Monumentale kunst - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

M O N U M E N T A L E K U N S T
volksopvoeding en cultuurspreiding en hield bovendien de meer sociaaleconomische
kunstenaarsbelangen in het oog. Uiteindelijk gingen Friedhoff en
de RGD/ministerie van OWW toch min of meer met de eer van de regeling
strijken. Friedhoff had dan ook een betere, want zeer concrete troef in handen
met de bouw van zijn nieuwe departementsgebouw van OKW aan de Nieuwe
Uitleg 1, dat in 1953 werd opgeleverd. Het moet pure machtspolitiek zijn
geweest, want niet OKW zélf kreeg de beslissende stem in de keuze van de
kunstenaars die hun eigen departementsgebouw zouden versieren, maar de
RGD en vooral Friedhoff, die zich als rijksbouwmeester verantwoordelijk
achtte voor het totale concept van zijn gebouw. Friedhoff was voorts persoonlijk
zeer gespitst op de uitvoering van wat uiteindelijk gewoon, maar niet terecht
‘zijn percentageregeling’ zou worden genoemd.
De oprichting van de (balloterende beroeps-)Vereniging van beoefenaren van
Monumentale Kunst (VbMK) in het najaar van 1952, viel ook niet toevallig
samen met de uitvoering van Friedhoffs OKW-ontwerp en met de tot
standkoming van de nieuwe percentageregeling. De VbMK had daaraan niet
alleen actief meegedacht en bijgedragen, ze had ook andere pressie uitgeoefend.
Friedhoff kon zijn positie tegenover OKW verder verstevigen, doordat hij zich
daarin ook gesteund wist door de kunstenaars van de VbMK, die begin 1953
samen met de beeldhouwers van NKB en architecten van het genootschap
A&A een ‘Plan ter stimulering van de Monumentale Kunsten in Nederland’
indienden bij de minister van OKW. Friedhoff zag zijn gebouw voor OKW als
een -zijn- paradepaard van cultureel wederopbouwelan, nationale trots en
herwonnen vrijheid en de door hem aangewezen kunstenaars moesten zich
gebonden weten aan het versterken van de culturele uitstraling en het representatieve
karakter van de openbare architectuur. Hij gaf de regie niet uit handen.
Friedhoff gebruikte de inbreng en de monumentale kundigheden van de
VbMK-leden door bij zijn opdrachtverleningen rekening te houden met allerlei
verschillende ambachtelijke technieken en materialen. Dat verleende het
ensemble uiteindelijk een opvallende ‘staalkaartkarakter’ en toonde waartoe de
nationale kunstindustrie in staat was: sculpturen in steen, brons en terracotta,
mozaiek, houtintarsia, plafondbeschilderingen, natuursteenincrustratie, sier- en
edelsmeedwerk, glaskunst en keramiek. Moderne tapisserieën ontbraken
weliswaar, maar deze kunstvorm vond haar vertegenwoordiging in een tweetal
zeventiende-eeuwse gobelins, zoals de ongebrokenheid van de nationale traditie
ook verder bleek uit een stoet van Nederlands antiek en oude schilderijen. 46
Expliciet ‘wandschilderingen’ en het toen al populaire kalkmortelsgraffito
ontbraken echter geheel. De aansporing vanuit Financiën ‘te voorkomen dat
teveel aan kunst werd toegepast’ lijkt dus wel minstens genegeerd te zijn. Het
nieuwe departementsgebouw werd in 1953 in gebruik genomen, kreeg in 1959-
61 een uitbreiding aan de Nieuwe Uitleg 2 en is vervolgens in 1996 gesloopt.
De kunsttoepassingen werden, voor zover opportuun, overgedragen aan de
Rijkscollectie (ICN). Geen enkele kunsttoepassing is tot nu toe herplaatst in de
nieuwe behuizing van OCW (de Hoftoren) in Den Haag of in een ander
departement.
46 zie: Oude pracht en nieuwe snit – de gebouwen waarin het ministerie van onderwijs en wetenschappen is
gevestigd, Den Haag SDU/OenW, 1980
43