29.08.2013 Views

deze hele Maandbrief - Huub Oosterhuis

deze hele Maandbrief - Huub Oosterhuis

deze hele Maandbrief - Huub Oosterhuis

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

HET LIED VAN DE AARDE<br />

<strong>Huub</strong> <strong>Oosterhuis</strong><br />

1<br />

Er was eens een Perzische koning die de zee liet geselen<br />

omdat die op een dag toen hij zijn vloot liet uitvaren, te keer<br />

ging. Er was eens een tijd, dat honden, als zij gebeten<br />

hadden, voor de rechter werden gebracht, veroordeeld en<br />

opgehangen. Kijk, dat doen we nu niet meer, omdat we nu<br />

weten dat de zee en de hond er niets aan kunnen doen.<br />

Welnu: we moeten leren inzien, dat ook de mens, net als de<br />

zee en de hond, er niets aan kan doen. Zomin als de zee en<br />

de hond is de mens vrij om zelf te kiezen wat hij doet.<br />

Wie onbevangen naar de mensen kijkt, ziet, dat zij niet bij<br />

machte zijn hun daden te kiezen. De één doet dit, naar zijn<br />

aard, de ander dat, ook naar zijn aard.<br />

En wat de één doet, noemt de ander slecht; en omgekeerd.<br />

En wat je zelf doet, noem je goed, natuurlijk. Vrijheid? Er<br />

bestaat geen vrijheid. En dus geen schuld. En dus geen<br />

verantwoordelijkheid. Je kón gewoon niet anders doen dan<br />

wat je deed. Je bent een rotzak, - dat blijkt wel uit wat je<br />

gedaan hebt. Als je het niet was, had je toch zeker wel iets<br />

anders gedaan.<br />

Maar je kan er niets aan doen, je bent nu eenmaal zo. Net als<br />

de hond. Net als de zee.<br />

We kunnen wel een ‘morele code’ opstellen waaraan we<br />

onszelf en anderen dan natuurlijk moeten houden, een<br />

systeem van afspraken, op grond van een<br />

meerderheidsoordeel. Maar we moeten inzien dat <strong>deze</strong> code<br />

even betrekkelijk is als wij mensen onvrij zijn. Vrijheid is een<br />

illusie.<br />

2<br />

Zo wordt gedacht en gevoeld – in die volgorde? Of eerst<br />

gevoeld en dan gedacht? En iedere gedachte haalt zijn gelijk<br />

bij de feiten: kijk dan wat er met je gebeurt: mensen – moet je<br />

ze zien – trek je conclusies, wat nou vrijheid, ja vrijheid om<br />

elkaar uit te moorden.<br />

Zo wordt gedacht, in brede stromen. Er wordt ook tegenin<br />

gedacht, tegen de stroom op. En toch – denken.<br />

Een joodse man, al een beetje oud, in de zeventig, zei in een<br />

interview: ‘Als ik zou moeten geloven dat de mens slecht is<br />

vind ik het zo hopeloos worden, ik verkies te denken dat<br />

mensen wel deugen, dat vind ik een creatiever uitgangspunt’.<br />

Of hij wel eens in Jad Vashem was geweest, vroeg de<br />

interviewer, ook een joodse man, een beetje jonger, maar oud<br />

genoeg om dit te mogen vragen, - Jad Vashem is het<br />

gedachtenishuis aan de Shoa, in Jerusalem, waar alle feiten<br />

zijn gedocumenteerde - ; ja daar was hij geweest, vele malen,<br />

hij vond Jad Vashem een monument van hoop en<br />

overlevingskracht: je ziet al dat verleden onder ogen en je<br />

zegt ‘en nu leven’. Dat moet je maar kunnen, zei de<br />

interviewer. Dat moet je elkaar leren, zei de ondervraagde en<br />

toen met een gebaar van ‘ach ik, hoor mij’: ‘ach het is<br />

onredelijk optimisme – maar ik heb het wel’.<br />

3<br />

De bijbel heeft het ook. Dat tegen de stroom in denken, dat<br />

‘en toch’ – denken. In de bijbel wordt - en dat is literair,<br />

verhaaltechnisch, natuurlijk een meesterlijke vondst -, in de<br />

bijbel is God, dé God, de God der goden, de bevrijder God,<br />

de schepper van Hemel en Aarde – God … die is de<br />

2<br />

woordvoerder van dat ‘en-toch-denken’, van dat ‘onredelijke<br />

optimisme’.<br />

‘Nu laat ons mensen maken naar ons beeld, die op ons<br />

gelijken’, zegt God, op de eerste bladzijde van de Bijbel.<br />

‘En god schiep de mens naar zijn beeld, beeld van God<br />

schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij hen.’<br />

Zo wordt de hoop op de toekomst van de mens gefundeerd<br />

in de oorsprong van de mens.<br />

Wat betekent het in het bijbelse ‘denken’ – want denken is<br />

het, ook al gaat het er anders toe dan bij Plato, Descartes en<br />

Heidegger – wat wil dat zeggen, dat God de mens naar zijn<br />

beeld geschapen heeft – de mens, - mensheid -, ieder mens in<br />

zichzelf en alle mensen tezamen; wat roept dat op, ‘naar zijn<br />

beeld’? Dat hij ons ‘tot vrijheid’ geschapen heeft – in het<br />

bijbelse denken wordt die slag van mensheid naar óns<br />

onmiddellijk en altijd gemaakt, er staat mens, het gaat om jou,<br />

jij bent die mens. Jij bent vrij gemaakt, tot vrijheid bestemd<br />

en geroepen – ‘jij bent’ betekent altijd ‘jij bent wordende’, jij<br />

zal zijn, jij bent doende.<br />

Vrij ben je naar het beeld van God? Hoe is God vrij? God is<br />

niet vrij in de betekenis van willekeurig, maar in de betekenis<br />

van bevrijdend.<br />

4<br />

Elkaar bevrijden uit alle denkbare vormen van<br />

onderdrukking, dat is naar Gods beeld. Onderdrukking en<br />

verslaving voorkomen, is naar Gods beeld. Jezelf bevrijden<br />

uit angst en zelfhaat, om misschien ooit een ander te kunnen<br />

liefhebben, dat is naar Gods beeld – of noem het ‘in zijn<br />

geest’.<br />

Elkaar bevrijden van schuldenlasten, elkaar vergeven. En<br />

zoeken naar een medicijn tegen kanker, tegen Aids. En de<br />

wereld zo omvormen, dat ziekte en natuurrampen niet<br />

worden afgewenteld op de armste mensen – kinderen – dat is<br />

men worden naar Gods beeld. En dat noem je vrijheid. Ja dat<br />

noem ik vrijheid, zegt de God van de bijbel die een andere is<br />

dan die van Plato, Descartes en Heidegger en vele andere<br />

filosofen.<br />

Kán dat? Dat kan wórden, daartoe ben je geschapen, zegt de<br />

God van de Bijbel. In het Lied van de aarde zingt God met de<br />

stem van een sopraan:<br />

Ik zíe wel wat gebeurt.<br />

Ik hoor het bange schreeuwen<br />

der ganse creatuur,<br />

de noodkreet der verdrukten.<br />

Maar ook wat nog niet is<br />

zie ik, vóór mijn ogen:<br />

hun komende bevrijding,<br />

dat zij tot vrijheid groeien,<br />

dat zij elkaar bevrijden<br />

en doen leven.<br />

Ik weet wat ik ooit zal zijn.<br />

Mensheid naar mijn beeld<br />

is nog maar pas begonnen.<br />

Tegenstem:<br />

Maar kijk toch wat wij doen:<br />

onze vrijheid gebruiken<br />

om elkaar te doen sterven.<br />

Hoe lang nog kunt gij aanzien<br />

dat wij zijn die wij zijn?

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!