Enkele Beschouwingen over de Stormvloed van 1 Februari 1953

178 J. LARUELLÈ
physische oorzaken. Voor de technische gegevens en de opheldering van talrijke
theoretische vraagstukken verwijzen we naar de belangrijke reeks bijdragen die,
naar aanleiding van de studiedag op 30 Juni 1953 te Antwerpen, in het orgaan
van de Vlaamse lngenieursvereniging 1 opgenomen werden.
Het weze ons vooreerst gegund onze dank te betuigen aan het hoofdpersoneel
van twee hydrologische diensten in ons land, nl. de « Dienst van de Zee-Schelde »
(Loodswezen, Antwerpen) en de «Dienst van de Kust» (Oostende). Aan hen
hebben wij vele kostbare gegevens te danken.
A. - De Overstromingen in het Bekken van de Zee-Schelde
1) De waargenomen Stormpeilm
Gaan we de stormpeilen na zoals ze tijdens de nacht van 1 Februari aan de
Zeeuwse vVester-Schelde opgenomen werden. Deze cijfers laten ook een vergelijking
toe met de peilhoogten tijdens vroegere stormvloeden geregistreerd 2 • Het feit dat
tijdens die nacht in sommige gevallen schade aan de meetinstrumenten berokkend
werd of dat de aflezing der resultaten op de peilschalen soms in zeer moeilijke
omstandigheden plaatsvond strekt er toe, aan deze cijfers soms een ietwat twijfelachtige
waarde toe te kennen. De stormpeilen werden gemeten op basis van het
Nederlands hydrographisch nulpunt (Amsterdam.s peil), N.A.P. 3 en worden hier
omgerekend tot het Oostends Peil (L.L.W.S.) :
Maximale afwijking van het
peil van 1953 ten opzichte
Plaatsen 1894 J9UG 1916 1953 van de !:iterkste vroegere
stormvloeden
Cadzand 6,49 6,27 5,72 7,08 0,59 m
Breskeus 6,14 6,48 5,94 7,13 0,65 m
Vlissingen 6,00 6,25 5,86 6,88 0,63 111
Terneuzen 6,27 6,60 6,28 7,29 0,69 111
Hansweert 6,42 6,93 6,43 7,40 0,47 n1
Walsoorden 6,31 6,93 6,38 7,58 0,65 n1
Bath 6,72 7,16 6,73 7,93 0,77 m
Uit deze tabel blijkt dadelijk dat het waterpeil tijdens de stormvloed van 1953
aanzienlijk hoger stond dan tijdens de zwaarste stormvloeden in de loop der laatste
zestig jaar waargenomen, al mag de algemene bodemdaling van de Lage Landen
bij de Zee tijdens de verlopen eeuw zeker niet buiten beschouwing gelaten worden.
1 Technisch Wctensdwppelii'\ Tijdschrift, Jg. 22 (1953), nr 12 en Jg. 23 (1954) , nrs 1 en 2.
2 Deze gegevens zijn ontleend aan een mededeling van Ir P. J. WEMELSFF.LDER, hoofdingenieur
bij de Nederlandse Rijkswaterstaat, in het tijdschrift De Ingenieur ('s Gravenhage, 13 Februari
1953), Jaargang 65, nr 7, pp. A 74-75 verschenen : « De bij de stormvloed van 1 Februari
1953 bereikte waterhoogten »,
3 Als dusdanig werden ze opgenomen in een recentie Yan Ir P. J. WEMELSPELDER in het
Technisch Wetensclzappelijl( Tijdschrift (Antwerpen, Jan. 1954), Jaargang 23, nr 1, pp. 9-16 :
c Waterstanden». Dit artikel is de inhoud van één der voordrachten die gehouden werden
tijdens de studiedag op 30 Juni 1953 door de V.I.V. te Antwerpen ingericht.

DE STORMVLOED VAN 1 :ffiBRUARI 1'953 179
\Ve vestigen terloops van nu af de aandacht op de cijfers (zowel deze van
1953 als die van 189·+, 1906 en 1916) die te Vlissingen waargenomen werden:
ze zijn telkens lager dan deze die op andere plaatsen in het estuarium van de
Wester-Schelde werden opgetekend.
De Nederlandse gegevens kunnen we thans laten volgen door deze die we
konden inwinnen omtrent het bekken van de Zee-Schelde in België, d.i. de loop van
Schelde en bijrivieren op Belgisch grondgebied aan getijdewerking onderhevig.
Volgende tabel vermeldt de stormpeilen en overeenstetnmende uren tijdens de
springvloeden van Zaterdag 31 Januari en Zondag 1 februari 1 . De stormpeilen
werden gemeten op basis van het Belgisch hydrographisch nulpunt (Oostends Peil),
dat zoals men weet overeenstemt met de laagste laagwaterstand bij springtij
(L.L.W.S.) :
Plaatsen
Antwerpen
Hingene
Dendermonde
Gentbrugge
Boom
Mechelen
Walem
Lier
Emblem
Waasmunster
Lokeren
31 Januari 1953
17.26 u.
18.10 u.
19.13 u.
21.15 u.
18.20 u.
18.45 u.
18.25 u.
19.20 u.
19.30 u.
18.16 u.
6,59 m
6,60 m
6,14 m
6,14 m
6,48 m
6,50 m
6,34 111
5,75 m
5,91 m
6,12 111
I Februari 1953
4.49 u.
5.00 u.
5.55 u.
8.24 u.
5.15 u.
5.00 u.
5.20 u .
5.30 u.
8.00 u.
6.30 u.
9.15 u.
7,37 1?1
7,28 m
6,82 m
6,44 m
7,25 m
6,80 rn
5,15 rn
5,75 rn
5,91 m
6,30 m
5.80 m
I Februari 19 5 3
17.36 u.
18.15 u.
21.50 u.
18.20 u.
19.20 u.
18.35 u.
20.15 u.
21.30 u.
19.30 u.
6,71 111
6,37 m
5,99 m
6,30 m
6,20 m
6,15 m
5,63 m
5,83 m
6,12 m
Hieruit blijkt dat alle hoogste waterpeilen tijdens de nacht van I Februari
bereikt werden. De aflezing aan de tijposten geschiedde vaak in zeer moeilijke
omstandigheden, zodat aan hierboven vermelde cijfers soms een eerder relatieve
waarde toekomt. Het is trouwens hoegenaamd niet zeker dat de opgegeven uren
en overeenstemmende peilgetallen steeds samenvallen met de hoogwatertijd en
ermee gepaard gaande stormpeilen. Hiermee rijst het probleem van de betrekkingen
tussen verwachte en bekomen vloedpeilen, hoofdprobleem in de volgende beschouwingen.
2) Vertraging en / of Vervroeging van de meteorologisdte « Surge »
Wat betreft de verwachte vloedpeilen ( hoogwatertijd) in het bekken van de
Zee-Schelde stroomopwaarts Antwerpen, weten we dat de getijdegolven zich enigszins
vlugger op de zijtakken (Schelde stroomopwaarts Tielrode, bijrivieren) dan op
de hoofdtak (Schelde stroomafwaarts Tielrode, Rupel) van het stroomstelsel voortplanten.
Dit effekt verzwakt zeer weinig naarmate men zich van de hoofdtak verwijdert
en wordt bij stormweer logischerwijze aanzienlijk versterkt. Ziehier de
toestand tijdens de stormvloed :
De gegevens .zijn afkomstig uit een brief gericht door de Heer J. Blockmans, Beheerder­
Inspecteur Generaal bij de Zeediensten (Loodswezen) te Antwerpen aan de Heer G. Willems,
Directeur Generaal der Waterwegen en Directeur Generaal van Bruggen en 'Vegen te Brussel.

184 J. tARUELLf.
Rijkswaterstaat, aan volgende bij de stormvloed van 1953 algemeen waargenomen
verschijnselen :
1) het algemeen zeewaterpeil stond langs de V/ esteuropese kusten van de Noordzee
50 tot 70 cm hoger dan in normale omstandigheden;
2) de duur nn de storm was ongemeen lang;
3) de derde springvloed (d.i. de tweede op 1 Februari) gaf vaak de genadeslag
aan de tijdens de \'Oorgaande vloed ontstane dijkbreuken 1 •
Zo de storm ongemeen lang heeft geduurd (23 uur), toch werden t.o.v. vroegere
stormvloeden nooit extreme waarden voor windsnelheid en / of windstoot opgenomen-.
"
Neemt men deze faktoren in acht, dan zijn de kenmerkende amplitude van
het getijde, de aanzienlijke opstuwing en de :1lgemene NN'vV-SSE oriëntatie van het
complex Schelde (Bath-Tielrode) - Ru pel (en bijrivieren) nog zovele oorzaken die
ons de uitgebreidheid van de overstromingsschade in het bekken van de Zee-Schelde
doen inzien en ons beter doen begrijpen waarom de noodlot.tige gevolgen van de
stormvloed precies in België het verst in het vasteland voelbaar werden. Er weze
hierbij opgemerkt dat de algemene NNW-SSE oriëntatie van het complex Schelde­
Rupel een belangrijke faktor moet geweest zijn, daar de winden gedurende de
stormvloed overwegend uit noord-noordwestelijke richting bliezen 3 .
Daags na het noodweer waren ongeveer 15.000 ha aan meersen en poldergrond
in de provincies Oost-Vlaanderen en Antwerpen overstroomd. In de loop der eerstvolgende
weken bleef het overstroomde oppervlak vrijwel constant. Enerzijds konden
de slechts licht getroffen gronden (meestal meersen) inderdaad spoedig gedroogd
worden. Anderzijds kon het oorspronkelijk overstroomde gedeelte van poldergronden
lokaal aanzienlijk uitgebreid worden wegens opstuwing van het in kreken en
beekjes zich bevindende zoetwater (zoals in de polders van Kieldrecht) en/of door
begeven van talrijke binnendijken (zoals in de polders van Kallo). Een mogelijk
gevolg hiervan was dat de toelaatbaarheidscapaciteit van het gat in de hoofddijk
bij elke hoogwaterstand nog kon toenemen.
De bressen die de grootste moeilijkheden aan technici en ondernemers stelden
waren deze van Wintham (Hingene), Fort Frederik (Berendrecht) en Pijp Tabak
(Zwijndrecht), waarlangs bij elke vloed de polders onder water kwamen 4 • De
grote dijkdoorbraak van Pijp Tabak, die tijdens de dagen volgende op de stormvloed
een breedte van 135 m en een diepte van 21 m (onder laagwaterpeil) bereikte,
stelde het grootste aantal technische problemen. Ze was de laatste bres die gedicht
werd, namelijk pas in de nacht van 26 op 27 Juni 1953. Ze bracht na het noodweer
1 Zie: Tee/ut. Wetensch. Tijdsdir., 23, 1, op cit.
2 Zie verder K. R. POSTMA: • Storm- en stormvloedprognose > . Tedz11. Wcte11sdz. Tijd,-chr.,
23, 1, pp. 1-8.
3 Voor een- algemeen overzicht der meteorologische omstandigheden en der gevolgen van de
stormvloed in N.W.-Europa raadplege men: A. GU!LCHER. • Les lnondations marines du
31 janvier et du Ier févricr 1953 sur les bords de îa Mer clu Norcl "· - Rcvne pottr !'étude des
Calamités, t. XIII, n° 30-3 I, pp. 3-19. Genève, 1952-1953.
4 Meer technische gegevens vindt men in G. WILLEMS : Teclm. Wetemdz. Tijdschr.,
22, 12, op. cit.

186
J. LARUELLE
Alhoewel we niet beschikken over de verwachte springtijpeilen toch merken
we niveauverschillen op die, bij hoogwater, op een algemene verhoging van het
zeepeil wijzen en soms de 2 m overschreden hebben.
Het hoogste zeeniveau (7,05 m) werd in de morgen van 1 Februari na de
hoogwatertijd (een half uur tot een uur later) bereikt. Dit wijst er op dat het
stormpeil te Oostende zijn maximale afwijking t.o.v. het verwachte vloedpeil
(d.i. de « opzet » of de verhoging die het astronomisch hoogwater ten gevolge van
het stormeffekt ondergaat) na de verwachte hoogwaterpeiltijd bereikte. Zulks was
ook het geval te Dover (Nauw van Kales) en te Immingha·m (estuarium van de
Humher). Southend, op het estuarium van de Thames gelegen, vertoont daarentegen
het tegenovergestelde geval 1 • Ook vóór Vlissingen en vóór de Zeeuwse en Hollandse
kusten wordt het stormvloedpeil 3 à 4 uur vóór de normale hoogwaterstand bereikt 2 •
De ligging van Southend op het estuarium van de Thames verklaart bovengenoemde
afwijking t.o.v. Immingham en Dover. Southend ondergaat immers een
vervroegde maximale stormvloedstand omdat de normaal versnelde voortplanting
van de getijdegolven bij stormweer bijzonder in de hand gewerkt wordt door de
trechterwerking voor het stormeffekt. (Het windeffekt kan hier moeilijk in zijn
relatief belang geschat worden omwille van de oost-west vloedrichting van de
Thames tegenover de heersende windrichting.)
Het blijkt dus dat Oostende in hetzelfde geval verkeert als Immingham en
Dover (vertraagde maximale stormvloedstand) . Uit sommige grafieken 3 kan men
zelfs duidelijk afleiden, dat de maximale stormvloedstand ongeveer gelijktijdig
te Oostende en te Dover optrad. Enerzijds vertoonde de maximale stuwing in het
zuidelijk deel van de Noordzee dus een typisch « opzwiepeffekt »; anderzijds
schijnt de gelijktijdigheid van de maximale stormvloedstand te Dover en te
Oostende in verband te staan met het afzuigend effekt van het Kanaal 4 • Dit
laatste effekt komt zeer goed tot uiting in het bedrag van de opzet : Oostende en
Dover vertonen beide een opzet van ongeveer 2 m, terwijl de Z.O.-kust van
Engeland en de Z.vV.-kust van Nederland in hun opzet vaak de 2,5 m en zelfs de
3 m overschrijden. Daaruit volgt dat de Vlaamse kusten, tijdens een stormvloed
komende van uit het N.-N.W., wat betreft stuwhoogte van gunstvoorwaarden
kunnen genieten. Dit is ook op 1 Februari 1953 het geval geweest.
Het is vooral omdat de stuwhoogten langs de Belgische kust aanzienlijk kleiner
waren dan langs de kusten van Z.O.-Engeland en Z.W.-Nederland, dat West­
Vlaanderen van ernstige overstromingsschade gespaard bleef. De . aanzienlijke
schade aan duinen en dijken werd vooral veroorzaakt door de grote amplitude
en door de korte periode der go! ven (als gevolg van de intensiteit en de snelheid
van de wind). In Z.O.-Engeland kwam daarbij soms een enorme stuwhoogte,
1 Deze Engelse gegevens zijn ontleend aan een bijdrage van Prof. W. W. WILLIAMS (Cambridge),
die we in Franse vertaling konden inzien in Bull. lnform. C.O.E.C., V, 5, pp. 206-210, mai 1953.
2 Zie P. J. WEMELSPELDER: • Waterstanden». - Tee/zn . Wetensclz. Tijdsclzr., 23, 1, pp. 9-16,
Antwerpen, 1953.
3 Zie W. W. WILLIAMS: «La tempête des 31 janvier et 1 février 1953 • . - Brtll. ln/orm.
C.O.E.C., V, 5, pp. 206-210, mai 1953.
4 Raadpleeg P. GROEN: • Storm en Stuwing •.- Tec!m. Wetensch. Tijdschr. 1 22, 12, pp. 262-268,
Antwerpen, I 953. · ·