Hoofdstuk 2: Woordklassen - Faculteit der Letteren

2.1.2 De noodzaak van formele tests
Woordklassen 35
Een voor de hand liggende definitie van de drie belangrijkste woordklassen is
bijvoorbeeld:
(6) a. Een naamwoord is de naam voor een persoon, plaats, of ding
b. Een werkwoord drukt een handeling, proces, of toestand uit
c. Een adjectief beschrijft een kwaliteit van een naamwoord waar het bij hoort
Hoewel we met zulke informele definities vaak goed zullen zitten bij het indelen van de
woordklassen, zijn taalkundigen het er toch over eens dat ze moeten worden aangevuld
met formele tests. Het is bijvoorbeeld niet altijd duidelijk wanneer iets een ‘ding’ is, of
een ‘handeling’. Wat voor woorden zijn verliefdheid en opschudding? Ze lijken eerder
toestanden uit te drukken dan ‘dingen’, en woorden die toestanden uitdrukken zijn
volgens (6b) werkwoorden. Maar een formele distributietest laat duidelijk zien dat het
allebei naamwoorden zijn: ze komen bijvoorbeeld voor op een typische naamwoordplek
als: __ kunnen we nu niet gebruiken. Ook woorden als vegeteren en exploderen lijken
niet echt handelingen, processen, of toestanden uit te drukken, maar als we ze met de
formele distributietest willen invullen in (1) dan blijkt dat het toch echt werkwoorden zijn.
En wat te denken van ellende in Daan is één en al ellende? Ellende lijkt een
eigenschap van Daan te beschrijven, en aangezien Daan een naamwoord is lijkt
ellende te voldoen aan de definitie van adjectief in (6c). Maar het is geen adjectief, want
het komt voor in typische naamwoordposities (Ellende kunnen we nu niet gebruiken),
en adjectieven kunnen een graad uitdrukken, hetzij door een uitgang (zoals -er in
warmer), hetzij door een modificator als erg (erg warm) en ellende kan dat niet
(*ellender, *erg ellende) (ook dit zijn FORMELE tests).
De formele methodes die taalkundigen gebruiken om woordklassen te identificeren
draaien rond MORFOLOGISCHE en SYNTACTISCHE criteria. Morfologie is de leer van de
woordvorming. Als woorden telkens op dezelfde manier vervormd kunnen worden, met
name door toevoeging van affixen, dan is dat een aanwijzing dat ze tot dezelfde
woordklasse behoren. We hebben daar al een paar voorbeelden van gezien:
bijvoorbeeld, dat een werkwoord als slapen de vorm slaapt aanneemt, een naamwoord
als richting de vorm richtingen, en een adjectief als warm de vorm warmer. Syntactische
criteria identificeren voor elke woordklasse een unieke distributie. Ten eerste zijn er
bepaalde posities in de zin die alleen maar door leden van één woordklasse ingenomen
kunnen worden; een voorbeeld daarvan zagen we in (1) en (5). Ten tweede heeft elke
woordklasse een eigen serie modificatoren — woordjes die er bij kunnen of moeten
voorkomen, zoals erg bij adjectieven. Ten derde (zoals we zullen zien in paragraaf 2.2),