deze hele Maandbrief - Huub Oosterhuis

Dwars
Welke rol speelt de 'figuur van Jezus' met zijn vreemde titels
in wat wij geloven; wat komt ons van hem geloofwaardig
voor, wat raakt ons, zodat wij herademen of ons zelfs
‘herboren’ voelen? Is er nog wel eens sprake van zo’n
Jezuservaring? Heeft Kuitert niet gelijk als hij zegt dat veel
'Jezusvroomheid' gebaseerd is op Jezusbeelden die moeten
worden beschouwd als religieuze en/of leerstellige kitsch? Ik
kan me in elk geval weinig voorstellen bij de innige relatie die
veel expliciete geloofsgetuigen uit evangelicale kringen met
hun Jezus hebben. En ik zal ook niet gauw overgaan tot het
aanbrengen van een verchroomd visje op het achterwerk van
een van de afgoden van deze welvaartsstaat, de auto.
Jezus komt in de evangeliën in elk geval niet over als een
pakkende figuur met een mond vol mooie spreuken; hij is
geen lieflijke goeroe, geen mooie baardman met verleidelijke
stem. Meer een rusteloze onruststoker die je je rust niet gunt:
'Kun je niet één uurtje met mij waken?'; 'Wie wil komen
achter mij aan, dat zij afzien van zichzelf en hun kruis
opnemen alle dagen en mij volgen'; dat kun je toch moeilijk
een blijde boodschap noemen. 'Wie hun ziel en zaligheid
willen behouden - die redden het niet.' Dat zijn impopulaire
mededelingen in deze tijd van hebben en houden, waarin van
zondag tot zondag geen einde komt aan het kopen. Wie
neemt er nog zijn kruis op - wie gaat hem nog zonder vaste
woon- of verblijfplaats achterna op de weg die voert langs
zieken, blinden, melaatsen, honger- en armoelijders? Wie
stemt in met zijn lied: zalig de hongerlijders, zalig die wenen,
zalig die dorsten naar gerechtigheid? Dat zijn heel andere
mensen dan die dagelijks op de politieke en economische
pagina's van onze kranten worden zalig geprezen.
Keer je leven om
In de evangeliën wordt, zoals in het gelezen fragment uit
Lukas, wordt de vraag naar wie Jezus is, zijn identiteit altijd
direct verbonden met zijn daden en met de consequenties
daarvan. De messias/ de mensenzoon moet veel lijden omdat
hij zijn ziel en zaligheid niet wil behouden ten koste van
zovele anderen; hij wil niet op andermans kosten heel de
wereld inpalmen, daar ga je uiteindelijk als mens aan ten
gronde. Betekent dat, dat elke volgeling van Jezus, dat zijn
gemeente, er voortdurend op uit moet zijn om zoveel
mogelijk te lijden zoals hij? Nee, het gaat erom of je bereid
bent het bestaande lijden van anderen onder ogen te zien,
niet te ontkennen en te verloochenen, en er vervolgens aan te
doen wat je kunt. Daar is voortdurend 'bekering' voor nodig.
'Keer je leven om', zegt hij, keer je af van de waan van
alledag, van de schone schijn, de voortreffelijk marcherende
economie. Keer je om naar degenen die daar het slachtoffer
van worden van onze welvaart, hier en elders in de wereld.
Zoon van God?
Over die slachtoffers gaat het Jezusverhaal. Omdat hij voor
hen opkwam en instond, is hij opgepakt en terechtgesteld.
Omdat hij voor het ‘zo goed als God’ was: erbarmend,
genadig, lankmoedig, rijk aan liefde, rijk aan trouw. En in die
zin mogen wij hem rustig een 'zoon van God' blijven
noemen. Als we daarmee maar niet suggereren dat hij zelf
God was; tweede persoon van de Heilige Drie-eenheid. De
oude kerk heeft Jezus veel te veel opgehemeld; zo hoog dat
zijn menszijn onbelangrijk werd; dat hij niet langer een
voorbeeld-mens was. Terwijl Paulus toch duidelijk in zijn
4
brief aan de Romeinen schreef: 'Allen die zich laten leiden
door de geest van god, zijn kinderen van God'. En Johannes,
in de proloog van zijn evangelie: 'Allen die zich
toevertrouwen aan zijn naam, heeft hij de macht, het
vermogen gegeven om kinderen van God te worden'.
Kinderen, dochters en zonen van God zijn allen die leven in
de geest en de naam van Israëls God, zoals Jezus ons heeft
voorgedaan.
Koninkrijk
In het jaar zeventig is de verwachting van het herstel van het
oude koninkrijk Israël definitief de grond ingeboord, althans,
tot de vorige eeuw, tot 1948. Intussen is de lading van deze
Jezustitels veranderd. Ze zijn als het ware gedemocratiseerd.
Het Koninkrijk van God is niet langer afhankelijk van één
messiaanse koning, maar van allen die leven in zijn geest en
in zijn naam; die allen heten samen het ene 'lichaam van de
messias', zijn gemeente. Zijn koninkrijk is niet gebonden aan
grenzen, het is tot aan de uiteinden der aarde. De
verwachting van Israël heeft via Jezus heeft de verwachting
van alle volkeren, van heel de mensheid beïnvloed en
gekleurd. Het gaat niet langer om één bepaald volk, één
bepaald land, één bepaalde stad, maar om allen, om de
Verenigde Naties, om mensenrechten, om wereldvrede. Dat
Koninkrijk is dichtbij, het is overal waar mensen in zijn naam
en geest bijeen zijn definitief begonnen.
Wognum, 30 januari 2000
DE GROTE WOORDEN VOORBIJ.
G.H. ter Schegget
Grote woorden, ik geloof niet dat ik die ooit heb gebezigd.
Daarvoor ben ik te zeer een modern mens met zoveel twijfels,
dat het niet in me op zou komen te hoog te spreken. En in mijn
proefschrift al heb ik gesteld dat het Rijk van vrede en recht niet
door ons mensen kan worden gesticht, maar dat God het geven
moet. Zoals we vroeger zeiden: Het staat niet in de hand van de
mens, maar in Gods hand. De onweerstaanbare drang om de
utopie verwezenlijkt te willen zien, is er echter ook in mij. Dat
lijkt in een onverzoenbare tegenstelling te staan tot het
genoemde eschatologische voorbehoud. Dat is echter niet het
geval, want de utopie is nu eenmaal niet gelijk aan het Rijk van
vrede en recht. Dat Rijk ligt altijd verder en hoger en is altijd
meer dan wat menselijke actie kan bewerkstelligen. Het
Koninkrijk van God is een kritische notie die over elk menselijk
ondernemen oordeelt. Dat neemt echter niet weg, dat ons is
opgedragen de toekomst van God welkom te heten door iets
van het komende reeds nu te verwerkelijken. We mogen er -
zoals men vroeger zei - 'tekenen van oprichten'. We mogen ons
evenwel niet verbeelden, dat die tekenen de zaak zelf zouden
zijn: ze wijzen op zijn hoogst in de richting. Het messiaanse Rijk
is altijd kwalitatief ver verheven boven wat wij tot stand brengen.
Het gaat - om nogmaals een oude uitdrukking te citeren -
boven bidden en denken.
Van Ernst Bloch heb ik geleerd - wat hij noemt: - 'de concrete
utopie' voor ogen te houden. Daaronder verstaat hij de mogelijkheid
die in de materiële ontwikkeling is gegeven, die bruist en
gist in het proces en haakt naar zijn verwerkelijking. Voor Bloch
is de materie een 'mater', een moeder, die zwanger gaat van
reële mogelijkheden, waarin de toekomst zich roert. Een tijd die