Instrumenten consistente straftoemeting - Rechtspraak.nl

Instrumenten ter ondersteuning van de rechter bij de straftoemeting

Instrumenten ter ondersteuning van de
rechter bij de straftoemeting
Een onderzoek naar de (potentiële) effectiviteit
van de Databank Consistente Straftoemeting en
de oriëntatiepunten voor de straftoemeting
Ard Schoep en Pauline Schuyt
E.M.
MEIJERS
INSTITUUT
INSTITUUT VOOR
RECHTSWETENSCHAPPELIJK
ONDERZOEK

IV
Technische redactie TGV, Leiden
Lay-out AlphaZet prepress, Waddinxveen
© E.M. Meijers Instituut, Leiden 2005
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets
uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand,
of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,
door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voorzover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan
op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde
vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KM Hoofddorp,
www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen,
readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden
tot de Stichting PRO (StichtinPublicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus
3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any
other means without written permission from the publisher.
ISBN 90-5850-107-8
NUR 824
www.wlp.biz

Inhoud
Woord vooraf vii
1 Inleiding: instrumenten ter ondersteuning van de rechter
bij de straftoemeting
1.1 Twee instrumenten als object van onderzoek 1
1.2 Doelstelling en afbakening van het onderzoek 3
1.3 Methode van onderzoek 6
2 De institutionele context van de instrumenten
2.1 Inleiding 9
2.2 Betrokken partijen 10
2.3 De organisatie van de rechtspraak en rechterlijk beleid 11
2.4 Het Landelijk Overleg van Voorzitters van de Strafsectoren 14
2.5 Het LOVS en de instrumenten 16
3 De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
3.1 Inleiding 19
3.2 De ontwikkeling van de Databank Consistente
Straftoemeting 19
3.2.1 IVS en NOSTRA 21
3.2.1.1 Informatievoorziening bij straftoemeting (IVS) 21
3.2.1.2 Noordelijk Straftoemetingssysteem (NOSTRA) 22
3.2.2 De Concept-Databank Consistente Straftoemeting 23
3.2.3 De Pilot-Databank Straftoemeting 31
3.2.4 De huidige Databank Consistente Straftoemeting 32
3.2.5 Zeggenschap en beheer van de Databank Consistente
Straftoemeting 34
3.2.6 Resumé 35
3.3 Inhoud en totstandkoming van de oriëntatiepunten
straftoemeting 36
3.3.1 Uitgangspunten bij de ontwikkeling van de
oriëntatiepunten 37
3.3.2 De totstandkoming van de oriëntatiepunten 39
3.3.3 Casestudies 40
3.3.3.1 Eenvoudige en zware mishandeling (art. 300 en 302 Sr) 41
3.3.3.2 Veroorzaken verkeersongeval (art. 6 WVW) 42

VI
4 De inbedding van de instrumenten in de
straftoemetingspraktijk
4.1 Inleiding 45
4.2 De straftoemetingspraktijk 46
4.2.1 Begripsbepaling en waardering ‘consistentie in
straftoemeting’ 46
4.2.2 Straf toemeten leren 47
4.2.3 De instrumenten binnen het referentiekader van de rechter 48
4.2.4 De instrumenten en de rechterlijke onafhankelijkheid 48
4.3 Het gebruik van de Databank in de praktijk 49
4.3.1 Kennis van bestaan, structuur en totstandkoming 49
4.3.2 Gebruik bij de totstandkoming van de
straftoemetingsbeslissing 50
4.3.3 Gebruik bij de strafmotivering 52
4.4 Het gebruik van oriëntatiepunten in de praktijk 53
4.4.1 Kennis van bestaan, structuur en totstandkoming 53
4.4.2 Gebruik bij de totstandkoming van de
straftoemetingsbeslissing 54
4.4.3 Gebruik bij de strafmotivering 55
5 Analyse en conclusies
5.1 Inleiding 57
5.2 De Databank Consistente Straftoemeting 59
5.2.1 Inleiding 59
5.2.2 Rechterlijke onafhankelijkheid 60
5.2.3 De institutionele context van de Databank 61
5.2.4 Feitelijk gebruik en geschiktheid van de Databank 61
5.2.5 Aandachtspunten voor de toekomst van de Databank 66
5.3 De oriëntatiepunten straftoemeting 68
5.3.1 Rechterlijke onafhankelijkheid 68
5.3.2 De institutionele context van de oriëntatiepunten 68
5.3.3 Feitelijk gebruik en geschiktheid van de oriëntatiepunten 69
5.3.4 Analyse en conclusies met betrekking tot de
oriëntatiepunten 70
5.3.5 Aandachtspunten voor de toekomst van de
oriëntatiepunten 71
5.4 Slotbeschouwing 73
Geraadpleegde literatuur 77
Bijlage I Oriëntatiepunten straftoemeting 79
Bijlage II Schermbeelden Databank 83

Woord vooraf
Het bepalen van de straf is in de meeste gevallen het sluitstuk van het strafproces.
Het is bovendien het onderdeel van het strafproces dat een zeer grote
grote impact heeft, zowel op de verdachte als op de samenleving. Het is alleen
al daarom van groot belang dat de rechter weloverwogen de straf bepaalt.
Daarbij wordt hij nauwelijks gestuurd door de wetgever. De vrijheid die de
rechter daardoor heeft bij de straftoemeting wordt in het algemeen
beschouwd als een belangrijk en waardevol kenmerk van het Nederlandse
strafrecht, aangezien de rechter hierdoor in staat wordt gesteld bij de straftoemetingsbeslissing
rekening te houden met alle mogelijke feiten en omstandigheden
die hij voor de straf van belang acht. Daar staat tegenover dat hij het
gebruik van die vrijheid voldoende moet verantwoorden, bijvoorbeeld door
een duidelijke strafmotivering. Want in de grote mate van vrijheid schuilt het
gevaar van willekeur en inconsistentie. Dit botst met de veranderende maatschappelijke
en juridische eisen van (meer) rechtseenheid en transparantie,
waardoor de vrijheid van de rechter onder druk kan komen te staan.
Met de herziening van de rechterlijke organisatie in 2002 heeft de rechtsprekende
macht een eigen opdracht gekregen ter bevordering van de juridische
kwaliteit van en uniformiteit in de rechtspraak. In dat kader zijn binnen
de rechtsprekende macht twee op landelijke niveau opererende instrumenten
ontwikkeld die de rechter kunnen ondersteunen bij het bepalen van
de straf. Deze instrumenten, de Databank Consistente Straftoemeting en de
oriëntatiepunten straftoemeting, staan centraal in dit onderzoek. In opdracht
van de Raad voor de Rechtspraak is onderzoek verricht naar de effectiviteit
van deze instrumenten. Daarbij is aandacht besteed aan de institutionele context
waarbinnen de instrumenten functioneren, het ontwikkelingsproces van
de instrumenten en de mate waarin de instrumenten daadwerkelijk worden
gebruikt bij de straftoemeting.
Een deel van het onderzoek is uitgevoerd door Wim van Hattum, destijds
student rechten aan de Universiteit van Amsterdam. In het kader van het zogenaamde
‘duaal leren traject’ liep hij, gedurende de onderzoeksperiode,
stage bij de Raad voor de Rechtspraak. Tijdens deze stage heeft hij archiefonderzoek
verricht naar de totstandkoming van de Databank Consistente Straftoemeting
en de oriëntatiepunten straftoemeting. Het verslag van dit onderzoek
heeft als basis gediend voor de beschrijving van de totstandkoming van
de instrumenten in hoofdstuk 3. Naast dit onderzoek heeft Wim van Hattum
zorggedragen voor de organisatie rondom de interviews en gesprekken met
de betrokkenen en gebruikers van de instrumenten. Dit was geen onaanzien-

VIII
lijke klus, aangezien de gesprekken in een zeer korte periode, verspreid over
het hele land moesten plaatsvinden. Van de gesprekken heeft hij steeds
verslag gedaan, zodat de onderzoekers daar op konden terugvallen bij het
verwerken van de gesprekken. Wij zijn Wim zeer erkentelijk voor deze werkzaamheden
en bedanken hem voor de prettige en accurate samenwerking.
Verschillende mensen zijn behulpzaam geweest bij het verzamelen en
verwerken van informatie en het becommentariëren van de conceptteksten.
Daarvoor willen we in het bijzonder bedanken de leden van de begeleidingscommissie,
A. Klijn, D.H.de Jong, W.H.J. Stemker-Koster, A.B.Terlouw en
P.G.Wiewel. Daarnaast bedanken we alle sectorvoorzitters, rechters, raadsheren
en gerechtssecretarissen, die ons, via de interviews, enig inzicht hebben
willen geven in de wijze waarop zij de instrumenten in de praktijk hanteren.
Ook diegenen die betrokken zijn (geweest) bij de ontwikkeling van de instrumenten
en die ons daarover van (extra) informatie hebben voorzien, zijn wij
dank verschuldigd. De Raad voor de Rechtspraak zijn wij dank verschuldigd
voor het ter beschikking stellen van de dossiers waarin verslag wordt gedaan
van de werkzaamheden van de commissies die de instrumenten hebben ontwikkeld,
en de bemiddeling bij het benaderen van de gerechten ten behoeve
van de interviews. Ten slotte danken wij Chantal Dudink voor het werk dat zij
heeft verricht bij het verwerken van de vragenlijsten.
De uitgave van het rapport werd verzorgd door het E.M. Meijers Instituut
voor Rechtswetenschappelijk onderzoek van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid
van de Universiteit Leiden, binnen het onderzoeksprogramma ‘Geschillenbeslechting’.
December 2004

1 Inleiding: instrumenten ter ondersteuning
van de rechter bij de straftoemeting
1.1 TWEE INSTRUMENTEN ALS OBJECT VAN ONDERZOEK
Het bepalen van de straf is volgens sommigen voor rechters het moeilijkste
gedeelte van het strafproces. Dit onderdeel van het strafproces heeft een grote
impact op de verdachte. Bovendien is de straf voor de samenleving het meest
herkenbare onderdeel. Niet voor niets is de vraag naar de opgelegde straf
vaak de eerste vraag die door het publiek wordt gesteld zodra een uitspraak
is gedaan. De straf is ook het signaal naar de samenleving dat aangeeft wat de
consequenties zijn van bepaalde handelingen. Het is voor de rechter dus van
groot belang dat hij de straf weloverwogen bepaalt. Dit is niet eenvoudig, aangezien
de wet aan de ene kant een grote variëteit biedt aan op te leggen sancties,
maar aan de andere kant nauwelijks regels stelt aan de hand waarvan de
rechter de straf kan bepalen. Daardoor heeft de rechter een grote mate van
vrijheid bij de keuze en de maat van de uiteindelijke sanctie(s). Deze vrijheid
bij de straftoemeting wordt in het algemeen beschouwd als een belangrijk en
waardevol kenmerk van het Nederlandse strafrecht vanwege haar individualiserende
karakter. Die vrijheid stelt de rechter immers in staat bij de straftoemetingsbeslissing
rekening te houden met alle mogelijke feiten en omstandigheden.
Maar in die vrijheid schuilt wél het gevaar van willekeur en inconsistentie,
zeker wanneer het moeilijk blijkt de straftoemetingsbeslissing voldoende
te motiveren. De beslissing over de straf kan dan naar het oordeel van de
rechter zelf weloverwogen tot stand zijn gekomen, terwijl dit niet uit het vonnis
blijkt. De vrijheid van de rechter bij de straftoemeting kan als gevolg daarvan
onder druk komen te staan.
De discussie over de vrijheid van de rechter bij het bepalen van de straf
staat in de afgelopen decennia volop in de belangstelling, zowel in de wetenschap,
als in de politiek en de rechterlijke organisatie. Dat heeft diverse oorzaken.
Ten eerste werd door (vooral criminologisch) onderzoek aangetoond dat
verschillen bestaan tussen de gerechten voor wat betreft de strafoplegging in
vergelijkbare zaken. Dit leidde tot onderzoek naar de vraag hoe die ongelijkheid
zou kunnen worden verminderd. 1
Ten tweede is de samenleving beter op de hoogte van de straffen die in
concrete zaken worden opgelegd. De media doen vaker en uitvoeriger dan
vroeger verslag van strafzaken en besteden daarin in het algemeen ook aan-
1 O.a. Oskamp 1998.

2 Hoofdstuk 1
dacht aan de opgelegde straffen. Ook de rechterlijke organisatie communiceert
frequenter met de samenleving; zo is het steeds eenvoudiger om via internet
uitspraken van de gerechten te raadplegen en te vergelijken. Door de
onderzoeken naar (ongelijkheid in) strafoplegging en de grotere bekendheid
van uitspraken in concrete zaken gaat het in de discussie over een juiste strafoplegging
steeds vaker om de vraag wat in een individuele zaak de juiste straf
is in relatie tot de strafoplegging in andere soortgelijke zaken.
Een derde punt dat de discussie actueel maakt, is de uitbreiding van het
aantal strafrechters. In rechtbanken waar vroeger met één of twee strafkamers
werd gewerkt, zijn er inmiddels vijf of meer. Hoe groter het aantal rechters dat
straffen oplegt, des te groter het risico van ongemotiveerde divergentie. Daarom
kan de onderlinge informatievoorziening en/of afstemming een belangrijk
middel zijn om tegemoet te komen aan nieuwe (maatschappelijke en juridische)
behoeftes en eisen van rechtseenheid en transparantie rondom de
straftoemetingsbeslissing. Om die reden, en vanuit de hierboven omschreven
achtergronden, hebben rechters het laatste decennium veel aandacht besteed
aan de ontwikkeling van instrumenten die eenheid in de straftoemeting bevorderen.
Het streven naar meer consistentie in de straftoemeting heeft binnen de
rechtsprekende macht geleid tot de ontwikkeling van twee op landelijk niveau
opererende instrumenten die de rechter kunnen ondersteunen bij zijn
straftoemetingsbeslissing. In 1998 werd door het Landelijk Overleg van de
Voorzitters van de Strafsectoren (LOVS) de Commissie Straftoemeting opgericht,
die tot taak had oriëntatiepunten op te stellen die de rechter een helpende
hand zouden bieden bij de strafoplegging in veelvoorkomende zaken. Een
oriëntatiepunt beperkt zich tot een beknopte omschrijving van een standaardgeval
en voegt daaraan toe een concreet richtpunt voor de op te leggen straf. 2
Een jaar later, in 1999, werd in het kader van het Programma Versterking
Rechterlijke Organisatie (PVRO) het Projectteam Consistente Straftoemeting
(PCS) opgericht. Dit projectteam hield zich primair bezig met het ontwikkelen
van een databank met rechterlijke uitspraken. Met behulp van deze Databank
Consistente Straftoemeting (hierna: Databank) zouden de rechters eenvoudig
informatie over strafoplegging in soortgelijke zaken moeten kunnen opzoeken.
3 Deze twee instrumenten, de oriëntatiepunten en de Databank, staan centraal
in dit onderzoek.
Alvorens de vraagstelling en daarmee dus de invalshoek van onze benadering
te behandelen, is het goed om kort de actuele stand van zaken met betrekking
tot beide instrumenten weer te geven.
Allereerst wat betreft de oriëntatiepunten. De Commissie Straftoemeting
heeft op 1 september 2003 door middel van een brief aan het LOVS te kennen
gegeven dat de ontwikkeling van een oriëntatiepunt voor het delict ‘veroor-
2 De oriëntatiepunten, zoals ze nu zijn vastgesteld, zijn opgenomen in bijlage I.
3 Schermbeelden van de Databank in de huidige vorm zijn opgenomen in bijlage II.

Inleiding: instrumenten ter ondersteuning van de rechter bij de straftoemeting
zaken van een verkeersongeval’ (art. 6 WVW) op dat moment onmogelijk
was, dat inmiddels alle delicten die in aanmerking komen voor het formuleren
van de oriëntatiepunten waren geïnventariseerd en dat daarmee een
einde was gekomen aan haar werkzaamheden. Bovendien liet de Commissie
weten zich af te vragen of voldoende draagvlak bestaat voor de verdere ontwikkeling
van oriëntatiepunten voor de straftoemeting. Naar aanleiding van
deze brief werd de genoemde Commissie op de vergadering van het LOVS
van 10 oktober 2003 opgeheven. Deze opheffing hoeft echter niet het einde
van de oriëntatiepunten te betekenen, aangezien het LOVS in dezelfde vergadering
een nieuwe commissie, de Commissie Rechtseenheid, heeft ingesteld,
die onder andere opdracht heeft gekregen de bestaande oriëntatiepunten te
evalueren en te adviseren over eventuele nieuwe oriëntatiepunten. Op dit
moment lijkt er evenwel ten aanzien van de ontwikkeling en evaluatie van
oriëntatiepunten voor de straftoemeting sprake te zijn van een stagnatie.
Voor de Databank geldt dat de opbouwfase met de oplevering begin 2002
is geëindigd. Inmiddels is het instrument beschikbaar voor de rechtsprekende
macht via ‘Porta Iuris’, het digitale kennissysteem dat via het intranet van
de gerechten zorgdraagt voor het delen en ontsluiten van kennis binnen de
rechterlijke macht.
Bij de totstandkoming van de instrumenten zijn de betrokkenen zich
steeds bewust geweest van de noodzaak tot evaluatie. Onderdeel van die evaluatie
kan zijn het verkrijgen van een indicatie van de effectiviteit van de
instrumenten. Nu de Databank op het moment van de aanvang van het
onderzoek in feite twee jaar operationeel is, de eerste oriëntatiepunten enige
jaren beschikbaar zijn en de ontwikkeling van nieuwe oriëntatiepunten is
gestagneerd, is het een goed moment om deze effectiviteit te beoordelen.
1.2 DOELSTELLING EN AFBAKENING VAN HET ONDERZOEK
De primaire doelstelling van dit onderzoek is het verkrijgen van inzicht in de
effectiviteit van de instrumenten. Voor een beoordeling van die effectiviteit is
aangesloten bij de uitgangspunten en doelstellingen die zijn gehanteerd bij de
ontwikkeling van de instrumenten. Daarbij is bepalend dat deze niet primair
zijn gericht op het totstandbrengen van consistentie in de uitkomsten van de
strafoplegging, maar op het bieden van ondersteuning bij de totstandkoming
van de straftoemetingsbeslissing. Een indicatie van de effectiviteit van de instrumenten
kan derhalve worden verkregen door te onderzoeken in welke
mate de instrumenten zijn ingebed in de dagelijkse praktijk (zo men wil: het
werkproces) van de straftoemeting.
Voor een inbedding in het werkproces moet, zo wordt door de onderzoekers
verondersteld, aan twee voorwaarden worden voldaan. Ten eerste moeten
rechters bereid zijn de instrumenten te gebruiken. Deze bereidheid omvat
zowel de acceptatie van de doelstellingen van de beide instrumenten als de
bereidheid om juist deze instrumenten daartoe te gebruiken. Om te beoorde-
3

4 Hoofdstuk 1
len of ten aanzien van de instrumenten aan deze voorwaarde wordt voldaan,
komen in het onderzoek verschillende vragen aan de orde. Zo is het van
belang te weten of rechters zich kunnen vinden in de doelstellingen van de
instrumenten. Tevens is van belang dat bekend is hoe het gebruik van het
instrumentarium zich volgens de rechters verhoudt tot hun perceptie van de
rechterlijke onafhankelijkheid. Bovendien moeten zij kennis hebben van het
instrumentarium (het bestaan, maar vooral de structuur daarvan) en moeten
ze zich kunnen vinden in de organisatie van totstandkoming en inbedding
van de instrumenten. Daarbij speelt de institutionele context waarbinnen de
instrumenten fungeren een belangrijke rol. De bedoelde instrumenten zijn
ontwikkeld binnen een veranderende institutionele context en kunnen daarvan
ook niet los worden gezien. Die verandering is ingetreden met de inwerkingtreding
van de Wet organisatie en bestuur gerechten en de Wet Raad voor
de rechtspraak op 1 januari 2002. De organisatiestructuur van de gerechten
werd gewijzigd en bovendien werd het beheer en bestuur van de rechterlijke
organisatie deels ondergebracht bij de Raad voor de Rechtspraak. Binnen de
rechterlijke organisatie fungeren of fungeerden diverse actoren met enige zeggenschap
over, dan wel betrokkenheid bij de instrumenten, zoals de Raad
voor de Rechtspraak, het LOVS, BISTRO, de Commissie Rechtseenheid, de
reeds genoemde Commissie Straftoemeting en het PCS, en de redactieraad
Databank Consistente Straftoemeting. 4 Gedurende het onderzoek is de vraag
gerezen op welke manier deze actoren zijn betrokken bij de instrumenten en
hoe zij zich daarbij onderling verhouden. Onduidelijkheid in de rolverdeling
en verantwoordelijkheidstoedeling kan een effectieve toepassing van de
instrumenten in de weg staan. Welke instanties zijn betrokken bij de totstandkoming
en verdere ontwikkeling van de instrumenten, wat is hun onderlinge
verhouding en waar ligt hun verantwoordelijkheid ten aanzien van de instrumenten?
Dit alles kan invloed hebben op de acceptatie van de instrumenten
door de rechters en dus op hun bereidheid om de instrumenten te gebruiken.
Naast de bereidheid aan de kant van de (potentiële) gebruiker vormt de
feitelijke gebruiksmogelijkheid van het instrument een tweede essentiële voorwaarde
voor inbedding in het straftoemetingsproces. De feitelijke gebruiksmogelijkheid
is goed als het instrument toegankelijk en eenvoudig te gebruiken
is. Bij het beoordelen van het daadwerkelijk functioneren van de instrumenten
spelen vragen als: maken de rechters gebruik van de instrumenten bij
de totstandkoming van de beslissing over de straftoemeting? Waarom wel of
waarom niet? Zo ja, op welke manier en zo nee, welke knelpunten kunnen
worden gesignaleerd? Spelen de gekozen doelstellingen en de structuur van
de instrumenten hierbij een rol?
Om te beoordelen of ten aanzien van de ontwikkelde instrumenten aan de
twee bovengenoemde voorwaarden wordt voldaan, is inzicht vereist in de institutionele
context waarbinnen de ontwikkeling van de instrumenten plaatsvond.
Bovendien dient te worden onderzocht op welke wijze de instrumenten
4 Zie § 2.2 voor een korte omschrijving van deze actoren.

Inleiding: instrumenten ter ondersteuning van de rechter bij de straftoemeting
zijn ontwikkeld en welke keuzes in dat proces zijn gemaakt ten aanzien van
de te bereiken doelstellingen en de structuur van de instrumenten. Ten slotte
kan onderzoek naar het daadwerkelijk gebruik van de instrumenten aanknopingspunten
bieden voor uitspraken over de principiële en praktische vragen
die spelen bij het feitelijk gebruik van de instrumenten.
Op basis van het bovenstaande zijn de navolgende onderzoeksvragen als leidraad
gehanteerd om een indicatie te krijgen van de effectiviteit van de instrumenten:
I Binnen welke institutionele context fungeren de instrumenten?
II Hoe is het proces van ontwikkeling van de instrumenten verlopen?
III Hoeveel en op welke manier wordt gebruik gemaakt van de instrumenten
in de straftoemetingspraktijk?
Elk van deze hoofdvragen laat zich nader specificeren via een aantal deelvragen:
I Binnen welke institutionele context fungeren de instrumenten?
a) Wat is de rol geweest van verschillende betrokkenen bij de totstandkoming
van de instrumenten en hoe verhouden deze zich tot elkaar?
b) Hoe is de ontwikkeling van, en het toezicht op de instrumenten gereguleerd
binnen de rechterlijke organisatie?
II Hoe is het proces van ontwikkeling van de instrumenten verlopen?
a) Welke doelstellingen, uitgangspunten en criteria zijn gehanteerd bij
de totstandkoming van de instrumenten?
b) Op basis van welke overwegingen heeft de besluitvorming rond de
instrumenten plaatsgevonden, zowel bij de totstandkoming als na
de ingebruikname?
III Hoeveel en op welke manier wordt gebruik gemaakt van de instrumenten
in de straftoemetingspraktijk?
a) Vormt de rechterlijke onafhankelijkheid in de perceptie van de rechters
een belemmering voor het gebruik van de instrumenten?
b) Hebben rechters kennis van de instrumenten, hun structuur, achtergronden
en totstandkoming?
c) Gebruiken rechters de instrumenten bij het bepalen van de straf in
concrete zaken?
d) Gebruiken de rechters de instrumenten bij de motivering van de
strafoplegging?
Deze hoofdvragen komen respectievelijk in de hoofdstukken 2, 3 en 4 aan de
orde. Aan de hand van deze verkenning kan de effectiviteit van de instrumenten
worden beoordeeld. Op basis van de uitkomsten daarvan kan vervolgens
worden bekeken of en hoe de verdere ontwikkeling van de instrumenten
vorm zou kunnen krijgen en welke elementen van belang zijn voor een effectiever
gebruik van de instrumenten.
5

6 Hoofdstuk 1
De wijze waarop de rechterlijke macht gestalte kan en mag geven aan haar
verantwoordelijkheid bij de bevordering van uniformiteit en consistentie in
de straftoemeting is een punt van discussie. Het ligt niet binnen de doelstelling
van dit onderzoek een antwoord te formuleren op deze vraag. Wij nemen
als uitgangspunt dat binnen de rechterlijke macht sprake is van de ontwikkeling
van oriëntatiepunten en een Databank ten behoeve van het bereiken van
meer consistentie en transparantie in de straftoemeting; instrumenten die in
meerdere of mindere mate het karakter van een vorm van beleidsvoering dragen.
De wijze waarop de rechtsprekende macht feitelijk omgaat met deze taak
en de inbedding van de instrumenten in het werk van de rechter bij de straftoemeting
kunnen mogelijk evenwel handvatten bieden ten behoeve van de
beantwoording van deze constitutioneel en juridisch lastige vraag en bij het
vormen van toekomstig beleid.
Het onderzoek heeft evenmin tot doel te onderzoeken of de straftoemeting
door het gebruik van de instrumenten daadwerkelijk consistenter is geworden
in de zin dat de (onverklaarbare) verschillen in straftoemeting kleiner
zijn geworden in vergelijking met de verschillen blijkens de laatste studies op
dit gebied. 5 Onderzoek met dit doel is van geheel andere aard dan onderhavig
onderzoek. Dat wil niet zeggen dat het niet interessant zou zijn dergelijk onderzoek
opnieuw te (laten) verrichten.
1.3 METHODE VAN ONDERZOEK
Het onderzoek is verricht op basis van literatuurstudies en interviews. Deze
methoden zijn als volgt gebruikt bij de drie onderzoeksvragen:
I De institutionele context van de instrumenten
Het gedeelte van het onderzoek naar de institutionele context van de instrumenten
is voornamelijk gebaseerd op literatuurstudie. Ook is gebruik gemaakt
van verslagen en notities van het overlegorgaan van de voorzitters van
de strafsectoren bij de gerechten, het LOVS, die op dit terrein betrekking hebben.
Daarnaast zijn tijdens interviews met rechters/raadsheren, sectorvoorzitters
en commissieleden vragen gesteld over de verhouding tussen de rechtsprekende
macht en andere partijen en hun te onderscheiden functies.
II Onderzoek naar de totstandkoming van de instrumenten
Voor de beschrijving van de totstandkoming van de instrumenten is informatie
verkregen uit de notulen en verslagen van bijeenkomsten van de Commissies
die met de totstandkoming van respectievelijk de Databank en de oriën-
5 Fiselier 1985; Berghuis 1992. Recent onderzoek van Jan de Keijser en Peter van Koppen
wijst op een voorzichtig verband tussen het gebruik van oriëntatiepunten voor de straftoemeting
en consistenter straffen. Zie: De Keijser & Van Koppen 2004, m.n. p. 174-177.

Inleiding: instrumenten ter ondersteuning van de rechter bij de straftoemeting
tatiepunten waren belast, voorzover die voorhanden waren bij de Raad voor
de Rechtspraak. Aan de hand van de notulen en verslagen is een eerste inventarisatie
van ontwikkelingen en besluiten gemaakt. Aangezien notulen en verslagen
niet primair tot doel hebben het ontwikkelingsproces van de instrumenten
vast te leggen, zijn na de inventarisatie gesprekken gevoerd met betrokken
commissieleden. Op basis daarvan is een nader verslag gemaakt. Dit
verslag, aangevuld met literatuur op dit gebied, vormt de basis voor de beschrijving
van de totstandkoming van de instrumenten.
III Onderzoek naar het gebruik van de instrumenten
Onderzoek naar het opleggen van de straf is niet eenvoudig, aangezien dit
plaatsvindt tijdens het geheime raadkameroverleg. Een mogelijkheid om het
gebruik van instrumenten in de praktijk te meten, is het vergelijken van concreet
opgelegde straffen in vonnissen en arresten met de straffen die blijkens
de Databank en de oriëntatiepunten voor bepaalde delicten worden opgelegd.
Van deze methode is om twee redenen afgezien. Ten eerste is een doel
van dit onderzoek het in kaart brengen van het gebruik in de praktijk van de
instrumenten, in die zin dat wordt geïnventariseerd waarom de instrumenten
al dan niet worden gebruikt, op welke manier ze worden gebruikt en aan de
hand daarvan elementen te benoemen die voor een effectiever gebruik van de
instrumenten van belang kunnen zijn. Het gaat niet om de kwantitatieve
vraag hoe vaak ze worden gebruikt. Ten tweede is het vaak onduidelijk wat een
overeenkomst of verschil tussen de feitelijk opgelegde straf en een oriëntatiepunt
zegt over het gebruik van het oriëntatiepunt. Het gebruik van de instrumenten
wordt immers zelden in de strafmotivering vermeld. De overeenkomst
kan op toeval berusten. Andersom kan een verschil totstandkomen
juist door het gebruik van een oriëntatiepunt: persoonlijke omstandigheden
of de omstandigheden van het geval kunnen een reden zijn een hogere of lagere
straf op te leggen dan wordt genoemd in het oriëntatiepunt. Het verschil
kan ook worden veroorzaakt door het niet gebruiken van het oriëntatiepunt.
Ongemotiveerde verschillen en overeenkomsten zeggen dus weinig over het
gebruik van de instrumenten.
Voor een onderzoek naar de vraag of en in hoeverre rechters gebruik
maken van de instrumenten is de onderzoeker dus in grote mate afhankelijk
van de medewerking van rechters, hetzij doordat zij in de strafmotivering
aangeven of en zo ja, hoe zij van een instrument gebruikmaken, hetzij door
hun bereidheid om op andere wijze informatie over de straftoemeting te verschaffen.
Onderzoek aan de hand van strafmotiveringen bleek niet veel op te
leveren, aangezien tot nu toe weinig rechters het gebruik van de instrumenten
expliciet daarin vermelden. Daarom is gekozen voor het afnemen van diepteinterviews
met de betrokkenen. Naast de interviews met rechters en raadsheren
zijn ook gesprekken gevoerd met gerechtssecretarissen en voorzitters
van de strafsectoren. In de gesprekken met gerechtssecretarissen lag de
nadruk op de vraag in hoeverre zij bij het voorbereiden van de zittingen de instrumenten
gebruiken ter ondersteuning van de rechter bij het bepalen van de
7

8 Hoofdstuk 1
straf. De sectorvoorzitters werden vooral bevraagd over hun rol in de informatievoorziening
over de instrumenten en de organisatie die binnen een gerecht
nodig is bij de totstandkoming en het gebruik van de instrumenten. Ten
behoeve van de interviews zijn de sectorvoorzitters van alle 19 rechtbanken
en 5 hoven aangeschreven. In totaal is gesproken met 17 sectorvoorzitters, 20
rechters/raadsheren en 17 gerechtssecretarissen. 6 De door ons geïnterviewde
rechters hadden ervaring in zowel enkelvoudige als meervoudige kamers.
De interviews zijn afgenomen in de maanden april en mei 2004, aan de
hand van een vragenlijst, bestaande uit 57 vragen met een open karakter. Een
aantal vragen bestond uit een stelling met vijf antwoordmogelijkheden. Bij
deze vragen werd door de respondenten steeds een toelichting gegeven,
zodat ook deze vragen een vrij open karakter kregen. De vragenlijsten werden
niet (vooraf) aan de respondenten toegezonden; ze dienden slechts als leidraad
voor de interviewer.
Na afloop van de interviews is een samenvatting gemaakt van de antwoorden
van de respondenten. Daarbij is per vraag nagegaan welk algemeen
beeld uit de antwoorden naar voren komt. Daarnaast zijn afwijkende antwoorden
genoteerd. Door de wijze van onderzoek is het van belang te benadrukken
dat de conclusies die worden getrokken op basis van de interviews
een verkennend karakter hebben en dat hier geen statistische waarde aan gehecht
kan worden. 7
6 Met vier rechtbanken (Arnhem, Maastricht, Roermond en Zwolle) is de samenwerking,
ook na herhaalde verzoeken, niet tot stand gekomen.
7 Ten slotte nog een kanttekening. De rechters, raadsheren en gerechtssecretarissen zijn
door hun sectorvoorzitters verzocht om aan dit onderzoek mee te werken. De selectie van
de geïnterviewden is daardoor mogelijk enigszins gekleurd. De kans bestaat immers dat
de sectorvoorzitters juist die personen hebben gevraagd die al enige interesse vertoonden
in ‘straftoemetingsperikelen’, of, wanneer de voorzitters een ‘open oproep’ aan hun medewerkers
hebben gedaan, juist die personen hebben gereageerd die enige affiniteit met
(het probleem van) de straftoemeting hebben. Wij zijn ons hiervan bewust; overigens hebben
we niet de indruk dat dit de kwaliteit van het onderzoek schaadt, omdat het gaat om
een verkennende studie en niet om een statistische/kwantitatieve analyse.

2 De institutionele context van de instrumenten
2.1 INLEIDING
De instrumenten ter bevordering van consistente straftoemeting zijn ontwikkeld
binnen het institutionele kader van de rechtspraak. Bij de totstandkoming
en de feitelijke toepassing van de oriëntatiepunten en de Databank Consistente
Straftoemeting zijn diverse partijen betrokken (geweest). Naast de respectievelijke
commissies die feitelijk het werk hebben gedaan, het Projectteam
Consistente Straftoemeting voor de Databank en de Commissie
Straftoemeting voor de oriëntatiepunten, hebben het Landelijk Overleg van
Voorzitters van de Strafsectoren (LOVS), het Programma Versterking Rechterlijke
Organisatie (PVRO), het Bureau Internet Systemen en Toepassingen
Rechterlijke Organisatie (BISTRO), de Commissie Rechtseenheid en de Raad
voor de Rechtspraak een rol vervuld of te vervullen.
Ten aanzien van zowel de Databank als de oriëntatiepunten rijzen vragen
die samenhangen met de taken en de verantwoordelijkheden van de betrokken
commissies en de inbedding van de instrumenten in de rechterlijke organisatie.
De veronderstelling dat het nuttig is om dit te beschrijven, is gebaseerd
op de gedachte dat de legitimiteit en de (interne en externe) acceptatie
van de hier onderzochte instrumenten tenminste voor een deel afhankelijk is
van de wijze waarop de organisatie rondom de instrumenten is vormgegeven.
Spin in het web vormt het LOVS. Het LOVS is (eind)verantwoordelijk
voor de ontwikkeling en vaststelling van de oriëntatiepunten en voor het inhoudelijk
beleid met betrekking tot de Databank. Zijn taak is evenwel breder.
In het geheel van afstemming en beleid binnen de strafrechtspraak speelt het
LOVS een grote rol. Daarom wordt in dit hoofdstuk voornamelijk aandacht
besteed aan dit orgaan. Daarbij zal worden ingegaan op de verschillende
functies die het vervult en de taken die het uitoefent. Ook zullen de taken en
functies van de overige hierboven genoemde betrokkenen (kort) worden beschreven.
Ter verduidelijking van de hierna volgende beschrijving van het institutionele
kader, worden in § 2.2. de betrokken partijen kort beschreven. Waar
dat nodig is, zal in andere delen van dit hoofdstuk nader worden ingegaan op
de aard en inhoud van de verantwoordelijkheden van de betrokken partijen.

10 Hoofdstuk 2
2.2 BETROKKEN PARTIJEN
Programma Versterking Rechterlijke Organisatie (PVRO)
Het PVRO is in 1999 opgericht met het doel een modernisering van de rechterlijke
organisatie door te voeren. Het werkte op terreinen die nu binnen de
taakomschrijving van de Raad voor de Rechtspraak vallen. Doelstellingen
van het PVRO waren het versterken van het bestuur van de gerechten, verbetering
van de werkprocessen, verbetering van het personeelsbeleid en de ontwikkeling
van de externe oriëntatie van de rechterlijke organisatie. 8 In dat
kader werd ook een projectplan Straftoemeting opgesteld, waarin bestaande
initiatieven op elkaar zouden kunnen worden afgestemd en nieuwe initiatieven
werden gestimuleerd. Het belangrijkste initiatief in dit kader is de ontwikkeling
van de Databank.
Raad voor de Rechtspraak
De Raad voor de Rechtspraak is op 1 januari 2002 ingesteld bij de reorganisatie
van de rechterlijke organisatie. 9 Een belangrijke taak van dit orgaan is het
bieden van ondersteuning aan activiteiten van de gerechten die gericht zijn op
uniforme rechtstoepassing en bevordering van de juridische kwaliteit (art. 94
Wet op de rechterlijke organisatie). De rol die de Raad voor de Rechtspraak
speelt met betrekking tot de onderzochte instrumenten kan worden gezien als
invulling van die taak.
Landelijk Overleg van Voorzitters van de Strafsectoren (LOVS)
Het LOVS is een overlegorgaan voor de voorzitters van de strafsectoren van
de gerechtshoven en de rechtbanken. Zij komt regelmatig bijeen (aanvankelijk
twee keer per jaar, maar inmiddels ieder kwartaal). De ontwikkeling van de
oriëntatiepunten had een directe binding met het LOVS, aangezien de Commissie
die verantwoordelijk was voor de ontwikkeling daarvan functioneerde
als subcommissie van het LOVS.
Commissie Straftoemeting
De Commissie Straftoemeting was vanaf 1998 verantwoordelijk voor de ontwikkeling
van de landelijke oriëntatiepunten. De Commissie was een soort
subcommissie van het LOVS. In oktober 2003 is zij formeel opgeheven, nadat
zij al een tijd feitelijk niet meer functioneerde.
8 Zie hierover het Programmaplan van het PVRO uit april 1999. De achtergronden van het
ontstaan van het PVRO zijn vooral terug te vinden in het rapport van de Adviescommissie
Toerusting en organisatie zittende magistratuur (Commissie Leemhuis) getiteld Rechtspraak
bij de tijd uit 1998. Veel van dit rapport is terug te vinden in de Contourennota
modernisering rechterlijke organisatie, Kamerstukken II 1998/99, 26 352, nr. 2.
9 Wet Raad voor de rechtspraak, Staatsblad 2001, 583.

De institutionele context van de instrumenten
Commissie Rechtseenheid
De Commissie Rechtseenheid kan worden gezien als opvolger van de Commissie
Straftoemeting, zij het dat de Commissie Rechtseenheid een bredere
opdracht heeft. Deze Commissie heeft als taak het LOVS voorstellen te doen
die strekken tot bevordering van de rechtseenheid van de rechtspleging in
strafzaken in het algemeen.
Project en Projectteam Consistente Straftoemeting
In het kader van het PVRO werd in 1999 het Project Consistente Straftoemeting
opgestart. Binnen dit project was het projectteam Consistente Straftoemeting
(PCS) o.a. belast met het inzichtelijk maken van de straftoemeting en het bevorderen
van een gestructureerde en concrete motivering van de straf. De belangrijkste
resultaten van het projectteam betroffen de ontwikkeling van de Databank
en het initiëren van de uitgave van een speciaal op de straftoemeting gericht
tijdschrift, het Straftoemetingsbulletin van het tijdschrift voor de rechterlijke
macht, Trema. In 2002 staakte het projectteam zijn werkzaamheden.
Bureau Internet Systemen en Toepassingen Rechterlijke Organisatie
(BISTRO)
BISTRO is het projectbureau dat de webtoepassingen voor de rechterlijke organisatie
ontwikkelt, uitvoert en beheert. In dat kader beheert zij niet alleen de
Databank, maar ook de website van de rechterlijke organisatie, rechtspraak.nl,
het kennissysteem voor de rechterlijke organisatie, Porta Iuris, en het intranet,
Intro. Voor het feitelijk functioneren van de huidige Databank is BISTRO van
groot belang.
2.3 DE ORGANISATIE VAN DE RECHTSPRAAK EN RECHTERLIJK BELEID
De nieuwe Wet op de Rechterlijke Organisatie, in werking getreden op 1 januari
2002, plaatst de gerechtsbesturen in een centrale positie. Zij zijn verantwoordelijk
voor de algemene leiding, de organisatie en de bedrijfsvoering van
het gerecht. 10 Lid van de gerechtsbesturen zijn de president van het gerecht,
een directeur bedrijfsvoering en de voorzitters van de sectoren van het gerecht,
de organisatorische eenheden waaruit de gerechten zijn opgebouwd. 11
Voor aangelegenheden die het functioneren van de sector betreffen, beschikken
de sectorvoorzitters over zelfstandige en van het gerechtsbestuur afgeleide
bevoegdheden. Deze worden geacht te vallen binnen de in de wet
neergelegde verantwoordelijkheid voor het functioneren van de sector, die ingevolge
art. 21 lid 1 RO is neergelegd bij de sectorvoorzitter. Het gaat dan om
zaken als het voeren van functioneringsgesprekken, budgetbeheer, bestuurlijke
informatievoorziening, organisatorische werkwijzen, huisvesting en be-
10 Art. 23 RO.
11 Art. 15 RO bepaalt dat er een gerechtsbestuur bestaat en wie daarin zitting hebben. Art. 20
RO voorziet in de instelling van sectoren binnen een gerecht.
11

12 Hoofdstuk 2
veiliging. Ten aanzien van het vormgeven van beleid over de juridische kwaliteit
en de uniforme rechtstoepassing, waaronder de ontwikkeling en de toepassing
van de oriëntatiepunten en de Databank zijn te verstaan, lijkt het primaat
niet zozeer bij de sectorvoorzitters te liggen als wel bij de sectoren. Het
volgende citaat uit de memorie van toelichting bij het Wetsvoorstel organisatie
en bestuur gerechten kan dit illustreren: ‘de sectoren vormen de operationele
basiseenheden van het gerecht waar [...] de beleidsvorming ten aanzien
van het primaire werkproces in eerste instantie plaatsvindt.’ 12 Over de positie
van de sectorvoorzitter in dit kader bevat de memorie (en ook de verdere behandeling
van het wetsvoorstel) weinig informatie. De gerechtsbesturen
staan bij de ontwikkeling van deze vorm van rechterlijk beleid op enige afstand:
zij kunnen in het kader van de bevordering van de rechtseenheid met
de sectoren in overleg treden. 13
Veel van de taken en bevoegdheden die bij de sectorvoorzitters en de sectoren
zijn neergelegd, en in bredere zin de wijze waarop de gerechten functioneren,
hebben hun concretisering gevonden in de bestuursreglementen van
de desbetreffende gerechten. De bestuursreglementen vervullen in de nu bestaande
rechterlijke organisatie een belangrijke functie: zij geven een nadere
invulling aan de Wet op de rechterlijke organisatie, die dan ook op dit punt als
een kaderwet dient te worden beschouwd. 14 Nu het uitdrukkelijk de bedoeling
van de wetgever is geweest de nadere uitwerking van de bestuurlijke verhoudingen
binnen de gerechten aan de rechterlijke macht zelf over te laten,
kunnen juist de bestuursreglementen tevens dienen als instrument waarmee
de rechterlijke organisatie verantwoording aflegt over haar functioneren buiten
de kaders van de individuele rechtszaak. Hun publieke karakter, zij worden
immers gepubliceerd in de Staatscourant, leent zich hiervoor uitstekend.
Nu is vastgesteld dat het primaat van de vorming van rechterlijk beleid
met het oog op bevordering van de juridische kwaliteit en de uniforme rechtstoepassing,
gezien de wetsgeschiedenis, is gelegen bij de sectoren van de gerechten,
zou uit de bestuursreglementen kunnen blijken op welke wijze aan
deze taak invulling wordt gegeven en hoe in dat kader de verhouding tussen
de sectorvoorzitter en de sectorvergadering is vormgegeven. De bestuursreglementen
geven wat dat betreft niet een eenduidig beeld. 15 Veelal wordt in de
12 Kamerstukken II 1999/2000, 27 181, nr. 3, p. 16 en ook p. 20.
13 Artikel 23 lid 3 RO.
14 Kamerstukken II 1998/99, 26 352, nr. 2, p. 8; Kamerstukken II 1999/2000, 27 181, nr. 3, p. 13-15.
15 Op grond van art. 18 juncto art. 19 RO kan het bestuur van een gerecht leden van het bestuur
machtigen bepaalde bevoegdheden uit te oefenen en dient het ten aanzien van die
verdeling en omschrijving van bevoegdheden (en meer) nadere reglementen op te stellen.
Deze worden gepubliceerd in de Staatscourant. De in de tekst genoemde thema’s waarop
de sectorvoorzitters bevoegd worden verklaard, zijn ontleend aan deze reglementen. Zie
onder veel meer bijvoorbeeld het Reglement van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch,
Staatscourant 6 april 2004, nr. 67, p. 26; het Bestuursreglement van de rechtbank Breda,
Staatscourant 16 februari 2004, nr. 31, p. 26; het Bestuursreglement rechtbank Arnhem,
Staatscourant 17 december 2003, nr. 244, p. 60; het Bestuursreglement rechtbank ’s-Gravenhage,
Staatscourant 1 juli 2002, nr. 122, p. 17 en het Mandaatbesluit rechtbank Maastricht,
Staatscourant 21 mei 2002, nr. 93, p. 26.

De institutionele context van de instrumenten
bestuursreglementen aangegeven hoe en onder welke (minimum)voorwaarden
een sectorvergadering bijeenkomt en op welke wijze binnen de sectorvergadering
besluitvorming totstandkomt. Daaruit ontstaat overigens al een eerste
indruk hoe wordt omgegaan met de totstandkoming en implementering
van rechterlijk beleid, maar een expliciete verwijzing daarnaar ontbreekt in
veel gevallen. Wel heeft bijvoorbeeld het Hof ‘s-Hertogenbosch in het bestuursreglement
opgenomen dat uit het midden van de sectorvergadering
een commissie juridische kwaliteit wordt ingesteld, die tot taak heeft voorstellen
te doen ter bevordering van de juridische kwaliteit en de uniforme rechtstoepassing.
16 Binnen deze reglementering lijkt vooralsnog veel ruimte over te
blijven voor een eigen, nader te ontwikkelen bestuurspraktijk.
Daarbij dient in aanmerking te worden genomen de taakomschrijving van
en de bevoegdheidstoedeling aan de sectorvoorzitter, die eveneens in de bestuursreglementen
is terug te vinden. Naast de hierboven genoemde aandachtsgebieden
(functioneringsgesprekken, budgetbeheer en dergelijke)
komen het bevorderen van werkoverleg en de uit de wet en wetsgeschiedenis
bekende terminologie van het bevorderen van de juridische kwaliteit en de
uniformiteit in de rechtstoepassing terug in de omschrijving van de werkzaamheden
en bevoegdheden van de sectorvoorzitters. Vaak genoemd wordt
ook de verantwoordelijkheid van de sectorvoorzitter voor de kwaliteit van
het primaire proces. Het gaat in dat kader in alle gevallen om bevoegdheden
en verantwoordelijkheden bínnen de sector. En ook hier lijkt het vooral om
minimumstandaarden te gaan: bij de verwijzing naar de bevoegdheden van
de sectorvoorzitter wordt in het algemeen bepaald dat deze in ieder geval bevoegd
is op de genoemde terreinen. Een expliciete verwijzing naar bevoegdheden
op het gebied van rechtseenheid komt evenwel niet altijd voor en waar
dat wel het geval is zal de wettelijk neergelegde beperking gelden dat deze bevoegdheden
niet mogen ingrijpen in (de behandeling van) concrete zaken. De
positie van de sectorvoorzitter kan ten aanzien van het thema rechterlijk beleid
dan ook misschien wel het best worden gekenschetst als die van de primus
inter pares. Dat past ook in het karakter van zowel het gerechtsbestuur als de
sectorbesturen, die in de wetsgeschiedenis worden omschreven als collegiale
bestuursmodellen, in tegenstelling tot het zogenaamde presidentiële bestuursmodel
waarin de president of voorzitter meer (sturende) bevoegdheden
heeft binnen het bestuur. In het huidige bestuursmodel is slechts in geval
binnen een gerechtsbestuur de stemmen staken de stem van de president
doorslaggevend. 17 Hoewel in de wetsgeschiedenis wordt gesproken van sectorbesturen,
lijkt dit in de bestuursreglementen van de gerechten nog geen ingang
te hebben gevonden. 18
16 Artikel 4.2 lid 3 van het Reglement van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch, Staatscourant 6
april 2004, nr. 67, p. 26.
17 Art. 17 lid 3 RO.
18 Kamerstukken II 2000/01, 27 181, nr. 22, p. 45 (Verslag wetgevingsoverleg op 21 mei 2001
over wetsvoorstellen inzake organisatie en bestuur gerechten en Raad voor de rechtspraak).
13

14 Hoofdstuk 2
2.4 HET LANDELIJK OVERLEG VAN VOORZITTERS VAN DE STRAFSECTOREN 19
Binnen de rechterlijke organisatie zijn op diverse niveaus en ten aanzien van
diverse thema’s overlegorganen actief. De basis van deze overlegorganen is
binnen de huidige organisatiestructuur veelal te herleiden tot de gerechtsbesturen.
Zowel de presidenten als de directeuren bedrijfsvoering en de sectorvoorzitters
kennen ieder hun eigen landelijk overlegorgaan, waarbij wel moet
worden aangetekend dat landelijk overleg van bestuurders of coördinatoren
binnen de gerechten al lang voor de instelling van de Raad voor de Rechtspraak
bekend was. 20 Ook op een meer gespecialiseerd niveau wordt overleg
gevoerd door rechters. In dat kader kunnen worden genoemd het landelijk
overleg van persrechters, de rechters-commissarissen in faillissementen
(ReCoFa) en de kring van kantonrechters. Ook het landelijk overleg van rechters-commissarissen
in strafzaken was een dergelijk forum.
De leden van het LOVS zijn de voorzitters van de strafsectoren bij de gerechten
(hoven én rechtbanken). In die hoedanigheid zijn zij derhalve allen lid
van het bestuur van het gerecht waar zij werkzaam zijn. Dat maakt hen binnen
de grenzen van de besluitvormingsprocedure binnen de gerechten beslissingsbevoegd
ten aanzien van de organisatie en het beheer van hun gerecht.
Vanuit de hen toekomende bevoegdheid (en verantwoordelijkheid) voor de
sector hebben de sectorvoorzitters strafrecht er voor gekozen binnen het
LOVS op bepaalde terreinen gezamenlijk op te trekken en ze doen dat inmiddels
op regelmatige basis. Bijeenkomsten vinden zo ongeveer ieder kwartaal
plaats.
De secretariële en organisatorische ondersteuning van het LOVS is thans
gesitueerd bij de Raad voor de Rechtspraak. Vóór de oprichting van de Raad
was de ondersteuning ondergebracht bij het Algemeen Secretariaat voor de
Zittende Magistratuur op het Paleis van Justitie in Den Haag.
Het LOVS kent een eigen bestuur, dat op verschillende terreinen met
goedkeuring van de vergadering is gemandateerd besluiten te nemen, bijvoorbeeld
over de samenstelling van commissies zoals de Commissie Rechtseenheid.
Het bestuur is tevens gemandateerd de Commissie Rechtseenheid
zelfstandig te verzoeken voorstellen te doen ten aanzien van door haar geselecteerde
thema’s.
Het LOVS fungeert primair als overlegorgaan van de voorzitters van de
strafsectoren over sectorgebonden en vakinhoudelijke aangelegenheden. De
uitwisseling van informatie die binnen dit gremium plaatsvindt, maakt dat
19 Voor de beschrijving van de taken en activiteiten van het LOVS is onder meer gebruik gemaakt
van de (niet vastgestelde) Notitie Keur (Keur 2002, geïnitieerd door de besturen
van de landelijke sectorvoorzittersoverleggen op 22 januari 2002) en de Nota overlegstructuur
en verantwoordelijkheidsverdeling 2003. Daarnaast werden de verslagen van
de bijeenkomsten van het LOVS geraadpleegd en kwamen uit gesprekken met sectorvoorzitters
thema’s aan de orde die binnen het LOVS onderwerp van gesprek waren.
20 Zo stelt Van Delden dat begin jaren ’50 voor het eerst een vergadering van de presidenten
van de rechtbanken werd gehouden en dat dit gezelschap sinds die tijd regelmatig (ongeveer
tweemaandelijks) bijeenkomt. Zie: Van Delden 1989.

De institutionele context van de instrumenten
het LOVS zowel een belangrijke signaleringsfunctie vervult als een forum
biedt waarbinnen kan worden nagedacht over structurele aangelegenheden
die betrekking hebben op het functioneren van de strafsectoren. Een terugkerend
thema bij de besprekingen van de afgelopen jaren is, zo blijkt uit de verslagen
van de bijeenkomsten van het LOVS, het ontwikkelen en uitvoeren van
het sectorprogramma strafrecht. Veel aandacht gaat in dat kader uit naar de
verbetering en uniformering van de werkprocessen, naar een betere afstemming
binnen ‘de keten’ (met name gericht op de afstemming met het Openbaar
Ministerie) en de invoering van GPS (Geïntegreerd Processysteem Strafrecht,
een systeem dat voorziet in de invoering van o.m. elektronische
dossiers). Onderwerpen die de laatste jaren de revue zijn gepasseerd, waren
bijvoorbeeld werklastmetingen (bijvoorbeeld in het kader van ‘megazaken’),
capaciteitsproblemen binnen de sectoren en onderzoek en registratie van aanhoudingen
in strafzaken en de vergoedingen van reiskosten voor de raadsman.
Ook werden onderwerpen (al dan niet naar aanleiding van interne notities)
besproken die meer betrekking hadden op het onderzoek ter terechtzitting,
zoals de aanvraag van rapportages over de persoon van de verdachte,
bevordering van eenheid in de uitvoering van de Wet Terwee en een wijziging
van de tabel vervangende hechtenis bij geldboete en ontneming van wederrechtelijk
verkregen voordeel. Regelmatig laat men zich ook voorlichten over
wijzigingen binnen de strafrechtspleging (bijvoorbeeld aan de hand van een
presentatie over de ontwikkelingen en bezuinigingen bij de reclassering). Ook
vormt de opleiding van RAIO’s, RIO’s en de ondersteunende staf een onderwerp
waarover binnen het LOVS overleg en afstemming plaatsvindt.
Geregeld vindt besluitvorming plaats binnen het LOVS, besluitvorming
niet alleen op het terrein van de bedrijfsvoering en organisatie van de sector,
maar ook besluitvorming die leidt tot de toepassing van regels over bijvoorbeeld
de oplegging van taakstraffen, over de normbedragen die gelden voor
de schadevergoeding wegens ten onrechte in verzekering of voorlopige hechtenis
doorgebrachte tijd, over de vergoeding van reis- en verblijfskosten aan
de verdachte ex. art. 591a Sv en over de vaststelling van een tabel voor vervangende
hechtenis bij veroordeling tot een geldboete en ontneming van wederrechtelijk
verkregen voordeel. De meest in het oog springende besluiten die
door het LOVS zijn genomen, en die ook in het kader van dit onderzoek het
meest relevant zijn, betreffen uiteraard de vaststelling van de oriëntatiepunten
voor de straftoemeting. Deze besluiten, maar ook het besluit tot opheffing
van de Commissie Straftoemeting en de samenstelling van de Redactieraad
Databank Straftoemeting, zijn plenair genomen.
Naast een forum voor informatie-uitwisseling en (strategische) gedachtevorming
vervult het LOVS tevens een adviserings- en voorlichtingsfunctie
ten behoeve van de Raad voor de Rechtspraak. Op veel van de hierbovengenoemde
en andere onderwerpen die binnen het LOVS aan de orde komen,
fungeert het LOVS als gesprekspartner van de Raad voor de Rechtspraak. Dat
is, gezien de thema’s die in het algemeen aan de orde zijn, niet verwonderlijk.
De Raad voor de Rechtspraak heeft immers als taak ondersteuning te bieden
15

16 Hoofdstuk 2
aan die activiteiten die tot verbetering van de organisatie van de rechtspraak
kunnen leiden en binnen het LOVS vinden nu juist veel activiteiten plaats die
daarop zijn gericht. De eerste aanzet tot het contact dat tussen het LOVS en de
Raad voor de Rechtspraak bestaat, is gegeven door de Raad voor de Rechtspraak.
Kort na zijn oprichting gaf de Raad voor de Rechtspraak in een gezamenlijk
overleg met het LOVS te kennen veel belang te hechten aan een goed
contact tussen de twee. Gezien de organisatie van de gerechten en de status
van de Raad voor de Rechtspraak achtte de Raad het van belang een aanspreekpunt
te hebben dat ten aanzien van het rechterlijk domein meer zeggingskracht
had dan hij zelf. Bovendien is het voor het functioneren van de
Raad voor de Rechtspraak binnen het maatschappelijk krachtenveld van
groot belang dat hij contact heeft met de gerechten. Naast de presidentenvergadering,
die op de meer overkoepelende vraagstukken wordt aangesproken,
zijn de overleggen van de sectorvoorzitters belangrijke aanspreekpunten en
overlegpartners, hoewel enige overlap in de aan de orde te stellen thema’s niet
valt uit te sluiten. Een vertegenwoordiger van de Raad voor de Rechtspraak
onderhoudt een nauw contact met het bestuur van het LOVS en woont periodiek
(delen van) vergaderingen van het LOVS bij. Deze structuur is er dan ook
niet alleen op gericht te komen tot afstemming tussen de gerechten onderling,
maar inmiddels ook tot een goede afstemming en uitwisseling van informatie
tussen de gerechten en de Raad voor de Rechtspraak.
Het proces van informatie-uitwisseling en gedachtevorming wil ook nog
wel eens andersom lopen. Dan is de Raad voor de Rechtspraak initiator of
brengt hij agendapunten aan in het overleg van de sectorvoorzitters of de presidentenvergadering.
Zo werd het LOVS gevraagd een oordeel te geven over
het conceptadvies van de Raad voor de Rechtspraak over het wetsvoorstel videoconferentie,
dat door de Raad voor de Rechtspraak bij de presidentenvergadering
was neergelegd. De Raad voor de Rechtspraak fungeert in gevallen
van verzoeken tot wetgevingsadvisering primair als doorgeefluik naar ofwel
de presidentenvergadering ofwel direct naar het landelijk overleg van de sectorvoorzitters.
Daarmee wordt gehoor gegeven aan de wettelijk neergelegde
opdracht in art. 95 RO: ‘ten aanzien van het formuleren van adviezen door de
Raad voor de Rechtspraak geldt dat deze niet worden vastgesteld dan na
overleg met de gerechten, in deze vertegenwoordigd door de respectieve
overlegorganen’.
2.5 HET LOVS EN DE INSTRUMENTEN
Wat is in het licht van het bovenstaande de gevolgtrekking voor de positie die
het LOVS inneemt ten aanzien van de (ontwikkeling van en zeggenschap
over) de onderzochte instrumenten? In de eerste plaats is het LOVS een belangrijke
speler (geworden) op het terrein van de rechtseenheid binnen het
strafrecht. Het heeft zowel (het onderhoud en de ontwikkeling van) de Databank
als (het onderhoud en de ontwikkeling van) de oriëntatiepunten onder

De institutionele context van de instrumenten
zijn hoede. Wanneer wordt gekeken naar de positie die het LOVS inneemt binnen
de rechterlijke organisatie, kan allereerst worden vastgesteld dat het naar
de letter een informeel gezelschap betreft dat binnen de rechterlijke organisatie
geen formele status heeft. De vorming van rechterlijk beleid is primair
voorbehouden aan de betreffende sectoren, die wél een wettelijk vastgelegde
status hebben binnen de rechterlijke organisatie. Het mandaat aan het LOVS
is daarvan een afgeleide en bovendien, naar de letter, vrij mager. De bestuursreglementen,
die kunnen voorzien in een behoefte aan transparantie met betrekking
tot de wijze waarop rechterlijk beleid wordt ingebed in de rechterlijke
organisatie, bevatten zelden aanwijzingen voor de wijze waarop en de
voorwaarden waaronder de sectorvoorzitters hun vertegenwoordigende rol
binnen een landelijk overleg als het LOVS dienen op te vatten. Veel hangt dan
af van de wijze waarop de sectorvoorzitter zelf zijn functie vervult. Tegelijkertijd
kan echter niet worden volgehouden dat beleidsvorming binnen de rechterlijke
macht beperkt dient te blijven tot de geïsoleerde sectoren. De aard van
de problematiek verzet zich daar in veel gevallen tegen. Eenheid in de straftoemeting
vormt immers een doelstelling die ook en juist op landelijk niveau
dient te worden nagestreefd. Daarover lijkt ook binnen de rechterlijke macht
enige overeenstemming te zijn. Dat plaatst het sectorenoverleg in een wat
moeilijke positie. Besluitvorming binnen het LOVS heeft geen directe invloed
op het functioneren van de gerechten. De zeggingskracht van de besluiten berust
dan ook vooral op de personen die deel uitmaken van het LOVS en op het
gezag dat zij hebben binnen de sectoren en de gerechtsbesturen. Mandatering
van bevoegdheden op dit terrein aan de sectorvoorzitters lijkt vooral een informeel
proces te zijn. Slechts in een enkel geval valt uit de bestuursreglementen
op te maken op welke wijze wordt omgegaan met de beleidsvormende
taak van de sector en welke positie de sectorvoorzitter daarin inneemt, zowel
intern als extern. Ook de bestuursreglementen van de Raad voor de Rechtspraak
zelf bieden geen houvast voor deze problematiek. Het is voor de effectiviteit
van de instrumenten steeds van belang een helder beeld te hebben van
de institutionele context waarin ze moeten functioneren. Daarbij moet deze
context ook kenbaar zijn voor de gebruikers van de instrumenten: zij moeten
de wijze waarop de instrumenten totstandkomen en de instanties die daarbij
betrokken zijn, accepteren, anders zullen ze niet bereid zijn de instrumenten
te gebruiken. Maar zij kunnen dit pas echt accepteren als ze weten wie waarvoor
verantwoordelijk is. Wij vragen ons af of rechters voldoende inzicht hebben
in hoe groot de mate van verantwoordelijkheid is die ze afstaan aan het
LOVS. Aan de andere kant is het goed dat de rechtsprekende macht in de
vorm van het LOVS een orgaan heeft dat als gesprekspartner voor de Raad
voor de Rechtspraak kan fungeren en waar landelijke aangelegenheden zoals
de (verdere) ontwikkeling en evaluatie van de instrumenten kunnen worden
gecoördineerd.
17

3 De totstandkoming en inhoud van de
instrumenten
3.1 INLEIDING
In 2002 werd de Databank Consistente Straftoemeting operationeel. Vanaf dat
moment konden gebruikers van het kennissysteem voor de rechterlijke organisatie,
Porta Iuris, ten behoeve van de strafoplegging uitspraken van hun collega’s
raadplegen. Op dat moment konden zij bij het bepalen van de straf in
een aantal veelvoorkomende delicten ook gebruikmaken van landelijke oriëntatiepunten.
Aan de totstandkoming van deze beide instrumenten is een proces
voorafgegaan waarin steeds keuzes moesten worden gemaakt; keuzes
over de structuur van de instrumenten en de wijze waarop ze moesten worden
vormgegeven, keuzes over de organisatie rondom de instrumenten en
inhoudelijke keuzes. De beslissingen die zijn genomen bij het ontwikkelen
van de instrumenten zijn deels ingegeven door de doelstellingen die met de
instrumenten werden beoogd, maar ook praktische (on)mogelijkheden hebben
hun sporen nagelaten. De keuzes die zijn gemaakt kunnen invloed hebben
op de effectiviteit van de instrumenten. Het is daarom van belang om aandacht
te besteden aan de ontwikkeling van de beide instrumenten en stil te
staan bij de keuzes die daarbij zijn gemaakt.
Achtereenvolgens komen de ontwikkeling van de Databank (§ 2) en van
de oriëntatiepunten (§ 3) aan de orde. Bij de beschrijving van deze ontwikkelingen
zal aandacht worden besteed aan de achtergronden en uitgangspunten
die bij de ontwikkeling zijn gehanteerd en de keuzes die gedurende de totstandkoming
zijn gemaakt. Bovendien bevat het hoofdstuk een beschrijving
van de manier waarop de instrumenten op het moment van dit onderzoek
kunnen worden geraadpleegd.
3.2 DE ONTWIKKELING VAN DE DATABANK CONSISTENTE STRAFTOEMETING 21
Hoewel de feitelijke ontwikkeling van de Databank plaatsvond tussen 1999
en 2002, kent de gedachtevorming hierover een langere geschiedenis. Op één
van de eerste bijeenkomsten van het LOVS begin jaren ’90 werd reeds de wens
21 De beschrijving van de totstandkoming van de oriëntatiepunten straftoemeting is gebaseerd
op: Van Hattum 2004. Voor de samenstelling van dit rapport is onder meer gebruikgemaakt
van het archief van het PCS. Waar in dit hoofdstuk niet specifiek wordt verwezen
naar vindplaatsen in de literatuur, kan de lezer er van uitgaan dat de tekst is terug te
voeren tot het rapport van Van Hattum en de daarvoor gebruikte bronnen.

20 Hoofdstuk 3
uitgesproken te komen tot een toegankelijke opslag van rechterlijke uitspraken
met het oog op het vergroten van de consistentie in de straftoemeting. Besloten
werd om een vooronderzoek te laten instellen naar de mogelijkheden
van een databank straftoemeting. 22 Dit resulteerde uiteindelijk in het Vooronderzoek
Databank Straftoemeting. 23 Daarnaast is in 1993, op initiatief van de
NVvR en in samenwerking met het ministerie van Justitie een onderzoeksproject
gestart aan de (toen nog Rijks-)Universiteit Leiden naar een databank
voor de straftoemeting. Het project, dat onder meer uitmondde in het proefschrift
van Oskamp en een naar aanleiding daarvan gehouden conferentie
over ICT en straftoemeting, is van grote invloed geweest op (vooral de eerste
fase van) de ontwikkeling van de huidige Databank. 24 Daarnaast bestond een
ander experimenteel systeem: NOSTRA. 25 Dat werd in het noordelijk strafressort
gebruikt ter ondersteuning van de straftoemetingsbeslissing.
De uiteindelijke ontwikkeling van de Databank, met de daarvoor benodigde
investeringsruimte, werd ingebed in het kader van het PVRO. Een logische
keuze, het thema viel immers uitstekend binnen de doelstellingen waarvoor
het PVRO was opgericht: onder meer het verbeteren van de (werk)processen
en de kwaliteit van de rechterlijke uitspraken. Binnen dit programma
werd het Projectplan Straftoemeting gestart. Het projectteam Consistentie
Straftoemeting (hierna PCS) stelde zich in dat kader ten doel het inzichtelijk
maken van de straftoemeting, het bevorderen van een gestructureerde en concrete
motivering van de strafoplegging en het ontwikkelen van een landelijke
Databank Straftoemeting. Bij dat laatste werden de onderzoeken van Oskamp
en Dijkstra en de ervaringen met NOSTRA als vertrekpunt gebruikt. Hieronder
wordt daarom allereerst ingegaan op de belangrijkste twee van deze vertrekpunten,
te weten het systeem van Oskamp en NOSTRA.
In de periode waarin de ontwikkeling van de Databank heeft plaatsgevonden
is een enorme hoeveelheid werk verzet door diverse betrokkenen van
binnen en buiten de rechterlijke macht. Zoals uit de beschrijving van de ontwikkeling
van de Databank zal blijken, is er een groot verschil tussen de Databank
zoals die in 1999 werd gepresenteerd en de uiteindelijke Databank die
thans operationeel is. Gedurende deze periode zijn er tevens diverse personele
wisselingen geweest binnen het PCS. In het hiernavolgende wordt telkens
van hét PCS gesproken, terwijl voor enkele betrokkenen in die periode feitelijk
sprake is geweest van twee elkaar opvolgende projectteams. Omdat de
ontwikkeling van de Databank geressorteerd bleef onder het PVRO en ook
overigens geen formele wijzigingen werden doorgevoerd, zal die terminologie
niet worden gewijzigd. Waar dat voor de inhoudelijke koers van de ontwikkeling
van de Databank van belang is, zal wel worden gerefereerd aan de
personele wijzigingen die hebben plaatsgevonden.
22 Aldus onder meer De Vries 2001, p. 128.
23 Dijkstra 1998.
24 Zie: Oskamp 1998 en Franken, Van den Haak, Machielse e.a. 1999, waarin de weerslag
van de conferentie is te vinden.
25 Noordelijk Straftoemetingssysteem.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
3.2.1 IVS en NOSTRA
3.2.1.1 Informatievoorziening bij straftoemeting (IVS)
Het door Oskamp uitgedachte systeem IVS diende het projectteam in eerste
instantie als voorbeeld voor zijn plan met betrekking tot de te ontwikkelen
Databank. In de aanvangsfase maakte Oskamp zelf ook deel uit van de groep
die de ontwikkeling van de Databank diende te dragen.
Doel van IVS
Oskamp wilde voornamelijk de rechterlijke straftoemetingsbeslissing inzichtelijk
maken. In zijn visie konden de verschillen in de straftoemeting voor een
groot deel worden verklaard vanuit een gebrekkige kennis van de straftoemetingspraktijk
onder rechters en informatie-uitwisseling tussen rechters onderling.
Zijn systeem probeerde hierin verbeteringen te bewerkstelligen door zoveel
mogelijk de redengevende factoren voor de straf te achterhalen en die
van een kwalificatie te voorzien. Een rechter moest aan de hand van de databank
kunnen zien wat ‘het algemene straftoemetingsbeleid’ is en kunnen achterhalen
welke de redengevende feiten of factoren voor de oplegging van een
bepaalde straf waren geweest. Het uitgangspunt van IVS was dus niet alleen
ondersteuning bieden bij de straftoemetingsbeslissing door middel van het
bieden van statistische en/of beschrijvende informatie, maar ook het ‘opvoeden’
van de rechter door deze te stimuleren de redengeving achter het straftoemetingsoordeel
te expliciteren.
Functionaliteit van IVS
Het systeem van Oskamp is er niet op gericht geweest een grote hoeveelheid
zaken te bevatten. Het ging in dit systeem veeleer om de invoer van de complexere
zaken die nieuwe inzichten ten aanzien van de strafoplegging konden
brengen. 26 Hierin weerspiegelt zich de doelstelling van het argumentatieve
karakter van het systeem. In de opzet van IVS bevat de databank een gedetailleerde
casusbeschrijving. Behalve de objectieve straftoemetingscriteria (feiten),
zijn ook de subjectieve straftoemetingscriteria (factoren) in het systeem
te vinden. 27 Bij feiten gaat het bijvoorbeeld om de omstandigheden van het
geval, de gevolgen van het feit en de persoonlijke omstandigheden van de
dader. Bij factoren moeten we bijvoorbeeld denken aan de mate van gerichtheid
van de wil, de mate van misbruik van een machtspositie, de mate van
ernst van de gevolgen voor het slachtoffer en de mate van toerekenbaarheid.
De feiten werden gecategoriseerd en de factoren werden op een soort papieren
weegschaal gelegd, waarin aan de factoren de waardering in vijf gradaties
van minimaal tot maximaal kon worden gegeven. Op basis van deze casuskenmerken
kon in de databank worden gezocht. In het resultatenscherm
26 Zie onder meer Oskamp & Schmidt 1998, p. 42.
27 Zie hierover tevens Oskamp & Schmidt 1998.
21

22 Hoofdstuk 3
werd, naast een korte casusbeschrijving en de opgelegde straf, per resultaat
een percentage weergegeven dat de mate van vergelijkbaarheid uitdrukte. 28
3.2.1.2 Noordelijk Straftoemetingssysteem (NOSTRA)
Doel van NOSTRA
Naast IVS heeft het PCS bij de ontwikkeling van de Databank ook gekeken
naar de ervaringen met NOSTRA, dat sinds 1997 in het noordelijk ressort
functioneerde. Dit systeem moest de rechter in staat stellen informatie te verzamelen
over gevallen die gelijksoortig waren aan de zaak die op dat moment
onder de rechter was. Men zou het systeem kunnen aanduiden als een gedigitaliseerde
kaartenbak, waarin van een klein aantal eenvoudige, frequent voorkomende
delicten de strafmaat en de motivering daarvan werden bijgehouden.
29 Zo kon, bij een lange levensduur van het systeem, bovendien inzicht
worden verkregen in de achterliggende motieven voor de strafoplegging. Op
den duur zou dat hebben kunnen leiden tot meer eenheid in de gehanteerde
maatstaven. 30 Dit laatste stond echter minder op de voorgrond dan het bieden
van ondersteuning aan de rechter bij de straftoemetingsbeslissing.
Functionaliteit van NOSTRA
NOSTRAwas bedoeld om te werken met statistische informatie over de spreiding
van straffen voor bepaalde delicten. Het bood inzicht in strafpatronen
door middel van staafdiagrammen en taartpunten, die men naar gelang de
gekozen straftoemetingsfactoren, kon raadplegen op de invloed die deze hadden
op uiteindelijke straf. Uit die statistische informatie zouden bandbreedtes
kunnen worden afgeleid die de rechter als leidraad konden dienen bij het bepalen
van de straf.
Het bestand werd gevoed en geraadpleegd door de vier noordelijke strafsectoren.
31 In het bestand werden zowel gegevens omtrent de zaak als over de
dader opgenomen. Zo bevatte het systeem behalve algemene zaaksgegevens
ook gegevens over het aantal daders, eventueel gebruik van (vuur)wapens en
de ernst van het letsel. 32 Dadergerelateerde factoren zijn bijvoorbeeld het geslacht,
een eventuele verslavingsproblematiek, de mate van toerekeningsvatbaarheid
en de leeftijd. Ook recidive werd als specifieke factor opgenomen in
het systeem. Het resultaatscherm bood twee vormen van informatie. Enerzijds
de ‘taartpunt’, waarmee inzicht werd verkregen in de opgelegde strafsoorten
in de vergelijkbare gevallen. Anderzijds kon men informatie krijgen
28 Oskamp & Schmidt 1998, p. 50.
29 Het ging in dat geval om onder andere de delicten woninginbraak, bedrijfsinbraak, gewapende
bedrijfsoverval, tasjesroof en opzetheling.
30 Zie Otte 1999, p. 40-42.
31 Wellicht ten overvloede: het gerechtshof en de rechtbank Leeuwarden, de rechtbank Groningen
en de rechtbank Assen.
32 Onder zaaksgegevens werd bijvoorbeeld verstaan: parketnummer, datum vonnis/arrest,
strafmaatbeslissing en gegevens over eventueel hoger beroep.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
over de opgelegde strafmaat per strafsoort, waarmee inzicht werd verkregen
in de bandbreedtes waarbinnen de straffen zich bevonden.
Problemen bij het gebruik van NOSTRA
NOSTRA is uiteindelijk geen lang leven beschoren gebleken. Eén van de problemen
die bij de toepassing van dit systeem naar voren kwamen, was de
moeilijkheid vergelijkbare zaken te vinden met de gegeven zoekopdracht.
Daarbij speelde mee het uiteindelijk te geringe aantal zaken dat in het systeem
was opgenomen. De te selecteren opgeslagen uitspraken moesten exact overeenkomen
met de bij een zoekvraag ingevoerde strafbepalende kenmerken.
Een uitspraak waarin van de strafbepalende kenmerken slechts één kenmerk
verschilt van de bij de zoekvraag aangeklikte kenmerken, werd niet weergegeven
in de statistieken. Ook was de samenloop van strafbare feiten een probleem,
omdat het systeem informatie bood gericht op een enkelvoudig feit,
terwijl de straffen in de statistieken vaak ook betrekking hadden op meerdere
feiten. Volgens sommigen werd het vastlopen van NOSTRA niet zozeer veroorzaakt
door systematische problemen, als wel door een gebrek aan financiering.
Een belangrijk onderscheid tussen IVS en NOSTRAis dat het laatste vooral
een statistische vraagbaak is. Het brengt op die manier de opgelegde straffen
bij veel voorkomende delicten in kaart. IVS richt zich daarnaast op het inzichtelijk
maken van de straftoemetingsoverwegingen, argumenten die aan
de strafoplegging ten grondslag hebben gelegen. Er is, in tegenstelling tot bij
NOSTRA, sprake van uitvoerige rubricering van strafbepalende kenmerken,
een uitgebreide casusbeschrijving en (idealiter) een dito strafmotivering. Het
NOSTRA-systeem biedt de rechter niet al te veel casuïstische ondersteuning
omdat hij niet kan zien welke overwegingen hebben geleid tot een bepaalde
straf.
3.2.2 De Concept-Databank Consistente Straftoemeting
Nadat in opdracht van het ministerie van Justitie een onderzoek is afgerond
naar de wijze waarop gevolg kon worden gegeven aan de wens van het NVvR
om te komen tot een landelijke opslag van strafzaken ten behoeve van de
straftoemeting, 33 wordt in 1999 een projectteam in het leven geroepen dat de
uiteindelijke uitvoering ter hand neemt. Dit team, het PCS, constateert dat het
ontbreken van kennis bij strafrechters over hoe andere strafrechters in vergelijkbare
gevallen tot strafoplegging komen, kan leiden tot verschillen in de
straftoemeting. Op bepaalde punten heeft het PCS de wind mee: een toegenomen
(bereidheid tot) samenwerking tussen rechters en voortschrijdende kennis
binnen de informatietechnologie in deze tijd maken het volgens het PCS
33 Dijkstra 1998. Het Vooronderzoek databank straftoemeting van Dijkstra is voor het PCS
en de ontwikkeling van de Databank zeker van belang geweest. De daarin genoemde
ideeën over de databank werden door de PCS voor een groot deel gebruikt.
23

24 Hoofdstuk 3
mogelijk daadwerkelijk iets te veranderen door middel van het realiseren van
een landelijke opslag van strafzaken. 34 Deze opslag, de Databank, moet gevalsvergelijking
mogelijk maken en aldus een deel van de ruimte invullen die
bestaat door het ontbreken van straftoemetingskennis, het ontbreken van een
overzicht van landelijk opgelegde straffen en strafmotiveringen, en het ontbreken
van landelijke coördinatie van ontwikkelingen van informatievoorziening
voor de rechtspraak in Nederland.
Rechters zouden met behulp van de Databank meer gestructureerd tot
een straftoemetingsbeslissing kunnen komen en aldus meer inzichtelijk en
consistent kunnen straffen. De Databank kan antwoord geven op de vraag
wat andere rechters hebben gedaan en waarom zij dat hebben gedaan, dit als
hulpmiddel om zich te kunnen oriënteren op vergelijkbare gevallen. 35 Als
deze doelstelling wordt gehaald heeft dit volgens het PCS tevens een maatschappelijk
effect; met het versterken van de eenheid in straftoemeting wordt
voldaan aan de wens van de samenleving tot het wegnemen van niet of niet
goed verklaarbare verschillen in straftoemeting, waardoor het vertrouwen in
de rechtspraak zal toenemen.
In het licht van bovenstaande doelstellingen bestond het project Consistente
Straftoemeting van het PVRO uit diverse deelprojecten, die moeilijk los
van elkaar konden worden gezien. Het ging enerzijds natuurlijk om de ontwikkeling
van de Databank, waarbij ook werd bekeken in hoeverre het door
Oskamp ontworpen systeem daarvoor bruikbaar zou zijn. Daarnaast werd
een project ‘juridisch inhoudelijk’ gestart, dat ten doel had het ontwikkelen
van straftoemetingsfactoren ten behoeve van een consistente strafmotivering.
36 Het Straftoemetingsbulletin van Trema, dat drie keer per jaar verschijnt
en in korte tijd een belangrijke bron van informatie en discussie op het terrein
van de straftoemeting is geworden, is eveneens een uitvloeisel van dit project.
Het rapport ‘Concept-Databank Straftoemeting’
De eerste ontwikkelingsfase van de huidige Databank, die een aanvang nam
in mei 1999, werd afgerond met het verschijnen van het rapport ‘Concept-Databank
Straftoemeting’ in 1999. 37 Daarin werd een blauwdruk gepresenteerd
van de Concept-Databank zoals die naar het oordeel van het PCS zou kunnen
worden gebouwd. Velen beschouwen dit document (terecht) als een mijlpaal
in de ontwikkeling en toepassing van informatietechnologie in het Nederlandse
strafrecht.
Hoewel het model-Oskamp (IVS) als proeftuin heeft gediend voor de ontwikkeling
van de Concept-Databank wijkt het uiteindelijk gepresenteerde
model op een aantal wezenlijke aspecten daarvan af. Bij het ontwikkelen van
de Concept-Databank zijn verschillende keuzes gemaakt die invloed (kunnen)
hebben op de uiteindelijke uitwerking. Bij deze keuzes is soms afgewe-
34 Concept-Databank Straftoemeting 1999, p. 1.
35 Concept-Databank Straftoemeting 1999, p. 4.
36 Concept-Databank Straftoemeting 1999, eerste deel, projectplan, p. 6.
37 Concept-Databank Straftoemeting 1999.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
ken van het model Oskamp en het eerder genoemde Vooronderzoek Databank
Straftoemeting. Twee keuzes die de functionaliteit van het systeem in
sterke mate hebben bepaald, hadden betrekking op de methode en het bereik
van het systeem. Deze keuzes werken door in de structuur van de Concept-
Databank en in de voorwaarden voor functionaliteit en gebruik.
Voor welke categorie zaken?
Een keuze die al in vroeg stadium werd gemaakt betreft het soort zaken dat in
eerste instantie zou worden opgenomen in de Concept-Databank. Gekozen
werd voor het opnemen van zaken waarin de gerechtshoven een gevangenisstraf
van vier jaar of meer hebben opgelegd. Op deze manier ontstaat een
overzichtelijke hoeveelheid zaken. De keuze voor strafzaken waarin vier jaar
of meer is opgelegd, heeft deels een inhoudelijke grond en deels een praktische.
Voor deze categorie geldt in de eerste plaats dat instrumenten ontbreken
die meer consistentie kunnen bevorderen, zoals de richtlijnen van het OM en
de oriëntatiepunten van het LOVS, zo overweegt het PCS. Een praktisch voordeel
is dat met deze categorie van zaken de modaliteit van een geheel of gedeeltelijk
voorwaardelijke straf zich niet voordoet. Bovendien komt slechts
één hoofdstraf in beeld: de gevangenisstraf. 38
De Concept-Databank wordt in eerste instantie opgezet voor een vijftal
delictsoorten, te weten levensdelicten, zedenmisdrijven, opiumdelicten, geweldsmisdrijven
en mensenhandel. Het PCS wil dat bij de bouw van de Concept-Databank
rekening wordt gehouden met het uitbreiden met minder
zware straffen (dan vier jaar) waarin plaats is voor andere aspecten als strafsoorten,
bijzondere voorwaarden en strafmodaliteiten. In de toekomst wil het
projectteam ook uitspraken van rechtbanken in de Databank opnemen. Dit
alles zal volgens het PCS ten goede komen aan de levensvatbaarheid van het
systeem op de lange termijn. Aanvankelijk zullen ongeveer 500 uitspraken
per jaar voor invoering in aanmerking komen, zo is de verwachting.
De structuur van de Concept-Databank
Een tweede belangrijke keuze die is gemaakt bij het ontwikkelen van de Concept-Databank
is de keuze voor de methode van gevalsvergelijking. De Concept-Databank
wordt daartoe gevuld met uitspraken die zijn ingevoerd aan
de hand van een ontworpen model voor strafbepalende kenmerken. Deze zijn
volgens een bepaald stramien geordend: achtereenvolgens zijn er de algemene
zaaksgegevens, processuele context, juridische context, de omstandigheden
van het geval, de ad informandum gevoegde feiten en de toepassing van
artikel 63 Sr, de recidive, de toerekenbaarheid en de beveiliging, de relevantie
van financiële sancties, de persoonlijke omstandigheden en enkele andere aspecten
die de duur van de strafoplegging kunnen beïnvloeden.
Een belangrijk element van het systeem is bovendien dat zowel de invoer
als de zoekvraag zijn gebonden aan het model van strafbepalende kenmer-
38 Concept-Databank Straftoemeting 1999, p. 5.
25

26 Hoofdstuk 3
ken. De gebruiker heeft de mogelijkheid in elke rubriek onderverdelingen aan
te klikken. Bij de rubriek omstandigheden van het geval kan de gebruiker bijvoorbeeld
het overtreden wetsartikel en de rol van de verdachte selecteren.
Daarbij kan worden aangegeven of een bepaald strafbepalend kenmerk bindend
of relevant moet zijn. Wordt gekozen voor ‘bindend’, dan zoekt de Concept-Databank
slechts de uitspraken waarin dat strafbepalende kenmerk
voorkomt. Kiest de gebruiker voor ‘relevant’, dan kan het bewuste kenmerk in
een uitspraak voorkomen. 39 Na het selecteren van de strafbepalende kenmerken
verschijnt een overzicht van vergelijkbare uitspraken. Bij elk van de uitspraken
staat een percentage dat de mate van overeenkomst met het voorliggende
geval uitdrukt. De rechter kan vervolgens één of meer uitspraken selecteren.
De Concept-Databank toont dan de strafbepalende kenmerken van de
gekozen uitspra(a)k(en). Ook de tekst van de uitspraak of de strafmotivering
kan worden opgevraagd.
Wat zoekmogelijkheden betreft kan de rechter overigens ook kiezen voor
de globale zoekactie. In dat geval wordt slechts op een beperkt aantal rubrieken
of onderverdelingen gezocht en het resultaat is te beschouwen als een
voorselectie. Een laatste zoekmogelijkheid is de full-text retrieval. Door middel
van het invoeren van slechts één of meerdere woorden zoekt de Concept-
Databank in de tekst van alle opgenomen uitspraken naar overeenkomsten.
Deze zoekmogelijkheid – en in mindere mate de globale zoekmogelijkheid –
is uiteraard minder specifiek dan de zoektocht op basis van strafbepalende
kenmerken.
Een andere functie die in deze Concept-Databank is opgenomen, betreft
de mogelijkheid grafische overzichten te krijgen. De gebruiker zou op basis
daarvan inzicht kunnen krijgen in de (spreiding van de) opgelegde straffen in
vergelijkbare zaken. Ook zouden hiermee trends in de straftoemeting kunnen
worden blootgelegd.
Voorwaarden voor functionaliteit
Een gevolg van de keuze de Concept-Databank als instrument voor gevalsvergelijking
in te richten, is dat deze alleen kan functioneren indien de in te
voeren gegevens (de strafbepalende kenmerken) duidelijk zijn en dús voldoende
naar voren komen in de rechterlijke uitspraak. Het PCS noemt dan
ook als belangrijkste voorwaarde voor het goed functioneren van de Concept-
Databank een uitvoerige en adequate strafmotivering en een helder kader van
strafbepalende kenmerken. Voor de strafmotivering geldt dat een gevalsvergelijking
alleen zinvol is als rechters in hun uitspraken de daadcomponent
concreet omschrijven en onderscheiden van de overige omstandigheden die
39 Zie Concept-Databank Straftoemeting 1999, vierde deel, beschrijving wijze van raadplegen,
p. 8: ‘Bedacht moet worden dat de rechter bij een zoekvraag meer strafbepalende
kenmerken aanklikt die tezamen genomen voor het vinden van vergelijkbare gevallen
van belang zijn. Indien niet alleen bindende maar ook relevante strafbepalende kenmerken
in de zoekvraag worden betrokken, geeft het zoekresultaat in een percentage aan in
welke mate van overeenkomst de gevonden uitspraken aan de zoekvraag voldoen.’

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
de strafoplegging hebben bepaald. Het PCS acht dit van belang omdat vergelijking
van zaken alleen zuiver is als rechters zoveel mogelijk omstandigheden
die eigen zijn aan een specifieke zaak kunnen bekijken. Dan moeten ze
zowel omstandigheden betreffende de daad als betreffende de dader kunnen
bezien. De werkgroep ‘juridisch inhoudelijk’ krijgt daarom de opdracht modellen
voor strafmotiveringen te ontwerpen en de structuur van de voor de
Concept-Databank van belang zijnde strafbepalende kenmerken op te stellen.
Een inhoudelijke eis die het PCS in ieder geval stelt aan de strafbepalende kenmerken
is dat ze voldoende moeten zijn gegrond in het rechterlijke veld. Daarom
wordt per delictsgroep onderzoek gedaan – onder andere door middel
van onderzoek onder rechters – naar de kenmerken die bij de strafoplegging
relevant zijn. 40 Op het moment dat er binnen het PCS overeenstemming is
over de inhoud van de kenmerken, worden deze per delictgroep opgetekend
in de verschillende rubrieken van de Concept-Databank. Het is de bedoeling
dat elke rechter bij zijn uitspraak deze modellen van strafbepalende kenmerken
in zijn achterhoofd houdt, in die zin dat hij een uitgebreide strafmotivering
geeft, waaruit de strafbepalende kenmerken eenvoudig kunnen worden
gedestilleerd en in het systeem kunnen worden gezet.
Een ander aandachtspunt met betrekking tot de functionaliteit van het
systeem is het niet-statische karakter van de Concept-Databank. Hiermee
wordt bedoeld dat het systeem aan de ontwikkelingen in de rechtspraak zal
moeten worden aangepast. Verschillen tussen colleges en veranderingen in de
loop van de tijd zullen zichtbaar moeten worden gemaakt. Voorwaarde is, ook
hier, dat een adequate strafmotivering wordt gegeven.
Al bij het ontwikkelen van de Concept-Databank is het PCS zich bewust
van het probleem van de zogenaamde cumulatieve tenlasteleggingen. Als er
sprake is van één delict – laten we zeggen doodslag waarvoor acht jaar is opgelegd
– is vergelijking met één ander geval van doodslag opgenomen in de Concept-Databank
goed mogelijk. In de rechtspraktijk is het echter vaak zo dat een
verdachte wordt vervolgd en veroordeeld voor verschillende feiten tegelijkertijd,
bijvoorbeeld doodslag in combinatie met verboden wapenbezit. We hebben
dan te maken met cumulatieve tenlasteleggingen. Dit heeft zijn weerslag
op de uitspraak, met name op de gewenste duidelijkheid over de overwegingen
die ten grondslag liggen aan de opgelegde straf. Omdat ook de wet niet
eist dat voor elk feit afzonderlijk een straf wordt bepaald, is het moeilijk te achterhalen
hoeveel straf de verdachte voor elk van de feiten heeft gekregen. 41
Ook de gevalsvergelijking wordt hierdoor bemoeilijkt. Het projectteam komt
met de volgende oplossing: zij wil enerzijds onderscheiden tussen ten laste ge-
40 De werkgroep ‘juridisch inhoudelijk’ gaat als volgt te werk. Onderling wordt besproken
welke factoren voor wat betreft de verschillende delicttypen strafbepalend zijn. Tevens
raadplegen de leden van de werkgroep de rechters die in hun gerecht werkzaam zijn. In
die zin is de opdracht van de werkgroep positief van aard: er wordt besproken welke in
de praktijk de verschillende strafbepalende kenmerken zijn.
41 Het is een wettelijke eis in geval van veroordeling voor meerdere feiten één straf uit te
spreken. Zie art. 57 lid 1 Sr.
27

28 Hoofdstuk 3
legde soortgelijke en ten laste gelegde niet-soortgelijke delicten. Als voorbeeld
van soortgelijke delicten noemt het PCS: een rechter moet bijvoorbeeld zowel
beslissen over het zonder consent een wapen of munitie van de categorieën II en III te
doen binnenkomen of te doen uitgaan (verboden in- en uitvoer van wapens, art. 14
lid 1 WWM) als over het voorhanden hebben van een wapen van categorie I (art. 13
lid 1 WWM). In geval van niet-soortgelijke delicten gaat het bijvoorbeeld om
overtreding van genoemd artikel 14 lid 1 WWM en overtreding van artikel 2
van de Opiumwet (binnen of buiten het grondgebied van Nederland brengen,
bereiden, bewerken, verkopen etc. van middelen als bedoeld in de bij de Opiumwet
behorende lijst I dan wel aangewezen krachtens artikel 3a, vijfde lid).
Ten aanzien van de eerste categorie moeten de feiten eenmalig worden
verwerkt. De rubrieken in het systeem laten genoeg ruimte om de nodige gegevens
vast te leggen, bijvoorbeeld onder ‘omstandigheden van het geval’. 42
Bovendien wil het PCS de niet-soortgelijke delicten onderscheiden in ondergeschikte
niet-soortgelijke delicten en nevengeschikte niet-soortgelijke delicten.
In geval van ondergeschikte delicten is volgens het PCS sprake van een duidelijk
kernfeit (bijvoorbeeld een levensdelict) dat als ernstiger is te beschouwen
dan het daaraan ondergeschikte delict (bijvoorbeeld een overtreding van de
WWM). In geval van nevengeschikte delicten is geen sprake van een kernfeit,
maar van verschillende delicten die in ernst niet aan elkaar ondergeschikt zijn
(bijvoorbeeld een levensdelict en een ernstig Opiumwetdelict).
Ten aanzien van de eerste categorie kunnen de feiten weer eenmalig worden
verwerkt, de rubrieken laten daartoe ruimte. Een zaak met nevengeschikte
niet-soortgelijke delicten moet volgens het PCS meermalen in de Concept-
Databank worden verwerkt met de verwijzing dat de strafzaak meermalen in
het systeem is opgenomen. 43
Voorwaarden voor gebruik
Volgens het PCS moet de Concept-Databank in de eerste plaats zowel een globale
als een specifieke zoekmogelijkheid hebben. Bij de beschrijving van het
raadplegen van de Concept-Databank werd daaraan reeds gerefereerd. De bedoeling
is dat enerzijds vergelijkbare gevallen kunnen worden gezocht door
middel van zoeken op woorden in de zogenaamde verkorte uitspraak. Dit is
de globale zoekmogelijkheid. Anderzijds moet op basis van strafbepalende
kenmerken door middel van een zoekvraag specifiek kunnen worden gezocht
in de categorieën die men zelf selecteert. Na de zoekopdracht moet er de mogelijkheid
zijn de meest vergelijkbare gevallen te tonen.
In de tweede plaats is de toegankelijkheid vanuit de hoven en rechtbanken
van groot belang. Randvoorwaarden die daarvoor gelden zijn een stan-
42 Eenmalig verwerken: Bij de desbetreffende zaak in de Concept-Databank vindt men
onder delicten één delict (in ons voorbeeld in- en uitvoer van wapens). Het andere delict
(verboden wapenbezit) kan worden opgenomen bijvoorbeeld in de rubriek omstandigheden
van het geval.
43 Meermalen verwerken: Op deze manier is één zaak onder verschillende delictcategorieën
in de Concept-Databank opgenomen.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
daardwerkplek en een opleiding voor gebruikers van het systeem. Met een
standaardwerkplek zal vermoedelijk zijn bedoeld dat er in een gerecht een
vaste plek moet zijn – bijvoorbeeld de raadkamer – waar een computer staat
met behulp waarvan de gebruikers Databank kunnen raadplegen.
Bovendien is het van belang dat inzicht wordt verkregen in de structurele
gebruikerskosten die de invoering van de Concept-Databank met zich brengt.
Gedacht wordt bijvoorbeeld aan de tijd die een gerechtssecretaris besteedt aan
het zoeken van vergelijkbare gevallen en de tijd die het kost om arresten te
anonimiseren. De bewerkelijkheid (en daarmee ook de kostbaarheid) van het
systeem kan het gebruik van de Concept-Databank negatief beïnvloeden. Bepaalde
uitgangspunten, zoals het anonimiseren van de arresten, kosten eenvoudigweg
geld. Een andere factor die dient te worden onderzocht is hoeveel
tijd het kost de arresten te verzenden naar het – nog op te richten – Centraal Invoerpunt
en hoeveel tijd daar wordt besteed aan de invoer van uitspraken en
motiveringen in de Concept-Databank.
Wisseling van de wacht
Vanaf 1 januari 2000 sturen de hoven hun arresten – opgesteld volgens de
principes van de Concept-Databank – naar het Centraal Invoerpunt, waar zij
in een later stadium in het systeem zullen worden ingevoerd. De resultaten
van deze proef worden al vrij snel duidelijk, waarover hieronder meer. Tevens
vinden in deze periode belangrijke personele wijzigingen plaats in het PCS.
Dit zou te maken hebben gehad met het feit dat te weinig vooruitgang leek te
worden geboekt, waardoor de opdrachtgever namens het PVRO zich genoodzaakt
voelde in te grijpen. Het project had bij aanvang op 1 maart 1999 een
looptijd van één jaar gekregen en het was duidelijk dat die datum niet zou
worden gehaald. De personele wijzigingen laten tevens een verschil van inzicht
zien in de wijze waarop de Databank zou moeten functioneren. Was de
samenstelling van de Concept-Databank nog gebaseerd op, dan wel geïnspireerd
door het model-Oskamp, het vervolg laat een heel ander beeld zien met
een beduidend gewijzigde Databank.
Experiment met de Concept-Databank Straftoemeting
Vier van de vijf hoven blijken enthousiast te zijn over het systeem. Zij vinden
dat het duidelijk aanleiding geeft tot meer consistentie binnen de arresten. De
raadsheren blijken over het algemeen bij het samenstellen van hun arresten de
systematiek van de strafbepalende kenmerken zoveel mogelijk te gebruiken.
Toch leveren de meervoudige tenlasteleggingen inderdaad een probleem op.
Negentig procent van de tenlasteleggingen in de ingestuurde arresten blijkt
meerdere feiten te bevatten. Het PCS dacht eerst dat het mogelijk was uit het
arrest een hoofdfeit of kerndelict te destilleren en dat in de Concept-Databank
op te slaan. Dat blijkt toch niet goed te lukken, in de meeste gevallen is niet
duidelijk wat het hoofdfeit is. Dit is een probleem omdat de systematiek eigenlijk
is gebaseerd op het kunnen destilleren van een hoofdfeit.
29

30 Hoofdstuk 3
Ook blijkt uit het experiment dat de uitvoerige rubricering van strafbepalende
kenmerken niet aansluit bij de praktijk. In veel gevallen blijken velden
leeg te blijven, waardoor de informatieve waarde van het systeem gering is en
ook de zoekopdracht naar vergelijkbare zaken wordt bemoeilijkt. Er blijken
gaten te zitten tussen de strafmotiveringen en de vertaling daarvan naar strafbepalende
kenmerken. De gemiddelde strafmotivering blijkt veel minder
strafbepalende kenmerken te vermelden dan in de Concept-Databank kunnen
worden ingevoerd.
Deze bevindingen leidden halverwege 2000 tot de beslissing over te gaan
tot een vereenvoudigde systematiek. Het systeem van Oskamp bleek te ingewikkeld
voor de praktijk en het PCS kwam tot de conclusie de pretenties van
het systeem enigszins bij te moeten stellen. De (gedeeltelijk) nieuwe samenstelling
van het PCS zal hebben bijgedragen aan de vorming van dit besluit.
Terwijl het ‘vorige’ projectteam veel meer dacht aan een verfijning van het
model van Oskamp en de aan het licht gekomen bezwaren bij het experiment
met de Concept-Databank toeschreef aan technische problemen, stelde de zittende
groep zich op het standpunt dat een vereenvoudiging noodzakelijk was
om het systeem werkbaar te maken voor de praktijk.
De vereenvoudiging richtte zich in de eerste plaats op de wijze waarop het
systeem om ging met meervoudige tenlasteleggingen. Het PCS besloot dat bij
de uitspraak alle bewezen verklaarde delicten moesten worden opgenomen
(in tegenstelling tot de eerder door het PCS geopperde mogelijkheid bepaalde
feiten onder te brengen in rubrieken als ‘de omstandigheden van het geval’).
Zo werd in ieder geval de werkelijkheid beter weerspiegeld. Het nadeel was
wel dat op die manier niet meer altijd een directe link tussen een bepaald delict
en de daarvoor opgelegde straf is, omdat de meeste zaken gecompliceerder
zijn. 44 Het zoeken van vergelijkbare gevallen werd zo ook lastiger. Door
het besluit alle delicten op te nemen moet voor wat betreft één zaak veel meer
informatie worden ingevoerd. Een eenvoudiger systematiek is hierbij volgens
het PCS gewenst.
Een andere vereenvoudiging richtte zich op de categorieën strafbepalende
kenmerken. Deze dienden blijkens het experiment te worden teruggebracht.
Het daarmee gepaard gaande gevaar dat de informatiewaarde van de
Concept-Databank zou verschralen, probeerde het PCS te ondervangen door
het scannen en beschikbaar maken van het gehele arrest in de Concept-Databank.
Op basis van deze nieuwe inzichten, maar met inachtneming van hetgeen
voor het overige in stand is gebleven, werd besloten een pilot-systeem van de
Databank te ontwikkelen.
44 Dit nadeel is niet zozeer het gevolg van dit enkele besluit alle delicten te vermelden. Ook in
de eerdere plannen – volgens welke sommige delicten onder de omstandigheden van het
geval zouden worden opgenomen zodat er één (hoofd)delict overbleef – was het immers
zo dat er niet meer een directe link was tussen één delict en de opgelegde straf. Dit nadeel
is inherent aan het probleem van de meervoudige tenlasteleggingen. Daardoor wordt het
op zichzelf lastiger gevallen met behulp van een databank te vergelijken.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
3.2.3 De Pilot-Databank Straftoemeting
Wat betreft vorm en inhoud van het systeem werd de Pilot-Databank gebouwd
volgens een ten opzichte van het Concept-Databank aangepaste, vereenvoudigde
systematiek die in overeenstemming is met hetgeen hierboven
werd beschreven. In de pilot treffen we nu nog de categorieën algemeen, straffen,
casus, omstandigheden, delicten, type en details aan. 45
Begin 2001 is de Pilot-Databank gereed. Vervolgens wordt het systeem
aan de hoven getoond en daar getest. Halverwege 2001 verschijnt een evaluatierapport
over de proefversie. Daaruit blijkt een redelijk groot enthousiasme
over de Pilot-Databank in opbouw. De gebruikers vinden de Pilot-Databank
‘een krachtig zoeksysteem en eenvoudig in het gebruik’ en zij zeggen de Pilot-
Databank te gebruiken wanneer hij operationeel zou zijn.
Op basis van de evaluatie worden enkele wijzigingen doorgevoerd in de
Pilot-Databank. Zo besluit het PCS meer typen delicten op te nemen, aangezien
uit de pilot blijkt dat de rubricering in vijf delictstypen onvoldoende is.
Een groot deel van de ingestuurde arresten heeft strafbare feiten tot onderwerp
die vallen onder de categorie ‘overig’. In het nieuwe voorstel worden
daarom de delictsgroepen openbare orde, zedendelicten, persoonlijke integriteit,
diefstal, fraude en bedrog, drugsdelicten, wapens en munitie, verkeer en overige opgenomen.
Een volgende overweging betreft de problematiek van de cumulatieve
tenlasteleggingen. Het PCS besluit dat met samenloopdelicten geen rekening
meer wordt gehouden in de Pilot-Databank. 46 Ieder bewezen verklaard delict
moet afzonderlijk in het systeem worden gemeld. Samenloop wordt niet anders
geregistreerd dan in de tekst van het arrest of de strafmaatbepaling.
Wordt de verdachte bijvoorbeeld veroordeeld wegens overtreding van de
WWM en de Opiumwet dan worden deze twee delicten in de Pilot-Databank
onder elkaar genoemd. De zaak wordt vervolgens opgenomen zowel onder
drugsdelicten als onder wapens en munitie.
45 In de categorie algemeen vinden we de algemene zaaksgegevens zoals de datum van de
uitspraak en de rechtsprekende instanties.
Bij de categorie straffen treffen we bijvoorbeeld aan de eis, de straf en de tenuitvoerlegging
– zowel voor wat betreft eerste aanleg als hoger beroep -, gegevens over een eventueel
opgelegde TBS en een eventueel opgelegde maatregel conform art. 36f Sr.
In de categorie casus wordt een samenvatting van de zaak gegeven en zijn gegevens over
eventuele strafverzwarende ( bijv. recidive, ad informandumzaken, geschokte rechtsorde)
en -verlichtende (bijv. tijdsverloop, vormverzuimen en artikel 63) aspecten te vinden.
De categorie omstandigheden kent de elementen toerekeningsvatbaarheid, leeftijd, geslacht,
strafbekwaamheid en verslavingsproblematiek, alle elementen met betrekking tot
de dader van het feit.
In de categorie delicten staan de gepleegde delicten en bij de categorie type de modaliteit
van het delict (bijvoorbeeld poging of medeplegen).
De categorie details ten slotte vermeldt eventueel extra gegevens over de casus, de veroordeelde
of het slachtoffer, die van belang kunnen zijn voor de strafoplegging.
46 Deze overweging had het PCS ook al gemaakt naar aanleiding van de proef onder rechters,
nog voor het pilot-systeem werd ontwikkeld.
31

32 Hoofdstuk 3
Een belangrijk besluit dat het PCS neemt naar aanleiding van de proef is
het volgende. In het oorspronkelijke plan heeft het projectteam zich nog op de
vlakte gehouden aangaande de mogelijke terbeschikkingstelling van de Databank
aan het OM en de advocatuur en eventuele andere belangstellenden en
belanghebbenden. Nu wordt expliciet overwogen de Databank openbaar te
maken voor zowel de rechterlijke colleges áls voor het OM en de advocatuur. 47
Om een oordeel te kunnen vellen over de verhouding kosten/baten heeft
het PCS zich gebogen over de tijd die invoering in het systeem met zich mee
zou brengen. Het invoeren van één arrest, dat bestaat uit het doorlezen van de
uitspraak, het invullen van het formulier met strafbepalende kenmerken, het
anonimiseren van persoonsgegevens en het invoeren in de computer kost ongeveer
anderhalf uur tijd. Niet is gebleken of het PCS dit veel vond of juist
weinig.
3.2.4 De huidige Databank Consistente Straftoemeting
De Databank is te raadplegen via Porta Iuris. 48 Hieronder wordt een korte impressie
gegeven van de kenmerken van de huidige Databank.
Delicttypen
In het beginscherm van de Databank kan worden aangegeven op welk delicttype
en delict de gebruiker wil zoeken. 49 Zoals reeds eerder vermeld, is het
oorspronkelijke idee over vorm en inhoud van delicttypen gewijzigd. Er is nu
sprake van negen delicttypen en overig, tegenover vijf delicttypen vroeger. Als
de gebruiker aangeeft op welk delict men wil zoeken, kan daarbij ook een delictmodaliteit
worden aangegeven. Onder omstandigheden (dat hangt van
het delict af) kan bijvoorbeeld worden aangegeven of er sprake is van poging,
medeplegen, uitlokking of een voltooid delict.
In het beginscherm van de huidige Databank kunnen achtereenvolgens
de volgende strafbepalende kenmerken worden aangeven: de mate van letsel
van het slachtoffer, het al dan niet aanwezig zijn van recidive, de mate van toerekenbaarheid
van de dader, zijn leeftijd en het al dan niet aanwezig zijn van
een verslavingsproblematiek (waarbij men overigens niet kan aangeven van
welke verslaving sprake is). Het is duidelijk dat de huidige Databank wat betreft
strafbepalende kenmerken een geheel andere opzet heeft dan het eerder
besproken model-Oskamp.
47 Dit is tot op heden nog niet het geval.
48 In Bijlage II is een aantal schermbeelden opgenomen van de bestaande Databank. Deze
bijlage kan van dienst zijn bij de hieronder volgende beschrijving van de huidige Databank.
49 Er zijn negen delicttypen (bijvoorbeeld Wapens en Munitie en diefstal). Elk delicttype is
onderverdeeld in verschillende delicten.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
Zoekfuncties
In de huidige Databank zijn de drie besproken zoekfuncties, globaal, uitgebreid
en full-text, min of meer gehandhaafd. In het beginscherm kan de gebruiker
aangeven op welke strafbepalende kenmerken hij wil zoeken. Dat kan
door alle rubrieken in te vullen, maar ook door slechts een enkele. De full-text
retrieval kan hij benutten door in een vrije ruimte een of meerdere woorden te
typen en daarbij aan te geven waar moet worden gezocht. Dit kan in alle velden,
in de samenvatting van de casus en in de strafmotivering.
Resultatenlijst
Welke zoekmogelijkheid ook gehanteerd wordt, uiteindelijk ziet de gebruiker
een scherm met de resultatenlijst. Op het scherm wordt aangegeven hoeveel
uitspraken aan de zoekcriteria voldoen. Opvallend is dat hierbij niet – zoals
oorspronkelijk de bedoeling was – wordt aangegeven in welke mate de gevonden
uitspraken aan de criteria voldoen. Een percentage van de mate van
vergelijkbaarheid ontbreekt. De gebruiker kan vervolgens elke genoemde uitspraak
aanklikken waarna een scherm verschijnt met algemene zaaksgegevens
zoals het hof dat de uitspraak deed, de datum van de uitspraak en de
rechtbank van eerste aanleg. Verder kan hij naar een scherm gaan met gegevens
over de opgelegde straf(fen), onderverdeeld in eerste aanleg en hoger beroep.
Bovendien is er een scherm met gegevens over de casus. Hier vindt hij
een samenvatting van de casus, gegevens over eventueel letsel bij het slachtoffer,
verzwarende aspecten zoals recidive en een geschokte rechtsorde, en
verlichtende omstandigheden als tijdsverloop en vormverzuimen. Daarbij
kan informatie worden opgevraagd over de veroordeelde (toerekenbaarheid,
geslacht, leeftijd en verslavingsproblematiek).
In het scherm ‘delicten’ ziet de gebruiker voor welk(e) delict(en) de delinquent
is veroordeeld. De meeste uitspraken die zijn opgenomen in de Databank
zijn arresten gewezen op basis van meervoudige tenlasteleggingen.
Zoals al eerder opgemerkt, besloot het PCS hiermee geen rekening meer te
houden. Dit betekent in de praktijk dat ieder bewezen verklaard delict in het
systeem afzonderlijk moet worden gemeld. Als iemand bijvoorbeeld is veroordeeld
voor een delict in de sfeer van de Wet wapens en munitie en daarnaast
voor een Opiumwetdelict, staan beide delicten onder elkaar genoemd.
De constructie die het PCS eerder had bedacht, waarbij het Opiumwetdelict
als het hoofdfeit zou moeten worden beschouwd en het wapens- en munitiedelict
zou moeten worden opgenomen onder ‘omstandigheden van het
geval’, is om de eerder genoemde redenen niet doorgevoerd. De uitspraak uit
het voorbeeld is derhalve zowel opgenomen in de categorie ‘drugsdelicten’
als in de categorie ‘wapens en munitie’.
In het scherm ‘strafmotivering’ ten slotte staat de rechterlijke redengeving
voor de opgelegde straf(fen). De meeste strafmotiveringen zijn redelijk uitvoerig.
Dit is ook altijd de bedoeling van het PCS geweest.
De Databank toont alleen casuïstische informatie over een zaak. Het systeem
bevat geen statistische informatie zoals oorspronkelijk de bedoeling
33

34 Hoofdstuk 3
was. De gebruiker van de Databank kan dus geen grafisch overzicht of percentages
met betrekking tot vergelijkbare zaken oproepen. Het was de bedoeling
dat het door middel van een statistische functie mogelijk zou zijn bepaalde
trends in straftoemeting te tonen.
3.2.5 Zeggenschap en beheer van de Databank Consistente Straftoemeting
De totstandkoming van de Databank vond plaats onder auspiciën van het
PVRO. Dit was de financier van het project dat uiteindelijk leidde tot de Databank.
Eigenaar van de Databank is thans de Raad voor de Rechtspraak. Zeggenschap
en beheer zijn evenwel niet in één hand gelegd, maar uit elkaar getrokken.
Het beheer van de Databank is daarom te onderscheiden in een inhoudelijk
en een organisatorisch-uitvoerend gedeelte. De inhoudelijke aspecten
van de Databank, zoals bijvoorbeeld de vraag welke categorieën delicten
de Databank moet bevatten, of de vraag naar de opschoning van de Databank,
worden behandeld door de daartoe bij de oplevering van de Databank ingestelde
Redactieraad. Deze is verantwoordelijk voor de kwaliteit en het inhoudelijk
beleid ten aanzien van de Databank. Over zijn functioneren en de te
maken of gemaakte keuzes legt de Redactieraad verantwoording af aan het
LOVS, hoewel de term ‘verantwoording afleggen’ wat al te sterk de relatie
tussen het LOVS en de Redactieraad weergeeft. Veeleer wordt met deze relatie
tot uitdrukking gebracht dat ten aanzien van het inhoudelijk beleid voor de
Databank – dat wordt gerekend tot het rechterlijk domein waartoe de Raad
geen toegang zou behoren te hebben – de Raad voor de Rechtspraak geen zeggenschap
heeft. Dat is anders waar het de organisatorische en uitvoerende aspecten
van de Databank betreft. De praktische organisatie en de uitvoerende
taken liggen primair bij BISTRO, het projectbureau dat de webtoepassingen
voor de rechterlijke organisatie ontwikkelt, uitvoert en beheert. Het projectbureau
valt onder de Raad voor de Rechtspraak. Naast de zorg voor het systeem
verzamelt BISTRO de arresten en bewerkt deze ten behoeve van de opneming
in de Databank, hetgeen eveneens door BISTRO wordt verzorgd. Voorts is
BISTRO, vanwege zijn verantwoordelijkheid voor het geheel van de webtoepassingen
binnen de rechterlijke organisatie, belast en daarmee in ieder geval
deels verantwoordelijk voor het feitelijk bevorderen van de kennis en het gebruik
van de Databank. Die verantwoordelijkheid neemt BISTRO onder meer
door voorlichting te geven over Porta Iuris, het kennissysteem van de rechtsprekende
macht, waarin de Databank is opgenomen. In dat kader heeft
BISTRO ook regelmatig aandacht besteed aan en gevraagd voor de Databank.
In zekere zin bestaat tussen de Redactieraad en BISTRO een gezagsrelatie;
voor (inhoudelijk) beleid is de Redactieraad immers verantwoordelijk. Strategische
keuzes van het LOVS met betrekking tot de Databank kunnen evenwel
niet worden genomen zonder oog voor de financiële gevolgen. Dat maakt dat
ook de Raad voor de Rechtspraak ten aanzien van de verdere ontwikkeling
van de Databank een belangrijke rol blijft spelen.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
3.2.6 Resumé
Op basis van de ontwikkeling van de Databank Consistente Straftoemeting
zoals die hierboven is omschreven, zijn enkele observaties te maken. Wij constateren
allereerst dat in het ontwikkelingsproces twee visies op de Databank
een rol hebben gespeeld. De aanvangsfase van het project werd sterk gekleurd
door de resultaten van het onderzoek van Oskamp. Diens systeem voor informatievoorziening
bij de straftoemeting stond voor een groot deel model voor
de wijze waarop de Databank volgens het PCS in eerste instantie zou dienen
te functioneren. In de loop van het project bleek dit model niet naar volledige
tevredenheid te functioneren. Meer in het bijzonder bleek dat het systeem van
strafbepalende kenmerken te verfijnd was voor de rechtspraktijk. Waar sommigen
van oordeel waren dat dit met behulp van enkele technische aanpassingen
kon worden opgelost, dachten anderen er over tot een vereenvoudiging
van de systematiek over te gaan, om zo het systeem werkbaar te houden. Dit
laatste geschiedde, mede dankzij het feit dat het project binnen de vastgestelde
periode af moest zijn.
Waarom functioneerde de op IVS gebaseerde Concept Databank niet,
zoals het PCS concludeerde? In dit hoofdstuk stelden wij dat de pretenties van
het systeem werden bijgesteld. Eén van de redenen voor het niet slagen van
het experiment zou kunnen zijn dat het systeem, hoewel het enthousiast werd
onthaald, teveel wilde en misschien ook wel te mooi was. Het was, en is, een
Databank met het doel rechters te laten expliciteren waarom en op basis waarvan
een straf wordt opgelegd en deze informatie ten algemenen nutte aan te
bieden aan collegae. Deels zullen de strafbepalende kenmerken inderdaad
niet aan de orde zijn geweest in de experimenten, maar wij hebben de indruk
dat hieraan ook een fundamentelere oorzaak ten grondslag ligt: een rechter
zal zich niet snel aan een fijnmazig systeem onderwerpen. Daarom zal de
vraag of aan een fijnmazig, argumentatief systeem in wezen een te ideaal
beeld van de straftoemetingsbeslissing en -motivering ten grondslag ligt, in
het proces van (verdere) ontwikkeling van de Databank steeds onder ogen
moeten worden gezien. De vereenvoudiging van het systeem, zoals die vorm
kreeg na de beschreven ‘wisseling van de wacht’, lijkt dit te bevestigen. Wil
het systeem bruikbaar zijn, dan moeten de strafbepalende kenmerken ‘gegrond
zijn in het rechterlijk veld’. Wanneer het aantal kenmerken te groot
wordt, ontstaan er problemen, wat consequenties kan hebben voor de acceptatiegraad
en daarmee de gebruikersbereidheid van het systeem. Dat biedt
een interessant uitgangspunt voor de (analyse van de) gesprekken met de gebruikers.
Naast het model van Oskamp is NOSTRA een vertrekpunt geweest voor
de studie naar de Databank. Waarom heeft NOSTRA nauwelijks een rol gespeeld
in de verdere ontwikkeling daarvan? Uit onderzoek van het PCS naar
NOSTRA bleek dat er een aantal problemen was met het systeem. Er bleken
bijvoorbeeld achterstanden te zijn met de invoer van uitspraken in de databank
en de mate waarin de databank werd gebruikt verschilde sterk per rech-
35

36 Hoofdstuk 3
ter en gerecht. Bovendien waren er onvolkomenheden in het systeem zelf.
Volgens betrokkenen waren er in hoofdzaak twee problemen met NOSTRA,
die een samengaan van de beide systemen sterk bemoeilijkten. In de eerste
plaats ging het bij NOSTRA om enkelvoudige tenlasteleggingen. Ten tweede
bleek NOSTRA ook te worden gevoed met informatie die niet in de uitspraken
was terug te vinden. De belangrijkste conclusie van het onderzoek was
dat er één landelijke databank moet komen en dat NOSTRAals onderdeel van
het project Consistente Straftoemeting zou kunnen worden voortgezet, maar
separaat van de ontwikkeling van de (landelijke) Databank. Hoewel
NOSTRA niet werd betrokken bij de ontwikkeling van de Databank, is de
daarin opgenomen doelstelling het systeem ook een statistische functie te
geven, terug te vinden in de oorspronkelijke plannen van het PCS. In de uiteindelijke
versie van de Databank ontbreekt deze doelstelling evenwel.
3.3 INHOUD EN TOTSTANDKOMING VAN DE ORIËNTATIEPUNTEN
STRAFTOEMETING 50
De oriëntatiepunten voor de straftoemeting genieten pas sinds enkele jaren
bekendheid. Toch dateren de eerste (informele) ‘strafmaatlijstjes’ al van enige
decennia geleden. 51 Sinds de publicatie van de eerste oriëntatiepunten die ook
landelijk dienden te worden gebruikt in 1998 en een overzichtspublicatie in
Trema Straftoemetingsbulletin in 2003 staan de oriëntatiepunten wat nadrukkelijker
in de publieke en wetenschappelijke belangstelling. 52
Nadat in 1996 en in 1997 de vergadering van sectorvoorzitters zich enkele
malen had gebogen over het vraagstuk van het rechterlijk straftoemetingsbeleid,
openbaarde een speciaal daartoe ingestelde Commissie in 1998 een startnotitie
waarin een aantal uitgangspunten werd geformuleerd voor een te voeren
straftoemetingsbeleid. De kern van deze notitie behelst de gedachte dat
ten aanzien van een bepaalde groep delicten primaire uitgangspunten kunnen
worden geformuleerd voor de straftoemeting, uitgangspunten die zijn
gebaseerd op de rechterlijke straftoemetingspraktijk en die de rechter als
oriëntatiepunt kunnen dienen bij de vorming van het oordeel over de straftoe-
50 De beschrijving van de totstandkoming van de oriëntatiepunten straftoemeting is gebaseerd
op: Van Hattum 2004. Voor de samenstelling van dit rapport is onder meer gebruik
gemaakt van het archief van de Commissie Straftoemeting. Indien niet expliciet wordt
verwezen naar een bepaalde bron, mag de lezer er van uitgaan dat de informatie is terug
te voeren op het genoemde rapport en de daarin geraadpleegde bronnen.
51 Hierover al Enschedé e.a. 1975.
52 ‘Oriëntatiepunten Straftoemeting’ 2003. Zie ook: Joke Mat, ‘Boetetje, niet te hoog: de binnenwereld
van de rechterlijke macht’, NRC Handelsblad, 4 oktober 2003 en ‘De stelling
van A.H. van Delden: rechters staan niet in dienst van de wetgever’, NRC Handelsblad 26,
juni 2004. Tijdens de vergadering van de NJV in 2002 over de herziening van het sanctiestelsel
was één van de vraagpunten of de rechterlijke macht moest stoppen met het maken
van onderlinge afspraken over de straftoemeting. Deze vraag werd door een kleine meerderheid
bevestigend beantwoord. Zie: Handelingen NJV 2002-II, vraagpunt 3b, p. 104.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
meting. In het onderstaande wordt ingegaan op de vraag wat deze oriëntatiepunten
precies inhouden en op de wijze waarop deze in de loop van de jaren
tot ontwikkeling zijn gekomen.
3.3.1 Uitgangspunten bij de ontwikkeling van de oriëntatiepunten
De zojuist genoemde startnotitie van de Commissie Straftoemeting bevat een
aantal voor de verdere ontwikkeling van de oriëntatiepunten wezenlijke vaststellingen.
53 Deze betreffen de categorie delicten waarvoor de oriëntatiepunten
dienen te gelden, de inhoud van de oriëntatiepunten en de bronnen waarop
de oriëntatiepunten zijn gebaseerd.
De categorieën delicten
De Commissie Straftoemeting maakt onderscheid tussen drie categorieën delicten.
De eerste groep delicten wordt gevormd door wat de Commissie
noemt de ‘transigabele feiten’. Deze feiten hebben gemeen dat bij de straftoemeting
vooral de daadcomponent centraal staat. Daarin zitten over het algemeen
weinig variabelen en is de eis van de officier van justitie een belangrijk
richtpunt. De Commissie concludeert dat ten aanzien van deze categorie delicten
weinig behoefte lijkt te bestaan aan een eigen, rechterlijk beleid.
De tweede groep delicten wordt gevormd door de veroordelingen tot een
gevangenisstraf van vier jaar of meer. De Commissie overweegt dat ten aanzien
van deze groep delicten weinig informatie en rationeel inzicht bestaat.
Daarnaast is de daadcomponent in deze groep delicten doorgaans nogal
a-typisch. Het ligt dan ook voor de hand deze groep niet te betrekken in de
vorming van oriëntatiepunten. Dit zou resulteren in dusdanig ruime bandbreedtes
dat deze nietszeggend zouden worden. Bovendien, zo overweegt de
Commissie, wordt een Databank ontwikkeld voor juist deze categorie delicten.
De derde groep delicten, de middengroep, bestaat uit die feiten die in de
regel niet transigabel zijn en niet leiden tot een gevangenisstraf van vier jaar of
meer. Deze groep delicten behelst een groot deel van de zaken die door de politierechter
en de meervoudige kamers van de rechtbanken worden afgedaan.
Binnen deze categorie van zaken vertoont de daadcomponent in de regel een
niet te grote variatie. De Commissie vervolgt:
Het ligt voor de hand juist die strafbare feiten uit deze middengroep te selecteren waar de
variatie in de daadcomponent gering is en vooralsnog niet verder te gaan dan een selectie
van ten hoogste tien feiten om daarmee nader ervaring op te doen.
De aard en inhoud van de oriëntatiepunten
De Commissie heeft in haar notitie diverse overwegingen gewijd aan de aard,
de inhoud en de toepassing van de oriëntatiepunten. Naast het onderscheid
53 Uit deze notitie wordt ook geciteerd in: Hendriks 2002 en Schuyt 2003.
37

38
in de soorten delicten, maakt de Commissie onderscheid in de daad- en
dadercomponenten van de te beoordelen strafzaken. De oriëntatiepunten
richten zich in dat kader op de daadcomponenten: ‘Er wordt uitgegaan van
het gewone geval voor wat betreft de aard en de ernst van het feit en de omstandigheden
waaronder het feit is begaan’. Bovendien dienen de uitgangspunten
te zijn gebaseerd op de rechterlijke straftoemetingspraktijk: ‘De lijst
vormt een weerslag van de door de verschillende colleges doorgaans gehanteerde
uitgangspunten.’
De Commissie lijkt in deze notitie nog niet een keus te hebben gemaakt
voor het bieden van uitgangspunten door middel van bandbreedtes (de uitgangspunten
bieden dan een minimum en een maximum waartussen de
straffen liggen voor ‘gewone’ gevallen in de regel worden opgelegd) of voor
gefixeerde uitgangspunten (de uitgangspunten bieden dan een concreet ‘tarief’
voor de bestraffing van het ‘gewone’ geval). Uit de discussies die binnen
het LOVS plaatsvinden naar aanleiding van deze notie en de eerste geformuleerde
oriëntatiepunten blijkt verdeeldheid over dit vraagstuk. Binnen het
LOVS is een voorkeur waarneembaar voor grote bandbreedtes, omdat ‘dan
ieders gedrag ertussen (valt)’. Het is volgens het overleg nu eenmaal moeilijk
vast te leggen wat bijvoorbeeld ‘de woninginbraak’ is.
De Commissie vindt echter dat zij bij het ontwerpen van de oriëntatiepunten
een tussenweg moet vinden tussen de ‘oude bandbreedtes en een strak,
concreet verhaal’. Enerzijds wil zij niet al te veel kijken naar bandbreedtes,
maar zich juist concentreren op de daadcomponent van een delict. Het moet
mogelijk zijn om naar het blote feit te kijken en vervolgens een strafmaat daaraan
te koppelen. Anderzijds is volgens de Commissie de daadcomponent in
bepaalde gevallen niet eenduidig te formuleren. Zo kan het zijn dat bijvoorbeeld
zakkenrollerij in een grote stad anders wordt gewaardeerd dan in een
kleine stad. Het vaststellen van één oriëntatiepunt voor de strafmaat wordt
dan minder eenvoudig.
Bovendien vindt de Commissie dat een onderscheid moet worden gemaakt
tussen veelvoorkomende en minder vaak voorkomende delicten. Bij
minder vaak voorkomende delicten kunnen eventueel bandbreedtes worden
gehanteerd. Deze moeten dan niet te ruim zijn, bijvoorbeeld bandbreedtes
van hooguit twee maanden.
De vraag naar de keuze voor bandbreedtes of gefixeerde uitgangspunten
wordt eveneens bij de ressorten neergelegd. Uit de reacties daarop komt evenmin
een eenduidig beeld naar voren, hoewel er in het algemeen (en onder bepaalde
voorwaarden) een lichte voorkeur lijkt te bestaan voor gefixeerde uitgangspunten.
De meest genoemde eis in dat kader is dan wel dat het zogenaamde
gewone of typische geval voldoende specifiek is omschreven.
Nadat de consultatierondes zijn afgerond, 54 besluit de Commissie oriëntatiepunten
op te stellen gebaseerd op gefixeerde uitgangspunten voor de typische
gevallen, zich daarbij gesteund voelend door de uitkomsten van de res-
54 Zie hierover § 3.3.2.
Hoofdstuk 3

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
sortelijke consultatiebijeenkomsten. De consequentie daarvan is, gezien ook
de reacties tijdens de consultatierondes, dat men zeer veel aandacht moet
schenken aan de omschrijving van de typische gevallen waarvoor de in het
oriëntatiepunt genoemde straf zou gelden.
Gebondenheid van de rechter
De vraag die een rol speelt bij het vaststellen en het gebruik van oriëntatiepunten,
is of de rechter daaraan is gebonden. De Commissie overweegt daaromtrent:
dat van de oriëntatiepunten een zekere normerende werking uitgaat, nu er sprake is van
de weergave van een min of meer vaste praktijk. De rechter is reeds om die reden gehouden
nader te motiveren waarom hij afwijkt van een (voor derden niet als zodanig herkenbare)
vaste praktijk. Het is voldoende te constateren dat van de uitgangspunten een normerende
werking uitgaat. De heikele vraag of de uitgangspunten ook bindend zijn, behoeft
niet meer te worden gesteld.
3.3.2 De totstandkoming van de oriëntatiepunten 55
Bij het ontwikkelen van de oriëntatiepunten volgt de Commissie steeds dezelfde
werkwijze. Het LOVS draagt delicten aan waarvoor behoefte is aan
oriëntatiepunten. Aangezien de oriëntatiepunten zoveel mogelijk moet zijn
gebaseerd op de bestaande praktijk, moet de praktijk ook gekend worden.
Daartoe wordt aan alle gerechten verzocht bestaande ‘strafmaatlijstjes’ op te
sturen die betrekking hebben op de delicten waarvoor oriëntatiepunten moeten
worden ontwikkeld. Deze lijstjes vormen een eerste richtsnoer voor de
Commissie bij het ontwikkelen van de oriëntatiepunten. Daarnaast worden,
voor zover beschikbaar, de BOS/Polarisrichtlijnen van het Openbaar Ministerie
geraadpleegd. Deze door het OM gehanteerde uitgangspunten zijn voor
de Commissie een tweede ‘handvat’ om te komen tot oriëntatiepunten. 56 Als
laatste vraagt de Commissie statistieken van politierechterzaken op, om te bezien
welke straffen er zoal worden opgelegd voor de betrokken delicten. Dit
blijkt echter moeilijk, aangezien relevante statistische informatie nauwelijks
beschikbaar is.
De Commissie inventariseert aan de hand van voornoemde informatie
vervolgens wat de straftoemetingspraktijk is en ontwikkelt op deze manier de
55 Een beknopte beschrijving van de wijze waarop de oriëntatiepunten tot stand zijn gekomen,
geeft Hendriks, voormalig voorzitter van de strafsector van het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch
en voormalig voorzitter van het LOVS. Zie: Hendriks 2002. Voor een uitvoerige
beschrijving per oriëntatiepunt, zie: Van Hattum 2004.
56 Dit ook in verband met de door het LOVS geformuleerde doelstelling van de Commissie:
‘De Straftoemetingscommissie werkt aan uitbouw en verdieping van oriëntatiepunten
voor veel voorkomende delicten in het gebied tussen zware criminaliteit en het gebied bestreken
door de BOS-Polarisrichtlijnen.’ Hierbij moet wel worden opgemerkt dat het
LOVS in mei 1999 uitdrukkelijk vaststelt dat de Bos-Polarisrichtlijnen, in filosofie verschillen
van de oriëntatiepunten, aangezien de richtlijnen van het OM veel meer differentiëren.
39

40 Hoofdstuk 3
typebeschrijvingen en de daarbij behorende oriëntatiepunten voor de betrokken
delicten. Tijdens landelijke ‘consultatierondes’ worden deze voorgelegd
aan de hoven en de rechtbanken. Deze kunnen opmerkingen maken over de
(inhoud van de) typebeschrijvingen en (de hoogte van) de voorgestelde straf.
Uit de meeste consultatierondes blijkt dat rechters veel waarde hechten aan
een zeer precieze omschrijving van de strafbare handelingen en hun gevolgen.
Dit heeft bijvoorbeeld bij de oriëntatiepunten inzake mishandeling geresulteerd
in extra omschrijvingen van de verschillende soorten letsel en de verschillende
soorten instrumenten waarmee het letsel is toegediend. 57 Daarnaast
moet volgens de rechters rekening worden gehouden met de onderlinge
verhoudingen in strafhoogte tussen de verschillende delicten.
Naar aanleiding van de bevindingen tijdens de consultatierondes worden
de typebeschrijvingen en de daarbijbehorende straffen aangepast. De Commissie
komt vervolgens met een aangepast voorstel, dat zij in sommige gevallen
weer voorlegt aan de rechtbanken en de hoven. Op basis van deze bevindingen
wordt een definitief voorstel voor oriëntatiepunten vastgesteld, dat
wordt voorgelegd aan de vergadering van het LOVS. Vaak leidt dit tot vaststelling
van oriëntatiepunten, soms wordt besloten nader onderzoek te verrichten
of de vaststelling nog even uit te stellen.
Op dit moment zijn oriëntatiepunten vastgesteld inzake verschillende vormen
van diefstal, meineed, eenvoudige- en zware mishandeling, diverse vormen
van handel in hard- en softdrugs, hennepkwekerijen en eenvoudig openlijk
geweld. Steeds na goedkeuring door het LOVS is een persbericht uitgegaan
en zijn het College van Procureurs-generaal en de Nederlandse Orde van Advocaten
op de hoogte gebracht. De oriëntatiepunten zijn voor iedereen te raadplegen
via de website van de rechtsprekende macht: www.rechtspraak.nl.
Hoewel het LOVS de Commissie ook heeft gevraagd oriëntatiepunten op te
stellen inzake bedreiging, zwaardere vormen van openlijk geweld en dood of
letsel door schuld in het verkeer, het opleggen van taakstraffen en recidive bij
winkeldiefstal, is het de Commissie niet gelukt oriëntatiepunten voor deze delicten
op te stellen waaraan het LOVS zijn goedkeuring heeft willen geven.
3.3.3 Casestudies
In het voorgaande is de procedure beschreven die steeds is gehanteerd bij het
ontwikkelen van de oriëntatiepunten. Daarbij is ingegaan op de uitgangspunten
die daaraan ten grondslag lagen. Ter afsluiting van deze beschrijving volgen
twee concrete voorbeelden van de totstandkoming van een oriëntatiepunt,
te weten de oriëntatiepunten inzake (vormen van) mishandeling (art.
300 en 302 Sr) en dood of letsel in het verkeer (art. 6 WVW). Deze ‘case studies’
bieden specifieker inzicht in de wijze waarop de discussie over de inhoud van
deze oriëntatiepunten is gevoerd en welke onderwerpen daarbij ter sprake
57 Zie bijlage I.

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
zijn gekomen. We hebben gekozen voor de beschrijving van onderstaande
oriëntatiepunten, omdat de eerste kan dienen als voorbeeld van een ‘geslaagde
totstandkoming,’ terwijl het oriëntatiepunt met betrekking tot art. 6 WVW
uiteindelijk niet tot stand is gekomen. Bovendien kwam het oriëntatiepunt inzake
de mishandeling in de beginperiode van de Commissie Straftoemeting
tot stand, terwijl de ontwikkeling van het oriëntatiepunt met betrekking tot
artikel 6 WVW één van de laatste projecten van de Commissie was.
3.3.3.1 Eenvoudige en zware mishandeling (art. 300 en 302 Sr)
Zoals gebruikelijk wordt de ontwikkeling van oriëntatiepunten voor deze delicten
aangevangen met het verzoek aan de gerechten om eventueel bestaande
strafmaatlijstjes in te sturen. Hierop komen reacties van vijf rechtbanken en
één hof. Naar aanleiding van deze lijstjes ontstaan binnen de Commissie drie
belangrijke discussiepunten.
Ten eerste vraagt de Commissie zich af of in de beschrijvingen van de delicten
moet worden opgenomen of er wel of geen gebruik is gemaakt van instrumenten.
Vergelijking van de verschillende lijstjes leert haar namelijk dat
het ene gerecht dat wel doet en het andere niet.
Ten tweede komt de vraag op of het soort instrument – als in de beschrijving
het gebruik daarvan wordt opgenomen – moet worden vermeld. Hierbij
kan het bijvoorbeeld gaan om vermelding van het gebruik van een scherp of
een stomp instrument of om een slag- of steekwapen. Sommige gerechten
doen dit wel, andere niet, zo blijkt.
Een derde discussiepunt is de vraag hoeveel categorieën zwaar letsel moeten
worden beschreven. Bepaalde rechtbanken hanteren termen als ‘licht
zwaar’, ‘middelzwaar’ en ‘ernstig zwaar’ letsel. Ook wordt gewerkt met categorieën
(1, 2 en 3) om de mate van het zware letsel aan te geven.
De Commissie vindt dat alle bovengenoemde zaken van belang zijn bij
het bepalen van de straf. Zij is daarom van mening dat zij ook moeten worden
opgenomen in de beschrijvingen van de delicten. Zij besluit dan ook in de omschrijvingen
specifiek aan te geven of er een instrument is gebruikt bij de mishandeling.
Er wordt gesproken over slag- of steekwapens, niet zijnde vuurwapens.
Ten aanzien van het letsel besluit de Commissie onderscheid te maken
tussen ‘beperkt’, ‘aanzienlijk’ en ‘zwaar’ lichamelijk letsel.
Naar aanleiding van het voorstel van de Commissie worden wederom
ressortelijke bijeenkomsten georganiseerd, waarin hof en rechtbanken zich
uitspreken over de geformuleerde oriëntatiepunten. Hierin komt enerzijds
naar voren dat het ‘rechterlijk veld’ over het algemeen meer precisie verlangt
van de omschrijvingen en men behoefte heeft aan voorbeelden. Met name de
omschrijving van de verschillende soorten letsel moet worden verduidelijkt,
maar ook moet er een betere typering van het gebruikte instrument komen.
Met betrekking tot de strafmaat verschillen de meningen: volgens sommige
ressorten liggen de oriëntatiepunten te hoog, andere zien graag een lagere
straf. Bovendien willen de ressorten dat de Commissie kritisch kijkt naar de
41

42 Hoofdstuk 3
verschillende strafhoogtes. Vooral de verhoudingen tussen de verschillende
delictgroepen en de delicten onderling moeten nog eens tegen het licht worden
gehouden, zo komt uit de verslagen naar voren
Opvallend is dat één ressort geen bijeenkomst houdt. Het commissielid
dat verantwoordelijk is voor dit ressort meldt per brief dat de rechters in het
ressort ‘met de punten kunnen leven’. Op de vorm en inhoud van de omschrijvingen
wordt in de brief niet dieper ingegaan.
Naar aanleiding van het commentaar besluit de Commissie ten eerste het
letsel genoemd in artikel 300 Sr (beperkt en aanzienlijk letsel) van een betere
omschrijving te voorzien. Ten tweede wordt het letsel van artikel 302 Sr onderscheiden
in middelzwaar en zeer zwaar letsel. Bovendien wordt ook hierbij
een meer concrete omschrijving gegeven. Ten derde wordt bij zware mishandeling
gespecificeerd wat onder wapen moet worden verstaan, namelijk
‘een slag- of steekwapen, niet een vuurwapen’. Bij eenvoudige mishandeling
wordt alleen nog gesproken van ‘een slagwapen’. Deze oriëntatiepunten en
de bijbehorende omschrijvingen worden vastgesteld in de vergadering van
het LOVS op 28 mei 1999.
3.3.3.2 Veroorzaken verkeersongeval (art. 6 WVW)
Ook het ontwikkelen van dit oriëntatiepunt wordt gestart met een brief aan de
voorzitters van de strafsectoren van de hoven en rechtbanken, waarin wordt
gevraagd aan te geven wat in de verschillende gerechten gebruikelijk is om
aan straf op te leggen, eventueel vastgelegd in strafmaatlijstjes. Er komen reacties
binnen van drie hoven en twee rechtbanken, die variëren van een enkele
brief waarin kort wordt uitgelegd dat de rechters van een gerecht voor het
genoemde delict wel of juist geen lijstjes hanteren, tot complete lijsten van gehanteerde
normen. Eén hof meldt dat binnen het hele ressort gebruik wordt
gemaakt van één strafmaatlijst. Op basis van de aan de Commissie toegezonden
oriëntatielijsten destilleert de Commissie vier gemiddelde gevallen. Daarbij
ligt, opvallend genoeg, de nadruk op de persoon van de verdachte.
Naar aanleiding van het voorstel komen wel veel reacties van gerechten
bij de Commissie binnen, maar het komt niet meer tot ressortelijke bijeenkomsten.
Dit is opmerkelijk, aangezien de reacties zeer divers waren. Zo wordt
verschillend gedacht over wat richtinggevend moet zijn voor de straf: de ernst
van het feit, de mate van verwijtbaarheid of de ernst van het gevolg. Bovendien
ontstaat discussie over de omschrijvingen van het letsel (moet worden
aangeknoopt bij de wettelijke omschrijving of bij de beschrijvingen behorende
bij het oriëntatiepunt van artikel 300 Sr) en de nadere omschrijving van onoplettendheid.
Een derde discussiepunt is de hoogte van het oriëntatiepunt in
verhouding tot de andere oriëntatiepunten.
In de reacties zijn aanwijzingen te vinden dat gerechten twijfelen aan de
mogelijkheid of wenselijkheid om voor dit delict een oriëntatiepunt vast te
stellen. Een rechtbank doet het voorstel om in dit geval gebruik te maken van
bandbreedtes, aangezien dit soort feiten zich, door de grote hoeveelheid om-

De totstandkoming en inhoud van de instrumenten
standigheden waarmee doorgaans rekening moet worden gehouden, niet
leent voor vaste oriëntatiepunten.
Samengevat kan worden gezegd dat het lastig blijkt om voor dit delict een
oriëntatiepunt vast te stellen waarin iedereen zich kan vinden. Een en ander
lijkt vooral te worden veroorzaakt door de grote variatie aan verschijningsvormen
van het delict. Toch komt de Commissie in oktober 2001 met een
nieuw voorstel, waarin wordt gedifferentieerd naar de gevolgen, het alcoholgebruik
en de mate van verwijtbaarheid. De Commissie roept de hoven en
rechtbanken op nogmaals te reageren op haar voorstel. Er komen reacties van
vijf rechtbanken en één hof. Deze reacties wijken niet veel af van de reacties op
het eerste voorstel.
In zijn vergadering van 13 september 2002 stelt het LOVS vast dat er, ondanks
de geuite bezwaren, mogelijkheden zijn voor een breed gedragen
oriëntatiepunt voor 6 WVW. Om dit te bereiken dienen alle rechtbanken en
hoven zich opnieuw te buigen over het voorstel van de Commissie Straftoemeting.
Een jaar later wordt evenwel geconcludeerd dat de meningen van de
diverse strafsectoren zo ver uiteenlopen dat het vaststellen van een oriëntatiepunt
niet mogelijk blijkt.
43

4 De inbedding van de instrumenten in de
straftoemetingspraktijk
4.1 INLEIDING
Een belangrijk deel van dit onderzoek richt zich op de vraag in hoeverre rechters
in de praktijk bij de straftoemeting gebruik maken van de ontwikkelde instrumenten
ten behoeve van de rechtseenheid in de straftoemeting. Uitgangspunt
daarbij is dat de effectiviteit van de instrumenten kan worden gemeten
aan de mate van inbedding ervan in de praktijk. Naar mate een instrument
méér is ingebed in de routine van de dagelijkse rechterlijke praktijk, is de kans
groter dat het effect heeft. Geprobeerd is daarvan een beeld te krijgen door gesprekken
te voeren met de ‘gebruikers’ van de instrumenten: rechters, raadsheren
en gerechtssecretarissen. Om het huidige gebruik van de instrumenten
in de juiste context te kunnen plaatsen en om eventuele knelpunten te kunnen
opsporen, zijn tijdens de interviews allereerst vragen gesteld over de visie van
rechters op de straftoemeting in het algemeen en consistente straftoemeting in
het bijzonder. Daarbij stonden het al dan niet problematische karakter van het
bepalen van de straf en de consistente straftoemeting centraal. Met kennis
over deze algemene punten op het gebied van de straftoemeting kan worden
bezien in hoeverre de instrumenten op de bestaande praktijk aansluiten en
welke ingangen kunnen worden gebruikt ter verbetering van de straftoemeting
in het algemeen en het gebruik van de instrumenten in het bijzonder.
Deze algemene punten komen in de tweede paragraaf aan de orde. De tweede
paragraaf eindigt met de behandeling van de vraag naar het mogelijke conflict
tussen de onafhankelijkheid van de rechter bij de straftoemeting en zijn
gebruik van de instrumenten. Door kennis te nemen van eerdere uitspraken
in soortgelijke zaken of door het formuleren van algemene uitgangspunten in
de vorm van oriëntatiepunten, zou de rechter teveel van zijn onafhankelijkheid
inleveren. Dit zou zijn bereidheid om gebruik te maken van de instrumenten
kunnen verminderen. Het is dus van belang te weten of rechters zich,
door het gebruik van de instrumenten, aangetast voelen in hun onafhankelijkheid.
De derde en vierde paragraaf behandelen de vraag naar het gebruik in de
praktijk van respectievelijk de Databank en de oriëntatiepunten. Deze paragrafen
vallen elk uiteen in drie deelvragen. De eerste vraag betreft de kennis
van het bestaan, de totstandkoming en de structuur van de instrumenten. Om
de instrumenten goed te kunnen gebruiken is kennis van het bestaan van de
instrumenten nodig. Bovendien kan het voor de acceptatie en de manier van
gebruiken van belang zijn dat de rechters op de hoogte zijn van de wijze van

46 Hoofdstuk 4
totstandkoming en de structuur van de instrumenten. De tweede vraag betreft
het daadwerkelijke gebruik van de instrumenten. Bij deze vraag gaat het
niet om het kwantitatieve gebruik, maar om de mate waarin de instrumenten
zijn ingebed in het straftoemetingsproces. Bij het beantwoorden van deze
vraag is dankbaar gebruik gemaakt van de gesprekken met gerechtssecretarissen
die hebben verteld of en op welke manier zij bij het voorbereiden van de
zaken gebruik maken van de instrumenten. De derde vraag is of de instrumenten
een rol spelen bij het motiveren van de straf. De vragen zullen per instrument
worden behandeld.
4.2 DE STRAFTOEMETINGSPRAKTIJK
Om inzicht te krijgen in de straftoemetingspraktijk zijn tijdens de interviews
vragen gesteld over de manier waarop rechters het ‘straftoemeten’ leren.
Omdat ‘straftoemeten’ door veel respondenten als een ‘vaardigheid’ wordt
gezien die moet worden aangeleerd, is het van belang te weten wat onder die
vaardigheid wordt verstaan en hoe die wordt aangeleerd. Wil men iets weten
van het gebruik van de instrumenten, dan is kennis van de weg die wordt afgelegd
bij het aanleren en toepassen van de ‘straftoemetingsvaardigheid’ onontbeerlijk.
Met deze kennis kunnen de instrumenten (beter) worden ingebed
in het straftoemetingsproces en wordt de effectiviteit van de instrumenten
vergroot.
4.2.1 Begripsbepaling en waardering ‘consistentie in straftoemeting’
De instrumenten zijn ontwikkeld ten behoeve van een ‘consistente’ straftoemeting.
Dit begrip komt derhalve veelvuldig voor in de discussie over de instrumenten.
Om een goed oordeel te kunnen geven over de waardering van
de instrumenten is het van belang te weten wat rechters onder consistente
straftoemeting verstaan. Er bestaat grote overeenstemming over het begrip en
de waardering van de notie ‘consistente straftoemeting’. Het blijkt dat het begrip
door de meeste rechters eenduidig wordt uitgelegd als ‘het zoveel mogelijk
gelijk behandelen van gelijke gevallen’. Een aantal respondenten formuleert
het wat anders en spreekt over een ‘herkenbare straftoemeting’, ‘rechtszekerheid’
of ‘zo weinig mogelijk onverklaarbare verschillen’. Dit komt redelijk
overeen met de betekenis die aan het begrip ‘consistentie’ wordt gegeven
door de Commissies die zich hebben beziggehouden met het ontwikkelen van
de instrumenten.
Over het algemeen vinden de respondenten het streven naar consistentie
in de straftoemeting door strafrechters een goede zaak. Een enkele respondent
vindt dat in zware zaken consistentie in de zin van gelijkheid van straffen, niet
hoeft te worden nagestreefd. In dergelijke gevallen is een te grote (en complexe)
dadercomponent aanwezig die dit onmogelijk maakt. Een opvallend

De inbedding van de instrumenten in de straftoemetingspraktijk
antwoord wordt gegeven door één respondent die consistentie in de straftoemeting
‘waanzin’ vindt. Gebruikers, zoals de zittende magistratuur en het
OM, moeten ervoor zorgen dat verschillen niet al te veel opvallen. Primair
gaat het, zo zegt de respondent, om een wetgeverstaak. De wetgever dient het
strafmaximum te relateren aan de ernst.
Een andere vraag die samenhangt met het ontwikkelen van de instrumenten
en het idee dat de instrumenten worden ontwikkeld ter oplossing van een
probleem, is de vraag of rechters de straftoemeting daadwerkelijk als problematisch
ervaren en zo ja, wat het ‘probleem’ van de straftoemeting dan eigenlijk
is. Op deze vraag werd een grote variatie aan antwoorden gegeven. Een
veelvoorkomende uitleg is dat in ‘simpele zaken’ de straftoemetingsbeslissing
niet moeilijk is. De beslissing wordt wel moeilijk gevonden in zwaardere
zaken. Hierbij noemden de respondenten vooral de ernst van de feiten en
klemmende persoonlijke omstandigheden. Daarnaast wordt de straftoemetingsbeslissing
als ongrijpbaar en persoonlijk beschouwd. Een aantal respondenten
denkt dat het problematische karakter van de straftoemetingsbeslissing
ligt in het feit dat elke zaak uniek is. Hierdoor is het niet altijd mogelijk
consistent te zijn en gelijkheid na te streven. Minder dan de helft van het aantal
respondenten vond het meest urgente probleem de ongelijkheid in de uitkomsten
van de beslissing. Hierbij gaven zij als toelichting dat er te grote verschillen
zijn tussen de rechtbanken en hoven, omdat de ene rechter bepaalde
aspecten anders weegt dan de andere. Slechts een enkeling zei dat het probleem
van de straftoemeting de totstandkoming van de beslissing of de motivering
van de beslissing is. Een klein aantal respondenten geeft aan dat er helemaal
geen probleem is. Dit wordt toegelicht onder verwijzing naar de eigen
ervaring: op een gegeven moment ‘weet men het wel’.
4.2.2 Straf toemeten leren
Dat het bepalen van de straf een vaardigheid is die ‘in de praktijk’ wordt aangeleerd,
blijkt uit het antwoord van een grote meerderheid van de rechters, die
zegt dat pas in de praktijk, in de raadkamer, aandacht wordt besteed aan de
straftoemeting. Daar leren rechters welke elementen voor de straftoemeting
van belang zijn. Een aantal rechters zegt als RAIO weliswaar cursussen te hebben
gehad waarin straftoemeting aan de orde kwam, maar hiervan zegt een
klein aantal dat deze cursussen niet specifiek op de straftoemeting waren gericht.
Een enkeling zegt dat tijdens de opleiding geen enkele aandacht is besteed
aan (training in) straftoemeting. De respondenten merken daarbij op dat
er wel voorlichting is geweest naar aanleiding van de komst van de Databank.
Deze gang van zaken, het voornamelijk leren in de praktijk, ervaren de
respondenten enerzijds als onwenselijk, anderzijds als noodzakelijk. Een
meerderheid van de ondervraagden zou meer aandacht voor de straftoemeting
toejuichen, zowel in de opleiding als later in de praktijk, maar dan buiten
de structuur van de raadkamer. Zij licht dit als volgt toe: ‘Er is meer ruimte bin-
47

48 Hoofdstuk 4
nen de opleiding nodig voor straftoemeting en strafdoelen’; ‘Strafrechters
moeten kritisch moet blijven en de vraag ‘Waarom geven we een bepaalde
straf?’ vaker stellen’;’Binnen de opleiding moet een combinatie worden aangeleerd
tussen enerzijds gevoelsmatige straftoemeting en anderzijds ‘lijstjes’. 58
In de opleiding wordt dus, naar de mening van de meerderheid, te weinig
of op een onvolledige wijze aandacht besteed aan het aanleren van de ‘straftoemetingsvaardigheid’.
Binnen de gerechten is dat anders. Dat komt, naast
de praktijk in de raadkamer, vooral tot uiting in het rechtersoverleg. Van de
respondenten zegt een groot aantal dit overleg zelfs het belangrijkst te vinden
wanneer het gaat om aandacht voor de straftoemeting. Een aantal andere
respondenten geeft aan dat aandacht voor de straftoemeting voornamelijk tot
uiting komt in het gebruik van de landelijke oriëntatiepunten en daarnaast het
gebruik van de eigen oriëntatiepunten. Een zeer klein aantal respondenten
noemt naar aanleiding van deze vraag nog de zittingsmap van de rechters en
de huisdatabank. Een paar respondenten geven aan dat hun gerecht een ‘commissie
straftoemeting’ heeft, die advies geeft over straftoemeting en intern beleid
ontwikkelt. Slechts één respondent geeft aan dat de straftoemeting bij de
rechtbank vaak onbespreekbaar is. Deze respondent zegt echter hiertegen te
blijven ageren.
4.2.3 De instrumenten binnen het referentiekader van de rechter
De respondenten is gevraagd de verschillende elementen te benoemen die
worden meegewogen bij het nemen van de beslissing over de op te leggen
straf. Daarbij werd gevraagd aan te geven welke plaats de hier bestudeerde instrumenten
als referentiekader bij de straftoemeting innamen. Een grote meerderheid
noemde als belangrijke elementen: het feitencomplex, de persoon van
de verdachte, de omstandigheden van het geval. Een groot aantal respondenten
voegt hier aan toe: de eis van de Officier van Justitie, het vonnis in eerste
aanleg 59 en de mate van geschoktheid van de rechtsorde. Een klein aantal
respondenten zegt vooral het eigen referentiekader te gebruiken bij de straftoemetingsbeslissing.
Een paar respondenten noemen tevens: het overleg met collega’s,
het dossier en zogenaamde kennisgroepen. Voor de bepaling van de
ernst van het feit werd vaak verwezen naar de oriëntatiepunten als referentiekader.
De Databank werd zelden naar voren gebracht als referentiekader.
4.2.4 De instrumenten en de rechterlijke onafhankelijkheid
Zowel ten aanzien van de Databank als ten aanzien van de oriëntatiepunten is
een overgrote meerderheid het niet eens met de stelling dat het gebruik van de
58 Hiermee bedoelt de respondent waarschijnlijk de landelijke of lokale lijstjes met oriëntatiepunten.
59 Dit geldt uiteraard alleen voor respondenten die werkzaam zijn bij een gerechtshof.

De inbedding van de instrumenten in de straftoemetingspraktijk
Databank of van de oriëntatiepunten op gespannen voet staat met de onafhankelijkheid
van de rechter. Door het opvragen van de informatie uit de Databank
wordt slechts kennisgenomen van het oordeel van collega’s. Bovendien
geldt zowel voor de Databank als voor de oriëntatiepunten dat de rechter
die de straf in een concrete zaak moet bepalen, steeds vrij is af te wijken. Er
wordt derhalve geen spanning ervaren tussen de instrumenten enerzijds en
de onafhankelijkheid van de rechter anderzijds. Een enkeling zegt zelfs deze
stelling onzin te vinden. Een ander opvallend antwoord komt van een respondent
die zegt dat de oriëntatiepunten niet zozeer op gespannen voet staan met
de onafhankelijkheid van de rechter als wel met de eigenwijsheid van de rechter.
Een zeer klein aantal respondenten stelt zich neutraal op ten aanzien van
deze stelling. Als toelichting geeft zij dat het maar net afhangt van de manier
waarop je ermee omgaat.
4.3 HET GEBRUIK VAN DE DATABANK IN DE PRAKTIJK
Een opmerking vooraf. In het bovenstaande werden enkele algemene aspecten
van (het gebruik van) de instrumenten aan de orde gesteld. In het hiernavolgende
wordt dieper ingegaan op de vragen die specifiek over de Databank
werden gesteld. Het is opvallend dat een aantal vragen met betrekking tot de
Databank door een groot aantal respondenten niet is beantwoord, terwijl het
aantal respondenten dat de vragen met betrekking tot de oriëntatiepunten
niet heeft beantwoord veel kleiner is. Dit is als volgt te verklaren. De vragenlijsten
zijn gebruikt als handleiding bij het afnemen van de interviews. De interviews
waren voornamelijk gesprekken waarbij de vragenlijst waarborgde
dat alle onderwerpen die onderzocht werden tijdens het gesprek ook daadwerkelijk
aan de orde kwamen. Bij de meeste gesprekken werd al snel duidelijk
dat de respondenten wel bekend waren met de Databank, maar dat zij er
niet of nauwelijks mee werkten. In dat geval werden veel vragen die specifiek
betrekking hadden op inhoudelijke aspecten van het werken met de Databank
overbodig, zodat ze niet werden gesteld . De rechters werkten er niet
veel mee en konden er ook niet veel meer over kwijt. Dit verklaart het relatief
grote aantal van non-respons op de vragen over de Databank. Waar in het onderstaande
over ‘meerderheid’ wordt gesproken betreft dit derhalve een
meerderheid van een kleinere groep, bestaande uit ongeveer de helft van alle
respondenten.
4.3.1 Kennis van bestaan, structuur en totstandkoming
Naar voren komt dat vrijwel alle respondenten bekend zijn met het bestaan
van de Databank. In het algemeen zijn de meeste respondenten hiermee bekend
geworden doordat deze aan de orde is gesteld binnen het gerecht. Daarnaast
worden ook andere manieren genoemd, namelijk dat men betrokken is
49

50 Hoofdstuk 4
geweest bij de oplevering van de Databank of dat men op de hoogte is gebracht
via landelijk overleg. Eén persoon gaf aan bekend te zijn geraakt via
een cursus Porta Iuris. Tevens geeft één respondent aan via een vaktijdschrift
bekend te zijn geraakt met de Databank. Bijna alle respondenten zijn bekend
met de doelstellingen van de Databank. De meeste respondenten geven als
doelstelling ‘gevalsvergelijking’ of ‘het kennis nemen van andere zaken’.
Slechts één respondent gaf aan niet bekend te zijn met de doelstellingen. De
Databank is tot nu toe gevuld met uitspraken van de hoven, waarin een gevangenisstraf
van vier jaren of meer is opgelegd. De meeste respondenten zijn
wel of enigszins bekend met deze structuur. Bovendien weten ze wel ongeveer
dat de Databank werkt met strafbepalende- strafverhogende- en strafverlagende
kenmerken. Ook de wijze van totstandkoming is (enigszins) bekend.
4.3.2 Gebruik bij de totstandkoming van de straftoemetingsbeslissing
Uit ons onderzoek blijkt dat het daadwerkelijk gebruik van de Databank miniem
is. Wij hebben de vooronderstelling gebezigd dat de instrumenten zo
moeten zijn ingericht dat ze aansluiten op de werkwijze van de rechters. Volgens
een kleine meerderheid sluit de methode van de Databank (te weten: het
werken met gevalsvergelijking) evenwel niet aan op de werkwijze die zij volgen
bij het nemen van de straftoemetingsbeslissing. Gevalsvergelijking zou
vooral moeilijk zijn omdat zaken zelden gelijk zijn. En áls rechters al gebruikmaken
van een vorm van gevalsvergelijking, dan wordt het eigen referentiekader
belangrijker gevonden dan het gebruik van de Databank. In het eigen
referentiekader, dat voornamelijk bestaat uit de samengestelde ervaring van
de rechter en zijn nabije collega’s, kan de rechter de specifieke kenmerken van
een zaak beter achterhalen. Een tweede reden die in de weg zou staan aan het
gebruik van de Databank, is dat zij onhandig zou zijn om mee te werken. Onbekendheid
en onwennigheid met het systeem en met het gebruik van de
computer spelen hier een rol. De overige respondenten antwoorden dat het
gebruik van de Databank wel (deels) aansluit op de werkwijze van de straftoemetingsbeslissing.
De rechters vinden de Databank vooral handig voor
jonge, minder ervaren rechters of bij zaken die door de meervoudige kamer
worden behandeld.
De meeste respondenten zeggen dat ze de Databank niet veel raadplegen
en zeker niet als primair instrument, hetgeen in verband kan worden gebracht
met wat eerder werd vastgesteld over het eigen referentiekader in verhouding
tot de Databank. Enkelen zeggen dat ze de Databank alleen gebruiken bij twijfel,
indien binnen de kamer niet tot overeenstemming wordt gekomen. Eén
respondent geeft aan de Databank alleen voor complexe zaken te gebruiken,
doch eerder op ‘gewone’ jurisprudentie terug te vallen. Reden hiervoor is dat
de Databank niet handig is hij een lastige selectie kent: een zoekterm levert te
veel hits op. Als rechters de Databank raadplegen, gebruiken ze de verkregen

De inbedding van de instrumenten in de straftoemetingspraktijk
informatie lang niet altijd bij de vorming van hun oordeel over de straftoemeting.
Iets minder dan de helft van de respondenten zegt de Databank nooit te
gebruiken bij de vorming van het oordeel over de straftoemeting in gevallen
waarin een gevangenisstraf van vier jaar of meer wordt opgelegd.
De informatie uit de Databank is voor een belangrijk deel opgebouwd uit
strafbepalende, strafverlichtende en strafverzwarende kenmerken. Deze kunnen
worden gebruikt om soortgelijke zaken in de Databank te vinden. De kenmerken
komen over het algemeen wel overeen met de strafbepalende, strafverzwarende
en strafverlichtende kenmerken die de rechters in hun praktijk
tegenkomen. Een meerderheid is echter van mening dat de kenmerken in beginsel
niet echt nodig zijn, omdat het gaat om de ruwe uitgangspunten. Deze
uitgangspunten dienen als het ware als kapstok. Pas later, na het eventuele
raadplegen van de Databank, gaan de rechters over tot individualisering. Het
kader van kenmerken is in die zin onnodig fijnmazig. Eén respondent geeft
aan dat de categorieën strafbepalende kenmerken in de Databank weliswaar
geen compleet normatief kader bieden, maar wel als belangrijk handvat fungeren.
Een zeer kleine meerderheid is van mening dat de Databank onvoldoende
informatie levert om gevalsvergelijking mogelijk te maken. Een manco met
betrekking tot de informatieverschaffing is in de ogen van een aantal respondenten
dat de Databank te veel informatie weergeeft en dat er te weinig tijd is
om de relevante informatie te selecteren. Een enkele respondent geeft aan altijd
het gevoel te hebben dat de te beoordelen casus uniek is en dat gevalsvergelijking
daarom moeilijk is. Een andere respondent geeft aan dat de Databank
te weinig houvast biedt.
Een belangrijk probleempunt bij de vergelijkbaarheid van zaken vormt
volgens velen de praktijk van meervoudige tenlasteleggingen en bewezenverklaringen.
De onderlinge weging van de feiten is daarbij vaak onduidelijk.
In algemene zin daarnaar gevraagd, geeft het overgrote deel van de respondenten
aan ook geen echte oplossing hiervoor te zien. Een groot aantal zegt
zelf te kijken naar de verschillende feiten en deze te vergelijken. Op deze manier
komt men er meestal wel uit. Een minderheid zegt dat een mogelijke oplossing
zou zijn de rechter per feit afzonderlijk de straf te laten bepalen. Twee
respondenten geven aan dat het probleem nooit is opgevallen.
De stelling dat de Databank eenvoudig is te raadplegen levert een grote
variatie aan reacties op. Een kleine meerderheid is het eens met de stelling. 60
Zij geeft aan dat het systeem niet lastiger is dan andere systemen, maar dat zij
het niet ‘uit routine’ raadplegen. Ook geven ze aan dat ze vooral in het begin
veel problemen hebben ondervonden in de zin van ‘kinderziektes’, maar dat
die inmiddels zijn verholpen. Een ander gedeelte van de respondenten is het
niet met de stelling eens. Zij hebben een negatief beeld van Porta Iuris en zeg-
60 Hierbij wordt wel in herinnering geroepen dat dit een meerderheid is van het aantal
respondenten dat deze vraag heeft beantwoord. Dit is, zoals gezegd, ongeveer de helft
van het totale aantal respondenten.
51

52 Hoofdstuk 4
gen dat het systeem eenvoudiger zou kunnen. Ook wordt hier weer het probleem
genoemd dat een zoekterm te veel ‘hits’ oplevert.
4.3.3 Gebruik bij de strafmotivering
De strafmotivering speelt een belangrijke rol binnen de Databank. In deze motivering
worden de redenen gegeven die tot een bepaalde straf hebben geleid.
Deze redenen worden in de Databank uitgesplitst in strafbepalende, strafverhogende
en strafverlagende kenmerken. Deze kenmerken vormen onder andere
de zoektermen waarop kan worden gezocht naar soortgelijke zaken. Om
de strafmotiveringen en de Databank goed op elkaar te laten aansluiten, zou
het van belang kunnen zijn de structuur van de Databank over te nemen in
een standaardstructuur voor de strafmotiveringen. Dit heeft een heel praktische
reden: het is eenvoudiger om de relevante kenmerken die in de Databank
moeten worden ingevoerd in de motivering terug te vinden, zodat het proces
van invoeren zo efficiënt mogelijk kan plaatsvinden. Daarnaast is het makkelijker
om strafmotiveringen van soortgelijke zaken met elkaar te vergelijken
als de motiveringen dezelfde structuur hebben. Op die manier kunnen de redenen
die tot een bepaalde straf hebben geleid eenvoudiger in de motivering
worden teruggevonden en worden vergeleken.
Het instellen van de Databank doet vermoeden dat hiervan een uniformerende
werking uitgaat ten aanzien van de strafmotivering. Dit blijkt echter
niet het geval. Een grote meerderheid van de respondenten geeft aan de structuur
van de Databank niet te gebruiken ten behoeve van de strafmotivering.
De Databank heeft ook nauwelijks invloed op de wijze waarop de strafmotivering
wordt opgebouwd. Volgens sommige respondenten heeft ieder zijn
eigen stramien voor de opbouw van een strafmotivering. Anderen zeggen
juist dat de strafmotivering vrij gestandaardiseerd is. Dit verschilt kennelijk
per rechtbank. 61 Een klein aantal respondenten zegt de structuur van de Databank
wel te gebruiken bij het opstellen van de strafmotivering. Eén respondent
geeft daarbij aan de structuur van de Databank vooral te gebruiken ter
verduidelijking aan de maatschappij, zodat deze de uitspraken beter kan begrijpen.
Een goede strafmotivering bevat de redenen die tot een bepaalde straf
hebben geleid. Als een bepaalde straf (mede) tot stand is gekomen naar aanleiding
van een soortgelijke zaak die in de Databank is gevonden, dan is het
verdedigbaar dat daarvan melding wordt gemaakt in het vonnis. In reactie op
61 Al kan zonder twijfel gezegd worden dat bij de meeste ‘standaardzaken’ gebruik wordt
gemaakt van ‘standaardmotiveringen’. Aangezien in de Databank alleen uitspraken van
het hof worden opgenomen waarin vier jaar of meer wordt opgelegd, zal het aantal standaard
zaken relatief klein zijn. Bovendien moet de strafmotivering in deze zaken, op
grond van artikel 359 lid 6 Sv steeds de bijzondere redenen aangeven waarom voor een
gevangenisstraf is gekozen. Hier kan dus niet worden volstaan met een standaardmotivering.

De inbedding van de instrumenten in de straftoemetingspraktijk
een door ons voorgelegde stelling met deze strekking bleek dat een overgrote
meerderheid van de respondenten het daar volstrekt niet mee eens is. Zij
vindt dat er al veel moet worden uitgelegd in een vonnis en dat bronvermelding
geen noodzaak is. Bovendien zeggen de respondenten dat de Databank
een hulpmiddel is en dat de wetgever niets heeft bepaald over de vermelding
van de Databank in het vonnis.
4.4 HET GEBRUIK VAN ORIËNTATIEPUNTEN IN DE PRAKTIJK
4.4.1 Kennis van bestaan, structuur en totstandkoming
De oriëntatiepunten zijn bij vrijwel alle respondenten bekend. Ook is iedereen
bekend met de doelstellingen van de oriëntatiepunten. De meeste respondenten
geven als toelichting dat de oriëntatiepunten dienen als handvat voor de
strafmaat en ter bevordering van de rechtseenheid. Ook de wijze van totstandkoming
is bij vrijwel iedereen bekend. Hierbij zeggen de rechters dat er
veel overleg heeft plaatsgevonden met het LOVS en dat de kracht van de punten
zit in de keuze om de bestaande straftoemetingspraktijk als uitgangspunt
te nemen. Het algemene beeld is dat de respondenten behoorlijk tevreden zijn
over de wijze waarop de oriëntatiepunten zijn vastgesteld. Dit varieert van
een waardering ‘netjes’ tot ‘uitstekend’. Een grote meerderheid had lof noch
kritiek op de rol van het LOVS en de procedure die leidt tot de vaststelling van
de oriëntatiepunten. Ook hierbij komt weer naar voren dat de kracht van de
punten ligt in de weergave die zij zouden zijn van de bestaande praktijk. Een
aantal respondenten zegt geen andere manier te weten om de oriëntatiepunten
op te stellen. De minderheid van de respondenten is iets minder positief
over de wijze van totstandkoming. Zij vindt dat het te lang duurde voor de
oriëntatiepunten tot stand kwamen. Sommigen geven aan meer sturend optreden
door het LOVS te willen zien, waarbij de Raad voor de Rechtspraak een
faciliterende rol zou moeten spelen.
Toen de eerste oriëntatiepunten waren vastgesteld, werden vraagtekens
gesteld bij de betrokkenheid van de individuele rechters bij het vaststellen van
de oriëntatiepunten. 62 Het was de verwachting dat rechters die zich onvoldoende
betrokken voelden bij de totstandkoming, minder geneigd zouden
zijn de oriëntatiepunten te gebruiken. Desgevraagd meldt ongeveer de helft
van de respondenten in het onderzoek dat ze zich voldoende betrokken voelde
doordat ressortelijk over de oriëntatiepunten werd gesproken en ze op die
manier de mogelijkheid hebben gehad hun eigen mening in te brengen. De
andere helft voelt zich te weinig betrokken bij de totstandkoming. Sommige
respondenten zeggen dat ze zich tot voor kort weinig betrokken voelden,
maar dat er een verbetering waarneembaar is sinds er meer politieke belangstelling
is voor consistente straftoemeting. Het blijkt wel van groot belang te
62 Zie hierover bijvoorbeeld: Lensing 2001.
53

54 Hoofdstuk 4
worden gevonden dat de oriëntatiepunten meer worden geëvalueerd, dat ze
extern worden gepubliceerd 63 en dat de rechters zich dan ook oriënteren met
behulp van de oriëntatiepunten. Pas dán zal volgens de respondenten een
convergerende werking ontstaan.
De oriëntatiepunten bestaan uit een korte, op de daad georiënteerde typebeschrijving
van een bepaald delict met daaraan gekoppeld een ‘oriëntatiepunt’.
Ze gelden in principe voor een alleen opererende first-offender en
hebben tot doel ter oriëntatie een bepaalde straf voor te stellen. Een grote
meerderheid van de respondenten zegt bekend te zijn met deze structuur en
werking van de oriëntatiepunten. Als toelichting noemt de overgrote meerderheid
de daadcomponent een goed uitgangspunt voor de oriëntatiepunten.
Een groot aantal merkt daarbij op dat het opnemen van een dadercomponent
te specifiek zou worden. Een enkele respondent vindt dat de oriëntatiepunten
een juist uitgangspunt bieden voor de lichtere zaken, maar dat deze zeker niet
moeten worden toegepast op de zwaardere zaken.
4.4.2 Gebruik bij de totstandkoming van de straftoemetingsbeslissing
Het gebruik van de oriëntatiepunten is naar onze bevindingen wijd verbreid.
Het gaat niet alleen om de vraag of rechters bereid zijn gebruik te maken van
de instrumenten, het moet praktisch ook mogelijk zijn; de instrumenten moeten
zo zijn ingericht dat ze aansluiten op de werkwijze van de rechters. Volgens
alle respondenten sluiten de oriëntatiepunten uitstekend aan op de
werkwijze van de rechters. Ter toelichting zeggen ze dat de oriëntatiepunten
een goed instrument zijn voor met name doorsnee gevallen. Tevens vinden ze
de punten overzichtelijk, makkelijk en weinig tijdrovend in het gebruik. Bovendien
is het volgens de respondenten handig te weten in welke richting zij
de straftoemetingsbeslissing moeten zoeken. Het overgrote deel van de ondervraagden
raadpleegt de oriëntatiepunten wanneer zich een geval voordoet
waarvoor oriëntatiepunten zijn opgesteld. Dit gebeurt weliswaar niet altijd
fysiek, aangezien de oriëntatiepunten van veelvoorkomende delicten ‘in
het hoofd zijn opgeslagen’. Slechts een enkeling zegt de oriëntatiepunten
nooit te gebruiken.
Dat de oriëntatiepunten zich goed laten raadplegen komt onder meer
doordat de strafbepalende kenmerken die zijn opgenomen in de beschrijving,
behorende bij de oriëntatiepunten, naar de mening van de respondenten goed
aansluiten op de straftoemetingspraktijk. Dit geldt vooral voor de vermogensdelicten.
Bij geweldsdelicten is de dadercomponent vaak belangrijk,
zodat er minder aansluiting kan worden gevonden bij de, op de daad geconcentreerde,
oriëntatiepunten.
Niet alleen de omschrijvingen passen goed bij de straftoemetingspraktijk.
63 Dit is opmerkelijk, aangezien de oriëntatiepunten al gedurende enige tijd op
www.rechtspraak.nl staan.

De inbedding van de instrumenten in de straftoemetingspraktijk
Volgens een grote meerderheid sluit ook de strafmaat, zoals die wordt weergegeven
in de oriëntatiepunten, goed aan op de straftoemetingspraktijk. Als
toelichting wordt vaak vermeld dat er wel een marge zit tussen de strafmaat
zoals genoemd in de oriëntatiepunten en de straftoemetingspraktijk van de
rechter: het ene is soms wat lager of hoger dan het andere. Een enkeling geeft
aan dat de strafmaat eenvoudiger is vast te stellen met de oriëntatiepunten.
4.4.3 Gebruik bij de strafmotivering
In de strafmotivering worden de redenen vermeld die tot een bepaalde straf
hebben geleid. Als een bepaalde straf (mede) tot stand is gekomen naar aanleiding
van een oriëntatiepunt dan is het verdedigbaar dat daarvan melding
wordt gemaakt in het vonnis. Een grote meerderheid is het daar niet mee eens.
Die meerderheid meent dat vermelding van de oriëntatiepunten soms wel
verhelderend zou kunnen werken, namelijk bij grote afwijking. Maar over het
algemeen is volgens hen vermelding niet nodig. Een zeer klein aantal respondenten
is van mening dat gebruik van de oriëntatiepunten in principe wel zou
moeten worden vermeld in het vonnis, maar dat het dan niet nodig is één specifiek
oriëntatiepunt te noemen. Ook wordt er als toelichting gegeven dat het
voor de burger duidelijk zou moeten zijn hoe de oriëntatiepunten een rol hebben
gespeeld bij het bepalen van de straf. Bovendien geven veel rechters aan
dat de formulering ‘dat rekening is gehouden met hetgeen in vergelijkbare gevallen
wordt opgelegd’ een referentie inhoudt naar onder meer de oriëntatiepunten.
55

5 Analyse en conclusies
5.1 INLEIDING
‘Een kruiwagen met kikkers’, zo typeerde één van de ondervraagden in dit
onderzoek een verzameling van rechters. Het is dit beeld dat ons meermalen
door het hoofd is geschoten bij het verwerken van de onderzoeksresultaten.
Niet slechts omdat daarmee het ongrijpbare van het rechterlijke werk treffend
werd verwoord, maar ook omdat daarmee een, weliswaar ietwat zwaar aangezet,
beeld van de rechterlijke attitude naar voren kwam. Een attitude die
enerzijds noodzakelijk is voor de uitoefening van de rechterlijke professie,
maar die anderzijds problematisch kan zijn voor de effectiviteit van de door
ons onderzochte instrumenten. Een spanning die in het kader van dit onderzoek
duidelijk waarneembaar was.
De hier besproken instrumenten, de Databank Consistente Straftoemeting
en de oriëntatiepunten straftoemeting, zijn vooral gericht op het bevorderen
van de consistentie in de straftoemeting, maar de gedachtevorming voorafgaand
aan de feitelijke ontwikkeling van de beide instrumenten geeft aan
dat ook andere doelstellingen op de achtergrond een rol spelen. In de eerste
plaats zijn er doelstellingen die betrekking hebben op het werk van de rechter
bij de totstandkoming van de straftoemetingsbeslissing. Daarnaast spelen bij
de instrumenten doelstellingen een rol die, nauw verbonden met de problematiek
van consistentie in straftoemeting, betrekking hebben op het functioneren
van de rechter en de rechterlijke organisatie binnen de gehele strafrechtspleging
en het maatschappelijk krachtenveld. Met de hier onderzochte
instrumenten wordt gepoogd invulling te geven aan de vrijheid van de rechter
bij de straftoemeting en tevens verantwoording af te leggen voor het gebruik
daarvan. Deze elementen houden verband met de legitimiteit van de
rechterlijke beslissing, de kwaliteit van en het vertrouwen in de rechtspraak.
De primaire doelstelling van dit onderzoek was het verkrijgen van inzicht
in de effectiviteit van de instrumenten. In hoofdstuk 1 hebben wij aangegeven
dat een indicatie van de effectiviteit van de instrumenten kan worden verkregen
door de instrumenten te beoordelen op de mate van inbedding in de praktijk.
Voor een substantiële inbedding moet, zo stelden wij, in het bijzonder aan
twee voorwaarden zijn voldaan. In de eerste plaats moeten rechters bereid
zijn de instrumenten te gebruiken. Daarnaast moeten de instrumenten toegankelijk
en feitelijk geschikt zijn om te worden gebruikt.
Om te beoordelen of aan deze voorwaarden is voldaan, hebben wij er
voor gekozen de instrumenten vanuit drie perspectieven te benaderen: vanuit

58 Hoofdstuk 5
de institutionele context waarbinnen zij tot stand zijn gekomen en functioneren,
vanuit de feitelijke ontwikkeling van de instrumenten en vanuit het daadwerkelijk
gebruik in de straftoemetingspraktijk.
In hoofdstuk 2 hebben we stilgestaan bij de institutionele context van de
instrumenten. Daarin is gebleken dat met name het LOVS een belangrijke speler
is geworden bij de ontwikkeling van rechterlijk beleid in het algemeen, en
in het bijzonder belangrijke taken en verantwoordelijkheden heeft ten aanzien
van de onderzochte instrumenten. De wetsgeschiedenis van de reorganisatie
van de rechterlijke macht wijst evenwel primair de gerechten zelf aan als organen
voor de ontwikkeling van rechterlijk beleid. Daarin is een zekere spanning
te ontwaren, die hieronder nader zal worden besproken.
Hoofdstuk 3 bestaat uit een beschrijving van de ontwikkeling van de
Databank en de landelijke oriëntatiepunten straftoemeting. Daarbij is zoveel
mogelijk inzichtelijk gemaakt welke uitgangspunten zijn gehanteerd en welke
randvoorwaarden men op het oog had voor een effectief gebruik van de instrumenten.
De keuzes die in beide ontwikkelingsprocessen zijn gemaakt, zijn
van belang geweest voor de effectiviteit van deze instrumenten.
Hoofdstuk 4 bestaat uit een weergave van de gesprekken die zijn gevoerd
met de (beoogde) gebruikers van de instrumenten: raadsheren, rechters en gerechtssecretarissen.
Op basis van deze gesprekken is een beeld verkregen van
het daadwerkelijk gebruik van beide instrumenten in het werk van de rechter.
Duidelijk werd in ieder geval dat de oriëntatiepunten in grote mate zijn ingebed
in het straftoemetingsproces, terwijl de Databank nog geen vaste plaats
daarin heeft verworven.
In dit hoofdstuk staat de analyse van de hiervoor verkregen informatie
centraal. Hiertoe zal per instrument worden aangesloten bij de twee eerder
genoemde voorwaarden voor een effectief gebruik van de instrumenten, de
bereidheid tot gebruik en de feitelijke geschiktheid van de instrumenten daartoe.
De beoordeling van de bereidheid van rechters tot het gebruik van de instrumenten
vindt in dit onderzoek plaats aan de hand van verschillende lijnen.
In de eerste plaats geldt in algemene zin de rechterlijke onafhankelijkheid
als een mogelijk struikelblok voor de bereidheid de instrumenten toe te passen.
In dit onderzoek gaat het in het bijzonder om de vraag of rechters zich in
hun onafhankelijkheid aangetast voelen. Vandaar dat beter kan worden gesproken
van gepercipieerde onafhankelijkheid. Het gebruik van instrumenten
bij de straftoemeting zou op gespannen voet kunnen staan met de individuele
onafhankelijkheid van de rechter, zo is een regelmatig voorkomende veronderstelling.
Een tweede punt dat speelt bij de bereidheid tot gebruik, is dat de
gebruikers zich moeten kunnen vinden in de wijze waarop de instrumenten
tot stand zijn gekomen en vertrouwen moeten hebben in de instantie(s) die
verantwoordelijk zijn voor de instrumenten. De institutionele context speelt
hierbij een grote rol. Een derde aspect dat van belang is voor de bereidheid
van rechters de hier besproken instrumenten te gebruiken, is of de instrumenten
passen in de werkwijze die doorgaans wordt gevolgd bij de totstandko-

Analyse en conclusies
ming van de straftoemetingsbeslissing. Specifiek geldt daarbij de voorwaarde
dat de methode die het instrument voorstaat een methode is die past in het
werkproces van de rechter.
De vraag naar de geschiktheid van de instrumenten om te worden gebruikt,
duidt op een kwaliteitsanalyse. Daarbij spelen vragen naar bijvoorbeeld
de relevantie van de gekozen strafbepalende kenmerken en de juistheid
van de typebeschrijvingen, de uit de Databank verkregen informatie en de
door de oriëntatiepunten voorgestelde strafmaat. Per instrument zal op deze
punten nader worden ingegaan. De bespreking van ieder instrument zal worden
afgesloten met een blik op de (mogelijke) toekomst van het instrument.
Daarbij zal worden bekeken op welke wijze bepaalde aanpassingen aan de instrumenten
en welke randvoorwaarden de effectiviteit van de instrumenten
kunnen versterken.
Voor we overgaan tot de analyse van de resultaten en de conclusies die
naar aanleiding van het bovenstaande kunnen worden getrokken, willen we
van de gelegenheid gebruik maken enkele algemene impressies naar voren te
brengen aangaande de ontwikkeling en de totstandkoming van de instrumenten.
Zoals reeds werd gememoreerd, vond de ontwikkeling van de beide
instrumenten plaats tegen de achtergrond van een rechterlijke organisatie in
beweging. De ontwikkeling van de Databank maakte zelfs expliciet deel uit
van die beweging, maar het is licht voor te stellen dat gelijksoortige overwegingen
een rol speelden bij het initiatief te komen tot landelijke oriëntatiepunten
voor de straftoemeting. Bij het proces dat heeft geresulteerd in de hier onderzochte
instrumenten is een relatief kleine groep mensen betrokken geweest;
een groep mensen die veel tijd en energie heeft gestoken in het van de
grond brengen van deze initiatieven. Bezien vanuit het perspectief van de organisatie
kan hetgeen inmiddels tot stand is gebracht een prestatie worden genoemd
wat. Wij beschouwen de instrumenten zoals ze nu voorliggen echter
niet als een eindproduct. In het bijzonder geldt dat voor de Databank, waarvan
we al hebben kunnen zien dat zij nog onvoldoende wordt gebruikt bij de
straftoemetingsbeslissing. De gedachtevorming over de structuur van de instrumenten
gaat onverminderd voort en het is in dit proces dat wij hopen dat
dit onderzoek een rol kan spelen.
5.2 DE DATABANK CONSISTENTE STRAFTOEMETING
5.2.1 Inleiding
De Databank is in de eerste plaats opgezet met het doel gevalsvergelijking toe te
kunnen passen bij de straftoemeting. De toepassing van gevalsvergelijking bij
de straftoemeting is verbonden met het bereiken van een aantal te onderscheiden
doelstellingen. Als veronderstelling werd aangenomen dat een gebrek aan
kennis bij strafrechters over de landelijke straftoemetingspraktijk in vergelijkbare
gevallen debet is aan verschillen in de strafoplegging. Vanuit dit perspec-
59

60 Hoofdstuk 5
tief is de Databank er op gericht deze kennis te vergroten. Gekozen is voor het
aanbieden van informatie gericht op, en afkomstig van een concrete zaak. Hoewel
in de eerste ontwikkelingsfase nog gewag is gemaakt van het bieden van
statistische informatie, is deze functie in de huidige Databank niet opgenomen.
Om aan de doelstelling van informatievoorziening te kunnen voldoen, zijn
voorwaarden voor de functionaliteit van de Databank vastgesteld. De kern
daarvan is dat de structuur van de Databank tot uitdrukking moet komen in
zowel de ‘zoekvraag’ en het resultatenscherm, als bij de invoer van de zaken.
Dat laatste veronderstelt dat de uitspraak voor wat betreft de strafoplegging zo
veel mogelijk aansluit bij de structuur van de Databank. Het proces van invoeren,
dat plaatsvindt bij BISTRO, wordt daarmee vergemakkelijkt en het voorkomt
dat bij de invoer van zaken in de Databank strafbepalende kenmerken
moeten worden ingelezen. Daarmee wordt een tweede doelstelling geformuleerd,
te weten de structurering van de strafmotivering met het oog op de kwaliteit
van de informatie die uit de Databank wordt verkregen. Het gaat hier niet
alleen om een structurering achteraf, die plaatsvindt bij de invoer van zaken,
maar ook vóóraf, dat wil zeggen dat de structuur van de Databank tevens een
kader zou bieden dat richting geeft aan de wijze waarop de straftoemetingsbeslissing
totstandkomt. Gebruikmakend van de kennis uit de Databank, zou
dus tevens invloed kunnen worden uitgeoefend op de wijze waarop de rechter
deze beslissing neemt. Richtinggevend in dat kader zou het systeem van
strafbepalende kenmerken zijn. Om dit te bereiken heeft het PCS zich veel
moeite getroost er voor te zorgen dat dit systeem van strafbepalende kenmerken
is gegrond in de rechterlijke straftoemetingspraktijk.
Een bijkomend en gewenst gevolg van deze wijze van ondersteuning en
structurering van de straftoemetingsbeslissing is het vergroten van de inzichtelijkheid
van de straftoemeting; zowel voor rechters als voor belanghebbenden
en belangstellenden. De Databank is derhalve bedoeld de rechters als hulpmiddel
te dienen om zich te oriënteren op vergelijkbare gevallen door antwoord te
geven op de vraag wat andere rechters in vergelijkbare gevallen hebben gedaan
en waarom zij dat hebben gedaan, maar heeft vanuit de beoogde structuur een
bredere doelstelling dan dat alleen. 64 Het gebruik van de Databank moet in dit
onderzoek worden beoordeeld op haar invloed op de structuur van de strafmotivering
én op de wijze waarop de Databank wordt gebruikt in het proces van
totstandkoming van de straftoemetingsbeslissing. Alvorens daar verder op in
te gaan zal hieronder worden stilgestaan bij de verhouding tussen rechterlijke
onafhankelijkheid en het gebruik van de Databank.
5.2.2 Rechterlijke onafhankelijkheid
De discussie over de inbreuk op de gepercipieerde rechterlijke onafhankelijkheid
speelt ten aanzien van de Databank slechts een kleine rol. De responden-
64 Concept Databank Straftoemeting 1999, p. 4.

Analyse en conclusies
ten gaven aan op geen enkele wijze het gevoel te hebben dat het werken met
de Databank een inbreuk zou kunnen maken op de eigen onafhankelijkheid.
Dit houdt in dat de gepercipieerde onafhankelijkheid geen belemmering
vormt voor de effectiviteit van de Databank.
Toch kan de onafhankelijkheid van de rechter ook hier een discussiepunt
vormen, namelijk wanneer de huidige werkwijze van de rechter bij de straftoemeting,
mede onder invloed van de Databank, in het kader van de standaardisering
van werkwijzen onder druk komt te staan.
5.2.3 De institutionele context van de Databank
Zoals in hoofdstuk 3 is beschreven, werden tijdens de totstandkoming van de
Databank alle beslissingen genomen door het PCS. Met het ingebruiknemen
van de Databank is het PCS opgeheven en is de Raad voor de Rechtspraak eigenaar
geworden. De praktische taken, zoals het verwerken en invoeren van
de arresten en het ter beschikking stellen via Porta Iuris, worden door BISTRO
uitgevoerd. De meer inhoudelijke taken liggen bij de redactieraad. Deze bewaakt
de kwaliteit van de Databank door beslissingen te nemen over bijvoorbeeld
de vraag welke categorieën delicten de Databank moet bevatten, welke
criteria moeten worden gehanteerd bij het opschonen van de Databank etc. Uit
ons onderzoek is gebleken dat rechters geen problemen lijken te hebben met de
context waarbinnen de Databank is ontwikkeld en wordt beheerd, zodat deze
geen belemmering vormt voor de bereidheid tot gebruik onder rechters.
5.2.4 Feitelijk gebruik en geschiktheid van de Databank
Uitkomsten met betrekking tot het gebruik van de Databank
Het gebruik van de Databank kan worden gesplitst in het gebruik ten behoeve
van de vorming/totstandkoming van de straftoemetingsbeslissing en het
gebruik ten behoeve van de structurering van de strafmotivering.
Uit de gesprekken met de beoogde gebruikers blijkt dat, hoewel de Databank
goed bij hen bekend is, het gebruik ervan niet of nauwelijks is ingebed in
het straftoemetingsproces. Slechts een zeer klein deel van de ondervraagden
geeft aan de Databank daadwerkelijk te raadplegen in gevallen die zich daarvoor
lenen. Ook de door ons ondervraagde gerechtssecretarissen lieten desgevraagd
weten slechts sporadisch (op eigen initiatief of op verzoek van een
rechter of raadsheer) de Databank te raadplegen. 65 Kenmerkend is dat bijna de
65 Daarbij speelt overigens ook een rol dat er tussen de gerechten verschillen zijn in de taken
van de gerechtssecretarissen. Sommigen gaven aan wel informatie over de straf in te voegen
in de voorbereiding van de zaak, anderen stelden dat het niet tot hun taak werd gerekend
zich uit te laten over de straf omdat dit volgens de opvattingen binnen de sector of
de kamer tot het typische rechterswerk behoorde.
61

62 Hoofdstuk 5
helft van de respondenten geen antwoord kon geven op vragen over het gebruik
van de Databank omdat ze niet of nauwelijks met de Databank werkten.
Bijna alle respondenten noemden daarbij (een van) de volgende drie knelpunten
als redenen.
Ten eerste een zeer praktisch knelpunt, namelijk het gebruik van de computer
bij het bepalen van de straf. Respondenten zeiden dat ze moeite hebben
met het raadplegen van de Databank omdat ze niet overweg kunnen met het
systeem. Dat gold zowel voor het systeem van de Databank zelf als voor het
overkoepelende programma Porta Iuris.
Het tweede knelpunt dat veelvuldig wordt genoemd ligt gecompliceerder.
Veel respondenten vinden dat het werken met de Databank niet aansluit
op de werkwijze van de rechter en dat de Databank geen rol speelt in het referentiekader
van de rechter bij de straftoemeting. Ze wijzen de methode van de
Databank, namelijk het werken met gevalsvergelijking, van de hand. De
Databank is vooralsnog ontwikkeld voor ernstige zaken, waar vaak ‘unieke’
dadercomponenten een rol spelen bij het bepalen van de straf. Volgens de
respondenten zijn deze zaken daardoor moeilijker onderling te vergelijken en
gevalsvergelijking lijkt daarom geen goed hulpmiddel bij de straftoemeting in
deze zaken.
Het is interessant te weten wat rechters verstaan onder het eigen referentiekader.
66 Dit wordt voornamelijk omschreven als het geheel van eigen ervaringen
en die van collega-rechters binnen een gerecht. De ervaring is dan de
persoonlijke of collectieve kennis die zij hebben van de gangbare praktijk.
Deze kan zijn opgenomen in kaartenbakken of andere systemen, op individuele
basis of binnen een gerecht, soms ook lijkt het iets weg te hebben van een
intuïtieve bezigheid, waarin de perceptie van de eigen praktijk een rol speelt.
Het bovenstaande hangt samen met het derde knelpunt dat wordt genoemd,
namelijk dat de informatievoorziening van de Databank als onvoldoende,
dan wel als onvoldoende selectief wordt ervaren. Dit zou met name
worden veroorzaakt doordat de Databank niet fijnmazig genoeg zou zijn en
het te weinig specifieke strafbepalende kenmerken zou bevatten. De meeste
respondenten zeggen echter weinig behoefte te hebben aan een zeer gedifferentieerd
stelsel van strafbepalende kenmerken. Het moet, volgens de respondenten,
gaan om ruwe uitgangspunten die als kapstok kunnen fungeren. Een
kleine minderheid vindt zelfs de huidige Databank nog te fijnmazig. Dit lijkt
in tegenspraak met het ‘verwijt’ dat de Databank, in vergelijking met het eigen
referentiekader, te weinig specifieke kenmerken bevat.
De Databank bevat een onderverdeling in strafbepalende-, strafverlichtende-
en strafverhogende kenmerken. Aan de hand van deze kenmerken
moet kunnen worden geselecteerd welke informatie naar voren komt bij het
invoeren van een bepaalde zoekvraag. De keuze van deze kenmerken is dus
van groot belang voor het gebruiksgemak van de Databank; de kenmerken
66 Zie hierover ook § 4.2.3.

Analyse en conclusies
bepalen min of meer hoe specifiek de informatie is die wordt gegeven. De kenmerken
moeten goed aansluiten op de kenmerken zoals die in de praktijk
worden gebruikt bij de strafoplegging. Volgens de respondenten is dat wel
enigszins het geval.
De relevantie van de Databank voor de (structuur van de) strafmotivering
is op basis van de uitkomsten van dit onderzoek verwaarloosbaar. Op basis
van onze gesprekken hebben wij geconstateerd dat de structuur van de Databank,
dat wil zeggen de indeling van strafbepalende kenmerken, weinig tot
geen invloed heeft op de indeling en inhoud van de strafmotivering.
Conclusies met betrekking tot het gebruik van de Databank
Op basis van het voorgaande kunnen we concluderen dat zowel het gebruik
van de Databank ten behoeve van de strafmotivering, als het gebruik van de
Databank bij de totstandkoming van het oordeel over de straf miniem is.
Omdat deze voorwaarden essentieel zijn voor een effectief gebruik van de Databank,
dat wil zeggen om gevalsvergelijking mogelijk te maken en de kennis
onder rechters te vergroten over de straftoemeting in vergelijkbare gevallen,
moet worden geconcludeerd dat de Databank niet functioneert zoals hij zou
kunnen functioneren. Het werken met de Databank is niet of nauwelijks onderdeel
van het werkproces van de rechters en daar waar de Databank wel
wordt geraadpleegd levert deze kennelijk niet de gewenste informatie op; er
is of teveel of te weinig relevante informatie beschikbaar.
Analyse van knelpunten in de praktijk
De informatievoorziening van de Databank is volgens de respondenten zowel
kwantitatief als kwalitatief onvoldoende. Een zoekvraag levert of te weinig
gevallen binnen de gezochte categorie of te veel resultaten op waarvan de inhoud
niet voldoet aan de informatiebehoefte van de rechter. Een deel van dit
probleem kan worden teruggevoerd op de keuze voor het opnemen van alleen
die uitspraken die door de gerechtshoven zijn gedaan en waarin een gevangenisstraf
van vier jaren of meer is opgelegd. Deze keuze is vooral uit
praktisch oogpunt gemaakt: hierdoor ontstaat een overzichtelijke hoeveelheid
zaken en de uitspraken van de hoven dekken het overgrote deel van deze
categorie. Bovendien geldt dat voor deze zware zaken geen instrumenten
aanwezig waren om consistentie te bevorderen, zoals richtlijnen van het OM
of landelijke oriëntatiepunten, en dat slechts één sanctie in beeld komt, te
weten een onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Deze keuze wil niet zeggen
dat het PCS van meet af aan heeft uitgesloten dat de Databank op termijn ook
voor andere delicten zou kunnen worden gebruikt. De keuze heeft echter wel
consequenties voor het functioneren van de Databank in de praktijk tot nu toe,
dat wil zeggen in de aanvangsfase. Gevolg van de gemaakte keuzes is dat relatief
weinig zaken in aanmerking komen voor opneming in de Databank en
dat het in die gevallen veelal gaat om (relatief) niet veel voorkomende delic-
63

64
Hoofdstuk 5
ten. 67 De zaken waarbij de Databank kan worden geraadpleegd zullen zich
dus relatief minder vaak voordoen dan bijvoorbeeld de (veelvoorkomende)
zaken waarvoor de oriëntatiepunten zijn ontwikkeld. De Databank zal alleen
hierdoor al moeilijker ingebed raken in de totstandkoming van de straftoemetingsbeslissing.
Juist in die gevallen zou de Databank een uitbreiding van het
referentiekader van de rechter kunnen vormen. Maar als de Databank in zo
een geval nauwelijks resultaten geeft, dan zijn de rechters snel geneigd de Databank
maar helemaal niet meer te raadplegen. Een niet goed gevulde Databank
zal niet aan de verwachtingen kunnen voldoen. Daar staat tegenover dat
een Databank die is gevuld met teveel uitspraken die niet goed zijn onderverdeeld
in verschillende verschijningsvormen van delicten ook niet werkt. Bij
teveel ‘hits’ zal de rechter (teveel) moeite moeten doen de relevante informatie
uit de gevonden arresten te halen. Bij een optimale vulling van de Databank
is voldoende informatie beschikbaar om concrete zaken aan te spiegelen
en is voldoende gedifferentieerd in bijvoorbeeld delictgroep, delict en delicttype
om overzicht te houden over de voor een concrete zaak relevante informatie.
Bij zaken met meervoudige tenlasteleggingen geeft de Databank teveel
niet-specifieke informatie en als er wel relevante informatie wordt gegeven,
ontbreekt het de rechters veelal aan tijd om deze uit de verkregen informatie
te destilleren.
Van belang voor het goed functioneren van de Databank was een helder
kader van strafbepalende kenmerken dat voldoende gegrond moest zijn in
het rechterlijke veld. Naar aanleiding van de ‘pilot’ is de huidige Databank in
vergelijking met het oorspronkelijke ontwerp, vereenvoudigd voor wat betreft
de strafbepalende kenmerken, zodat deze tegemoet kwam aan de wensen
uit de praktijk. Uit de gesprekken blijkt dat het summiere aantal strafbepalende
kenmerken dat in de huidige Databank is opgenomen, wel enigszins
overeenkomt met de kenmerken uit de rechtspraktijk, maar het is niet helemaal
duidelijk of dit kader helder genoeg is voor een goed functioneren van
de Databank. De respondenten geven hierover een tweeslachtig antwoord.
Aan de ene kant geven ze aan dat de Databank alleen als kapstok wordt gebruikt
en dat er dus geen behoefte is aan een uitgebreid netwerk van strafbepalende
factoren. Aan de andere kant noemen ze het verkrijgen van teveel
‘hits’ als belemmering voor het gebruik van de Databank; daardoor moet teveel
tijd worden geïnvesteerd om de relevante informatie van de overige in-
67 Bij het feit dat slechts weinig rechters aangeven gebruik te maken van de Databank, dient
naar onze mening ook rekening te worden gehouden met het geringe aantal zaken waarin
daadwerkelijk een straf van vier jaar of meer wordt opgelegd gerelateerd aan het aantal
door ons ondervraagde gebruikers. In de studie Criminaliteit en rechtshandhaving 2000
wordt het aantal zaken waarin een gevangenisstraf van drie jaar of meer wordt opgelegd
vastgesteld op ongeveer tussen de 31/2 en 4 procent. Men mag aannemen dat het aandeel
van zaken dat tot een strafoplegging van vier jaar of meer heeft geleid daar een kleiner
deel van uitmaakt. Dat leidt tot enige voorzichtigheid aangaande de kwantitatieve verwachtingen
die men mag koesteren over het gebruik van de Databank. Datzelfde geldt
voor de door ons bevraagde groep gebruikers. Zie: Criminaliteit en rechtshandhaving 2000,
p. 101.

Analyse en conclusies
formatie te scheiden. Met het opstellen van een fijnmaziger stelsel van strafbepalende
kenmerken kan dat worden voorkomen. Dat stuit evenwel weer op
andere reeds genoemde bezwaren, met als grootste gevaar dat het systeem
uiteindelijk niet werkbaar blijkt. De resultaten van het experiment met de
Concept Databank (beschreven in § 3.2.2) dienen in dat kader in gedachten te
worden gehouden.
Een optie die misschien aanknopingspunten kan bieden voor een vergemakkelijking
van het vinden van vergelijkbare gevallen, is de formulering van
zogenaamde typebeschrijvingen. Deze typebeschrijvingen, die vergelijkbaar
zijn met de beschrijvingen van de standaardgevallen in de oriëntatiepunten,
zouden bij de zoekvraag de strafbepalende kenmerken kunnen vervangen.
Een opvallende uitkomst vinden wij de mening van verschillende respondenten
dat de methode gevalsvergelijking niet zou passen bij de werkwijze
van de rechter. Dit is opmerkelijk, aangezien veel respondenten het eigen
referentiekader als belangrijk hulpmiddel zien bij het bepalen van de straf.
Pas als het eigen referentiekader niet toereikend is, of de discussie in raadkamer
niet tot overeenstemming heeft geleid, wordt soms de Databank, als
secundaire bron, geraadpleegd. Hierboven stelden wij reeds vast dat het vergelijken
met eerdere gevallen deel uitmaakt van het eigen referentiekader van
de rechter. Wij maken daaruit op dat bij het te rade gaan bij de eigen ervaring
de methode gevalsvergelijking wordt toegepast. Gevalsvergelijking lijkt dus
wel degelijk een hulpmiddel te zijn bij het bepalen van de straf. In die zin hoeft
de methode van de Databank dus niet te worden afgewezen. Een vaak genoemd
voordeel van het eigen referentiekader boven de Databank, is dat bij
een zaak die iemand zelf heeft behandeld, alle specifieke kenmerken van de
zaak (alle ‘ins’ en ‘outs’) nog in het geheugen zitten. Kennelijk biedt de Databank,
volgens de respondenten, onvoldoende mogelijkheden om deze specifieke
kenmerken in te voeren dan wel op te vragen.
Om een Databank te ontwikkelen die voldoende (specifieke) informatie
levert, is het noodzakelijk om te zorgen voor input die deze informatie bevat.
Alleen als de Databank met voldoende informatie wordt gevuld, kan hij voldoende
informatie leveren. Dit wordt versterkt doordat het PCS bij het ontwikkelen
van de Databank heeft gekozen voor het werken met gevalsvergelijkingen
waarin zowel de daad- als de dadercomponent een rol speelt. Beide
elementen moeten in de Databank worden opgenomen en beide componenten
moeten dus voldoende aanwezig zijn in de strafmotivering. Een adequate
en uitgebreide strafmotivering was dan ook de eerste voorwaarde die het PCS
stelde voor een goed functionerende Databank. Het PCS heeft echter bij het
ontwikkelen van de Databank onvoldoende oog gehad voor de vraag hoe aan
die voorwaarde kan worden voldaan. Hoewel in het ontwikkelingsproces
verschillende malen is gewezen op het belang van een gestructureerde strafmotivering,
is er tijdens het proces onvoldoende aandacht besteed aan de
wijze waarop een rechtspraakbrede structurering van de motivering in het
strafvonnis kon worden bewerkstelligd. De implementatie van de Databank
in het straftoemetingsproces zou waarschijnlijk verder gevorderd zijn als dit
65

66 Hoofdstuk 5
was samengegaan met een brede discussie over de (eisen voor een adequate)
strafmotivering. Het is overigens de vraag of er binnen de doelstellingen van
het PCS plaats was voor een dergelijke benadering, maar het stemt evenmin
tevreden te moeten constateren dat in verschillende (lokale) initiatieven op
het terrein van de (straf)motivering die wij, tijdens het onderzoek hebben
waargenomen nauwelijks aansluiting wordt gezocht bij die Databank. In dat
kader noemen wij in het bijzonder het project PROMIS. 68 Een integrale benadering
van dit vraagstuk zou van grote waarde kunnen zijn voor de kwaliteit
van de strafmotivering en daarmee van de Databank.
Voor de vulling van de Databank is BISTRO afhankelijk van de medewerking
van de gerechten. Uit gesprekken met medewerkers van BISTRO blijkt
bovendien dat veel moeite moet worden gedaan om alle uitspraken waarin
een gevangenisstraf van vier jaren of meer is opgelegd, aangeleverd te krijgen.
Ook is er een onevenwichtigheid geconstateerd in de aanlevering van zaken
vanuit de hoven. Voor een goed functioneren van de Databank zal dus veel
aandacht moeten worden besteed aan de vullingsgraad en de procedure
rondom de aanlevering van zaken vanuit de hoven.
Bovendien hebben we waargenomen dat de veronderstelling dat rechters
vooral behoefte zouden hebben aan ondersteuning door de Databank bij delicten
die niet veel voorkomen niet helemaal juist is geweest. Misschien is men
daar voorafgaand aan het project te optimistisch over geweest. Rechters blijken
in moeilijke gevallen vooral terug te vallen op het eigen referentiekader en
hebben enige aarzeling hun referentiekader ‘te openen’ voor de Databank.
Dat heeft deels te maken met de hierboven weergegeven concrete bezwaren
tegen het gebruik van de Databank. Deels zal dit naar onze mening ook te
maken hebben met de kracht van de traditie, die bepaalt hoe het referentiekader
van de rechter eruit ziet.
5.2.5 Aandachtspunten voor de toekomst van de Databank
Uit dit onderzoek is naar onze mening niet gebleken dat de Databank geen
kans van slagen heeft. Het relatief kleine aantal zaken waarin sprake is van
oplegging van een gevangenisstraf van vier jaar of meer, mag op zichzelf geen
reden vormen de effectiviteit van het instrument in twijfel te trekken. Tekenend
is wel dat in die gevallen waarin de rechter de Databank zou kunnen
raadplegen, hij/zij dit zelden doet. Daarom lijkt het ons met het oog op de toekomst
van belang een aantal aandachtspunten en randvoorwaarden te benoemen
die de effectiviteit van de Databank kunnen vergroten.
68 In september 2003 is het project PROMIS (Project Motiveringsverbetering in Strafvonnissen)
van start gegaan. Hieraan doen het hof en alle rechtbanken in het ressort Arnhem
mee. De doelstelling is om in beginsel met een gelijkblijvende inzet van mensen en middelen
te komen tot een betere motivering van de bewijs- en strafbeslissingen in strafvonnissen.

Analyse en conclusies
In de eerste plaats speelt de rechterlijke attitude ten opzichte van dit instrument
een belangrijke rol. Wil een Databank deel gaan uitmaken van het
werk- en denkproces van de rechter, dan zal de rechter zijn referentiekader
open moeten stellen voor het instrument en de daaruit te verkrijgen informatie.
We hebben gezien dat de methode ‘gevalsvergelijking’ in dat kader in
ieder geval geen obstakel vormt.
Dat de Databank slechts voor een beperkt aantal delicten ondersteuning
aan de rechter biedt bij de straftoemeting, leidt bovendien tot de vraag of de
categorie delicten die zijn opgenomen in de Databank moet worden uitgebreid.
We zagen al eerder dat de keuze voor de huidige categorieën vooral een
praktische was. Vanuit de doelstellingen van de Databank beredeneerd, is het
zeer wel voor te stellen dat deze categorieën worden uitgebreid.
Een punt dat in het onderzoek veelvuldig naar voren kwam is de factor
tijd. 69 Met name bij de Databank werd dit punt aangevoerd als argument om
het instrument niet te gebruiken. Die (extra) tijd is nodig voor het raadplegen
van de Databank, voor het verwerken van de verkregen informatie, maar ook
voor het klaarmaken van uitspraken om te worden opgenomen in de Databank.
Om het gebruik van de Databank te stimuleren en de hoeveelheid opgenomen
uitspraken te optimaliseren is het van groot belang dat hiervoor voldoende
tijd en ondersteuning wordt vrijgemaakt. We hebben geconstateerd
dat, mede als gevolg hiervan, de toevoer van zaken vanuit de hoven per gerechtshof
sterk kan verschillen. Het verdient aanbeveling het klaarmaken en
verzenden van arresten beter te integreren in de werkzaamheden van de griffie.
Bovendien kan het gebruik van de Databank worden bevorderd door dit
op te nemen in de standaardvoorbereiding van een zaak waarin de oplegging
van een gevangenisstraf van vier jaar of meer in beeld komt. Het zoekwerk in
de Databank kan dan worden neergelegd bij de ondersteuning zodat een uitdraai
en/of een samenvatting wordt gemaakt van relevante soortgelijke
zaken uit de Databank. Dit lost tevens enkele met het knelpunt ‘computervaardigheid’
samenhangende problemen op. 70 Dit kan evenwel in conflict
komen met het uitgangspunt dat de straf wordt bepaald naar aanleiding van
het onderzoek ter terechtzitting en na vaststelling van de bewezenverklaring.
Strikt genomen zou de Databank pas hierna, in raadkamer, kunnen worden
geraadpleegd en niet voorafgaand aan de terechtzitting. Rechters zouden
eventueel in een later stadium, mede naar aanleiding van het onderzoek ter
terechtzitting en de beraadslaging in de raadkamer, zoekopdrachten kunnen
geven aan de gerechtssecretarissen. De praktijk is echter in het algemeen dat
direct na de terechtzitting wordt ‘geraadkamerd’ en beslist. Zoeken in een Databank
kost dan veel tijd en in veel gevallen is in de raadkamer geen computer
met toegang tot Porta Iuris beschikbaar.
69 Zie § 4.3.2.
70 De nieuwe generatie rechters zal sowieso steeds minder moeite krijgen met computervaardigheden.
Het aantal rechters dat hun werk doet zonder een toetsenbord aan te raken
zal dan ook steeds kleiner worden.
67

68 Hoofdstuk 5
5.3 DE ORIËNTATIEPUNTEN STRAFTOEMETING
5.3.1 Rechterlijke onafhankelijkheid
Uit de interviews blijkt dat rechters het vraagstuk van rechterlijke onafhankelijkheid
in verhouding tot de toepassing van de oriëntatiepunten niet als een
probleem zien. Dat is eigenlijk een verrassende uitkomst, aangezien van de
oriëntatiepunten, meer dan van de Databank, de suggestie uitgaat dat deze de
rechter sturen én kunnen binden. Wij menen deze uitkomst te kunnen verklaren
op basis van de volgende omstandigheden.
Een belangrijke vooronderstelling is dat de oriëntatiepunten een weergave
zouden zijn van de straftoemetingspraktijk. De suggestie is dat de rechter
met het toepassen en volgen van oriëntatiepunten aansluit bij de gangbare
praktijk en daarmee niet in de knel zou komen met zijn eigen onafhankelijkheid.
71 Dat zou anders zijn wanneer de normerende werking van de oriëntatiepunten
zou zijn gebaseerd op een hiërarchisch vastgestelde richtlijn of
oriëntatiepunt.
De welwillende houding van de door ons ondervraagde rechters ten opzichte
van oriëntatiepunten lijkt bovendien te worden bevorderd doordat zij
‘slechts’ een kader bieden voor de beoordeling van de ernst van het feit. Ze
laten de rechter bewust vrij waar het de beoordeling van de omstandigheden
van het geval en de persoonlijkheid van de dader betreft. Bovendien zijn rechters
vrij de oriëntatiepunten toe te passen dan wel terzijde te laten, hetgeen zij
als een belangrijke voorwaarde beschouwen voor hun bereidheid tot het gebruik
van de oriëntatiepunten. Omdat een meerderheid van de rechters in dit
onderzoek heeft aangegeven dat toepassing of gebruik van de oriëntatiepunten
in principe geen vermelding behoeft in het vonnis, en ook de Hoge Raad
heeft aangegeven de oriëntatiepunten niet als recht in de zin van art. 79 RO te
beschouwen, is ook de externe verantwoording voor het gebruik ervan weinig
ontwikkeld. 72 Dat kan de relatieve vrijblijvendheid waarmee de oriëntatiepunten
worden benaderd verklaren en eveneens een verklaring vormen voor
het feit dat ook de oriëntatiepunten niet worden ervaren als conflicterend met
de eigen, rechterlijke onafhankelijkheid.
5.3.2 De institutionele context van de oriëntatiepunten
Het is opvallend dat het mandaat dat de individuele rechters lijken te geven
aan het LOVS bij het totstandkomen van de oriëntatiepunten, groot is. Weinig
rechters in ons onderzoek lijken de activiteiten van het LOVS op het gebied
van de oriëntatiepunten (kritisch) te volgen. De respondenten lijken tevreden
te zijn over de gang van zaken bij de totstandkoming van de oriëntatiepunten
71 Zie § 3.3.1.
72 HR 3 december 2002, NJ 2003, 570.

Analyse en conclusies
en kennen veel gezag en vertrouwen toe aan hun sectorvoorzitters in het
LOVS. Ook wijst dit op een relativering van de gepercipieerde rechterlijke onafhankelijkheid.
De soms welwillende, soms neutrale houding ten opzichte
van het LOVS die wij hebben waargenomen, kan evenwel goed samenhangen
met de aard van de oriëntatiepunten.
Het is mooi dat rechters vertrouwen hebben in het LOVS. Toch roept het
ruime mandaat dat het LOVS daardoor krijgt, vragen op die betrekking hebben
op de beslissingsbevoegdheid van het LOVS ten opzichte van de gerechten
en van de sectorvoorzitter ten opzichte van de individuele rechter. We
hebben geconstateerd dat het LOVS zich een prominente positie heeft verschaft
binnen de ontwikkeling van rechterlijk beleid, die slechts voor een gedeelte
voortvloeit uit de wettelijke constellatie en de opdracht aan de rechterlijke
macht. Deze positie vraagt om een kritische blik, juist omdat het LOVS
vanuit deze positie vergaande beslissingen kan nemen.
Tot wat verplichten de rechters zich dan wanneer zij instemmen met
oriëntatiepunten? Uit de beschrijving van de aard van het instrument en de
manier waarop het van belang kan zijn bij de totstandkoming van het oordeel
over de straftoemeting, komt naar voren dat de oriëntatiepunten met name
zijn bedoeld als richtsnoer bij de vaststelling van de ernst van het feit. Instemming
met een oriëntatiepunt lijkt in de eerste plaats een bevestiging te zijn dat
het bedoelde oriëntatiepunt de bestaande straftoemetingspraktijk met betrekking
tot het aan de orde zijnde delict juist of voldoende weergeeft. Wij stelden
echter hierboven al dat het niet duidelijk is of de oriëntatiepunten bij hun totstandkoming
ook daadwerkelijk op deze manier zijn beoordeeld. Daarnaast
houdt de instemming ook een zekere belofte in, te weten de belofte het vastgestelde
oriëntatiepunt in toekomstige zaken bij het oordeel te betrekken. Om
al te grote vrijblijvendheid in het gebruik van de oriëntatiepunten te voorkomen,
dient deze ‘belofte’ evenwel ergens te worden geconcretiseerd, hetgeen
nu niet gebeurt.
5.3.3 Feitelijk gebruik en geschiktheid van de oriëntatiepunten
Bij het ontwikkelen van oriëntatiepunten is vanaf het begin gekozen voor een
toepassing op een bepaalde categorie delicten, namelijk die delicten waarvoor
een transactie niet mogelijk is en waarvoor doorgaans niet meer dan vier jaren
gevangenisstraf wordt opgelegd. Bij deze delicten staat de daadcomponent
centraal en ze beslaan het overgrote deel van de zaken die een politierechter
moet beoordelen. Voor deze veelvoorkomende zaken uit de ‘middencategorie’
zou de oriëntatie voor de rechter door middel van een zaakbeschrijving en
een daarbijbehorend oriëntatiepunt het beste instrument zijn. Bij het opstellen
van de oriëntatiepunten is in eerste instantie bewust gekozen om alleen een
gevangenisstraf op te nemen en om in de zaakbeschrijvingen alleen aan te
knopen bij daadfactoren. Bij het bepalen of de gevangenisstraf voorwaardelijk
moet zijn of bijvoorbeeld een taakstraf moet worden en bij het bepalen in hoeverre
daderkenmerken strafverhogend of strafverlagend moeten werken,
69

70 Hoofdstuk 5
werd de rechter vrijgelaten. Deze vrijheid wordt weerspiegeld in de keuze
voor de term ‘oriëntatiepunt’: een punt ter oriëntatie. Later is dit uitgangspunt
losgelaten, mede na invoering van de taakstraf als zelfstandige hoofdstraf.
Ook werd geprobeerd meer dadergerelateerde factoren, zoals de mate van
verwijtbaarheid bij artikel 6 WVW, op te nemen in de typebeschrijving.
Om de feitelijke gebruiksmogelijkheid van de oriëntatiepunten te beoordelen
is, net als bij de Databank, aangeknoopt bij de uitkomsten uit de gesprekken.
Daaruit blijkt dat de oriëntatiepunten bij vrijwel alle respondenten
bekend zijn. De respondenten zijn tevreden over de wijze van totstandkoming
en bovendien voelen de rechters zich voldoende betrokken bij de wijze van
totstandkoming. De rol die het LOVS hierbij heeft gespeeld wordt door vrijwel
iedereen als ‘goed’ omschreven. De oriëntatiepunten voorzien in een behoefte
aan meer en specifiekere normering bij de straftoemeting bij ‘lichtere
delicten’. De respondenten zijn bereid om ze te gebruiken in hun dagelijkse
praktijk. Omdat de oriëntatiepunten goed aansluiten bij de werkwijze van de
rechter en de delictsbeschrijvingen en de aangegeven strafmaat volgens de
respondenten de straftoemetingspraktijk weerspiegelen, zijn ze goed geïntegreerd
in het straftoemetingsproces. De lijsten met oriëntatiepunten zitten in
vrijwel elke zittingsmap en in het hoofd van de meeste rechters, zodat ze snel
(kunnen) worden geraadpleegd in het geval van een zaak waarvoor oriëntatiepunten
bestaan. We hebben overigens vastgesteld dat rechters niet altijd
een onderscheid maakten tussen eigen, lokale lijstjes en de landelijke oriëntatiepunten.
Waar de onderzoekers in eerste instantie met ‘de’ oriëntatiepunten
op de landelijk opgestelde oriëntatiepunten doelden, bleek al snel dat de
respondenten met ‘de’ oriëntatiepunten alle vormen van afstemming bedoelden
die binnen het gerecht circuleerden, dus ook lokale ‘lijstjes’.
5.3.4 Analyse en conclusies met betrekking tot de oriëntatiepunten
De oriëntatiepunten lijken een succes te zijn. Ze worden in ruime mate toegepast
in de straftoemetingspraktijk. Dit succes lijkt met name te kunnen worden
verklaard doordat de oriëntatiepunten goed aansluiten bij de gangbare
praktijk van het ‘straftoemeten’ en voldoen aan een behoefte tot ondersteuning
bij het bepalen van de straf. Anders dan de Databank hebben de oriëntatiepunten
bovendien betrekking op veelvoorkomende delicten, waardoor de
inbedding ervan makkelijker kan verlopen.
Ze sluiten goed aan bij de werkwijze van de rechters, die bij het bepalen
van de straf beginnen met een bepaald uitgangspunt en van daaruit de straf
toemeten op een bepaalde verdachte. De oriëntatiepunten spelen in dit proces
een rol als indicator van de ernst van het feit, een indicator die beter is toegespitst
op concrete zaken, aangezien het stelsel van oriëntatiepunten fijnmaziger
is dan de wettelijke indicator voor de ernst van het feit, te weten het strafmaximum.
Het gebruik van oriëntatiepunten als hulpmiddel voor de rechter bij de

Analyse en conclusies
straftoemeting lijkt vanuit de doelstellingen van het instrument een succes te
zijn. Ondanks de kennelijke tevredenheid over de wijze waarop de oriëntatiepunten
tot stand komen, willen wij op grond van de bevindingen in § 5.3.1 en
§ 5.3.2 enkele kritische kanttekeningen plaatsen bij de wijze van totstandkoming
van de oriëntatiepunten.
Allereerst de belangrijke vooronderstelling dat de oriëntatiepunten een
weergave vormen van de gangbare praktijk. In de startnotitie van de Commissie
Straftoemeting werd nog gesteld dat van de oriëntatiepunten een zekere
normerende werking uitgaat, vanwege het feit dat zij de weerslag vormen
van de weergave van een min of meer vaste praktijk. Het is ons niet gebleken
dat deze aanspraak terecht was. Uit het onderzoek blijkt dat sommige oriëntatiepunten
tot stand kwamen op basis van lijstjes van minder dan de helft
van het aantal gerechten. Bij een dergelijk klein aantal reacties, waarvan bovendien
een aantal bestond uit de mededeling dat voor het desbetreffende delict
geen strafmaatlijstjes werden gehanteerd, kan in ieder geval worden getwijfeld
aan de empirische juistheid van de bewering. De vraag is of de veronderstelling
van de Commissie op dit punt voldoende overtuigingskracht heeft
en de pretentie van de normerende werking van de oriëntatiepunten kan
waarmaken. Voor de legitimatie van de oriëntatiepunten is het dan ook van
groot belang dat dit uitgangspunt bij de verdere ontwikkeling van de oriëntatiepunten
daadwerkelijk recht wordt gedaan. Dat betekent dat, meer dan het
geval is geweest, de gangbare praktijk zichtbaar zal moeten worden gemaakt.
Hoewel dit voor de acceptatie door rechters niet als problematisch werd ervaren,
kan dit de ‘externe’ legitimiteit van de oriëntatiepunten versterken.
Ook de wijze waarop de discussies over de voorgestelde oriëntatiepunten
tijdens de ressortelijke bijeenkomsten zijn gevoerd, geven aanleiding de aanspraak
op weergave van de gangbare praktijk kritisch te beschouwen. In de
eerste plaats is niet duidelijk geworden of de gerechten de oriëntatiepunten
hebben beoordeeld op basis van de eigen praktijk, of op basis van de aanvaardbaarheid
van het voorliggende voorstel. Om de bedoelde aanspraak
recht te doen, zou voor de hand hebben gelegen dat duidelijkheid werd gegeven
over de gangbare praktijk op gerechtelijk niveau, voorzover die kon worden
vastgesteld. Bovendien is niet helemaal duidelijk geworden hoe werd
omgegaan met afwijkende standpunten van de verschillende gerechten. Die
duidelijkheid is van eminent belang om de aard van de discussie te kunnen
peilen. Is steeds het gemiddelde genomen, of is bewust voor een bepaald normatief
standpunt gekozen, waarbij de gerechten met een afwijkend standpunt
zich hebben neergelegd? Het verdient aanbeveling om daar bij de ontwikkeling
van nieuwe oriëntatiepunten meer duidelijkheid over te geven.
5.3.5 Aandachtspunten voor de toekomst van de oriëntatiepunten
Uit het feit dat naast de landelijke oriëntatiepunten ook lokale lijstjes (blijven)
bestaan en zelfs nieuwe oriëntatiepunten worden ontwikkeld, zowel binnen
71

72 Hoofdstuk 5
een bepaald gerecht als binnen een ressort, kan worden afgeleid dat er kennelijk
delicten zijn waarvoor geen landelijke oriëntatiepunten zijn vastgesteld,
maar waarvoor wel behoefte bestaat aan afstemming. Het is van belang dat
landelijke en lokale oriëntatiepunten steeds duidelijk van elkaar onderscheiden
worden. Het is evenzeer de vraag of naast de landelijke oriëntatiepunten
ressortelijke of gerechtelijke oriëntatiepunten voor dezelfde of andere delicten
moeten (blijven) bestaan. Vanuit de vastgelegde doelstellingen van de Commissie
Straftoemeting lijkt dit niet waarschijnlijk. Specifieke problemen kunnen
echter de behoefte aan afstemming op lokaal niveau doen ontstaan, bijvoorbeeld
ten aanzien van de aanpak van ‘veelplegers’. Hier rust een taak
voor de Commissie Rechtseenheid. Want als door het ontbreken van landelijk
oriëntatiepunten teveel (nieuwe) lokale oriëntatiepunten komen, wordt het
gevaar van uiteenlopende uitgangspunten groot en dat is het tegenovergestelde
van wat de oriëntatiepunten beogen. Regionale verschillen kunnen steeds
blijven bestaan, ook bij het bestaan van landelijke oriëntatiepunten, maar ze
moeten wel altijd bewust bestaan, dat wil zeggen dat gemotiveerd wordt
waarom een bepaald ressort of een bepaalde rechtbank standaard afwijkt van
het landelijke oriëntatiepunt. 73 Daarnaast kan de vraag worden gesteld welke
consequentie een structureel afwijken van een landelijk oriëntatiepunt door
een gerecht moet hebben.
Een ander punt dat aandacht behoeft is het onderhoud van de oriëntatiepunten.
Hoewel behorende tot de aanvankelijke doelstellingen van de Commissie
Straftoemeting, is daaraan naar ons is gebleken geen gevolg gegeven.
Het maatschappelijk gevoelen over de ernst van een bepaald feit en (het gewicht
van) factoren die van belang zijn voor de straftoemeting zijn aan veranderingen
onderhevig. Dit blijkt onder andere uit voorstellen tot verhoging
van strafmaxima van diverse delicten en het veranderende vervolgings- en
rekwireerbeleid van het OM. De rechter kan daar bij de straftoemeting niet
aan voorbijgaan en doet dat ook niet, gezien de verschuivingen in de straftoemeting
bij bepaalde delicten. De oriëntatiepunten moeten met een vaste regelmaat
aan deze veranderingen worden getoetst. Bovendien kan een evaluatie
als deze inzicht geven in de eigenstandige positie van de rechter ten opzichte
van de ontwikkelingen binnen wetgeving en het beleid van het Openbaar Ministerie.
Een frequente evaluatie is dan ook van groot belang. Deze evaluatie
kan bestaan uit het onderzoeken van de delictbeschrijvingen van ieder oriëntatiepunt
(voldoen deze nog in de praktijk), het onderzoeken van het oriëntatiepunt
zelf, zowel wat betreft de hoogte als het soort straf en het onderzoeken
van de noodzaak van bepaalde oriëntatiepunten.
Ten behoeve van een efficiënte evaluatie is het van belang een goede infrastructuur
op te zetten. Een vast aanspreekpunt binnen ieder gerecht, niet
zijnde de sectorvoorzitter, kan een snelle evaluatie bevorderen.
Ten slotte kan de vraag worden gesteld hoe breed de discussie moet zijn
73 Zie ook de startnotitie van de Commissie Straftoemeting, waaruit onder meer is geciteerd
door Hendriks 2002 en Schuyt 2003.

Analyse en conclusies
die aan de vaststelling van de oriëntatiepunten vooraf dient te gaan. Het ligt
voor de hand dat de Commissie Rechtseenheid, in samenspraak met het
LOVS, de inventarisatie van delicten waarvoor behoefte bestaat voor afstemming
op zich neemt, bijvoorbeeld aan de hand van reeds bestaande lokale
lijstjes. 74 Op basis daarvan zou deze Commissie nieuwe landelijke oriëntatiepunten
kunnen ontwikkelen. Ook voor de overige activiteiten lijkt de Commissie
Rechtseenheid de eerst aangewezene, maar gezien de huidige ruime
taakstelling van de Commissie is aanzienlijke administratieve ondersteuning
daarbij noodzakelijk.
Wat nog niet aan de orde kwam, is de wijze waarop andere partijen en belanghebbenden
(buiten de zittende magistratuur) kunnen worden betrokken
in het proces van ontwikkeling. Zo zou de Commissie Rechtseenheid ten behoeve
van de vaststelling van een oriëntatiepunt een consultatie- en adviesronde
kunnen organiseren met ‘buitenstaanders’. In dat kader hebben wij elders
gewezen op werkwijzen zoals die worden gehanteerd door het Sentencing
Advisory Panel in het Verenigd Koninkrijk en de Minnesota Sentencing
Commission in de Amerikaanse staat Minnesota. 75
5.4 SLOTBESCHOUWING
We kunnen concluderen dat de Databank consistente straftoemeting en de
landelijke oriëntatiepunten de potentie hebben te worden gebruikt als instrument
ter bevordering van een meer consistente straftoemeting. Het kan daarbij
niet voldoende worden benadrukt dat de instrumenten geschikt zijn om te
worden gebruikt om consistentie in het straftoemetingsproces te bevorderen,
niet in de uiteindelijke uitkomst, de op te leggen straf. We hebben gezien dat
ten aanzien van de ontwikkeling en het gebruik van de instrumenten wezenlijke
problemen dienen te worden opgelost.
Het bestaan en de toepassing van, met name, rechterlijke oriëntatiepunten,
maar ook de Databank, is niet vanzelfsprekend. Het feit dat de wetgever
vooralsnog niet genegen lijkt in te grijpen in deze vorm van bevordering van
consistentie in de straftoemeting, wil niet zeggen dat de ontwikkeling en de
toepassing ervan buiten discussie kunnen worden gesteld. Veel zal afhangen
van de wijze waarop de rechterlijke macht zelf een modus operandi weet te ontwikkelen
voor de institutionele en juridische eisen die daaraan worden gesteld.
Als uitgangspunt kan worden genomen dat de rechter in zijn vonnis
verantwoording aflegt voor de genomen beslissingen. Ten aanzien van de hier
onderzochte instrumenten geldt dat noch het gebruik zelf, noch de daadwerkelijke
vergelijking met andere gevallen of de oriëntatiepunten wordt vermeld
in het vonnis. De wet biedt vooralsnog geen aanleiding in die praktijk
verandering te brengen. Dat betekent dat de legitimiteit van de straftoeme-
74 In dit onderzoek is alleen gevraagd naar het bestaan van lokale lijstjes, niet naar de specifieke
delicten waarvoor deze lijstjes bestaan.
75 Schuyt 2003 en De Roos & Schoep 2001.
73

74 Hoofdstuk 5
tingspraktijk en, ter ondersteuning daarvan, het gebruik van de instrumenten
afhangt van de wijze waarop de zittende magistratuur zelf buiten het kader
van het individuele strafproces verantwoording aflegt voor de ontwikkeling,
vaststelling en gebruik van de instrumenten. In dat proces kan de Raad voor
de Rechtspraak een belangrijke initiërende en ondersteunende rol vervullen.
Een belangrijk element in het kader van het afleggen van verantwoording
over de ontwikkeling, vaststelling en gebruik van de instrumenten, is openbaarheid.
Openbaarheid dient in de eerste plaats te worden gerealiseerd in het
proces van ontwikkeling van de instrumenten. In dit onderzoek hebben wij
gepoogd inzicht te verschaffen in de wijze waarop deze processen zijn verlopen.
Naar aanleiding daarvan hebben wij op een aantal punten de werkwijze
van de betrokken commissies ter discussie gesteld. Bij de verdere ontwikkeling
van de instrumenten verdient het aanbeveling hierop acht te slaan.
Openbaarheid kan ook worden ingevuld in de zin dat de gebruikte instrumenten
ter beschikking moeten staan van alle partijen in het strafproces.
Aldus kunnen ze onderwerp zijn van discussie tijdens het onderzoek ter terechtzitting.
De rechter wordt daardoor gestimuleerd dit instrument te gebruiken
bij het bepalen van de straf. Zoals bekend zijn de oriëntatiepunten gepubliceerd
op de internetpagina van de rechtsprekende macht. De Databank
is vooralsnog alleen beschikbaar via Porta Iuris. Het voornemen de Databank
in de toekomst ook beschikbaar te stellen voor de advocatuur verdient evenwel
alle steun.
De verantwoordelijkheid van de rechtsprekende macht voor de straftoemeting
uit zich bovendien door rechters voldoende bagage mee te geven voor
een afgewogen oordeel over de straf. Uit de interviews komt duidelijk naar
voren dat voldoende aandacht moet worden besteed aan ‘het straftoemeten’,
zowel in de opleiding als in de praktijk. Deze aandacht kan zich richten op
verschillende aspecten van de straftoemeting. Daarbij is het van belang te onderkennen
dat straftoemeting een vaardigheid is die enerzijds wordt aangeleerd
door middel van ervaring, maar dat het anderzijds goed mogelijk is om
bij het aanleren en het verder ontwikkelen van de vaardigheid ondersteuning
te bieden door instrumenten. Wanneer uit deze twee bronnen wordt geput,
zal aandacht moeten worden besteed aan de wijze waarop ze kunnen worden
gecombineerd, dat wil zeggen hoe eigen vaardigheden, gebaseerd op gevoel,
ervaring en grote vrijheid, kunnen worden gecompleteerd met de oriëntatiepunten
en de Databank. Daarmee wordt gebroken met de gedachte dat de
straftoemeting louter in de praktijk wordt geleerd. Opleiding kan het gat tussen
straftoemeten ‘oude stijl’ en straftoemeten ‘nieuwe stijl’ overbruggen. Dit
kan ook worden gebruikt voor een verdere inbedding van bijvoorbeeld de Databank:
door beter aan te geven dat het gebruik van de Databank in feite niet
veel verschilt van gebruik van het eigen referentiekader, en aandacht te besteden
aan het bedienen van de Databank, kan ook dit instrument een aanvulling
zijn op het eigen referentiekader. Als in de opleiding voldoende aandacht
wordt besteed aan de instrumenten, zal dat de inbedding in de praktijk ten

Analyse en conclusies
goede komen, aangezien de rechters dan gewend zijn de eigen ervaring te
combineren met instrumenten.
In de opleiding zou ook meer aandacht kunnen worden besteed aan de
manieren waarop het (denk)proces van de strafoplegging inzichtelijk kan
worden gemaakt. Hoe keuzes die impliciet worden gemaakt, kunnen worden
geëxpliciteerd. Bijvoorbeeld door meer aandacht te besteden aan de manier
van motiveren. Het gebruik van de Databank kan hier zowel uitgangspunt als
hulpmiddel zijn. Daarmee worden twee doelen bereikt: de Databank wordt
overzichtelijker en resultaten uit de Databank worden makkelijk te raadplegen
omdat de gebruikers bekend zijn met de structuur. Als hier in de opleiding
aandacht aan wordt besteed, leren in principe alle rechters (en ondersteuning)
op dezelfde manier de straf te motiveren. Dat werkt gunstig ten aanzien
van consistente straftoemeting. Belangrijk daarbij is dat rechters in de
motivering aangeven welke factoren zijn gebruikt en welke invloed (verhogend
of verlagend) die hebben gehad op de straf.
Ook na de opleiding moet er voldoende aandacht blijven voor de straftoemeting.
De waardering van diverse straftoemetingsfactoren is voortdurend in
beweging en daarom moet er ook voortdurend reflectie zijn op de rechterlijke
straftoemetingspraktijk. Dit kan plaatsvinden op metaniveau (LOVS, Commissie
Rechtseenheid), maar ook binnen de gerechten zelf zou een persoon of
een commissie moeten worden ingesteld die zich bezighoudt met de straftoemeting.
76 Deze kan onderling strafmaatoverleg stimuleren, ontwikkelingen
op het gebied van de straftoemeting, zoals het (verder) ontwikkelen van instrumenten,
ondersteunen en zorgen voor de inbedding daarvan in de eigen
organisatie. Zo wordt de straftoemeting breed erkend als belangrijk onderdeel
van de strafzaak. De uitgave van het Straftoemetingsbulletin van Trema
wijst in die richting. In dit kader is het misschien wenselijk aan de Databank
enkele toegevoegde functies toe te kennen. De vraag is bijvoorbeeld of de
keuze om geen statistische informatie beschikbaar te maken, dient te worden
heroverwogen. Niet zozeer om de concrete zoekvraag te ondersteunen met
deze informatie – de ervaring met NOSTRA leert dat daar moeilijk waarde
aan kan worden gehecht in een concrete zaak – maar veeleer vanuit de gedachte
de kennis van rechters over de straftoemetingspraktijk te verbeteren.
Vanuit dit perspectief is heel wel te verdedigen dat ook het bieden van inzicht
in de trends van de straftoemetingspraktijk een belangrijke functie kan vervullen
in de permanente opleiding van rechters. De informatie uit de Databank
achten wij daartoe geschikt vanwege haar gerichtheid op de strafbepalende
kenmerken. Het is informatie die een diepgaandere analyse van de
straftoemetingspraktijk vanuit het perspectief van de rechter mogelijk maakt
dan de informatie die bijvoorbeeld wordt verkregen uit studies als Criminaliteit
en rechtshandhaving. Op deze wijze kan de discussie over de straftoemeting
ook op het niveau dat de individuele zaak overstijgt meer vorm krijgen en
dient de Databank niet alleen als bron van informatie voor rechters bij de straf-
76 Binnen een aantal gerechten bestaat al een dergelijke constructie.
75

76 Hoofdstuk 5
toemetingsbeslissing, maar kan zij tevens worden benut als instrument dat de
rechter inzicht biedt in en reflectie mogelijk maakt op de straftoemetingspraktijk
in brede zin. De gedachte om de Databank geschikt te maken voor gevallen
waarin minder dan vier jaar gevangenisstraf is opgelegd, kan vanuit het
perspectief van de ontwikkeling van oriëntatiepunten een interessante optie
zijn. Hierboven stelden wij vast dat een gebrek aan inzicht in de gangbare
praktijk een manco vormt bij de vaststelling en ontwikkeling van de oriëntatiepunten.
Met behulp van een Databank zou dit probleem kunnen worden
opgelost. Dit veronderstelt overigens wel dat de Databank is ingebed in de
straftoemetingsbeslissing en er in ieder geval ten aanzien van de gebruikerseisen
en de voorwaarden voor functionaliteit voldoende vooruitgang is geboekt.

Geraadpleegde literatuur
Berghuis 1992
A.C.Berghuis, ‘De harde en de zachte hand – een statistische analyse van verschillen in sanctiebeleid’,
Trema 1992, p. 84-93.
Commissie Leemhuis 1998
Commissie Leemhuis, Rechtspraak bij de tijd, 1998.
Concept Databank Straftoemeting
Projectteam Consistente Straftoemeting, Concept Databank Straftoemeting, PVRO 15 oktober
1999.
Criminaliteit en rechtshandhaving 2000
M.H. ter Horst-van Breukelen, F.W.M. Huls, M.M. Schreuders, e.a., Criminaliteit en rechtshandhaving
2000, Den Haag: WODC 2001.
Van Delden 1989
A.H. van Delden, ‘Samenwerking tussen rechters’, NJB 1989 (speciaal Rechterlijke Samenwerking),
p. 1642-1646.
Dijkstra 1998
A.C.J. Dijkstra, Vooronderzoek databank straftoemeting hoven met betrekking tot gevangenisstraffen
van vier jaar of langer, Den Haag: Ministerie van Justitie 1998.
Enschedé e.a. 1975
CH. J. Enschedé, H.C.M. Moor-Smeets & A.H.J. Swart, Strafvorming, Arnhem: Gouda Quint
1975.
Fiselier 1985
J.P.S. Fiselier, ‘Regionale verscheidenheid in strafoplegging’, Delikt en Delinkwent 1985,
p. 204-221.
Franken, Van den Haak, Machielse, e.a. 1999
H. Franken, H.F. van den Haak, A.J. Machielse e.a., ICT en straftoemeting: de conferentie
van 23 april 1998, Deventer: Kluwer 1999.
Van Hattum 2004
Wim van Hattum, De ontwikkeling van oriëntatiepunten en een databank voor de straftoemeting
(Onderzoeksrapport Duaal Leertraject), Den Haag: Raad voor de Rechtspraak 2004.
Hendriks 2002
P.A.M. Hendriks, ‘Op weg naar consistente straftoemeting: een reisverslag’, Trema Straftoemetingsbulletin
2002-2, p. 57-60.
De Keijser & Van Koppen 2004
J.W. de Keijser & P.J. van Koppen, ‘Compensatoir straffen: over de relatie tussen bewijs,
overtuiging en straf’, in: J.W. de Keijser & H. Elffers (red.), Het maatschappelijk oordeel van
de strafrechter, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, p. 133-183.
Keur 2002
D.J. Keur, Het landelijk overleg der sectorvoorzitters, 22 januari 2002.
Lensing 2001
J.A.W. Lensing, ‘Rechter, OM, straftoemeting en democratie. Enkele opmerkingen’, Trema
Straftoemetingsbulletin 2001-3, p. 71-75.
Nota overlegstructuur en verantwoordelijkheidsverdeling 2003
Nota overlegstructuur en verantwoordelijkheidsverdeling (Nota van de werkgroep Van den
Emster), 29 oktober 2003.

78 Geraadpleegde literatuur
‘Oriëntatiepunten Straftoemeting’ 2003
‘Oriëntatiepunten Straftoemeting’, Trema Straftoemetingsbulletin 2003-3, p. 88-91.
Oskamp 1998
E.W. Oskamp, Computerondersteuning bij de straftoemeting. De ontwikkeling van een databank
(diss. Leiden), Deventer: Gouda Quint 1998.
Oskamp & Schmidt 1998
E.W. Oskamp &. A.H.J. Schmidt, ‘De opmars van informatietechnologie; Een vergelijkend
warenonderzoek van drie strafmaatsystemen’, Justitiële verkenningen 1998-5, p. 39-61.
Otte 1999
M. Otte, ‘De betekenis van een informatievoorziening voor de kwaliteit van de strafmotivering.
Over reële kansen en kansloze verwachtingen’, in: H. Franken e.a., ICT en straftoemeting:
de conferentie van 23 april 1998, Deventer: Kluwer 1999, p. 23-57.
De Roos & Schoep 2001
Th.A. de Roos & G.K. Schoep, ‘Samenwerkend straffen – coördinatie van straftoemeting in
een eerlijk proces’, in: C.P.M. Cleiren & G.K. Schoep (red.) Rechterlijke Samenwerking, Deventer:
Gouda Quint 2001, p. 33-48.
Schuyt 2003
P.M. Schuyt, ‘Diversiteit in strafoplegging: het verschil tussen afspreken en afstemmen’,
Sancties 2003-2, p. 90-100.
Handelingen NJV 2002-II
Verslag van de op 14 juni 2002 te Utrecht gehouden algemene vergadering (Handelingen
Nederlandse Juristen-Vereniging 2002-II), Deventer: Kluwer 2003.
De Vries 2001
I.E. de Vries, ‘Eenheidsbevordering in de straftoemeting en de uniciteit van de casus en de
verdachte’, in: C.P.M. Cleiren & G.K. Schoep (red.), Rechterlijke Samenwerking, Deventer:
Gouda Quint 2001, p. 127-133.

Bijlage I
Oriëntatiepunten straftoemeting 77
Diefstal
Diefstal uit een auto (autokraak) (art. 311 Sr)
Diefstal door middel van braak/verbreking uit een auto op straat.
Oriëntatiepunt: 3 weken
Diefstal van een auto (art. 311 Sr)
Het wegnemen van de straat van een auto door middel van braak/verbreking.
Oriëntatiepunt: 5 weken
Diefstal uit een woning (woninginbraak) (art. 311 Sr)
Dader komt naar binnen via bijvoorbeeld een bovenlichtje of door middel van
valse sleutel, er is relatief weinig braakschade. Er is niemand thuis en de rotzooi/schade
die is aangericht is niet extreem. De waarde van de ontvreemde
voorwerpen beperkt zich tot ten hoogste enkele duizenden guldens.
Oriëntatiepunt: 10 weken
Diefstal uit scholen, kantines etc. (art. 311 Sr)
Eenvoudige inbraken (met beperkte braakschade) in objecten, niet zijnde woningen.
De waarde van de ontvreemde voorwerpen beperkt zich tot ten hoogste
enkele duizenden guldens en bestaat uit bijvoorbeeld de personeelspot,
snoep, een pc, enige geluidsapparatuur etc.
Oriëntatiepunt: 5 weken
Zakkenrollerij (art. 310 Sr)
Eenvoudige zakkenrollerij
Oriëntatiepunt: 4 weken
Eenvoudige tasjesroof (art. 312 / 317 Sr)
De tasjesroof vindt plaats met verbale dreiging en/of een enkele ruk. Er zijn
geen noemenswaardige verwondingen.
Oriëntatiepunt: 12 weken
77 www.rechtspraak.nl, 11 november 2004.

80 Bijlage I
Winkeldiefstal met na betrapping (bedreiging met) eenvoudig geweld (art. 312 Sr)
Het gaat om winkeldiefstallen waarbij het na betrapping niet verder komt dan
een duw, een por, trekken of losrukken (defensief, licht geweld); er wordt geen
instrument (schroevendraaier, stok, mes, wapen) gebruikt bij (de bedreiging
met) het geweld en er is geen sprake van noemenswaardige verwondingen.
Oriëntatiepunt: 8 weken
Meineed
(art. 207 Sr) Meineed
Oriëntatiepunt: 12 weken
Mishandeling
Eenvoudige mishandeling – zware mishandeling
De praktijk leert dat lichte varianten van eenvoudige mishandeling doorgaans
door de Officier van Justitie worden afgedaan door middel van een
transactie. Het gaat daarbij globaal om eenvoudige mishandeling (zonder
wapen) waardoor bij het slachtoffer pijn of slechts (zeer) beperkt letsel wordt
veroorzaakt of om mishandeling met een wapen waardoor enkel pijn wordt
veroorzaakt. Het terrein dat door de transactie wordt bestreken behoort niet
tot het gebied waarvoor oriëntatiepunten voor de straftoemeting worden ontworpen.
In het geval niet aan de transactievoorwaarde(n) wordt voldaan, zal
de rechter in een daarop volgende vervolging aansluiting zoeken bij het transactietarief.
Naarmate het toegepaste geweld intensiever is (bijvoorbeeld:
meerdere klappen) zal er voor de rechter aanleiding kunnen zijn om de boete
te combineren met een voorwaardelijke gevangenisstraf.
Begripsomschrijvingen
Het in art. 300 Sr bedoelde letsel kan worden onderscheiden in beperkt en
aanzienlijk lichamelijk letsel.
Onder beperkt lichamelijk letsel moet worden begrepen letsel dat bestaat uit
meer dan een enkele schram, een enkele schaafwond of een enkele blauwe
plek. Het gaat hier bijvoorbeeld om een tand door de lip, meerdere blauwe
plekken of lichte kneuzingen. Deze verwondingen eisen geen medisch ingrijpen.
Onder aanzienlijk lichamelijk letsel moet worden begrepen letsel waarvan
volledig herstel mogelijk is binnen een periode van zes weken na de mishandeling.
Het gaat hier bijvoorbeeld om forse kneuzingen, breuken die zonder
een operatie herstellen en te hechten wonden.
Het in art. 302 Sr. bedoelde zwaar lichamelijk letsel kan worden onderscheiden
in middelzwaar lichamelijk letsel en zeer zwaar lichamelijk letsel.
Onder middelzwaar lichamelijk letsel moet worden begrepen zwaar lichamelijk
letsel, als bedoeld in art. 302 Sr., waarvan volledig herstel valt te verwachten
binnen zes maanden na de gebeurtenis. Medisch ingrijpen zal in het algemeen
geïndiceerd zijn. Het gaat bijvoorbeeld om ingrijpende breuken.
Onder zeer zwaar lichamelijk letsel moet worden begrepen zwaar lichamelijk

Bijlage I
letsel, als bedoeld in art. 302 Sr., dat levensbedreigend is of waarvan een zeer
langdurige herstelperiode (meer dan zes maanden) of geen volledige genezing
wordt verwacht.
Eenvoudige mishandeling (art. 300 Sr.)
a) Mishandeling zonder slagwapen (slaan/schoppen) waardoor aanzienlijk
lichamelijk letsel, niet zijnde zwaar lichamelijk letsel, wordt veroorzaakt.
Oriëntatiepunt: 4 weken gevangenisstraf.
b) Mishandeling met behulp van een slagwapen (stok, stoelpoot, paraplu,
knuppel) of door een kopstoot, waardoor beperkt lichamelijk letsel
wordt veroorzaakt.
Oriëntatiepunt: 6 weken gevangenisstraf.
c) Mishandeling met behulp van een slagwapen (stok, stoelpoot, paraplu,
knuppel) of door een kopstoot, waardoor aanzienlijk, niet zijnde zwaar
lichamelijk letsel wordt veroorzaakt.
Oriëntatiepunt: 3 maanden gevangenisstraf.
Zware mishandeling (art. 302 Sr.)
Onder wapen wordt hier verstaan een slag- of steekwapen, niet een vuurwapen.
a) Opzettelijk toebrengen van middelzwaar lichamelijk letsel zonder gebruik
te maken van een wapen.
Oriëntatiepunt: 3 maanden gevangenisstraf.
b) Opzettelijk toebrengen van middelzwaar lichamelijk letsel door middel
van bijvoorbeeld één of meer kopsto(o)t(en) en/of schoppen/trappen
tegen het hoofd, niet zijnde een poging tot doodslag.
Oriëntatiepunt: 6 maanden gevangenisstraf.
c) Opzettelijk toebrengen van zeer zwaar lichamelijk letsel, zonder gebruik
te maken van een wapen.
Oriëntatiepunt: 12 maanden gevangenisstraf.
d) Opzettelijk toebrengen van middelzwaar lichamelijk letsel met behulp
van een wapen.
Oriëntatiepunt: 9 maanden gevangenisstraf.
e) Opzettelijk toebrengen van zeer zwaar lichamelijk letsel met behulp van
een wapen.
Oriëntatiepunt: 18 maanden gevangenisstraf.
Veelvoorkomende overtredingen van de artikelen 2 en 3 van de Opiumwet (uitgaande
van een alleen opererende dader)
Dealen van harddrugs van uit een pand en/of op straat (art. 2 lid 1 onder b
Opiumwet).
De uitgangspunten kunnen met de nodige terughoudendheid ook worden
gehanteerd voor gevallen waarin verkopen/afleveren/verstrekken niet telastegelegd
of te bewijzen is, maar dealen wel aannemelijk is.
81

82 Bijlage I
a) Het verkopen/afleveren/verstrekken van gebruikershoeveelheden
harddrugs vanuit een pand of op straat gedurende minder dan een
maand met enige regelmaat.
Oriëntatiepunt: 3 maanden gevangenisstraf.
b) Het verkopen/afleveren/verstrekken van gebruikershoeveelheden
harddrugs vanuit een pand of op straat gedurende meer dan een maand,
doch minder dan 3 maanden, met enige regelmaat.
Oriëntatiepunt: 6 maanden gevangenisstraf.
c) Het verkopen/afleveren/verstrekken van gebruikershoeveelheden
harddrugs vanuit een pand of op straat gedurende meer dan drie maanden,
doch minder dan 6 maanden, met enige regelmaat.
Oriëntatiepunt : 12 maanden gevangenisstraf.
d) Het verkopen/afleveren/verstrekken van gebruikershoeveelheden
harddrugs vanuit een pand of op straat gedurende 6 tot 12 maanden met
enige regelmaat.
Oriëntatiepunt : 18 maanden gevangenisstraf.
Hennepkwekerijen (art. 3 lid 1 onder b Opiumwet)
Het min of meer bedrijfsmatig of in ieder geval met een zekere professionaliteit
kweken van hennepplanten in ruimtes zoals een (woon)huis, loods of andere
soortgelijke ruimte met als kennelijk doel de verkoop van de geoogste
planten. Het betreft een verdachte die voor dit delict first-offender is en die niet
in het kader van een georganiseerd verband handelt. Uitgangspunt bij hantering
van deze oriëntatiepunten is dat het financieel voordeel is/wordt ontnomen
en dat apparatuur is/wordt verbeurdverklaard en/of onttrokken aan het
verkeer.
a) 50-100 planten:
Oriëntatiepunt: € 900,- geldboete.
b) 100-500 planten:
Oriëntatiepunt: 6 weken gevangenisstraf.
c) 500-1000 planten:
Oriëntatiepunt: 12 weken gevangenisstraf.
Enkele vormen van eenvoudig openlijk geweld
(art.141 Sr.)
a) Groep jongeren die geweld plegen door een reeks auto’s te beschadigen.
Oriëntatiepunt: 4 weken gevangenisstraf.
b) Art. 141 met geweld tegen personen. Groep jongeren die op straat geweld
plegen door het slaan/schoppen van medemensen (zonder noemenswaardig
letsel). Vaak voorafgegaan door klein incident.
Oriëntatiepunt: 8 weken gevangenisstraf.

Bijlage II
Schermbeelden Databank

84 Bijlage II

Bijlage II
85

86 Bijlage II

In de boekenreeks van het E.M. Meijers Instituut voor Rechtswetenschappelijk Onderzoek van
de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Universiteit Leiden, zijn verschenen:
MI-1T. Barkhuysen, Artikel 13 EVRM: effectieve nationale rechtsbescherming bij schending van mensenrechten
(diss. Leiden), Lelystad: Koninklijke Vermande 1998, ISBN 90 5458 530 7.
MI-2 E.E.V. Lenos, Bestuurlijke sanctietoepassing en strafrechtelijke waarborgen in de sociale zekerheid
(diss. Leiden), Lelystad: Koninklijke Vermande 1998, ISBN 90 5458 558 7.
MI-3 M.V. Polak (red.), Geschillenbeslechting naar behoren. Algemene beginselen van behoorlijke geschillenbeslechting
in traditionele en alternatieve procesvormen, Deventer: Kluwer 1998,
ISBN 90 2683 298 2.
MI-4 C.E. Smith, Feit en rechtsnorm (diss. Leiden), Maastricht: Shaker 1998, ISBN 90 4230 045 0.
MI-5 S.D. Lindenbergh, Smartengeld (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 1998, ISBN 90 2683 324 5.
MI-6 P.B. Cliteur, G.J.J. Heerma van Voss, H.M.T. Holtmaat & A.H.J. Schmidt (red.), Sociale cohesie
en het recht, Lelystad: Koninklijke Vermande 1998, ISBN 90 5458 618 4.
MI-7 M.H. Elferink, Verwijzingen in wetgeving. Over de publiekrechtelijke en auteursrechtelijke status
van normalisatienormen (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 1998, ISBN 90 2683 352 0.
MI-8 P.T.C. van Kampen, Expert Evidence Compared. Rules and Practices in the Dutch and American
Criminal Justice System (diss. Leiden), Antwerpen/Groningen: Intersentia 1998,
ISBN 90 5095 049 3.
MI-9 N.C. van Steijn, Mobil Oil III, een uitvinding of een ontdekking? Een onderzoek naar de gevolgen
van de Mobil Oil III-beschikking van het Europees Octrooi Bureau van Nederland, Den
Haag: Jongbloed 1999, ISBN 90 7006 221 6.
MI-10 R.A. Lawson, Het EVRM en de Europese Gemeenschappen; bouwstenen voor een aansprakelijkheidsregime
voor het optreden van internationale organisaties (diss. Leiden), Deventer:
Kluwer 1999, ISBN 90 2683 463 2.
MI-11 J. Junger-Tas & J.N. van Kesteren, Bullying and Delinquency in a Dutch School Population,
New York: Kugler Publications 1999 (or PB 97747, 2509 GC Den Haag), ISBN 90 6299
171 8.
MI-12 T. Hartlief & C.J.J.M. Stolker (red.), Contractvrijheid, Deventer: Kluwer 1999, ISBN 90
2683 511 6.
MI-13 P.W. Brouwer, M.M. Henket, A.M. Hol & H. Kloosterhuis (red.), Drie dimensies van recht:
rechtstheorie, rechtsgeleerdheid, rechtspraktijk, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 1999,
ISBN 90 5454 026 5.
MI-14 T. Hartlief, De vrijheid beschermd, Deventer: Kluwer 1999, ISBN 90 2683 567 1.
MI-15 H.B. Krans, Schadevergoeding bij wanprestatie, Deventer: Kluwer 1999, ISBN 90 2683 557 4.
MI-16 H.I. Sagel-Grande & M.V. Polak (eds.), Models of conflict resolution, Antwerpen: Maklu
1999, ISBN 90 6215 651 7.
MI-17 H.J.Th.M. Van Roosmalen, The King can do no wrong. Overheidsaansprakelijkheid naar Engels
recht onder invloed van de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen,
Den Haag: Jongbloed 2000, ISBN 90 7006 223 2.
MI-18 R.A. Lawson & E. Myjer, 50 jaar EVRM, Leiden: Stichting NJCM-Boekerij 2000, ISBN 90
6750 038 0.
MI-19 C.B. van der Net, Grenzen stellen op het Internet. Aansprakelijkheid van Internet-providers en
rechtsmacht, Deventer: Gouda Quint 2000, ISBN 90 2683 622 8.
MI-20 R.P. Raas, Het Benelux Merkenrecht en de Eerste Merkenrichtlijn: overeenstemming over verwarring?,
Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2000, ISBN 90 5454 028 1.
MI-21 R.H. Haveman, P. Ölçer, Th.A. de Roos & A.L.J. van Strien (red.), Seks, zeden en strafrecht,
Deventer: Gouda Quint 2000, ISBN 90 3870 798 3.
MI-22 W.J. Zwalve, Qui solvit alii. Beschouwingen over betaling aan inningsonbevoegden, Den
Haag: Boom Juridische uitgevers 2000, ISBN 90 5454 033 8.
MI-23 Hans Krabbendam & Hans Martien ten Napel (eds.), Regulating Morality. A Comparison
of the Role of the State in Mastering the Mores in the Netherlands and the United States, Antwerpen:
Maklu 2000, ISBN 90 6215 736 x.
87

88
MI-24 Jan-Peter Loof, Hendrik Ploeger & Arine van der Steur, The right to property. The influence
of Article 1 Protocol no. 1 ECHR on several fields of domestic law, Maastricht: Shaker Publishing
2000, ISBN 90 4230 103 1.
MI-25 D.L.M.T. Dankers-Hagenaars, Op het spoor van de concessie. Een onderzoek naar het rechtskarakter
van de concessie in Nederland en in Frankrijk, Den Haag: Boom Juridische uitgevers
2000, ISBN 90 5454 042 7.
MI-26 T. Hartlief & M.M. Mendel (red.), Verzekering en maatschappij. Juridische beschouwingen
over de maatschappelijke rol van verzekeringen en verzekeringsmaatschappijen, Deventer: Kluwer
2000, ISBN 90 2683 713 5.
MI-27 J.E.M. Polak, Effectieve bestuursrechtspraak. Enkele beschouwingen over het vermogen van de
bestuursrechtspraak geschillen materieel te beslechten, (oratie Leiden), Deventer: Kluwer
2000, ISBN 90 2715 268 3.
MI-28 H.F. Munneke, Recht en samenleving in de Nederlandse Antillen, Aruba en Suriname. Opstellen
over recht en sociale cohesie, Nijmegen: Wolf Legal Productions 2001, ISBN 90 5850 011 x.
MI-29 C.P.M. Cleiren, Geding buiten geding. Een confrontatie van het geding voor de strafrechter met
strafrechtelijke ADR-vormen en mediation, (oratie Leiden), Deventer: Kluwer 2001, ISBN
90 3870 833 5.
MI-30 W.M. Visser ’t Hooft, Japanese Contract and Anti-Trust Law. A Sociological and Comparative
Study, Richmond: Curzon Press 2001.
MI-31 M.H. Wissink, Richtlijnconforme interpretatie van burgerlijk recht, Deventer: Kluwer 2001,
ISBN 90 2683 763 1.
MI-32 X.E. Kramer, Het kort geding in internationaal perspectief. Een rechtsvergelijkende studie naar
de voorlopige voorziening in het internationaal privaatrecht, Deventer: Kluwer 2001, ISBN 90
2683 784 4.
MI-33 P.B. Cliteur & V. Van Den Eeckhout, Multiculturalisme, cultuurrelativisme en sociale cohesie,
Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2001, ISBN 90 5454 093 1.
MI-34 C.P.M. Cleiren & G.K. Schoep (red.), Rechterlijke samenwerking, Deventer: Gouda Quint
2001, ISBN 90 3870 848 3.
MI-35 A.C. ’t Hart, Hier gelden wetten! Over strafrecht, openbaar ministerie en multiculturalisme,
Deventer: Gouda Quint 2001, ISBN 90 3870 847 5.
MI-36 U. Drobnig, H.I. Sagel-Grande & H.J. Snijders, Neue Entwicklungen im deutschen und niederländischen
Insolvenzrecht sowie Kreditsicherheiten an Mobilien, Amsterdam: Rozenberg
Publishers 2001, ISBN 90 6170 546 8.
MI-37 E.R. Muller & C.J.J.M. Stolker, Ramp en recht. Beschouwingen over rampen, verantwoordelijkheid
en aansprakelijkheid, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2001, ISBN 90 5454 113 x.
MI-38 P.B. Cliteur, H.J. van den Herik, N.J.H. Huls & A.H.J. Schmidt (red.), It ain’t necessarily
so, Deventer: Kluwer 2001, ISBN 90 2683 854 9.
MI-39 E.R. Muller, Conflictbeslechting: Kruisbestuiving van rechtswetenschap en bestuurskunde,
(oratie Leiden), Alphen aan den Rijn: Kluwer 2001, ISBN 90 1408 204 5.
MI-40 H.C. Wiersinga, Nuance in benadering. Culturele factoren in het strafproces, Den Haag:
Boom Juridische uitgevers 2002, ISBN 90 5454 155 5.
MI-41 W. den Ouden, De subsidieverplichting; wie betaalt bepaalt? Een onderzoek naar de rechtmatigheid
van subsidieverplichtingen, Deventer: Kluwer 2002, ISBN 90 2683 887 5.
MI-42 I. Sagel-Grande, In the best interest of the child. Conflict resolution for and by children and Juveniles,
Amsterdam: Rozenberg Publishers 2001, ISBN 90 5170 572 7.
MI-43 W.M. Visser ’t Hooft, Japanese Contract and Anti-Trust Law. Sociological and Comparative
Study, Richmond Surrey: Curzon Press 2002, ISBN 07 0071 577 0.
MI-44 M. Dekker, Het water meester. Het recht rond de overheidszorg voor de beveiliging tegen overstroming,
Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2002, ISBN 90 5454 188 1.
MI-45 M. Lurks, W. Den Ouden, J.E.M. Polak & A.E. Schilder, De grootste gemene deler. Opstellen
aangeboden aan prof. mr. Th.G. Drupsteen ter gelegenheid van zijn afscheid van de Universiteit
Leiden op 31 mei 2002, Deventer: Kluwer 2002, ISBN 90 2684 004 7.
MI-46 S.C. Huisjes, Over dode lijnen en een heuvel recht. De privaatrechtelijke aansprakelijkheid voor
schade als gevolg van falende telecommunicatiedienstverlening, Deventer: Kluwer 2002,
ISBN 90 2684 003 9.

MI-47 M. Hallers, C. Joubert & J. Sjöcrona (eds.), The Position of the Defence at the International
Criminal Court and the Role of the Netherlands as the Host State, Amsterdam: Rozenberg
Publishers 2002, ISBN 90 5170 625 1.
MI-48 K. Teuben, Rechtersregelingen als `recht’ in de zin van art. 79 Wet RO, Den Haag: Jongbloed
2002, ISBN 90 7006 231 3.
MI-49 M. Hallers, A.J. Mauritz, E.R. Muller & C.J.J.M. Stolker, Beginselen van behoorlijk rampenonderzoek,
Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2002, ISBN 90 5454 251 9.
MI-50 J.C. van der Steur, Grenzen van rechtsobjecten. Een onderzoek naar de grenzen van objecten
van eigendomsrechten en intellectuele eigendomsrechten, Deventer: Kluwer 2003, ISBN 90
268 4117 5.
MI-51 Y.L.L.A.M. Delfos-Roy, C. de Groot, P.A.C.E. van der Kooij, S.J.A. Mulder (red.), Zekerheidshalve.
Opstellen aangeboden aan prof. mr. M.M. Mendel, Deventer: Kluwer 2003, ISBN
90 268 4083 7.
MI-52 B. Barentsen, Arbeidsongeschiktheid. Aansprakelijkheid, bescherming en compensatie, Deventer:
Kluwer ISBN 90 268 4128 0.
MI-53 A.F.M. Brenninkmeijer, M. Hallers, A.T. Marseille, N.M. Mulder & G.K. Schoep (red.),
De taakopvatting van de rechter, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003, ISBN 90 5454
279 9.
MI-54 H. Snijders & S. Weatherill, E-commerce Law. National and transnational topics and perspectives,
Londen: Kluwer International 2003.
MI-55 F.B. Ronkes Agerbeek, Zeg ik dat goed? EU-ambtenaren en hun vrijheid van meningsuiting,
Den Haag: Jongbloed 2003, ISBN 90 7006 2 33 x.
MI-56 A.C. Damsteegt, De aansluiting van de Werkloosheidswet op het ontslagrecht, Den Haag:
Boom Juridische uitgevers 2003, ISBN 90 5454 312 4.
MI-57 P. Vos, Kredietopvraging en Insolventierisico. Overlevingskansen van bedrijven in financile
moeilijkheden en de Faillissementswet, Deventer: Kluwer 2003, ISBN 90 13 00580 2.
MI-58 P.B. Cliteur & H.-M.Th.D. ten Napel (red.), Rechten, plichten, deugden, Nijmegen: Ars
Aequi libri 2003, ISBN 90 6916 485 X.
MI-59 F.J.M. Feldbrugge (red.), Law’s beginnings, Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers
2003, ISBN 90 0413 705X.
MI-60 A.F.M. Brenninkmeijer, Effectieve conflictoplossing bij individuele arbeidsconflicten, en L.C.J.
Sprengers, Collectieve belangen B uiteenlopende geschillen (oraties Leiden), Den Haag: Sdu
2003.
MI-61 A.H. Scheltema, De goederenrechtelijke werking van de ontbindende voorwaarde, Deventer:
Kluwer 2003, ISBN 90 13 00744 9.
MI-62 W.H. Pokorny´-Versteeg, Milieu-effectrapportage in Nederland en de direct aangrenzende EUlidstaten.
Een rechtsvergelijkend onderzoek, Deventer: Kluwer 2003, ISBN 90 13 00946 8.
MI-63 A.P.A. Broeders, Op zoek naar de bron. Over de grondslagen van de criminalistiek en de waardering
van het forensisch bewijs, Deventer: Kluwer 2003, ISBN 90 13 00964 6.
MI-64 C.L.J. Caminada & K.P. Goudswaard, Verdeelde zekerheid. De verdeling van baten en lasten
van sociale zekerheid en pensioenen, Den Haag: Sdu 2003, ISBN 90 1210 006 2.
MI-65 B.T.M. van der Wiel, De rechtsverhouding tussen procespartijen, Deventer: Kluwer 2004.
MI-66 A.J. Mauritz, Liability of the operators and owners of aircraft for damage inflicted to persons
and property on the surface, Maastricht: Shaker 2003, ISBN 90 423 0234 8.
MI-67 T. Hartlief, Jac. Hijma & L. Reurich (red.), Coherente instrumenten in het contractenrecht,
Deventer: Kluwer 2003 ISBN 90 13 0092 47.
MI-68 E.I. Helsloot, E.R. Muller, R. Pieterman & W.J.M. Voermans (red.), Vervoer gevaarlijke
stoffen in perspectief. Evaluatie van de Wet vervoer gevaarlijke stoffen 1996-2002, Den Haag:
Boom Juridische uitgevers 2003, ISBN 90 5454 420 1.
MI-69 W.J.M. Voermans, Toedeling van bevoegdheid (oratie Leiden), Den Haag: Boom Juridische
uitgevers 2004, ISBN 90 5454 433 3.
MI-70 M.C. Zwanenburg, Accountability under International Humanitarian Law for UN and
NATO Peace Support Operations, diss. Leiden 2004.
89

90
MI-71 M. Kuijer, The Blindfold of Lady Justice. Judicial Independence and Impartiality in Light of the
Requirements of Article 6 ECHR, Nijmegen: Wolf Legal Productions 2004, ISBN 90 5850
074 8.
MI-72 V.J.A. Süt, Nieuw Vermogensrecht en rechtsvergelijking B reconstructie van een wetgevingsproces
(1947-1961), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 467 8.
MI-73 Paul Cliteur, Hans Franken & Wim Voermans (red.), Naar een Europese Grondwet, Den
Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 471 6.
MI-74 S.L. Kuipers, Cast in Concrete? The Institutional Dynamics of Belgian and Dutch Social Policy
Reform, Delft: Eburon Academic Publishers 2004, ISBN 90 5972 028 8.
MI-75 J. Heinsius, Collectief ontslagrecht. Enkele voorstellen betreffende een betere regelgeving, Den
Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 502 x.
MI-76 N. Djebali, Procedures ter beslechting van interstatelijke verrekenprijsgeschillen, Den Haag:
Jongbloed 2004, ISBN 90 70062 36 4.
MI-77 M.M. Groothuis, Beschikken en digitaliseren. Over normering van de elektronische overheid,
Den Haag: Sdu 2004, ISBN 90 5409 448 6.
MI-78 K. Teuben, Rechtersregelingen in het burgerlijk (proces)recht, (diss. Leiden), Deventer: Kluwer
2004, ISBN 90 1302 144 1.
MI-79 K.P. Goudswaard, C.L.J. Caminada & H. Vording, Naar een transparanter loonstrookje?,
Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 521 6.
MI-80 P.J. Slot & M. Bulterman (eds.), Globalisation and Jurisdiction, Den Haag: Kluwer Law International
2004, ISBN 90 411 2307 5.
MI-81 R. Holtmaat, Grenzen aan gelijkheid, (oratie Leiden), Den Haag: Boom Juridische uitgevers
2004, ISBN 90 5454 523 2.
MI-82 J. van der Leun & L. Vervoorn, Slavernij-achtige uitbuiting in Nederland, Den Haag: Boom
Juridische uitgevers 2004, ISBN 90 5454 534 8.
MI-83 B.C. Labuschagne (red.), Religie als bron van sociale cohesie in de democratische rechtsstaat?,
Nijmegen: Ars Aequi Libri 2004, ISBN 90 6916 526 0.
MI-84 J.H. Crijns, P.P.J. van der Meij & G.K. Schoep, (red.), De taak van de strafrechtswetenschap,
Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2005, ISBN 90 5454 554 2.
MI-85 G.K. Schoep & P.M. Schuyt, Instrumenten ter ondersteuning van de rechter bij straftoemeting,
Nijmegen: Wolf Legal Publishers, ISBN 90 5850 107 8.
Overige publicaties van het E.M. Meijers Instituut:
H.D. Ploeger, Privaatrechtelijke aspecten van de aanleg van boortunnels, Kluwer Rechtswetenschappelijke
publicaties, Deventer: Kluwer 1997, ISBN 90 2683 122 6.
T. Heukels, N. Blokker & M. Brus (eds.), The European Union after Amsterdam; A Legal Analysis,
The Hague: Kluwer Law International 1998, ISBN 90 411 1131 x.
(together with the Europa Instituut, Universiteit Leiden)
T. Barkhuysen, M.L. van Emmerik & P.H.P.H.M.C. van Kempen (eds.), The Execution of Strasbourg
and Geneva Human Rights Decisions in the National Legal Order, The Hague: Kluwer Law International
1999, ISBN 90 411 1152 2.
(together with Van Asbeck Centrum, Universiteit Leiden)
H. Peter van Fenema, The International Trade in Launch Services, The Effects of US Laws, Policies and
Practices on its Development, Leiden 1999, ISBN 90 901 3064 0.
(together with International Institute of Air and Space Law)
E.C. Nieuwenhuys & M.M.T.A. Brus, Multilateral Regulation of Investment, Den Haag: Kluwer
Law International 2001, ISBN 90 411 9844 x.
E. Nieuwenhuys, A. Toussaint & M. Valstar, Verslag van het symposium Internationale Dimensies
van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, Leiden: E.M. Meijers Instituut 2002, ISBN 90 9016
080 9.
E.R. Muller & J.P. Coenen, Parlementair onderzoek in Nederland, Den Haag: Sdu Uitgevers 2002,
ISBN 90 1209 700 2.