deze hele Maandbrief - Huub Oosterhuis

zelfs de dood, want zij is exterritoriaal tegenover de dood. Zo is
het ook met mij. Alles sterft, lichaam en ziel, maar de heilige
Geest in mij (zo druk ik mij graag uit), die mij doet hopen en
liefhebben gaat niet, gaat nooit teloor, ook al ga ik er zelf aan.
De rabbijnen hebben Rabbi Akiba, die ten onrechte in Bar
Kochba de Messias had gezien, nooit afgeschreven, omdat zij
wisten dat God door zulke tragische vergissingen de hoop in
Israël levend hield. Het is ermee als met het wachten op je
geliefde: in elke naderende vrouw zie je haar trekken. Wie zich
nooit vergist weet niet wat hoop en verlangen is, want hoop
leeft bij de gratie van de voorbarigheid.
Overal waar de mens deze absolute utopie zelf ter hand neemt
en waar hij niet langer beseft uit verder en hoger reikende
perspectieven te leven, gaat het mis in de geschiedenis. Dat is
een ding dat zeker is. En niet alleen dat, maar terreur, misdaad,
moord en doodslag zullen het gevolg zijn. En dat is een grotere
verschrikking nog dan nazisme of fascisme ooit kan zijn, want
niet corruptio pessimi maar de corruptio optimi is dan aan de
orde. Het goede breekt af bij de handen en slaat om in zijn
tegendeel: het wordt tot een verslindend kwaad. Zo voltrekt
zich de grootste ramp die de mens kan treffen. Tegen de
corruptio pessimi, tegen het nazisme laat zich strijden, desnoods
met wapengeweld en je kunt het winnen, ook al dreig je met het
vijandig virus te worden besmet. Maar tegen dit kwaad is niets
opgewassen, het woedt voort, het doet alles in zijn tegendeel
verkeren: een totale perversie is het gevolg. Wie hierdoor niet
tot in het diepst van zijn ziel wordt geraakt en gekwetst, kent
geen sensibiliteit, is eigenlijk geen zachtmoedig mens. Daarom
past ons grote deemoed: wij kunnen vrede en recht niet maken,
God zal erin moeten voorzien. Zelfs als de martelaren van
gisteren regeren, slaat hun goede intentie vaak om in haat, in
gewelddadigheid en wraak. Wat Nelson Mandela en Desmond
Tutu in Zuid Afrika hebben gedaan op het vlak van waarheid
en verzoening, van vergeving en nieuw begin, is zozeer van een
uitzonderlijk gehalte, dat het tot een voorbeeld voor de wereld
is geworden. Maar ook zij staan heden ten dage voor nog
grotere problemen dan die zij in het verleden hebben opgelost,
zoals Mandela in Leiden tijdens zijn erepromotie zei.
Kom ik zo uit bij Harry Kuitert? Ik denk het niet. Kuitert
spreekt mij in het hart aan als hij zegt: 'De beul mag niet
winnen'. Dat is inderdaad wat je vurig hoopt! Maar dan stelt hij
mij vervolgens teleur want hij kent alleen maar een compensatie
voor de hier op aarde gehaalde winst van de beul, een
compensatie in een gedroomd hiernamaals. Dat vermag mij
echter geenszins te troosten want ik wil deze aarde en deze
wereld trouw blijven. Als de slachtoffers alleen maar gecompenseerd
worden, heeft de beul immers op aarde gewonnen. Dat
zijn slachtoffers in het hiernamaals getroost worden met
hemelse zaligheid, laat onverlet dat zij hier in deze wereld
verloren hebben, gemarteld en vermoord zijn. Dat mag nooit
worden vergeten. De kern van de boodschap der Schrift echter
luidt: Het Rijk komt op aarde, het is op aarde nabij! Niet wij
gaan erheen, maar het komt op ons toe. Het is ons dus
opgedragen om hier in aardse verhoudingen tegen de beul en
zijn trawanten het gevecht te voeren. We weten niet wat recht is
(dat laten we aan God over), maar we weten wel wat notoir
onrecht stukmaakt. We weten niet wat vrede is, maar wel wat
geweld en dwang teweegbrengt. We weten niet wat liefde is,
maar wel wat haat onder ons vernielt. Tegen die kwetsingen en
beledigingen moeten we strijden met alles wat in ons is. Ik blijf
dus eenvoudig 'een links georiënteerd barthiaan', al is het mij
6
onverschillig hoe ik genoemd word en waartoe men mij rekent.
Zeker, het Koninkrijk is een kritische instantie tegenover ons
bestaan, daarin heeft Kuitert zonder meer gelijk. Het relativeert
al onze menselijke prestaties, als daar zijn: het gestichte recht, de
gevestigde orde en de opgerichte macht. Het is allemaal nog ver
beneden de maat van het Rijk. Maar er moet wel worden
bedacht dat het Rijk kritisch is, niet op zichzelf (alsof het een in
zichzelf rustende religieuze idee was), maar omdat het Rijk op
ons afkomt, omdat het de aarde nabij is. Men kan het zo
zeggen: Het is een zaak van een verticale advent - het hemelse
Jeruzalem daalt neer -, maar het moet horizontaal, in de
geschiedende geschiedenis worden verwacht en welkom
geheten. Omdat het Rijk van boven komt, moeten wij er in de
loop van de historie naar uitzien en het trachten te verwelkomen
door ons metterdaad te verzetten tegen alles wat ermee
in strijd is. We verwachten een nieuwe hemel en een nieuwe aarde,
niet alleen een hemel dus maar ook een vernieuwde aarde, niet
alleen een nieuwe godsverhouding maar ook een nieuwe
verhouding van mensen. We verwachten derhalve niet dat er na
het mislukte experiment op aarde ons alsnog een hemel wordt
gegeven. God heeft deze wereld en deze mens lief en laat niet
vallen wat zijn hand begon. God verloochent nooit wat Hij
geschapen heeft. Daarom geeft Hij geen compensatie, die ten
diepste een verraad is aan de wereld, maar verandert en vernieuwt
de mensenwereld radicaal. Dat blijft mijn leven dragen
en daarin kan ik nimmer teleurgesteld worden. Dit geloof ligt
buiten het veld waarop verificatie en falsificatie mogelijk is, het
ligt dieper, omdat het de dragende grond van het menselijk
bestaan is. Elk mens van goeden wille weet dat hij dit geloof
alleen maar ten koste van de waarachtigheid van zijn menszijn
kan verloochenen. De grootste zonde is dan ook de onverschilligheid
- je laat het erbij zitten - en dat doe je als je deze aarde,
deze wereld en deze mens opgeeft en deze steeds weer faliekant
verlopende geschiedenis prijsgeeft. De grootste zonde is als je
de moed verliest.
Ik ben misschien in sommige opzichten gedésillusioneerd,
omdat de concrete utopie steeds weer niet tot werkelijkheid
werd, maar ik ben evenzeer, misschien wel meer nog van hoop
vervuld dan ik in het verleden was. Ik ben misschien oud en
moe, maar niet uitgeblust: Wat Bloch noemde 'de Geest der
Utopie' is nog altijd vaardig over mij. Hopen is een zwaar werk,
want je doet het tegen de klippen op, tegen alle weerstand in.
Hopen doe je in het gemis, hopen doe je op het nu nog
ongeziene. Hopen is uiterst riskant. De hoop wordt echter juist
door de teleurstellingen gewekt, vernieuwd en gedragen. De
hoop zal dan ook over mijn dood heen voortduren tot eindelijk
de Dag daar is.
TWEE BOEKBESPREKINGEN
Kees Kok
1. Problemen genoeg
Dr H. van der Linde, Het Koninkrijk van God is de stad op de
berg. Wat heeft Jezus zelf gewild, Meinema, Zoetermeer, 2000.
Henk van der Linde – ooit van de Reformatie overgegaan
naar het katholicisme -, oud-hoogleraar oecumenische
theologie aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen, heeft
op vijfentachtigjarige leeftijd een jong boek het licht doen
zien. Het gaat over de vraag ‘Wat heeft Jezus zelf gewild’
(ondertitel).Het antwoord staat in de titel: ‘Het Koninkrijk