Meningen over taal Frankrijk, België en Nederland - Marc van ...
Meningen over taal Frankrijk, België en Nederland - Marc van ...
Meningen over taal Frankrijk, België en Nederland - Marc van ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>M<strong>en</strong>ing<strong>en</strong></strong> <strong>over</strong> <strong>taal</strong><br />
<strong>Frankrijk</strong>, <strong>België</strong> <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong><br />
<strong>Marc</strong> <strong>van</strong> Oost<strong>en</strong>dorp<br />
15 april 2006<br />
1 Taal <strong>en</strong> nationale id<strong>en</strong>titeit<br />
Dat er e<strong>en</strong> relatie bestaat tuss<strong>en</strong> (nationale) id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong> (nationale) <strong>taal</strong>, is<br />
e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>plaats. De <strong>Nederland</strong>se Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling<br />
schreef in 1999 in e<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn adviez<strong>en</strong> aan de regering: 1<br />
Gevoel<strong>en</strong>s <strong>van</strong> nationale id<strong>en</strong>titeit zijn verbond<strong>en</strong> met in <strong>Nederland</strong><br />
gebor<strong>en</strong> zijn, met het sprek<strong>en</strong> <strong>van</strong> de <strong>Nederland</strong>se <strong>taal</strong> <strong>en</strong><br />
met het del<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke geschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> <strong>van</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />
symbol<strong>en</strong>.<br />
Ook de bek<strong>en</strong>de Amerikaanse politiek d<strong>en</strong>ker Francis Fukuyama beweerde<br />
2005 in zijn Nexus-lezing ‘The Future of Democracy. Culture and Immigration’:<br />
2<br />
E<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke <strong>taal</strong> is het begin <strong>van</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk<br />
cultuur.<br />
E<strong>en</strong> maatschappelijke geme<strong>en</strong>plaats zoals deze is bijna per definitie waar:<br />
als maar g<strong>en</strong>oeg m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> m<strong>en</strong><strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> relatie bestaat tuss<strong>en</strong> twee sociale<br />
verschijnsel<strong>en</strong>, bestaat deze relatie ook.<br />
Gegev<strong>en</strong> deze relatie, verwacht<strong>en</strong> we dus ook e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>d discours<br />
in verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> <strong>over</strong> <strong>taal</strong>kwesties: die discussies zoud<strong>en</strong> dus in ieder<br />
geval culturele verschill<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> weerspiegel<strong>en</strong>.<br />
De bov<strong>en</strong>staande twee citat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> <strong>van</strong> het internet. Ik heb ze opgespoord<br />
door aan de zoekmachine Google 3 de zoekopdracht ‘nationale id<strong>en</strong>titeit<br />
<strong>en</strong> nationale <strong>taal</strong>’ op te gev<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> steeds belangrijker deel <strong>van</strong> het<br />
1 http://www.adviesorgaan-rmo.nl/info/advies.php?id=17&s=9<br />
2 http://www.nrc.nl/opinie/article235713.ece<br />
3 http://www.google.com/<br />
1
2 Drie vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>taal</strong>politiek<br />
publieke debat speelt zich af op het internet, <strong>en</strong> het ligt dus voor de hand om<br />
aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> dit debat ook via het internet te bestuder<strong>en</strong>. Dit is hetge<strong>en</strong> ik in<br />
dit artikel voorstel te do<strong>en</strong>.<br />
De vraag <strong>over</strong> de relatie tuss<strong>en</strong> (inter)nationale <strong>taal</strong> <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit wordt op<br />
deze manier e<strong>en</strong> empirische. In het bijzonder kunn<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> antwoord prober<strong>en</strong><br />
te vind<strong>en</strong> op de vraag hoe het officieel beleid <strong>van</strong> e<strong>en</strong> bepaald land —<br />
dat één aspect <strong>van</strong> de ‘<strong>taal</strong>cultuur’ repres<strong>en</strong>teert — gerelateerd is aan informeel<br />
discours <strong>over</strong> <strong>taal</strong>beleidskwesties. In dit concrete geval richt ik mij op<br />
drie land<strong>en</strong>: <strong>Frankrijk</strong>, <strong>België</strong> <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>; deze keuze wordt gemotiveerd<br />
in paragraaf 2.<br />
Ik b<strong>en</strong>ader deze vraag aan de hand <strong>van</strong> corpusonderzoek dat gebruik<br />
maakt <strong>van</strong> twee soort<strong>en</strong> bronn<strong>en</strong>: elite-krant<strong>en</strong> <strong>en</strong> het web. De empirische<br />
vraag is: vind<strong>en</strong> we verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Europese land<strong>en</strong> <strong>en</strong> corresponder<strong>en</strong><br />
deze met officieel beleid? Daarnaast wil ik e<strong>en</strong> methodologisch punt aan de<br />
orde stell<strong>en</strong>: hoe nuttig is het om dit soort kwesties te onderzoek<strong>en</strong> aan de<br />
hand <strong>van</strong> grote corpuss<strong>en</strong> <strong>van</strong> tekst<strong>en</strong>? Die methodologische vraag wordt<br />
hier op e<strong>en</strong> praktische manier onderzocht: het antwoord ligt beslot<strong>en</strong> in het<br />
ev<strong>en</strong>tuele succes <strong>van</strong> het hieronder gepres<strong>en</strong>teerde onderzoek. Ik zal lat<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> dat we wel degelijk <strong>en</strong>kele interessante resultat<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> afleid<strong>en</strong> uit<br />
deze manier <strong>van</strong> onderzoek<strong>en</strong>, maar dat ook kwalitatief onderzoek nodig<br />
blijft.<br />
2 Drie vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>taal</strong>politiek<br />
Ik richt me in dit artikel op drie Europese land<strong>en</strong>, <strong>Frankrijk</strong>, <strong>België</strong> <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>,<br />
die op e<strong>en</strong> aantal manier<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal staan in Europa <strong>en</strong> de Europese<br />
instelling<strong>en</strong>, bijvoorbeeld doordat ze sinds het begin deel uitmak<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />
Europese Unie (voorhe<strong>en</strong> de Europese Geme<strong>en</strong>schap). 4<br />
Interessant aan het drietal is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat er <strong>en</strong>erzijds zelfs voor de argeloze<br />
observator onmiddellijk in het oog spring<strong>en</strong>de politieke <strong>en</strong> culturele<br />
verschill<strong>en</strong> zijn, terwijl er tegelijkertijd e<strong>en</strong> lange geschied<strong>en</strong>is is <strong>van</strong> — e<strong>en</strong>zijdige<br />
— invloed <strong>van</strong> <strong>Frankrijk</strong> op de beide andere land<strong>en</strong>, zowel in <strong>taal</strong>kundig<br />
als in buit<strong>en</strong><strong>taal</strong>kundig opzicht. E<strong>en</strong> voorbeeld <strong>van</strong> het eerste soort<br />
invloed is dat het Frans nog altijd de belangrijkste bron <strong>van</strong> le<strong>en</strong>woord<strong>en</strong><br />
in het <strong>Nederland</strong>s is. Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te schatting is 25 % <strong>van</strong> de huidige<br />
woord<strong>en</strong>schat <strong>van</strong> het <strong>Nederland</strong>s gele<strong>en</strong>d uit het Frans, teg<strong>en</strong><strong>over</strong> 10% uit<br />
het Engels, de tweede belangrijke toeleverancier <strong>van</strong> woord<strong>en</strong> (<strong>van</strong> der Sijs,<br />
2001). E<strong>en</strong> rele<strong>van</strong>t voorbeeld <strong>van</strong> het tweede soort invloed is dat de Franse<br />
wetgeving (Code Napoléon) het <strong>Nederland</strong>se <strong>en</strong> het Belgische wetboek sterk<br />
beïnvloed heeft (<strong>van</strong> Hemel, 1998).<br />
debat.<br />
4 Zie Wright (2001) voor e<strong>en</strong> grondige studie <strong>van</strong> de rol <strong>van</strong> nationale <strong>taal</strong> in het Europese
Drie vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>taal</strong>politiek 3<br />
<strong>Frankrijk</strong> heeft e<strong>en</strong> vrij uitgebreid beleid om de Franse standaard<strong>taal</strong> e<strong>en</strong><br />
belangrijker plaats te gev<strong>en</strong>. 5 Sinds 25 juni 1992 luidt de eerste alinea <strong>van</strong> de<br />
Franse grondwet: 6<br />
(1) ≪la langue de la République est le français≫(Artikel 2 <strong>van</strong> de Franse<br />
Grondwet)<br />
De Franse politiek ontplooit allerlei activiteit<strong>en</strong> om de zog<strong>en</strong>oemde internationale<br />
francophonie — e<strong>en</strong> wereldwijd verband <strong>van</strong> land<strong>en</strong> waarin het Frans<br />
e<strong>en</strong> belangrijke rol speelt — te onderhoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> de<br />
Europese instelling<strong>en</strong> is <strong>Frankrijk</strong> zeker in de laatste ti<strong>en</strong> jaar e<strong>en</strong> sterk promotor<br />
<strong>van</strong> <strong>taal</strong>diversiteit; 7 volg<strong>en</strong>s sommige sceptici di<strong>en</strong>t deze <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s<br />
vooral om het Frans als ‘tweede vreemde <strong>taal</strong>’ (na het Engels) aan te prijz<strong>en</strong>.<br />
Binn<strong>en</strong> <strong>Frankrijk</strong> is er minder aandacht voor <strong>taal</strong>diversiteit; zo zijn poging<strong>en</strong><br />
om het Europees Handvest voor Regionale Tal<strong>en</strong> of Tal<strong>en</strong> <strong>van</strong> Minderhed<strong>en</strong><br />
geratificeerd te krijg<strong>en</strong>, gestrand. Dit handvest is ingesteld door e<strong>en</strong> groot<br />
aantal Europese land<strong>en</strong> in 1992, <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t als basis voor nationale wetgeving<br />
voor de bescherming <strong>van</strong> bedreigde allochtone minderheidstal<strong>en</strong>. De land<strong>en</strong><br />
mog<strong>en</strong> zelf bepal<strong>en</strong> welke minderheidstal<strong>en</strong> onder het handvest vall<strong>en</strong>. Voor<br />
erk<strong>en</strong>de tal<strong>en</strong> moet e<strong>en</strong> pakket <strong>van</strong> minst<strong>en</strong>s 35 maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong>,<br />
op het gebied <strong>van</strong> het onderwijs, het <strong>taal</strong>gebruik door de <strong>over</strong>heid, de<br />
omroep, <strong>en</strong>z. Ook dit pakket kan het land zelf sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> langere<br />
lijst.<br />
De Franse regering heeft het handvest in 1999 ondertek<strong>en</strong>d, maar het parlem<strong>en</strong>t<br />
heeft dit tot op hed<strong>en</strong> nooit geratificeerd, zodat het feitelijk niet geldt<br />
voor <strong>Frankrijk</strong>. Het is interessant om te zi<strong>en</strong> welk argum<strong>en</strong>t uiteindelijk de<br />
doorslag gaf bij de verwerping: het handvest zou in strijd zijn met de Franse<br />
grondwet: 8<br />
(2) Les principes d’indivisibilité de la République, d’égalité de<strong>van</strong>t la loi<br />
et d’unicité du peuple français, qui ≪s’oppos<strong>en</strong>t à ce que soi<strong>en</strong>t reconnus<br />
des droits collectifs à quelque groupe que ce soit, défini par une<br />
communauté d’origine, de culture, de langue ou de croyance≫[. . . ]<br />
De sprekers <strong>van</strong> minderheidstal<strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> andere recht<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> dan<br />
andere Frans<strong>en</strong> — bijvoorbeeld recht op onderwijs in e<strong>en</strong> andere <strong>taal</strong> dan het<br />
Frans — <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zou het toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>van</strong> dergelijke recht<strong>en</strong> de ‘e<strong>en</strong>heid’<br />
<strong>van</strong> de natie in gevaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
De <strong>taal</strong>politiek <strong>van</strong> <strong>Nederland</strong> is op e<strong>en</strong> aantal punt<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tieel verschill<strong>en</strong>d<br />
<strong>van</strong> die <strong>van</strong> <strong>Frankrijk</strong>. Zo zijn poging<strong>en</strong> om het <strong>Nederland</strong>s in de<br />
5<br />
Zie Oakes (2001) voor e<strong>en</strong> uitgebreide studie.<br />
6<br />
Andere alinea’s definiër<strong>en</strong> onder andere het volkslied <strong>en</strong> de nationale vlag.<br />
7<br />
Zie bijvoorbeeld de Résolution sur la diversité linguistique dans l’Union europé<strong>en</strong>ne die het<br />
Franse parlem<strong>en</strong>t op 6 januari 2004 aannam.<br />
8<br />
Décision du Conseil Constitutionnel sur la Charte europé<strong>en</strong>ne des langues régionales ou minori-<br />
taires, June 1999.
4 Drie vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>taal</strong>politiek<br />
Grondwet te veranker<strong>en</strong>, zijn tot nu toe mislukt, ondanks de voorzichtige<br />
formulering die in voorstell<strong>en</strong> hiervoor is gehanteerd:<br />
(3) De bevordering <strong>van</strong> het gebruik <strong>van</strong> de <strong>Nederland</strong>se <strong>taal</strong> is voorwerp<br />
<strong>van</strong> zorg <strong>van</strong> de <strong>over</strong>heid. 9<br />
Het huidige <strong>Nederland</strong>se <strong>taal</strong>beleid – zowel het internationale als het nationale<br />
— is uitbesteed aan de <strong>Nederland</strong>se Taalunie: <strong>Nederland</strong> speelt hierin<br />
ge<strong>en</strong> speciale (c<strong>en</strong>trale) rol, maar werkt erin sam<strong>en</strong> met Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> Suriname.<br />
Toch zijn er nog wel eig<strong>en</strong> acc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
In de internationale politiek is de <strong>Nederland</strong>se <strong>over</strong>heid altijd zeer voorzichtig<br />
geweest met het ‘bevorder<strong>en</strong> <strong>van</strong> het gebruik <strong>van</strong> de <strong>Nederland</strong>se<br />
<strong>taal</strong>’. Het <strong>Nederland</strong>se kolonialisme heeft niet geleid tot e<strong>en</strong> wijdverbreid<br />
gebruik <strong>van</strong> het <strong>Nederland</strong>s in bijvoorbeeld Indonesië (Gro<strong>en</strong>eboer, 1997,<br />
1998).<br />
Binn<strong>en</strong>slands is er sinds de jar<strong>en</strong> vijftig <strong>van</strong> de twintigste eeuw e<strong>en</strong> zekere<br />
<strong>over</strong>heidszorg voor minderheidstal<strong>en</strong>. Het Europees Handvest is geratificeerd;<br />
Jiddisch, Roma, Fries, Neder-Saksisch <strong>en</strong> Limburgs zijn in de jar<strong>en</strong> 90<br />
erk<strong>en</strong>d (Leerss<strong>en</strong> & Heumakers, 2002); erk<strong>en</strong>ning <strong>van</strong> het Zeeuws is (onder<br />
meer) op advies <strong>van</strong> de <strong>Nederland</strong>se Taalunie in het voorjaar <strong>van</strong> 2005 door<br />
de Minister <strong>van</strong> Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> geblokkeerd.<br />
Overig<strong>en</strong>s hanteert het koninkrijk der <strong>Nederland</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> opmerkelijk onderscheid<br />
tuss<strong>en</strong> ‘erk<strong>en</strong>ning volg<strong>en</strong>s Deel II’ <strong>van</strong> het handvest <strong>en</strong> ‘erk<strong>en</strong>ning<br />
volg<strong>en</strong>s Deel III’; in deel II wordt feitelijk alle<strong>en</strong> bevestigd dat m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>taal</strong><br />
als minderheids<strong>taal</strong> erk<strong>en</strong>t, terwijl de concrete maatregel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong><br />
in deel III.<br />
Het Fries is als <strong>en</strong>ige erk<strong>en</strong>d ‘volg<strong>en</strong>s Deel III’; dit impliceert dat de rijks<strong>over</strong>heid<br />
zich ertoe verplicht heeft om het Friese onderwijs te ondersteun<strong>en</strong>,<br />
ervoor te zorg<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> Friestalige publieke omroep is, <strong>en</strong>zovoort. De<br />
andere twee regionale tal<strong>en</strong>, het Nedersaksisch <strong>en</strong> het Limburgs, zijn daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong><br />
erk<strong>en</strong>d ‘volg<strong>en</strong>s Deel II’; dit betreft dus vooral e<strong>en</strong> symbolische maatregel.<br />
<strong>België</strong> staat, t<strong>en</strong> slotte, in zijn officiële beleid min of meer tuss<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>Frankrijk</strong> in (Geeraerts, 2003). In de Belgische Grondwet word<strong>en</strong> drie<br />
tal<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d, of eig<strong>en</strong>lijk vier <strong>taal</strong>gebied<strong>en</strong>: 10<br />
(4) <strong>België</strong> omvat vier <strong>taal</strong>gebied<strong>en</strong>: het <strong>Nederland</strong>se <strong>taal</strong>gebied, het Franse<br />
<strong>taal</strong>gebied, het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad <strong>en</strong> het Duitse<br />
<strong>taal</strong>gebied.<br />
9 Voorstel tot wijziging <strong>van</strong> grondwetsartikel 22a <strong>van</strong> de Tweede Kamerled<strong>en</strong> Alis Koekkoek<br />
(CDA) <strong>en</strong> Eimert <strong>van</strong> Middelkoop (GPV), oktober 1995. Overig<strong>en</strong>s hebb<strong>en</strong> het CDA<br />
<strong>en</strong> de Christ<strong>en</strong>Unie begin 2005 aangekondigd alsnog met e<strong>en</strong> voorstel tot wijziging <strong>van</strong> de<br />
Grondwet te kom<strong>en</strong>.<br />
10 Artikel 4 <strong>van</strong> de Belgische Grondwet <strong>van</strong> 17 februari 1994.
Krant<strong>en</strong>archiev<strong>en</strong> vs. Google 5<br />
Belgisch kolonialisme heeft (iets) bijgedrag<strong>en</strong> aan de verspreiding <strong>van</strong> het<br />
Frans, maar nauwelijks aan die <strong>van</strong> het <strong>Nederland</strong>s. 11 Wat betreft veel aspect<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de <strong>taal</strong>politiek is het land natuurlijk verdeeld of, zo m<strong>en</strong> wil, federaal:<br />
Vlaander<strong>en</strong> maakt deel uit <strong>van</strong> de Taalunie, Wallonië <strong>van</strong> de Francofonie.<br />
T<strong>en</strong> slotte di<strong>en</strong>t vermeld te word<strong>en</strong> dat <strong>België</strong> het Europees Handvest<br />
niet ondertek<strong>en</strong>d heeft; volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> omdat er gevreesd wordt dat dit<br />
teveel problem<strong>en</strong> zou oplever<strong>en</strong> met <strong>Nederland</strong>stalige minderhed<strong>en</strong> in het<br />
Franse <strong>taal</strong>gebied <strong>en</strong> Franstalige minderhed<strong>en</strong> in het <strong>Nederland</strong>se <strong>taal</strong>gebied.<br />
12 Als dit waar is, is er dus feitelijk sprake <strong>van</strong> e<strong>en</strong> grondwettelijk argum<strong>en</strong>t,<br />
net als in het geval <strong>van</strong> <strong>Frankrijk</strong>.<br />
3 Krant<strong>en</strong>archiev<strong>en</strong> vs. Google<br />
In het licht <strong>van</strong> de hierbov<strong>en</strong> geschetste algem<strong>en</strong>e <strong>taal</strong>politiek <strong>van</strong> de drie<br />
hier bestudeerde land<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> we ons nu afvrag<strong>en</strong> in hoeverre dit soort<br />
verschill<strong>en</strong> weerspiegeld word<strong>en</strong> in het publieke debat <strong>over</strong> <strong>taal</strong>zak<strong>en</strong>, bijvoorbeeld<br />
<strong>over</strong> vraagstukk<strong>en</strong> <strong>over</strong> welke tal<strong>en</strong> nu precies als ‘internationaal’<br />
geld<strong>en</strong>. Dit laatste vraagstuk nem<strong>en</strong> we nu als ons uitgangspunt, <strong>en</strong> we kunn<strong>en</strong><br />
mete<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele hypothes<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong>:<br />
(5) a. De rol <strong>van</strong> het Frans is belangrijker in het Franse publieke debat<br />
dan de rol <strong>van</strong> het <strong>Nederland</strong>s in het <strong>Nederland</strong>se debat.<br />
b. De rol <strong>van</strong> de grondwet is belangrijker in het Franse (<strong>en</strong> Belgische<br />
debat) dan in het <strong>Nederland</strong>se debat.<br />
Het hier gepres<strong>en</strong>teerde onderzoek is voorts gevest op de aanname dat tekstanalyse<br />
ons inzicht kan gev<strong>en</strong> in gevoel<strong>en</strong>s <strong>en</strong> opinies <strong>over</strong> id<strong>en</strong>titeit <strong>en</strong> <strong>taal</strong>.<br />
Zoals in paragraaf 1 aangekondigd, mak<strong>en</strong> we gebruik <strong>van</strong> twee corpora:<br />
• In de eerste plaats zijn dit drie elitekrant<strong>en</strong> — grot<strong>en</strong>deels door beroepsjournalist<strong>en</strong><br />
geschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> geredigeerde artikel<strong>en</strong>, die naar we<br />
veronderstell<strong>en</strong> de ‘officiële’ m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>van</strong> de elite weerspiegel<strong>en</strong>. We<br />
koz<strong>en</strong> voor Le Monde, De Standaard <strong>en</strong> NRC Handelsblad.<br />
• In de tweede plaats ontslot<strong>en</strong> we het Corpus Internet (<strong>van</strong> Oost<strong>en</strong>dorp<br />
& <strong>van</strong> der Woud<strong>en</strong>, 1998) met de zoekmachine Google. Dit is e<strong>en</strong> grote<br />
verzameling ongesorteerde <strong>en</strong> ongeredigeerde tekst<strong>en</strong> met niet altijd<br />
ev<strong>en</strong> duidelijke herkomst; de aanname is dat deze ‘onofficiële’ m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> het algem<strong>en</strong>e publiek weerspiegel<strong>en</strong>.<br />
11<br />
Dit is gebaseerd op informele observatie; ik heb ge<strong>en</strong> literatuur <strong>over</strong> dit onderwerp kunn<strong>en</strong><br />
tracer<strong>en</strong>.<br />
12<br />
<strong>Nederland</strong>stalige Wikipedia (15.4.2006): http://nl.wikipedia.org/w/<br />
index.php?title=Europees handvest voor regionale tal<strong>en</strong> of tal<strong>en</strong> <strong>van</strong><br />
minderhed<strong>en</strong>&oldid=3391041
6 3.1. Krant<strong>en</strong>archiev<strong>en</strong><br />
3.1 Krant<strong>en</strong>archiev<strong>en</strong><br />
Allereerst onderzocht<strong>en</strong> we de (elektronische) archiev<strong>en</strong> <strong>van</strong> drie elitekrant<strong>en</strong>:<br />
Le Monde, NRC Handelsblad, De Standaard, zoals de krant<strong>en</strong> deze ter beschikking<br />
stell<strong>en</strong> <strong>van</strong> abonnees. We steld<strong>en</strong> de te onderzoek<strong>en</strong> periode op de<br />
dag<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1 januari 2000 <strong>en</strong> 1 juni 2005, onder andere om pragmatische<br />
red<strong>en</strong><strong>en</strong>: dit war<strong>en</strong> de data waarvoor de corpora <strong>van</strong> alle drie de krant<strong>en</strong><br />
redelijk compleet te verkrijg<strong>en</strong> war<strong>en</strong>.<br />
In elk corpus zocht<strong>en</strong> we met e<strong>en</strong> computerscript naar de term<strong>en</strong> <strong>taal</strong>beleid,<br />
internationale <strong>taal</strong>, wereld<strong>taal</strong> <strong>en</strong> hun Franstalige equival<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. De verzameling<br />
<strong>van</strong> alle artikel<strong>en</strong> met minst<strong>en</strong>s één <strong>van</strong> deze term<strong>en</strong> fungeerde als<br />
ons corpus; natuurlijk bevat dit nog e<strong>en</strong> zeker aantal artikel<strong>en</strong> die niet ter<br />
zake do<strong>en</strong> — bijvoorbeeld muziekrec<strong>en</strong>sies die in e<strong>en</strong> zekere uitvoering nog<br />
weer e<strong>en</strong>s de stelling bevestigd zag<strong>en</strong> dat ‘muziek de internationale <strong>taal</strong>’ is<br />
—, <strong>en</strong> deze werd<strong>en</strong> er met de hand uitgefilterd.<br />
Het resulter<strong>en</strong>de corpus bleek alles bij elkaar niet erg groot:<br />
• Monde: 26 artikels (8008 woord<strong>en</strong>)<br />
• Standaard: 58 artikels (14906 woord<strong>en</strong>)<br />
• NRC: 40 artikels (12440 woord<strong>en</strong>)<br />
Uit deze cijfers kunn<strong>en</strong> we <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige conclusie trekk<strong>en</strong> <strong>over</strong><br />
de specifieke aandacht die in ieder <strong>van</strong> deze krant<strong>en</strong> uitgaat naar deze kwesties,<br />
aangezi<strong>en</strong> we de relatieve groottes <strong>van</strong> de krant<strong>en</strong>corpora niet k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
Interessanter zijn echter de inhoudelijke vergelijking<strong>en</strong> <strong>van</strong> de drie krant<strong>en</strong>.<br />
In de onderstaande tal<strong>en</strong> wordt bijvoorbeeld voor <strong>en</strong>kele Europese tal<strong>en</strong> vermeld<br />
hoe vaak ze in verband word<strong>en</strong> gebracht met e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de zoekterm<strong>en</strong><br />
die het corpus constituteerd<strong>en</strong>; de perc<strong>en</strong>tages moet<strong>en</strong> zo word<strong>en</strong> gelez<strong>en</strong><br />
dat het Frans in Le Monde in 75% <strong>van</strong> de gevall<strong>en</strong> met deze zoekterm in verband<br />
gebracht werd. 13<br />
13 Het ‘in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>’ werd hier zeer ruim opgevat: ook als er gezegd wordt dat het<br />
‘<strong>Nederland</strong>s ge<strong>en</strong> internationale <strong>taal</strong>’ is, is dit meegeteld.
3.1. Krant<strong>en</strong>archiev<strong>en</strong> 7<br />
(6)<br />
Taal Krant # keer Perc<strong>en</strong>tage<br />
Engels Monde 75 18<br />
Standaard 252 49<br />
NRC 120 36<br />
Frans Monde 299 75<br />
Standaard 120 24<br />
NRC 68 20<br />
<strong>Nederland</strong>s Monde 5 01<br />
Standaard 97 19<br />
NRC 74 22<br />
Spaans Monde 16 04<br />
Standaard 19 04<br />
NRC 19 06<br />
Duits Monde 3 01<br />
Standaard 22 04<br />
NRC 47 14<br />
Opvall<strong>en</strong>d zijn vooral de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Le Monde aan de <strong>en</strong>e kant <strong>en</strong> De<br />
Standaard <strong>en</strong> NRC Handelsblad aan de andere, bijvoorbeeld als het gaat om het<br />
noem<strong>en</strong> <strong>van</strong> het Engels, maar vooral waar het gaat om het noem<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />
eig<strong>en</strong> <strong>taal</strong>: er zijn maar weinig Franse artikel<strong>en</strong> waarin het Frans niet wordt<br />
g<strong>en</strong>oemd, terwijl er niet veel artikel<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de <strong>Nederland</strong>stalige krant<strong>en</strong><br />
versch<strong>en</strong><strong>en</strong> waarin het <strong>Nederland</strong>s zelfs maar ter sprake wordt gebracht.<br />
Bij andere tal<strong>en</strong> dan het Engels, <strong>Nederland</strong>s <strong>en</strong> Frans verdwijn<strong>en</strong> <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s<br />
de verschill<strong>en</strong> meestal, zoals hier wordt geïllustreerd aan de hand <strong>van</strong> het<br />
Spaans <strong>en</strong> het Duits.<br />
Hiermee wordt dus de eerste hypothese in (5) bevestigd. Ook voor de<br />
juistheid <strong>van</strong> de tweede stelling krijg<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> gedeeltelijke bevestiging. In<br />
de onderstaande tabel wordt weergegev<strong>en</strong> hoeveel keer de Grondwet in de<br />
corpora te berde wordt gebracht:<br />
(7) Woord Krant # keer gem. aantal keer per artikel<br />
Grondwet Monde 32 1,23<br />
Standaard 1 0,01<br />
NRC 1 0,03<br />
De hypothese wordt gedeeltelijk bevestigd: de Franse <strong>en</strong> de <strong>Nederland</strong>se<br />
krant<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> zich zoals we zoud<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong>, maar de Standaard zit<br />
duidelijk op dezelfde lijn als de <strong>Nederland</strong>se krant, <strong>en</strong> niet op de Franse.<br />
We concluder<strong>en</strong> dat de eig<strong>en</strong> nationale <strong>taal</strong> e<strong>en</strong> belangrijker rol speelt in<br />
discussies in <strong>Frankrijk</strong> dan in <strong>België</strong> <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> dat het begrip grondwet
8 3.2. Google<br />
ook belangrijker is in de Franse discussies dan in de <strong>Nederland</strong>se <strong>en</strong> Vlaamse.<br />
De Standaard staat (verrass<strong>en</strong>d g<strong>en</strong>oeg) in bijna alle opzicht<strong>en</strong> aan de kant<br />
<strong>van</strong> de NRC.<br />
3.2 Google<br />
Vervolg<strong>en</strong>s richt<strong>en</strong> we onze blik op het veel grotere corpus Internet, zoals<br />
we dit kunn<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> met behulp <strong>van</strong> de zoekmachine Google. Volg<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te schatting, indiceert Google ongeveer 3 biljard <strong>Nederland</strong>se woord<strong>en</strong><br />
(<strong>van</strong> Oost<strong>en</strong>dorp, 2005); het aantal Franse woord<strong>en</strong> is onbek<strong>en</strong>d (maar<br />
waarschijnlijk groter).<br />
De zog<strong>en</strong>oemde Google API 14 maakt automatische zoektocht<strong>en</strong> op grote<br />
schaal mogelijk; er hoev<strong>en</strong> hiervoor niet eindeloos zoekterm<strong>en</strong> te word<strong>en</strong><br />
ingetikt in het v<strong>en</strong>ster <strong>van</strong> de webbrowser, maar de computer kan Google<br />
rechtstreeks b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> zonder dat de browser zelfs maar op<strong>en</strong> hoeft te staan.<br />
Met behulp <strong>van</strong> e<strong>en</strong> script zocht<strong>en</strong> we weer op de begripp<strong>en</strong> <strong>taal</strong>beleid,<br />
internationale <strong>taal</strong>, wereld<strong>taal</strong> in het Frans <strong>en</strong> het <strong>Nederland</strong>s, maar in dit geval<br />
combineerd<strong>en</strong> we dit met de nam<strong>en</strong> <strong>van</strong> individuele tal<strong>en</strong>, <strong>en</strong> woord<strong>en</strong><br />
zoals grondwet, om het corpus niet onhanteerbaar groot te mak<strong>en</strong>. We sorteerd<strong>en</strong><br />
de pagina’s naar land aan de hand <strong>van</strong> de uitgang <strong>van</strong> de domeinnaam<br />
(nl=<strong>Nederland</strong>, be=<strong>België</strong>, fr=<strong>Frankrijk</strong>); e<strong>en</strong> nadeel hier<strong>van</strong> is natuurlijk dat<br />
websites met e<strong>en</strong> ext<strong>en</strong>sie als com of org afviel<strong>en</strong>.<br />
De onderstaande tabel geeft weer de resultat<strong>en</strong> voor de vraag hoe vaak<br />
e<strong>en</strong> bepaalde <strong>taal</strong> in verband werd gebracht met e<strong>en</strong> <strong>van</strong> onze zoekterm<strong>en</strong>:<br />
14 http://www.google.com/apis/
E<strong>en</strong> casusstudie: het spellingdebat 9<br />
(8)<br />
Taal Krant # keer Perc<strong>en</strong>tage<br />
Engels Fr 163 32<br />
Be 577 28<br />
Nl 4420 42<br />
Frans Fr 153 30<br />
Be 525 26<br />
Nl 957 9<br />
<strong>Nederland</strong>s Fr 32 6<br />
Be 426 21<br />
Nl 3740 36<br />
Spaans Fr 75 15<br />
Be 256 13<br />
Nl 688 7<br />
Esperanto Fr 91 18<br />
Be 259 13<br />
Nl 628 6<br />
Opvall<strong>en</strong>d is in dit geval vooral, dat de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de drie land<strong>en</strong><br />
helemaal niet meer zo groot zijn. Het <strong>en</strong>ige echt opvall<strong>en</strong>de verschil is dat in<br />
<strong>Frankrijk</strong> het <strong>Nederland</strong>s nauwelijks als internationale <strong>taal</strong> g<strong>en</strong>oemd wordt,<br />
<strong>en</strong> in <strong>Nederland</strong> het Frans niet; in <strong>België</strong> word<strong>en</strong> beide tal<strong>en</strong> ongeveer ev<strong>en</strong><br />
vaak g<strong>en</strong>oemd.<br />
Ook de vraag naar de grondwet laat e<strong>en</strong> veel minder extreem verschil<br />
zi<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de drie land<strong>en</strong>, al is dit verschil nog wel zichtbaar:<br />
(9) Woord Krant # keer Perc<strong>en</strong>tage<br />
Grondwet Fr 52 10<br />
Be 76 3<br />
Nl 230 2<br />
Het Google-archief geeft al met al dus e<strong>en</strong> heel andere kijk op het nationale<br />
debat. In het bijzonder verschill<strong>en</strong> de land<strong>en</strong> veel minder <strong>van</strong> elkaar; <strong>en</strong><br />
elitekrant<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> dichter bij de officiële m<strong>en</strong>ing te staan. E<strong>en</strong> mogelijke verklaring<br />
voor dit verschil is dat de Europese op<strong>en</strong>bare m<strong>en</strong>ing minder diverg<strong>en</strong>t<br />
is dan de elitekrant<strong>en</strong> suggerer<strong>en</strong>. De Europese burgers zi<strong>en</strong> de zak<strong>en</strong><br />
veel meer op dezelfde manier dan dat ze hun m<strong>en</strong>ing lat<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> door de<br />
officiële politiek <strong>van</strong> hun land.<br />
4 E<strong>en</strong> casusstudie: het spellingdebat<br />
In het voorafgaande hebb<strong>en</strong> we gezi<strong>en</strong> hoe e<strong>en</strong> kwantitatief onderzoek naar<br />
e<strong>en</strong> relatief groot aantal tekst<strong>en</strong> <strong>over</strong> e<strong>en</strong> heel algeme<strong>en</strong> <strong>taal</strong>politiek onder-
10 E<strong>en</strong> casusstudie: het spellingdebat<br />
werp — de status <strong>van</strong> tal<strong>en</strong> in de Europese Unie — betrekkelijk e<strong>en</strong>voudig<br />
kan word<strong>en</strong> uitgevoerd, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de conclusies was dat officiële beleidslijn<strong>en</strong><br />
vooral in informele bronn<strong>en</strong> maar zeer t<strong>en</strong> dele word<strong>en</strong> weerspiegeld.<br />
In deze paragraaf wil ik lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe verfijnder verschill<strong>en</strong> <strong>over</strong> gedetailleerder<br />
punt<strong>en</strong> <strong>van</strong> m<strong>en</strong>ingsverschil via het internet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgespoord.<br />
Ook hier zal de publieke m<strong>en</strong>ing g<strong>en</strong>uanceerder blijk<strong>en</strong> te zijn dan<br />
de officiële standpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de door elitekrant<strong>en</strong> verkondigde opinies zoud<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong>.<br />
Ik richt me daarbij op het spellingdebat, dat interessant is omdat het e<strong>en</strong><br />
bijna absolute scheiding tuss<strong>en</strong> de <strong>Nederland</strong>se <strong>en</strong> de Vlaamse elite te zi<strong>en</strong><br />
geeft.<br />
Ik geef eerst wat achtergrond<strong>en</strong>. In 1995 versche<strong>en</strong> het eerste Gro<strong>en</strong>e<br />
Boekje dat onder auspiciën <strong>van</strong> de <strong>Nederland</strong>se Taalunie gemaakt was — het<br />
allereerste Gro<strong>en</strong>e Boekje versche<strong>en</strong> in 1954 to<strong>en</strong> er nog ge<strong>en</strong> sprake was <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> Taalunie. Op dat mom<strong>en</strong>t werd ook afgesprok<strong>en</strong> dat er iedere ti<strong>en</strong> jaar<br />
e<strong>en</strong> nieuwe druk zou verschijn<strong>en</strong>. Hoewel er <strong>over</strong> sommige details, vooral<br />
rondom de zog<strong>en</strong>oemde ‘tuss<strong>en</strong>-n’ veel onvrede bestond, accepteerd<strong>en</strong> alle<br />
belangrijke <strong>Nederland</strong>se <strong>en</strong> Vlaamse media in 1995 de ‘nieuwe’ spelling: het<br />
Gro<strong>en</strong>e Boekje werd als de de facto-standaard op vrijwel alle redacties ingevoerd.<br />
In oktober 2005 werd het nieuwe Gro<strong>en</strong>e Boekje aangekondigd. Hoewel<br />
de grote lijn<strong>en</strong> <strong>van</strong> de verandering al <strong>en</strong>kele maand<strong>en</strong> eerder bek<strong>en</strong>d<br />
gemaakt war<strong>en</strong>, wekte het bij sommig<strong>en</strong> verbazing <strong>van</strong> sommig<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />
er <strong>en</strong>kele regels veranderd; met name aan de tuss<strong>en</strong>-n-regeling bleek in e<strong>en</strong><br />
bepaald detail gesleuteld te zijn. In december 2005 kondigd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> conglommeraat<br />
<strong>van</strong> <strong>Nederland</strong>se media (de Volkskrant, Trouw, NRC Handelsblad, AD,<br />
HP/De Tijd, Gro<strong>en</strong>e Amsterdammer, NOS Journaal, Elsevier, Vrij <strong>Nederland</strong> aan<br />
dat zij deze spelling niet meer zoud<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>. Merk op dat dit alle opinieblad<strong>en</strong><br />
zijn <strong>en</strong> bijna alle landelijke krant<strong>en</strong> (met uitzondering <strong>van</strong> De Telegraaf,<br />
die zich bij mijn wet<strong>en</strong> echter ook niet op<strong>en</strong>lijk teg<strong>en</strong> de actie <strong>van</strong> de andere<br />
krant<strong>en</strong> heeft verklaard).<br />
In februari 2006 maakt<strong>en</strong> de ‘opstandige’ <strong>Nederland</strong>se media bek<strong>en</strong>d dat<br />
ze, in sam<strong>en</strong>werking met het G<strong>en</strong>ootschap Onze Taal, met e<strong>en</strong> alternatief<br />
zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>: de zogehet<strong>en</strong> “witte spelling”, gebaseerd op e<strong>en</strong> witgekafte<br />
spellinggids die dat g<strong>en</strong>ootschap al sinds 1998 uitgeeft. Interessant in dit<br />
verband is dat tot nu toe heeft ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel belangrijk Vlaams nieuwsmedium<br />
zich achter deze ‘opstand’ geschaard; sommige media (bijvoorbeeld De<br />
Standaard <strong>en</strong> de VRT) hebb<strong>en</strong> zich juist op<strong>en</strong>lijk tég<strong>en</strong> verklaard.<br />
Hier is dus e<strong>en</strong> vrij duidelijke scheiding tuss<strong>en</strong> de gevestigde media in<br />
<strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>. De vraag doet zich nu voor of deze scheiding<br />
ook weerspiegeld wordt in het internetdebat <strong>over</strong> dit onderwerp. Interessant<br />
g<strong>en</strong>oeg hebb<strong>en</strong> zowel de <strong>Nederland</strong>se Taalunie in het elektronisch tijdschrift
E<strong>en</strong> casusstudie: het spellingdebat 11<br />
Taalschrift 15 als het G<strong>en</strong>ootschap Onze Taal 16 in de eerste maand<strong>en</strong> <strong>van</strong> 2006<br />
e<strong>en</strong> internetforum <strong>over</strong> dit onderwerp op touw gezet. Allebei de discussies<br />
lek<strong>en</strong> pas goed op gang te kom<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> aankondiging in de door Onze Taal<br />
in sam<strong>en</strong>werking met Van Dale uitgegev<strong>en</strong> nieuwsbrief Taalpost. 17 We gaan<br />
hier voor allebei de websites uit <strong>van</strong> de stand <strong>van</strong> zak<strong>en</strong> op 12 maart 2006.<br />
De discussie in Taalschrift werd geop<strong>en</strong>d op 26 januari 2006, met e<strong>en</strong> provocer<strong>en</strong>d<br />
gesteld artikeltje <strong>van</strong> de VRT-<strong>taal</strong>adviseur Ruud H<strong>en</strong>drickx onder<br />
de kop “Wie de nieuwe spelling niet wil, d<strong>en</strong>kt vooral aan zichzelf”. Op 12<br />
maart 2006 war<strong>en</strong> er 206 reacties versch<strong>en</strong><strong>en</strong> op het forum. 18 Naar schatting<br />
is ongeveer 25% <strong>van</strong> de bezoekers het met H<strong>en</strong>drickx e<strong>en</strong>s, <strong>en</strong> 75% is het<br />
one<strong>en</strong>s.<br />
E<strong>en</strong> interessante vraag is daarbij wat hierbij de verdeling is tuss<strong>en</strong> Vlaming<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>ers. De herkomst <strong>van</strong> deelnemers wordt in het forum<br />
niet gegev<strong>en</strong>, maar kan deels met Google word<strong>en</strong> herhaald: we voer<strong>en</strong> via<br />
e<strong>en</strong> script de naam in <strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> hoe vaak hij op e<strong>en</strong> pagina voorkomt met<br />
e<strong>en</strong> ext<strong>en</strong>sie ‘nl’ <strong>en</strong> hoe vaak op e<strong>en</strong> pagina met e<strong>en</strong> ext<strong>en</strong>sie ‘be’: op basis<br />
hier<strong>van</strong> krijg<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> kansperc<strong>en</strong>tage voor de nationaliteit <strong>van</strong> de desbetreff<strong>en</strong>de<br />
contribuant. 19<br />
Op deze manier heb ik kunn<strong>en</strong> vaststell<strong>en</strong> dat ongeveer e<strong>en</strong> derde <strong>van</strong> de<br />
deelnemers Vlaams, <strong>en</strong> ongeveer zestig proc<strong>en</strong>t <strong>Nederland</strong>s is. De <strong>over</strong>ige<br />
ti<strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t komt <strong>van</strong> buit<strong>en</strong> het <strong>taal</strong>gebied of heeft e<strong>en</strong> volkom<strong>en</strong> onachterhaalbare<br />
id<strong>en</strong>titeit. Onder zowel voor- als teg<strong>en</strong>standers vind<strong>en</strong> we Vlaming<strong>en</strong><br />
én <strong>Nederland</strong>ers, maar naar mijn indruk (die op dit mom<strong>en</strong>t moeilijk te<br />
quantificer<strong>en</strong> is) krijgt H<strong>en</strong>drickx net iets meer steun <strong>van</strong> Vlaming<strong>en</strong> dan <strong>van</strong><br />
<strong>Nederland</strong>ers.<br />
In (10) geef ik twee voorbeeld<strong>en</strong> <strong>van</strong> ‘dissid<strong>en</strong>te stemm<strong>en</strong>’, dat wil zegg<strong>en</strong>,<br />
<strong>van</strong> bijdrag<strong>en</strong> die ingaan teg<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>ing die we op basis <strong>van</strong> e<strong>en</strong> al te<br />
simplistisch idee <strong>over</strong> de relatie tuss<strong>en</strong> land <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing zoud<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong>:<br />
(10) a. “als vertaler, redacteur <strong>en</strong> (amateur)etymoloog betuig ik mijn warme<br />
instemming met de bijdrage waarmee Ruud H<strong>en</strong>drickx dit debat<br />
heeft geop<strong>en</strong>d. Argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> geef ik niet, want alle argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
zijn al honderdmaal <strong>over</strong> tafel gegaan, <strong>en</strong> de hele zaak is te<br />
15 http://www.<strong>taal</strong>unieversum.org/<br />
16 http://www.onze<strong>taal</strong>.nl/<br />
17 http://www.<strong>taal</strong>post.nl/. Voor de goede orde di<strong>en</strong>t vermeldt dat de auteur <strong>van</strong><br />
dit artikel als redacteur verbond<strong>en</strong> is aan de website <strong>van</strong> Onze Taal <strong>en</strong> aan Taalpost; ik me<strong>en</strong><br />
dat dit de hier gepres<strong>en</strong>teerde resultat<strong>en</strong> niet beïnvloed heeft.<br />
18 De discussie op Taalschrift wordt, anders dan die bij Onze Taal, gemodereerd. Er zijn<br />
dus mogelijk meer bericht<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> die om <strong>en</strong>igerlei red<strong>en</strong> niet door de moderator<br />
geplaatst zijn.<br />
19 Ann Maryniss<strong>en</strong> bracht mij tijd<strong>en</strong>s de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>bije<strong>en</strong>komst waar<strong>van</strong> deze bundel verslag<br />
doet onder de aandacht dat haar databases op http://www.famili<strong>en</strong>aam.be/ <strong>en</strong><br />
http://www.famili<strong>en</strong>aam.nl/ aan de hand <strong>van</strong> de achternaam <strong>van</strong> e<strong>en</strong> auteur ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
redelijk succesvol iemands vermoedelijke herkomst kan word<strong>en</strong> gelokaliseerd. Zie haar bijdrage<br />
aan deze bundel.
12 E<strong>en</strong> casusstudie: het spellingdebat<br />
onbelangrijk om verder nog kostbare tijd aan te verspill<strong>en</strong>.” (J.<br />
Engelsman, <strong>Nederland</strong>)<br />
b. “E<strong>en</strong> <strong>van</strong> de grootste problem<strong>en</strong> rond de nieuwe spelling(<strong>en</strong>) is<br />
m.i. het ondemocratisch karakter <strong>van</strong> de besluitvorming. Het gaat<br />
niet op dat e<strong>en</strong> bepaalde commissie in haar ivor<strong>en</strong> tor<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tjes<br />
de spelling <strong>van</strong> meer dan 20 miljo<strong>en</strong> gebruikers gaat bepal<strong>en</strong>, zonder<br />
grootschalig <strong>over</strong>leg met diezelfde gebruikers.” (C. Vandekerckhove,<br />
<strong>België</strong>)<br />
De discussie op de website <strong>van</strong> Onze Taal werd geop<strong>en</strong>d op 1 maart 2006,<br />
<strong>en</strong> werd ingeleid met <strong>en</strong>kele citat<strong>en</strong> vóór <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele teg<strong>en</strong> de ‘witte spelling’<br />
die uit verschill<strong>en</strong>de media war<strong>en</strong> gehaald. Op 12 maart 2006 war<strong>en</strong> op deze<br />
website 135 reacties te vind<strong>en</strong>. Naar schatting is ongeveer 50% <strong>van</strong> de bezoekers<br />
voor <strong>en</strong> 50% teg<strong>en</strong> de witte spelling (de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> zijn soms moeilijk<br />
te trekk<strong>en</strong>, bijvoorbeeld omdat de bijdrag<strong>en</strong> niet altijd ev<strong>en</strong> to-the-point zijn<br />
<strong>en</strong> zich zowel voor als teg<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> uit te sprek<strong>en</strong>). De herkomst <strong>van</strong> deelnemers<br />
was in dit geval deels makkelijker achterhaalbaar, bijvoorbeeld omdat<br />
ik toegang had tot de e-mailadress<strong>en</strong> die deelnemers invuld<strong>en</strong> (maar die niet<br />
werd<strong>en</strong> gepubliceerd). Hieruit bleek dat er ongeveer ev<strong>en</strong>veel Vlaming<strong>en</strong><br />
aan de discussie deelnam<strong>en</strong> als bij Taalschrift: ongeveer 30%.<br />
Ook hier is het weer niet moeilijk om zowel onder voor- als teg<strong>en</strong>standers<br />
Vlaming<strong>en</strong> én <strong>Nederland</strong>ers te vind<strong>en</strong>, al zijn ook in dit geval de Vlaming<strong>en</strong><br />
iets kritischer dan de <strong>Nederland</strong>ers. Ter illustratie geef ik ook hier weer twee<br />
‘dissid<strong>en</strong>te’ stemm<strong>en</strong>:<br />
(11) a. “wat geeft Onze Taal c.s. het recht om zomaar zelf e<strong>en</strong> spelling<br />
vast te legg<strong>en</strong>? Waar baseert m<strong>en</strong> zich op? Wie hebb<strong>en</strong> er inspraak?<br />
Hoe komt m<strong>en</strong> aan cons<strong>en</strong>sus? Het Gro<strong>en</strong>e Boekje is niet<br />
perfect, maar beter spellinge<strong>en</strong>heid dan -anarchie.” (T. Roose, <strong>Nederland</strong>)<br />
b. “Voor de Witte Spelling gebruike m<strong>en</strong> het bestaande Witte Boekje<br />
spelling-1995, inclusief aanvulling<strong>en</strong> met nieuwe woord<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
correcties <strong>van</strong> vorige inconsequ<strong>en</strong>ties, maar zonder al die nutteloze<br />
<strong>en</strong> zinloze wijziging<strong>en</strong> <strong>van</strong> GB05; vooral de formulering <strong>van</strong><br />
de spellingregels (altijd al hét sterke punt <strong>van</strong> het Witte Boekje<br />
geweest) moet e<strong>en</strong> consist<strong>en</strong>t, consequ<strong>en</strong>t geheel oplever<strong>en</strong>. Wit<br />
dus, sneeuwwit, de kleur <strong>van</strong> de zuiverheid voor e<strong>en</strong> spellinglexicon<br />
dat zuiver op de graat is!” (K. De Wilde, <strong>België</strong>)<br />
We kunn<strong>en</strong> <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s speculer<strong>en</strong> hoe het komt dat er meer teg<strong>en</strong>standers zijn<br />
op de website <strong>van</strong> de <strong>Nederland</strong>se Taalunie dan op die <strong>van</strong> de georganiseerde<br />
teg<strong>en</strong>stand. E<strong>en</strong> mogelijke verklaring is dat de discussie op de website<br />
<strong>van</strong> de Taalunie wordt ingeleid door e<strong>en</strong> prikkel<strong>en</strong>de tekst vóór het Gro<strong>en</strong>e<br />
Boekje, die teg<strong>en</strong>standers mogelijk meer heeft gemobiliseerd. Omgekeerd<br />
voeld<strong>en</strong> mogelijk op de website <strong>van</strong> Onze Taal meer teg<strong>en</strong>standers <strong>van</strong> de
Conclusies 13<br />
opstand zich verleid hun zegje te do<strong>en</strong>. Ook dit soort factor<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> dus<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> meegewog<strong>en</strong> in de beoordeling <strong>van</strong> het uiteindelijke resultaat.<br />
5 Conclusies<br />
De studie naar de publieke opinie <strong>over</strong> <strong>taal</strong> staat in de neerlandistiek op zijn<br />
zachtst gezegd nog in de kinderscho<strong>en</strong><strong>en</strong>. Toch is dergelijke onderzoek naar<br />
mijn m<strong>en</strong>ing om e<strong>en</strong> aantal red<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>van</strong> belang. In de eerste plaats is er<br />
e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk belang: als we <strong>taal</strong> als e<strong>en</strong> sociaal object zi<strong>en</strong>, zijn de<br />
heers<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>over</strong> dat object bijna per definitie waar — als niemand<br />
het <strong>Nederland</strong>s serieus neemt als internationale <strong>taal</strong>, ís het ook ge<strong>en</strong> serieuze<br />
internationale <strong>taal</strong>. Het is daarom <strong>van</strong> belang om die m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in kaart te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>: sam<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> zij het beeld dat e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving <strong>van</strong> e<strong>en</strong> bepaald<br />
mom<strong>en</strong>t <strong>van</strong> de eig<strong>en</strong> <strong>taal</strong> heeft. 20 De hier gepres<strong>en</strong>teerde resultat<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> dat het hiervoor zeker niet g<strong>en</strong>oeg is om alle<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis te nem<strong>en</strong> <strong>van</strong> de<br />
m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>van</strong> de gevestigde partij<strong>en</strong> omdat deze, als media, vaak partij zijn<br />
in dit soort debatt<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast kan dit type onderzoek natuurlijk ook <strong>van</strong> belang zijn voor<br />
<strong>taal</strong>beleidsmakers die <strong>en</strong>ige orde will<strong>en</strong> aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in de stortvloed aan m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
die <strong>over</strong> sommige onderwerp<strong>en</strong>, zoals de spellingverandering<strong>en</strong>, via<br />
het internet <strong>over</strong> h<strong>en</strong> wordt uitgestort.<br />
Het spreekt <strong>van</strong>zelf dat er nog zeer veel te verfijn<strong>en</strong> valt aan de hier gepres<strong>en</strong>teerde<br />
methodologie. Zo zou het internet-corpus gediffer<strong>en</strong>tieerd moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> naar periode (wanneer is het stuk geschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> wanneer is het op<br />
internet geplaatst), g<strong>en</strong>re (e<strong>en</strong> discussie in e<strong>en</strong> forum, e<strong>en</strong> persoonlijke ontboezeming,<br />
<strong>en</strong>z.), soort website (nu werd<strong>en</strong> ook de krant<strong>en</strong>artikel<strong>en</strong> die op<br />
het algeme<strong>en</strong> toegankelijke deel <strong>van</strong> het internet stond<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>), <strong>en</strong>zovoorts.<br />
Van belang is het voorts om ook andere krant<strong>en</strong> — zoals het Waalse<br />
Le Soir — in de discussie te betrekk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> te vergelijk<strong>en</strong> met bijvoorbeeld<br />
goed ontworp<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> (Oakes, 2001).<br />
Ondanks deze punt<strong>en</strong> <strong>van</strong> aandacht, kunn<strong>en</strong> we nu al concluder<strong>en</strong> dat de<br />
studie <strong>van</strong> elektronische corpora in aanleg e<strong>en</strong> nuttig extra instrum<strong>en</strong>t is om<br />
het nationale publieke debat te bestuder<strong>en</strong>. Interessant vind ik vooral dat de<br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> land<strong>en</strong> bij gewone discussies steeds minder sterk zijn dan<br />
bijvoorbeeld in de elite-krant<strong>en</strong>. Alles bij elkaar g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> de culturele<br />
verschill<strong>en</strong> waar het gaat om <strong>taal</strong>beleid in de drie hier bestudeerde land<strong>en</strong><br />
misschi<strong>en</strong> wel minder groot dan je op het eerste gezicht zou d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />
20 Zie Preston (1999) voor e<strong>en</strong> gepassioneerd betoog voor de studie <strong>van</strong> zog<strong>en</strong>oemde ‘folk<br />
linguistics’ — de opvatting<strong>en</strong> <strong>van</strong> de niet <strong>taal</strong>kundig geschoolde <strong>over</strong> <strong>taal</strong>.
14 Bibliografie<br />
Bibliografie<br />
Geeraerts, Dirk (2003). ‘Rationalisme <strong>en</strong> nationalisme in de Vlaamse <strong>taal</strong>politiek’.<br />
In: de Caluwe, Johan, Dirk Geeraerts, Sjaak Kroon, Virginie<br />
Mamadouh, Ronald Soetaert, Luc Top, & Ton Vall<strong>en</strong> (eds.), Taalvariatie <strong>en</strong><br />
<strong>taal</strong>beleid. Bijdrag<strong>en</strong> aan het <strong>taal</strong>beleid in <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>, pp. 87–104.<br />
Antwerp<strong>en</strong>: Garant.<br />
Gro<strong>en</strong>eboer, Kees (1997). ‘De toekomst <strong>van</strong> het <strong>Nederland</strong>s’. Tydskrif<br />
vir <strong>Nederland</strong>s & Afrikaans, 4, 1. URL http://academic.sun.ac.za/<br />
afrndl/tna/gro<strong>en</strong>eboer97.html.<br />
——— (1998). ‘Westerse koloniale <strong>taal</strong>politiek in Azië. Het <strong>Nederland</strong>s, Portugees,<br />
Spaans, Engels <strong>en</strong> Frans in vergelijk<strong>en</strong>d perspectief’. Mededeling<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> de Afdeling Letterkunde, Nieuwe Reeks., 61, 2.<br />
<strong>van</strong> Hemel, Winfried H<strong>en</strong>ricus (1998). Beschikk<strong>en</strong> <strong>over</strong> e<strong>en</strong> aandeel in e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap:<br />
e<strong>en</strong> rechtsvergelijk<strong>en</strong>de studie. Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer. URL http:<br />
//www.ub.rug.nl/eldoc/dis/jur/w.h.<strong>van</strong>.hemel/.<br />
Leerss<strong>en</strong>, J. & A. Heumakers (2002). ‘Streek<strong>taal</strong> <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ning: e<strong>en</strong> paradox<br />
<strong>en</strong> zes misverstand<strong>en</strong>’. In: Mathijs<strong>en</strong>, M. (ed.), Hartstocht in contrapunt.<br />
Amsterdam: Bezige Bij.<br />
Oakes, Leigh (2001). Language and National Id<strong>en</strong>tity. Comparing France and<br />
Swed<strong>en</strong>. Amsterdam/Philadelphia: John B<strong>en</strong>jamins.<br />
<strong>van</strong> Oost<strong>en</strong>dorp, <strong>Marc</strong> (2005). ‘I am feeling lucky in de <strong>taal</strong>wet<strong>en</strong>schap’. In:<br />
Engelsman, Jaap, Ewoud Sanders, & Rob Tempelaars (eds.), Taal als lev<strong>en</strong>swerk.<br />
Aspect<strong>en</strong> <strong>van</strong> de <strong>Nederland</strong>se <strong>taal</strong>kunde, pp. 101–106. D<strong>en</strong> Haag: Sdu.<br />
<strong>van</strong> Oost<strong>en</strong>dorp, <strong>Marc</strong> & Ton <strong>van</strong> der Woud<strong>en</strong> (1998). ‘Corpus Internet’.<br />
<strong>Nederland</strong>se Taalkunde, 3, 4: 347–361. URL http://www.ned.univie.<br />
ac.at/ned-tk/digi<strong>taal</strong>.htm.<br />
Preston, D<strong>en</strong>nis (1999). ‘A plea for the study of folk linguistics’. In: Griff<strong>en</strong>,<br />
P., J. K. Peyton, W. Wolfram, & R. Fasold (eds.), Language in action: New<br />
studies of language in society, pp. 113–139. Creeskill, NY: Hampton Press.<br />
<strong>van</strong> der Sijs, Nicoline (2001). Chronologisch woord<strong>en</strong>boek; de ouderdom <strong>en</strong> herkomst<br />
<strong>van</strong> onze woord<strong>en</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>. Amsterdam: L.J. Ve<strong>en</strong>.<br />
Wright, Sue (2001). Community and Communication: The Role of Language in<br />
Nation State Building and European Integration. Clevedon: Multilingual Matters.