: ook de beitel.