You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Actueel<br />
HTM op<br />
dubbele kracht<br />
naar zee<br />
3<br />
Boekenweek<br />
Een terugblik<br />
op een eeuw<br />
Haagse romans<br />
12/13<br />
‘De Pier heeft geen toekomst, maar ook geen verleden meer’.<br />
Monumenten karakteristiek<br />
als een Daffodil<br />
Door Casper Postmaa<br />
>Foto: Ed van der Elsken/Nederlands Fotomuseum.<br />
IngEzondEn mEdEdElIng<br />
Zaterdag 23 maart 20.15 uur<br />
Lucent Danstheater<br />
Respiro Flamenco<br />
Pure flamenco door 5 jonge flamenco-artiesten<br />
Een échte Haagse krant Vrijdag 22 maart 2013 jaargang 7 nummer 306<br />
Zondag 7 april 14.30 uur<br />
Nieuwe Kerk<br />
Enrico Pace<br />
Sfeervol pianoconcert<br />
Sport<br />
100 jaar geleden:<br />
het wonder<br />
van Houtrust<br />
Donderdag 11 april & vrijdag 12 april 20.15 uur<br />
Lucent Danstheater<br />
Douglas Wright Dance Company<br />
Dansgezelschap uit Nieuw Zeeland exclusief in Den Haag<br />
Cultuur aan het<br />
Spuiplein<br />
Lucent Danstheater<br />
info & tickets<br />
070 88 00 333<br />
www.ldt.nl<br />
www.philipszaal.nl<br />
follow us<br />
@TheaterDenHaag<br />
aanhetspuiplein<br />
}
HAAGSE LIFT 2013•VIP LUNCH•HCD PLAZA•HCD NETWERKEVEW<br />
LIA IS<br />
CONNECTED!<br />
(net zoals Axel, Ed, Jeroen, Annemieke, Anno en Lorenzo! En jij?)<br />
PRIL•GET CONNECTED OP 11 APRIL•GET C<br />
HCD11I04I2013 #4<br />
future<br />
Haagse<br />
Communicatie<br />
Dag 2013<br />
inspiration<br />
www.hcd2013.nl<br />
#hcd13<br />
volg ons op Facebook en LinkedIn
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
Scheveningen oogst<br />
forse OV-investering<br />
Door Jasper Gramsma<br />
Scheveningen profiteert flink van de<br />
verkoop door de gemeente van 49%<br />
van haar HTM-aandelen aan de NS.<br />
Door deze noodgreep kan in totaal 75<br />
miljoen euro in het Haagse openbaar<br />
vervoer worden geïnvesteerd. Een<br />
deel daarvan gaat naar betere reisinformatie<br />
en veiligheid op de stations.<br />
Bijna de helft, 36 miljoen euro, wordt<br />
uitgetrokken voor een betere ontsluiting<br />
van de ‘toplocatie’ Scheveningen.<br />
Verlenging van het tramlijnennet kan<br />
volgens de deelnemende partijen van<br />
Scheveningen de best bereikbare badplaats<br />
van Nederland maken. De gemeente<br />
hoopt dat de overeenkomst<br />
met HTM en NS de Haagse economie<br />
stimuleert en het vestigingsklimaat<br />
verbetert.<br />
De investering in bereikbaarheid<br />
komt niet zozeer ten goede aan een betere<br />
doorstroom richting de grote publiekstrekker<br />
Scheveningen Bad,<br />
waaraan jaarlijks 12 miljoen mensen<br />
een bezoek brengen. Het geld is vooral<br />
bedoeld voor het minder toeristische<br />
Scheveningse havengebied. De gemeente<br />
heeft er grootse plannen mee.<br />
De bouw van appartementen, hotels<br />
en een plezierhaven moeten van het<br />
gebied een nieuwe trekpleister maken<br />
die goed is voor miljoenen bezoekers<br />
per jaar. Een uitbreiding van de tramlijnen<br />
11 en 17 moet de toestroom van<br />
extra reizigers opvangen. De route van<br />
tram 17 wordt in 2014 verlengd van de<br />
eindhalte Van Boetzelaerlaan naar de<br />
huidige keerlus van lijn 11 op de<br />
Strandweg, ten noorden van de haven.<br />
Lijn 11 rijdt vanaf 2017 naar het voormalige<br />
Norfolkterrein op het zuidelijk<br />
havenhoofd. Naast de aanleg van de<br />
benodigde extra rails op de Kranenburgweg/Houtrustweg,<br />
is een deel<br />
van het geld gereserveerd voor de herinrichting<br />
van de openbare ruimte ter<br />
plekke, waarbij kunstwerken als mogelijkheid<br />
worden genoemd. Hoe de<br />
verlengde route van lijn 11 er precies<br />
uit gaat zien is nog onduidelijk. Mogelijk<br />
komt er een verbinding tussen de<br />
Van Boetzelaerlaan en de Kranenburgweg<br />
of pas verderop ter hoogte van de<br />
kruising met de Kranenbrugweg.<br />
Met deze aanpassingen kijken HTM,<br />
Haagse Harry<br />
© Marnix Rueb<br />
NS en de gemeente vooruit naar een<br />
glansrijke toekomst van de haven,<br />
maar de bestaande gebreken aan het<br />
lijnennet zijn er niet mee verholpen.<br />
Dat terwijl reizigersgemak één van de<br />
pijlers is onder het investeringsprogramma.<br />
Onder dat mom geven de partijen<br />
3,9 miljoen euro uit aan WIFI en<br />
betere reisinformatie in de trams en<br />
op de stations. Voor meer verwarmde<br />
wissels om winterse overlast bij<br />
sneeuw en vorst te voorkomen, is<br />
vooralsnog geen geld gereserveerd.<br />
“Dat is een apart traject dat via het<br />
Stadsgewest Haaglanden loopt. Voor<br />
de langere termijn wordt besproken of<br />
er nog op andere punten verwarmde<br />
wissels moeten komen”, zegt de gemeentewoordvoerder.<br />
Ook het verminderen<br />
van de topdrukte op zonnige<br />
dagen lijkt niet de grootste prioriteit<br />
te zijn. De gemeente gaat er vanuit<br />
dat de grotere capaciteit van de nieuwe<br />
trams op lijn 9 en de verlengde lijn<br />
17 de druk van toeristen voldoende<br />
verminderen: “Tram 17 stopt straks<br />
aan het einde van de boulevard, zodat<br />
men direct vanaf Hollands Spoor en<br />
het centraal station naar het strand<br />
kan. Op zomerse dagen zal het altijd<br />
druk blijven en dat is maar goed ook”.<br />
Werkgelegenheid<br />
Scheveningen is één van de economische<br />
motoren in de stad. Een investering<br />
in de bereikbaarheid van de badplaats<br />
geeft volgens de gemeente een<br />
impuls aan de lokale werkgelegen-<br />
‘Zestig jaar geleden<br />
was de bereikbaarheid<br />
van Scheveningen via<br />
het openbaar vervoer<br />
ook al uitstekend’<br />
heid. Zestig jaar geleden was de bereikbaarheid<br />
van Scheveningen via<br />
het openbaar vervoer ook al uitstekend.<br />
Toen brachten rechtstreekse<br />
trein- en tramverbindingen de badgasten<br />
van heinde en ver naar de kust.<br />
Vanuit Rotterdam bijvoorbeeld, kon<br />
Het nieuwe HTM-materieel is tien centimeter smaller dan de RandstadRail,<br />
waardoor de twee elkaar niet kunnen vervangen. > Artist Impression: Siemens<br />
men direct doorreizen naar Scheveningen<br />
en in veertig minuten voerde<br />
de Blauwe Tram van Leiden naar het<br />
Scheveningse strand. In het najaar van<br />
1953 kwam er een einde aan de verbinding<br />
met Rotterdam, toen de Zuid-<br />
Hollandsche Electrische Spoorweg-<br />
Maatschappij (ZHESM) het traject ophief.<br />
In 1961 reed de Blauwe Tram voor<br />
het laatst. Sindsdien is het niet meer<br />
mogelijk om de badplaats zonder overstap<br />
te bereiken. Over een groot deel<br />
van het oude ZHESM-traject rijdt nu<br />
wel de RandstadRail, die Rotterdam-<br />
Zuid met Den Haag Centraal verbindt.<br />
Met een optimale bereikbaarheid van<br />
Scheveningen in het achterhoofd, zou<br />
het herstel van een rechtstreekse lijn<br />
naar de kust voor de hand liggen. NS<br />
zegt zelf over de samenwerking: “NS<br />
en HTM zijn complementair en bieden<br />
de reiziger daardoor comfortabel<br />
openbaar vervoer van deur tot deur.<br />
De reiziger staat voor beide vervoerders<br />
de hele reis centraal, in plaats van<br />
in twee aparte delen”. Toch heeft NS<br />
andere belangen dan een rechtstreekse<br />
verbinding naar zee: “Ons belang is<br />
dat de reizigers vanaf de drie grote stations<br />
goed naar hun eindbestemming<br />
kunnen komen. Daarvoor is geen<br />
rechtstreekse verbinding nodig. Als<br />
Scheveningen Haven straks is ontslo-<br />
ten, is het stadsvervoer goed. Bovendien<br />
vraagt zo’n extra lijn een enorme<br />
investering”, aldus een woordvoerder<br />
van NS. Ook de gemeente voelt er weinig<br />
voor om de trein of de Randstad-<br />
Rail door te trekken en stelt dat de<br />
overstap goed genoeg is: “Er is ooit<br />
sprake van geweest, maar het heeft<br />
nogal wat voeten in aarde, zowel technisch<br />
als financieel”. Naast het ontbreken<br />
van de wil bij de betrokken partijen,<br />
is er een technisch obstakel dat het<br />
verlengen van de RandstadRail naar de<br />
kust in de weg staat. Het nieuwe trammaterieel<br />
van HTM is opvallend genoeg<br />
smaller dan de RandstadRailvoertuigen,<br />
waardoor de trajecten<br />
niet goed op elkaar aansluiten.<br />
Strikt genomen is voorlopig nog niets<br />
zeker. Het laatste woord over de samenwerking<br />
is namelijk aan de gemeenteraad.<br />
Als de raad akkoord gaat<br />
met de deal, dan koopt NS de aandelen<br />
onder gunstige voorwaarden. De gemeente<br />
verplicht zich de aandelen terug<br />
te kopen als de railconcessie voor<br />
de periode 2017-2026 openbaar wordt<br />
aanbesteed. NS zet de gemeente op die<br />
manier onder druk om het Stadsgewest<br />
Haaglanden te overtuigen van<br />
een onderhandse gunning van het<br />
tramvervoer, precies zoals de gemeenteraad<br />
het graag ziet.<br />
Ingezonden mededelIng<br />
Exclusieve<br />
brilmode<br />
actueel
4>varia<br />
stadsmens<br />
Artiesten maken een muzikale<br />
duikvlucht in Theater Dakota<br />
Er plezier aan beleven! Dat gevoel<br />
voert duidelijk de boventoon als Jeannette<br />
Scheffer en Frans de Leef vertellen<br />
over hun komende voorstelling in<br />
Theater Dakota. En er is wederzijdse<br />
waardering. Hij over haar: “Geweldig<br />
zoals Jeannette ‘Je mag hem hebben’<br />
van Conny Stuart zingt”. Zij over hem:<br />
“Dankzij Frans heb ik zoveel mensen<br />
leren kennen”.<br />
‘Dakota’s Culturele Rondvlucht’ is de<br />
titel van hun programma, waarmee<br />
zij zondag 7 april optreden. Jeannette<br />
Scheffer zingt liedjes van Conny Stuart.<br />
Frans de Leef brengt onder meer<br />
nummers van Dorus, alias Tom Manders.<br />
Gasten die middag zijn artiesten<br />
die later in de tijd optreden in het<br />
theater, zoals Mónica Triga. Zij zingt<br />
op 27 april fado’s op gedichten van onder<br />
anderen Fernando Pessoa, de grote<br />
Portugese dichter. Kleinkunstenaar<br />
Guus Westdorp geeft 7 april eveneens<br />
een voorproefje van zijn programma<br />
over Ramses Shaffy dat hij op 24 mei<br />
uitvoert. Ook cabaretier Sjaak Bral<br />
treedt op.<br />
Het kleine productiebudget van beiden<br />
maakte Frans de Leef vindingrijk. Hij<br />
nodigt voor een groot deel artiesten uit<br />
die nog een voorstelling moeten gaan<br />
geven in Dakota Theater. “Zij vullen<br />
een kwartier en moeten passen in ons<br />
Ingezonden mededelIng<br />
programma”, zegt hij. “Behalve bekenden<br />
komt ook jong talent aan bod.<br />
In één van onze vorige programma’s<br />
hebben drie conservatoriumstudenten,<br />
een violist, cellist en een pianist, gespeeld.<br />
Ze hadden zelfs nog geen naam,<br />
maar hebben ons met hun muziek blij<br />
verrast”. Het mes snijdt zogezegd aan<br />
<br />
Frans de Leef en Jeannette Scheffer: ‘Leuk is voor ons heel belangrijk’.<br />
>Foto: Jimi Hellinga<br />
twee kanten: de gasten treden gratis op<br />
en zij krijgen een podium om al iets uit<br />
hun programma te presenteren. Deze<br />
aanpak blijkt aan te slaan. De Leef:<br />
“Soms reserveren mensen dezelfde dag<br />
al kaartjes voor een bepaalde voorstelling”.<br />
Vaste begeleiders van de twee<br />
zijn gitarist John Baltus, bassist Peter<br />
Wassenaar, pianist Roy Romijn en<br />
drummer Dries de Regt.<br />
Jeannette Scheffer en Frans de Leef<br />
werkten eerder samen in ‘Genieten tot<br />
het bittere eind’, waarin tevens pianist/<br />
tekstschrijver Hans Steijger optrad.<br />
Dat programma was vorig jaar tot twee<br />
keer toe uitverkocht in Theater Dakota.<br />
Directeur Paul Cornelissen vroeg hen<br />
opnieuw te komen. De Leef: “Jullie<br />
passen bij Dakota en het theater bij jullie,<br />
vond Cornelissen. Ik heb toen voor<br />
Jeannette en mij dit concept bedacht”.<br />
Beiden hebben er trouwens nog een<br />
leven naast. Jeannette Scheffer, die<br />
ook een soloprogramma heeft, is op<br />
doordeweekse dagen conciërge Dier en<br />
Tuin op de buitenschool ‘Het Volle Leven’.<br />
Kunstenaar Frans de Leef, tevens<br />
acteur en columnist, is bestuurslid van<br />
Pulchri Studio.<br />
Zelfspot<br />
Vorig jaar september was hun eerste<br />
voorstelling van ‘Dakota’s Culturele<br />
Rondvlucht’, met als ondertitel ‘Een<br />
muzikale duikvlucht over het Haagse<br />
cultuurlandschap’. Die middag waren<br />
onder anderen Marcel Verreck en Paul<br />
Pleijsier te gast. Elk programma heeft<br />
een thema. Op 7 april is dat ‘Kleinkunst’,<br />
eerder was dat bijvoorbeeld<br />
‘Easy listening’. Jeannette Scheffer<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
zong in die voorstelling songs van Billie<br />
Holiday. “Heerlijk”, geniet ze na. “Ik<br />
heb dat altijd al willen doen en helemaal<br />
nu ik zo’n band tot mijn beschikking<br />
heb. Bovendien heb ik er nu de<br />
stem en de leeftijd voor”. Frans de Leef<br />
zong die middag onder meer ‘Autumn<br />
leaves’. Met de nodige zelfspot en een<br />
brede grijns: “Dat doe ik nooit meer. Ik<br />
ben en blijf een ras-Hagenees; mijn accent<br />
klonk door het Engels heen”.<br />
Het Dakota Theater is intussen vertrouwd<br />
terrein. De Leef: “Het is een<br />
HBS geweest. Het gebouw is ontworpen<br />
door architect Sjoerd Scharmhart<br />
en had geen bestemming. Paul Cornelissen<br />
heeft er een prachtig theater<br />
van gemaakt, waar wijkbewoners<br />
zich ook thuis voelen”. Op 9 juni staan<br />
beiden weer in Dakota. Zo ook volgend<br />
seizoen. Cornelissen zag ze er, in<br />
plaats van eens per kwartaal, graag elke<br />
maand optreden. Jeannette Scheffer:<br />
“Nu is het net mooi, anders wordt de<br />
druk te groot. Zo blijft het leuk en leuk<br />
is voor ons heel belangrijk”.<br />
Joke Korving<br />
De voorstelling begint 7 april om 14.30 uur in<br />
Theater Dakota, Zuidlarenstraat 57. Entree<br />
€ 10,– (Ooievaarspas € 5,–) reserveren (070)<br />
3265509 of kassa@theaterdakota.nl
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
Hartcentrum HagaZiekenhuis in opspraak<br />
Door Jan van der Ven<br />
Henri Haenen van Hartpatiënten Nederland<br />
aarzelt geen seconde wanneer<br />
hem gevraagd wordt hoe het zo<br />
vreselijk mis kon gaan op de afdeling<br />
hartchirurgie van het HagaZiekenhuis.<br />
“Het zijn in dit soort gevallen altijd<br />
de ego’s van de artsen die met elkaar<br />
botsen. Ze zijn vaak arrogant<br />
naar de patiënt toe, maar ook tegen<br />
elkaar. Dat schuurt en geeft diepe<br />
conflicten tot op de werkvloer. Zo<br />
diep vaak dat herstel van gewone<br />
werkverhoudingen niet meer mogelijk<br />
blijkt”.<br />
Haenen wijst in dit verband naar recente<br />
ruzies en conflicten op de hartafdeling<br />
van het Ruwaard van Putten<br />
ziekenhuis in Spijkenisse. Eind vorig<br />
jaar ging het ook mis tussen cardiologen<br />
van het Zeeuwse Admiraal de<br />
Ruyter Ziekenhuis met als gevolg dat<br />
die nu onder curatele staan van collega’s<br />
uit Breda. Zaterdag werd bekend<br />
dat het al sinds een aantal jaren grondig<br />
mis is op de hartafdeling van het<br />
HagaZiekenhuis. Ook hier is sprake<br />
van botsende karakters en van kloven<br />
die niet te dichten zijn. “En sinds<br />
maandag staat de hartafdeling van<br />
Waterdragers<br />
Honderden Haagse basisschoolleerlingen<br />
ervoeren afgelopen woensdag<br />
hoe zwaar het is om zes<br />
kilometer met zes liter water op de<br />
rug te lopen. De sponsorloop<br />
Wandelen voor Water, waarmee<br />
geld wordt opgehaald voor twee<br />
waterprojecten in Oeganda en<br />
Kenia, startte om 09.30 uur bij het<br />
Museon en eindigde om 11.00 uur bij<br />
de Watertoren van Scheveningen.<br />
Behalve in de Hofstad doen zo’n 150<br />
andere scholen mee aan de wandelroutes.<br />
Het sponsorbedrag gebruikt<br />
ontwikkelingsorganisatie Simavi<br />
om het water drinkbaar te maken<br />
en toiletten schoon te houden. Zo<br />
kunnen gevaarlijke en besmettelijke<br />
ziektes als cholera worden<br />
voorkomen. Dagelijks overlijden<br />
vierduizend kinderen aan de<br />
gevolgen van watergerelateerde<br />
ziektes en diarree.<br />
> Foto: Thomas Vahé<br />
het HagaZiekenhuis dus ook onder<br />
leiding van een buitenstaander. In dit<br />
geval professor Robert Klautz van het<br />
LUMC”, constateert Henri Haenen.<br />
Nadat het VPRO-radioprogramma Argos<br />
eind vorige week gewag had gemaakt<br />
van een hoog sterftecijfer op<br />
de hartafdeling van het HagaZiekenhuis,<br />
werd de voorzitter van de raad<br />
van bestuur van het Haagse ziekenhuis,<br />
Chiel Huffmeijer, gedwongen<br />
openheid van zaken geven. Daaruit<br />
bleek dat er jarenlang gerommeld is<br />
met sterftecijfers. Dat gebeurde al<br />
vrij kort na de opening van het hartcentrum<br />
in 2004. “In 2007 en 2008<br />
liepen de sterftecijfers op”, aldus<br />
Huffmeijer. De hartchirurgen hielden<br />
deze gegevens echter voor zichzelf.<br />
De Nederlandse Vereniging voor<br />
Thoraxchirurgie kreeg vanuit het HagaZiekenhuis<br />
tussen 2007 en 2010<br />
opgeschoonde cijfers opgestuurd,<br />
waaruit niet viel af te lezen dat in het<br />
hartcentrum van het HagaZiekenhuis<br />
het aantal sterfgevallen boven<br />
het landelijk niveau was komen te<br />
liggen. Collegiale toetsing of het luiden<br />
van de alarmbel was daardoor<br />
niet mogelijk, het zag er op papier allemaal<br />
betrouwbaar uit, terwijl de<br />
werkelijkheid anders was. In, niet opgeschoonde,<br />
cijfers: landelijk sterft<br />
rond drie procent van de patiënten<br />
tijdens een operatie. In het HagaZiekenhuis<br />
waar jaarlijks tussen de 800<br />
en 900 hartoperaties worden uitgevoerd,<br />
lag dat op een gegeven moment<br />
op 4,9 procent.<br />
Sterftecijfers<br />
Het hoge sterftecijfer was onder meer<br />
de resultante van een slecht functionerende<br />
afdeling, de vier betrokken<br />
hartchirurgen werkten slecht samen<br />
en de communicatie tussen de vier<br />
verliep uiterst moeizaam. De problemen<br />
op de afdeling konden in 2011<br />
niet meer ontkend worden, het bestuur<br />
van het ziekenhuis werd uiteindelijk<br />
ingelicht. In een poging de communicatie<br />
tussen de chirurgen te herstellen<br />
werden twee gepensioneerde<br />
artsen-hoogleraren gevraagd te bemiddelen.<br />
In de zomer van het vorig<br />
jaar echter constateerden zij dat het<br />
conflict niet te bemiddelen viel. “Er<br />
was een samenwerkingsprobleem”,<br />
constateerde Huffmeijer. Niet lang<br />
daarna werd de Inspectie voor de Gezondheidszorg<br />
ingelicht. Tijdens de<br />
bemiddelingspoging ontdekten de<br />
twee dat er was gerommeld met de<br />
sterftecijfers. Niet lang daarna werd de<br />
chirurg die het hoofd van de afdeling<br />
was uit zijn functie gezet. De betreffende<br />
chirurg is wel aan het werk gebleven.<br />
Een andere chirurg is wel uit<br />
zijn functie gezet.<br />
Geruchten<br />
In de kleine wereld van de hartchirurgie<br />
gonst het van geruchten. De uitkomsten<br />
van het onderzoek waaruit<br />
bleek dat het sterftecijfer hoog ligt,<br />
bleef daardoor niet lang geheim. Zo<br />
rook Hartpatiënten Nederland onraad.<br />
“We hoorden van artsen dat er<br />
iets mis was met het sterftecijfer in<br />
het HagaZiekenhuis”, aldus Henri<br />
Haenen van Hartpatiënten Nederland.<br />
Er ging daarom vorige week een<br />
brief naar de raad van Bestuur van het<br />
ziekenhuis waarin om opheldering<br />
werd gevraagd. Er kwam geen antwoord<br />
op en ook een beloofd telefoontje<br />
van de Raad van Bestuur bleef uit.<br />
Het Medisch Centrum Haaglanden<br />
wilde wel eens weten hoe het precies<br />
zat met de sterftecijfers. Toen die niet<br />
werden gegeven, besloot het MCH<br />
geen hartpatiënten meer door te sturen<br />
naar het HagaZiekenhuis. Dat be-<br />
acTuEEl
6>Varia<br />
terugblik<br />
De teloorgang van asbest<br />
In november 2012 besteedde Andere<br />
Tijden aandacht aan het Nederlandse<br />
asbestdorp Goor. Arbeiders van de Eternit-fabriek<br />
stonden hier jarenlang bloot<br />
aan de levensgevaarlijke stof asbest.<br />
Velen kregen longziekten of overleden<br />
aan mesothelioom of longvlieskanker,<br />
in de volksmond ook wel asbestkanker<br />
‘Uiteindelijk hoefde<br />
de firma slechts de<br />
twee binten direct<br />
boven de ketel met<br />
asbest te bekleden’<br />
genoemd. Asbestdeeltjes komen vrij bij<br />
het boren of zagen in asbest of bij sloop<br />
of brand. Asbest is vaak als Eternit aangeduid,<br />
dit was echter een merknaam<br />
voor asbestcement. Nadat onomstotelijk<br />
was bewezen dat asbestvezels<br />
ernstig kankerverwekkend zijn, is het<br />
gebruik ervan in vele landen uiteindelijk<br />
verboden, in Nederland in 1993.<br />
Spuitasbest, het gevaarlijke asbest waaraan<br />
zeer weinig bindmiddel is toegevoegd,<br />
en dat in de jaren vijftig en zestig<br />
van de vorige eeuw regelmatig is toege-<br />
Ingezonden mededelIng<br />
foto’s uit het haags gemeentearchief<br />
past als brandwerende laag in plafonds<br />
van openbare gebouwen als theaters,<br />
zwembaden en in fabrieken, werd in<br />
Nederland al in 1978 verboden. Thans<br />
bevatten de producten van Eternit geen<br />
asbestvezels meer.<br />
Het product asbest was slijtvast, isolerend,<br />
brandwerend, gemakkelijk te bewerken,<br />
vormvast en goedkoop en werd<br />
daarom veel gebruikt in gebouwen en<br />
woningen. Omstreeks 1935 daalden de<br />
bouwprijzen onder meer door het gebruik<br />
van nieuwe efficiënte bouwmethoden<br />
en materialen. Asbestcement<br />
was één van die nieuwe materialen.<br />
Het werd toegepast in golfplaten voor<br />
dakbedekking en gevelbekleding, rioolbuizen,<br />
schoorsteenpijpen, dakleien,<br />
bloembakken, warmhoudplaatjes, en<br />
ook in water- en gasleidingen. In de<br />
remmen van oude auto’s, vrachtwagens<br />
en liften wordt nu nog steeds af en toe<br />
asbest aangetroffen. Bij de afdichting<br />
van kachels en stookketels werd asbestkoord<br />
gebruikt en in vinylvloeren soms<br />
een asbestlaag aangebracht. Ook in de<br />
buitenruimte kwam asbest terecht. De<br />
asbestcementfabrieken stonden namelijk<br />
voor de verharding van buitenwegen<br />
en erven hun gratis afval af.<br />
Aan het einde van de negentiende<br />
eeuw maakte de Haagse meubelfabriek<br />
Horrix ruim gebruik van het asbest en<br />
Vraag nu de<br />
seriebrochure aan!<br />
DANS KLASSIEKE MUZIEK SPEKTAKEL OPERA<br />
070 - 88 00 333 / www.ldt.nl<br />
Series aan het<br />
Dr Anton Philipszaal<br />
Lucent Danstheater<br />
Nieuwe Kerk<br />
Vrachtwagen van de firma E. Bücker & Co. ‘voor eternitbuizen en gootstenen’,<br />
1940. >Foto: P. van Tol<br />
isoleerde hiermee in 1898 alle stoomleidingen.<br />
De brand in het Ringtheater<br />
in Wenen in 1881 deed de Koninklijke<br />
Schouwburg besluiten de decoraties,<br />
friezen en andere toneelvoorwerpen te<br />
bestrijken met asbestverf. De massale<br />
toepassing van asbest startte aan het begin<br />
van de vorige eeuw. Haagse scholen,<br />
bedrijven, musea, (sport)gebouwen en<br />
woningen kregen ter beveiliging rond<br />
kachels asbestplaten en daken met een<br />
brandwerende laag van asbest. En ook<br />
deuren van brandstoffenwerkplaatsen<br />
en later buiten- en tussendeuren werden<br />
van asbestplaten voorzien. De Hinderwetvergunning<br />
uit 1912 verplichtte<br />
de chocoladefabriek Rademaker dat het<br />
dak van het lokaal waar de stoomketel<br />
kwam te staan brandwerend moest zijn.<br />
De eigenaar ging hiertegen in beroep.<br />
Uitendelijk hoefde de firma slechts de<br />
twee binten direct boven de ketel met<br />
asbest te bekleden.<br />
Mogelijk was Siegfried Pels de leverancier<br />
van het Haagse asbest. In zijn huwelijksakte<br />
uit 1918 staat vermeld dat<br />
hij het beroep van koopman in asbest<br />
uitoefende. Op de afbeelding uit 1940<br />
staat een vrachtwagen van de firma<br />
E. Bücker & Co., in die periode in Den<br />
Haag handelaar in eternitbuizen voor<br />
de aanleg van rioleringen en persleidingen.<br />
De firmanaam veranderde in de<br />
loop van de tijd in de Nederlandse Eternit<br />
en Isoleer Maatschappij. Later zou<br />
de firma samengaan met de Eerste Ne-<br />
NIEUWE CHOREOGRAFIEËN<br />
EN BESTAANDE PARELS<br />
Live begeleid door Holland Symfonia!<br />
ontwerp: Meester Ontwerpers / fotografi e: Rahi Rezvani / Chloé Albaret & Jianhui Wang<br />
WWW.NDT.NL<br />
VOLG ONS<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
derlandse Fabriek van Asbest-Cement<br />
Platen, die zowel vestigingen in Amsterdam<br />
als Schiedam had. Ook deze naam<br />
wijzigde en werd Martinit, fabriek van<br />
Asbestcementplaten. In het Handelsregister<br />
1921-1969 van de Kamer van<br />
Koophandel treffen we nog een Haagse<br />
asbestfirma aan, Forta Naadloze Asbest-<br />
Vloerenfabriek. In Schiedam stond de<br />
Fortuna Isolatiemateriaal en Astbestfabriek.<br />
Het lijkt erop dat al deze firma’s<br />
uiteindelijk zijn opgegaan in het bedrijf<br />
Eternit.<br />
Na de Tweede Wereldoorlog is net als<br />
overal elders ook in de Haagse bouw<br />
asbest op grote schaal toegepast. Nog<br />
in 1980 meldde de duinwaterleiding<br />
aan de gemeente dat het van tijd tot tijd<br />
noodzakelijk was de oude gietijzeren<br />
watertransportleidingen te vervangen<br />
door buizen van asbestcement. Ook<br />
in 1990 zag de meerderheid van de gemeenteraad<br />
nog geen reden asbest te<br />
verbieden, met als argument dat het<br />
Asbestbesluit van 1988 alleen een verbod<br />
op de blauwe asbestvezel noemde.<br />
Een jaar later lag er dan toch een raadsvoorstel<br />
voor asbestsanering. Vooral de<br />
sanering van de onderwijsgebouwen<br />
die gebouwd waren tussen 1929 en 1991<br />
zou veel geld gaan kosten. Ook al is er al<br />
twintig jaar geen gebruik meer gemaakt<br />
van asbest, het Asbestbesluit van 1993<br />
is geen sluitstuk in de geschiedenis van<br />
het asbest in Nederland. Van de gevolgen<br />
van het gebruik van asbest zijn we<br />
voorlopig nog niet verlost.<br />
Nicolette Faber-Wittenberg<br />
www.gemeentearchief.nl<br />
PROGRAMMA B | NDT 2<br />
Een avond met....<br />
BESTEL<br />
NU UW<br />
KAARTEN!<br />
Sol León &<br />
Paul Lightfoot<br />
Johan Inger<br />
Alexander Ekman<br />
Sharon Eyal & Gai Behar<br />
NDT 2 zet zijn unieke handtekening<br />
onder dit gevarieerde programma<br />
met nieuwkomers en bekende<br />
gezichten. Van Johan Inger ziet u het<br />
prijswinnende ballet Dream Play, en<br />
van huischoreografen Sol León en<br />
Paul Lightfoot Studio 2. Daarnaast<br />
presenteert Alexander Ekman nieuw<br />
werk en kunt u kennismaken met<br />
talentvolle makers Sharon Eyal en<br />
Gai Behar, afkomstig uit Batsheva<br />
Dance Company van Ohad Naharin.<br />
Zij maken voor het eerst nieuw werk<br />
voor NDT.<br />
Een betoverend schouwspel, eb en<br />
vloed van fascinerende beelden op<br />
muziek van Pärt.<br />
DE TELEGRAAF over Studio 2<br />
Programma B van NDT 2 gaat in première<br />
op donderdag 4 april in het Lucent<br />
Danstheater in Den Haag en is tot en met<br />
20 april te zien in Den Haag.
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
‘Buurtvisie’ voor wijk De Heuvel goedgekeurd<br />
Investeringen in groen, verhoging leefbaarheid<br />
Door Gilles Boeuf<br />
LEIDSCHENDAM-VOORBURG – Versterking<br />
van het groen en verhoging van<br />
de leefbaarheid zijn de belangrijkste<br />
speerpunten in de plannen voor de naoorlogse<br />
wijk De Heuvel. Burgemeester<br />
en wethouders van Leidschendam-<br />
Voorburg hebben ingestemd met de concept-buurtvisie<br />
voor de wijk. Voor de uitvoering<br />
van de plannen is 900.000 euro<br />
beschikbaar. De afgelopen jaren hebben<br />
de gemeente, bewonersorganisaties en<br />
de woningcorporaties Vidomes en<br />
WoonInvest samengewerkt aan de<br />
buurtvisie ‘De Groene Heuvel’.<br />
Voor De Heuvel staan meerdere bouwprojecten<br />
op stapel. De uitbreiding van<br />
VOORSCHOTEN –De Rijnlandroute,<br />
de nieuwe provinciale weg tussen Katwijk<br />
en de A4 bij Leiden, wordt aangelegd<br />
volgens het zogenaamde ‘Zoeken<br />
naar Balans Optimaal’-tracé. De lengte<br />
van de boortunnel onder Voorschoten<br />
blijft, ondanks protesten en alternatieven,<br />
2280 meter. Op andere knooppunten<br />
zijn de inpassingen wel gunstiger<br />
voor het bestaande groen. Dat blijkt uit<br />
het deze week openbaar gemaakte pakket<br />
van ‘inpassingen’ voor de nieuwe<br />
weg.<br />
De aanleg van de Rijnlandroute is een<br />
omvangrijke operatie waarbij verkeersveiligheid,<br />
technische beperkingen en<br />
de eventuele aantasting van het groen<br />
en de bestaande bebouwing op elkaar<br />
afgestemd dienen te worden. Om de<br />
weg aan te kunnen leggen moeten, dat<br />
is nu zeker, huizen worden gesloopt in<br />
Tienhuizen en bij Maaldrift. Ook de<br />
lengte van de boortunnel die onder<br />
Voorschoten komt te liggen deed veel<br />
stof opwaaien. De Provincie liet onderzoeksbureau<br />
Movares verschillende<br />
opties onderzoeken.<br />
De coalitiepartijen in Zuid-Holland, bestaande<br />
uit CDA, SP, VVD en D66, waren<br />
niet tevreden met de uitkomst van<br />
het door Movares uitgevoerde onderzoek.<br />
De conclusie van dat onderzoek<br />
was dat het geboorde deel van de tunnel<br />
niet langer mocht zijn dan 2280 meter<br />
in verband met de ‘tien-seconden-re-<br />
het ziekenhuis MCH Antoniushove, de<br />
vernieuwing van het woonoord<br />
Duivenvoorde en de bouw van een nieuwe<br />
lagere school.<br />
Langs de Heuvelweg en de Graaf Willem<br />
de Rijkelaan bevindt zich een groenzone.<br />
Volgens het oorspronkelijke stedenbouwkundige<br />
plan uit 1957 moet dat een<br />
continu doorlopend groengebied zijn<br />
met minimale bebouwing. In de loop der<br />
jaren is echter zoveel bebouwing toegevoegd<br />
dat er van dat concept nog maar<br />
weinig over is.<br />
De vrees van de bewoners en van de gemeente<br />
is nu dat het groen in de wijk<br />
door de bouwplannen nog verder wordt<br />
aangetast. Om dat gevaar in goede banen<br />
te leiden is reeds in 2008 een start gemaakt<br />
met het ontwikkelen van een ‘ge-<br />
gel’. De tien seconden regel houdt in dat<br />
er binnen tien seconden na het verlaten<br />
van een tunnel geen afslag mag zijn.<br />
De inpassing in het bestaande landschap<br />
moet rekening houden met waar<br />
de tunnel kan beginnen en weer omhoog<br />
kan komen. Dat is precies het probleem,<br />
meent de coalitie.<br />
Beperkt<br />
De coalitie wilde daarom dat het Provinciebestuur<br />
naar een nieuw plan zou<br />
kijken waarbij de Rijnlandroute een<br />
flauwe bocht onder de Stevenshofpol-<br />
biedsvisie’. In die conceptvisie wil men<br />
de balans tussen het groen en de bebouwing<br />
optimaliseren door het creëren<br />
van een stadspark, ‘De Groene Heuvel’,<br />
en door het aanleggen van stadstuinen<br />
die beheerd kunnen worden door scholen<br />
en bewoners.<br />
Knelpunten<br />
Uit de buurtmonitor van Vidomes blijkt<br />
daarnaast dat de leefbaarheid in de wijk<br />
afneemt: de grote appartementencomplexen<br />
zijn verouderd, er is veel verloop<br />
en er staan school-en kerkgebouwen<br />
leeg. Voor veel bewoners is de toegankelijkheid<br />
van de woningen een reden om<br />
te verhuizen: de liften van de meeste woningen<br />
stoppen alleen op de vijfde verdieping. <br />
der zou maken en gedeeltelijk parallel<br />
aan de A4 boven de grond komt. De Natuur-<br />
en Milieufederaties Zuid-Holland<br />
gaven aan dat de Stevenshof teveel belast<br />
zou worden als de tunnel niet ook<br />
onder die polder door zou lopen. “We<br />
hebben zorg over de effecten op de leefomgeving<br />
omdat de lengte van de tunnel<br />
slechts beperkt is”, liet een woordvoerder<br />
weten.<br />
Het burgerinitiatief ‘Team Compromis<br />
Rijnlandroute’ liet onderzoeken of de<br />
tunnel langer kan en kwam met de conclusie<br />
dat de tunnel 1,3 km erbij kan<br />
Ook zwerfvuil en overlast door hangjongeren<br />
zijn knelpunten.<br />
Vanuit de goedgekeurde buurtvisie zal<br />
een plan van aanpak worden samengesteld<br />
dat in de komende jaren wordt uitgevoerd.<br />
Onderdeel van het plan is om<br />
een groter deel van de woningvoorraad<br />
particulier eigendom te maken. De Verenigingen<br />
van Eigenaren zouden vervolgens<br />
actief bij de buurt betrokken moeten<br />
worden. De sociale huurwoningen<br />
zullen door de corporaties worden gerenoveerd<br />
of er komen nieuwe woningen<br />
voor in de plaats. Afgelopen januari ondertekenden<br />
Vidomes en WoonInvest<br />
hiertoe een intentieverklaring.<br />
Voor meer informatie: www.leidschendamvoorburg.nl<br />
Gedeputeerde: ‘Ook verkeerstechnisch onlogische oplossing’<br />
Verlengde tunnel wordt te duur<br />
LEIDSCHENDAM-VOORBURG – De<br />
gemeente Leidschendam-Voorburg is<br />
opnieuw in opspraak geraakt voor<br />
mogelijke ongeoorloofde staatssteun.<br />
De verkoop van bouwgrond<br />
aan woningcorporatie Vidomes wordt<br />
onderzocht door de Raad van State.<br />
Eerder dit jaar tikte de Europese Commissie<br />
(EC) de gemeente Leidschendam-Voorburg<br />
op de vingers omdat<br />
zij, volgens de EC, de grond voor het<br />
bouwproject aan het Damplein veel<br />
te goedkoop van de hand zou hebben<br />
gedaan. Daarmee zou de Nederlandste<br />
Staat steun hebben verleend aan<br />
een Bouwfonds voor een bedrag van<br />
6,9 miljoen. Het college van Leidschendam-Voorburg<br />
is tegen de uitspraak<br />
in beroep gegaan.<br />
Nu is er mogelijk opnieuw sprake van<br />
te goedkope grond voor de realisering<br />
van een bouwproject. De Raad van<br />
Artist impression van de boortunnel bij Voorschoten.<br />
>Illustratie: Provincie Zuid-Holland<br />
Opnieuw rumoer over<br />
‘ongeoorloofde staatssteun’<br />
State heeft besloten het bestemmingsplan<br />
Nieuw Mariënpark voorlopig<br />
te schorsen. Dat plan voorziet in<br />
de bouw van koop-en huurwoningen<br />
door initiatiefnemer en projectontwikkelaar<br />
Vidomes.<br />
Grondprijs<br />
De verantwoordelijke wethouder<br />
Heleen Mijdam (ruimtelijke ontwikkeling)<br />
is er zeker van dat er geen<br />
sprake is van staatssteun. “De grondprijs<br />
voor de percelen, die de gemeente<br />
voor het project Nieuw Mariënpark<br />
aan Vidomes en KSM heeft verkocht,<br />
is bepaald aan de hand van een<br />
taxatie door een onafhankelijk makelaar-taxateur.<br />
Het gaat om een marktconforme<br />
prijs”.<br />
De Raad van State behandelt het bestemmingsplan<br />
Nieuw Mariënpark<br />
op 18 april in een bodemzitting.<br />
krijgen door er een lus aan toe te voegen.<br />
Hun financiële onderbouwing<br />
overhandigden ze al in november van<br />
vorig jaar aan gedeputeerde De Bondt<br />
(VVD).<br />
Onlogisch<br />
Tijdens een persconferentie deze week<br />
reageerde De Bondt op het aangeboden<br />
alternatief. Zij benadrukte opnieuw dat<br />
de tien-seconden-regel het verlengen<br />
van de tunnel onmogelijk maakt. De<br />
verlengde tunnel zou daarbij tientallen<br />
miljoenen duurder uitpakken, volgens<br />
De Bondt. “Het is bovendien verkeerstechnisch<br />
een onlogische oplossing<br />
omdat je in dat geval van een 120-km<br />
weg naar een 50-km weg en dan weer<br />
naar een 80-km weg gaat”. Dat zou voor<br />
te veel ‘weefbewegingen’ zorgen die de<br />
automobilist moet maken en de doorstroming<br />
niet vooruit helpen. Een langere<br />
verkeersknoop wordt wat haar betreft<br />
een ‘knoop die onleesbaar wordt’.<br />
Andere delen van het tracé zijn op zo’ n<br />
manier veranderd ten opzichte van de<br />
laatste versie van het plan dat er minder<br />
zichthinder voor omwonenden zal zijn.<br />
Een groter deel van de weg zal verdiept<br />
worden en knooppunten worden compacter<br />
aangelegd. De verwachting is dat<br />
de werkzaamheden in 2015 kunnen beginnen.<br />
Voor meer informatie: www.boortunnelrijnlandroute.nl<br />
en www.zuid-holland.nl<br />
Ambtenaren EOB staken een dag<br />
Ambtenaren van het Europees Octrooibureau<br />
(EOB) in Rijswijk hebben<br />
woensdag het werk neergelegd. Volgens<br />
een woordvoerder van het EOB<br />
gaat het om een eendaagse staking. De<br />
ambtenaren werken niet omdat zij garanties<br />
willen hebben dat hun salaris<br />
op peil blijft, ook willen zij betere<br />
WASSENAAR – Het sectierapport van<br />
de 13-jarige Anass Aouragh, die vorige<br />
maand dood werd gevonden in Wassenaar,<br />
staat op internet. Wie de documenten<br />
op internet heeft gezet, is niet<br />
bekend. Een blogger die de zaak ‘kritisch’<br />
volgt, Martin Vrijland, heeft het<br />
rapport inclusief commentaar in ieder<br />
geval op zijn blog geplaatst.<br />
Het Openbaar Ministerie zegt het sec-<br />
doorgroeimogelijkheden. Het Europees<br />
Octrooibureau heeft een lange<br />
traditie van werkonderbrekingen. In<br />
het verleden kwamen de ambtenaren<br />
van de Europese organisatie veelvuldig<br />
in actie omdat hun salarissen achterbleven<br />
bij die van de werknemers<br />
bij de hoofdvestiging in München.<br />
Sectierapport op internet:<br />
Anass pleegde zelfmoord<br />
tierapport te hebben verstrekt aan de<br />
familie van Anass om zo open mogelijk<br />
te communiceren. In het sectierapport<br />
staat dat Anass zelfmoord pleegde. De<br />
familie van de dode jongen is een Facebook-pagina<br />
gestart: ‘Gerechtigheid<br />
voor Anass Aouragh en zijn nabestaanden’.<br />
Via de pagina zamelen ze geld in<br />
om juridische ondersteuning te verkrijgen.<br />
Dat Anass zelfmoord pleegde betwijfelen<br />
ze ten zeerste.<br />
verreck<br />
regio
8>economie<br />
Na Kompaan 20, een licht gekleurd<br />
bier met een hoge gisting en<br />
Kompaan 45, een donker bovengistend<br />
bier, brengen de ‘kompanen’<br />
Jeroen van Ditmarsch (31), Jasper<br />
Langbroek (31) en Frans ter Steege<br />
(32) ook Kompaan 070 op de markt.<br />
Dit derde bier is een heldere Haags<br />
kwaliteitspils van mout, hop, gist en<br />
water zonder extra toevoegingen.<br />
Ze hopen dit jaar 50.000 liter bier te<br />
verkopen. Langbroek: “Ons doel is<br />
om dat volume jaarlijks te verdubbelen”.<br />
Door Saskia Herberghs<br />
Bij gebrek aan een eigen bierbrouwerij<br />
huren Van Ditmarsch, Langbroek<br />
en Ter Steege nu nog capaciteit af bij<br />
andere brouwerijen, in Nederland en<br />
België, om de bieren naar hun receptuur<br />
te produceren. Langbroek: “Om<br />
te investeren in een brouwerij zoals<br />
wij die willen, hebben we een miljoen<br />
nodig. Dat kunnen we nog niet<br />
opbrengen”. Aan ambitie is in ieder<br />
geval geen gebrek want Langbroek<br />
heeft zijn baan opgezegd en treedt op<br />
1 april voltijd in dienst van de brouwerij.<br />
Hij gaat zich bezighouden met<br />
innovatie, productontwikkeling en<br />
distributie. Over een jaar willen Van<br />
Ditmarsch en snel daarna ook Ter<br />
Steege hun werkdagen aan het bierbrouwen<br />
besteden.<br />
En dat terwijl de vrienden, die hun<br />
passie voor eten en drinken al zeventien<br />
jaar delen, pas in 2010 zijn begonnen.<br />
Van Ditmarsch: “We zijn bij mij<br />
thuis in potten en pannen begonnen.<br />
Op een gegeven moment stond de zolder<br />
vol met gistende bieren”. Ook om<br />
de ergernis van zijn vriendin daarover<br />
te beteugelen en om meer armslag te<br />
krijgen, trokken Van Ditmarsch, Langbroek<br />
en Ter Steege begin 2011 met<br />
hun proefbrouwerij in bij Billytown,<br />
een kunstenaarsinitiatief aan de Ekensteinstraat<br />
waar vroeger onder meer<br />
een jongensschool was gevestigd. Met<br />
behulp van boeken en internet gingen<br />
de vrienden brouwen. Langbroek: “Op<br />
onze eerste zes bieren zat geen koolzuur<br />
simpelweg omdat we niet wisten<br />
hoe dat moest”.<br />
Trots<br />
Na het twintigste brouwproces dat<br />
telkens tien weken in beslag neemt,<br />
waren de vrienden tevreden. Van Ditmarsch:<br />
“Kompaan 20 was het eerste<br />
product waar we trots op waren.<br />
Daarna zijn we verschillende biertypes<br />
gaan maken. We zijn tot brouwschema<br />
52 doorgegaan, en toen weer<br />
teruggekomen op Kompaan 45. Dat<br />
was al een mooi bier”. En al kunnen<br />
de vrienden inmiddels wel inschatten<br />
hoe de smaak gaat uitpakken, het vergistingsproces<br />
blijft verrassen. Langbroek:<br />
“Het brouwen neemt maar vijf<br />
uur in beslag, maar pas na tien weken<br />
weet je echt hoe je bier smaakt. We<br />
proeven na zes weken wel van het<br />
bier, maar dan heeft het nog tijd nodig<br />
om te rijpen”.<br />
Dat er na het verfijnen van de receptuur<br />
nog veel mis kan gaan, weten de<br />
vrienden uit eigen ervaring. Bij hun<br />
eerste grote productie van 1000 liter<br />
bier bij een brouwerij moesten ze de<br />
helft afkeuren. Bij de tweede productie<br />
verloren ze tweehonderd liter dat<br />
door een lek door de goot werd gespoeld.<br />
De achthonderd overige liters<br />
bier die in enkele cafés zoals De Paas,<br />
Huppel the Pub en De la Gare en door<br />
slijters in Den Haag werden verkocht,<br />
waren binnen drie weken op. Bij een<br />
volgende productie constateerden de<br />
vrienden tot hun ontzetting dat er<br />
een foutje was gemaakt bij het afvullen<br />
van de fusten. Van Ditmarsch:<br />
“Dat bier hebben we toen teruggehaald<br />
uit de cafés. Dat werd gewaardeerd.<br />
Daardoor bleven de bestellingen<br />
staan, maar afgelopen zomer<br />
konden we dus geen bier verkopen. In<br />
september zijn we weer begonnen”.<br />
Nu er ook een Haags pils aankomt,<br />
willen de vrienden hun bieren flink<br />
onder aandacht van liefhebbers brengen.<br />
Met een onlangs aangekochte<br />
bus toeren ze komende zomer langs<br />
bierfestivals in heel Nederland en<br />
doen ze in mei mee aan de Week van<br />
het Nederlands Bier. Langbroek gaat<br />
vooral netwerken en mensen kennis<br />
laten maken met de Kompaan-bieren.<br />
“Dat is het leuke van een eigen<br />
onderneming. In je baan word je wel<br />
eens gedwongen om dingen te doen<br />
die je zelf niet ziet zitten, maar wij<br />
werken alleen samen met mensen die<br />
Wekelijkse talkshow van Frits Huffnagel<br />
op TV West<br />
Aanstaande zondag, 24 maart, start het nieuwe TV West programma<br />
WestBusiness presenteert Frits! In deze talkshow ontvangt Frits Huffnagel<br />
iedere week regionale gasten uit de zakenwereld, het entertaiment,<br />
kunst & cultuur, sport en politiek.<br />
WestBusiness presenteert Frits! is iedere zondag te zien vanaf 11.00 uur op TV West.<br />
De opnamen vinden elke vrijdag plaats in de studio van TV West van 11.30 - 13.30 uur. Lezers<br />
van Den Haag Centraal tussen de 18 en 65 jaar zijn van harte uitgenodigd de opnamen bij te<br />
wonen. Stuur daarvoor een mail naar publiek@omroepwest.nl voor meer informatie. Zet in uw<br />
mail dat u reageert op deze uitnodiging in Den Haag Centraal.<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
Vrienden met passie voor drinken<br />
en eten beginnen bierbrouwerij<br />
INgeZONDeN meDeDeLINg<br />
Bierbrouwers Jasper Langbroek (l) en Frans ter Steege wil binnen twee jaar een productieplek in de stad vinden.<br />
> Foto: Pan Chen<br />
WestBusiness presenteert Frits!, zondag 24 maart<br />
11.00 uur op TV West (herhaling tot 16.00 uur)<br />
wij leuk vinden”. Volgens Van Ditmarsch<br />
komt Kompaan in een goede<br />
tijd: “De markt voor Nederlandse bieren<br />
neemt toe. Iedereen weet het nu<br />
wel met de Belgische bieren”. Langbroek<br />
gelooft in hun recept: “Wij<br />
brengen nieuwe smaken met ver uitgegiste<br />
bieren met veel hop, die niet<br />
zoet zijn. Ons bier geeft een continue<br />
smaakbeleving, zodat je niet ineens<br />
een slok water in je mond hebt”.<br />
Proeven<br />
Bovendien sluit hun concept aan bij<br />
de wens van steeds meer mensen om<br />
te weten wie hun voedsel en drinken<br />
produceert. Van Ditmarsch: “Mensen<br />
willen contact met degene die het<br />
maakt. Ze willen af van de grootschaligheid.<br />
Wij praten met de klanten. En<br />
omdat we het bier zelf maken, kunnen<br />
we mensen ook leren ervan te proeven”.<br />
En als die klant hele specifieke<br />
wensen heeft, voldoen de jonge bierbrouwers<br />
daar graag aan. Zo hebben<br />
ze speciaal voor het 25-jarig jubileum<br />
dat café De Zwarte Ruiter op de Grote<br />
Markt in april viert een jubileumbier<br />
gemaakt. “Een specifiek bier dat alleen<br />
daar wordt geschonken”.<br />
Maar Kompaan vindt ook zijn weg<br />
buiten de landsgrenzen. In België en<br />
Groot-Brittannië kan al van Kompaan<br />
worden genoten, met Zweden en<br />
China zijn de bierbrouwers in gesprek<br />
over export van de 33 en 75 centiliter-flessen<br />
en fusten. Het verbaast<br />
dan ook niet dat Kompaan op zoek is<br />
naar ruimte in Den Haag om zelf grote<br />
hoeveelheden bier te kunnen brouwen.<br />
Langbroek: “Die brouwerij moet<br />
er over twee jaar zijn. Niks is zeker en<br />
misschien lukt het niet, maar ik denk<br />
dat de mogelijkheden oneindig zijn”.<br />
In elk geval weten de bierbrouwers<br />
zich gesteund door wethouder Henk<br />
Kool die bij de presentatie van Kompaan<br />
45 een toespraak hield over jonge<br />
ondernemers in moeilijke tijden.<br />
Langbroek: “Een leuke speech. Ook<br />
de presentatie in Amsterdam overtrof<br />
onze verwachtingen”.<br />
Ziggo<br />
digitaal<br />
30
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
Zelden is het zo’n vrolijke boel<br />
geweest in museum meermanno. De<br />
vitrines in de vijf zalen puilen uit van<br />
kleurige kinderboeken met aanstekelijke<br />
afbeeldingen en een vaak<br />
ontregelende typografie. De boeken<br />
hebben meestal een sterk didactische<br />
inslag. De verwevenheid tussen<br />
de simpele tekst en de illustraties is<br />
groot.<br />
Door Sjoerd van Faassen<br />
Na de Russische revolutie van 1917<br />
werd het kinderboek gezien als een<br />
middel tot alfabetisering en opvoeding<br />
van de Russische kindertjes. Er werd<br />
een speciale staatsuitgeverij opgericht<br />
voor de publicatie van deze boeken die<br />
voor ontwikkeling en sociale verandering<br />
onder het proletariaat moesten<br />
zorgen. Kinderboeken, maar ook boeken<br />
voor volwassenen. Het verheffingsideaal<br />
van de sociaal-democratie<br />
in de communistische praktijk, om het<br />
maar eens zo uit te drukken.<br />
Wat opvalt bij de illustraties is dat zij<br />
grotendeels figuratief zijn, overigens<br />
niet speciaal sociaal-realistisch. Politiek<br />
is meestal alleen op de achtergrond<br />
aanwezig. Constructivistische,<br />
abstracte afbeeldingen zijn schaars.<br />
Foto’s als illustraties en collages werden<br />
ook gebruikt, omdat die een verhaal<br />
zonder woorden konden vertellen.<br />
De mannelijke overheersing bij de<br />
illustratoren is opvallend in een revolutionaire<br />
omgeving die toch juist ook<br />
vrouwen uitnodigde actief deel te nemen<br />
aan het publieke leven.<br />
In 1929, bij het 10-jarig bestaan van<br />
deze uitgeverij, werden er in Nederland<br />
bij het Stedelijk Museum in Amsterdam<br />
en een week later bij galerie<br />
Bonaparte in Parijs speciale tentoonstellingen<br />
aan de kinderboeken van de<br />
Russische staatsuitgeverij gewijd.<br />
Het internationale communisme was<br />
inmiddels onder de strakke leiding<br />
van de Komintern gekomen. Ook in<br />
Nederland had de strijd tussen steile<br />
partijgangers en meer individualistisch<br />
ingestelde intellectuelen gewoed.<br />
Na 1925 verlieten veel van de<br />
laatsten de partij. Er bleven echter met<br />
de Sovjet-Unie sympathiserende organisaties<br />
bestaan als de in 1927 opgerichte<br />
Vereeniging van Vrienden van<br />
de Sovjet-Unie, waarvan Gerard van<br />
het Reve (de vader van) voorzitter<br />
werd. Partijlidmaatschap was niet nodig,<br />
een welwillende houding ten op-<br />
zichte van de Sovjet-Unie was voldoende.<br />
In 1932 zou de VVSU naar eigen<br />
zeggen 12.000 leden hebben. Een<br />
jaar later werd binnen de CPH door de<br />
bohémien-achtige schrijver Apie Prins<br />
en zijn vrouw het Genootschap Nederland-Nieuw<br />
Rusland opgericht,<br />
ook al zo’n idealistisch gezelschap.<br />
Suf<br />
De tentoonstelling in het Stedelijk<br />
trok met meer dan vijfduizend bezoekers<br />
veel bekijks. Hoe breed het publiek<br />
was, blijkt op de tentoonstelling<br />
bijvoorbeeld uit het voor mij verrassende<br />
feit dat een (later) liberaal boegbeeld<br />
als B.M. Telders vol vuur over de<br />
Russische boeken kon schrijven en dat<br />
er ook in een in onze ogen wat suf blad<br />
als ‘De Vrouw en Haar Huis’ aandacht<br />
aan die boeken werd besteed. Twee<br />
jaar tevoren was een aantal Russische<br />
kinderboeken te zien geweest op de<br />
tentoonstelling ‘Het Beste Kinderboek’<br />
in Den Haag.<br />
Vertalingen van de Russische boeken<br />
verschenen bij de Haagse firma Servire-De<br />
Baanbreker, destijds een avantgarde<br />
uitgeverij die ook in Parijs tot de<br />
voorhoede behoorde met publicaties<br />
als het nu wereldberoemde tijdschrift<br />
‘Transition’ en teksten van James Joyce<br />
en anderen. Ook de VVSU zelf trad<br />
op als uitgever van de vertaalde Russische<br />
kinderboeken, bijvoorbeeld ‘De<br />
vrolijke brigade’ van D. Masljanenko<br />
met illustraties van Vladimir Lebedev,<br />
dat in 1934 verscheen.<br />
Hoe invloedrijk de Russische kinderboekjes<br />
ook in linkse kringen in Nederland<br />
waren, blijkt wel uit het feit<br />
dat eind 1933 door Ida Last, de vrouw<br />
BoekenFoto’s: PR<br />
breidt zich alleen maar uit, tot frustratie<br />
van Taal en zijn collega’s. Het is alsof hij<br />
een speurtocht loopt waarbij aan elke<br />
struik een lintje hangt. Een jonge overijverige<br />
journalist zet hem in de plaatselijke<br />
krant neer als een arrogante, stadse<br />
rechercheur die ondanks zijn kapsones<br />
geen steek verder komt met zijn onderzoek.<br />
En in dat laatste lijkt hij ook wel<br />
een beetje gelijk in te hebben. Om de<br />
boel nog gecompliceerder te maken valt<br />
er nog een dode, en wel in een openbaar<br />
urinoir, een gevaarte dat buiten uitgaanstijden<br />
in de straat verzinkt en in<br />
dit geval een dronken man heeft doodgedrukt.<br />
Straatopera<br />
Verreck slaagt erin om (bijna) alle lijnen<br />
die hij uitzet aan het einde keurig aan elkaar<br />
te knopen. Op tweederde van het<br />
boek lijkt de zaak opgelost. Maar dan<br />
komt er nog een deel, waarin die uitkomst<br />
op losse schroeven wordt gezet.<br />
Er wordt aan een zogenaamde ‘straatopera’<br />
gewerkt in de stad. Een project<br />
van een stel vage kunstenaars die samen<br />
met lokale zangers en acteurs een grootscheepse<br />
productie van de grond proberen<br />
te krijgen. Er is dus veel kinnesinne<br />
over wie er mee mag doen en wie niet en<br />
wie welke rol krijgt. Het aardige is dat<br />
deze opera, getiteld: ‘Molen, Wind en<br />
Water’, daadwerkelijk in voorbereiding<br />
is. Najaar 2013 zal deze opgevoerd worden<br />
in Deventer en nog veel andere<br />
plaatsen. De auteur van het libretto is….<br />
Marcel Verreck die op handige wijze<br />
twee projecten in elkaar heeft geschoven.<br />
Een roman en een opera. Hij is dus<br />
zelf één van de schimmige kunstenaars<br />
die hij in het boek opvoert. Het boek is<br />
in ieder geval al geslaagd. Moordopera is<br />
een erg vlot leesbare misdaadroman<br />
zonder al te veel pretenties. Het is wel<br />
duidelijk dat Verreck Deventer op z’n<br />
duimpje kent en een kenner is van de<br />
plaatselijke horeca. De dialogen zijn rap<br />
van de communistische schrijver Jef<br />
Last, zelfs het Amsterdamse kindertheater<br />
De Vrolijke Brigade werd opgericht.<br />
De groep werd grotendeels bevolkt<br />
door leden van de Pioniers, de<br />
jeugdorganisatie van de CPH. Ida Last<br />
had haar inspiratie opgedaan in Moskou,<br />
waar haar man enige tijd werkte<br />
voor de Internationale Vereeniging<br />
van Revolutionaire Schrijvers. Bij De<br />
Vrolijke Brigade stond bijvoorbeeld<br />
het stuk ‘Wie slim is, vraagt of het een<br />
groot gevaar is om groot te worden’,<br />
waarin vijf ijscokarren op het toneel<br />
stonden die de harde kapitalistische<br />
concurrentie verbeeldden, gebaseerd<br />
op het boekje ‘IJsco’ van Samuil<br />
Marsjak uit 1931, ook al geïllustreerd<br />
door Lebedev, in mijn ogen de meest<br />
bijzondere tekenaar binnen de tentoonstelling.<br />
Of het door Karel van het<br />
Reve vertaalde ‘Het reisbureau of mister<br />
Twister’, eveneens gebaseerd op<br />
een Russisch prentenboek. ‘Ik ben er<br />
maar 5 weken geweest, maar ik was<br />
erg onder de indruk van wat ik allemaal<br />
meemaakte […]. Ik heb stukken<br />
gezien, die ik nu nog kan navertellen.<br />
Daar leerde ik, dat je veel van kinderen<br />
moet verwachten, want ze kunnen<br />
heel veel. Pas als je veel van ze verwacht,<br />
kun je veel met ze bereiken.<br />
Daar waren niet de volwassenen de<br />
autoritaire opvoeders van de kinderen,<br />
maar de kinderen voedden elkaar<br />
op’, schreef Ida Last later.<br />
Dat was de ook de geest die weerspiegeld<br />
wordt in de Russische kinderboeken<br />
die nu in een wervelende show in<br />
Meermanno te zien zijn. De tentoonstelling<br />
is gebaseerd op de indrukwekkende<br />
collectie van Albert Lemmens<br />
en Serge Stommels. Zij groepeerden<br />
voor de door Ellen van Schie aantrekkelijk<br />
ingerichte tentoonstelling een<br />
groot deel van hun collectie in thema’s<br />
als ‘techniek en productie’, ‘de nieuwe<br />
manier van leven’, ‘natuur en dieren’<br />
en, niet te vergeten, ‘vrolijke boekjes’.<br />
‘De vrolijke brigade. Russische<br />
prentenboeken voor jong en oud 1925-1941’,<br />
tot en met 2 juni in museum meermanno |<br />
Huis van het Boek, Prinsessegracht 30,<br />
www.meermanno.nl<br />
Marcel Verreck schrijft inventieve misdaadroman<br />
Den Haag gedijt ook achter de IJssel<br />
en levensecht. Er wordt gelukkig niet alleen<br />
maar over motieven en alibi’s gepraat;<br />
er is ook ruimte voor het nodige<br />
gezwam en geouwehoer. Martin Taal<br />
blijkt uiteindelijk zijn vader, ook politieman,<br />
nodig te hebben om de zaak tot een<br />
goed einde te brengen. Zijn eigen zoontje,<br />
Dennis van twee, komt ook vaak ter<br />
sprake. Verreck lijkt met Moordopera<br />
óók een boek over vader-zoon relaties<br />
geschreven te hebben. Niks sentimenteels<br />
hoor, gewoon met een hoop Haagse<br />
bravoure: ‘Hoe is het met de kleine<br />
Dennis?’ vraagt Taal senior aan de telefoon<br />
aan zijn zoon. ‘Geweldig, pa! ’t<br />
Klepje blijft maar open gaan. En hij<br />
schijt als een reiger!’<br />
‘Goed zo, dat is het Haagse bloed.’<br />
‘Nou, ze kunnen hier anders ook goed<br />
gieren hoor.’<br />
marcel Verreck, moordopera,<br />
Uitgeverij Atnik uitgaven, 304 blz.<br />
Prijs: €19,95, iSBn 9789490548193
10>interview<br />
Vilan<br />
Verboden xxxxx voor<br />
vrouwen<br />
Er zijn winkels waar ik niet in mag<br />
omdat Vilan ik van een de vrouw Loo ben. Ze willen<br />
me niet, ze moeten me niet, en dat<br />
juich ik toe. Hopelijk sluit straks<br />
Den Haag zich aan in de rij van<br />
haarsnijders die alléén mannen<br />
toelaten. Want de mannen hebben<br />
het nodig.<br />
De opmars van dit soort winkels<br />
is in Rotterdam begonnen. Daar<br />
bestaat Schorum, waar Leen en<br />
Bertus heersen. Twee mannen vol<br />
tatoeages die het vak van knippen<br />
en scheren door en door kennen.<br />
De old skool barbier is weer terug.<br />
Na Schorum hebben meer winkels<br />
het licht gezien; naar verluidt heeft<br />
Amsterdam zich ook al aangesloten.<br />
Kunnen wij hier dan nog achterblijven?<br />
Ik begrijp het succes wel. Want tja,<br />
vrouwen zijn tegenwoordig overal<br />
aanwezig en wat hebben mannen<br />
nog voor zichzelf? De Vrijmetselarij<br />
heeft gemengde loges. Bij de motorclub<br />
zijn ook vrouwen. In het<br />
mannenklooster treden er meer<br />
monniken uit dan in. Vechtsport?<br />
Veel scholen hebben damesavondjes<br />
maar nergens houden ze aparte<br />
herenavondjes. De SGP is aan het<br />
bezwijken voor vrouwen en bij het<br />
leger is zelfs de minister van defensie<br />
een vrouw. Dus ik bedoel, het is<br />
niet zo gek dat mannen een clubje<br />
voor zichzelf willen om onder elkaar<br />
te zijn. Op den duur is het best<br />
eenzaam in het schuurtje achter<br />
het huis.<br />
Wat er bij de barbier precies gebeurt,<br />
daar moet ik als vrouw naar<br />
raden. Dat knippen en scheren is in<br />
feite bijzaak. Want terwijl de ene<br />
man in de stoel ligt en de andere<br />
man hem scheert, doen ze aan<br />
kameraadschap en vertrouwen.<br />
De één ziet hoe het met de ander<br />
gesteld is, en de ander weet dat hij<br />
gezien wordt, dus dan hoeven ze<br />
er ook niet meer over te praten.<br />
Dat hebben ze met de vrouw in<br />
hun leven nou nooit. Bij de barbier<br />
is het mannenleven overzichtelijk.<br />
‘Kort?’ ‘Zie maar’. ‘Beroerde<br />
nacht?’ ‘Ja, joh’.<br />
Hopelijk knappen ze ervan op, die<br />
mannen. Niet alleen uiterlijk, maar<br />
vooral innerlijk. De man van nu is<br />
in de war. Is hij hoffelijk, dan krijgt<br />
hij van vrouwen een snauw. En<br />
gedraagt hij zich gelijkwaardig, dan<br />
moet hij toch de eerste date financieren,<br />
want ‘daar is hij man voor’,<br />
hoort hij dan. Hij dient gevoelens<br />
te hebben maar huilen, nee, dat liever<br />
niet. Al die tegengestelde eisen<br />
en erover praten wil hij niet. Wat<br />
blijft er nog over? De veilige ruimte<br />
van de barbiersstoel. Ik gun het<br />
elke man. Goed bedacht, jongens.<br />
Mama is trots.<br />
Vilan van de Loo<br />
Thom Stuart, een omnivoor in dansland<br />
‘Laten zien dat<br />
ballet niet tuttig<br />
en ouderwets<br />
hoeft te zijn’<br />
Deze week krijgt choreograaf Thom Stuart (47) samen met zijn partner<br />
Rinus Sprong uit handen van Alexandra Radius en Han Ebbelaar de Prijs<br />
van Verdienste van het Dansersfonds ’79. Met grootschalige producties als<br />
‘De notenkraker’, dansparades voor honderden amateurs én hun deelname aan<br />
het rtL-programma the Ultimate Dance Battle spant het tweetal zich met hun<br />
the Dutch Don’t Dance Division (genoemd naar een lied van Annie M.G.<br />
Schmidt) al jaren in om een nieuw publiek voor ballet en dans te winnen. thom<br />
Stuart: “ik zou niet jaren achtereen met steeds eenzelfde aantal dansers in min of<br />
meer dezelfde stijl kunnen werken. ik heb afwisseling nodig. Uitdaging”.<br />
Door Astrid van Leeuwen<br />
Hij komt nét uit het ziekenhuis. Op<br />
weg naar zijn huis in een zijstraat van<br />
de Laan van Meerdervoort treffen we<br />
elkaar in lijn 3 van de RandstadRail;<br />
hij heeft nog steeds fikse pijn. “Zondagavond<br />
kreeg ik pijn in mijn buik<br />
en dat werd in de loop van maandag<br />
zo heftig, dat collega’s mij naar het<br />
ziekenhuis stuurden”, vertelt Thom<br />
Stuart even later achter een dampende<br />
kop thee. “Het zag er eerst naar uit<br />
dat ik een blindedarmontsteking had,<br />
maar de volgende dag bleek het om<br />
diverticulitis te gaan, uitstulpingen<br />
aan de dikke darm, een aandoening<br />
waar ik nog nooit van had gehoord.<br />
Ik heb pijnstillers gekregen en verder<br />
moet het vanzelf overgaan”, zegt hij<br />
wat vertwijfeld.<br />
In het ziekenhuis kreeg hij te horen<br />
dat vet of te weinig vezels eten mogelijk<br />
de oorzaak zou kunnen zijn.<br />
“Maar dat geldt voor mij niet”, aldus<br />
een verbouwereerde Stuart. Dan,<br />
zoekend naar een mogelijk andere<br />
reden: “Maar het was wel een heel<br />
drukke tijd de afgelopen maanden”.<br />
Hij somt op: “In december hadden we<br />
de vijfde serie voorstellingen van ‘De<br />
Notenkraker’, de dag erna begon ik<br />
met ‘Egon’, mijn eerste dansfilm, vlak<br />
daarna deed ik de choreografie voor<br />
de presentatie van de nieuwe Kia, een<br />
commerciële opdracht. Ik heb aan<br />
een nieuwe opera bij Jeugdtheater<br />
Hofplein gewerkt, geef twee dagen in<br />
de week les op de Rotterdamse hogeschool<br />
voor de kunsten Codarts, heb<br />
ondertussen samen met Rinus een<br />
junior company opgericht om jong<br />
danstalent te ontwikkelen, en heb in<br />
samenwerking met Festival Classique<br />
een nieuwe, theatrale dans- en muziekproductie<br />
gemaakt, ‘Kreutzer’,<br />
die op het punt staat om in Pulchri<br />
Studio in première te gaan”.<br />
Hij noemt het een luxeprobleem.<br />
“Overal om me heen zie ik dansers<br />
en choreografen die, door alle bezuinigingen,<br />
om werk verlegen zitten.<br />
Maar Rinus en ik krijgen nog steeds<br />
de ene na de andere opdracht aangeboden.<br />
Ik heb er pas zelfs nog één<br />
afgeslagen: een choreografie voor<br />
tweeduizend middelbare scholieren<br />
maken voor de heropening van<br />
het Rijksmuseum. Ze moesten, als<br />
een Koreaans leger, samen één groot<br />
schilderij vormen. Dat leek me te risicovol:<br />
straks komen er een paar niet<br />
opdagen, en dan zit je”.<br />
Buurmeisje<br />
Thom Stuart kwam op zijn twaalfde,<br />
als jonge balletleerling van het<br />
Koninklijk Conservatorium, bij een<br />
gastgezin in Den Haag terecht, ver<br />
weg van het ouderlijk huis in Heer-<br />
‘ik ben een soort<br />
Billy elliot: mijn<br />
vader werkte in de<br />
mijnen, ik wilde<br />
dansen’<br />
lerheide, een dorpje onder de rook<br />
van Heerlen. “Ik ben een soort Billy<br />
Elliot”, zegt hij olijk. “Mijn vader<br />
werkte in de mijnen, en later in de<br />
wegenbouw. Ik wilde dansen”.<br />
Op zijn vierde ging Stuart mee met<br />
een buurmeisje naar ballet. Of de dans<br />
een vlucht voor hem was, weet hij<br />
niet, maar makkelijk was de situatie<br />
thuis in elk geval niet. “Ik ben de jongste<br />
van vier kinderen. De broer boven<br />
mij was zwaar lichamelijk gehandicapt.<br />
Hij had een aangeboren stofwisselingsaandoening<br />
– al wilde mijn vader<br />
daar nooit aan – waardoor er hoorn<br />
groeide op de plaatsen waar andere<br />
mensen eelt krijgen, met helse pijnen<br />
tot gevolg. Zijn ziekte trok een zware<br />
wissel op de relatie van mijn ouders en<br />
op ons gezin. Acht jaar geleden is hij op<br />
44-jarige leeftijd overleden”.<br />
Na de balletlessen in Heerlerheide<br />
kwam Stuart terecht in Hoensbroek,<br />
waar zijn talent herkend werd. “In<br />
Heerlerheide werd ik, als jongetje,<br />
simpelweg overgeslagen wanneer er<br />
een voorstelling was. In Hoensbroek<br />
ontdekte ik wat het is om op een toneel<br />
te staan”.<br />
De overstap naar Den Haag was groot.<br />
“Ik werd op de zondagavond voorafgaand<br />
aan de eerste schooldag, zonder<br />
eerdere kennismaking, bij het<br />
gastgezin afgeleverd. De eerste nacht<br />
plaste ik van de zenuwen in bed, iets<br />
wat ik allang niet meer deed. Maar<br />
mijn ‘gastouders’ zijn uiteindelijk uiterst<br />
belangrijk voor mij geweest; ze<br />
behandelden me heel volwassen – ik<br />
moest bijvoorbeeld één keer per week<br />
koken – en lieten me zien dat dingen<br />
ook anders kunnen. Als thuis in Limburg<br />
Sjef van Oekel op tv was, dan<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
>Foto: Piet Gispen<br />
werd ik naar bed gestuurd: naar zulke<br />
‘smeerlapperij’ keken we niet. Maar<br />
mijn ‘gastmoeder’ zei: ‘Dit moet je<br />
zien. Dit is heel belangrijk voor je’ ”.<br />
Niet lang daarna strandde het huwelijk<br />
van zijn ouders. “Ik ben korte tijd<br />
weggeweest uit het gastgezin in Den<br />
Haag en heb toen met mijn moeder in<br />
een Blijf-van-mijn-lijfhuis in Leiden<br />
gewoond”. Zijn vader verbrak daarop<br />
het contact met ‘moederskindje’<br />
Thom. “Later is dat, nadat mijn moeder<br />
was overleden, wel even iets genormaliseerd”.<br />
Maar nu heeft Stuart<br />
al weer jaren niets van hem gehoord.<br />
“Ook niet toen ik in de door meer dan<br />
een half miljoen mensen bekeken<br />
finale van The Ultimate Dance Battle<br />
stond”.<br />
Pesterijen<br />
Over zijn keuze voor de dans zegt hij:<br />
“Ik wist totaal niet waaraan ik begon.<br />
Maar dat ik de ‘prins’ kon zijn, trok<br />
me aan, dat was nog eens wat anders<br />
dan mijnwerker of wegenbouwer”.<br />
Daarbij: “Op het conservatorium behandelde<br />
iedereen mij met respect,<br />
we deelden dezelfde passie. Dat was<br />
na alle pesterijen van klasgenootjes<br />
in Limburg een regelrechte verademing”.<br />
Een groot talent was hij niet, meent<br />
Stuart. “Ik had geen goede voeten,
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
was niet heel erg uitgedraaid en in<br />
de beperkte uitdraai was er ook nog<br />
een verschil tussen links en rechts”.<br />
Toch werd hij aangenomen bij het<br />
Arnhemse Introdans. Daar ontmoette<br />
hij op zijn negentiende de zes jaar<br />
oudere Rinus, met wie hij inmiddels<br />
27 jaar samen is. “In het begin vonden<br />
we elkaar maar niks. Hij vond mij een<br />
arrogante, klassieke balletkwast –<br />
wat enkel een manier was om mij een<br />
houding te geven – hij was raar, excentriek,<br />
droeg uitbundige kleding en<br />
zong voortdurend Marlene Dietrichliedjes”.<br />
Maar nadat de vonk eenmaal was<br />
overgeslagen, is Rinus zijn geliefde<br />
blijven volgen. Eerst naar het Scapino<br />
Ballet waar ze samen, zegt Stuart,<br />
zes fantastische jaren beleefden. “In<br />
die tijd was het repertoire nog heel divers,<br />
met veel moderne stukken maar<br />
ook ‘De Notenkraker’ en ‘Coppelia’.<br />
Je vloog van je spitzen naar blote voeten<br />
en dan weer naar gympen”. En<br />
daarna naar New York. “Ik had daar<br />
een contract bij het Eliot Feld Ballet<br />
gekregen, Rinus verdiende zijn geld<br />
met de meest uiteenlopende ‘gigs’ ”.<br />
In Amerika maakte het tweetal kennis<br />
met ‘community art-Notenkrakers’,<br />
producties van ‘De Notenkraker’<br />
waaraan door mensen van alle leeftijden<br />
en achtergronden werd meege-<br />
werkt – een rond de kerstdagen aldaar<br />
heel bekend fenomeen. “Geweldig om<br />
mee te maken. Al die mensen die zich<br />
achter en voor de schermen inspannen.<br />
Moeders die kostuums maken,<br />
vaders die als chauffeur fungeren,<br />
kinderen die hun eerste danspassen op<br />
het toneel zetten”.<br />
Privé-battle<br />
Zelfs toen ze waren terugverhuisd<br />
naar Nederland – “waar uiteindelijk<br />
toch meer werkkansen waren, vooral<br />
ook om zelf choreografieën te maken”<br />
– bleven ze jaarlijks naar Amerika<br />
terugkeren om in de ‘community-Notenkraker’<br />
van het Shore Ballet<br />
in New Jersey een hoofdrol te dansen.<br />
Langzaam maar zeker ontstond het<br />
idee om ook in Nederland een dergelijk<br />
project op touw te zetten. “We<br />
hebben het idee jarenlang proberen<br />
te slijten, maar geen gezelschap zag<br />
er wat in. Toen besloten we het maar<br />
zelf te doen. Eerst, met coproducent<br />
Holland Dance, vier jaren in de Grote<br />
Kerk en afgelopen december voor het<br />
eerst in het Lucent Danstheater. Met<br />
een zaalbezetting van honderd procent:<br />
zesduizend man in vier dagen.<br />
Toen we dit idee aan de man brachten,<br />
kregen we vaak als reactie dat<br />
Nederlandse amateurs niet zo ambitieus<br />
zijn, maar in de zeven jaar dat we<br />
dit nu doen heeft nog nooit één kind<br />
afgezegd”.<br />
Stuart is een omnivoor in dansland.<br />
Hij switcht met het grootste gemak<br />
tussen grootschalige Dutch Don’t<br />
Dance Division-producties als ‘De<br />
Notenkraker’ en ‘Abdallah en de<br />
Gazelle van Basra’, dansparades in<br />
de openlucht met duizend deelnemers,<br />
kleinschalige choreografische<br />
‘juweeltjes’ aan het Haagse Zuiderstrand,<br />
een in de Hofvijver uitgevoerd<br />
ballet voor het Haagse Festival<br />
Classique, choreografieën voor opera’s<br />
van het Oostenrijkse Theater an<br />
der Wien, een intellectuele dansfilm<br />
over schilder Egon Schiele én The Ultimate<br />
Dance Battle. Stuart: “Ik houd<br />
nu eenmaal oprecht van dans. Van<br />
puur klassiek tot ‘edgy’ hedendaags.<br />
Goed is goed en mooi is mooi. Dat zijn<br />
mijn enige criteria”.<br />
Hoezeer hij collega-choreografen die<br />
binnen één stijl en met een vaste dansersploeg<br />
werken ook waardeert, “ik<br />
zou niet jaren achtereen telkens een<br />
stuk met bijvoorbeeld acht dansers<br />
willen maken, in min of meer dezelfde<br />
stijl en van min of meer dezelfde<br />
lengte. Ik heb afwisseling nodig. Uitdaging.<br />
Na een ‘Notenkraker’-serie<br />
vind ik het heerlijk om met alleen<br />
Rinus en actrice HannaH de Leeuwe<br />
te werken aan een intiem project, of<br />
even lekker iets geks te doen, zoals<br />
een stofzuigerchoreogafie voor een<br />
theaterproductie over Sjef van Oekel<br />
maken”.<br />
In The Ultimate Dance Battle volgde<br />
Stuart zijn echtgenoot op. “Rinus behaalde<br />
in 2011 de finale. Het was niet<br />
de bedoeling van RTL om daarna ‘de<br />
partner van’ te vragen, maar uiteindelijk<br />
kwamen ze toch bij mij uit.<br />
Doodeng, juist ook omdat Rinus het<br />
zo goed gedaan had. Het voelde toch<br />
een beetje als een privé-battle. Rinus<br />
vroeg steeds plagerig: ‘Wat als je er in<br />
de eerste ronde al uitgestuurd wordt?’<br />
Bovendien: ik wist geen ruk van hiphop<br />
en ook weinig van latin. Ik heb<br />
me uit de naad moeten werken, maar<br />
het was een onbetaalbare ervaring.<br />
De sfeer tijdens de liveshows doet<br />
denken aan een popconcert: de energie<br />
en adrenaline knalden door de<br />
arena”.<br />
Dat hij, net als Rinus, met een klassieke<br />
choreografie de finale haalde<br />
vindt hij nog steeds een megaprestatie.<br />
“Dat ik niet zou winnen, wist ik<br />
van tevoren. Mijn concurrent, hiphopchoreograaf<br />
Vincent van Vianen,<br />
had al een enorme schare fans onder<br />
het televisiepubliek. Maar ik heb wel<br />
hiphopdansers en honderdduizenden<br />
kijkers voor het eerst met muziekcomposities<br />
als ‘Air’ van Bach en Mo-<br />
interview
12>boekenweek<br />
Door Casper Postmaa<br />
Geen hitlijst,<br />
maar een<br />
eigenzinnige keuze<br />
De Haagse roman die de ziel van de stad beschrijft en<br />
waarin het leven wegkwijnt achter voorname gevels<br />
en Indië nooit ver weg is, bestaat niet meer. Maar er is<br />
nog wel literatuur waarin Den Haag een hoofdrol<br />
speelt, denk aan het recente Suezkade van Jan Siebelink<br />
of aan Sonny Boy van Annejet van der Zijl. Omdat<br />
deze boekenweek dankzij Kees van Kooten Haags getint<br />
is, vroegen we ons af welke romans en verhalen<br />
over onze stad in het oog springen. Let wel, het is nadrukkelijk<br />
niet een lijst met de beste Haagse boeken.<br />
Dan had, om maar wat te noemen, ‘Bleekers zomer’<br />
van Mensje van Keulen erop moeten staan, alsook ‘Een<br />
nagelaten bekentenis’ van Marcellus Emants, het<br />
veelzijdige œuvre van Yvonne Keuls (met het zeer<br />
Haagse ‘Indische tantes’) en natuurlijk wordt Couperus<br />
niet recht gedaan met slechts één boek.<br />
En wat te denken van de bijna in het geheim uitgegeven<br />
‘Haagse Deeltjes’(Valerius Pers) waarin Haagse<br />
schrijvers en kunstenaars samenwerken, elk deeltje<br />
heeft een wijk in Den Haag als onderwerp. Collector’s<br />
items zijn het nu. Kees Ruys en tekenaar Marcel van<br />
Eeden, nu wereldberoemd, werkten samen in ‘Het Minangkabause<br />
huis’ en Bert van den Assem schreef over<br />
de dood van zijn broertje het ontroerende verhaal ‘Een<br />
engel boven het Benoordenhout’ met illustraties van<br />
Diederik Gerlach. Die Haagse kunstenaar werkte ook<br />
mee aan een ander, ten onrechte, onbekend Haags<br />
kunststukje ‘Ontijdelijk Den Haag’. Een prachtige uitgave<br />
met mooie minimalistische verhalen van Cor<br />
Gout en geheimzinnige illustraties van Gerlach. Al<br />
deze boeken, en nog veel meer, verdienen een plaats<br />
op deze pagina, maar nogmaals, we presenteren geen<br />
hitlijst, het is een eigenzinnige keuze van drie redacteuren.<br />
De ene keer gewoon omdat het een mooi boek<br />
is, of er een verhaal aan vastzit, de andere keer omdat<br />
het een belangrijke plek in de geschiedenis van de stad<br />
heeft verworven.<br />
Is het zo dat u uw eigen kijk op de Haagse literatuur<br />
heeft, scherpzinnig en goed geformuleerd, dan zou<br />
dat een sieraad voor onze opiniepagina kunnen zijn.<br />
Dus lezen en schrijven! We wachten in spanning af.<br />
Illustratie van Diederik Gerlach bij het verhaal ‘De balletschool<br />
van Sonia Szewcjyk’ uit ‘Ontijdelijk Den Haag’.<br />
‘Hartstocht. Oorspronkelijk Haagsche roman’<br />
Jeanne Reyneke van Stuwe<br />
De in Soerakarta (Java) geboren Jeanne<br />
Reyneke van Stuwe (1874-1951)<br />
verhuisde een jaar na haar geboorte<br />
naar Nederland. Ze had als meisje literaire<br />
aspiraties en stuurde haar gedichten<br />
op naar het toen al niet meer zo<br />
roemruchte literaire tijdschrift De<br />
Nieuwe Gids, waar de Haagse dichter<br />
Willem Kloos de scepter zwaaide. Het<br />
leidde niet alleen tot een literaire verbintenis:<br />
ze trouwden in 1900. Sindsdien<br />
leefde het echtpaar, in gezelschap<br />
van Jeanne’s ook schrijvende<br />
zuster Jacqueline aan de Regentesselaan<br />
176. Kloos had enkele homo-erotisch<br />
getinte relaties met collega-dich-<br />
De verrekijker<br />
Kees van Kooten<br />
Wat is dat toch met zonen dat ze de<br />
verhalen van hun vaders nooit willen<br />
horen? Bang dat het schurken zijn? Ik<br />
denk het niet. Bang dat het helden blijken<br />
te zijn. Dat is veel slechter te verdragen<br />
van je bloedeigen vader. Kees<br />
van Kooten moest de zeventig passeren<br />
voordat hij zich ging verdiepen in<br />
het verhaal van zijn vader. En dat terwijl<br />
die het hem jarenlang op een presenteerblaadje<br />
voorhield. Zijn dag-,<br />
annex fotoboek over de Tweede Wereldoorlog<br />
lag altijd klaar op het dressoir<br />
bij de Van Kootens. Alleen als Kees<br />
zich stierlijk verveelde, sloeg hij de<br />
eerste bladzijde wel eens open.<br />
Nu is de belangstelling er dus wel. Van<br />
Kooten schreef dit jaar het Boekenweekgeschenk.<br />
Thema van deze hele<br />
Boekenweek is: Gouden tijden, zwarte<br />
bladzijden. ‘Een oorlogsdagboek’, moet<br />
Kees van Kooten gedacht hebben, daarvan<br />
zal toch wel één bladzijde zwart<br />
zijn? Of grijs. Want zo ver zijn we al<br />
doorgenuanceerd, dat we ervan uitgaan<br />
dat iedereen zijn steentje heeft<br />
bijgedragen aan de verschrikkingen<br />
van de oorlog. Door die bril is Van Kooten<br />
het dagboek van zijn vader gaan lezen<br />
en stuitte al snel op een onregelma-<br />
Suezkade<br />
Jan Siebelink<br />
Niet alleen ‘Suezkade’ van Jan Siebelink<br />
(1938) maar ook zijn romans<br />
‘Vera’, ‘Engelen van het duister’ en<br />
‘Het lichaam van Clara’ spelen in Den<br />
Haag. Dat is opmerkelijk voor een<br />
schrijver afkomstig uit Velp en is alleen<br />
te verklaren doordat Siebelinks<br />
echtgenote Gerda Haagse wortels<br />
heeft en geparenteerd was aan de eigenaren<br />
van de in 1880 opgerichte boekhandel<br />
Van Hoogstraten aan het<br />
Noordeinde.<br />
‘Suezkade’ (2008) gaat over de teloorgang<br />
van het onderwijs. Het verhaal is<br />
ingebed in het fataal aflopende liefdesverhaal<br />
van de jonge, idealistische,<br />
De Roemlozen<br />
Justine le Clercq<br />
‘Even voor de goede orde, zijn dokters<br />
slagers?’<br />
‘Natuurlijk’, zei ze. ‘Wie anders beweert,<br />
heeft van het slagersvak niets<br />
begrepen’. Verander in deze passage<br />
‘dokters’ door ‘kunstenaars’, ‘slagers’<br />
door ‘mislukkelingen’ en ‘het slagersvak’<br />
door ‘kunst’ en je hebt een idee<br />
waar de roman De roemlozen van Justine<br />
le Clercq over gaat (‘Even voor de<br />
goede orde, zijn kunstenaars mislukkelingen?’).<br />
Werkelijk iedereen in dit<br />
boek is een mislukkeling. Heldin Titine<br />
zelf, bijna veertig en nog nooit iets gepresteerd<br />
en juist opgekrabbeld na een<br />
ters als Jacques Perk en Albert<br />
Verwey achter de rug<br />
die hem in een diepe depressie<br />
hadden gestort. Na<br />
een spetterend begin was<br />
hij daardoor als dichter in<br />
een neerwaartse spiraal<br />
terechtgekomen. Jeanne<br />
verdedigde haar vijftien<br />
jaar oudere echtgenoot als<br />
een leeuwin. De kost verdiende het<br />
gezelschap aan de Regentesselaan met<br />
de eindeloze reeks populaire romans<br />
die Jeanne en haar zuster afscheidden.<br />
‘Hartstocht’ is het prozadebuut van de<br />
dan 25-jarige Jeanne. Het grotendeels<br />
>Foto: PR<br />
tigheid. Als militair in de meidagen<br />
vlak voor de capitulatie in 1940, heeft<br />
sergeant Van Kooten een verrekijker<br />
van een burger in beslag genomen. Een<br />
verrekijker, die nooit is teruggegeven<br />
aan de rechtmatige eigenaar en deel is<br />
blijven uitmaken van het huisraad van<br />
maar enigszins buiten de<br />
werkelijkheid staande leraar<br />
Frans (Siebelinks oorspronkelijke<br />
beroep) Marc<br />
Cordesius voor het Marokkaanse<br />
meisje Najoua Azahaf.<br />
Cordesius geeft les<br />
aan het gymnasium Descartes,<br />
waarin gemakkelijk<br />
het bestaande Haganum<br />
is te herkennen. Ook<br />
veel andere plaatsen in<br />
Den Haag spelen een rol in de roman,<br />
zoals het gebied rond de Wagenstraat.<br />
Siebelink zelf zei daar ooit over: “In<br />
veel van mijn boeken komt het gym-<br />
bestaan als verslaafde<br />
dakloze. Haar vrienden<br />
die net als zij allemaal<br />
kunstenaar willen worden.<br />
Maar ook haar vader,<br />
die een belangrijk kunstenaar<br />
ís, schiet op alle<br />
andere vlakken tekort.<br />
Om van haar moeder<br />
maar niet te spreken.<br />
Haar ouders hebben ervoor<br />
gezorgd dat Titine<br />
een verschrikkelijke jeugd heeft gehad,<br />
die ze grotendeels spelend onder een tafel<br />
in Pulchri Studio heeft doorge-<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
uit dialogen bestaande<br />
boek deed destijds veel stof<br />
opwaaien vanwege de decadente<br />
toon en inhoud.<br />
De hoofdpersoon is de jonge<br />
Haagse advocaat Felix<br />
van Weert van Oldehagen<br />
die uiteindelijk ten onder<br />
gaat aan zijn hartstocht.<br />
Hij en zijn vrienden stichten<br />
een kunstclub, spelen toneel, dansen,<br />
souperen en flirten. Aan Felix’<br />
lectuur van ‘La femme et le Pantin’<br />
van Pierre Louys over een femme fatale<br />
en aan de platen van Ferdinand<br />
Knopf die de wanden van zijn kamer<br />
het gezin Van Kooten! Dat lijkt foute<br />
boel! Van Kooten beschrijft in dit boek<br />
de zoektocht naar de rechtmatige eigenaar<br />
van deze kijker. Om het schrijnender<br />
te maken; Van Kooten bewaart warme<br />
herinneringen aan de keren dat hij<br />
samen met zijn vader deze kijker ge-<br />
nasium Haganum voor.<br />
Ik kende die school, omdat<br />
ik daar vaak langsreed<br />
wanneer ik op weg<br />
was naar Gerda’s tante<br />
Magda. Dan zag ik dat<br />
prachtige gebouw met<br />
die torentjes en mooie<br />
luikjes. Ik ging er wel<br />
eens naar binnen, onder<br />
de poort door en dan de<br />
hal in. Als ze vroegen wat<br />
ik kwam doen, deed ik alsof ik een<br />
oud-leerling was. Ik dacht: ik ga even<br />
kijken hoe het er van binnen uit ziet<br />
en zo langzamerhand is dat een beetje<br />
bracht. Haar ouders zaten<br />
daar altijd te zuipen met<br />
andere kunstenaars, om<br />
vervolgens met elkaars<br />
vrouwen naar huis te<br />
gaan.<br />
Titine zit met haar vrienden<br />
vooral te zeuren en<br />
grote plannen te maken<br />
in koffiebar La Mano<br />
Maestra aan het Noordeinde.<br />
Zoek de verschillen<br />
tussen haar wereld en die van de ouders,<br />
daar gaat dit boek over. Een debuutroman<br />
die mijns inziens onder-
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
sieren, kun je de invloeden die Jeanne<br />
onderging goed aflezen. Een recensent<br />
vroeg zich bij de verschijning<br />
van ‘Hartstocht’ af of de auteur<br />
bij het schrijven gedacht had<br />
aan de uitspraak van Busken Huet<br />
in de voorrede op diens roman ‘Lidewijde’:<br />
‘Passie het eerste, passie<br />
het tweede, passie het derde vereischte<br />
voor den roman!’ Hij zag<br />
het feit dat ‘Hartstocht’ (een ro-<br />
man ‘dont la jeune fille ne per-<br />
bruikte. Het<br />
lijkt erop dat vader<br />
Van Kooten<br />
deze kijker van<br />
een goede Nederlander<br />
heeft<br />
gestolen en<br />
daarmee zelf<br />
een beetje een<br />
slechte Nederlander<br />
is geworden. Of is er iets anders<br />
aan de hand geweest? Hoe dan<br />
ook, Kees zet zich aan de taak om<br />
de herkomst van deze kijker te<br />
achterhalen. Hij wil de veronderstelde<br />
misstap van zijn vader<br />
goedmaken. Dat verhaal wordt<br />
Sjoerd van Faassen<br />
mettra pas la lecture à sa mère’ zoals<br />
het toen heette) geschreven was<br />
door een vrouw als een teken van de<br />
toenemende emancipatie.<br />
onderbroken door talloze anekdotes,<br />
beschouwingen, en Kees de Jongen-achtige<br />
fantasieën. Het had ook<br />
zonder gekund, maar Van Kooten wil<br />
nu eenmaal veel vertellen. Het gaat<br />
veel over vroeger. Toen lazen de mensen<br />
nog echte boeken in de trein. Men<br />
schreef elkaar papieren brieven, in karaktervolle<br />
handschriften. Het is soms<br />
wat nostalgisch, maar Van Kooten<br />
schrijft het met zoveel humor en brille,<br />
dat je het hem graag vergeeft. Lees dit<br />
boek. Koop snel een ander.<br />
eigen geworden. Maar het grappige is,<br />
ik gebruik het uiterlijk van het gymnasium<br />
van Haganum, dus hoe<br />
het er van buiten uit ziet. En ook<br />
enkele dingen van binnen. Zoals<br />
de trap en de beeldengalerij. Daar<br />
zet ik de dingen allemaal om en<br />
manipuleer ik ze dan. Maar het<br />
hele interieur van de school komt<br />
van het Edese gymnasium, waar<br />
ik zelf les heb gegeven. Dus ik<br />
loop gewoon door de gangen van<br />
Sjoerd van Faassen<br />
gewaardeerd is. Dat komt voornamelijk<br />
doordat bijna niemand het boek<br />
kent. Zonde, want het is goed geschreven,<br />
schuurt en knelt op zijn tijd, maar<br />
is ondoorgrondelijk en menselijk<br />
tegelijkertijd. Volgens de website<br />
van Le Clercq komt er een nieuw<br />
boek. Goed zo! En ze werkt aan een<br />
kunstproject in… Pulchri Studio.<br />
De moeder van Titine had dus wel<br />
Thijs Kramer<br />
Ede hier, maar het is toch Den<br />
Haag. Zo heb ik dus gebruik of misbruik<br />
van dit mooie gymnasium gemaakt”.<br />
Thijs Kramer<br />
een punt, toen ze weer eens herinneringen<br />
ophaalde aan het kunstenaarsbestaan<br />
in haar tijd en er vervolgens<br />
aan toevoegde: ‘En over een paar<br />
jaar ga jij het ook doen’.<br />
Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan<br />
Louis Couperus<br />
De spannendste<br />
roman van Couperus<br />
is een monument<br />
binnen<br />
de Nederlandse<br />
literatuur. Het<br />
verhaal is intrigerend,<br />
de schrijfstijl<br />
ragfijn en na<br />
al die jaren nog<br />
steeds niet verouderd. Maar voor Den<br />
Haag is ‘Van oude mensen, de dingen<br />
die voorbijgaan’ nog veelzeggender.<br />
Als je het boek uit hebt, begrijp je Den<br />
Haag veel beter, weet je hoe de koele<br />
stilte is ontstaan in straten als de Riouwstraat<br />
en de Nassaulaan. Opeens is<br />
duidelijk waar de benepenheid vandaan<br />
komt van mensen die elkaar beloeren<br />
en krampachtig de stand ophouden.<br />
Mensen die niet veel doen,<br />
maar wachten. Wachten op de dood<br />
van anderen, zodat er een erfenis vrijkomt<br />
en het schijnbaar nutteloze leven<br />
weer enkele jaren kan doorgaan.<br />
In een interview vroeg ik de biograaf<br />
van Couperus, Frédéric Bastet vlak<br />
voor zijn dood, hoe hoog het Couperus-gehalte<br />
in Den Haag nog was. ‘De<br />
‘De ongelofelijke avonturen<br />
van Bram Vingerling’<br />
Leonard Roggeveen<br />
Is ‘De ongelofelijke avonturen<br />
van Bram Vingerling’ van Leonard<br />
Roggeveen uit 1921 een<br />
onvergetelijk Haags boek? Ja,<br />
en niet alleen omdat het een<br />
buitengewoon leuk en spannend<br />
jongensverhaal is over<br />
een Haagse jongen die zich<br />
met een geheim recept onzichtbaar<br />
kan maken, maar<br />
ook omdat het een unieke<br />
plek in de Nederlandse literatuur<br />
inneemt. Die van scharnier tussen<br />
Louis Couperus en Harry Mulisch. Toegegeven,<br />
het is een conclusie even raadselachtig<br />
als Bram Vingerling zelf.<br />
Maar toch, in ‘Voer voor psychologen’ legt<br />
Mulisch uit dat ‘Bram Vingerling’, en dus<br />
Roggeveen, hem de weg heeft gewezen<br />
naar het schrijverschap. ‘Ik identificeerde<br />
me met Bram Vingerling, met de grote geleerde<br />
die ik wilde worden’. Later noemt<br />
Mulisch in de NRC ‘Bram Vingerling’, zijn<br />
Rico Bulthuis (1911-2009)<br />
werd in Den Haag geboren in<br />
een redelijk welvarend bourgeoismilieu,<br />
maar toen hij<br />
ging studeren was inmiddels<br />
de economische crisis in volle<br />
omvang losgebarsten. Dat<br />
heeft zijn leven blijvend beïnvloed.<br />
Over die vooroorlogse<br />
periode heeft hij één van zijn<br />
beste boeken geschreven, de<br />
autobiografische roman ‘De<br />
dagen na donderdag. Aantekeningen<br />
uit de crisisjaren’ (1979). In het<br />
voorwoord schreef hij: ‘De hier volgende<br />
autobiografische notities vormen geen roman<br />
of een zorgvuldig gecomponeerd<br />
verhaal. Het zijn herinneringen uit mijn<br />
privé-crisis waarin de meeste namen van<br />
personen authentiek zijn’. Dat is al te bescheiden,<br />
het is wel degelijk een roman,<br />
een Haagse roman, waarin Bulthuis met<br />
veel gevoel voor de betekenisvolle anekdote,<br />
het bohémienachtige bestaan beschrijft<br />
dat hij en zijn vrienden toen leidden.<br />
In politiek en economisch opzicht<br />
waren de jaren dertig een enerverende pe-<br />
boeken der kleine<br />
zielen’, die<br />
Haagse coteries,<br />
die niets met elkaar<br />
te maken<br />
willen hebben,<br />
dát bestaat nog’.<br />
Zijn ogen begonnen<br />
te glinsteren<br />
en hij stak zijn<br />
wijsvinger omhoog. “De Place des Invalides!,<br />
Het Willem Rooyaardsplein,<br />
zo’n wijk met mensen met<br />
wat geld, die allemaal niets doen.<br />
Dat bestaat nergens in Nederland.<br />
Alleen in Den Haag’.<br />
‘De kamer om hen, echtgenoten,<br />
stond als zij reeds jaren gestaan<br />
had, onpersoonlijk en ongezellig;<br />
onder de klok tikte de pendule altijd,<br />
altijd door. Een wachtkamer<br />
scheen die salon; een wachtkamer,<br />
waar, na vele dingen, die waren voorbij<br />
gegaan, twee mensen zaten te<br />
wachten … zaten te wachten ….Waarop?<br />
Op het langzame einde, op de eindelijke<br />
dood …’.<br />
Uit ‘Van oude mensen, de dingen die<br />
voorbijgaan’.<br />
beslissende boek. ‘Ik wilde ook<br />
scheikundeproeven gaan<br />
doen, maar dan moest ik eerst<br />
zo’n oud boekje met recepten<br />
hebben. Dus ging ik naar de<br />
markt om er één te zoeken. Natuurlijk<br />
vond ik niets. Ik heb ze<br />
later zelf allemaal moeten<br />
schrijven, de boekjes die ik<br />
toen zocht.’ Dat is dus duidelijk,<br />
Mulisch eert in<br />
‘Voer voor psychologen’<br />
Roggeveen. Maar hoe zit het met de<br />
band tussen Couperus en Roggeveen?<br />
Bram Vingerling woont op de Mau-<br />
ritskade in Den Haag, en als je de plat-<br />
tegrond erbij neemt kom je uit bij het<br />
geboortehuis van Couperus. Voor wie nog<br />
twijfelt: Bram Vingerling heeft een hond,<br />
Brinio, Couperus had net zo’n hond, met<br />
dezelfde naam. Zo is Bram Vingerling de<br />
verbindende factor in anderhalve eeuw literatuurgeschiedenis.<br />
‘De dagen na donderdag.<br />
Aantekeningen uit de crisisjaren’<br />
Rico Bulthuis<br />
riode, maar wel één die veel<br />
vrijheid bood aan jongens<br />
met kunstzinnige aspiraties<br />
als Bulthuis er één was. Door<br />
de schilderachtige figuren<br />
waarmee Bulthuis tijdens<br />
zijn jeugd en studietijd aan de<br />
Haagse Academie voor Beeldende<br />
Kunsten omringd<br />
was, leest het boek<br />
als een schelmenroman.<br />
Het stijgt echter ook uit<br />
boven deze petite histoire,<br />
doordat ook de politiek in de jaren<br />
dertig, met de opkomst van het fascisme,<br />
de komst van veel vanwege<br />
geloof of politieke overtuiging ge-<br />
vluchte Duitsers, de struisvogelpoli-<br />
Casper Postmaa<br />
Casper Postmaa<br />
Sjoerd van Faassen<br />
tiek van Nederland ten opzichte van<br />
‘bevriende’ naties en dergelijke. Dat<br />
maakt ‘De dagen na donderdag’ tot een<br />
waardevol tijdsdocument, waarin Bulthuis<br />
genadeloos eerlijk maar niettemin<br />
liefdevol, uiterst laconiek en ironisch een<br />
belangrijk deel van de Haagse cultuurgeschiedenis<br />
rond de Tweede Wereldoorlog<br />
heeft beschreven.<br />
Euforie<br />
Christiaan Weijts<br />
Zelfhelend beton. Het zal<br />
wel, dacht ik toen ik erover<br />
las in Euforie van Christiaan<br />
Weijts. Ik geloofde<br />
niet dat het bestond. Beschadigde<br />
bouwwerken<br />
zichzelf laten repareren,<br />
ja, ja. Maar achter in het<br />
boek schrijft Weijts dat de<br />
universiteit van Delft er<br />
mee bezig is. Of het bestaat,<br />
is eigenlijk helemaal niet zo belangrijk.<br />
Waar het om gaat is dat er aan<br />
gewerkt wordt; dat er mensen zijn die<br />
hun hoop hebben gevestigd op dit wonderbaarlijke<br />
materiaal. Dat zegt namelijk<br />
vooral iets over die mensen zelf.<br />
Euforie gaat over een generatie, de<br />
veertigers anno nu, waarvoor de grenzen<br />
van het mogelijke in de jaren negentig<br />
sneller opschoven dan zij zelf<br />
volwassen werd. Wie niet slapend rijk<br />
werd, was een dief van zijn eigen portemonnee.<br />
Internet werd ontdekt en in<br />
vliegende vaart gekoloniseerd. De<br />
techniek kende geen grenzen. Tegelijkertijd<br />
woekerden de ambities, verwachtingen<br />
en verlangens van de mensen<br />
als nooit tevoren. Dat moest wel<br />
Alles kantelt<br />
Tomas Lieske<br />
Wat blijft me bij van een<br />
boek? Vooral of ik het goed<br />
vind of niet. En ik vind het<br />
goed als het iets bij me geraakt<br />
heeft. In de herinnering<br />
aan plot, verhaallijn,<br />
personages vallen al snel<br />
enorme gaten. Wat over<br />
blijft zijn beelden, flarden,<br />
stemmingen. De roman<br />
‘Alles Kantelt’ van Tomas<br />
Lieske las ik om er<br />
voor deze krant een stuk<br />
over te schrijven. Toen<br />
Lieske er de De Witte literatuurprijs<br />
mee won, schreef ik er weer<br />
een stukje over. Maar ik heb het niet in<br />
de kast staan. Ik kreeg het als drukproef<br />
en heb dat pak papier later weggegooid.<br />
Wat ik me van dit boek herinner, is<br />
vooral wat ik erover geschreven heb. Ik<br />
ga dat nu niet herlezen, ik gebruik alleen<br />
mijn herinnering. ‘Alles Kantelt’<br />
gaat namelijk over de werking van de<br />
herinnering. Uit mijn hoofd: het verhaal<br />
gaat als volgt. Een volwassen man,<br />
(de naam ben ik natuurlijk vergeten) is<br />
theaterwetenschapper. Hij is bezig met<br />
een onderzoek naar Shakespeare. Hij<br />
Laagland<br />
Joseph O’Neill<br />
De wereld hoorde van de<br />
roman ‘Laagland’ en de<br />
Ierse schrijver Joseph<br />
O’Neill toen de Amerikaanse<br />
president Obama,<br />
het was zijn eerste termijn,<br />
de vraag werd gesteld<br />
wat zijn favoriete<br />
boek was. De volgende<br />
dag was ‘Netherland’ in de<br />
VS de ‘talk of the town’.<br />
Het verhaal van O’Neill<br />
draait om een Nederlandse<br />
bankier in New York en diens moeizame<br />
huwelijk, tegelijkertijd maakt<br />
hij uitstapjes naar de zelfkant van de<br />
metropool, waar in de mengelmoes<br />
van Pakistani, Bengalezen en Jamaicanen<br />
cricket een belangrijke rol blijkt te<br />
spelen. Het is een schitterend geschreven<br />
overlevingsverhaal. En Haagse lezers<br />
wacht een bijzondere verrassing,<br />
opeens duikt in Netherland de Vogelwijk<br />
op en voetbal- en cricketclub<br />
HBS. Hoofdpersoon Hans van den<br />
boekenweek
14>historie<br />
Door Casper Postmaa<br />
Met name de finale waarin het door<br />
Schiller geschreven ‘Ode an die Freude’,<br />
met de beroemde strofe ‘Alle Menschen<br />
werden Brüder’. In 1972 werd de<br />
symfonie uitgeroepen tot Europees<br />
volkslied, maar de ‘Negende’ kreeg na<br />
de val van de Muur op 9 november<br />
1989 iconische betekenis toen Leonard<br />
Bernstein de symfonie op Eerste<br />
Kerstdag van dat jaar in Berlijn speelde<br />
met een orkest van musici uit beide<br />
Duitslanden en de vier grote mogendheden<br />
van Geallieerde zijde, Frankrijk,<br />
Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie<br />
en de Verenigde Staten. De Koude Oorlog<br />
was voorbij. Op eigen wijze tracht-<br />
te Bernstein de volkeren te verenigen<br />
en om dat te benadrukken had hij<br />
‘Ode aan die Freude’, vervangen door<br />
‘Ode an die Freiheit’, want zo hadden<br />
Beethoven en Schiller het volgens<br />
hem bedoeld. Misschien dat het in de<br />
versie van het Residentie Orkest ‘Ode<br />
aan de vrede’ wordt. Op dus naar het<br />
Vredespaleis om dat nu al gedenk-<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
Alle Menschen werden Brüder op ee<br />
Bertha von Suttner, één van de<br />
grondleggers van het Hof van<br />
Arbitrage.<br />
De architect van het Vredespaleis,<br />
Louis Marie Cordonnier.<br />
Andrew Carnegie, de Amerikaanse<br />
staalmagnaat die het Vredespaleis<br />
betaalde.<br />
Als het residentie orkest op 28 augustus in de Dr Anton Philipszaal concerteert<br />
om het 100-jarig bestaan van het Vredespaleis te vieren in aanwezigheid van Ban<br />
Ki Moon, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, zal dat bij voorbaat een<br />
historische gebeurtenis zijn. het oudste vredesinstituut ter wereld dat zijn oprichting<br />
herdenkt met een muziekstuk dat zo vaak in verband is gebracht met vrede<br />
en vrijheid, Beethovens ‘Negende symfonie’.<br />
Het trappenhuis van het Vredespaleis, dat een prijswinnend ontwerp was van de Fransman L.M. Cordonnier. >Foto’s Vredespaleis<br />
Historische foto's Vredespaleis.<br />
waardige concert bij te wonen.<br />
Je zou kunnen zeggen dat met de opening<br />
op 28 augustus 1913 van het door<br />
staalmagnaat Andrew Carnegie gefinancierde<br />
Vredespaleis Den Haag zijn<br />
eerste grote stap zette op weg naar de<br />
status van ‘Internationale stad van<br />
vrede en recht’. Het is een lastig predicaat,<br />
het wordt onderbouwd door de<br />
aanwezigheid in de stad van talrijke<br />
instituten op het gebied van internationaal<br />
recht, vrede en veiligheid, maar<br />
het heeft ook iets ongrijpbaars. Want<br />
hoeveel heeft het Vredespaleis nu eigenlijk<br />
aan de internationale vrede<br />
bijgedragen? Is het niet meer een symbool<br />
van het verlangen naar vrede dan<br />
een instrument om het te bereiken?<br />
De initiatiefnemers van toen zullen
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
uwfeest Vredespaleis<br />
niet aan die gedachte zijn ontkomen,<br />
want precies een jaar na de opening<br />
stortte Europa zich in de grootste en<br />
bloedigste oorlog ooit. Kortom, het<br />
wachten op de vrede duurt wel wat<br />
lang. Nieuwe organisaties die naar<br />
Den Haag trokken, zoals het Joegoslavië<br />
Tribunaal en het Internationaal<br />
Strafhof, spreken door hun concretere<br />
taak meer tot de verbeelding en de arrestatie<br />
van Milosevic en Mladic veroorzaakten<br />
grotere opwinding internationaal<br />
dan welke uitspraak van het<br />
Internationaal Gerechtshof ook.<br />
Vrouwen<br />
Maar behalve het Vredespaleis zijn er<br />
meer ontwikkelingen geweest die<br />
pleiten voor Den Haag als vredesstad<br />
en waren er meer vredesapostelen dan<br />
Carnegie. Eén van hen, de Oostenrijkse<br />
pacifiste Bertha von Suttner, zal<br />
worden geëerd op de tentoonstelling<br />
‘Vrouwen en vrede’ van 15 augustus<br />
tot 21 september. Von Suttner was een<br />
internationaal activiste voor de vrede<br />
die in 1889 bekend werd met haar roman<br />
‘Die Waffen nieder!’ waarin ze de<br />
waanzin van de oorlog beschreef.<br />
Daarnaast initieerde zij vredescongressen<br />
en was zij één van de pleitbezorgers<br />
van een Internationaal Hof<br />
van Arbitrage, het latere Vredespaleis.<br />
De Eerste Vredesconferentie van Den<br />
Haag in 1899, waar werd besloten tot<br />
de oprichting van het Hof van Arbitrage,<br />
beschouwde zij als de kroon op<br />
haar werk. Zij liet zich niet uit het veld<br />
slaan toen zij niet tot de conferentie<br />
werd toegelaten omdat ze een vrouw<br />
was. In het Scheveningse Kurhaus<br />
hield ze dagelijks salon voor sympathisanten,<br />
journalisten en politici. Toen<br />
de Amerikaanse minister van buitenlandse<br />
zaken Hillary Clinton in 2009<br />
De oude en de nieuwe<br />
stad kregen als<br />
verbinding een laan,<br />
de 100-meter brede<br />
Paradère, die volgens<br />
eijkman ‘nog fraaier<br />
was dan de Champselysées’.<br />
in Den Haag was voor de grote Afghanistan-conferentie<br />
wilde zij per se in<br />
het Kurhaus slapen omdat Von Suttner<br />
daar ook had gelogeerd. In 1905<br />
ontving de Oostenrijkse als eerste<br />
vrouw de Nobelprijs voor de vrede.<br />
Idealisten<br />
Den Haag was in die tijd een stad met<br />
idealisten van allerlei pluimage, ook<br />
theosofen waren in de stad sterk vertegenwoordigd<br />
en hun streven naar<br />
de vervolmaking van de mensheid<br />
paste uitstekend bij het verlangen<br />
naar wereldvrede.<br />
Eén van hen was de pacifist dr. P.H.<br />
Eijkman, een arts die een psychiatrische<br />
kliniek in het Van Stolkpark leidde.<br />
Samen met zijn secretaris P. Horrix<br />
richtte hij de Stichting voor Internati-<br />
onalisme op. Eijkman ontmoette in<br />
1905 architect K.P.C. de Bazel, ook<br />
theosoof. Samen met hem ontwikkelde<br />
hij een Wereldhoofdstad, die zelfs<br />
door stadsbouwmeester H.P. Berlage<br />
in zijn uitbreidingsplan voor Den<br />
Haag van 1908 werd opgenomen.<br />
Zwakke lichtjes die op verschillende<br />
delen van de aarde flikkerden, zij zouden<br />
voortaan vanuit één grote lichtbron<br />
moeten stralen: ‘Het Brein der<br />
wereld. Het Athene van de toekomst!’<br />
De Wereldhoofdstad herbergde tal van<br />
hemelbestormende instituten als een<br />
‘wereldbestuur’ met een ‘Internationale<br />
Senaat’ en een ‘Internationaal Parlement’<br />
en tal van academies op het gebied<br />
van schone kunsten, volkenkunde,<br />
hygiëne, economie en pedagogie.<br />
De stad kreeg een achthoekige plattegrond,<br />
met acht brede lanen met in het<br />
midden een groot plein gewijd aan de<br />
‘Verbroedering der Menschheid’, daar<br />
zou het Vredespaleis op het duin De<br />
Mussenberg komen te liggen. De oude<br />
en de nieuwe stad kregen als verbinding<br />
een laan, de 100-meter brede Paradère,<br />
die volgens Eijkman ‘nog fraaier<br />
was dan de Champs-Elysées’.<br />
De Wereldhoofdstad (kosten 52 miljoen<br />
gulden) was gepland in het duingebied<br />
achter de gesloopte Alexanderkazerne<br />
aan de Van Alkemadelaan,<br />
waar nu het Internationale Hof van<br />
Justitie in aanbouw is. Ondanks sympathie<br />
van Carnegie voor het plan en<br />
steun van beroemde kunstenaars als<br />
Max Liebermann, Edvard Grieg, Anders<br />
Zorn en August Rodin bleef de<br />
Wereldhoofdstad een utopie. De nekslag<br />
was de aanwijzing door de gemeente<br />
Den Haag van het landgoed<br />
Zorgvliet als bouwplaats voor het Vredespaleis.<br />
‘Daar komt nog bij’, schreef P.H. Scheltema<br />
in het blad De Opmerker, ‘dat wij<br />
Hollanders een zeekeren schrik hebben<br />
voor groote plannen, in de eerste<br />
plaats uit hoofde van onze nationale<br />
voorzichtigheid. Een groot plan tot<br />
uitvoering te brengen eischt veel arbeid,<br />
veel onaangenamen arbeid vaak<br />
en brengt veel gedoe, veel geharrewar,<br />
veel questies meede [..] en wij hebben<br />
een hekel aan questies, die ons storen<br />
in onze rustige geest.’ In 1912 hield de<br />
Stichting voor Internationalisme op te<br />
bestaan en Eijkman stierf twee jaar later<br />
in eenzaamheid. Niet wetend dat<br />
zijn idee van Den Haag als wereldhoofdstad<br />
van de vrede een eeuw later<br />
niet meer zo utopisch is als tòen vrijwel<br />
iedereen dacht.<br />
De Wereldhoofdstad van architect K.P.C. de Bazel en arts/theosoof P.H.<br />
Eijkman.<br />
Het Vredespaleis viert het 100-jarig bestaan<br />
in samenwerking met de gemeente<br />
Den Haag en de Nederlandse regering.<br />
Er is een uitgebreid programma<br />
van zeer diverse evenementen. Hieronder<br />
een opsomming van de belangrijkste<br />
festiviteiten.<br />
> 11 april heeft de herdenking plaats<br />
van landschapsarchitect Thomas<br />
Mawson, die de tuinen van het Vredespaleis<br />
ontwierp.<br />
> 27 juni is de uitreiking van de ‘The Hague<br />
Prize for International Law’.<br />
> 1 juli wordt gestreden om de ‘Peace<br />
Palace International Golf Trophy’.<br />
> In de eerste week van juli is de opening<br />
van het vernieuwde Carnegieplein.<br />
> 15 augustus tot 21 augustus in het<br />
Atrium van het stadhuis. ‘Vrouwen<br />
en vrede’, met vredesactiviste Bertha<br />
von Suttner als middelpunt.<br />
> Van 1 augustus tot en met 30 september<br />
staat in het stadhuis de tentoonstelling<br />
‘Groeten uit Den Haag’,<br />
prentbriefkaarten, souvenirs en curiosa<br />
die betrekking hebben op het Vredespaleis.<br />
In dezelfde periode en op<br />
dezelfde plek is een expositie te zien<br />
over de architectuur van het Vredespaleis.<br />
Vanuit de gehele wereld zonden<br />
architecten destijds ontwerpen<br />
in.<br />
> Van augustus 2013 tot en met januari<br />
2014 de expositie ‘Het Vredespaleis<br />
en Den Haag rond 1900’.<br />
> 15 augustus tot en met 21 september:<br />
expositie ‘Vredesfilantropie – Toen<br />
en nu. ‘Het geschenk van Andrew<br />
Carnegie’.<br />
> 28 augustus heeft de grootse viering<br />
plaats van 100 jaar Vredespaleis in<br />
historie Foto: Rick Bajornas<br />
Ban Ki Moon<br />
naar Den Haag<br />
aanwezigheid van de secretaris-generaal<br />
van de Verenigde Naties Ban Ki<br />
Moon. Er zal een borstbeeld van vredesactiviste<br />
Bertha von Suttner worden<br />
onthuld.<br />
> 28 en 29 augustus. Een conferentie<br />
die zich richt op het ontwikkelen van<br />
een praktische aanpak om tot duurzame<br />
vrede te komen. Wat zijn de succesfactoren<br />
voor het opbouwen van<br />
duurzame rechtsstaten, na gewapende<br />
conflicten, in landen waar het aan<br />
diepgewortelde democratische instituten<br />
en tradities ontbreekt? Het onderzoek<br />
daarnaar is al in gang gezet en<br />
zal op de conferentie worden besproken.<br />
De uitkomsten moeten resulteren<br />
in de ‘Haagse aanpak’, een routebeschrijving<br />
om tot een stabiele democratische<br />
rechtsorde te komen. Als<br />
praktijkvoorbeeld is de val van het<br />
Khadaffi-regime in Libië gekozen.<br />
> 11 september tot en met 15 september.<br />
De musical ‘Peace of me’ uitgevoerd<br />
door Haagse scholieren van<br />
middelbare scholen.<br />
> 21 september. Viering van de Dag van<br />
de Vrede met een concert van onder<br />
meer het Residentie Orkest dat de Negende<br />
Symfonie van Beethoven zal<br />
spelen. Daarnaast treden internationale<br />
artiesten op. Organisator is<br />
‘Peace One Day’ van filmer Jeremy<br />
Gilley, die in 2012 een dergelijke manifestatie<br />
in het Wembley-stadion<br />
hield. De presentatie is in handen van<br />
de Britse acteur Jude Law.<br />
ook op 21 september: de eerste en laatste<br />
Peace run, maximaal 12.000 deelnemers,<br />
opgeven via de website. het programma staat<br />
ook op http://100jaar.vredespaleis.nl.
16>CULTUUR<br />
Ja Natuurlijk: het is veel en een ervaring<br />
Een tentoonstelling met vele stemmen<br />
Verval, menselijk ingrijpen, wereldwijde<br />
economische en ecologische<br />
systemen, dieren en motoren leveren<br />
soms wonderschone beelden op en<br />
een baaierd aan veronderstellingen.<br />
Ja Natuurlijk heet de tentoonstelling.<br />
Op het logo zijn beide woorden<br />
doorgehaald.<br />
Door Egbert van Faassen<br />
Haagse honing<br />
Franse kunstenaar Olivier Darné en<br />
‘Le Parti Poétique’ bouwden vorig<br />
jaar een ‘Koninginnenbank’ aan de<br />
Maziestraat achter Stroom. Hier<br />
werden bijenvolken ondergebracht,<br />
die de ecologische kwaliteit van de<br />
stad kunnen verbeteren. Het eerste<br />
bijenvolk werd aan de burgemeester<br />
geschonken en zal binnenkort een<br />
plekje krijgen in school- en volkstuincomplex<br />
Kortenbos. De bijen aan de<br />
Maziestraat komen net uit hun winterslaap.<br />
Iedere zondagmiddag geven<br />
imkers een toelichting, waardoor je<br />
oog krijgt voor het gekrioel en waardoor<br />
wij anders niet zouden bestaan.<br />
Wie sponsor wordt, ontvangt een pot<br />
Haagse Honing. Een tweede installatie<br />
is de ‘Bestuivingskamer’. Dat is een<br />
informatiecentrum en een ontmoetingsplek<br />
waarin bezoekers samen<br />
met duizenden in- en uitvliegende<br />
bijen kunnen verblijven. Deze wordt<br />
naar verwachting 1 juni in de tuin van<br />
het Gemeentemuseum geplaatst.<br />
www.honingbank.nl www.stroom.nl<br />
Fora en fauna<br />
De inclusieve blik van de tentoonstellingsmakers<br />
blijkt ook uit teksten op<br />
het net. Zestien publicisten twitteren<br />
als bacterie, plant of zoogdier. Ook<br />
de stofzuiger, het ‘huisdier dat huisstof<br />
opzuigt’, doet zijn zegje. ‘Hoe kan<br />
het dat die vrouw daar zo’n prachtig<br />
rode schapenwollen trui draagt?,<br />
twittert het schaap. Hovenier en<br />
schrijver Gerbrand Bakker weet hoe<br />
het dier de wereld ziet. Bianca Stigter<br />
geeft stem aan spermatozoïden.<br />
Matthijs van Boxsel – maker van de<br />
veel vertaalde ‘Encyclopedie van de<br />
domheid’ – kruipt in de huid van de<br />
stier van Potter. Atte Jongstra woelt<br />
in de gedachten van een bokking.<br />
Maria Barnas legt de huiszwam<br />
woorden in de mond. Volg uw favoriete<br />
organisme.<br />
Facebook.com/Fora_en_Fauna<br />
Twitter.com/Fora_en_Fauna<br />
jazz<br />
Beets,<br />
‘The reeds’en<br />
Cool Collective<br />
In Studio 3 op vrijdag 22 maart (23.00<br />
uur) een optreden waarvoor elke zaal<br />
zou moeten vollopen: het trio van<br />
pianist Peter Beets. Het gemak en de<br />
lichtheid waarmee Beets zijn lange,<br />
swingende improvisatielijnen uitzet,<br />
heeft als risico dat je die virtuositeit<br />
als vanzelfsprekend aanneemt. Terwijl<br />
pianistiek als van deze nazaat<br />
van Oscar Peterson echt niet vaak,<br />
ook internationaal niet, voorbijkomt.<br />
In Studio 3 speelt Beets geen vast-<br />
“De nouveau riche”, fulmineerde de<br />
drijvende kracht achter ‘De Stijl’ Theo<br />
van Doesburg, “wil waar voor zijn geld:<br />
naakte dames, optochten van kakkerlakken…’’.<br />
Het was 1922 en abstractie<br />
was uit de gratie. Nu organiseert het<br />
Deense kunstenaarscollectief Superflex<br />
daadwerkelijk een optocht van kakkerlakken.<br />
Niet geïnspireerd door de boutade<br />
van Van Doesburg maar door het gegeven<br />
dat kakkerlakken, die de ramp die<br />
de dinosaurussen deed uitsterven overleefden,<br />
tot de oudste diersoorten behoren.<br />
Misschien wel eens interessant om<br />
de kunst vanuit het perspectief van kakkerlakken<br />
te bekijken – en zo besloot<br />
men kakkerlakkenpakken te maken<br />
voor een museumtour.<br />
Het is een illustratie van het uitgangspunt<br />
van de tentoonstelling, de reden<br />
ook waarom de titel al door de vormgever<br />
is doorgehaald. We moeten ‘natuurlijk’<br />
vooral niet begrijpen in de betekenis<br />
van ‘vanzelfsprekend’. Met de samenstellers<br />
zouden we ons moeten afvragen<br />
wat de natuur eigenlijk is. Timothy Morton,<br />
de ecologie-denker wiens ideeën<br />
richting gaven aan deze overvolle manifestatie<br />
in en rond het Gem, vindt dat<br />
het bestaande idee van de natuur niet<br />
werkt. Weg met dat antropocentrisme!<br />
Mensen zijn niet meer dan onderdeel<br />
van het gehele systeem. Wie over ‘de natuur’<br />
spreekt, zou zichzelf daar al vanzelf<br />
buiten stellen. De gedachte dat<br />
wanneer je niet meer kan spreken over<br />
‘de natuur’, beeldend kunstenaars uitkomst<br />
zouden kunnen bieden, leidde<br />
tot de ondertitel ‘Hoe kunst de wereld<br />
redt’. Denk ik.<br />
In en rond het Gem bruist het van de activiteiten.<br />
De zalen zijn boordevol<br />
kunstwerken en projekten. Het past nog<br />
net. Eigenlijk is het nogal ongewoon dat<br />
een manifestatie als deze in een museale<br />
omgeving plaatsvindt. Een vorig project<br />
van de organiserende Stichting Niet<br />
Normaal vond onderdak in de Beurs van<br />
Berlage.<br />
Afval<br />
Aan de Stadhouderslaan kan je je al vergapen<br />
aan de grote vijver voor het museum,<br />
die is gevuld met eilandjes vol<br />
vreemde bouwsels – ‘fetisjen’- van avalmateriaal.<br />
Talloze petflesssen schitteren<br />
in de zon. Het beeld van Henry Moore<br />
heeft gezelschap gekregen van begroeide<br />
autowrakken: een herdenkingspark<br />
voor de benzinemotor. De entree is door<br />
Superuse Studios ingericht als een boekhandel<br />
vol informatie over natuur en<br />
ecologie. Daar ligt ook het boek ‘The nature<br />
of sustainism’ van Michiel Schwarz<br />
en Joost Elffers, die symbolen, waarvan<br />
er drie de gevel van het Gem sieren. Vanuit<br />
de tuin kan je het duinbos daarnaast<br />
bezoeken. Daar zal ook de ‘Bestuivingskamer’<br />
van de Honingbank worden ge-<br />
omlijnd programma, maar er zullen<br />
wel echo’s klinken van waar hij nu<br />
mee bezig is. Dat is nogal wat. Op dit<br />
moment is hij druk aan het ‘editen’<br />
aan zijn komende cd met composities<br />
van, hoe kan het anders, Peterson.<br />
Maar hij stuurde me ook een opname<br />
van het Grachtenfestival waarin hij,<br />
met twee klassieke zangeressen, liederen<br />
en opera-aria’s verjazzt. Van Bizets<br />
‘Carmen’ tot Delibes ‘Lakmé’ en<br />
werk van Debussy en Poulenc. Moet<br />
Tea Mäkipäa: Petrol engine memorial park; helemaal rechts: Michiel<br />
Schwarz en Joost Elffers: The nature of Sustainism-three symbols. >Foto:<br />
Richard de Bruijn<br />
plaatst (zie elders op deze pagina). De<br />
houtzagerij annex kaasmakerij, waarvoor<br />
Atelier van Lieshout een ingenieuze<br />
door een tredmolen aangedreven machine<br />
bouwde, staat er al.<br />
Er zijn meer dan tachtig kunstenaars bij<br />
het project betrokken. Zeger Reyers liet<br />
paddo’s groeien op lamellen. Mooi, die<br />
grillige vormen voor het raam. Er is een<br />
soort rariteitenkabinet, waarin Tinkebell<br />
haar collectie opgezette dieren<br />
toont. Allemaal op het net gekocht van<br />
een Amerikaanse tiener, Amy Taxidermy,<br />
een lief meisje met een geweer, die<br />
dieren doodde voor haar hobby. Paul Ortega<br />
Ayala bouwde de Toren van Babel<br />
zoals Breughel die schilderde uit botten<br />
en vet. Hij stelde vast dat de botten van<br />
geslachte dieren de slagerij niet eens<br />
Olphaert den Otter: Flash, 2012. >Foto: PRBijenvolk<br />
allemaal nog verder vorm krijgen<br />
en over een paar maanden horen we<br />
daar vast meer over. Beets’ swingend<br />
universum wordt in Studio 3 mede<br />
bevolkt door Frans van Geest (bas) en<br />
Gijs Dijkhuizen (drums).<br />
Tweede ‘must’ deze week, is het optreden<br />
van ‘The reeds’(de rieten) in<br />
de Regentenkamer (23 maart). De<br />
groep van vijf (!) saxofonisten wordt<br />
in de wandeling ook wel het ‘dreamteam’<br />
genoemd en hoor je hun namen<br />
dan kan je dat alleen maar beamen:<br />
Simon Rigter, Sjoerd Dijkhuizen, Rik<br />
van den Bergh, Jan Smit en Marco<br />
Kegel. Tenoren, alt, baritonsax, gesteund<br />
door de ritmesectie van pianist<br />
Erik Doelman met de begeleiders<br />
van Peter Beets. De naam Beets viel<br />
ook weer toen ik hoorde wat Pro Jazz<br />
deze week in theater Dakota brengt:<br />
een dubbelconcert (24 maart) van<br />
meer halen. Dacht aan de Babylonische<br />
spraakverwarring als model voor de vele<br />
stemmen die in deze tentoonstelling<br />
klinken. Het is veel. En het is een ervaring.<br />
Wat de theoretische onderstutting betreft:<br />
bewaar de publicatie goed. Tegen<br />
de tijd dat uw lichaam is voorzien van<br />
enkele chips, cellen zijn veranderd door<br />
middel van nanotechnologie, wanneer<br />
de praktijk van het leven de experimenten<br />
van de kunstenaars die hier zijn samengebracht<br />
heeft ingehaald, wordt<br />
het een gezocht boek.<br />
Ja, Natuurlijk in en rond het Gem en het Fotomuseum.<br />
Stadhouderslaan 43 tot en met 18<br />
augustus www.ja-natuurlijk.com .<br />
Publicatie € 29,90<br />
de trio’s van twee winnaars van het<br />
Prinses Christina Concours, de jonge<br />
pianisten Floris Kappeyne en Sjors<br />
Segaar. De eerste had onder meer<br />
les van Peter Beets, de laatste neemt<br />
zangeres Liesbeth Kooymans mee,<br />
finaliste van het Nederlandse Vocalisten<br />
Concours. De intieme bodega<br />
‘Est Est Est’ aan het Wagenplein blijft<br />
jazz hoog in het vaandel houden.<br />
Deze week onder meer de vaste Gipsy<br />
Django Jazz Night (22 maart) waar je<br />
de diverse generaties van de Basilyfamilie<br />
uit hun bol kunt horen gaan,<br />
de dag erna pianist Maurits Roes voor<br />
een wat minder roekeloos optreden<br />
met jazz- en soulzangeres Bianca Netten.<br />
Op die 23ste maart ook de Haagse<br />
afsluiting van het Celebraçao-project<br />
van pianist Edgar van Asselt rond de<br />
Braziliaanse meesterpercussionist<br />
Robertinho Silva. In de Dr Anton<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
De natuur<br />
als vijand<br />
‘De mens is de natuur ontgroeid’,<br />
meent Eelco van der Lingen, samensteller<br />
van de tentoonstelling Badly<br />
Natured in Nest. Alles wat de natuur<br />
wil, is compost maken van de mens,<br />
om daar op te kunnen voortwoekeren.<br />
Die gedachte wordt aanschouwelijk<br />
gemaakt met een schilderij van Ronald<br />
Ophuis. Het stelt eenvoudig enkele<br />
bloeiende planten voor, maar het is<br />
wrang te weten dat in Srebrenica aan<br />
de plantengroei te herkennen is waar<br />
zich een massagraf bevindt. Een<br />
video van Jeroen Eisinga (een zwartwit<br />
film, gemaakt in 1994, zoals ook<br />
uit de oude camera blijkt) toont een<br />
meisje dat een woeste hond filmt. Met<br />
het schuim om de lippen springt hij<br />
dreigend tegen een hek. Een vervaarlijk<br />
monster, net als de haaien die<br />
Simon Schrikker in olieverf boetseert.<br />
Van enkele hier vertegenwoordigde<br />
kunstenaars wordt ook een werk in<br />
het Gem getoond. Op een spannende<br />
video van Roderick Hietbrink zie je<br />
hoe een grote eik met de wortels naar<br />
voren door de doorzon-kamer van een<br />
rijtjeshuis wordt getrokken, waarbij<br />
het keurig burgerlijke interieur in een<br />
totale puinhoop verandert. In het Gem<br />
is een video te zien van een man, die<br />
opgezette dieren terugzet in het bos.<br />
In het laatste werk lijkt de cultuur het<br />
te winnen van de natuur – maar dat te<br />
zeggen zou tegen de bedoeling van ‘Ja<br />
Natuurlijk’ in gaan. Maartje Korstanje<br />
laat in beide tentoonstellingen haar<br />
quasi-natuurlijke groeisels zien.<br />
In de natuur verwelken bloemen.<br />
Kunstbloemen doen dat niet, zo laat<br />
Simon Kentgens zien met twee op het<br />
eerste gezicht identieke boeketten.<br />
In de natuur pikken vogels een mooi<br />
beeld kapot. Maar Griet Dobbels maakt<br />
het er ook naar, door een uit vet en<br />
zaad gemaakte kopie van een mooi<br />
beeld uit Reims buiten te plaatsen.<br />
Badly Natured in Nest, De Constant<br />
Rebqueplein 20b www.nestruimte.nl . Discussie<br />
over ‘De moraal van de natuur’ met<br />
onder anderen Tinkebell op 25 april<br />
Side Shows<br />
Het Filmhuis sluit zich bij de manifestatie ‘Ja Natuurlijk’ aan<br />
met een internationaal filmfestival. Onder meer ‘Last call at<br />
the oasis’ over de dreiging van watertekort staat geprogrammeerd.<br />
Zie voor het volledige programma: www.moviesthatmatter.nl.<br />
Gemak opent half juni een tentoonstelling,<br />
waarin ‘eco-intelligentie’ centraal staat. Verschillende<br />
gasten zullen zich buigen over de rol die de kunst kan spelen<br />
in het debat over natuur en politiek. Zie: www.vrijeacademie.org/gemak.<br />
Ook Maurits van de Laar haakt aan bij ‘Ja<br />
Natuurlijk’ met de tentoonstelling ‘De menselijke natuur’.<br />
Schilderijen van Andrea Freckmann, Ophaert den Otter, Urs<br />
Pfannenmüller, knipsels van Ed Pien en rose oesterzwammen<br />
in het toilet aangebracht door Zeger Reyers. Galerie<br />
Maurits van de Laar, Herdersstraat 6 tot en met 14 april.<br />
Philipszaal. Zangsoliste is daar Lilian<br />
Vieira die vrijdag j.l. bij Prospero al<br />
het volle atrium van Social Studies<br />
met boter en suiker inpakte. Op zondagmiddag<br />
24 maart begint de serie<br />
Lazy Jazz Afternoon in The Penthouse,<br />
op de 24ste verdieping van<br />
Het Strijkijzer. Mijn hoogtevrees<br />
weerhoudt me ervan in de panoramische<br />
lift aldaar te stappen, maar<br />
ik mis dan wel gitarist Martien Oster<br />
(zoon van wijlen toneelleider Guus<br />
Oster) die er de Blue Note-gitaarstijl<br />
(Wes Montgomery) laat herleven.<br />
Tot slot het onvolprezen, zich steeds<br />
vernieuwende en zeer muziekmodebewuste<br />
New Cool Collective van<br />
saxofonist Benjamin Herman. Op 28<br />
maart. In het Paard.<br />
Bert Jansma
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
Tango Extremo in Regentenkamer<br />
Ook in Rusland<br />
klinkt de tango<br />
Door Bert Jansma<br />
Tien jaar geleden richtte violiste Tanya<br />
Schaap de groep Tango Extremo op. Ze<br />
was afgestudeerd op viool aan de conservatoria<br />
van Amsterdam en Rotterdam,<br />
ging verder in Argentinië bij Fernando<br />
Suarez Paz (eerste violist uit het orkest<br />
van Astor Piazzolla) en kwam terug met<br />
het idee voor een ensemble waarin ze de<br />
klassieke Argentijnse tango opende voor<br />
melodieën en materiaal uit andere culturen.<br />
Jazz-saxofonist Ben van den Dungen<br />
kreeg een solistenplaats (vooral op<br />
sopraansax), de chansons van Piaf en<br />
Brel werden in een Argentijnse jas gestoken<br />
en klassieke melodieën doorstonden<br />
de tango-toets. Sindsdien treedt het<br />
orkest veel internationaal op: van Groenland<br />
tot Botswana, van Zuid-Korea tot<br />
Uruguay. In 2009 was Tango Extremo<br />
het enige niet-Argentijnse tango-orkest<br />
op het prestigieuze ‘Buenos Aires Mundial’<br />
in Argentinië.<br />
Tanya Schaap: “Voor ons concert in De<br />
Regentenkamer putten we uit ons programma<br />
Tango Novo, maar we hebben<br />
bovendien een verrassing in petto. In no-<br />
In ‘Respiro Flamenco’ tonen vijf grote<br />
namen binnen de nieuwe generatie<br />
flamencodansers ieder hun eigen<br />
specialiteit: van heel verfijnd tot<br />
zigeunerrauw. Opmerkelijk genoeg<br />
wordt die laatste stijl het sterkst<br />
vertolkt door de enige niet-Spaanse<br />
danser van het vijftal: de Libanees-<br />
Nederlandse Manon van der Ham, in<br />
Spanje bekend onder haar artiestennaam<br />
Maria La Serrana.<br />
Door Astrid van Leeuwen<br />
Flamenco is de rode draad in haar leven.<br />
“Zonder flamenco zou ik ook niet zo’n<br />
prettig mens zijn”, zegt Manon van der<br />
Ham (38). “Ik ben te temperamentvol, te<br />
ongeduldig. Met flamenco heb ik dat leren<br />
kanaliseren. En: ik heb erdoor schoon<br />
schip weten te maken in het gevecht tussen<br />
mijn Libanese en Nederlandse achtergrond.<br />
Ik ben daarin rustiger geworden,<br />
flamenco heeft me een middel gegeven<br />
om te uiten hoe ik me op de grens<br />
van twee culturen voel”.<br />
Van der Ham werd als baby door een<br />
echtpaar uit Wassenaar, nu woonachtig<br />
in Den Haag, geadopteerd uit Libanon.<br />
“Mijn broertje, ook afkomstig uit Libanon,<br />
en ik deden erg ons best om zo Nederlands<br />
mogelijk te zijn, maar echt lukken<br />
wilde dat niet. Samen met de ‘afhaalchinees’<br />
waren we de enige buitenlands<br />
uitziende mensen in onze omgeving”.<br />
INgezONdeN MededeLINg<br />
toegang<br />
gratis<br />
vember zijn we in Rusland uitgenodigd<br />
voor concerten in Siberië, Moskou en St.<br />
Petersburg in het kader van het Rusland-<br />
Nederland jaar. We zijn bezig met een<br />
speciaal programma dat ‘Russia’ gaat heten<br />
en waarin we Russische tango’s spelen,<br />
want dat is daar een geliefd genre, en<br />
waarin we grote Russische melodieën<br />
gebruiken. Uit het Zwanenmeer bijvoorbeeld,<br />
en uit het tweede pianoconcert<br />
van Rachmaninoff. Naast de bekende<br />
Russische volksmelodieën als Ocie cornie<br />
(Zwarte ogen) in tango-bewerking.<br />
Ook daarvan zullen we in De Regentenkamer<br />
iets laten horen”.<br />
Wisselwerking<br />
De laatste cd van Tango Extremo<br />
(Toujours bizarre!) geeft een erg mooi<br />
beeld van hoe die muzikale wisselwerking<br />
uitpakt. Wat de chansons betreft,<br />
staat er een ontroerende versie van Brels<br />
‘Chanson des vieux amants’ op, pianist<br />
Rob van Kreeveld brengt zijn voor Paul<br />
van Vliet geschreven ‘hit’ ‘Meisjes van<br />
13’ in, speelt een intro voor Beethovens<br />
Allegretto, Nino Rota’s ‘Amacord’ prijkt<br />
er naast ‘Fool on the hill’ van Lennon &<br />
Pas toen Van der Ham met haar ouders op<br />
vakantie in Spanje kennismaakte met de<br />
flamenco, herkende ze iets van zichzelf<br />
en haar achtergrond. “Die woeste blikken,<br />
dat temperament, dat hadden mijn<br />
broer en ik ook”.<br />
In 1999, op haar vierentwintigste, vertrok<br />
Van der Ham naar Sevilla en ze is er,<br />
anders dan ze aanvankelijk het plan was,<br />
niet meer weggegaan. “Ik had het enorme<br />
geluk dat ik al heel snel via een colle-<br />
residentie kamerkoor<br />
residentie bachorkest<br />
Jos Vermunt – dirigent<br />
McCartney. En natuurlijk is er ‘Libertango’<br />
van Piazolla. Tanya Schaaps ‘Tango<br />
Extremo’ heeft een ideale bezetting voor<br />
deze bijzondere ‘cross over’ die nooit een<br />
simpele ‘gimmick’ is, maar steeds muzikaal<br />
mooi doorwrochte avonturen oplevert.<br />
Op accordeon en de Russische Bayan<br />
(‘knoppen accordeon’) speelt de in<br />
Moldavië geboren Oleg Fateev, op bas<br />
Marc van Rooij die ooit Toon Hermans<br />
en Mini & Maxi begeleidde. Pianist Rob<br />
van Kreeveld is een hoofdstuk apart. Een<br />
uitmuntende jazzpianist die zowel bop<br />
als ‘funky’ kan spelen, maar hier de grote<br />
romanticus aan de toetsen die speelt<br />
alsof hij zijn hele leven in Buenos Aires<br />
heeft doorgebracht. En saxofonist Ben<br />
van den Dungen – befaamd om zijn samenwerking<br />
met trompettist Jarmo<br />
Hoogendijk in het hipste en meest dynamische<br />
jazzquintet uit de recente jazzgeschiedenis<br />
– gaat op sopraansax een poëtische<br />
relatie aan met de verleidelijke viool<br />
van leidster Tanya Schaap.<br />
Tango Extremo: Regentenkamer 22 maart,<br />
20.00 uur, www.tangoextremo.com;<br />
www.jwajazz.nl<br />
gadanseres in contact kwam met de beroemde<br />
zigeunerfamilie Los Farrucos”.<br />
Voor ze het goed en wel doorhad, was ze<br />
één van de slechts drie leerlingen van de<br />
jongste familietelg, Farruquito, algemeen<br />
beschouwd als één van de grootste<br />
dansers van Spanje vanwege de unieke<br />
wijze waarop hij woestheid en verstilling<br />
combineert. “Farruquito heeft me<br />
geleerd te dansen als een jager. Eerst sta<br />
je stil, observeer je slechts, en dan in één<br />
j.s. bachCantatedienst<br />
Johannes-Passion<br />
zondag 24 maart 2013<br />
10.30 uur<br />
Kloosterkerk<br />
Den Haag<br />
keer sla je toe, explodeer je”.<br />
Inmiddels is La Serrana – ze heeft haar<br />
Nederlandse naam met een kwinkslag<br />
vertaald – zelf een veelgevraagd docent,<br />
runt ze een eigen flamencotableau in<br />
Salteras, even buiten Sevilla, waar de top<br />
van de flamencowereld optreedt, en produceert<br />
ze haar eigen voorstellingen:<br />
‘Respiro Flamenco’ is al weer haar zevende<br />
productie.<br />
“Het is een voorstelling waar de danslust<br />
van afspat”, zegt Van der Ham. “We zijn<br />
alle vijf eind twintig, in de dertig – binnen<br />
de flamenco is dat jong – en hebben,<br />
samen met bekende zangers en gitaristen,<br />
met een enorme geestdrift aan deze<br />
voorstelling gewerkt”.<br />
Bewust is Van der Ham op zoek gegaan<br />
naar dansers met ieder een heel eigen<br />
stijl. “We doen ook een groepsstuk, maar<br />
dat was nog een hele heisa. We zijn ieder<br />
gewend om als solist op te treden, niet<br />
binnen een groep, dus besloten we al<br />
snel om, ook binnen de groepsdans,<br />
vooral maar onze eigen ‘taal te spreken’ ”.<br />
Zigeunerafkomst<br />
Zo is bijvoorbeeld de ‘taal’ van de Catalaanse<br />
Ana Morales, die een balletopleiding<br />
combineerde met flamencolessen,<br />
heel verfijnd. “Haar dansen is bijna een<br />
zoektocht naar wat nog nét wel en nét<br />
niet meer flamenco is”. Andalusiër Antonio<br />
Molina ‘El Choro’, de tweede danser,<br />
heeft, zegt Van der Ham, in zijn armbe-<br />
[bwv 245 ]<br />
Stefanie True – sopraan<br />
Andrew Hallock – alt<br />
Danïel van Kessel – tenor<br />
Karel Ludvik – bas<br />
ds. Rienk Lanooy – voorganger<br />
www.kloosterkerk.nl<br />
www.bachensembles.nl<br />
CULTUURFoto: Annemiek Rooymans<br />
Tanya Schaap: ‘Voor ons concert in De Regentenkamer putten we uit ons<br />
programma Tango Novo, maar we hebben bovendien een verrassing in<br />
petto’. > Foto: PR<br />
wegingen een vergelijkbare verfijning.<br />
“Maar zijn enorme ritmiek verraadt zijn<br />
zigeunerafkomst. Hij is een ware ritmetovenaar”.<br />
Zelf staat Van der Ham –<br />
niet alleen door haar opleiding bij Farruquito,<br />
maar zeker ook door haar eigen<br />
inborst – opmerkelijk genoeg het dichtst<br />
bij de zigeunerstijl. “Mijn dansen is rauw,<br />
bot, onafgewerkt. Je was al ‘Farruquita’<br />
voordat je bij Los Farrucos terechtkwam,<br />
zei een kenner ooit”. En dat valt op in<br />
Spanje. “Er zijn onder de huidige dansersgeneratie<br />
niet heel veel vrouwen die<br />
nog de pure zigeunerstijl vertolken, er<br />
wordt op het ogenblik erg veel geëxperimenteerd<br />
met andere stijlen”.<br />
Maar merken de vier andere dansers dan<br />
aan niets dat Van der Ham geen Spaanse<br />
is? “Jawel, hoor”, zegt ze lachend. “In de<br />
organisatie ben ik heel Nederlands. Bij<br />
het samenstellen van deze voorstelling<br />
heb ik alles – de opbouw van de show, de<br />
informatie over de tournee – steeds keurig<br />
op papier gezet. Rafael, een van de andere<br />
dansers, zei: ‘Goh, ik heb bij al mijn<br />
optredens nog nooit een papier onder<br />
ogen gekregen’. Gelukkig voegde hij<br />
eraan toe: ‘Maar handig is het wel’ ”.<br />
‘Respiro Flamenco’ met dansers Maria La Serrana,<br />
Ana Morales, Antonio Molina ‘El Choro’,<br />
Rafael Campallo en David Pérez, gitaristen en<br />
zangers, onder wie de wereldberoemde Juan<br />
José Amador: zaterdagavond in het Lucent<br />
Danstheater. Voor info: www.ldt.nl
18>sport<br />
André<br />
De twaalfde<br />
man elimineren<br />
De clubgrensrechter is onze<br />
twaalfde man. Hij is de man die<br />
redding brengt als er een keer<br />
iemand traag is of gewoon staat<br />
te slapen. Dan gaat de vlag omhoog<br />
en redt hij ons team. Soms<br />
is de fraude zo overduidelijk, dat<br />
de scheidsrechter er niet intrapt.<br />
Trapt de scheidsrechter er vaak<br />
in dan gaan de supporters van de<br />
tegenstander ageren. Doorziet hij<br />
de ziekelijke fraude vaak dan gaan<br />
wij ageren. Ik kan u verzekeren,<br />
daar is geen woord Chinees bij.<br />
Het is een ergernis die ik al jaren<br />
met mij meedraag en die ook al<br />
jaren de amateur voetbalsport een<br />
slechte naam bezorgt. Een aantal<br />
maanden geleden actueel geworden,<br />
doordat de grensrechter van<br />
een Noord-Hollands voetbalclubje<br />
slachtoffer werd en zelfs overleed.<br />
De daders blijven voorlopig<br />
vastzitten, was het nieuws vorige<br />
week.<br />
Ik vind dat wij als voetbalclubs<br />
vooral zelf verantwoordelijk zijn.<br />
Wie gaat in de club eens aan de<br />
coaches en de goed willende vaders<br />
uitleggen wat de taak van een<br />
grensrechter nu werkelijk is. We<br />
begrijpen dat het gaat om inworpen<br />
en vooral het signaleren van<br />
buitenspel. Maar wie denkt dat<br />
in de ogen van de meeste clubleden<br />
dat de hoofdtaak is, heeft het<br />
ernstig mis. Bij de twaalfde man<br />
groeien in mijn beleving de wortels<br />
van het kwaad. De ellende<br />
groeit snel. Wij hebben zelf een<br />
monster gecreëerd.<br />
Beste clubmensen, hier ligt voor<br />
u een taak. Een grensrechter is<br />
geen twaalfde man, maar iemand<br />
die de scheidsrechter assisteert<br />
om de wedstrijd in goede banen<br />
te leiden. Vroeger had men geen<br />
scheidsrechter, laat staan een<br />
grensrechter nodig. De spelers<br />
regelden het allemaal zelf in het<br />
veld en pas als men er diep in de<br />
tweede helft een keer niet uitkwam,<br />
stopte men en keek naar<br />
de zijlijn. Daar sprak de arbiter<br />
recht vanuit een stoel en de heren<br />
accepteerden zijn oordeel. De<br />
doelstelling was dat de wedstrijd<br />
een eerlijk verloop had. De doelstelling<br />
van de meeste clubgrensrechters<br />
is een totaal andere.<br />
Natuurlijk heb ik geen goed woord<br />
over voor het gedrag van spelers<br />
die grensrechters belagen. Ik vel<br />
ook geen oordeel over het slachtoffer<br />
en zelfs niet over de daders<br />
die bij deze tragedie betrokken<br />
zijn geweest. De wortel ligt bij<br />
onze sportbeleving die is ontaard<br />
in de creatie van de twaalfde man.<br />
Echt, de verantwoordelijkheid ligt<br />
bij ons. Elimineren die twaalfde<br />
man en accepteren dat verliezen<br />
ook bij sport hoort.<br />
André Wetzel<br />
oud-voetballer en trainer<br />
Precies 100 jaar terug gebeurde er op<br />
24 maart een voetbalwonder. Toen<br />
won het Nederlands elftal voor het<br />
eerst van het onaantastbare<br />
Engeland. Het gebeurde op Haagse<br />
bodem. Extra aardig was dat dit zich<br />
voltrok met een sterke Haagse<br />
spelersinbreng: Dé en Tonny Kessler<br />
(HVV), Leo Bosschart (Quick) en Joop<br />
Boutmy (HBS). En dan was er nog de<br />
beroemde Haagse sportjournalist Ad<br />
van Emmenes, die als jochie ooggetuige<br />
van het Wonder was en daar<br />
de rest van zijn leven niet over<br />
uitgepraat raakte.<br />
Door Martin van Zaanen<br />
Het is 24 maart 1913, Tweede Paasdag,<br />
negen uur ’s ochtends. De hekken van<br />
Houtrust gaan pas om elf uur open en de<br />
aftrap staat drieëenhalf uur daarna gepland,<br />
maar er is al een groep toeschouwers<br />
voor de hoofdingang. Naast de<br />
klassieke houten tribune staan noodtribunes,<br />
waardoor op het terrein waar<br />
normaal HBS speelt, een recordambiance<br />
van 16.000 bezoekers mogelijk is.<br />
Uiteindelijk moeten duizenden mensen<br />
teleurgesteld buiten blijven, al vinden<br />
sommigen van hen een plekje op de<br />
daken van de vrachtwagens op de Sportlaan.<br />
De Haagsche Courant schrijft over de<br />
opvallende drukte: “Het is één golvende<br />
menschenzee die restaurants opzocht<br />
om den inwendigen mensch te<br />
versterken alvorens naar het terrein<br />
van de strijd te gaan”. Opvallend is dat<br />
veel mensen van buiten de stad naar<br />
Den Haag zijn gekomen, dat destijds<br />
200.000 inwoners telde. Niet alleen<br />
zijn er veel voetbalfans, ook zien we<br />
langs de Houtrustweg volop handige<br />
jongens die wat geld aan de toeschouwers<br />
willen verdienen. Zo is volgens de<br />
chocoladehandelaar de Arnhemse keeper<br />
Just Göbel (de Edwin van der Sar van<br />
zijn tijd) verzot op chocolade, kan spil<br />
(spelmaker) Bok de Korver aldus een<br />
aanbieder in bananen geen genoeg van<br />
bananen krijgen, terwijl de sinaasappelverkoper<br />
stellig beweert dat de bij leven<br />
al legendarische Engelse aanvoerder<br />
Vivian Woodward aan de lopende<br />
band sinaasappels eet.<br />
Zes keer was het Nederlands elftal voorafgaand<br />
aan dit duel tegen ‘The Gentlemen’<br />
in het strijdperk getreden. Alle<br />
malen werd verloren, het totale doelsaldo<br />
bedroeg 38-4. Eén keer, in Darlington,<br />
resulteerde de ontmoeting in een<br />
smadelijke 12-2 nederlaag. Ondanks<br />
deze voortekenen hangt er iets van optimisme<br />
in de lucht. Om half drie komen<br />
Onze Jongens het veld op. Van een<br />
warming-up heeft nog niemand gehoord,<br />
toch verstrijkt er wat tijd voordat<br />
Hollands aanvoerder Bok de Korver<br />
voor zijn dertigste interland is gehuldigd.<br />
Waar het aan ligt, kan niemand de<br />
vinger opleggen, maar vanaf het eerste<br />
fluitsignaal toont het Nederlands elftal<br />
geen ontzag voor de prominente gasten<br />
en dringt de Britten terug. De 1-0 in de<br />
vierde minuut door Sparta-stormram<br />
Huug de Groot is de eerste keer ooit dat<br />
‘we’ tegen de Engelsen op voorsprong<br />
komen.<br />
In ‘De Sport’ meldt JC Fränkel over dat<br />
doelpunt: “Er breekt een enthousiasme<br />
los, zóó geweldig, zóó intens en zóó<br />
groots als wij nog nimmer aanschouwden.<br />
Het is geen geloei of gebrul, het is<br />
een krater die in al zijn hevigheid losbarst<br />
en de opgekropte smaad van<br />
zooveel jaren uitbraakt”. En: “Door den<br />
geweldigen luchtdruk van deze spontane<br />
uitbarsting ontlasten de verzadigde<br />
wolken zich en stroomt de regen gedurende<br />
een tiental minuten neder”.<br />
Het is de voortreffelijke Vivian Woodward<br />
die in de 26 ste minuut gelijk maakt,<br />
maar in de tweede helft scoort De Groot<br />
uit een vrije trap 2-1, en omdat onze internationals,<br />
met de onpasseerbare<br />
doelman Göbel in een hoofdrol, allen<br />
boven zichzelf uitstijgen, is dat tevens<br />
de einduitslag. Dat het Nederlands elftal<br />
in haar 36ste interland de Britten, de<br />
uitvinders van het spel, verslaat, is een<br />
regelrecht wonder.<br />
In de ‘Revue der Sporten’ schrijft journalist<br />
Leo Lauer: “Hoera! Hoera! Hoera!<br />
Laat ik er dat eerst uitgooien. Het lucht<br />
wat op. Ik heb gedanst, gehost, gecancaneerd,<br />
gezongen en gejubeld – het wil<br />
maar niet stil worden daarbinnen. Maar<br />
het is me ook een dag geweest! De leermeesters<br />
geslagen, de Engelsen geklopt,<br />
rood-wit-blauw boven, Holland<br />
aan de top! Lezer, lezer, geloof je het zelf<br />
wel recht? Het is alles zo dromerig nu,<br />
zo onreëel, zo wazig, elf withemden, elf<br />
oranje jerseys, tribunes vol lijfgewriemel,<br />
muziek, gejuich, het einde een zegekreet<br />
uit duizenden kelen, een triomfdans,<br />
een sprookje van geestdrift,<br />
los van alles zijn, een sprookje van menselijkheid,<br />
het mooiste. Waarheid, heerlijke<br />
waarheid: er zijn weer jongens van<br />
Jan de Wit!”<br />
Schoudervullingen<br />
Één van de dingen die deze sensatie<br />
voor de Haagse sportliefhebber extra<br />
aardig maakte, was de aanzienlijke<br />
plaatselijke inbreng. Zo vormde tegen<br />
Engeland Dé Kessler samen met Tonny<br />
het eerste broederpaar in Oranje. Voor<br />
linksbuiten Dé was het zijn zevende interland,<br />
voor linkshalf Tonny de derde.<br />
Tevens zijn laatste. Strompelend haalde<br />
hij vanwege een enkelblessure het einde.<br />
Van die enkel bleef hij vervolgens altijd<br />
last houden. Goed voetballende<br />
Kesslers, je had er in totaal zes, allemaal<br />
van HVV. Dat was niets minder dan de<br />
eerste topclub van Nederland (tien<br />
maal landskampioen en ze maten zich<br />
in De Diepput dezelfde, van zelfvertrouwen<br />
overlopende, houding aan<br />
waar Ajax vandaag de dag even geliefd<br />
en gehaat om is). Ook Dé & Tonny’s neven<br />
Boelie & Dolf waren international<br />
en speelden voor HVV.<br />
Van hen was Dé de beste. Hem werden<br />
bijna bovennatuurlijke kwaliteiten toegedicht.<br />
Saint Dé, werd hij genoemd. Dé<br />
was meester in de rechten, maar ging<br />
toen hij getrouwd was, kunstgeschiedenis<br />
studeren. Een bescheiden man,<br />
die ook uitstekend kon tennissen en<br />
cricketen. Logisch trouwens dat Dé Dé<br />
werd genoemd – een stuk makkelijker<br />
dan zijn volledige benaming Mr. Dr. Johann<br />
Heinrich Hermann Kessler. Vanaf<br />
zijn achttiende stond hij in Oranje. Een<br />
speler van uitzonderlijke klasse, een<br />
topscorer die zijn medespelers in zijn<br />
enthousiasme wist mee te slepen. De<br />
stylist kwam tussen 1909 en 1922 tot 21<br />
interlands, waarin hij negen keer scoorde<br />
en zes keer aanvoerder was.<br />
Broer Tonny trouwde vier keer, dat was<br />
een glamourboy, een charmeur van jewelste.<br />
Voor zijn zwoele stem smolten<br />
alle vrouwen. Statig voorkomen,<br />
woordkunstenaar, ook op papier. Een<br />
ijdeltuit met een voorliefde voor uniformen<br />
en kostuums. Een beer van een<br />
kerel, die schoudervullingen droeg om<br />
nóg breder te lijken. Op het veld had<br />
Tonny veel inzicht. Van minder inzicht<br />
getuigde zijn latere beslissing buiten<br />
het veld om zich aan te sluiten bij de<br />
NSB. Hij werd zelfs adjudant van Anton<br />
Mussert. Dit terwijl zijn broer Dé onderduikers<br />
in huis had. Fascinerend<br />
type, die Tonny. Toen hij na de Oorlog in<br />
de cel zat, werd hij door zijn bewakers<br />
op handen gedragen. Ooit maakte een<br />
tegenstander een overtreding op hem.<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
Een eeuw geleden versloeg Oranje op Houtrust voor het eerst Engeland<br />
‘Alles is zo dromerig nu, zo onreëel,<br />
een sprookje van geestdrift’<br />
Het Nederlands elftal voor de interland tegen Engeland. > Foto: KNVB Fotocollectie<br />
’Dé Kessler<br />
werden<br />
bovennatuurlijke<br />
kwaliteiten<br />
toegedicht’<br />
Na de wedstrijd kwam de speler zich<br />
verontschuldigen. Tonny Kessler keek<br />
hem aan en zei: ‘U kunt gaan’. Overigens<br />
was de vader van Tonny & Dé de oprichter<br />
van de bekende Kessler Stichting<br />
voor daklozen.<br />
Krachtdadig<br />
Wat betreft overige Haagse inbreng bij<br />
Het Wonder Van Houtrust, was er<br />
rechtshalf Leo Bosschart. Technisch en<br />
tactisch blonk de speler van Quick niet<br />
uit, maar wat was hij volhardend. Atletisch,<br />
jongensachtig enthousiast. Bij De<br />
Haantjes speelde hij eerst in lagere elftallen,<br />
en pas in 1909, nadat hij bij een<br />
trip van Quick door Engeland als spil<br />
was geprobeerd, kreeg hij een vaste<br />
plaats in het eerste. Drie maanden daarna<br />
was hij international. De man was zo<br />
compleet als een Zwitsers zakmes, in de<br />
geschiedenis van het voetbal was Bosschart<br />
één van de eerste echte allrounders.<br />
Later zou hij ons land vertegenwoordigen<br />
op de Olympische Zomerspelen<br />
van 1920 in Antwerpen, waar<br />
Holland brons in de wacht sleepte.<br />
Tenslotte rechtshalf Joop Boutmy, die<br />
10 interlands (één doelpunt) speelde,<br />
tussen 1912 en 1914. Joop was een stevige<br />
jongen, die bekend stond als een<br />
krachtdadige, soms iets te fanatieke,<br />
voetballer. Op de Olympische Spelen<br />
van 1912 verving hij Bok de Korver.<br />
Kort na zijn laatste interland in 1914<br />
vertrok Boutmy naar Nederlands-Indië,<br />
als veertiger keerde hij nog eens terug in<br />
Quick 1.<br />
Naast de Haagse locatie en vier Haagse<br />
spelers die een aanzienlijke bijdrage<br />
hadden geleverd aan dit onvoorstelbare<br />
succes van het Nederlands elftal, was er<br />
nog een plaatselijke factor in de persoon<br />
van de beroemde sportjournalist Ir. Ad<br />
van Emmenes, de vader van televisiepresentatrice<br />
Viola Holt. Die was als jochie<br />
– Van Emmenes woonde op de<br />
Sportlaan, twee minuten lopen van het<br />
complex – ooggetuige van het mirakel<br />
en schreef er later veelvuldig over. In<br />
zijn klassieker Neerlands Voetbalglorie<br />
lezen we: “Op Houtrust stierf een legende:<br />
de legende van Albions onoverwinnelijkheid<br />
op het voetbalveld”.
Vrijdag 22 maart 2013 > Den Haag Centraal<br />
Stadsgesprekken<br />
over Spuiforum<br />
Onder de klinkende titel<br />
‘Spuiforum?krankjorum!’ houden<br />
critici van het nieuwe cultuurpaleis<br />
een drietal debatten in Pulchri.<br />
Voorstanders zijn ook welkom.<br />
Door Annerieke Simeone<br />
Even leek de discussie over het Spuiforum<br />
te zijn verstomd, maar nu staan alweer<br />
drie stadsgesprekken over het cultuurpaleis<br />
op de agenda. Voor- en tegenstanders<br />
zijn uitgenodigd hun mening<br />
te geven over het nog te bouwen theater.<br />
“We willen de belangstelling levendig<br />
houden”, zegt Joop ten Velde. De strijd is<br />
volgens de architect en voormalig PvdAgemeenteraadslid<br />
van Den Haag nog<br />
lang niet gestreden. Begin augustus, als<br />
wethouder Norder (PvdA, Stadsontwikkeling)<br />
het voorlopig ontwerp en de begroting<br />
aan de gemeenteraad presenteert,<br />
zal de raad een definitief besluit<br />
juridisch<br />
Duurzaam<br />
werken<br />
Op mijn kantoor heeft zich een grote<br />
verandering voorgedaan in 2013.<br />
Wij zijn overgestapt op Het Nieuwe<br />
Werken. Toen ik daarover voor het<br />
eerst hoorde, dacht ik dat het een<br />
grapje was, voortgekomen uit een<br />
bekende reclame voor instant soepjes.<br />
Kortom, een hoop geblaat, maar<br />
weinig wol en de zoveelste reden om<br />
een marketingboek in de schappen te<br />
kunnen dumpen.<br />
Toen ik vervolgens een bedrijf bezocht<br />
waar deze manier van werken<br />
al was ingevoerd, begon ik er anders<br />
nemen. Maar tot die tijd valt nog heel<br />
wat te lobbyen, zo menen de initiatiefnemers<br />
van ‘Spuiforum? krankjorum!’<br />
Tijdens het eerste gratis debat wordt besproken<br />
of juist het concentreren en<br />
combineren van cultuur gewenst is voor<br />
de stad of dat wellicht een spreiding van<br />
deze voorzieningen beter is. Gasten<br />
Christiaan Weijts, (schrijver en freelance<br />
journalist van het NRC), Olof van<br />
Winden (directeur TodaysArt) en Frits<br />
Duparc (voormalig directeur van het<br />
Mauritshuis) laten hun licht schijnen<br />
over deze vraag. Tijdens het tweede gesprek,<br />
op 18 april, staat het Havenkwartier<br />
centraal. Dan mag het publiek zijn<br />
mening geven over ‘hoe het komt dat<br />
het Havenkwartier zo wezenloos is geworden<br />
en waar de kansen liggen voor<br />
een rijk Theaterkwartier?’<br />
Het Koninklijk Conservatorium is het<br />
laatste onderwerp van deze reeks. Op 14<br />
mei wordt gesproken over wat de ideale<br />
over te denken. Vooral de tevredenheid<br />
van de Nieuwe Werkers stimuleerde<br />
mij. Het meest opvallend vond<br />
ik de grote vrijheid die werknemers<br />
van hun bazen krijgen, en daarmee<br />
een bijna grenzeloos vertrouwen.<br />
Omdat ik veel arbeidsconflicten behandel,<br />
zag ik deze ontwikkeling<br />
als een vorm van de kat op het spek<br />
binden.<br />
Door de komst van de slimfoon, maar<br />
vooral de tabletcomputer, is werken<br />
tegenwoordig overal mogelijk. Omdat<br />
niemand meer brieven verstuurt,<br />
maar mails, zijn vaste kantooruren<br />
leer-, werk- en leefomgeving is voor een<br />
getalenteerde student. Volgens Peter<br />
Drijver, collega-architect en mede-organisator<br />
van Spuiforum?krankjorum! is<br />
voor deze drie thema’s gekozen, omdat ze<br />
‘nog niet eerder de revue zijn gepasseerd<br />
in de gemeenteraad’. Drijver die al een<br />
blik op de aanmeldingslijst voor het eerste<br />
debat heeft geworpen, denkt dat het<br />
een levendige avond kan worden. Ook<br />
voorstanders van het Spuiforum zijn 26<br />
maart volgens hem aanwezig. Politici<br />
hebben zich vooralsnog niet ingeschreven,<br />
maar die kunnen de resultaten teruglezen.<br />
Want de nieuwe scenario’s<br />
worden gebundeld en op 22 juni op het<br />
Spuiplein aan de gemeenteraadsleden<br />
uitgedeeld.<br />
stadsgesprekken, 26 maart, 18 april en 14<br />
mei, pulchri, Lange voorhout 15, 20.00 uur.<br />
aanmelden via:<br />
info@spuiforum-krankjorum.nl<br />
Mister and Mississippi en<br />
Skip & Die op LIFE I LIVE<br />
Het LIFE I LIVE Festival heeft deze week nieuwe namen aan het programma toegevoegd. Zo zullen onder meer de<br />
Nederlandse folkband Mister and Mississippi, The Horse Company, Skip & Die, De Kraaien, The Reverend Peyton’s<br />
Big Damn Band (USA), Piñata en singer songwriter Stefan Schill acte de présence geven in het centrum van Den<br />
Haag. Mister and Mississippi, ontstaan op de Herman Brood Academie is volgens de organisatie in een korte tijd<br />
uitgegroeid tot één van de parels van het huidige Nederlandse muzieklandschap. De formatie Skip & Die brengt<br />
de nodige ‘afrobeat/dubstep/samba/hiphop’ op één van de zeven buitenpodia. LIFE I LIVE FESTIVAL, maandag 29<br />
april, 19.00 tot 01.00 uur, entree: gratis, binnenstad Den Haag: o.a. Spuiplein, De Plaats, Grote Markt, Noordeinde,<br />
Kerkplein, Wijnhaven, www.lifeilive.nl > Foto: Alexander Dahms<br />
aan het verdwijnen. Mensen die<br />
de ochtendspits willen vermijden,<br />
schuiven na hun ontbijt aan de laptop<br />
en beantwoorden vast de eerste mails<br />
van die dag. Ze rijden dan op een rustiger<br />
moment naar kantoor en dat<br />
scheelt per dag al gauw een uur. In die<br />
tijd wordt gewerkt, en niet in de file<br />
gezeten. Dat kan voor een bedrijf veel<br />
winst opleveren. En het fileprobleem<br />
wordt opgelost zonder publieke kosten.<br />
Het klinkt te mooi om waar te<br />
zijn, maar is in volle gang.<br />
Het ouderwetse kantoor verandert<br />
in een plek die rekening houdt met<br />
de gebruiker. Zo zijn er speciale stilteruimtes<br />
voor werkers die niet gestoord<br />
willen worden tijdens een klus<br />
waarvoor ze geconcentreerd moeten<br />
zijn, maar ook sociale plekken waar<br />
informeel overleg kan plaatsvinden.<br />
Er zijn ‘telefooncellen’ gemaakt<br />
van vilt, waar je met je mobieltje in<br />
kan stappen en het gespreksgeluid<br />
stadsgroen<br />
Serieus<br />
Er zijn geen heilige huisjes meer in<br />
onze almaar ondoorzichtiger wordende<br />
samenleving. Of het nu om voedselbereiding,<br />
de zorg voor zwakkeren<br />
en zieken, het voorschrijven van<br />
medicijnen of om het gebruik van<br />
giftige middelen gaat, we marchanderen<br />
wat af.<br />
Neem het sproeien van een middeltje<br />
tegen onkruid. Actueel, want brandnetel,<br />
kruiskruid, kweek en herderstasje<br />
tieren immers al weer welig tussen<br />
de tegels van ons terras. We kopen<br />
een vriendelijk ogend groen flaconnetje<br />
dat Ecostyle, Clear-Up, RoundUp<br />
Ready, Luxan Killer of Ultra Herbicide<br />
heet. En we denken dat het goed is. Er<br />
staat immers ‘Eco’ op. ‘Voordelig. Effectief.<br />
Spaart het milieu’. En daar krijgen<br />
wij een gerust gemoed van.<br />
Het middel is een contactherbicide.<br />
Om onkruid om zeep te helpen moet<br />
het spul nauwkeurig op de bladeren<br />
van de te vernietigen plant worden<br />
aangebracht. Via de huidmondjes<br />
wordt het naar de wortels getransporteerd,<br />
waarna de plant doodgaat.<br />
Iedere plant, want het middel is niet<br />
selectief. Het kan nog geen paardenbloem<br />
van een rododendron onderscheiden.<br />
Het glyfosaat dat voor de vernietiging<br />
van de plantencellen zorgt, heeft op<br />
zich geen hoge acute toxiciteit, ook<br />
niet voor bijen, vogels of zoogdieren.<br />
Het zijn de toegevoegde oplosmid-<br />
gedempt wordt. Ook zijn er loveseatachtige<br />
stoelen die je tegenover elkaar<br />
kunt zetten, zodat je overleg kan<br />
voeren zonder dat je anderen hindert,<br />
of andersom. Heel innoverend, maar<br />
vooral speels en plezierig. En dat laatste<br />
zorgt ervoor dat mensen die aan<br />
het Nieuwe Werken doen, niet terug<br />
verlangen naar de oude tijd van de fotolijstjes<br />
op het eigen buro, steeds dezelfde<br />
collega tegenover je en enorme<br />
bergen papier op het buro.<br />
Het ouderwetse<br />
kantoor verandert in<br />
een plek die rekening<br />
houdt met de gebruiker<br />
varia Meer columns en een boek op<br />
www.wendyhendriksen.nl<br />
Tip: Het middel werkt niet tegen mossen. Het mag niet langs slootkanten<br />
worden gebruikt. Zorg ervoor dat het goedje niet op je handen of tuinhandschoenen<br />
terechtkomt. Je zou eens in je ogen moeten wrijven.<br />
Die bergen papier verdwijnen bovendien<br />
als sneeuw voor de zon, omdat<br />
alle post wordt ingescand en dossiers<br />
te raadplegen zijn via de PC of de tablet,<br />
ook thuis. Het Nieuwe Werken<br />
is duurzamer.<br />
Zijn er ook nadelen aan deze manier<br />
van werken? Het is even wennen<br />
voor mensen die, zoals ik, al bijna<br />
hun hele leven op een andere manier<br />
bezig zijn geweest. De jonge generatie<br />
went er (zoals altijd) heel snel aan<br />
en stimuleert de ouderen hen te imiteren.<br />
Iets nieuws leren is moeilijk<br />
voor sommige mensen, maar het gros<br />
vindt het boeiend en pakt het relatief<br />
makkelijk op. Voor de zwaardere gevallen<br />
wordt een ‘veranderingspsycholoog’<br />
ingezet. Op zo’n moment<br />
komen de beelden van die soepreclame<br />
bij mij toch wel weer boven.<br />
Michael van Basten Batenburg<br />
Delissen Martens advocaten<br />
www.delissenmartens.nl
20>society<br />
‘Komt u voor de vespers?’<br />
De godsdienst is een goede zaak en geeft<br />
het ‘menschdom’ veel vermaak. Met<br />
die woorden van Multatuli besloten we<br />
naar de Kloosterkerk te gaan. Want daar<br />
begon de Boekenweek met het boek<br />
der boeken, met de beroemde predikant<br />
Nico ter Linden, met experimenten<br />
(die waren expliciet aangekondigd)<br />
en dat alles zou in het teken staan van<br />
het Boekenweekthema van Gouden<br />
Tijden, Zwarte Bladzijden. Daar kan je<br />
veel mee, bijbelgewijs. Dus we schoven<br />
alle uitnodigingen terzijde en probeerden<br />
niet meer aan Sint Patricksday te<br />
denken, waar we met de Ieren vast veel<br />
geluk hadden ervaren. Op naar de Kloosterkerk!<br />
Bij de ingang stonden twee beschaafde<br />
mensen die ons vriendelijk aankeken.<br />
“Komt u voor de vespers?”, vroegen ze.<br />
We zeiden: “Nee, natuurlijk niet”, dit<br />
indachtig onze hoop op een workshop<br />
Sodom en Gomorra plus de verwachte<br />
glamour die de Amsterdamse dominee<br />
meebracht. Maar in dezelfde seconde<br />
begrepen we dat dit ‘the total event’ was.<br />
Dus zo kwam het, dat we even later in<br />
een hoekje van de kerk zaten, te midden<br />
van de gelovigen, op een keihard bankje<br />
dat acute rugpijn veroorzaakte. Er heerste<br />
een serene stilte. Het champagne-gehalte<br />
van deze middag was minus zes.<br />
Dominee Margreet Klokke begon met<br />
‘zo kun je de bijbel ook lezen’, en dan<br />
somde ze steeds heel wat ellende eruit<br />
op. Daarna kwam dominee Rienk<br />
Lanooy die de positieve kanten ervan<br />
noemde. Daarbij werden kunstzinnige<br />
beelden op een projectiescherm<br />
gebeamerd. Voor protestanten was deze<br />
aanpak al krankzinnig frivool, daar deed<br />
het psalmenzingen tussendoor niks<br />
aan af. Wel misten we op dat moment<br />
duidelijke dogma’s. Dat enerzijds-anderzijds,<br />
wat hebben we daaraan, niks.<br />
Je bent toch niet in de kerk om zelf na te<br />
denken?<br />
Toen kwam de Amsterdammer. U kent<br />
hem van de zesdelige bestseller-reeks<br />
‘Het verhaal gaat’, waarin hij de bijbel<br />
navertelt. U kent hem van het hof van<br />
Oranje, hij heeft het huwelijk van prins<br />
Maurits destijds ingezegend, u kent hem<br />
van de tv, de kranten, en ja, waar eigenlijk<br />
niet van? Hij werd dan ook niet aangekondigd.<br />
Opvallend bescheiden trad<br />
hij met zijn eigen boek voor de lessenaar.<br />
Daaruit zou hij gaan voorlezen. Niet<br />
uit de bijbel zelf, want ten eerste moest<br />
de middag experimenteel zijn en ten<br />
tweede, zijn versie was beter, alleen verkocht<br />
deze bijbel 2.0 nog niet zo goed.<br />
Gelukkig hield de bescheiden dominee<br />
zijn boek net genoeg omhoog zodat we<br />
het allemaal konden zien.<br />
En we moeten zeggen, het verhaal<br />
van de schepping en de ark van Noach<br />
kwam geheel tot leven. Deze assistent-<br />
God leek bij dit alles zelf aanwezig te<br />
zijn geweest, getuige zijn invoelende<br />
opmerkingen over alle betrokken partijen.<br />
Want die zondvloed, dat was omdat<br />
God persoonlijk spijt had gekregen<br />
over zijn schepping. En dan ging er nog<br />
een schoondochter van Noach moeilijk<br />
doen. ‘Ik ben gekke Jetje niet’, had ze<br />
gezegd. Noach kluste gewoon door aan<br />
zijn Ark. Enfin. De zondvloed kwam.<br />
Iedereen dood, ook de eekhoorntjes, die<br />
werden nog speciaal genoemd. Alleen<br />
de vissen niet, deelde de dominee mee,<br />
want de vissen hadden weer eens niks<br />
door. Toen kwam dus de nieuwe schepping,<br />
waarna God beloofde: ‘Ik zal het<br />
nooit meer doen’ en een regenboog liet<br />
zien.<br />
Dit alles was mooi verteld, zeker. De<br />
dominee genoot er zelf ook van, zagen<br />
we. Het is zonder meer een heerlijk iets<br />
'De godsdienst is een goede zaak en geeft het menschdom veel vermaak'. > Foto's Otto Snoek<br />
Het Woord maakt dorstig.<br />
De letter en de geest.<br />
als je zo van jezelf mag houden. Maar<br />
we vonden het ook verwarrend gezien<br />
het concept almacht en alwetendheid.<br />
Gelukkig vonden alle gelovigen het een<br />
fijne middag. De organist deed zijn best,<br />
het koor zong meerstemmig en ook<br />
de lierspeelsters legden hart en ziel in<br />
hun muziek. En, hou u vast, er komen<br />
In elk geval is er leven vóór de dood.<br />
méér experimenten aan! Straks gaat de<br />
Kloosterkerk ook meedoen met ‘circus<br />
Passie’ dat door de stad gaat trekken. Wij<br />
besloten intussen de bijbel nog eens na<br />
Den Haag Centraal > Vrijdag 22 maart 2013<br />
vilan, renate & de residentie<br />
te slaan op de behandelde onderwerpen,<br />
dat wil zeggen, de bijbel 1.0.<br />
Vilan van de Loo