Kwaliteitsgids Gelderse Vallei - Provincie Utrecht

Uitsnede van een
topografische
ontginningskaart
1920
Kwaliteitsgids utrechtse landschappen - gelderse vallei
nog steeds op zijn oorspronkelijke plek.
de ontginning van de venen vond plaats vanaf
de bisschop davidsgrift en de schoonderbeker
Grift. daar vandaan werden zijkanalen (wijken
of graven) gemaakt tot aan de flanken van de
heuvelrug. nadat het veen was afgegraven
restte een open landschap, verdeeld in lange
smalle kavels. deze werden geschikt gemaakt
als landbouwgrond, met de hogere delen voor
akkerbouw en de laagste delen als weidegrond.
ten zuiden van het benedeneind in Veenendaal
vormen de huidige hoogveenreservaatjes de
hel en de blauwe hel de laatste restanten van
dit oerlandschap. aanvankelijk handhaafden de
veengenoten een strook veen van twintig roeden
breed (75 meter) als waterscheiding tussen het
afwateringsgebied van de bisschop davidsgrift
en dat van de schoonderbeker Grift. Uiteindelijk
verdween ook deze strook.
het gebied ten zuiden van Veenendaal - het
binnenveld - is grotendeels nog recenter
ontgonnen. het Utrechtse deel behoorde tot de
meentgronden van rhenen. het aan Veenendaal
grenzende deel wordt gekenmerkt door de
kleinschalige wijken- en slagenverkaveling als
resultaat van de systematische turfwinning
na 1550. ten zuiden daarvan bleven rond
achterberg nog zeer natte heide- en
broekgronden achter, die pas in de negentiende
eeuw werden ontgonnen (de Meent en de
Kampen). ontginning van de laagste gronden
- de achterbergse hooilanden - gebeurde
zelfs pas in de twintigste eeuw. het binnenveld
bestaat nu vooral uit open weidelandschap.
blauwgraslanden in binnenveld
bUItenPLaatsen
de middeleeuwse kastelen en kloosters zijn
weliswaar uit de Vallei verdwenen, maar in het
gebied liggen nog diverse buitenplaatsen die
teruggaan naar voorgangers uit die tijd. toen
de kastelen hun defensieve functie verloren
en de kloosters op de heiligenberg en de
emminkhuizerberg na de reformatie werden
opgeheven, werden ze vervangen door nieuwe
‘huizen’ en ingericht als buitenplaats. een ander
type buitenplaats kwam op in de zeventiende
eeuw toen rijke stedelingen bestaande hofsteden
aankochten en een nieuw aanzien gaven. tot
omstreeks 1800 werden deze buitenplaatsen
voorzien van tuinen en parkbossen in formele
41