29.08.2013 Views

deze hele Maandbrief - Huub Oosterhuis

deze hele Maandbrief - Huub Oosterhuis

deze hele Maandbrief - Huub Oosterhuis

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

HET LIED VAN DE AARDE<br />

<strong>Huub</strong> <strong>Oosterhuis</strong><br />

1<br />

Er was eens een Perzische koning die de zee liet geselen<br />

omdat die op een dag toen hij zijn vloot liet uitvaren, te keer<br />

ging. Er was eens een tijd, dat honden, als zij gebeten<br />

hadden, voor de rechter werden gebracht, veroordeeld en<br />

opgehangen. Kijk, dat doen we nu niet meer, omdat we nu<br />

weten dat de zee en de hond er niets aan kunnen doen.<br />

Welnu: we moeten leren inzien, dat ook de mens, net als de<br />

zee en de hond, er niets aan kan doen. Zomin als de zee en<br />

de hond is de mens vrij om zelf te kiezen wat hij doet.<br />

Wie onbevangen naar de mensen kijkt, ziet, dat zij niet bij<br />

machte zijn hun daden te kiezen. De één doet dit, naar zijn<br />

aard, de ander dat, ook naar zijn aard.<br />

En wat de één doet, noemt de ander slecht; en omgekeerd.<br />

En wat je zelf doet, noem je goed, natuurlijk. Vrijheid? Er<br />

bestaat geen vrijheid. En dus geen schuld. En dus geen<br />

verantwoordelijkheid. Je kón gewoon niet anders doen dan<br />

wat je deed. Je bent een rotzak, - dat blijkt wel uit wat je<br />

gedaan hebt. Als je het niet was, had je toch zeker wel iets<br />

anders gedaan.<br />

Maar je kan er niets aan doen, je bent nu eenmaal zo. Net als<br />

de hond. Net als de zee.<br />

We kunnen wel een ‘morele code’ opstellen waaraan we<br />

onszelf en anderen dan natuurlijk moeten houden, een<br />

systeem van afspraken, op grond van een<br />

meerderheidsoordeel. Maar we moeten inzien dat <strong>deze</strong> code<br />

even betrekkelijk is als wij mensen onvrij zijn. Vrijheid is een<br />

illusie.<br />

2<br />

Zo wordt gedacht en gevoeld – in die volgorde? Of eerst<br />

gevoeld en dan gedacht? En iedere gedachte haalt zijn gelijk<br />

bij de feiten: kijk dan wat er met je gebeurt: mensen – moet je<br />

ze zien – trek je conclusies, wat nou vrijheid, ja vrijheid om<br />

elkaar uit te moorden.<br />

Zo wordt gedacht, in brede stromen. Er wordt ook tegenin<br />

gedacht, tegen de stroom op. En toch – denken.<br />

Een joodse man, al een beetje oud, in de zeventig, zei in een<br />

interview: ‘Als ik zou moeten geloven dat de mens slecht is<br />

vind ik het zo hopeloos worden, ik verkies te denken dat<br />

mensen wel deugen, dat vind ik een creatiever uitgangspunt’.<br />

Of hij wel eens in Jad Vashem was geweest, vroeg de<br />

interviewer, ook een joodse man, een beetje jonger, maar oud<br />

genoeg om dit te mogen vragen, - Jad Vashem is het<br />

gedachtenishuis aan de Shoa, in Jerusalem, waar alle feiten<br />

zijn gedocumenteerde - ; ja daar was hij geweest, vele malen,<br />

hij vond Jad Vashem een monument van hoop en<br />

overlevingskracht: je ziet al dat verleden onder ogen en je<br />

zegt ‘en nu leven’. Dat moet je maar kunnen, zei de<br />

interviewer. Dat moet je elkaar leren, zei de ondervraagde en<br />

toen met een gebaar van ‘ach ik, hoor mij’: ‘ach het is<br />

onredelijk optimisme – maar ik heb het wel’.<br />

3<br />

De bijbel heeft het ook. Dat tegen de stroom in denken, dat<br />

‘en toch’ – denken. In de bijbel wordt - en dat is literair,<br />

verhaaltechnisch, natuurlijk een meesterlijke vondst -, in de<br />

bijbel is God, dé God, de God der goden, de bevrijder God,<br />

de schepper van Hemel en Aarde – God … die is de<br />

2<br />

woordvoerder van dat ‘en-toch-denken’, van dat ‘onredelijke<br />

optimisme’.<br />

‘Nu laat ons mensen maken naar ons beeld, die op ons<br />

gelijken’, zegt God, op de eerste bladzijde van de Bijbel.<br />

‘En god schiep de mens naar zijn beeld, beeld van God<br />

schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij hen.’<br />

Zo wordt de hoop op de toekomst van de mens gefundeerd<br />

in de oorsprong van de mens.<br />

Wat betekent het in het bijbelse ‘denken’ – want denken is<br />

het, ook al gaat het er anders toe dan bij Plato, Descartes en<br />

Heidegger – wat wil dat zeggen, dat God de mens naar zijn<br />

beeld geschapen heeft – de mens, - mensheid -, ieder mens in<br />

zichzelf en alle mensen tezamen; wat roept dat op, ‘naar zijn<br />

beeld’? Dat hij ons ‘tot vrijheid’ geschapen heeft – in het<br />

bijbelse denken wordt die slag van mensheid naar óns<br />

onmiddellijk en altijd gemaakt, er staat mens, het gaat om jou,<br />

jij bent die mens. Jij bent vrij gemaakt, tot vrijheid bestemd<br />

en geroepen – ‘jij bent’ betekent altijd ‘jij bent wordende’, jij<br />

zal zijn, jij bent doende.<br />

Vrij ben je naar het beeld van God? Hoe is God vrij? God is<br />

niet vrij in de betekenis van willekeurig, maar in de betekenis<br />

van bevrijdend.<br />

4<br />

Elkaar bevrijden uit alle denkbare vormen van<br />

onderdrukking, dat is naar Gods beeld. Onderdrukking en<br />

verslaving voorkomen, is naar Gods beeld. Jezelf bevrijden<br />

uit angst en zelfhaat, om misschien ooit een ander te kunnen<br />

liefhebben, dat is naar Gods beeld – of noem het ‘in zijn<br />

geest’.<br />

Elkaar bevrijden van schuldenlasten, elkaar vergeven. En<br />

zoeken naar een medicijn tegen kanker, tegen Aids. En de<br />

wereld zo omvormen, dat ziekte en natuurrampen niet<br />

worden afgewenteld op de armste mensen – kinderen – dat is<br />

men worden naar Gods beeld. En dat noem je vrijheid. Ja dat<br />

noem ik vrijheid, zegt de God van de bijbel die een andere is<br />

dan die van Plato, Descartes en Heidegger en vele andere<br />

filosofen.<br />

Kán dat? Dat kan wórden, daartoe ben je geschapen, zegt de<br />

God van de Bijbel. In het Lied van de aarde zingt God met de<br />

stem van een sopraan:<br />

Ik zíe wel wat gebeurt.<br />

Ik hoor het bange schreeuwen<br />

der ganse creatuur,<br />

de noodkreet der verdrukten.<br />

Maar ook wat nog niet is<br />

zie ik, vóór mijn ogen:<br />

hun komende bevrijding,<br />

dat zij tot vrijheid groeien,<br />

dat zij elkaar bevrijden<br />

en doen leven.<br />

Ik weet wat ik ooit zal zijn.<br />

Mensheid naar mijn beeld<br />

is nog maar pas begonnen.<br />

Tegenstem:<br />

Maar kijk toch wat wij doen:<br />

onze vrijheid gebruiken<br />

om elkaar te doen sterven.<br />

Hoe lang nog kunt gij aanzien<br />

dat wij zijn die wij zijn?

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!