Onderzoek naar de landbouweffecten van aangepast

SOLABIO
Onderzoek naar de
landbouweffecten van aangepast
(akker)randenbeheer in functie van
akkervogelbescherming
Eindverslag onderzoek 2010 - 2011
Michaël Cassaert, Alfons Ver Berne, Liesbeth Vogels, Serge Wauters
Katholieke Hogeschool Kempen vzw
Departement Agro – en Biotechniek Geel
Kleinhoefstraat 4, 2440 Geel, +32 (0)14 56 23 10, fax +32 (0)14 58 48 59, michaël.cassaert@khk.be, www.khk.be

INHOUDSOPGAVE
INHOUDSOPGAVE ............................................................................................... 2
INLEIDING ......................................................................................................... 5
1 ACHTERGRONDINFORMATIE ................................................................ 7
1.1 Onkruiden ............................................................................................ 7
1.1.1 Wat zijn onkruiden? ................................................................................. 7
1.1.2 Wat zijn de nadelige effecten van onkruiden? ............................................. 7
1.1.3 Hoe verspreiden onkruiden zich? ............................................................... 7
1.2 Insecten ............................................................................................... 8
1.2.1 Insectbiotopen ........................................................................................ 8
1.2.2 De relatie tussen planten, plaaginsecten en nuttige insecten ........................ 9
1.2.3 Wilde planten als voedsel leveranciers voor nuttige insecten ......................... 9
1.2.4 Een kweekbodem voor nuttige insecten .................................................... 10
1.2.5 Parasitoïden .......................................................................................... 11
1.2.6 Predatoren ............................................................................................ 11
1.3 Impact van een akkerrand op de teelt................................................ 13
1.3.1 Positieve invloeden van een akkerrand op de teelt ..................................... 13
1.3.2 Negatieve invloeden van een akkerrand op de teelt .................................... 13
1.3.3 Financiële invloed van een akkerrand ....................................................... 14
2 MATERIAAL EN METHODE ................................................................... 15
2.1 Doelstellingen .................................................................................... 15
2.2 Situering akkerranden en veldopnames ............................................. 15
2.2.1 Akkerranden: type, aanleg en beheer ....................................................... 16
2.2.2 Ligging ................................................................................................. 17
2.2.3 Samenstelling van de ingezaaide mengsels ............................................... 18
2.2.4 Aanleg akkerrand Saffraanberg ................................................................ 20
2.3 Onkruiden: proefopzet ....................................................................... 22
2.3.1 Opnamemomenten ................................................................................. 22
2.3.2 Locaties per perceel en werkwijze ............................................................ 23
2.3.3 Onderzoeksvraag 1: invloed van tijdstip van opname en afstand tot de rand . 25
2.3.4 Onderzoeksvraag 2: similariteit................................................................ 25
2.4 Insecten: proefopzet .......................................................................... 28
2.4.1 Opnamemomenten ................................................................................. 28
2.4.2 Locaties per perceel en werkwijze ............................................................ 29
2.4.3 Plaagsituatie 2010 .................................................................................. 33
2.4.4 Plaagsituatie 2011 .................................................................................. 34
3 RESULTATEN EN DISCUSSIE ............................................................... 35
3.1 Armenberg ......................................................................................... 35
3.1.1 Akkerrand 2010 ..................................................................................... 36
3.1.2 Akkerrand 2011 ..................................................................................... 36
3.1.3 Onkruiden 2010 ..................................................................................... 38
3.1.4 Onkruiden 2011 ..................................................................................... 39
3.1.5 Similariteit 2010 .................................................................................... 39
3.1.6 Similariteit 2011 .................................................................................... 39
3.1.7 Insecten ............................................................................................... 40
3.1.8 Discussie insecten .................................................................................. 51
2

3.2 Engelmanshoven ................................................................................ 53
3.2.1 Akkerrand 2010 ..................................................................................... 53
3.2.2 Akkerrand 2011 ..................................................................................... 54
3.2.3 Onkruiden 2010 ..................................................................................... 55
3.2.4 Onkruiden 2011 ..................................................................................... 56
3.2.5 Similariteit 2010 .................................................................................... 57
3.2.6 Similariteit 2011 .................................................................................... 58
3.2.7 Insecten ............................................................................................... 59
3.2.8 Discussie insecten .................................................................................. 67
3.3 Ovelingen ........................................................................................... 69
3.3.1 Akkerrand 2010 ..................................................................................... 69
3.3.2 Akkerrand 2011 ..................................................................................... 70
3.3.3 Onkruiden 2010 ..................................................................................... 72
3.3.4 Onkruiden 2011 ..................................................................................... 73
3.3.5 Similariteit 2010 .................................................................................... 74
3.3.6 Similariteit 2011 .................................................................................... 75
3.3.7 Insecten ............................................................................................... 76
3.3.8 Discussie insecten .................................................................................. 85
3.4 Hooibos .............................................................................................. 86
3.4.1 Akkerrand 2010 ..................................................................................... 86
3.4.2 Akkerrand 2011 ..................................................................................... 87
3.4.3 Onkruiden 2010 ..................................................................................... 88
3.4.4 Onkruiden 2011 ..................................................................................... 89
3.4.5 Similariteit 2010 .................................................................................... 89
3.4.6 Similariteit 2011 .................................................................................... 90
3.4.7 Insecten ............................................................................................... 90
3.4.8 Discussie insecten .................................................................................. 97
3.5 Saffraanberg ...................................................................................... 99
3.5.1 Akkerrand 2010 ..................................................................................... 99
3.5.2 Akkerrand 2011 ................................................................................... 100
3.5.3 Onkruiden 2010 ................................................................................... 101
3.5.4 Onkruiden 2011 ................................................................................... 102
3.5.5 Similariteit 2010 .................................................................................. 102
3.5.6 Similariteit 2011 .................................................................................. 102
3.5.7 Insecten ............................................................................................. 103
3.5.8 Discussie insecten ................................................................................ 110
3.6 Discussie resultaten onkruiden 2010 en 2011 .................................. 111
3.7 Discussie resultaten kruipende en vliegende insecten 2010 en 2011 113
3.8 Conclusies voor het beleid ............................................................... 115
4 MONITOREN VAN BEDRIJFSECONOMISCHE EFFECTEN VAN EEN
AKKERRAND ..................................................................................... 117
4.1 Inleiding .......................................................................................... 117
4.2 Doelstelling ...................................................................................... 117
4.3 Werkwijze ........................................................................................ 117
4.4 Gegevens deelnemende bedrijven .................................................... 118
4.5 Resultaten algemeen ....................................................................... 118
4.5.1 Effecten akkerranden op gewassaldi ....................................................... 118
4.5.2 Uitgaven akkerrand .............................................................................. 119
4.5.3 Vergoeding akkerranden ....................................................................... 120
4.5.4 Saldo akkerranden ............................................................................... 120
4.6 Resultaten diverse teelten ............................................................... 120
4.6.1 Wintertarwe ........................................................................................ 121
3

4.6.2 Resultaten cichorei ............................................................................... 128
4.6.3 Resultaten suikerbiet ............................................................................ 131
4.6.4 Snijmaïs ............................................................................................. 134
4.6.5 Korrelmaïs .......................................................................................... 136
4.6.6 Vlas .................................................................................................... 138
4.6.7 Zomertarwe ........................................................................................ 140
4.6.8 Wintergerst ......................................................................................... 142
4.6.9 Aardappelen ........................................................................................ 144
4.6.10 Peen ................................................................................................... 146
4.7 Resultaten over de duur van een beheerovereenkomst .................... 147
4.7.1 Inleiding ............................................................................................. 147
4.7.2 Teelrotatie: suikerbieten – wintertarwe – wintergerst – suikerbieten –
wintertarwe ......................................................................................... 148
4.7.3 Teeltrotatie: suikerbieten – wintertarwe – aardappelen – suikerbieten –
wintertarwe ......................................................................................... 148
4.7.4 Teeltrotatie: suikerbieten – wintertarwe – wortelen – suikerbieten –
wintertarwe ......................................................................................... 148
4.7.5 Teeltrotatie: korrelmaïs – wintertarwe – aardappelen – wortelen –
suikerbieten ........................................................................................ 149
4.7.6 Teeltrotatie: suikerbieten – cichorei – wintertarwe – wortelen – wintertarwe 149
4.7.7 Teeltrotatie: suikerbieten – cichorei – wintertarwe – snijmaïs – wintertarwe 149
4.8 Besluit .............................................................................................. 149
4.9 Algemene conclusies en aanbevelingen voor het beleid ................... 150
LITERATUURLIJST .......................................................................................... 154
LIJST MET FIGUREN, TABELLEN EN AFBEELDINGEN ....................................... 157
BESLUIT ........................................................................................................ 162
BIJLAGE 1: STEEKKAARTEN NUTTIGE INSECTEN ............................................ 163
BIJLAGE 2: AANLEG VAN EEN AKKERRAND ..................................................... 177
4

INLEIDING
Sinds 1 januari 2000 kunnen landbouwers op vrijwillige basis beheerovereenkomsten
sluiten. In ruil voor het naleven van bepaalde voorwaarden krijgen ze jaarlijks een
vergoeding. De maatregelen worden gefinancierd door de Vlaamse overheid en
Europa. Het grootste deel van deze overeenkomsten valt onder de noemer „agrarisch
natuurbeheer‟.
De laatste jaren worden er regelmatig studies gepubliceerd betreffende de impact van
deze beheerovereenkomsten naar biodiversiteit. De studie van het INBO ikv mid term
evaluatie effecten van agro milieumaatregelen op de biodiversiteit was de eerste
wetenschappelijke studie die effecten van BO‟s op biodiversiteit bekeek. Deze opdracht
zal verdergezet worden in 2012. Er is echter nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs
dat BO‟ s in Vlaanderen een positief effect hebben op agro natuur, hoewel op het
terrein dit door o.a. bedrijfsplanners en biologen van VLM wel wordt ervaren. Dit is
dan ook nog steeds een grote kritiek van de natuursector op het vergoeden van
landbouwers voor agro natuurmaatregelen. Over de impact van voorgenoemde
beheerovereenkomsten op de teelt en de algemene bedrijfsvoering (positief of
negatief) is spijtig genoeg heel wat minder gepubliceerd. Nochtans wordt er een tot op
de euro „precieze‟ vergoeding uitgekeerd aan de betreffende landbouwer. Deze
vergoeding heeft als doel de extra inspanningen en eventuele verliezen te
compenseren. Deze studie is dan ook uitgevoerd om juist deze impact op de teelt en
bedrijfsvoering na te gaan.
Het engagement dat uitgaat van de landbouwer is nochtans van cruciaal belang om de
gevolgen van agrarisch natuurbeheer in te schatten op de bedrijfsvoering en dit zowel
in positieve als in negatieve zin. Daarom is het belangrijk om na te gaan welke impact
de aanleg van een akkerrand heeft op de bedrijfsvoering van de landbouwers. Dit
kunnen we onderzoeken door enkele factoren en effecten na te gaan vanuit de rand
zoals onkruiddruk en schadelijke en nuttige dieren in de rand…, naar de teelt.
Het demonstratieproject „onderzoek naar de landbouweffecten van aangepast
(akker)randenbeheer in functie van akkervogelbescherming‟ wil dan ook een objectief
beeld geven van de landbouweffecten van stroken voor akkervogels en/of stroken
voor erosie.
Het project „onderzoek naar de landbouweffecten van aangepast (akker)randenbeheer
in functie van akkervogelbescherming‟ hoort binnen de Vlaamse SOLABIO- projecten
thuis onder de thematische hefboom BoerENnatuur. De geselecteerde proefpercelen
liggen allen in het landschapstype „grootschalig agrarisch landschap‟.
We benadrukken dat, gezien de korte looptijd van het project en de grote variatie aan
proefpercelen, de nadruk bij dit project eerder ligt op de demonstratiewaarde. Daarom
werd er een demodag voorzien voor landbouwers en geïnteresseerden tijdens de
looptijd van dit project. Zowel de informatieve als de sensibiliserende rol van een
demodag mag niet onderschat worden, aangezien een correcte informatieoverdracht
naar landbouwers cruciaal is bij een gevoelig thema zoals agrarisch natuurbeheer.
5

Dit naslagwerk bestaat uit 4 grote delen. In het eerste deel zeggen we kort iets over
onkruiden en insecten. Daarnaast geven we weer welke impact te verwachten is van
een akkerrand op het teeltgewas. In het tweede deel geven we een overzicht van de
verschillende testen die uitgevoerd zijn gedurende de looptijd van het project. In een
derde deel gaan we dieper in op de resultaten. In een vierde deel bespreken we het
financiële luik en gaan we na of de uitgekeerde beheerovereenkomst voor
akkerranden alle kosten van aanleg en onderhoud voldoende dekt. In de bijlage vind
je meer informatie over de aanleg van een akkerrand en de nuttige insecten die
kunnen voorkomen in de teelt.
Met dank aan Eugène Stassens voor de telling en determinatie van de kruipende
insecten gedurende het eerste opnamejaar.
6

1 ACHTERGRONDINFORMATIE
1.1 Onkruiden
1.1.1 Wat zijn onkruiden?
Het begrip onkruid is een subjectief geladen begrip. Alle niet houtige planten zijn
kruiden. Het begrip „onkruid‟ wijst op de appreciatie die wordt gegeven aan een
bepaalde groep van planten. We geven hier aan dat we in de volgende teksten zullen
spreken over onkruiden indien we te maken hebben met planten in de teelt andere
dan de teeltgewassen. Onkruiden zijn typische pioniersgewassen die best gedijen in
situaties met veel verstoring.
Om zich na vestiging op een open plek te kunnen handhaven hebben onkruiden een
relatief open ruimte nodig in de vorm van onbedekte bodem. Door successie evolueert
een pioniersvegetatie van nature naar een competitieve vegetatie met een tussenfase
bestaande uit een groot aandeel aan grassen.
(Booij, K., & Van der Weide, R. (2005). Een andere kijk op onkruid: interacties tussen
onkruidbeheer, onkruid, plagen en natuurlijke vijanden. Wageningen: Plant Research
International.)
1.1.2 Wat zijn de nadelige effecten van onkruiden?
Om diverse redenen worden onkruiden in de teelt als ongewenst beschouwd. Volgens
Stryckers (1990) kunnen onkruiden leiden tot een sterke opbrengstvermindering.
Zowel ondergronds als bovengronds is er een sterke concurrentie voor hulpbronnen.
De factoren licht, water en nutriënten spelen een cruciale rol bij de primaire productie
zowel wat betreft de onkruidgroei als de gewasgroei. De schade die hierdoor ontstaat,
is sterk afhankelijk van het concurrentievermogen van het gewas. Granen zijn een
voorbeeld van een sterk concurrentiekrachtig gewas waar onkruiden slechts beperkt
directe concurrentieschade opleveren.
(D‟Haene K., Laurijssens G., Van Gils B., De Blust G. & Turkelboom F. (2010).
Agrobiodiversiteit. Een steunpilaar voor de 3de generatie agromilieumaatregelen?;
Rapport van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) i.s.m. het Instituut
voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO). I.o.v. het Departement Landbouw en
Visserij, afdeling Monitoring en Studie. INBO.R.2010.38; Strijckers J., 1990, handboek
onkruidkunde, PUDOC, Wageningen)
1.1.3 Hoe verspreiden onkruiden zich?
Onkruiden kunnen zich van buiten de teeltpercelen op verschillende manieren
introduceren in de teelt. De dispersiecapaciteit van de onkruiden speelt hierbij een
zeer grote rol. Lichte zaden kunnen via de wind verspreid worden maar zaden kunnen
7

zich eveneens via water, dieren en de mens verspreiden. Ook is het mogelijk dat
zaden actief door de onkruidplanten weggeschoten worden. De niet beteelde
akkerranden kunnen in die zin mogelijk als een bron van onkruidzaden aanzien
worden. De overblijvende (competitieve) soorten zijn voor hun verspreiding soms van
hun zaadproductie afhankelijk maar meestal is vooral de vegetatieve reproductie van
belang. De onmiddellijke akkerrand tegen de teelt aan kan bij deze groep van planten
zorgen voor onkruiden in de teelt door vegetatieve verbreiding.
We benadrukken dat zaden van éénjarige soorten soms meerdere jaren in de bodem
kunnen overleven door de vorming van een zaadbank. Een landbouwer heeft dan ook
vooral te maken met onkruiden die kiemen uit de zaadbanken en vegetatieve
verbreiding van de aanwezige planten.
Onder reguliere herbicidenbehandeling is er slechts een kleine groep hardnekkige
onkruiden die steeds terugkomen en voor problemen kunnen zorgen. Melganzevoet
(Chenopodium album) is een voor de hand liggend voorbeeld van voorgenoemde
bewering.
(Scheepens P., Groeneveld R. & Riemens M. (2004). Plant Research International
(PRI), Wageningen; D‟Haene K., Laurijssens G., Van Gils B., De Blust G. & Turkelboom
F. (2010). Agrobiodiversiteit. Een steunpilaar voor de 3de generatie
agromilieumaatregelen? Rapport van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
(INBO) i.s.m. het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO). I.o.v. het
Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie. INBO.R.2010.38;
Punten en Lijnen in het landschap. Hermy, M. & De Blust, G. 1997. Stichting
Leefmilieu, Schuyt & Co, 263pp.)
1.2 Insecten
1.2.1 Insectbiotopen
Planten, insecten en dieren mogen we niet elk als iets afzonderlijk bekijken. Ze maken
allen deel uit van een ingewikkelde onderlinge wisselwerking. In één woord
samengevat als 'ecosysteem'. Elke verandering die er plaatsvindt, heeft een invloed op
het ecosysteem. Bijvoorbeeld, als bladluizen van uit een akkerrand in het aangrenzend
gewas terechtkomen, dan zullen ze vroeg of laat gevolgd worden door een grote
diversiteit aan soorten, die voordien in de akkerrand met deze bladluizen verbonden
waren. Dit zijn onder andere de natuurlijke vijanden van de bladluis (Aphidoidea) zoals
de lieveheersbeestjes (Coleoptera), de gaasvliegen (Chrysopidae), zweefvliegen
(Syrphidae) en sluipwespen (Ichneumonidae). Deze migraties gebeuren vanuit de
rand naar de teelt, maar ook omgekeerd.
Omdat vele randen, overhoekjes, en kleine landschapselementen zoals houtkanten,
heggen en hagen door ruilverkavelingen en schaalvergrotingen verdwenen zijn, is de
diversiteit aan fauna en flora in het agrarisch gebied sterk afgenomen. Het ecosysteem
is ontwricht en hierdoor moeten we steeds met meer en krachtigere chemische
middelen ingrijpen.
8

Zoals de zaken er vandaag op Europees niveau voorstaan wat betreft het gebruik van
pesticiden, is het aangewezen om de diversiteit in het agrarisch gebied opnieuw te
herwaarderen. Het aanbod gewasbeschermingsmiddelen dat in de toekomst de
landbouwer ter beschikking staat zal blijvend inkrimpen. Daarenboven zullen de
normen naar het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen steeds verstrengen door
residuproblematiek en milieuproblematiek.
1.2.2 De relatie tussen planten, plaaginsecten en nuttige insecten
Planten kunnen zich op verschillende manieren beschermen tegen plaaginsecten. Eén
van de meest opmerkelijke mogelijkheden is de aanmaak van chemische
afweerstoffen. De aanwezigheid van een afweerstof voorkomt de vraat door
plantetende insecten en dieren. Een aantal insecten en dieren hebben zich in de loop
der tijd aan het gif kunnen aanpassen omdat ze een tegengif kunnen produceren. Net
zoals insecten resistentie kunnen opbouwen tegen chemische bestrijdingsmiddelen.
De gifstoffen vormen dus een effectieve bescherming tegen onaangepaste
insectensoorten, maar kunnen een omgekeerd effect hebben op de aangepaste
soorten. Een mooi voorbeeld hiervan is de familie van de kruisbloemigen. Omwille van
hun typische afweerstoffen, vinden we op deze groep van planten zeer typerende
insecten terug zoals de melige koolluis (Brevicoryne brassicae) en de koolvlieg (Delia
radicum syn. Delia brassicae en Delia floralis). De meeste andere plaaginsecten komen
niet voor op deze planten.
De wetenschap vermoedt dat een aanpassing aan een hoog gehalte van de ene stof
gepaard gaat met een verminderde tolerantie tegen een andere gifstof. Dit zou de
sterke specialisatie (afhankelijkheid) van een aantal insecten kunnen verklaren op
bepaalde planten.
Omwille van deze eigenschappen kunnen sommige planten bijzonder interessant zijn
om ze te gaan gebruiken als kweekruimte. Deze specifieke bladluizen en bladvlooien
(Psyllidae) zijn niet schadelijk voor onze gewassen maar trekken vele nuttige insecten
aan die zich hierop kunnen ontwikkelen en vermeerderen.
Deze techniek zouden we ook in openlucht kunnen toepassen, omdat vele inheemse
planten zoals els (Alnus), wilg (Salix) en es (Fraxinus excelsior) een zeer specifieke
insecten fauna hebben. Als we deze kruiden, struiken en bomen in de nabijheid van
onze cultuurgewassen zetten, dan zouden we beschikken over een eenvoudige wijze
van biologische bestrijding, ware het niet dat de natuur veel complexer is dan dit.
1.2.3 Wilde planten als voedsel leveranciers voor nuttige insecten
Nuttige insecten zijn insecten die schadelijke insecten als prooi of als gastheer hebben.
Het zijn meestal de larven van de nuttige insecten die het grootste aantal schadelijke
insecten verdelgen. Het leven van de volwassen insecten is voornamelijk gericht op de
voortplanting.
De meeste volwassen nuttige insecten, maar ook sommige larven, zijn naast de
dierlijke voeding ook afhankelijk van plantaardige voeding, zoals nectar en pollen. Als
we nuttige insecten willen aantrekken, dan zullen we er voor moeten zorgen dat al
9

deze voedselbronnen aanwezig zijn. Ontbreekt er één van deze dan kunnen de nuttige
insecten zich niet optimaal ontwikkelen en zullen ze migreren naar andere plaatsen.
Omdat nuttige insecten voorkomen van vroeg in de lente tot het einde van de herfst
(sommige blijven zelfs gedurende de winter actief), moeten we dus gedurende het
hele jaar in hun behoeften trachten te voorzien.
De aanwezigheid van nuttige insecten is grotendeels afhankelijk van de
beschikbaarheid aan wilde planten in de onmiddellijke omgeving van het perceel. Deze
kruiden zijn immers een belangrijke bron van voedsel. Pollen en nectar zijn vaak de
enige voedingsbron van volwassen insecten zoals de zweefvliegen, de sluipwespen en
de gaasvliegen. Bovendien dienen deze kruiden als gastplanten voor bladluizen en
andere insecten, die onontbeerlijk zijn voor lieveheerbeestjes en andere nuttige
insecten. Kruiden dienen eveneens als biotoop voor verschillende soorten spinnen
(Araneae). De kruiden zijn tevens een toevluchtsoord voor insecten tijdens de minder
gunstige perioden van het jaar.
Ondoordacht gebruik van herbiciden, fungiciden en insecticiden elimineert niet enkel
de kruiden die concurreren met onze gewassen, maar ook de nuttige insecten omdat
we ze van 'hun' kruiden beroven of rechtstreeks afdoden. Net zoals deze insecten
samen met hun kruiden verdwijnen, kunnen we deze insecten opnieuw aantrekken
door hun kruiden (op de akkerranden) opnieuw toe te laten. Om een ongecontroleerde
toename van het aantal onkruiden en plaaginsecten te voorkomen, zullen we de
kruidenberm met de nodige kennis van zaken moeten beheren.
1.2.4 Een kweekbodem voor nuttige insecten
Sommige insekten kunnen een predatie- effect uitoefenen op voor de teelt schadelijke
insecten. We spreken hier van een biologische gewasbescherming. Een grondige
kennis van de levenscyclus van de plaag en mogelijke waardplanten zijn onontbeerlijk.
Bij de aanleg van een kruidenberm gaan we naast de nuttige insecten ook insecten
aantrekken die een plaag kunnen vormen op deze kruiden. Wanneer deze
plaaginsecten niet schadelijk zijn voor onze teelt dan hebben we een goede
kweekbodem voor onze nuttige insecten. Indien we bepaalde kruiden toelaten die
plaaginsecten aantrekken die ook onze gewassen kunnen aantasten, dan veroorzaken
we problemen. We moeten dus ook kennis vergaren over de ziekten en de plagen van
een 'aantal' wilde planten. Welke kruiden u uiteindelijk gaat gebruiken is uiteraard
afhankelijk van uw teelt.
Het aantal insecten dat voorkomt op een kruid, hangt af van het soort kruid:
- op vlas en de gewone smeerwortel komen zéér weinig individuen voor, minder
dan 15/m²;
- op boerenwormkruid, koolzaad en de grote klaproos kunnen zéér veel
individuen voorkomen, soms zelfs meer dan 500/m².
Voor de meeste kruiden ligt het tussen de 100 en 300 individuen/m². Hiervan zijn
ongeveer 65% (tussen de 45% en 80%) plantenetende (phytofage) insecten, de
overigen zijn overwegend predators of parasitoïden van deze phytofagen.
10

1.2.5 Parasitoïden
Sluipwespen
Het merendeel van de parasitoïden zijn sluipwespen. Sluipwespen komen veel voor op
Papilionaceae, meestal van de onderfamilie van de Asteraceae (composieten). Vele
Brassicaceae (kruisbloemigen) lokken eveneens sluipwespen.
Volwassen sluipwespen voeden zich voornamelijk met nectar en honingdauw. Ze
bezoeken verscheidene soorten bloemen. Het zijn deze volwassenen die gastheren
parasiteren, vooral bladluizen. De larvaire ontwikkeling gebeurt intern in de bladluis en
een nieuwe sluipwesp komt tevoorschijn. Onbehandelde begroeiingen rond het perceel
zoals akkerranden bieden aldus alternatieve gastheren aan. Dit betekent dat
sluipwespen aanwezig blijven en van hier uit opnieuw de akkers intrekken wanneer
nieuwe bladluisaantastingen ontstaan.
Sluipvliegen
Sluipvliegen (Tachinidae) kunnen we wel eens vinden op phacelia, gewone
hennepnetel (Galeopsis tetrahit), luzerne, korenbloem, bernagie en koolzaad. Op deze
kruiden kan men soms meer dan 40 parasitoide vliegen/m² aantreffen.
(O.A. Clevering, G.K. Hopster, A.J.C.M. Van Beek, J. Spruijt en A.J. Visser. (2005).
Natuurontwikkeling langs akkers. Evaluatie van zes jaar onderzoek naar het beheer
van akkerranden en slootkanten op proefbedrijven. Wageningen UR.; Hopster, G.K.,
Visser, A.J., Beek A.J.C.M. (van 2002). Agrarisch natuurbeheer op proefbedrijven.
Tussentijdse evaluatie 199872001. PPO 13.38.035; KVLT (2002). Biologische
bestrijders rondom onze percelen. www.kvlt.be; www.koppert.nl; PCFRUIT Functionele
biodiversiteit en ecologische maatregelen voor een duurzame landbouw.; Anoniem.
Loopkevers: nuttige predatoren, indicatoren voor de biodiversiteit in een omgeving.
Belgische Fruitrevue april 2005.)
1.2.6 Predatoren
Meer informatie over de nuttige insecten is terug te vinden in bijlage 1 (steekkaarten
nuttige insecten) en in het document “Achtergrondinformatie nuttige insecten”.
Lieveheersbeestje
Lieveheersbeestjes komen voor op planten waar veel bladluizen zitten omdat zowel de
kevers als hun larven zich voeden met bladluizen. Ook andere factoren hebben invloed
op hun aanwezigheid. Aanvullende voedselbronnen zijn ook belangrijk zoals pollen en
nectar.
In het verleden zijn lieveheersbeestjes bestudeerd geweest naar de interactie tussen
hen en verschillende planten. Lieveheersbeestjes blijken bepaalde voorkeuren en zelfs
afkeur te hebben voor bepaalde planten. Enkele onaantrekkelijke planten zijn klavers
(Trifolium), kleine pimpernel (Sanguisorba minor), glad walstro (Galium verum), wilde
tijm (Thymus serpyllum) en de niet inheemse maar wel veel toegepaste
groenbemester Phacelia (Phacelia tanacetifolia). Enkele zéér aantrekkelijke planten
zijn de grote brandnetel (Urtica dioica), luzerne (Medicago sativa), middelste
teunisbloem (Oenothera biennis), wilde peen (Daucus carota), witte krodde (Thlaspi
11

arvensi), korenbloem (Centaurea cyanus), gewone smeerwortel (Symphytum
officinale) en stalkaars (Verbascum densiflorum).
Loopkevers, weekschildkevers en kortschildkvers
Algemeen komen loopkevers (Carabidae) enkel op het bodemoppervlak voor. Slechts
een paar soorten (vb. Demetrias atricapillus en Dromius quadrimaculatus) kruipen het
gewas in om zich daar te voeden met bladluizen. Regelmatig zijn ze te vinden in
bernagie (blauwbekje, Borago officinalis), basterdklaver (Trifolium hybridum), witte
klaver (Trifolium repens) en luzerne. Soms komen ze in deze kruiden zelfs in grote
aantallen voor. Voor hen en de overige loopkevers zijn gewoon duizendblad (Achillea
millefolium) en kamille (Matricaria) een aantrekkelijke overwinteringsplaats
(ondergronds).
Weekschildkevers (Cantharidae en Malachiidae) voeden zich voornamelijk met nectar
en pollen van schermbloemigen zoals berenklauw (Heracleum sphondylium), peen en
fluitekruid (Anthriscus sylvestris).
Gaasvliegen
De aanwezigheid van dit insect is vooral afhankelijk van de kruidlagen en bloemen in
de onmiddellijke omgeving. Dit omdat de volwassenen zich voeden met nectar en
pollen. Vanuit de akkerranden kunnen ze zich zeer snel verspreiden over het perceel
als de bladluizen er zich vestigen. Het zijn vooral de vraatzuchtige larven die erg
nuttig zijn als opruimers van bladluizen, in mindere mate van bladvlooien, schildluizen,
mijten, eieren van vlinders en jonge rupsen.
Gaasvliegen zouden bepaalde voorkeuren hebben voor de planten waarop ze hun
eitjes willen afzetten. Behaarde en grote bladeren krijgen blijkbaar de voorkeur boven
wasachtige of kleine bladeren.
De Ruwbladigenfamilie (Boraginaceae) en de Papaverfamilie (Papaveraceae) blijken
uitermate aantrekkelijk te zijn. De Lipbloemenfamilie (Labiatae), de
Vlinderbloemenfamilie (Leguminosae) en de Apiaceae zijn ook aantrekkelijk maar in
mindere mate. De overige plantenfamilies zijn weinig of geheel niet aantrekkelijk voor
de eiafzet van de gaasvliegen.
De volwassen groene gaasvliegen (Chrysoperla carnea) zijn betreffende hun voeding
volledig aangewezen op pollen, nectar en honingdauw. Uit maag- en
uitwerpselenonderzoek blijkt dat het merendeel van de pollen afkomstig is van
Euphorbiaceae gevolgd door Poaceae, Salicaceae, Asteraceae en Apiaceae.
Zweefvliegen
Vrijwel alle bloemen met een platte, ondiepe en open vorm zijn aantrekkelijk voor
zweefvliegen en dit omwille van hun korte zuigsnuit. Als wij ze gedurende hun ganse
actieve periode willen aantrekken, dan zullen wij er voor moeten zorgen dat er van
vroeg in het voorjaar, al vanaf eind februari tot laat in de herfst bloemen aanwezig zijn
in de akkerranden. De volwassen zweefvliegen zijn volledig aangewezen op hun nectar
en pollen.
- maart, april: herderstasje (Capsella bursa-pastoris), akkerviooltje (Viola
arvensis), witte krodde;
12

- mei, juni: herik (Sinapis arvensis), phacelia, raapzaad (Brassica rapa), margriet
(Leucanthemum vulgare), zevenblad (Aegopodium podagraria), peen;
- juli, augustus: korenbloem, akkermelkdistel (Sonchus arvensis), boekweit
(Fagopyrum esculentum), gewone steenraket (Erysimum cheiranthoides),
bernagie, middelste teunisbloem, pastinaak (Pastinaca sativa);
- september, oktober: korenbloem, margriet, boerenwormkruid (Tanacetum
vulgare), wilde cichorei (Cichorium intybus).
Naast kruiden bezoeken ze ook vele struikachtige bloeiende gewassen.
Het zijn de maden die polyfaag zijn, met een zeer duidelijke voorkeur voor bladluizen.
Ze voeden zich met zeer vele bladluissoorten en met alle stadia zelfs de gevleugelde.
De belangrijkheid als predator hangt af van jaar tot jaar, van het seizoen, de streek en
vooral de onmiddellijke omgeving.
Roofwantsen
Hoewel roofwantsen voornamelijk in bomen en hagen voorkomen, kunnen we ze ook
aantreffen op kruidachtige planten. Orius en Anthocoris soorten kunnen in perioden
van schaarste overschakelen op pollen.
De echte roofwantsen (Nabiidae) zijn regelmatig te vinden op koolzaad (Brassica
napus), knopherik (Raphanus raphanistrum), bernagie, bastaard klaver en luzerne.
De meeste roofwantsen zijn alleseteres, al blijken sommige een voorkeur te hebben
voor een bepaalde prooi. Zowel volwassenen als larven, beter nimfen genaamd, doen
aan predatie van insecteneieren, bladvlooien, bladluizen, mijten, galmuggen en andere
insceten.
1.3 Impact van een akkerrand op de teelt
We kunnen zowel een positieve als negatieve impact verwachten van de aangelegde
randen op de bedrijfsvoering.
1.3.1 Positieve invloeden van een akkerrand op de teelt
De positieve impact komt vanuit de hoek van de functionele agrobiodiversiteit. Nuttige
insecten in akkerranden hebben zowel een predatie- als parasitisme – effect op
schadelijke insecten in de teelt, en helpen zo mee aan de natuurlijke
plaagonderdukking in het gewas.
1.3.2 Negatieve invloeden van een akkerrand op de teelt
Voor wat betreft de negatieve impact ligt de focus bij de proefopzet voornamelijk bij
de te verwachten extra onkruidendruk maar ook bij de extra schade door onder
andere knaagdieren bij iets ruigere stroken. Een voorbeeld van schadelijke impact
door insecten zou de extra bladluizendruk kunnen zijn. Bladluizen kunnen
13

daarenboven als vector van virusziekten fungeren. Mogelijke gevolgen kunnen zijn:
vergeling bij suikerbieten, dwergvergeling bij granen of tal van virussen in de
pootaardappelenteelt.
1.3.3 Financiële invloed van een akkerrand
De kosten en de baten van de stroken worden per situatie zo nauwkeurig mogelijk
geraamd. Dit door kwantificering van twee belangrijke aspecten: de tijdsbesteding van
de landbouwer aan de stroken en de nettowinst (of –verlies) van de teelt.
We stippen aan dat zowel de inzaai als het beheer van de rand een extra inspanning
vragen. Te verwachten valt dat er zowel een positieve als negatieve impact kan zijn
van de aangelegde akkerranden op de bedrijfsvoering. Bij wijze van voorbeeld zou er
bij een grotere onkruidendruk vanuit de stroken een extra herbicidenbehandeling
voorzien moeten worden. Bij een sterke predatie zou verwacht kunnen worden dat er
minder inspanning in gewasbescherming geleverd moet worden.
Een totale optelsom van voorgenoemde totale kosten en baten zou een reëel beeld
moeten geven over de financiële impact van de akkerrand. Een vergelijking van deze
optelsom met de vergoeding gekregen via de beheerovereenkomst, zal aangeven of
een bijsturing van de subsidies nodig is.
14

2 MATERIAAL EN METHODE
2.1 Doelstellingen
Het demonstratieproject „onderzoek naar de landbouweffecten van aangepast
(akker)randenbeheer in functie van akkervogelbescherming‟ wil een objectief beeld
geven van de landbouweffecten van stroken voor akkervogels en/of stroken voor
erosie. De landbouw is heel belangrijk voor allerlei soorten vogels van de akkers. Het
aanbod van graan en allerlei kruiden zorgt ervoor dat de vogels in de winter voldoende
voedsel vinden. Maar door de schaalvergroting in de landbouw werd het landschap
eentoniger, verdwenen nestmogelijkheden en is er minder voedsel beschikbaar.
Om te overleven hebben akkervogels behoefte aan drie elementen in het landschap
met name nestgelegenheid en dekking zoals grasstroken en niet bewerkte stroken,
zomervoedssel in de vorm van insecten en zaden en wintervoedsel.
De mogelijke gevolgen van de stroken op de teelt worden in een drieluik behandeld:
1. Inschatting van de impact van de stroken ten behoeve van akkervogels
en/of erosie met betrekking tot de teelt in functie van de onkruiddruk;
2. Inschatting van de impact van de stroken ten behoeve van akkervogels
en/of erosie met betrekking tot de teelt in functie van zowel vliegende
als kruipende nuttigen;
3. Inschatting van de financiële gevolgen van deze stroken voor de
landbouwer in kwestie.
Naast voorgenoemd drieluik, uitgewerkt in dit rapport werd eveneens een
demonstratiedag georganiseerd voor geïnteresseerde landbouwers en
bedrijfsplanners.
2.2 Situering akkerranden en veldopnames
De testcases zijn allemaal opgezet in een aantal actiegebieden gelegen in
akkervogelkerngebied. De actiegebieden zijn gelegen in de grensregio Limburg/
Vlaams- Brabant in de driehoek Gelinden, Mechelen-Bovenlingen, Aalst. Een
uitzondering hierop is het perceel gelegen aan het Hooibos in Goetsenhoven.
De veldopnames van dit project zijn gestart in juni 2009 en liepen tot september
2011. Het eerste opnamejaar 2009 is omwille van de late opstart van het project
gebruikt als testjaar om de methodiek voor dataverzameling in de percelen en in de
randen uit te testen. Deze resultaten werden gebruikt om de methodiek bij te stellen
voor de opnamejaren 2010 en 2011.
15

2.2.1 Akkerranden: type, aanleg en beheer
In de akkerranden is de keuze naar inzaai vastgelegd door bijlage VI van het
ministrieel besluit van 11 juni 2008 betreffende het sluiten van beheerovereenkomsten
en het toekennen van vergoedingen ter uitvoering van Verordening nr. 1698/2005 in
zake steun voor plattelandsontwikkeling.
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen ingezaaide grasmengsels in het kader van
beheerspakketten perceelsrandenbeheer of weidevogelbeheer enerzijds en anderzijds
ingezaaide grasmengsels in het kader van beheerspakketten erosiebestrijding. Tot slot
zijn er nog grasmengsels in het kader van akkervogelbeheer.
De aanwezigheid van pollenvormende grassen kan zorgen voor een geschikte
overwinteringsplaats voor natuurlijke vijanden (o.a. loopkevers) waardoor deze in het
groeiseizoen meer aanwezig zullen zijn. De keuze voor pollenvormers met kruiden in
eerste instantie is gekozen voor akkervogels. Pollenvormpers bieden akkervogels een
goede vegetatie structuur voor nestgelegenheid en dekking. Zodenvormers worden in
eerste instantie ingezaaid om gevolgen van erosie aan te pakken Zodenvormers
kunnen de mobiliteit van potentieel interessante bodemfauna bemoeilijken. Inzaai van
pollenvormers vergemakkelijkt de vestiging van kruiden mits er niet te dicht ingezaaid
is geweest. Kruiden betekenen door hun nectar dan weer een meerwaarde voor
aantrek van vliegende „nuttigen‟. Er dient wel opgemerkt te worden dat het louter
onoordeelkundig inzaaien van kruiden niet steeds leidt tot een toename aan „nuttigen‟.
De soortsamenstelling speelt hier een dubbele rol: zowel de soort in kwestie als het
bloeitijdstip (en duur) zijn cruciaal. Het bloeitijdstip moet gelinkt zijn aan de
levenscyclus van de nuttige in kwestie. Bovendien is er een verschil tussen de
plantensoorten onderling wat betreft bereikbaarheid van de nectar.
We merken op dat er bij de inzaai van zodenvormers vaak gebruik wordt gemaakt van
Engels raaigras. Engels raaigras induceert door zijn hoge productie en snelle
stikstofafvoer geschikte groeikansen voor kruiden die houden van iets schralere
condities indien een frequent maaibeheer wordt toegepast.
In het kader van dit project worden verschillende mengsels gebruikt in het kader van
akkervogels of erosiebescherming. We merken op dat het beperkte aandeel aan
kruidachtige planten in de randen een minder interessante uitgangssituatie is voor de
aantrek van vliegende nuttige insecten.
Naast het type ingezaaid mengsel, is de aanleg en bovenal de nazorg van cruciaal
belang. Een allereerste keuze die gemaakt dient te worden is het zaaitijdstip. Zowel
najaar als voorjaar komen in aanmerking indien de grond vorstvrij is. Om een
voorsprong op ongewenste onkruiden voor het ingezaaide mengsel te realiseren kan er
geopteerd worden voor inzaai in het najaar. Meer informatie over de aanleg, is terug
te vinden in de bijlage (zie bijlage 2).
Voor het onderdrukken van ongewenste onkruiden is vroeg genoeg klepelen
aangewezen. Bovengenoemde stroken worden de eerste jaren meerdere malen per
jaar gemaaid. Door verschraling kan de maaifrequentie na verloop van tijd
teruggebracht worden tot minimaal twee keer per jaar op rijke leembodem. Belangrijk
is dat het tijdstip van maaien wordt afgestemd op de broedperiode van akkervogels
indien we te maken hebben met een gemengde grasstrook.
16

Ideaal zou zijn dat het maaisel enige tijd blijft liggen zodat de insectenfauna kan
wegkruipen. Iets ruigere stukken zijn eveneens interessant als overwinteringplaats
voor ongewervelden. Van stroken met een breedte breder dan de werkbreedte van de
gebruikte machine zouden bijvoorbeeld de zone naast de teelt frequent gemaaid
kunnen worden en de strook naast de perceelsscheiding (die dan ook buiten de
werkbreedte valt) één keer per jaar.
2.2.2 Ligging
Saffraanberg Armenberg
Engelmanshoven
Figuur 1: Ligging vier proefpercelen, omgeving Engelmanshoven -
Gelinden
Ovelingen
17

Figuur 2: Liggen proefperceel Hooibos
2.2.3 Samenstelling van de ingezaaide mengsels
Locatie Type Tijdstip aanleg Soorten
Ovelingen Erosiebestrijding/
grasbufferstrook
Hooibos
2009 Mengsel 1:
30 % kropaar, 25
% rood zwenkgras,
25 %
veldbeemdgras,
10 % Engels
raaigras,
10 % Italiaans
raaigras
Mengsel 2:
20 % Italiaans
raaigras, 20 %
veldbeemdgras, 20
% kropaar, 20 %
rood zwenkgras, 10
%
beemdlangbloem,
10 % rode klaver
18

Armenberg Gemengde
grasstrook voor
akkervogels
Engelmanshoven Gemengde
grasstrook voor
akkervogels
Hooibos Gemengde
grasstrook voor
akkervogels
2008 40 % Italiaans
raaigras,
10 % rood
zwenkgras,
15 % kropaar, 10
% veldbeemdgras,
15 % timoteegras,
5 % rode klaver, 5
% esparcette
2008 40 % Italiaans
raaigras,
10 % rood
zwenkgras,
15 % kropaar, 10
% veldbeemdgras,
15 % timoteegras,
5 % rode klaver, 5
% esparcette
2009 45 % Italiaans
raaigras,
15 % rood
zwenkgras,
10 % kropaar,
5 % rietzwenkgras,
5 %
veldbeemdgras,
10 % luzerne,
5 % gewone
rolklaver,
5 % rode klaver
Saffraanberg 2010/2011 Cfr. tekst
Tabel 1: Ingezaaide mengsels akkerranden SOLABIO
19

Figuur 3: Mengsel ingezaaid op de akkerrand in Ovelingen
Op vraag van de K.H.Kempen wordt een nieuwe akkerrand aangelegd, grenzend aan
het perceel op Saffraanberg. De andere percelen uit de proef bestaan voornamelijk uit
éénzaadlobbigen. In het kader van dit project worden ook verschillende veldopnames
gedaan naar vliegende nuttigen. Gezien de afwezigheid van nectarplanten voor deze
organismen in de strook was de geringe aanwezigheid van vliegende nuttigen in de
grasstroken te voorspellen. De nieuwe strook van Saffraanberg is ingezaaid met een
mengsel met een grotere aantrekkelijkheid voor vliegende nuttigen dan de mengsel
van de andere percelen. In het volgende puntje (2.2.4) wordt de aanleg van de rand
toegelicht.
2.2.4 Aanleg akkerrand Saffraanberg
Onderzoek in Nederland wijst uit dat gewone raaigrasstroken met een maaibeurt half
juni weinig natuurwinst opleveren. Dit is ook niet het geval als klaver (Trifolium) als
bloemsoort wordt bijgemengd. De oorzaak is dat de vegetatie te dicht is: akkervogels
als veldleeuwerik (Alauda arvensis) en patrijs (Perdix perdix) kunnen er simpelweg
niet in. Ook het uitmaaien van nesten tijdens broedseizoen half juni speelt een rol.
Vanuit de vaststelling dat ruige randen wel degelijk veel insecten kunnen herbergen
maar dat de vogels er niet bij kunnen, werd geëxperimenteerd met gefaseerd
maaibeheer. Gedurende een paar weken na de maaibeurt kunnen de vogels immers
wel bij het voedsel komen. Belangrijk is dus niet alles ineens te maaien.
Door in dezelfde brede akkerrand zowel een strook kort te houden als een strook lang
te laten worden beide functies gecombineerd: veilig leefgebied voor allerlei insecten en
kleine zoogdieren en een zone waar de vogels bij hun voedsel kunnen.
De korte strook wordt zo kort gehouden dat vogels er niet gaan in broeden. Op die
manier wordt het uitmaaien van nesten vermeden. Vrij hoog maaien (15 cm) met een
weidebloter geeft nog een extra veiligheid tegen uitmaaien.
20

Een verdere voorwaarde om tot effectiviteit te komen is het dun inzaaien van vooral
laag blijvende grassen, met een minderheid aan forse grassoorten. Ook streekeigen
(berm)kruiden kunnen mee ingezaaid worden als nectarbron voor insecten. Het zaad
dient als wintervoedsel voor vogels. Tegelijkertijd maakt dit de randen mooier. Omdat
de geschikte kruiden zelden op eigen kracht in zo ‟n rand komen is inzaaien
aangewezen.
Gezien bovenstaande argumentatie werd op het bedrijf van Saffraanberg een duorand
aangelegd. Deze bestaat dus uit twee parallelle stroken waarvan er één tweemaal per
jaar wordt gemaaid (met begin juni en eind juli als richtdata). Indien deze strook in
het broedseizoen onaantrekkelijk moet zijn, is het aangewezen deze eventueel meer
dan twee keer te maaien. De ruigere strook wordt slechts éénmaal per jaar gemaaid.
Zo bekomen we een korte rand en een langere ruige rand. De korte strook is tussen 3
m breed en de ruige strook 9 m. Indien mogelijk wordt het maaisel van de beide
stroken afgevoerd.
De toegevoegde bloeiers in het mengsel hebben als voornaamste doel het stimuleren
van insecten als zomervoedsel voor akkervogels, maar ze kunnen eventueel ook een
bijdrage leveren aan de natuurlijke bestrijding van bladluizen en andere plagen in
aangrenzende akkerbouwpercelen.
Veel natuurlijke vijanden eten in het larvale stadium prooi, maar hebben als volwassen
insect ander voedsel nodig zoals nectar of stuifmeel. Enkele voorbeelden van deze
„nuttigen‟ zijn onder andere sluipwespen, zweefvliegen, gaasvliegen,
lieveheersbeestjes en roofwantsen. Lieveheersbeestjes en roofwantsen eten als
volwassen insect ook prooi maar profiteren van het extra voedsel in de rand onder de
vorm van stuifmeel. Vooral als van nature weinig geschikte bloemen voorhanden zijn
kan het aanbieden van de juiste bloemen in stroken langs de akkers een toename van
de ontwikkeling van natuurlijke vijanden teweeg brengen.
Een bloemsoort is geschikt als het beoogde insect erdoor wordt aangetrokken, de
nectar en pollen bereikbaar zijn en het de juiste voedingsstoffen voor het insect bevat.
Zo zijn veel bloemen vanwege een te diepe positie van de nectar en de bloemkroon
ongeschikt voor sluipwespen. Ook is een bloeiboog, d.w.z. een spreiding in tijdstip van
bloei, een belangrijk gegeven.
In de keuze van bloemmengsels is gecontroleerd of er geen soorten bij zitten die
plagen kunnen stimuleren (als waardplant) en onkruidproblemen kunnen veroorzaken.
Zo geeft knoopkruid bijvoorbeeld problemen met schadelijke vlinders (rupsen).
Kruisbloemigen zijn eveneens niet opgenomen vanwege hun rol als waardplant voor
plagen. Dille (Anethum graveolens) en kamille (Matricaria) zijn als onkruiden te
mijden. Uiteindelijk kiezen we voor de volgende samenstelling:
- Italiaans raaigras (Lolium multiflorum) 20%
- Rietzwenkgras (Festuca arundinacea) 25%
- Rood zwenkgras (Festuca rubra) 15%
- Beemdlangbloem (Festuca pratensis) 10%
- Kropaar (Dactylis glomerata) 15%
21

- Luzerne (Medicago sativa) 3%
- Gewone rolklaver (Lotus corniculatus) 3%
- Rode klaver (Trifolium pratense) 3%
- Gewoon duizendblad (Achillea millefolium) 3%
- Wilde peen (Daucus carota) 3%
Volgende tips werden meegegeven voor de aanleg en het beheer:
Dit moet tijdig en met de nodige zorg gebeuren. Akkerranden voor tarwe moeten
ingezaaid worden rond 5-10 april met als reden dat op tarwe (Triticum) de bladluizen
het vroegst te verwachten zijn. Voor aardappel (Solanum tuberosum)kan de akkerrand
rond 20-25 april ingezaaid worden.
Grondbewerking
Het is van belang om ongewenste kruiden in het begin te elimineren. Daarom gaan we
het geploegde land een eerste maal bewerken met de bedoeling een vals kiembed aan
te leggen. Wanneer het dan voldoende warm is en de bodem ver genoeg is
opgedroogd wordt het mengsel ingezaaid met een zaaicombinatie. Door het grote
verschil in zaadgrootte is het nodig in 2 maal te zaaien: de eerste passage zaaien we
de grote zaden, de 2 maal wordt de machine afgesteld voor de fijne zaden.
Afhankelijk van de verwachtte weersomstandigheden kan het nodig zijn het perceel te
rollen.
Afmaaien
Het jaar van inzaai vereist een vroege maaibeurt om de slagingskans van de
beheersstrook te vergroten. Dit is afhankelijk van een eventuele ontwikkeling van
overwoekerende en /of storende onkruiden.
Een duorand bestaat uit twee parallelle stroken, waarvan er één tweemaal per jaar
wordt gemaaid om ze kort te houden, de ander niet of slechts eenmaal na half
augustus. Zo heb je dus een „korte rand‟ en een „ruige rand‟.
2.3 Onkruiden: proefopzet
2.3.1 Opnamemomenten
Tijdens de looptijd van het project worden vegetatie- opnames van zowel de
akkerrand als de teelt 2 tot 4 keer per jaar uitgevoerd. In totaal volgen we 5
afgebakende percelen met hun akkerranden op gedurende twee jaar. Tijdens elke
vegetatie - opname worden de soorten in de rand genoteerd. Eveneens maken we een
schatting van de bedekking. In de teelt brengen we de onkruiden op verschillende
afstanden van de rand op naam en wordt elke plant geteld.
22

23/03/2010 12/05/2010 21/06/2010 14/07/2010 3/09/2010
Armenberg x x x x
Ovelingen x x x x
Engelmanshoven x x x
Hooibos x x x
Saffraanberg x x x x
20/05/2011 27/06/2011 16/08/2011
Armenberg x x x
Ovelingen x x x
Engelmanshoven x x
Hooibos x x
Saffraanberg x x
Tabel 2: Opnamemomenten onkruiden 2010 - 2011
2.3.2 Locaties per perceel en werkwijze
De vegetatieopnames gebeuren zowel in de akkerrand als in de teelt zelf:
- opname 1: in de strook zelf
- opname 2: 2 meter
- opname 3: 5 meter
- opname 4: 15 meter
- opname 5: 40 meter
- opname 6: 80 meter
De eerste opname in de strook gebeurt op 3 plaatsen: in het begin, het midden en het
einde van de rand. Bovendien doorlopen we de hele akkerrand waarbij soorten die niet
in de raster voorkomen, toch genoteerd worden. Er wordt in deze studie niet met
permanente kwadraten gewerkt. At random wordt op verschillende plaatsen in de
strook het raster van 1 m² uitgegooid.
In de teelt wordt er op verschillende afstanden van de rand een vegetatieopname
gedaan. De specifieke afstanden zijn deels uit literatuur en deels uit een aantal
testcases gehaald. De vegetatie - opname afstanden in de teelt bij de rand volgen
elkaar sneller op in afstand dan verder in de teelt. Clevering, O., Hopster, G., van
Beek, A., Spruijt, J. & Visser, A. (2005). Natuurontwikkeling langs akkers: Evaluatie
van zes jaar onderzoek naar het beheer van akkerranden en slootkanten op
proefbedrijven. Wageningen: PPO.
We verwachten dat de invloed van de akkerrand met de afstand kleiner wordt. Op 50
meter in de teelt gaan we er van uit dat de invloed van de rand verwaarloosbaar is
(referentiesituatie). Afstanden dichter naar de rand toe verhogen theoretisch de
23

elatieve invloed tussen de verhouding van vegetatieve verbreiding van onkruiden tov
geslachtelijke verbreiding van onkruiden. Door de opname in de rand zelf kan de
correlatie tussen onkruiden in de rand en onkruiden in de teelt nagegaan worden. We
veronderstellen dat de rand als mogelijke input voor onkruiden in de teelt kan
fungeren.
De start van het groeiseizoen wordt gekenmerkt door een zeer sterke kolonisatie van
onkruiden. Cruciaal is dat de opname gebeurt voor de eerste herbicidenbehandeling.
Ook dient de nawerktijd van het gebruikte product in kwestie in acht genomen te
worden.
In het volle groeiseizoen zal het gewas door zowel beschaduwing als
bodemconcurrentie deels een rem zetten op de onkruidgroei. Naar het einde van het
groeiseizoen is het inzetten van gewasbeschermingsmiddelen moeilijker. Deze periode
is dan ook interessant naar vegetatieopnames toe.
Zowel in de rand als in de teelt (op de vaste afstanden) werken we met een raster van
1 op 1 meter verdeeld in 100 deelrasters van elk 10 op 10 cm.
Foto 1: Raster 1 meter op 1 meter (100 x 10 cm x 10 cm)
Voor de determinatie van de vegetatie voor de planten in kiemstadium maken we
gebruik van de volgende werken:
- Herkennen van onkruiden in suikerbietenvelden, KBIVB, 2001, M.Tits, O.
Hermann , K. Lambrechts , J.-F. Misonne
- Onkruiden herkennen, determineren van planten vanaf hun vroegste
kiemvorm, H. Glas, 2004
Voor de determinatie van volgroeide planten wordt gebruik gemaakt van volgende
bronnen:
24

- Veldgids Nederlandse flora, Henk Eggelte, KNNV uitgeverij 2007
- Wat bloeit daar? D. Aichele, M. Golte-Bechtle, 2003
- Nederlandse oecologische Flora, wilde planten en hun relaties (E. Weeda e.a.,
1985, uitgave IVN ism VARA en VEWIN / 5 delen)
Te verwachten probleemonkruiden (uit navraag bij landbouwers) zijn:
- Melganzenvoet (Chenopodium album)
- Zwarte nachtschade (Solanum nigrum)
- Perzikkruid (Polygonum persicaria)
- Kleefkruid (Galium aparine)
- Gierstgrassen (onder andere hanepoot, Echinochloa crus-galli )
- Kweekgras (Elymus repens)
De veldopnames hebben als doel antwoord te geven op 2 onderzoeksvragen. In
volgende tekst gaan we hier dieper op in.
(Clevering, O., Hopster, G., van Beek, A., Spruijt, J. & Visser, A. (2005).
Natuurontwikkeling langs akkers: Evaluatie van zes jaar onderzoek naar het beheer
van akkerranden en slootkanten op proefbedrijven. Wageningen: PPO.
2.3.3 Onderzoeksvraag 1: invloed van tijdstip van opname en afstand tot
de rand
Om na te gaan of de afstand een invloed heeft op de hoeveelheid onkruiden die
gevonden worden, verdelen we de opnames in twee groepen. We nemen enerzijds de
afstanden 0, 2 en 5 meter samen en anderzijds de 15, 40, 80 meter. Dit omwille van
verschillende redenen. Verwacht wordt dat de onmiddellijke omgeving van de rand (0-
5 meter) het meest onderhevig is aan onkruiden. Bovendien verplicht de beperkte
data ons om groepen te maken. Door de reguliere perceel behandelingen met
herbiciden zijn op sommige percelen weinig onkruiden teruggevonden.
2.3.4 Onderzoeksvraag 2: similariteit
Om na te gaan of er een invloed is op de onkruiddruk door de aanwezigheid van de
rand moeten we eerst nagaan in hoeverre de soorten in de rand en in de teelt
hetzelfde zijn. Om na te gaan hoe groot de link is tussen de onkruiden in de teelt en
deze in de rand maken we gebruik van de Sørensen‟s similariteitscoëfficiënt:
Qs = 2 C
A+B
C: het aantal gemeenschappelijke soorten
25

A: het aantal soorten in sample 1
B: het aantal soorten in sample 2
Deze eenvoudige index situeert zich tussen 0 (geen similariteit) en 1 (alle soorten
identiek). We merken op dat er in deze index geen rekening gehouden wordt met
talrijkheid of abundantie. Dit is naar onze mening ook niet wenselijk omwille van twee
redenen. Enerzijds waren er niet veel onkruiden terug te vinden. Rekening houden in
de index met abundantie zal dus een vertekend beeld geven. Anderzijds hebben veel
akkeronkruiden een immense productie aan zaden waardoor het effect van de
aantallen minder uitgesproken is.
Veldopname jaar 2010
We berekenen Sørensen‟s similariteitscoëfficiënten tussen enerzijds de perceelsrand
en anderzijds de teelt, voor alle 5 percelen en alle 4 opnamemomenten. Telkens
berekenen we 2 coëfficiënten: tussen de rand en de opnames van 0-2-5 meter en
tussen de rand en de opnames van 15-40-80 meter.
Door de afstanden te groeperen kunnen we nagaan of de similariteit verandert met de
afstand tot de rand. De logica achter de opsplitsing in deze twee groepen is de
volgende: vanuit de rand neemt de onkruiddruk af in functie van de afstand tot de
rand. Bovendien is de impact van de rand op de eerste meters van de rand zeer
belangrijk omdat we hier zowel vegetatieve (ondergrondse uitlopers) als generatieve
(zaad) verbreiding verwachten van de soorten uit de rand. Het aantal opnames is
gelijk voor elke groep (0 meter,2 meter,5 meter) en (15 meter,40 meter, 80 meter)
zodat we een goede vergelijking kunnen maken.
Dit resulteert in 40 coëfficiënten. Voor 38 van de 40 is de similariteitscoëfficiënt 0. In
veel gevallen komt dit doordat er in de vegetatieopnames helemaal geen onkruiden
voorkomen (25 van de 40). Omwille van de lange strenge winter is de onkruiddruk in
de periode februari- maart erg laag geweest.
In de resultaatverwerking bespreken we bondig de resultaten voor de 5 proefpercelen.
We benadrukken dat we, omwille van het feit dat er in de stroken zeer weinig
onkruiden te vinden waren, we de verschillende opnames van in de strook hebben
samengenomen voor 2010. In 2011 ligt dit helemaal anders omdat er toen meer
onkruiden te tellen waren.
Veldopname jaar 2011
Uit vergelijking van de tabellen van de randen van 2010 en 2011 blijkt dat de
grasstroken van 2010 deels zijn geëvolueerd naar grasstroken met plaatselijk
tweezaadlobbigen. Gezien de variatie van de strook gedurende het groeiseizoen zijn
deze gegevens niet samen genomen. Ook werden de gegevens van 2011 op een
andere manier verwerkt dan deze van 2010. Gezien de relatief grote soortenrijkdom
aan onkruiden in de stroken is het werken met de taartdiagrammen zoals we hebben
gedaan voor 2010 weinig zinvol. Een rand met bijvoorbeeld 20 soorten
tweezaadlobbigen waarvan er 1 soort voorkomt in de teelt zou op die manier op
eenzelfde wijze gekwantificeerd worden als een rand met 2 soorten tweezaadlobbigen
waarvan er 1 soort voorkomt in de teelt.
26

Omwille van voorgenoemde redenen is er gewerkt op een andere manier.
Essentie
Volgende zaken moeten in acht genomen worden:
1) Onkruiden kunnen in 2010 in de strook voorkomen maar pas in 2011 terug
te vinden zijn als kiemplant in de teelt
2) Onkruiden kunnen voorkomen en geteld worden in de strook zonder dat ze
in zaad staan. Als we op dat moment hetzelfde onkruid in de teelt vinden
dan zeggen we dat er similariteit is. We veronderstellen met andere woorden
dat er een link is tussen het onkruid in de strook en dit in de teelt. Dit moet
niet noodzakelijk zo zijn. Dit is een nadeel van het vergelijken op dezelfde
tijdstippen.
3) We merken op dat we zeer weinig onkruiden in zaad hebben zien staan in de
stroken
4) De input van onkruidenzaden van het jaar voordien speelt hoogst
waarschijnlijk een grotere rol dan de input van onkruidzaden van het jaar
zelf.
Achtereenvolgens zijn de similariteitsindexen berekend van:
1. Strook 2011 teelt 2011
voor de 2-3 veldopnames van de twee afstandgroepen 0-5 meter en 15-80 meter
2. Strook 2011 teelt 2011
de 2-3 veldopnames zijn samengenomen voor de twee afstandgroepen 0-5 meter
en 15-80 meter
3. Strook 2010 teelt 2011
voor de 2-3 veldopnames van de twee afstandgroepen 0-5 meter en 15-80 meter
4. 4. Strook 2010 + strook 2011 teelt 2011
Op deze manier maken we een overschatting.
27

2.4 Insecten: proefopzet
2.4.1 Opnamemomenten
Telling van insecten voeren we 2 tot 4 keer uit per groeiseizoen. Telkens tijdens
dezelfde periode als de vegetatieopnames.
2.4.1.1 Kruipende insecten
21/05/2010 2/07/2010 31/07/2010 13/09/2010
Armenberg x x x
Ovelingen x x x
Engelmanshoven x x x
Hooibos x x x
Saffraanberg x x x
7/06/2011 27/06/2011 4/07/2011 29/08/2011
Armenberg x x x x
Ovelingen x x x x
Engelmanshoven x x x
Hooibos x x x
Saffraanberg x x x
Tabel 3: Opnamemomenten potvallen 2010 - 2011
2.4.1.2 Vliegende insecten
11/05/2010 23/06/2010 30/07/2010
Armenberg x x
Ovelingen x x x
Engelmanshoven x x x
Hooibos x x x
Saffraanberg x x x
16/06/2011 4/07/2011 11/07/2011 5/09/2011
Armenberg x x x x
Ovelingen x x x x
Engelmanshoven x x x
Hooibos x x x
Saffraanberg x x x
Tabel 4: Opnamemomenten plakvallen 2010 - 2011
28

23/06/2010 30/07/2010
Armenberg x x
Ovelingen x x
Engelmanshoven x x
Hooibos x x
Saffraanberg x x
23/05/2011 25/06/2011 15/07/2011
Armenberg x x x
Ovelingen x x x
Engelmanshoven x x
Hooibos x x
Saffraanberg x x
Tabel 5: Opnamemomenten klopmonsters en visuele controle 2010 - 2011
2.4.2 Locaties per perceel en werkwijze
2.4.2.1 Kruipende insecten
- opname 1: aan het einde van de rand
- opname 2: in het midden van de rand
- opname 3: op 0 meter
- opname 2: 2 meter
- opname 3: 5 meter
- opname 4: 15 meter
- opname 5: 40 meter
- opname 6: 80 meter
Per afstand worden 3 bekers geplaatst en met een code gemerkt. De bekers plaatsen
we in de grond. Monsters van één locatie en één periode bestaan dus uit een
gecombineerde vangst van 3 potvallen.
De ruimte rondom de beker wordt zorgvuldig bijgevuld en aangedrukt. De beker is
gevuld met formol en afwasmiddel. Boven de potval plaatsen we een dakje om
inregenen te voorkomen. De bekers worden 1 week vooraf aan het tellen geplaatst.
Vangsten worden geteld per groep, loopkevers tot op soort gedetermineerd
(Dekoninck W, Stassen E, Hendrickx F & Liberloo M, 2012).
29

2.4.2.2 Vliegende insecten
Foto 2: Potval, akkerrand Ovelingen, juli 2011
De tellingen van de insecten worden gedaan zowel in de strook als in de teelt zelf.
- opname 1: aan het einde van de rand
- opname 2: in het midden van de rand
- opname 3: 1 meter van de teelt, in de rand
- opname 4: 0 meter
- opname 5: 5 meter
- opname 6: 15 meter
- opname 7: 40 meter
- opname 8: 80 meter
Op deze locaties in de rand en het perceel plaatsen we telkens 1 val. De
waarnemingen worden verricht op gele vangplaten ( 10 X 25 cm), opgehangen aan
een bamboestokje.
30

Foto 3: Plakval, akkerrand Ovelingen, juli 2011
De vangplaten worden 1 week voorafgaand aan het waarnemen geplaatst. De
vangplaten rollen we dan in doorschijnende huishoudfolie. Elke vangplaat krijgt een
code. De natuurlijke vijanden en plagen worden met een andere kleur van stift
gemerkt. De aantallen natuurlijke vijanden en plagen worden per groep geteld.
Foto 4: Plakvallen, akkerrand Engelmanshoven, juli 2011
31

2.4.2.3 Visuele controle en klopmonsters
Een visuele controle van het teeltgewas gebeurt op het gewas tegen de akkerrand
(visuele controle strook) en in de teelt op 20m van de akkerrand (visuele controle
teelt).
De controle verschilt naargelang de teelt:
- Voor graan worden 40 halmen in een kwadrant van 2 op 2 m bekeken,
- Voor maïs en bieten worden 40 bladtellingen uitgevoerd.
In dit kwadrant worden tevens alle planten visueel gecontroleerd op schade van
eventueel slakken, wild of ongedierte. Waar mogelijk wordt de verhouding
schadelijken en nuttigen weergegeven zoals geparasiteerde bladluis/ niet
geparasiteerd.
Klopmonsters nemen we door middel van een witte fotobak ( 40 X 50 cm). De bak
wordt onder het gewas of vegetatie geschoven. Met een brede lat wordt op de
vegetatie geslagen waardoor insecten in de bak vallen. De fotobak wordt onderzocht
op natuurlijke vijanden en plaaginsecten. Zo kunnen we het aantal insecten per groep
bepalen. De klopmonsters gebeuren in de rand (klopmonsters rand) en op 20m van de
akkerrand (klopmonsters teelt).
2.4.2.4 Omkaderingsproef
Op 5 meter van de akkerrand plaatsen we een fijnmazig kader van 1 m op 1 m binnen
het teeltgewas, bij de eerste waarneming van bladluizen. Dit kader blijft 1 maand
staan. Bedoeling is nuttige vliegende insecten en lopende insecten zoveel mogelijk te
mijden en dit object met een niet omkaderd object op 5 meter van de akkerrand te
vergelijken naar uiteindelijk schadeniveau. Dit omkaderd object kan als een soort van
controle beschouwd worden in de proef en laat toe de impact van de diverse stroken
naar preventie en regulering van plagen in de teelt en besparing op
bestrijdingsmaatregelen na te gaan. Een bedenking bij deze methode is wel dat indien
nuttigen niet werden weggevangen bij de proefopzet, dit ook een omgekeerde effect
zou kunnen hebben: de aanwezige nuttigen kunnen een maand lang enkel in de
omkaderde ruimte fourageren en zo meer plaaginsecten verorberen. Er is dus veel
belang besteed aan de keuze van de locatie van deze omkadering ten einde dit laatste
fenomeen te beperken. Toch betekent het dat de behaalde resultaten met de nodige
omzichtigheid moeten bekeken worden.
32

foto 5: Omkaderingsproef Saffraanberg, juli 2010
We gebruiken 3 of 4 constructies voor de omkaderingsproef. Deze proef kan dus
doorgaan op 3 of 4 percelen tegelijkertijd. De proef loopt telkens 1 maand op de
volgende percelen:
2010
Armenberg
Ovelingen
Engelmanshoven x
Hooibos x
Saffraanberg x
2011
Armenberg x
Ovelingen x
Engelmanshoven
Hooibos x
Saffraanberg x
Tabel 6: Omkaderingsproef in de teelt 2010 - 2011
2.4.3 Plaagsituatie 2010
Het jaar 2010 manifesteerde zich als een quasi plaagloos jaar in de teeltgewassen. De
luizenproblematiek op de gescreende teelten wintertarwe, cichorei en suikerbiet was
praktisch verwaarloosbaar. Uiteraard zal dit gevolgen hebben op de aanwezigheid van
en de impact van de nuttigen op deze plagen.
33

2.4.4 Plaagsituatie 2011
Het jaar 2011 werd, in tegenstelling tot 2010, gekenmerkt door een behoorlijke
aanwezigheid van luizen in de diverse teelten. Ook was het voorjaar klimatologisch
speciaal door de hoge temperaturen en het zonnige weer in de maanden april en mei.
Zeker voor een aantal vliegende nuttigen, zoals zweefvliegen, geeft dit kansen voor
een snellere en efficiëntere populatieopbouw. Het is dus duidelijk dat de plaagdruk en
het weer hun impact gehad hebben op de aanwezigheid en werking van de (vliegende)
nuttigen op de plaaginsecten.
34

3 RESULTATEN EN DISCUSSIE
Bij de analyse van de gegevens bekijken we de resultaten per landbouwer telkens in
drie luiken:
- samenstelling van de rand 2010 en 2011;
- onkruiddruk 2010 en 2011;
- insecten 2010 en 2011.
3.1 Armenberg
De rand langs het proefperceel is ingezaaid met het M6 mengsel gemengde
grasstroken voor akkervogels. Zie tabel 1 pagina 18 + 19.
Foto 6: Akkerrand Armenberg 27 juni 2011
35

3.1.1 Akkerrand 2010
Figuur 4: Samenstelling akkerrand Armenberg 21 juni 2010
Tijdens de verschillende opnames werden enkel grassen waargenomen. Door relatief
grote bedekking krijgen onkruiden hier dan ook weinig of geen kansen. De strook
wordt gedomineerd door glanshaver met in mindere mate Italiaans raaigras.
Opvallend is de grote dominantie van Italiaans raaigras vlak langs de teelt.
3.1.2 Akkerrand 2011
Figuur 5: Samenstelling akkerrand Armenberg 20 mei 2011
Opvallend aan deze opname is de relatief grote percentage van de strook zonder
bedekking. Pollenvormers zoals kropaar en glanshaver (Arrhenatherum elatius) nemen
het grootste percentage van de bedekking in. Onmiddellijk langs het perceel is het
voorkomen van tarwe opvallend. Vorig jaar stond op het perceel wintertarwe. De
positie van glanshaver tegen de teelt wordt meer naar het midden toe verdrongen
door kropaar. Gestreepte witbol (Holcus lanatus) neemt net zoals glanshaver in het
36

midden van de strook 10 % in. Voorkomende kruiden zijn onder andere klimopereprijs
(Veronica hederifolia), herderstasje en echte kamille.
Figuur 6: Samenstelling akkerrand Armenberg 27 juni 2011
Tijdens de opname eind juni is het opvallend dat er vrij veel kruiden voorkomen in het
midden van de strook. Veelvuldig voorkomende kruiden waren krulzuring (Rumex
crispus), heermoes (Equisetum arvense), melganzevoet (Chenopodium album),
paardenbloem (Taraxacum officinalis)en akkerdistel (Cirsium arvense). Akkerdistel
stond net zoals bijvoet (Artemisia vulgaris) verspreid over de gehele strook met hier
en daar een exemplaar. In mei was het aandeel van de proefvlakken zonder bedekking
dan ook groot (40 %). Deze open plekken zijn snel opgevuld met kruiden. De strook
wordt gedomineerd door timoteegras.
Figuur 7: Samenstelling akkerrand Armenberg 16 augustus 2011
We kunnen ons enkel uitspreken over het deel van de strook wat niet gemaaid was.
Het gaat hier om het deel van de grasstrook tegen het perceel. Dit deel van de strook
is een grasstrook van glanshaver en timoteegras. De onbedekte stukjes bodem van de
opname van 27 juni zijn ingenomen door haarden van akkerdistel. Enkele grotere
exemplaren van bijvoet staan verspreid over de strook.
37

Essentie
Van de ingezaaide grassen zijn in de stroken tijdens de opnames van het eerste jaar
Italiaans raaigras, glanshaver en kropaar terug te vinden. Italiaans raaigras geeft
een snelle bodembedekking. Onkruid krijgt hierdoor weinig kans. De grasstroken
evolueren het tweede jaar gedeeltelijk van grasstroken naar stroken met plaatselijk
kruiden. Dat Italiaans raaigras verdwijnt als het niet opnieuw wordt ingezaaid is hier
duidelijk. We benadrukken dat de winter van 2009-2010 bijzonder streng was en
erg lang heeft geduurd.
Evolutie akkerrand
Dit heeft zeker zijn effect gehad op het verdwijnen van Italiaans raaigras. Het feit dat
de grasstrook het jaar daarna meer open plekken vertoont, is hier een belangrijk
gevolg van. In de loop van het groeiseizoen zien we de kruiden verdwijnen. In plaats
hiervan komen haarden van akkerdistel en bijvoet. Bijvoet is een overblijvende plant
die zich gedraagt als een zaad- en een wortelonkruid. Bijvoet kiemt het hele jaar rond.
We benadrukken zowel voor deze strook als voor de andere 4 stroken dat er niet
gewerkt is met permanente kwadraten. At random is het rooster van 1 m² zoals reeds
voorheen aangestipt „gegooid‟ in de strook. Het is van belang dit in het achterhoofd te
houden bij het lezen vande conclusies.
3.1.3 Onkruiden 2010
Figuur 8: Onkruiden in de teelt wintertarwe Armenberg 2010
Bij dit proefperceel zien we dat er in 2010 enkel onkruiden zijn waargenomen in juni.
We geven hierbij wel aan dat 1 opname door omstandigheden vrij ongelukkig gekozen
is geweest, namelijk de opname in mei 1 week na de behandeling van het perceel met
een contactherbicide. In maart werden op geen enkel proefperceel onkruiden
waargenomen omwille van de strenge late winter. Opvallend is het voorkomen van
wilde biet (Beta vulgaris) in de reeks 15-80 meter. In de reeks van 0-5 meter is maar
1 exemplaar gevonden. „Onkruidbieten‟ zijn bieten gegroeid uit zaad van schieters van
voorgaande jaren. Dit zaad kan meer dan 10 jaar kiemkrachtig blijven. Dit is de reden
dat schieters verwijderd moeten worden. Op dit perceel stonden het jaar voordien dan
ook suikerbieten (Beta vulgaris subsp. vulgaris var. Altissima). Stippelganzevoet
(Chenopdium ficifolium) is een plant die algemeen voorkomt maar vaak verward wordt
andere ganzevoetachtigen. Deze soort is typisch voor bietenpercelen.
38

Stippelganzevoet maakt net zoals melganzevoet massaal veel zaden per plant (tot
30.000 zaden/plant).
3.1.4 Onkruiden 2011
Figuur 9: Onkruiden in de teelt maïs Armenberg 2011
De enige twee getelde onkruiden zijn bingelkruid (Mercurialis) en melganzevoet
uitgezonderd het enkel één maal voorkomende exemplaar van varkensgras
(Polygonum). In mei werden uiteraard bij de opkomst van het gewas meer onkruiden
geteld dan tijdens de volgende tellingen in juni en augustus. De afstand tot de rand
blijkt enkel een rol te spelen tijdens de tellingen in mei. Uit bovenstaande grafiek zijn
weinig andere conclusies te trekken. Er zijn in juni en augustus weinig verschillen te
zien tussen de afstandengroep 0-5 meter en deze van 15-80 meter. Ondanks het feit
maïs (Zea mays ssp. Mays) vrij snel de bodem afdekt zijn er toch nog heel wat
onkruiden te vinden, zij het in erg kleine vorm.
3.1.5 Similariteit 2010
In dit proefperceel is de similariteit voor alle afstanden bij elke opname ten opzichte
van de strook nul. Er is m.a.w. geen aantoonbaar verband tussen de
soortensamenstelling in de rand en deze in de teelt. We merken op dat we bij deze
teelt amper onkruiden hebben geteld. Enkel bij de derde opname (21/6/2010).
3.1.6 Similariteit 2011
Voor de 4 berekeningswijzen van de similiariteitsindexen kan er geconcludeerd worden
dat de similariteit tussen de strook en de teelt verwaarloosbaar is. In de teelten van
zowel 2010 als 2011 komen er een zeer beperkt aantal onkruidsoorten voor namelijk
wilde biet en stippelganzevoet voor 2010 (wintertarwe) en varkensgras, bingelkruid en
melganzevoet voor 2011 (maïs). Allereerst zijn er in dit perceel in 2010 bijna geen
onkruiden waargenomen uitgezonderd typische akkeronkruiden als wilde biet en
stippelganzevoet in juni 2010. In 2011 komen over alle opnames zowel melganzevoet
als bingelkruid voor. Enkel melganzevoet kwam in de opname van de strook eind juni
veelvuldig voor. Deze plant was afwezig in de opnames van de strook in 2010.
Melganzevoet maakt bovendien een enorme zaadbank die erg lang kiemkrachtig blijft
zoals al gemeld.
39

Er kan dan ook geen verband getrokken worden tussen de voorkomende onkruiden in
de strook en deze in de teelt.
Datum
maïs, Armenberg
zomertarwe, Engelmanshoven
Qs 0 - 5 Qs 15 -80 Qs 0 - 5 Qs 15 -40 Qs 0 - 5 Qs 15 -80 Qs 0 - 5 Qs 15 -80 Qs 0 - 5 Qs 15 -80
20 mei 2011 0 0 / / 0 0 0 0 0 0
27 juni 2011 0,13 0,13 0,25 0,1 0,4 0 0 0 0 0
16 augustus 2011 0 0 0,33 0,33
rand 2011 0,1 0,1 0,28 0,12 0,44 0,25 0 0 0,06 0
rand 2010 0 0 0 0 0,29 0 0 0 0,22 0,11
rand 2010 + 2011 0,09 0,1 0,26 0,07 0,4 0,22 0 0 0,09 0,05
Tabel 7: Similariteitsindexen van alle percelen in 2011
3.1.7 Insecten
3.1.7.1 Potvallen 2010
Figuur 10: Potvallen Armenberg 21 mei 2010
suikerbiet, Ovelingen
wintertarwe, Hooibos
vlas, Safraanberg
40

Figuur 11: Potvallen Armenberg 2 juli 2010
Figuur 12: Potvallen Armenberg 31 juli 2010
In mei en begin juli zien we dezelfde trend bij de kruipende insecten. De loopkevers
zijn goed vertegenwoordigd, zowel in de rand als vooraan in het gewas. Op 40 en 80
meter in de teelt komen iets minder loopkevers voor.
We zien veel minder kortschildkevers dan loopkevers. In de strook en vooraan in teelt
komen in het voorjaar veel meer kortschildkevers voor dan achteraan in de teelt (40
en 80 meter).
Het aantal spinnen in de rand is duidelijk hoger dan in de teelt. Hoe verder we in het
gewas gaan, hoe minder spinnen we terug vinden in het voorjaar.
In september komen het hoogst aantal spinnen, loopkevers en kortschildkevers voor.
41

3.1.7.2 Potvallen 2011
Figuur 13: Potvallen Armenberg 7 juni 2011
Figuur 14: Potvallen Armenberg 27 juni 2011
42

Figuur 15: Potvallen Armenberg 4 juli 2011
Figuur 16: Potvallen Armenberg 29 augustus 2011
Vroeg in het seizoen (begin juni) zijn het vooral loopkevers die zich manifesteren,
zowel in de rand als verder in het gewas. De aanwezigheid van spinnen en
kortschildkevers beperkt zich tot de rand. Eind juni neemt het aantal spinnen enorm
toe, zowel in de rand als verderop in de teelt.
Een opname een week later (4 juli) toont voor de kruipende nuttigen dezelfde tendens
als deze van 27 juni. De aantallen liggen echter hoger. Dit betekent dat men zeer
voorzichtig moet zijn met de absolute aantallen aan gevangen organismen en vooral
relatief de verspreiding van de bodemnuttigen op de diverse locaties moet
interpreteren. De vangsten van potvallen tonen de actieve verspreiding van de
bodemfauna in de teelt en dus ook hun mogelijke activiteit naar controle van
schadelijken. Duidelijk is dat loopkevers zich gemakkelijk verspreiden over de diverse
afstanden in de teelt. Het grootste aantal spinnen vinden we terug in de rand, en
minder in de rest van de teelt. De latere opname van 29 augustus levert weliswaar
43

lagere aantallen op, toch blijven op de diverse afstanden zowel spinnen als loopkevers
aanwezig.
Essentie
Voorzichtigheid lijkt aangewezen met de interpretatie van de absolute aantallen
aan gevangen organismen. Vooral moet er belang gehecht worden aan de relatieve
verspreiding van de bodemnuttigen op de diverse locaties. De vangsten van
potvallen tonen de actieve verspreiding van de bodemfauna in de teelt en dus ook
hun mogelijke activiteit naar controle van schadelijken. Duidelijk is dat loopkevers
zich gemakkelijk verspreiden over de diverse afstanden in de teelt.
Over het hele seizoen bekeken, zijn de aantallen kortschildkevers verwaarloosbaar.
Een terugkerend aspect is dat op de afstand 5-15 m zowel de aantallen spinnen als
loopkevers voor de vier opnamemomenten telkens het laagst zijn. Hiervoor kan geen
verklaring gegeven worden. Dit bewijst dat voorzichtigheid geboden is om de absolute
aantallen te beoordelen.
3.1.7.3 Plakvallen 2010
Er werden plakvallen geplaatst in mei en juni. In mei vonden we slechts 1 nuttig
vliegend insect terug, een lieveheersbeestje in de rand.
Figuur 17: Plakvallen Armenberg 11 mei 2010
44

Figuur 18: Plakvallen Armenberg 23 juni 2010
In juni vonden we een aantal nuttige vliegende insecten terug, vooral in de rand. Het
aantal nuttigen die in de teelt gevangen werden op 5 meter tot 80 meter is
verwaarloosbaar.
3.1.7.4 Plakvallen 2011
Begin juni werden geen nuttigen geteld op de plakvallen, uitgezonderd 4
lieveheersbeestjes.
Figuur 19: Plakvallen Armenberg 27 juni 2011
45

Figuur 20: Plakvallen Armenberg 4 juli 2011
Bij de laatste opname met plakvallen zijn enkel 3 plakvallen in de strook geplaatst.
Het maïsgewas was zo hoog dat plakvallen zetten in het perceel ondoenbaar was.
Hierbij zijn 7 zweefvliegen gevonden in de akkerrand.
In tegenstelling tot 2010 geeft 2011 heel wat betere resultaten. Vooral de
aanwezigheid van zweefvliegen is zeer opmerkelijk. Dit kunnen we verklaren door de
klimatologische omstandigheden in het voorjaar en een massale luisaanwezigheid
vroeg op het seizoen. Ook andere nuttige insecten, zoals lieveheersbeestjes en
gaasvliegen, komen in hogere aantallen voor in 2011. In de periode eind mei tot eind
juni zaten er massaal veel bladluizen op de maïs. Deze luizen trekken uiteraard een
groot aantal nuttige insecten aan. Dit is natuurlijk een pluspunt. In de rand stonden
dit jaar ook meer bloeiende onkruiden, wat positief is voor gaasvliegen en
zweefvliegen.
Vroeg in het seizoen zijn enkel een aantal lieveheersbeestjes actief. Eind juni neemt
het aantal lieveheersbeestjes en gaasvliegen in de rand toe. In het begin van de teelt
vinden we ook nog enkele gaasvliegen terug. Lieveheersbeestjes komen nu ook voor,
verderop in de teelt. De zweefvliegen zijn op een maand tijd enorm toegenomen met
een spectaculair aantal van 870 op de 4 vallen in de rand.
In de rand zijn in deze periode enorme aantallen luizen teruggevonden op de diverse
onkruidsoorten zoals akkerdistels. De aanwezigheid van de luizen op het gewas heeft
deze nuttigen tot ver in de teelt aangetrokken.
Een week later ( bij de opname van 4 juli) blijven de nuttigen vooral actief in de rand
met nog steeds 658 zweefvliegen en enkele gaasvliegen. In het gewas zijn de
aantallen luizen door de hoge predatiecapaciteit van de nuttigen en de hoge
parasiteringsgraad door sluipwespen zeer sterk gereduceerd. Afwezigheid van
bladluiskolonies leidt ertoe dat opportunisten zoals zweefvliegen en gaasvliegen
minder te zoeken hebben in het gewas.
Op het einde van het seizoen (eind augustus) is de rol van de vliegende nuttigen
duidelijk minder belangrijk.
46

3.1.7.5 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2010
De resultaten van de klopmonsters worden telkens weergegeven als aantal individuen
gevangen tijdens het nemen van het klopmonster. Bij visuele controle gaat het om het
aantal halmen dat aangetast is door schadelijken en het aantal halmen waarop nuttige
insecten zichtbaar zijn.
23 juni 2010
Wintertarwe, Armenberg
klopmonster strook klopmonster teelt
galmuglarve 1 niks waargenomen
bladcicade 1
wants 1
sluipwesp 1
visuele controle strook Visuele controle in teelt
niks waargenomen gevleugelde luis
Tabel 8: Klopmonsters en visuele controle Armenberg 23 juni 2010
Bij de visuele controle in de strook en in de teelt vonden we enkel een gevleugelde luis
in de teelt.
Bij klopmonsters in de teelt vinden we geen enkel insect terug. In de rand vinden we
twee schadelijke en twee nuttige insecten bij het nemen van de vijf klopmonsters.
30 juni 2010
Wintertarwe, Armenberg
klopmonster strook klopmonster teelt
niks waargenomen niks waargenomen
visuele controle strook Visuele controle in teelt
niks waargenomen niks waargenomen
Tabel 9: Klopmonsters en visuele controle Armenberg 30 juni 2010
47

23 mei 2011
Maïs, Armenberg
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 1 niks waargenomen
roofwants bloemenwants 8
weekschildkever 1
visuele controle strook visuele controle teelt
niks waargenomen niks waargenomen
Tabel 10: Klopmonsters en visuele controle Armenberg 23 mei 2011
Enkel in de strook via een klopmonster vinden we één schadelijk en negen nuttige
insecten terug.
25 juni 2011
Maïs, Armenberg
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 44 bladluis 24
gaasvlieg 6 gaasvlieg 1
zweefvlieg 1 zweefvlieg 1
lieveheersbeestje 35 lieveheersbeestje 20
roofwants 12 roofwants 2
oorworm 1 oorworm 2
visuele controle strook visuele controle teelt
bladluis 40 bladluis 40
gaasvlieg 13 gaasvlieg 2
lieveheersbeestje 21 lieveheersbeestje 1
roofwants 4 sluipwesp 25% parasitering
oorworm 28
sluipwesp 35% parasitering
Tabel 11: Klopmonster en visuele controle Armenberg 25 juni 2011
48

Essentie 25 juni
Zowel naast de rand als verderop in de teelt constateren we een 100 %
aantasting van bladluizen. Het aandeel predatoren verderop in de teelt ligt
duidelijk op een lager niveau dan vlak naast de rand. De aanwezigheid van
deze predatoren vlak naast de rand kan een substantiële bijdrage leveren
aan de bladluiscontrole, verderop in de teelt zijn de aantallen nuttigen iets
te beperkt voor dergelijke bijdrage. Zowel aan de rand als in de teelt is de
parasiteringsgraad door sluipwespen voldoende hoog voor controle van de
bladluisplaag.
49

5 juli 2011
Maïs, Armenberg
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 30 bladluis 24
gaasvlieg 4 gaasvlieg 1
zweefvlieg 2 zweefvlieg 1
lieveheersbeestje 12 roofwants 3
roofwants 3
visuele controle strook visuele controle teelt
bladluis 14 bladluis 22
gaasvlieg 5 gaasvlieg 3
zweefvlieg 7 zweefvlieg 4
lieveheersbeestje 20 lieveheersbeestje 11
roofwants 3 sluipwesp 20% parasitering
oorworm 8
sluipwesp 50% parasitering
Tabel 12: Klopmonster en visuele controle Armenberg 15 juli 201
Omkaderingsproef
Vanaf 10 juni staat de omkaderingsproef enkele meters in de teelt. Van de planten
onder de omkadering zijn er 10 aangetast door bladluizen. Op 15 juli zijn nog steeds
10 planten aangetast door bladluizen. De kolonies op de planten zijn echter veel groter
dan op 10 juni. Slechts 3% van de bladluizen is geparasiteerd door sluipwespen. Dit is
een groot verschil met het aantal geparasiteerde luizen buiten de omkadering. Dit wel
echter wel zeggen dat er nog enkele sluipwespen onder de omkadering zaten op 10
juni.
Essentie 15 juli
In de rand is de aantastingsgraad van de luizen sterker gedaald ten opzichte van
de teelt. Ook op deze datum stellen we vast dat hogere aantallen nuttigen
aanwezig zijn vlak naast de rand dan verderop in de teelt.
50

3.1.8 Discussie insecten
3.1.8.1 Algemene discussie 2010
Het aantal vliegende insecten is heel erg laag, zowel in de akkerranden als in de teelt.
Dit komt omdat de plaagdruk zeer laag is. In de akkerrand komen weinig bloeiende
planten voor. Het gebrek aan prooi, nectar en stuifmeel zorgt ervoor dat populaties
van vliegende nuttige insecten niet kunnen worden opgebouwd.
Het aantal kruipende insecten, vooral loopkevers, is veel hoger in 2010 dan in 2011.
In 2010 staar er wintertarwe op het perceel, in 2011 maïs. In 2010 gebeurt er geen
voorjaarsgrondbewerking, hierdoor kunnen de kruipende insecten zich beter
handhaven, en zijn ze al vroeg in het voorjaar aanwezig.
Door de lage plaagdruk kan het effect van kruipende en vliegende nuttige insecten
niet aangetoond worden.
3.1.8.2 Algemene discussie 2011
Vroeg in het seizoen vinden we al roofwantsen terug. Ondanks hun beperkt aantal,
kan hun bijdrage naar biologische bestrijding op dit tijdstip al van groot belang zijn.
Bij de tweede momentopname (25 juni) zijn 40 gecontroleerde maïsplanten tegen de
akkerrand en 40 planten verderop in het perceel, aangetast met bladluizen. Diverse
nuttige insecten (behalve sluipwespen) zijn dan in de akkerrand massaal aanwezig.
Standaard wordt aangenomen (Charles de Schaetzen, 1996) dat het voorkomen van 1
nuttige bij 25 schadelijke insecten, al essentieel kan zijn voor een goede biologische
bestrijding. Voor een verzekerde bijdrage van nuttigen aan de bestrijding hanteert
men een norm van 1 predator op 10 bladluizen. Voor gaasvliegen en
lieveheersbeestjes was dat het geval.
Bij de maïsplanten van die vlakbij de akkerrand staan, zien we een parasiteringsgraad
van 35% door sluipwespen. Dit is een heel goed resultaat. Een parasiteringsgraad van
10 % levert al een substantiële bijdrage aan de controle van de bladluisplaag (Charles
de Schaetzen, 1996) Het aantal geparasiteerde bladluizen ligt altijd wat hoger dan wat
men visueel als mummies kan waarnemen. Veel bladluizen zijn immers al
geparasiteerd door sluipwespen, maar bevinden zich nog niet in het mummiestadium.
Wanneer we de gegevens bekijken van de visuele controle op 25 juni, zien we dat de
meeste nuttigen nog onvoldoende verder in de teelt doordringen. Enkel de
sluipwespen doen het hier heel goed, met 25% parasitering van bladluizen.
De sterke aanwezigheid van de predator oorworm dicht langs de akkerrand is ook
opmerkelijk. Eind juni zijn de aantallen hoog, omdat oorwormen eind mei massaal uit
de bodem komen, na hun winterslaap. Soms is het onduidelijk of de invloed van een
oorworm storend of nuttig is op de natuurlijke plaagbestrijding (predatie van andere
nuttige insecten) (Kristof Hannosset, 2009).
De omkaderingsproef toont een essentieel effect van de nuttige insecten op de
bladluiscontrole. Zeker de totale afwezigheid van vooral de predatoren bewijst hun
belang. In de maand dat de proef loopt, kunnen de bladluizen onbeperkt evolueren.
51

Enkele sluipwespen zorgen echter voor 3% parasitering. Zij zijn hoogst waarschijnlijk
door de mazen van het gaas geglipt. Een parasitering van 3% ten opzichte van 50%
bewijst natuurlijk het nut van biologische plaagbestrijding.
Op 20 dagen is het aantal maïsplanten met bladluizen langs de akkerrand en in de
teelt meer dan gehalveerd (opname 15 juli). De diverse nuttige insecten aan de
akkerrand zijn in ongeveer dezelfde mate aanwezig, wel is het duidelijk dat verderop
in de teelt het aantal nuttigen toegenomen is ten opzichte van 25 juni. De nuttige
insecten hebben hun weg gevonden over gans de teelt. De parasitering van bladluizen
door sluipwespen blijft het hoogst aan de rand. Dit is logisch omdat de adulten
afhankelijk zijn van stuifmeel en nectar.
De klopmonsters op de diverse data volgen de cijfers van de visuele controle. De
massale aanwezigheid van bladluizen in de strook biedt goede gastheer- en
voedingsmogelijkheden voor de diverse nuttigen. Dit heeft een positief effect op de
populatieopbouw van nuttige insecten, en dus ook op de plaagcontrole in het gewas.
Het aantal zweefvliegen dat we terug zien tijdens de klopmonsters en de visuele
controle ligt veel lager dan het aantal geregistreerd bij de plakvallen. Of dit dan ook
betekent of de zweefvliegen hun bijdrage aan de bladluiscontrole beperkt is is moeilijk
aan te geven. Een aantal bedenkingen die we hierbij kunnen maken zijn: worden
zweefvliegen door de fel gele kleur van plakvallen over grote afstand gelokt, levert de
niet continue monitoring ons enkel momentopnames op waarbij het moeilijk is hun
werkelijke bijdrage aan controle te bepalen, laten de gebruikte techieken van
monitoring ons hier deels in de steek, is er sprake van parasitering van
zweefvlieglarven door sluipwespen. Dit laatste werd trouwens een aantal keren tijdens
de visuele controle opgemerkt. Daarom moet de uiteindelijke rol van de zweefvliegen
genuanceerd worden. Hieruit kunnen we besluiten dat enkel plakvallen plaatsen niet
genoeg is. Een bijkomende visuele controle is belangrijk voor het trekken van
conclusies.
Essentie
In deze teelt van maïs zal de voornaamste bijdrage van natuurlijke bestrijding moeten
toegeschreven worden aan sluipwespen en lieveheersbeestjes en in mindere mate aan
gaasvliegen, zweefvliegen en oorwormen
Loopkevers en spinnen komen voor zowel in de rand als in het perceel. De aantallen
liggen wel veel lager dan in 2010, toen is er namelijk geen voorjaarsgrondbewerking
uitgevoerd op het perceel.
52

3.2 Engelmanshoven
Het betreft hier dezelfde rand als Armenberg. Deze akkerrand is ingezaaid met het M6
mengsel.
Foto 7: Akkerrand Engelmanshoven, 27 juni 2011
3.2.1 Akkerrand 2010
Figuur 21: Samenstelling akkerrand Engelmanshoven 21 juni
2010
Bij dit proefperceel zijn er eveneens er weinig kruiden in de strook waargenomen. We
hebben hier te maken met een echte grasstrook. Italiaans raaigras domineert. Het
voorkomen van wilde biet is hoogst waarschijnlijk te wijten aan input vanuit het naast
liggende perceel (Armenberg) waar de teelt in 2009 suikerbieten betrof.
53

3.2.2 Akkerrand 2011
Figuur 22: Samenstelling akkerrand Engelmanshoven 20 mei
2011
Essentie
Italiaans raaigras verdwijnt ten voordele van timoteegras. De strook blijft zoals het
jaar voordien een echte grasstrook. Italiaans raaigras laat zoals al gezegd erg
weinig ruimte voor kruiden in het eerste jaar na inzaai. Met het wegvallen van
Italiaans raaigras ten voordele van timoteegras ontstaan veel niet bedekte stukken
in de strook. Timoteegras slaagt er niet in om met het wegvallen van Italiaans
raaigras de bodem grotendeels te bedekken.
We merken op dat de onmiddellijke zone langs de teelt een zeer groot percentage
onbedekt is (40 %). De zones „midden strook‟ en „einde strook‟ hebben vrij grote
percentages (25%) zonder bedekking. De kruidengroei is hier met 10 % beperkt.
Voorkomende kruiden zijn vogelmuur (Stellaria media), herderstasje en
paardenbloem.
Figuur 23: Samenstelling akkerrand Engelmanshoven 27 juni 2011
54

Zoals te verwachten met de zeer grote percentages onbedekte bodem eind mei in de
strook onmiddellijk grenzend aan de teelt zien we dat deze onbedekte bodem eind juni
voor 60 % bedekt is met onkruiden. De onbedekte percentages bodem (25 %) in het
midden en op het einde van de strook zijn door uitbreiding van timoteegras gedaald
naar 10 %. Glanshaver en Engels raaigras duiken in kleine percentages op als
grassoorten naast timoteegras. In deze strook werden juni 2011 erg veel nog niet
getelde soorten genoteerd zoals duivekervel (Fumaria officinalis), knopherik
(Raphanus raphanistrum), gifsla (Lactuca virosa), koningskaars (Verbascum thapsus)
en klaproos (Papaver). Andere voorkomende tweezaadlobbigen zijn kleefkruid (Galium
aparine), ridderzuring (Rumex obtusifolius), krulzuring, echte kamille en varkensgras.
Evolutie akkerrand
Dezelfde conclusies als voor de rand van Armenberg kunnen hier ook grotendeels
getrokken worden. Van de ingezaaide grassen zijn in de stroken tijdens de opnames
van het eerste jaar Italiaans raaigras en kropaar terug te vinden. Italiaans raaigras
geeft ook hier een snelle bodembedekking. Onkruid krijgt bijgevolg weinig kans. De
grasstroken evolueren ook hier het tweede jaar gedeeltelijk van grasstroken naar
stroken met plaatselijk kruiden in zeer beperkte mate.
De zeer grote onbedekte percentages die het jaar daarna verschijnen worden niet
zoals misschien verwacht ingenomen door kruiden maar door de uitbreiding van
timoteegras. De grasstrook van het eerste opnamejaar evolueert naar een grasstrook
waarbij Italiaans raaigras vervangen wordt door timoteegras, uitgezonderd tegen de
teelt aan.
3.2.3 Onkruiden 2010
Figuur 24: Onkruiden in de teelt cichorei Engelmanshoven 2010
Dit perceel werd vanaf begin april tot eind mei op regelmatige basis (ongeveer om de
week) behandeld met een bladherbicide. Dit verklaart het weinig voorkomen van
onkruiden bij de eerste opname. Vanaf eind mei, begin juni werd de behandeling
verder gezet maar dan met een bodemherbicide in plaats van een contactherbicide.
Waarschijnlijk hebben de zeer droge omstandigheden in deze periode bijgedragen tot
een verminderde efficiëntie van deze behandeling. Opvallend is opnieuw de
aanwezigheid van onkruidbieten in de reeks 0-5 meter. Deze onkruidbieten zijn hoogst
waarschijnlijk afkomstig van het naast gelegen perceel waar de teelt vorig jaar
suikerbieten betrof.
55

Op het perceel van Engelmanshoven stond het jaar voordien wintertarwe. Omdat het
over zeer kleine aantallen onkruiden gaat zijn we voorzichtig om te spreken over
verschillen tussen de twee afstandsgroepen 0-5 meter en 15-40 meter. In de
afstandsgroep 15-40 meter werden geen onkruiden waargenomen uitgezonderd één
akkerdistel.
We stippen even aan dat we geen afstandsgroep 15-80 meter hebben kunnen maken
zoals bij de andere proefpercelen aangezien het perceel van Engelmanshoven te smal
is hiervoor.
3.2.4 Onkruiden 2011
Figuur 25: Onkruiden in de teelt zomertarwe Engelmanshoven 2011
Tijdens mei werden er geen onkruiden geteld in het perceel zomertarwe in
Engelmanshoven. In juni werden echter zeer veel onkruiden geteld met een opvallend
verschil tussen de afstandsgroep 0-5 meter en deze van 15-40 meter. Een opvallend
grote aanwezigheid van kleefkruid werd vastgesteld in de eerste 5 meter. Kleefkruid is
een berucht onkruid in de landbouw. Kleefkruid kiemt meestal in de herfst en bloeit
het daaropvolgende jaar. Door de winterkieming heeft kleefkruid weinig concurrentie
met andere planten. Kleefkruid kan ook wel eens kiemen in het vroege voorjaar. Door
de diepe kieming kunnen problemen ontstaan bij de bestrijding. Melganzevoet neemt
zoals gebruikelijk een erg groot aandeel in van de tellingen. Gekroesde melkdistel
(Sonchus asper) is een composiet met een gevederde pappus die over verre afstanden
over het gewas kan vliegen.
56

3.2.5 Similariteit 2010
Figuur 26: Similariteit tussen onkruiden in de teelt en de
akkerrand Engelmanshoven 2010
We moeten eveneens opmerken dat we niet veel onkruiden hebben geteld op dit
perceel. Gezien de regelmatige herbicidenbehandelingen (zie schema) was dit ook te
verwachten. Wanneer er onkruiden werden waargenomen bleek er een relatie te zijn
tussen de rand en de teelt.
De similariteitsindex tussen de rand en de eerste 5 meter van de teelt bedraagt voor
de opname in juni 0,44 (4/9). De twee gemeenschappelijke soorten zijn timoteegras
en wilde biet. Voor de afstand 15-80 meter is de index 0.
Volgend schema stelt voorgaande visueel voor.
57

Figuur 27: Visuele voorstelling similariteit Engelmanshoven 2010
Het voorkomen van timoteegras in de vegetatieopname op 0 meter kan erop wijzen
dat timoteegras gebloeid heeft in de randen in het perceel gekiemd is. Mogelijk kon
deze soort elders in het perceel goed bestreden worden, behalve vlak tegen de rand.
Wilde biet komt voor op 0 meter en op 5 meter van de rand. Wilde biet komt van
opgeschoten bieten in bietpercelen. Wanneer deze niet manueel verwijderd worden,
dan zijn dat problemen voor de volgende jaren. Wilde biet heeft zaden die in de
bodem overleven. Het is dus een probleem vanuit het verleden. Het kan jaren een
probleem blijven. Het middel Bonalan dat voor de zaai van cichorei ingewerkt wordt,
werkt hier zeer goed tegen. Het kan zijn dat dit middel kort tegen de kant aan een iets
lagere dosis, of iets minder goed is toegepast en dat er daardoor wat wilde bieten
doorgekomen zijn.
3.2.6 Similariteit 2011
RAND
TEELT 0m - 15m
Bij de velopnames van mei 2011 werden in dit perceel geen onkruiden geteld.
Hierdoor is er geen similariteit te berekenen. Juni 2011 is de similariteit te wijten aan
kleefkruid, gekroesde melkdistel en bingekruid met een opvallende dominantie in de
afstandsreeks van 0-5 meter van kleefkruid. De similariteitsindex bedraagt voor de
afstandsreeks 0-5 meter voor de veldopname van juni 2011 0,25. Voor de opname
van de afstandsreeks van 15-80 meter bedraagt deze voor dezelfde periode 0,1.
Gekroesde melkdistel draagt ook bij tot de index maar komt eveneens in de tweede
afstandsreeks van 15-80 meter voor in tegenstelling tot kleefkruid. Door de gevederde
pappus van gekroesde melkdistel heeft het zaad een groter bereik. Kleefkruid is door
58

zijn vrij diepe kieming een moeilijk te bestrijden onkruid. De slappe plant gebruikt het
gewas als steun. Zowel herfst- als voorjaarskieming is mogelijk. De zaadjes bezitten
kleine haartjes zodat de verspreiding gemakkelijk via de vacht van dieren, die de plant
raken, kan gebeuren. Het voorkomen van kleefkruid in de grasstrook wijst op het
verruigen van de strook.
Dezelfde grootteorde zien we uiteraard als we de 2e reeks similariteitsindexen, 3
momentopnames van 2011 samen, bekijken. Hoewel de similariteitsindexen relatief
laag zijn is er wel duidelijk een afstandseffect te zien. De afstandsreeks 0-5 meter
heeft een hogere similariteitsindex dan de afstandsreeks 15-80 meter.
Aangezien de similariteitsindex geen abundantie verrekent, plaatsen we hier toch even
een kanttekening bij. Kleefkruid is als akkeronkruid afhankelijk van dispersie door
dieren zoals muizen of hazen. Kleefkruid komt in tegenstelling tot een plant met een
veel groter dispersievermogen zoals gekroesde melkdistel niet voor in de
afstandsreeks 15-80 meter.
Verspreiding van kleefkruid vanuit de rand is hoogst waarschijnlijk. Idem voor
gekroesde melkdistel. Het voorkomen van het éénjarige akkeronkruid bingelkruid in de
teelt achten we voornamelijk te wijten aan kieming vanuit de zaadbank ondanks het
feit dat deze plant eveneens bijdraagt tot de similariteitsindex en dus ook in de
grasstrook voorkomt in 2011.
Omdat er in 2010 amper onkruiden voorkwamen in het in 2010 sterk met herbiciden
behandelde perceel is kwam de berekening van de index op 0 uit. De som van de
onkruiden van de akkerrand van 2011 met deze van 2010 heeft dus weinig effect op
de indexen.
3.2.7 Insecten
3.2.7.1 Potvallen 2010
Figuur 28: Potvallen Engelmanshoven 21 mei 2010
59

Figuur 29: Potvallen Engelmanshoven 2 juli 2010
Figuur 30: Potvallen Engelmanshoven 13 september 2010
In mei en juli komen het grootst aantal kruipende insecten voor op de percelen. In de
rand vinden het we het grootst aantal spinnen en loopkevers terug. Vooraan in het
gewas en op 40 en 80 meter leven ongeveer evenveel loopkevers als spinnen.
Kortschildkevers vinden we veel minder terug dan de andere kruipende insecten.
Verspreid over strook en gewas komen overal gelijkaardige aantallen kortschildkevers
voor.
In september vinden we veel minder kruipende insecten terug dan in mei en juli.
Spinnen en kortschildkevers komen vooral voor in het begin van de teelt. Loopkevers
komen zowel in de strook als op de verschillende afstanden in de teelt evenveel voor.
Globaal nemen de aantallen kruipende insecten in de periode van september af. Dit is
ook geen probleem omdat de impact van kruipende insecten op de plagen zich vooral
moet laten gelden in het voorjaar.
60

3.2.7.2 Potvallen 2011
Figuur 31: Potvallen Engelmanshoven 7 juni 2011
Figuur 32: Potvallen Engelmanshoven 27 juni 2011
Figuur 33: Potvallen Engelmanshoven 4 juli 2011
61

Vroeg in het seizoen (begin juni) zijn het vooral loopkevers die zich manifesteren en
toch opmerkelijk vooral verderop in het gewas. De aantallen op dit moment behaald
worden niet meer gerealiseerd verder in het seizoen. De aanwezigheid van spinnen en
kortschildkevers is zeer beperkt en dan enkel in de rand.
Eind juni neemt het aantal spinnen enorm toe, dit zowel in de rand als verderop in de
teelt. Een opname een week later (4 juli) toont voor de spinnen dezelfde tendens als
deze van 27 juni, met hogere aantallen verderop in het gewas.
Het aantal kortschildkevers is gedurende het hele seizoen verwaarloosbaar op de
verschillende locaties. De vaststelling op het perceel maïs dat op de afstand 5-15 m
zowel de aantallen spinnen als loopkevers voor de opnamemomenten telkens het
laagst zijn wordt hier niet bevestigd.
3.2.7.3 Plakvallen 2010
In mei vinden we in de rand 3 lieveheersbeestjes en een gaasvlieg terug.
Figuur 34: Plakvallen Engelmanshoven 23 juni 2010
62

Figuur 35: Plakvallen Engelmanshoven 30 juli 2010
In juni en juli is het aantal vliegende nuttigen beter vertegenwoordigd. In de rand
vinden we de meeste nuttigen. Op 5 en 15 meter in de teelt zit hier en daar een
roofwants, lieveheersbeestje of gaasvlieg. Achteraan in de teelt vinden we geen
vliegende nuttigen terug.
3.2.7.4 Plakvallen 2011
Figuur 36: Plakvallen Engelmanshoven 7 juni 2011
63

Figuur 37: Plakvallen Engelmanshoven 27 juni 2011
Figuur 38: Plakvallen Engelmanshoven 4 juli 2011
In dit perceel zijn telkens slechts 7 in plaats van 8 plakvallen geplaatst gezien de
beperkte afmetingen van dit perceel. De opname op 80m is niet mogelijk.
Op dit perceel is de massale aanwezigheid van zweefvliegen opmerkelijk vanaf de
periode eind juni. Dit is een constante in 2011 voor alle bemonsterde percelen. Vroeg
in het seizoen zijn de gevangen nuttigen beperkt in aantal.
Eind juni neemt het aantal lieveheersbeestjes en gaasvliegen toe, vooral in de rand en
in het begin van de teelt. In de rand zitten in deze periode enorm veel bladluizen op
de onkruiden, vooral op akkerdistels. Op het gewas zijn de aantallen luizen vrij
beperkt waardoor de nuttige insecten zich niet zo sterk verspreiden over het perceel.
Op het einde van het perceel (40m) is het aantal gevangen insecten op de plakvallen
eerder beperkt.
Een week later ( bij de opname van 4 juli) blijven de nuttigen vooral actief in de rand
met nog steeds behoorlijke aantallen zweefvliegen en een 16 gaasvliegen.
64

Essentie
Afwezigheid van luizen in de teelt minimaliseert de migratie en invlieg van
vliegende nuttigen ver in het gewas.
3.2.7.5 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2010
23 juni 2010
Cichorei, Engelmanshoven
klopmonster strook klopmonster teelt
niks waargenomen niks waargenomen
visuele controle strook Visuele controle in teelt
niks waargenomen bladluis 2
Tabel 13: Klopmonster en visuele controle Engelmanshoven 23 juni 2010
Bij de klopmonsters is geen enkel organisme waargenomen op 23 juni. Bij de visuele
controle in de teelt zijn 2 plant teruggevonden met bladluizen (5% van de planten is
dus aangetast). Er is dus geen sprake van ernstige aantasting.
30 juni 2010
Cichorei, Engelmanshoven
klopmonster strook klopmonster teelt
lieveheersbeestje 1 niets waargenomen
visuele controle strook Visuele controle in teelt
bladluis 2 bladluis 1
galmug 1 gaasvlieg 1
rups gammauil 3 lieveheersbeestje 1
rups gammauil 1
Tabel 14: Klopmonster en visuele controle 30 juni 2010
Ondanks de zeer geringe aantallen schadelijken en nuttigen is het positief te moeten
vaststellen dat op 20 m in het gewas ook nuttigen te vinden waren. Ongetwijfeld
speelt hier toch het effect van de rand naar de introductie van deze nuttigen
aangezien verderop in de teelt geen nuttigen teruggevonden zijn.
65

Omkaderingsproef
Onder de omkaderingsproef is geen enkele plant aangetast door bladluizen bij de
plaatsing van het kader. Bij de controle, een maand later, is de aantastingsgraad
opnieuw nul. Ook zit geen enkel nuttig insect onder het kader. Dit betekent dus dat
het kader de intrede van zowel schadelijken als nuttigen verhindert.
3.2.7.6 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2011
23 mei 2011
Zomertarwe, Engelmanshoven
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 12 niks waargenomen
lieveheersbeestje 15
visuele controle strook visuele controle teelt
graanhaantje 40 bladluis 3 kolonies
graanhaantje 40
Tabel 15: Klopmonster en visuele controle Engelmanshoven 23 mei 2011
Bij de visuele controle van de zomertarwe op 20m in de teelt en tegen de rand vinden
we geen nuttige insecten terug. De controle van de schadelijke insecten gaf volgende
resultaten op zomertarwe tegen de rand:
Het klopmonster in de akkerrand geeft als resultaat 12 bladluizen en 15
lieveheersbeestjes. De bladluizen en lieveheersbeestjes zaten vooral op de
akkerdistels. Het klopmonster in de teelt leverde geen individuen op.
66

25 juni 2011
Zomertarwe, Engelmanshoven
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 38 bladluis 14
lieveheersbeestje 6 gaasvlieg 1
roofwants 7 lieveheersbeestje 4
roofwants 2
visuele controle strook visuele controle teelt
bladluis 31 bladluis 35
lieveheersbeestje 20 gaasvlieg 4
graanhaantje 12 lieveheersbeestje 11
roofwants 7 graanhaantje 12
roofwants 3
Tabel 16: Klopmonster en visuele controle Engelmanshoven 25 juni 2011
Omkaderingsproef
Op dit perceel is er voor gekozen geen omkadering te plaatsen. Het graan had al van
in de beginfase van de teelt een zeer schrale stand te wijten aan de droge, warme
weersomstandigheden in het voorjaar.
3.2.8 Discussie insecten
3.2.8.1 Algemene discussie 2010
In de teelt van cichorei komen minder kruipende insecten voor. Dit kunnen we
verklaren door de lange periode dat het gewas niet dichtgroeit. Dit komt de migratie
van de kruipende insecten niet ten goede. Ook het hogere aantal bespuitingen kan een
verklaring zijn, omdat kruipende insecten gevoeliger zijn aan
gewasbeschermingsmiddelen.
Het aantal schadelijke insecten in de akkerrand en de teelt is gering. Toch vinden we
een beperkt aantal vliegende insecten in de teelt. Dit beperkt zich tot vooraan in het
gewas. Op 40m komen geen vliegende nuttige insecten voor.
3.2.8.2 Algemene discussie 2011
Bij de klopmonsters en de visuele controle vinden we roofwantsen terug. Als echte
bladuispredators kunnen ze een belangrijke bijdrage leveren aan de biologische
gewasbescherming.
67

Op 25 juni zijn 80% van de tarweplanten aangetast. Daardoor verspreiden
lieveheersbeestjes zich vlot doorheen het perceel. Met een bezettingsgraad van 50%
in de rand en 30% verderop, hebben ze een gunstige invloed op de bladluiscontrole.
Gaasvliegen vinden we minder terug in dit perceel.
De data van de klopmonsters zijn complementair met de cijfers van de visuele
controle. Het aantal zweefvliegen in de visuele controle en de klopmonsters is nihil in
tegenstelling tot de vangsten op de plakvallen. Dit toont weer aan dat enkel plakvallen
plaatsen zonder bijkomende visuele controle gevaar kan inhouden naar het trekken
van conclusies.
Opmerkelijk in 2011 is het grote aantal loopkevers in de teelt, begin juni. De
loopkevers hebben zich al geruime tijd kunnen herstellen in de teelt, omdat de
zomertarwe vroeg op het jaar wordt ingezaaid. Naarmate het gewas dichter groeit,
daalt het aantal loopkevers in de teelt. Ze hebben nu minder ruimte om zich te
bewegen.
Essentie
In deze teelt van zomertarwe leveren lieveheersbeestjes de belangrijkste bijdrage
aan de natuurlijke bestrijding. Gaasvliegen en roofwantsen helpen in mindere mate.
Grote aantallen loopkevers ook ver in de teelt kunnen een belangrijke rol spelen.
68

3.3 Ovelingen
De akkerrand van Ovelingen is ingezaaid met erosiemengsels, zie tabel 1 pagina 18 +
19.
Foto 8: Akkerrand Ovelingen, 27 juni 2011
3.3.1 Akkerrand 2010
Figuur 39: Samenstelling akkerrand Ovelingen 21 juni 2010
Bij dit proefperceel zijn er geen onkruiden in de strook waargenomen. De grasmat
bestond uit een mix van raaigras met kropaar. In deze grasbufferstrook tegen erosie
werden voornamelijk zodenvormers ingezaaid. Van deze ingezaaide grassen werd
69

enkel zodevormers werd weinig teruggevonden aangezien zowel kropaar en als Engels
raaigras teruggevonden zijn. Kropaar en Engels raaigras zorgen hier samen voor een
hoge bedekkingsgraad waardoor bedekken de bodem volledig en geven hierdoor geen
kansen aan onkruiden geen kans krijgen.
We geven aan dat we in bovenstaande bespreking de voorkeur geven om algemeen te
spreken over raaigras in plaats van over Engels of Italiaans raaigras. Bij de
veldopname hebben we Engels raaigras genoteerd. Aangezien de veldopname een
steekproef is, is het mogelijk dat in een andere steekproef Italiaans raaigras zou
genoteerd zijn. Beiden werden ingezaaid in de strook. We verwijzen hier opnieuw naar
het feit dat er niet gewerkt is met permanente kwadraten.
3.3.2 Akkerrand 2011
Figuur 40: Samenstelling akkerrand Ovelingen 20 mei 2011
Raaigras verdwijnt en wordt vervangen door kropaar, een pionier onder de grassen.
kropaar heeft niet het vermogen om zoals raaigras de bodem te bedekken. Een relatief
groot percentage van de bodem is dan ook onbedekt. Ook zien we dat naarmate we
naar de zone beschaduwd door de houtkant gaan de bedekking afneemt. Aan de In
houtkant is 50 % van de bodem onbedekt.
Essentie
Kropaar breidt in de loop van het seizoen zeer sterk uit uitgezonderd de beschaduwde
stukken waar bijvoet de open plekken innneemt.
70

Figuur 41: Samenstelling akkerrand Ovelingen 27 juni
2011
Ondanks de vrij grote percentages aan open onbedekte bodem bij de opnames van 20
mei 2011, spelen kruiden in de bedekking geen rol. De open plekken worden tegen het
perceel en in het midden van de rand deels ingenomen door Engels raaigras. Engels
raaigras kan in tegenstelling tot Italiaans raaigras na het niet kiemen overwinteren en
het jaar daarna kiemen. Opvallend is het zeer veelvuldig voorkomen van het reeds
besproken onkruid bijvoet. Bijvoet is zoals vermeld een hardnekking onkruid die door
zijn overblijvende wortels vegetatief kan uitbreiden en echte haarden kan vormen.
Daarnaast vertoont bijvoet een pioniersgedrag als een echt akkeronkruid waardoor
uitbreiding via zaad ook een mogelijkheid is.
Figuur 42: Samenstelling akkerrand Ovelingen 16 augustus
2011
Midden augustus worden de grasstroken gedomineerd door kropaar die er nu wel in
slaagt om de volledige bodem te bedekken. In het midden van de rand wordt kropaar
bijgestaan door Engels raaigras. Tegen de houtkant ontbreekt deze laatste
pollenvormer en neemt bijvoet een groter aandeel in. De laatste percentages
onbedekte bodem zijn hier ingevuld door bijvoet. Melganzevoet neemt als
verstoringsplant een logische plaats in tegen het perceel aan in de strook.
71

Evolutie akkerrand
Opnieuw kunnen hier grotendeels dezelfde conclusies als voor de rand van Armenberg
getrokken worden. Van de ingezaaide grassen zijn in de stroken tijdens de opnames
van het eerste jaar raaigras en kropaar terug te vinden. De grassen geven een snelle
bodembedekking. Onkruid krijgt bijgevolg weinig kans. De grasstroken evolueren ook
hier het tweede jaar naar grasstroken met enkel kropaar als grassoort met zeer grote
percentages van het proefvlak zonder bedekking naar stroken met plaatselijk kruiden
in zeer beperkte mate.
3.3.3 Onkruiden 2010
Figuur 43: Onkruiden in de teelt wintertarwe Ovelingen 2010
Dit is één van de weinige percelen waar we echt heel wat onkruiden hebben kunnen
tellen. Bij dit proefperceel bereiken de onkruiden een piek in juni. In mei bevinden de
onkruiden zich voornamelijk op 15-80 meter. Opvallend is het veelvuldig voorkomen
van akkerdistel verder in het perceel. In de reeks 15-80 meter is akkerdistel bijna
geheel verantwoordelijk voor het totale onkruidenaantal. De zaden kunnen dankzij hun
gevederde pappus erg ver in het perceel komen. In juli bevinden de meeste onkruiden
zich in de 0-5 meter. Dit is bijna volledig te wijten aan de aanwezigheid van raaigras
in de 0 meter opname (25 van de 33). Raaigras is een echte pollenvormer en vormt
normaalgezien geen ondergrondse uitlopers. Zijn voorkomen is dan ook logisch in de
onmiddellijke zone langs de rand. Daarnaast komt het zaadonkruid klimopereprijs op
alle afstanden in de meeste opnames veelvuldig voor. Klimopereprijs kiemt doorgaans
in de winter en bloeit in het vroege voorjaar. Op het moment dat graan zijn maximale
groei bereikt is klimopereprijs al over zijn hoogtepunt heen.
72

3.3.4 Onkruiden 2011
Figuur 44: Onkruiden in de teelt suikerbiet Ovelingen 2011
Net zoals in 2010 tellen we in dit perceel vrij veel onkruiden met een piek bij de
beginperiode van het groeiseizoen in mei. Duidelijk is ook dat tijdens de drie
opnameperiodes mei, juni en augustus de hoogste aantallen onkruiden werden geteld
in de eerste afstandsreeks 0-5 meter. In de reeks 15-20 meter werden steeds minder
onkruiden geteld. Dit verschil is het duidelijkste tijdens de beginperiode van het
groeiseizoen. Opvallend is ook het zeer veelvuldig voorkomen van melganzevoet met
zeer grote aantallen in de eerste afstandsreeks 0-5 meter. Kropaar is aanwezig tijdens
de opname van 27 juni 2011 als pionier in de eerste 5 meter in de teelt. Kweekgras
vinden we verder in het perceel in de afstandsreeks 15- 80 meter. Opvallend is ook de
zaailing van esdoorn (Acer pseudoplatanus) tijdens de opname in mei in de
afstandsreeks 0-5 meter. In de houtkant grenzend aan de grasstrook staat esdoorn.
Niet onlogisch dat de totale hoeveelheid aan onkruiden afneemt in de loop van het
groeiseizoen aangezien het gewas meer en meer sluit. Minder onbedekte grond en
licht zijn ter beschikking voor zowel kiemen als groeien van onkruiden.
Opmerking: pas in augustus 2011 werd in het gedeelte van de strook naast de teelt
5% bedekking door melganzevoet genoteerd. In de opnames voordien was
melganzevoet niet aanwezig. Een directe link trekken tussen het zeer veelvuldig
voorkomen van ganzevoet tijdens de opname in de teelt van augustus en het
voorkomen van melganzevoet in de opname in de strook van mei is niet mogelijk;
idem voor de opname in de teelt van juni. We merken op dat het zaad van
melganzevoet enorm lang kiemkrachtig blijft (tot meer dan 80 jaar). Hierdoor zit er
hoogst waarschijnlijk in de meeste akkerbodems een enorme zaadbank die wacht op
het juiste moment om te kiemen.
73

3.3.5 Similariteit 2010
Figuur 45: Similariteit tussen onkruiden in de akkerrand
en de teelt Ovelingen 2010
In dit perceel hebben we t.o.v. de andere proefpercelen relatief veel onkruiden geteld.
In de eerste 5 meter vanaf de rand vinden we overkomsten tussen de soortenlijst van
de strook en in deze van de teelt. De similariteitsindex tussen de rand en de eerste 5
meter van de teelt voor de opname in juni bedraagt dan ook 0,67. De twee
gemeenschappelijke soorten zijn raaigras en kropaar. In de overige periodes en voor
de afstand 15-80 meter in mei is de index 0.
74

De similariteit in de opname juni kan voorgesteld worden door volgende figuur:
Figuur 46: Visuele voorstelling similariteit Ovelingen 2010
De Sørensen‟s index was relatief hoog door de aanwezigheid van raaigras en kropaar
in de rand en de teelt. Deze soorten kwamen enkel voor in de opname van 0 meter,
dus vlak tegen de rand. Kropaar kan bijna jaarrond bloeien en vrij massaal zaad
zetten uitgezonderd in de winterperiode. Omdat kropaar een echte pollenvormer is en
weinig of geen uitlopers maakt, zijn de planten in de teelt enkel te wijten aan
zaadzetting. Het zaad valt bij kropaar in de onmiddellijke omgeving van de plant.
3.3.6 Similariteit 2011
RAND
TEELT 0-5 m
In het perceel van Ovelingen werden steeds erg veel onkruiden geteld zowel in
veldopname jaar 2010 als 2011. Opvallend is het melganzevoetprobleem in 2011 met
een piek in de afstandsreeks 0-5 meter mei 2011. Later op het seizoen waren heel wat
volwassen uitgegroeide planten manueel uitgetrokken. Ondanks de hoge abundantie
van melganzevoet mei 2011 zijn de similariteistindexen voor beide afstandsreeksen 0.
In de strook is enkel kropaar waargenomen. De echte „kropaar-strook‟ heeft wel zijn
invloed op de afstandsreeks 0-5 meter. De zeer hoge similariteitsindex (0,4) vraagt
wel enige nuance omdat het aantal exemplaren kropaar in de teelt slechts zeer klein
was in vergelijking met melganzevoet. Dit geldt dan nog enkel voor de veldopname in
juni 2011. Voor de afstandsreeks 15-80 meter bedroeg de index 0 voor dezelfde
periode. De op het eerste zicht hoge waarden van de indexen voor de twee
afstandsreeksen (0,33) in augustus 2011 mogen om dezelfde reden ook met meer dan
een korrel zout genomen.
75

De indexen voor de 3 momentopnames van 2011 samen geven eveneens de al
geziene grootteordes in hetzelfde vertekende beeld. We merken nog eens op dat
aangezien planten in de strook een traject van kiemen, groeien, bloeien, zaad zetten
en zaad verspreiden moeten afleggen vooraleer ze in de teelt kunnen komen. De zeer
hoge aantallen melganzevoet in mei komen uiteraard niet overeen met grote aantallen
melganzevoet in de strook. We zitten met andere woorden steeds met een
vertragingsreactie van het voorkomen van onkruiden in de teelt ten opzichte van deze
in de strook.
Omwille van deze reden is het nuttig om ook de similariteitsvergelijking te maken met
de teelt van 2011 met de strook van 2010. Aangezien de strook in 2010 een echte
grasstrook was zonder melganzevoet heeft ook deze op het eerste zicht relatief hoge
waarde voor de similariteitsindex geen verklaring voor het massaal voorkomen van
melganzevoet in mei 2011. Melganzevoet maakt per plant niet alleen immens veel
zaden. De zaden van dit akkeronkruid zijn bovendien zeer lang kiemkrachtig. Een
directe correlatie leggen tussen de strook en de teelt voor wat betreft het voorkomen
van onkruiden is bijgevolg niet juist. We stippen ook aan dat de grasstroken voordien
hoogst waarschijnlijk akker is geweest. Miljoenen zaden liggen met andere woorden
onder het oppervlak van elke akker te wachten op het juiste moment om te kiemen.
De similariteitsindex voor de afstandsreeks 0-5 meter van 0,29 is te wijten aan
kropaar. Kropaar is een typische pionier onder de grassen die eerder in de
onmiddellijke nabijheid zijn zaad laat vallen. Deze pollenvormer vormt geen uitlopers.
We merken op dat de berekeningen van similariteitsindexen niets zeggen over de
toekomst. In de stroken van Ovelingen Rombouts werd in veldopnamejaar 2011 erg
veel bijvoet gevonden. Deze plant zou de similariteitsindex van 2012 erg kunnen
beïnvloeden.
3.3.7 Insecten
3.3.7.1 Potvallen 2010
Figuur 47: Potvallen Ovelingen 21 mei 2010
76

Figuur 48: Potvallen Ovelingen 2 juli 2010
Figuur 49: Potvallen Ovelingen 31 juli 2010
In mei en eind juli komen de meeste kruipende insecten voor in Ovelingen. Begin juli
ligt het aantal veel lager. In mei vinden we de meeste kruipende insecten terug in het
begin van de teelt, op 5 en 15 meter. Op 80 meter vinden we veel minder spinnen
terug dan in de rand en vooraan in de teelt.
Begin juli zitten de loopkevers en spinnen vooral in de rand. Het aantal vooraan in de
teelt is opvallend minder dan in mei. Het aantal kortschildkevers is overal ongeveer
gelijk.
In juli is het aantal kruipende insecten het hoogst, behalve voor de kortschildkevers.
Deze bevinden zich vooral in de rand. De spinnen en loopkevers bevinden zich zowel
in de rand als vooraan en op 80 meter in het perceel.
77

3.3.7.2 Potvallen 2011
Figuur 50: Potvallen Ovelingen 27 juni 2011
Figuur 51: Potvallen Ovelingen 4 juli 2011
Figuur 52: Potvallen Ovelingen 29 augustus 2011
78

Figuur 53: Potvallen Ovelingen 29 augustus 2011
Vroeg in het seizoen (begin juni) zijn het vooral loopkevers die zich manifesteren als
kruipende insecten. Gans het seizoen door worden de hoogste aantallen waargenomen
diep in het gewas. De spinnen komen enkel in de teelt voor later op het seizoen en
dan in lagere aantallen vergeleken met de rand. Het aantal kortschildkevers is
verwaarloosbaar.
Essentie
Loopkevers kunnen van zeer vroeg op het seizoen (half mei) tot einde seizoen (eind
augustus) in hoge aantallen aanwezig zijn ver in de teelt. Vooral in deze teelt van
suikerbieten worden de hoogste aantallen geregistreerd op 40 en 80 m van de
akkerrand.
79

3.3.7.3 Plakvallen 2010
Figuur 54: Plakvallen Ovelingen 11 mei 2010
Figuur 55: Plakvallen Ovelingen 23 juni 2010
Figuur 56: Plakvallen Ovelingen 30 juli 2010
80

In mei, juni en juli komen er nuttige vliegende insecten voor in de rand. In juli zien we
ook 3 roofwantsen in het begin van de teelt en zelfs een gaasvlieg op 40 meter. De
snelle en globaal hogere aanwezigheid van vliegende nuttige insecten kan verklaard
worden door de aanwezigheid van een houtkant langs de perceelsrand. In een
houtkant vinden nuttige insecten vanaf het vroege voorjaar al prooien (bladluizen).
Door de aanwezigheid van deze plaaginsecten gebeurt de populatieopbouw van
nuttigen sneller.
Essentie
Een extra landschapselement geeft een verhoogde, bredere en snellere aanwezigheid
van vliegende nuttigen.
3.3.7.4 Plakvallen 2011
Figuur 57: Plakvallen Ovelingen 7 juni 2011
Figuur 58: Plakvallen Ovelingen 27 juni 2011
81

Figuur 59: Plakvallen Ovelingen 4 juli 2011
Figuur 60: Plakvallen Ovelingen 29 augustus 2011
Op dit perceel is ook de massale aanwezigheid van zweefvliegen opmerkelijk vanaf de
periode eind juni. Dit is een constante in 2011, voor alle bemonsterde percelen. Vroeg
in het seizoen zijn de gevangen nuttigen beperkt in aantal.
Eind juni nemen het aantal gaasvliegen en lieveheersbeestjes wat toe, vooral in de
rand en in het begin van het perceel. In het teeltgewas is het aantal bladluizen
beperkt, daardoor worden de nuttige insecten niet gelokt in de teelt. Vanaf 40m zijn
de aantallen gevangen nuttigen buiten de zweefvliegen en lieveheersbeestjes zeer
beperkt.
Begin juli verspreiden de gaasvliegen en lieveheersbeestjes zich actief over het
perceel. Begin september neemt het aantal zweefvliegen sterk af. We vinden nog
enkele lieveheersbeestjes terug in het perceel.
82

3.3.7.5 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2010
23 juni 2010
Rombouts Tarwe, Ovelingen
klopmonster strook klopmonster teelt
wants 1 niks waargenomen
larve lieveheersbeestje 1
luis 1
roofwants 1
visuele controle rand visuele controle teelt
gaasvliegei 1 niks waargenomen
Tabel 17: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 23 juni 2010
30 juni 2010
Tarwe, Ovelingen
klopmonster strook klopmonster teelt
niks waargenomen niks waargenomen
visuele controle rand visuele controle teelt
gaasvliegei 1 niks waargenomen
Tabel 18: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 30 juni 2010
3.3.7.6 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2011
23 mei 2011
suikerbiet, Ovelingen
klopmonster strook klopmonster teelt
pas gemaaid, geen klopmonster niet uitgevoerd
visuele controle strook visuele controle teelt
bladluis 1 bladluis 3 kolonies
lieveheersbeestje (larve) 1
Tabel 19: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 23 mei 2011
83

Het klopmonster in de akkerrand is niet uitgevoerd omdat de rand zeer kort gemaaid
was.
De controle van de plaaginsecten geeft voor de bladluizen enkel 1 aangetaste plant.
Het feit dat het bietenzaad gecoat is met een insecticide, verklaart de geringe
aantasting in de beginfase van de teelt.
25 juni 2011
suikerbiet, Ovelingen
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 65 bladluis 3
gaasvlieg 1 gaasvlieg 1
lieveheersbeestje 3 lieveheersbeestje 5
roofwants 2 roofwants 4
visuele controle strook visuele controle teelt
bladluis 4 bladluis 32
zweefvlieg (larve) 1 zweefvlieg (larve) 4
lieveheersbeestje 1 lieveheersbeestje 1
lieveheersbeestje (pop) 1
Tabel 20: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 25 juni 2011
15 juli 2011
suikerbiet, Ovelingen
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 30 bladluis 2
gaasvlieg 3 gaasvlieg 1
lieveheersbeestje 4 lieveheersbeestje 5
roofwants 3
zweefvlieg (larve) 10
visuele controle strook visuele controle teelt
zweefvlieg 7 zweefvlieg 10
lieveheersbeestje 2 lieveheersbeestje 1
Tabel 21: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 15 juli 2011
84

Omkaderingsproef
De omkadering is geplaatst op 23 mei. Op dat moment was er één plant van de 12
aangetast door bladluizen. Bij de controle op 15 juli hebben de bladluizen al 5 planten
aangetast. De afwezigheid van nuttigen kan hier een mogelijke verklaring voor bieden.
3.3.8 Discussie insecten
3.3.8.1 Algemene discussie 2010
We zien een duidelijk effect van de houtkant op het aantal vliegende insecten. Zij
komen vooral voor in de akkerrand. De kruipende insecten zijn talrijk, zowel in de
akkerrand als diep in het perceel. Enkele gevonden loopkevers zijn soorten die typisch
zijn voor een bos. Dit kan verklaard worden door de aanwezigheid van een houtkant.
De tendens dat het aantal kruipende insecten het laagst is begin juli is hier net als op
alle andere percelen aanwezig. Verklaringen hiervoor moeten meer klimatologisch
gezocht worden in plaats van dit te relateren aan het gewas of het type perceelsrand.
De kruipende insecten zijn talrijk aanwezig in het perceel.
De impact van het aantal nuttige insecten op de plaagdruk kan niet bepaald worden.
Dit omdat er geen plaaginsecten voorkomen op het gewas. Ook de omkaderingsproef
op dit perceel geeft geen resultaten.
3.3.8.2 Algemene discussie 2011
Op dit perceel hebben de zweefvliegen wel een aantoonbare bijdrage geleverd aan de
natuurlijke bestrijding van plaaginsecten. Zweefvlieglarven zijn altijd aanwezig tijdens
de visuele controles.
In de maand juni en juli verspreiden de lieveheersbeestjes en de gaasvliegen zich over
het bietenperceel. Dit tonen de plakvallen aan. Ook tijdens de visuele controles zien
we lieveheersbeestjes verspreid over het perceel. De gaasvliegen zien we op de
plakvallen, maar niet via de visuele controle. Uiteraard is de visuele controle slechts
een momentopname. Gaasvlieglarven verdwijnen ook snel bij gebrek aan voedsel. In
deze teelt zal de voornaamste bijdrage van natuurlijke bestrijding gebeuren door
zweefvliegen en lieveheersbeestjes en in mindere mate gaasvliegen.
Op 40m en 80m in de teelt komen grote aantallen loopkevers voor. De soorten die
zich bevinden op het perceel in Ovelingen zijn goed aangepast aan het onstabiele
milieu van het perceel.
85

3.4 Hooibos
De grasstrook aan het Hooibos werd ingezaaid met het M3 graskruidenmengsel zie
tabel 1 pagina 18 + 19.
Foto 9: Onkruidopname akkerrand Hooibos, 27 juni 2011
3.4.1 Akkerrand 2010
Figuur 61: Samenstelling akkerrand Hooibos 21 juni 2011
Bij de veldopname zien we dat de strook bij het perceel aan het Hooibos een
dominantie aan Italiaans raaigras heeft. 10 % van de strook is onbedekt en 20 %
wordt ingenomen door kruiden. Deze kruiden bestaan uit volgende soorten: brede
weegbree (Plantago major subsp. major), straatgras (Poa annua), rode klaver en
kruipende boterbloem (Ranunculus repens). Opmerkelijk is het feit dat zowel
straatgras en brede weegbree voorkomen. Voorgenoemde planten behoren tot de
tredplantengemeenschap. De zware bodem in combinatie met het gebruik als passage
voor paarden zou de oorzaak kunnen zijn van het voorkomen van beide planten.
Kruipende boterbloem maakt uitlopers. Op de knopen van de uitlopers kan de plant
86

worteltjes en blad vormen. Op deze wijze `kruipt' de plant door de zode van
grasvelden of gazons. Met het maaien gaat de maaimachine meestal over de
boterbloemen heen. Van de ingezaaide tweezaadlobbigen vinden we enkel rode klaver
terug.
3.4.2 Akkerrand 2011
Figuur 62: Samenstelling akkerrand Hooibos 20 mei 2011
Het wegvallen van Italiaans raaigras uit de grasstrook gebeurt hier ook net zoals in de
andere stroken. Kropaar en in mindere mate Engels raaigras nemen de plaats in van
Italiaans raaigras. Zoals reeds verschillende keren gezegd zorgt Italiaans raaigras door
zijn snelle groei en dichte inzaai ervoor dat de bodem snel bedekt is met als gevolg
minder kiemkansen voor onkruiden. Opvallend is het grote aandeel aan onbedekte
bodem in het midden van de rand.
Essentie
Het verdwijnen van Italiaans raaigras zorgt dan ook letterlijk voor een leegte in de
vorm van een onbedekte bodem die niet onmiddellijk door andere grassen of kruiden
kan ingenomen worden. Andere pollenvormers zoals kropaar en Engels raaigras
nemen de plaats van Italiaans raaigras gedeeltelijk in. Kruipende boterbloem
profiteert van het wegvallen van Italiaans raaigras en bedekt de bodem in een hoger
percentage dan het jaar voordien.
87

Figuur 63: Samenstelling akkerrand Hooibos 27 juni 2011
Engels raaigras domineert de strook. Opvallend is ook het voorkomen van de niet
ingezaaide witte klaver die in tegenstelling tot rode klaver uitlopers en geen pollen
vormt. Rode klaver is een echte pionier en wordt vaak ingezaaid samen met Italiaans
raaigras als stikstoffixeerder. Witte klaver bereikte tijdens de veldopname van juni
2011 hoge percentages gestimuleerd door het maaibeheer. In het midden van de
strook wordt kruipende boterbloem teruggedrongen door de witte klaver. De tredplant
brede weegbree komt ook hier veelvuldig voor. In de beschaduwing van het bos heeft
zowel kruipende boterbloem als ridderzuring een concurrentievoordeel ten opzichte
van witte klaver.
Evolutie akkerrand
De akkerrand aan het Hooibos is omwille van het zwaardere bodemtype erg afwijkend
ten opzichte van de andere stroken. De vegetatie van de verdichte kleiige bodem
evolueert net zoals andere stroken van een grasstrook met Italiaans raaigras naar een
grasstrook waar Engels raaigras en kropaar de plaats van Italiaans raaigras innemen.
Tredplanten nemen een opvallende plaats in in de strook.
3.4.3 Onkruiden 2010
Figuur 64: Onkruiden in de teelt suikerbiet Hooibos 2010
88

Dit perceel is t.o.v. de andere percelen erg verschillend omwille van de ligging. Dit
perceel is aan de rand van een populierenbos gelegen en had tijdens de veldopnames
een dichtgeslempte bodemstructuur.
Gezien de regelmatige behandeling met contactherbiciden vanaf begin mei tot eind
mei zijn er in mei geen onkruiden waargenomen.
Aan de rand van het bos In het perceel aan het Hooibos zien we een piek van
onkruidgroei in juni, vooral in de afstandsreeks van 0-5 meter. Opmerkelijk is opnieuw
de zaailing van wilg. Deze is hoogst waarschijnlijk afkomstig van de wilgen aan de van
de grasstrook. In september verschijnt er enkel melganzevoet in de afstandsreek van
15-80 meter. We merken wel op dat er buiten ons „telkader‟ vrij veel melganzevoet
voorkwam die boven het gewas uitstak. In de zone van 0-5 meter van de rand waren
er erg veel kale plekken zonder bieten in de teelt. Dit zaadonkruid is door zijn vele
zaden (2000-20.000 per plant), zijn lang levende zaadbank en zijn problematische
bestrijding een probleemsoort.
3.4.4 Onkruiden 2011
Figuur 65: onkruiden in de teelt wintertarwe Hooibos 2011
Opmerkelijk is het om in een wintertarweperceel relatief veel onkruiden te tellen in de
teelt. Het verschil tussen de afstandsreeks 0-5 meter en deze van 15- 80 meter is
duidelijk. Opvallend is ook het feit dat we meer onkruiden tellen later in het
groeiseizoen dan ervoor. De courant optredende akkeronkruiden zoals melganzevoet,
klimopereprijs, herderstasje, bingelkruid en paarse dovenetel (Lamium purpureum)
hebben weinig toelichting nodig. Het voorkomen van varkensgras is interessanter.
Varkensgras is een eenjarig zaadonkruid en kiemt in het voorjaar. De kleiachtige
ondergrond droogt in de zomer vaak op tot een compacte structuur. De zeer droge
omstandigheden van deze bodem in de zomer spelen in het voordeel van varkensgras.
Door zijn specifieke smalle morfologie van de bladeren en zijn kruipende structuur is
varkensgras erg goed aangepast aan droge omstandigheden. Het voorkomen van
varkensgras wijst op verdichting en een slechte structuur.
3.4.5 Similariteit 2010
In dit proefperceel is de similariteit voor alle afstanden bij elke opname ten opzichte
van de strook nul ondanks het feit dat we in dit proefperceel regelmatig onkruiden
89

hebben kunnen tellen. Er is m.a.w. geen aantoonbaar verband tussen de
soortensamenstelling in de rand en deze in de teelt.
3.4.6 Similariteit 2011
Hoewel er bij de veldopnames op en naast het perceel van Hooibos zowel in 2010 als
in 2011 heel wat onkruiden geteld werden is er nooit ene gemeenschappelijke soort
gezien in de strook en de teelt. De similariteitsindexen zijn dan ook voor de 4
berekeningswijzen voor de twee afstandsgroepen steeds gelijk aan 0.
Er is met andere woorden voor de veldopnames 2010-2011 geen enkele overeenkomst
tussen de strook en de teelt wat betreft voorkomen van onkruiden.
3.4.7 Insecten
3.4.7.1 Potvallen 2010
Figuur 66: Potvallen Hooibos 27 mei 2010
Figuur 67: Potvallen Hooibos 2 juli 2010
90

Figuur 68: Potvallen Hooibos 13 september 2010
De meeste kruipende insecten komen voor in mei en juli. In september is het aantal
veel minder, voor zowel loopkevers, kortschildkevers als spinnen. De aantallen
kruipende insecten in het gewas blijven erg beperkt ten opzichte van het gewas
wintertarwe. De nog gedane grondbewerkingen in het voorjaar bij bieten en het meer
open zijn van een bietengewas spelen hierbij zeker een belangrijke rol. Ook dient
gezegd dat de grasrand hier erg schraal is. Aan de rand van het perceel was een
slechte opkomst van de bieten misschien te wijten aan een verdichte bodem.
Bijna 25% van de gevonden loopkevers in 2010 op het bedrijf Hooibos, zijn afhankelijk
van vochtig bos en/of kleigrond. Dit is toch heel opmerkelijk.
3.4.7.2 Potvallen 2011
Figuur 69: Potvallen Hooibos 7 juni 2011
91

Figuur 70: Potvallen Hooibos 27 juni 2011
Figuur 71: Potvallen Hooibos 4 juli 2011
Vanaf vroeg in het seizoen zijn de spinnen al talrijk over het hele perceel. Het hoogst
aantal spinnen tellen we begin juni op 40 en 80 meter. De rest van het seizoen is de
verspreiding van de spinnen gelijkmatig op alle locaties. Het bijkomend
landschapselement van een bos naast de akkerrand biedt een verklaring voor de
vroegere aanwezigheid van spinnen in de potvallen.
De loopkevers kennen hun opmars vanaf eind juni met een graduele verdeling van
hogere naar lagere aantallen van de akkerrand weg. De kortschildkevers zijn ook op
dit perceel enkel te vinden in de akkerrand en dan nog in verwaarloosbare aantallen.
Essentie
Naar aanwezigheid van kruipende insecten en spinnen kan een extra
landschapselement zoals een bos een positieve bijdrage leveren.
92

3.4.7.3 Plakvallen 2010
In mei vinden we slechts 1 lieveheersbeestje en 1 galmug terug in de rand op onze
plakvallen.
Figuur 72: Plakvallen Hooibos 23 juni 2010
Figuur 73: Plakvallen Hooibos 30 juli 2010
In juni en juli liggen de aantallen wat hoger. De vliegende nuttigen vinden we vooral
terug in de rand, hoofdzakelijk roofwantsen. In juli zien we ook 4 roofwantsen vooraan
in de teelt. Verder vinden we in juli ook galmuggen en 1 lieveheerstbeestje.
Essentie
De aanwezige boskant heeft blijkbaar een bevorderend effect op de aanwezigheid van
roofwantsen. Dit is gekend vanuit de praktijk: windsingels zijn positief als
overwinteringsplaats van roofwantsen. Ook de cijfers van 2011 bevestigen dit.
93

3.4.7.4 Plakvallen 2011
Figuur 74: Plakvallen Hooibos 7 juni 2011
Figuur 75: Plakvallen Hooibos 27 juni 2011
Essentie
Afwezigheid van bladluizen in de akkerrand, door gebrek aan kruiden, kan de
introductie van vliegende nuttigen in een teelt beperken.
94

Figuur 76: Plakvallen Hooibos 4 juli 2011
De massale aanwezigheid van zweefvliegen is hier ook weer opmerkelijk, vooral vanaf
de periode eind juni. Ook diep in het perceel worden hoge aantallen zweefvliegen
gevangen.
De anderen nuttigen bevinden zich gedurende het hele seizoen vooral in de akkerrand.
Het aantal gevangen insecten in het perceel is bijna verwaarloosbaar. De beperkte
aanwezigheid van bladluizen in de teelt zeker vroeg op het seizoen betekent dat de
nuttige insecten zich niet diep in het gewas verspreiden.
De akkerrand bevat weinig bloeiende (on)kruiden en er zijn bijna geen bladluizen
aanwezig in de rand. De nuttige insecten die gevangen worden op de plakvallen,
komen vooral uit de bosrand. Omdat ze weinig tot geen voedsel ter beschikking
hebben in de akkerrand en de teelt, zal de populatieopbouw niet groot zijn. Ook hier
stellen we hetzij beperkter dan in 2010 toch aanwezigheid van roofwantsen vast.
3.4.7.5 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2010
23 juni 2010
suikerbiet, Hooibos
klopmonster strook klopmonster teelt
spin 1 lieveheersbeestje 1
visuele controle strook Visuele controle in teelt
niks waargenomen niks waargenomen
Tabel 22: Klopmonster en visuele controle Hooibos 23 juni 2010
95

30 juni 2010
suikerbiet, Hooibos
klopmonster strook klopmonster teelt
geen kloppingen wegens stormschade geen kloppingen wegens stormschade
visuele controle strook Visuele controle in teelt
lieveheersbeestje 2 niks waargenomen
rups 1
Tabel 23: Klopmonster en visuele controle Hooibos 30 juni 2010
Een klopmonster is niet genomen wegens stormschade en geringe grasontwikkeling in
de rand.
Omkaderingsproef
Bij plaatsing van het kader was de bladluisaantasting slechts één plant ( 2 luizen). Na
controle na één maand zijn slechts drie planten gering aangetast door bladluizen ( 2-5
bladluizen per plant). De nawerking van het behandelde zaad biedt hiervoor een
verklaring. Het effect van nuttigen kunnen we dus niet aantonen.
3.4.7.6 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2011
23 mei 2011
wintertarwe, Hooibos
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 3 niks waargenomen
lieveheersbeestje 1
roofwants 3
visuele controle strook visuele controle teelt
graanhaantje 4 bladluis 1
graanhaantje 8
Tabel 24: Klopmonster en visuele controle Hooibos 23 mei 2011
96

25 juni 2011
wintertarwe, Hooibos
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 12 bladluis 7
gaasvlieg 4 gaasvlieg 1
lieveheersbeestje 9 lieveheersbeestje 4
roofwants 7 roofwants 2
visuele controle strook visuele controle teelt
bladluis 15 bladluis 18
gaasvlieg 1 sluipwesp 5% geparasiteerd
lieveheersbeestje 2
sluipwesp 20% geparasiteerd
roofwants 6
Tabel 25: Klopmonster en visuele controle Hooibos 25 juni 2011
Omkaderingsproef
De omkadering is geplaatst op 10 juni met 50% van de planten aangetast door
bladluizen. Controle op 8 juli resulteert in 75% bladluisaantasting zonder enige
aanwezigheid van predatoren en een parasiteringsgraad van 1 % door sluipwespen.
3.4.8 Discussie insecten
3.4.8.1 Algemene discussie 2010
In 2010 is het aantal kruipende insecten veel meer talrijk in de rand, dan op het
perceel. Door de voorjaargrondbewerking in de suikerbietenteelt worden de kruipende
insecten vroeg in het seizoen verstoord op het perceel.
De geringe plaagdruk levert geen relevante informatie op om relaties tussen nuttigen
en plagen aan te geven.
3.4.8.2 Algemene discussie 2011
Door het uitblijven van bladluisplagen in het vroege voorjaar, worden nuttige insecten
niet gelokt. Later op het seizoen zijn de bladluisaantastingen hoger (37.5% aan de
rand en 45% verderop in de teelt). Deze cijfers moeten hier wel gerelativeerd worden,
omdat het slechts gaat om enkele luizen per plant. Dus geen grote kolonies zoals we
zien bij de andere percelen. Als luizen meer individueel voorkomen, zoals hier, zijn
lieveheersbeestjes en gaasvliegen geneigd om minder eitjes af te leggen. Dit verklaart
waarom er zo weinig nuttigen voorkomen, ten opzichte van de “hoge” percentages aan
97

ladluisaantasting. Sluipwespen zijn beter in staat om individuele bladluizen op te
sporen en te parasiteren.
De massale aanwezigheid van zweefvliegen op de plakvallen vertaalt zich niet in een
aanwezigheid bij visuele controle. Of dat ook betekent dat ze geen effect gehad
hebben op de teelt kan hiermee echter niet aangetoond worden.
Op dit perceel is de natuurlijke bestrijding van de luizen dan ook vooral te wijten aan
de sluipwespen. Vooral dicht bij de rand is een parasiteringsgraad van 20% zeer hoog.
Hun grote aanwezigheid kan verklaard worden door de aanwezigheid van een bos. Het
feit dat bij de omkaderingsproef de parasitering duidelijk ontbreekt, bevestigt de
bijdrage van deze insecten.
Het aantal kruipende insecten in wintertarwe ligt hoger dan in 2010. Wintertarwe
wordt vroeg ingezaaid. In het voorjaar wordt de grond hierdoor ongemoeid gelaten.
Loopkevers en andere kruipende insecten hebben dus geen last van een
voorjaarsgrondbewerking. Opmerkelijk is dat 25% van de gevonden loopkevers
soorten zijn die aangepast zijn aan klei en vochtig bos.
98

3.5 Saffraanberg
De samenstelling van de akkerrand kan je terug vinden op pagina 20, punt 2.2.4.
Foto 10: Akkerrand Saffraanberg, 27 juni 2011
3.5.1 Akkerrand 2010
Figuur 77: Samenstelling akkerrand Saffraanberg 21 juni
2010
Deze strook is de enige strook die het jaar van de opnames werd ingezaaid met een
bloemenmengsel zowel interessant voor het aantrekken van nuttigen als voor
akkervogels. Deze strook wordt beheerd als een duorand.
Het midden van de strook is bijna volledig bedekt door tweezaadlobbigen. In deze zin
verschilt deze strook helemaal met de stroken van de andere proefpercelen waar
éénzaadlobbigen domineren. Voorkomende tweezaadlobbigen zijn herderstasje, echte
kamille, witte klaver, perzikkruid (Ersicaria maculosa), melganzevoet, duizendblad,
gewone rolklaver en gekroesde melkdistel. Opvallend is dat er weinig te merken is van
de inzaai aangezien we quasi geen soorten terugvinden van het zaadmengsel. In
99

tegenstelling tot vorige percelen hebben we hier wel te maken met bloemenstroken in
plaats van grasstroken. Opgemerkt moet worden dat dit zeker niet geldt voor de hele
strook maar eerder pleksgewijs. Omwille van de recente aanleg vinden we in de
ruigtestrook geen echte ruigtekruiden uitgezonderd gewone bereklauw en akkerdistel.
Opvallend is eveneens de dominantie van melganzevoet in de buurt van de teelt.
3.5.2 Akkerrand 2011
Figuur 78: Samenstelling akkerrand Saffraanberg 20 mei 2011
De grasstrook had tijdens de opname van 20 mei 2011 vanaf de teelt bekeken een
lange strook en daarna een korte strook. Gezien de enorm grote variatie binnen de
strook, is de strook onderverdeeld geweest in 6 in plaats van 3 deelstroken. De
onbedekte stukken nemen ongeveer gemiddeld 20 % in van de strook. Het merendeel
van de strook wordt ingenomen door grassen. Opvallend is het voorkomen van
gestreepte witbol tussen het raaigras. Italiaans raaigras komt hier in tegenstelling tot
de andere stroken nog veelvuldig voor in het tweede jaar van de veldopnames. Dit
komt omdat deze strook opnieuw werd ingezaaid het tweede velopnamejaar. Het
beperkte aandeel kruiden in de strook wordt ingenomen door onder andere
hoornbloem (Cerastium fontanum subsp. vulgare of Cerastium vulgatum), ringelwikke
(Vicia hirsuta), bonte wikke, paardenbloem, smalle wikke, gewone bereklauw
(Heracleum sphondylium), witte klaver, rode klaver, kruipende boterbloem, smalle
weegbree (Plantago lanceolata) en luzerne.
100

Figuur 79: Samenstellign akkerrand Saffraanberg 27 juni 2011
De onbedekte stukken zijn juni 2011 volledig ingenomen uitgezonderd het gedeelte
van de strook tegen het perceel. Tegen het perceel aan vinden we enkel grassen. Het
midden van de rand en tegen de straat is 40 % van de strook ingenomen door
tweezaadlobbigen. Onder de tweezaadlobbigen in het midden van de rand vinden we
duizendblad, bijvoet, luzerne, echte kamille en gewone rolklaver. Tegen de straat
vinden we jacobskruiskruid (Jacobaea vulgaris subsp. vulgaris, synoniem: Senecio
jacobaea), witte klaver, rode klaver, gewone bereklauw, smalle weegbree, brede
weegbree, klein streepzaad (Crepis capillaris), akkerdistel, heermoes, smalle wikke,
hoornbloem, gewone kamille en paardenbloem. Opvallend is dat naar de straat toe
kropaar de plaats inneemt van raaigras. Forse planten zoals boerenwormkruid
(Tanacetum vulgare, synoniem: Chrysanthemum vulgare), bijvoet en krulzuring
verschijnen.
Evolutie akkerrand
Het is weinig zinvol om de evolutie van deze strook van 2010 tot 2011 te bespreken
aangezien de strook in het tweede velopnamejaar opnieuw werd ingezaaid omwille van
het melganzevoetprobleem in 2010.
3.5.3 Onkruiden 2010
In het perceel aan de Saffraanberg zijn geen onkruiden waargenomen ondanks het feit
dat we hier te maken hadden met de meest soortenrijke rand. Omwille van de vrees
voor melganzevoet is deze rand wel geklepeld geweest.
101

3.5.4 Onkruiden 2011
Figuur 80: Onkruiden in de teelt vlas Saffraanberg 2011
Opvallend is de massale aanwezigheid van melganzevoet terwijl deze soort bij de
onkruidenopnames van 2011 niet eens waargenomen werd. Het jaar voordien was er
in de strook een duidelijk melganzevoetprobleem. Omwille van deze reden is de strook
dan ook geklepeld geweest. Het jaar nadien werd de strook opnieuw ingezaaid. Door
het veelvuldige klepelen en het melganzevoetprobleem werd hiervoor geopteerd.
3.5.5 Similariteit 2010
Ondanks het feit dat er in deze rand de meeste onkruiden zowel op gebied van
abundantie als soorten werden geteld, zijn er in deze teelt in de proefvlakken nooit
onkruiden waargenomen.
3.5.6 Similariteit 2011
De similariteitsindexen voor de veldopnames van 2011 zijn alle 0. Opvallend is de
massale aanwezigheid van melganzevoet in de teelt. Deze plant is zoals al vermeld bij
de onkruidenopnames van 2011 niet waargenomen geweest. Het jaar voordien was er
in de strook een duidelijk melganzevoetprobleem. Hiervoor werd er in 2010
gekleppeld. Bovendien werd de strook in 2011 opnieuw ingezaaid.
De indexen berekend over de som van de opnames van 2011 heen geeft hetzelfde
beeld.
We benadrukken dat er in de strook naast dit perceel van Francis enorm veel
onkruiden geteld zijn. Ondanks dit feit zijn deze niet terug te vinden in de teelt. Een
vergelijking van de onkruiden in de teelt in het veldopnamejaar 2011 met de
onkruiden die we geteld hebben in de strook in 2010 kan wel zinvol zijn gelet op de
eerder genoemde vertragingsreactie tussen onkruiden in de teelt en deze in de strook.
De indexen gaan zowel voor de afstandsreeks 0-5 meter (0,22) als voor de
afstandsreeks 15-80 meter (0,11) omhoog. Dit is te wijten aan het massaal
voorkomen van melganzevoet in de strook veldopnamejaar 2010 en het masaal
voorkomen van melganzevoet in de teelt velopnamejaar 2011. De similariteit is toch
102

nog relatief laag omwille van het feit dat er in de strook veldopnamejaar 2010 vrij veel
soorten voorkwamen.
Hetzelfde effect zien we des te uitgesprokener als we de indexen bekijken bekomen
door de som van de onkruiden van de akkerrand van 2011 met deze van 2010 te
nemen en deze te vergelijken met de voorkomende onkruiden in de teelt
veldopnamejaar 2011. Vermits er meer dan één keer ingezaaid is, is het totale aantal
soorten planten over de twee veldopnamejaren erg groot in vergelijking met het kleine
aantal steeds weer terugkerende soortenpakketjes onkruiden in de teelt.
3.5.7 Insecten
3.5.7.1 Potvallen 2010
Figuur 81: Potvallen Saffraanberg 21 mei 2010
Figuur 82: Potvallen Saffraanberg 2 juli 2010
103

Essentie
Opmerkelijk is dat voor loopkevers en spinnen zelfs de hoogste aantallen gerealiseerd
worden in het gewas. Naar eventuele predatie van de plaaginsecten is dit een
aangename vaststelling.
Figuur 83: Potvallen Saffraanberg 27 juli 2010
We vinden in de rand en op het perceel van Saffraanberg enorm veel kruipende
insecten terug, met een hoogtepunt eind juli.
3.5.7.2 Potvallen 2011
Figuur 84: Potvallen Saffraanberg 7 juni 2011
104

Figuur 85: Potvallen Saffraanberg 27 juni 2011
Opmerking: door het maaien van het vlas waren de potvallen op 5m en 15m niet meer
terug te vinden.
Figuur 86: Potvallen Saffraanberg 4 juli 2011 (enkel in de
Opmerking: enkel akkerrand)
potvallen in de rand gezet omdat
Het vlas is gemaaid, dus er werden enkel nog potvallen in de rand gezet.
3.5.7.3 Plakvallen 2010
In mei vinden we slechts drie vliegende nuttige insecten op onze plakvallen in de rand.
105

Essentie
Het aanbod gevleugelde nuttigen is gevarieerder bij aanwezigheid van een bloeirijkere
akkerrand.
Figuur 87: Plakvallen Saffraanberg 23 juni 2010
Figuur 88: Plakvallen Saffraanberg 30 juni 2010
Begin juli en eind juli ligt dit aantal wat hoger. Begin juli plakken er 26 nuttigen op de
vallen in de rand: vooral lieveheersbeestje, gaasvliegen, zweefvliegen en roofwantsen.
We zien ook 2 galmuggen en een sluipwesp.
Eind juli vinden we 24 nuttigen terug op de plakvallen in de rand: roofwantsen,
sluipwespen en gaasvliegen. Verder vingen we 1 galmug, 1 sluipwesp en 1 zweefvlieg.
We zien ook 4 vliegende nuttigen in het begin van de teelt.
Het effect van bloeiende planten in de rand laat zich duidelijk merken. Zweefvliegen
en gaasvliegen zijn (beperkt) aanwezig.
106

3.5.7.4 Plakvallen 2011
Figuur 89: plakvallen Saffraanberg 7 juni 2011
Figuur 90: Plakvallen Saffraanberg 27 juni 2011
Figuur 91: Plakvallen Saffraanberg 4 juli 2011
-
107

Gezien dit perceel als enige een echte gemengde rand heeft van grassen en bloeiende
kruiden is het logisch dat de vliegende insecten wat beter vertegenwoordigd zijn. Op
het vlas, vlak tegen de rand, vinden we geen bladluizen terug. Eind juni zien we
verderop in de teelt behoorlijk wat luizen. Zij lokken de zweefvliegen en de
lieveheersbeestjes tot diep in de teelt.
De massale aanwezigheid van zweefvliegen is hier ook weer opmerkelijk, vooral vanaf
de periode eind juni. Ook diep in het perceel worden hoge aantallen zweefvliegen
waargenomen. De andere nuttige insecten zoals lieveheersbeestjes en gaasvliegen zijn
eind juni zowel in de rand als in het perceel terug te vinden.
Begin juli is de vlas geoogst terwijl de plakvallen nog op het perceel stonden. Verderop
in het perceel hebben we nog enorm veel zweefvliegen waargenomen. Ook enkele
gaasvliegen zijn tot op 40m en 80m gevangen.
3.5.7.5 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2010
23 juni 2010
wintertarwe, Saffraanberg
klopmonster strook klopmonster in teelt
pas gemaaid larve roofwants 1
gaasvlieg 1
visuele controle strook Visuele controle in teelt
pas gemaaid veel bladluis, ernstig
veel witziekte
Tabel 26: Klopmonster en visuele controle 23 juni 2010
De rand was pas gemaaid. In de teelt is er ernstige bladluisaantasting.
108

30 juni 2010
wintertarwe, Saffraanberg
klopmonster strook klopmonster in teelt
bladluis 20 niks waargenomen
gaasvlieg 2
lieveheersbeestje 6
galmug 2
fluweelmijt 1
roofwants 16
visuele controle strook Visuele controle in teelt
niks waargenomen niks waargenomen
Tabel 27: Klopmonster en visuele controle Saffraanberg 30 juni 2010
Omkaderingsproef
Omkaderingsproef: geen planten met aantasting dus het effect van nuttigen is niet
aan te tonen.
3.5.7.6 Visuele controle, klopmonsters en omkaderingsproef 2011
23 mei 2011
Francis vlas, Saffraanberg
klopmonster strook klopmonster teelt
bladluis 5 niks waargenomen
rups 2
visuele controle strook visuele controle teelt
trips 1 bladluis 3 kolonies
trips 5
Tabel 28: Klopmonster en visuele controle Saffraanberg 23 mei 2011
109

25 juni 2011
vlas, Saffraanberg
klopmonster strook klopmonster teelt
trips 29 bladluis 11
bladluis 6 gaasvlieg 1
gaasvlieg 2 lieveheersbeestje 3
lieveheersbeestje 3 roofwants 2
roofwants 14
rups 7
fluweelmijt 2
visuele controle strook visuele controle teelt
kever 10 bladluis 32
zweefvlieg (larve) 4
lieveheersbeestje 1
lieveheersbeestje (pop) 1
kever 5
Tabel 29: Klopmonster en visuele controle Saffraanberg 25 juni 2011
Omkaderingsproef
Op 23 mei zetten we 50 planten onder de omkadering. Hiervan zitten op 8 planten
tripsen. Op geen enkele plant zitten bladluizen. Op 2 juli vinden we geen trips terug,
wel kevertjes op 8 planten. Onder de omkadering zitten geen nuttigen.
3.5.8 Discussie insecten
3.5.8.1 Algemene discussie 2010
De bloeiende planten in de akkerrand vergroten het aantal en de diversiteit van
nuttige insecten. Door de lage plaagdruk in 2010 kunnen we het verband tussen
nuttige insecten en de plaagdruk niet aantonen. Het hoge aantal kruipende insecten in
de teelt is opvallend. Ook in de rand vinden we veel kruipende insecten en een grote
diversiteit.
3.5.8.2 Algemene discussie 2011
De duidelijke aanwezigheid van bloeiende kruiden resulteert in een gevarieerder
assortiment van nuttigen zoals fluweelmijten. Ook de teelt vlas zorgt voor een grotere
biodiversiteit: veel plaats in het gewas, veel zonlicht dat binnenvalt in het gewas…
110

De totale afwezigheid van luizen in de teelt dichtbij de rand wijst op de goede werking
van de nuttige insecten. Eind juni werden noch bladluizen noch nuttigen in de teelt
dichtbij de rand gevonden.
Verderop in het gewas zien we eind juni wel bladluizen maar dan ook de aanwezigheid
van lieveheersbeestjes en larven van zweefvliegen en in mindere mate gaasvliegen en
roofwantsen. Dit is trouwens één van de weinige percelen waar de massale vangst van
zweefvliegen op de plakvallen zich enigszins vertaalt in visuele aanwezigheid op het
gewas.
Door de korte teeltduur van vlas hebben we jammer genoeg niet de kans gehad om
deze situatie later op het seizoen nog eens te evalueren. Uit de omkaderingsproef
kunnen geen conclusies getrokken worden.
3.6 Discussie resultaten onkruiden 2010 en 2011
Evolutie akkerranden
Van de ingezaaide grassen zijn in de meeste stroken tijdens de opnames van het
eerste jaar Italiaans raaigras, glanshaver en kropaar terug te vinden. Italiaans
raaigras geeft een snelle bodembedekking. Onkruid krijgt hierdoor weinig kans. De
stroken zijn dan ook echte grasstroken. Deze grasstroken evolueren het tweede jaar
gedeeltelijk van grasstroken naar stroken met plaatselijk kruiden. Dat Italiaans
raaigras verdwijnt als het niet opnieuw wordt ingezaaid is hier duidelijk. Het feit dat de
grasstrook het jaar daarna meer open plekken vertoont, is hier een belangrijk gevolg
van. In de loop van het groeiseizoen van het tweede veldopnamejaar zien we de
kruiden verdwijnen. In plaats daarvan komen ofwel grassen zoals bijvoorbeeld kropaar
of haarden van (probleem)onkruiden. Italiaans raaigras zorgt ervoor dat de bodem het
eerste jaar van inzaai een bedekking heeft van bijna 100 %. Dit zorgt ervoor dat er bij
de aanleg geen plaats is tussen de grassen voor akkeronkruiden. Akkeronkruiden zijn
immers typische pionierplanten die kiemen op plaatsen zonder vegetatie. Veel
akkeronkruiden hebben langlevend zaad en vormen dus een permanente zaadbank.
Aangezien de stroken voorheen deel uitmaakten van de akker kunnen we verwachten
dat de strook net zoals de akker een zeer groot potentieel heeft van „slapende‟ zaden
van akkeronkruiden. De inzaai met onder andere Italiaans raaigras zorgt ervoor dat
deze slapende zaden minder kans krijgen om uit te groeien tot een zaaddragende
plant. Het tweede veldopnamejaar is het duidelijk de andere grassen de plaatsen van
weggevallen Italiaans raaigras niet in hetzelfde tempo kunnen opvullen in de opnames
in het voorjaar. De aanvankelijk open plekken in de grasstrook worden verder in het
groeiseizoen opgevuld met grassen in plaats van de misschien verwachte onkruiden.
Hoogst waarschijnlijk heeft dit voor een deel te maken met het gevoerde beheer.
Aangezien de stroken geklepeld worden wordt het stukgeslagen maaisel op de bodem
verspreid. Onkruiden krijgen geen of minder kans om te kiemen. Grassen hebben hier
minder problemen mee. De grasstroken van het eerste veldopnamejaar blijven dus in
het tweede veldopnamejaar hoofdzakelijk grasstroken.
Onkruiden in de teelten
We zijn ook na twee velopnamejaren erg voorzichtig in het trekken van conclusies
omdat bovenstaande resultaten afkomstig zijn van enkel twee jaar aan veldproeven
enerzijds en anderzijds omdat we relatief weinig onkruiden hebben geteld in het eerste
111

veldopnamejaar. Dit laatste is vermoedelijk te wijten aan de strenge winter tijdens het
begin van het eerste veldopnamejaar voor wat betreft de vroege opnames. Wat betreft
de latere opnames is de reden hoogst waarschijnlijk net zoals in vorige conclusie het
feit dat de reguliere behandelingen weinig onkruidengroei toelaten, uitgezonderd
enkele probleemsoorten zoals melganzevoet en akkerdistel.
Verband tussen het voorkomen van onkruiden in de stroken en de teelt
De onkruiden in de akkerbouwpercelen zijn meestal totaal verschillende aan onkruiden
in een grasstrook. Deze conclusie uit het eerste veldopnamejaar kunnen we
doortrekken voor het tweede veldopnamejaar. Het verschil in groeiomstandigheden is
dan ook erg groot: open grond in een akker t.o.v. een relatief gesloten „grasmat‟ in de
rand. Grotere gelijkenissen zijn te trekken tussen een strook van éénjarigen en de
open grond in een akker. Om snel bloemenrijk resultaat te krijgen worden vaak
akkeronkruiden zoals klaproos en korenbloem ingezaaid. Het moment van de laatste
grondbewerking bepaalt de soorten samenstelling. Grondbewerking in de herfst
bevordert herfst- en winterkiemers (kamille, klaproos, korenbloem, herderstasje).
Grondbewerking in het voorjaar bevordert op zijn beurt voorjaarskiemers
(melganzevoet, perzikkruid, varkensgras). Al het tweede jaar zal de rand vergrassen.
Voorgenoemde pionierssoorten maken plaats voor graslandsoorten. Om de éénjarigen
te behouden moet de grond elk jaar opnieuw bewerkt worden net zoals een akker.
Randeffecten zijn hier dan ook vermoedelijk groter. Bij het aanleggen van een grasbloemenstrook
verhindert de grasmat de kieming van bovenstaande pionierssoorten.
Voor een succesvolle aanleg dient er meerdere keren een vals zaaibed aangelegd te
worden. Deze eerste stap is belangrijk om mogelijk pionierssoorten en
probleemsoorten te vermijden. Cruciaal is dan ook de goede opvolging door de
landbouwer in kwestie. Indien probleemsoorten zich vestigen is klepelen een vaak
gehanteerde oplossing. Op voedselrijke zandleem- leemgronden hebben randen vaak
in botanisch opzicht een minder gevarieerde vegetatie. Dit kan verholpen worden door
een minder dichte inzaai van wat minder concurrentiekrachtige grassen en door het
doorzaaien van vooraf gekozen tweezaadlobbigen.
Omdat de similariteitsindexen een reeks aangehaalde beperkingen hebben, werden
deze voor het tweede veldopnamejaar op 4 verschillende manieren berekend. Toch
moeten we dan ook nog erg voorzichtig zijn met het trekken van conclusies. Zoals ook
al eerder vermeld leggen veel akkeronkruiden een permanente zaadbank aan. Een
directe correlatie leggen tussen de strook en de teelt voor wat betreft het voorkomen
van onkruiden is bijgevolg niet juist. Grasstroken zijn voordien hoogst waarschijnlijk
akker geweest. Miljoenen zaden liggen met andere woorden onder het oppervlak van
elke akker te wachten op het juiste moment om te kiemen.
Als belangrijkste conclusie kunnen we stellen dat grasstroken geen extra input geven
aan onkruiden in de teelt. Een goede aanleg van de strook is wel de cruciale
randvoorwaarde voor bovenstaande conclusie. Een grasstrook is misschien geen
groeiplaats voor akkeronkruiden maar een klaargelegd zaaibed is dit wel. Landbouwers
hebben er alle belang bij om dit zo goed mogelijk te doen. In bijlage staat hierover
meer informatie. We benadrukken eveneens de zeer belangrijke rol van het juist
beheren van deze stroken. Indien bij maaien de grond geraakt wordt ontstaan er open
plekken die vanuit de zaadbank zeer snel ingenomen worden door probleemonkruiden
zoals melganzevoet.
112

Essentie
De voornaamste conclusie is dat er nooit een negatief effect van de akkerrand op
de plaagsituatie in de teelt is teruggevonden. Voor bladluizen is dit enigszins
normaal omdat akkerranden een gevarieerd aanbod van bladluisvijanden
opleveren. Maar ook andere plagen zoals slakken, rupsen en knaagdieren hebben
nooit problemen gegeven in de twee jaren van controle op de diverse locaties en
bij de diverse teelten. Voor de landbouwers is dit een zeer belangrijk gegeven.
“Baat de akkerrand niet dan schaadt hij zeker niet”.
Een tweede voorname conclusie is dat visuele controle de meest zekere methode
is om de impact van nuttigen op plagen in de teelt na te gaan. Plakvallen geven
een beeld van welke insecten er rondvliegen in en rond het perceel, maar dit
geeft zeker geen betrouwbaar beeld van het effect van deze insecten op de
plaagbestrijding in de teelt. De resultaten van zweefvliegen in 2011 geven dit
aan. Er is geen correlatie van deze vangsten met de werkelijke aanwezigheid
ervan in de diverse teelten. Enkel beroep doen op plakvallen kan daarom
verkeerde conclusies opleveren. De landbouwer kan plakvallen gebruiken ter
controle, maar er moet ook steeds een visueel beeld bepaald worden welke
insecten zich in en rond de teelt bevinden.
Het aantal en de soorten loopkevers die gevonden werden is echt verbluffend. Op
de verschillende percelen werden 5 rode lijst soorten gevonden. Er zijn
loopkevers gevangen die nog nooit eerder in Limburg gezien zijn!
3.7 Discussie resultaten kruipende en vliegende insecten
2010 en 2011
De invloed van nuttige insecten nagaan op een teelt is sterk afhankelijk van
klimatologische en biologische omstandigheden. De plaagsituaties van 2010 en 2011
laten dit duidelijk blijken. Het gevolg hiervan is dat metingen en controles gedurende
2 jaar eigenlijk te weinig is. Daardoor kunnen er slechts beperkt conclusies getrokken
worden uit voorgaande resultaten.
De biomassa gevangen kruipende insecten is heel hoog. Het is echter moeilijk om aan
te tonen welke bijdrage zij leveren aan de controle van plagen. Dit komt omdat
loopkevers vooral ‟s nachts actief zijn. Een gericht onderzoek naar de plaagcontrole
van kruipende insecten (‟s nachts) lijkt ons daarom heel nuttig.
Algemeen zien we een toename van kruipende insecten vanaf de periode juli.
Loopkevers en spinnen zijn vaak in grote aantallen aanwezig in de rand vanaf mei. Tot
ver in de teelt vangen we heel hoge aantallen loopkevers. Dit is positief voor de
controle van plaaginsecten. Voor kruipende insecten is de afstand vanaf de akkerrand
tot ver in de teelt geen belemmerde factor. Bovendien leven en overleven een heel
groot aantal loopkevers op het perceel.
Bodembewerkingen, bemestingen en chemische bestrijdingen hebben een grote
invloed op de populatie loopkevers. Sommige soorten kunnen zich hieraan echter goed
113

aanpassen. Deze loopkevers zijn „cultuurvolgers‟ en meestal zijn het deze soorten die
we aantreffen op de percelen. Loopkevers die zich voortplanten in het najaar komen
meer voor in percelen met wortelgewassen. Soorten die zich in het voorjaar
voorplanten, vinden we eerder terug in graangewassen. Het verschil is te wijten aan
verschillende teeltmethoden en heersend microklimaat.
Ook in teelten met een voorjaarsbewerking zoals maïs komen hoge aantallen
kruipende organismen voor, later in het seizoen. De loopkevers verspreiden zich dus
voldoende doorheen het gewas vanuit de akkerrand en dit al vroeg in het seizoen.
Essentie
Grassen bieden weinig meerwaarde voor nuttige vliegende insecten. Dicotyle bloeiende
planten bieden veel stuifmeel en nectar. Daarom moeten we pleiten voor meer
bloeiende kruiden in de akkerrandmengsels.
De bijdrage die bodeminsecten leveren aan de controle van plaaginsecten (bladluizen)
is moeilijk aan te tonen met onze resultaten. Loopkevers en spinnen zijn niet selectief.
Ze verorberen zowel nuttige als schadelijke organismen. Er zijn weinig loopkevers die
specifiek bladluizen weg vangen. Omdat loopkevers vooral ‟s nachts actief zijn, is hun
effect moeilijk te achterhalen met visuele controle. Uiteraard zal hun invloed op
schadelijke bodemorganismen zoals slakken, keverlarven (ritnaalden) en duizendpoten
aanzienlijk zijn.
De kortschildkevers waren behoorlijk aanwezig in 2010 en duidelijk minder in 2011.
Dit kan klimatologisch verklaard worden door de koudere nachten in het voorjaar. Of
er een effect is van een houtkant of bos op kruipende organismen kan niet worden
aangetoond in dit project, in tegenstelling tot de vliegende insecten die duidelijk wel
een positief effect ondervinden van deze landschapselementen.
Hoe verder we in de teelt gaan, hoe minder het effect van de akkerrand wordt naar
plaagbeheersing toe. Enkel als bladluizen planten aantasten verderop in de teelt,
bevinden zich daar ook vliegende nuttige insecten. Dit betekent dat de landbouwer,
afhankelijk van de teelt, toleranter moet zijn naar de aanwezigheid van bladluizen in
zijn gewas. De meeste nuttigen zijn opportunisten en komen dan ook enkel voor bij
luisaanwezigheid. Bij teelten waar bladluizen getolereerd kunnen worden, zoals maïs,
zal een akkerrand een geringere winst opleveren naar bestrijding. Dit moeten we
nuanceren aangezien de beheerovereenkomsten lopen over een termijn van 5 jaar. In
deze periode zal de teeltrotatie sowiezo bladluisgevoelligere gewassen bevatten.
Akkerranden, met in de rand zelf voldoende aanwezigheid van luizen op kruidachtigen,
kunnen een hogere aanwezigheid van vliegende nuttigen opleveren. Het geringe effect
van zweefvliegen op de plaagsituatie, ondanks de hoge vangsten op de plakvallen,
kan grotendeels te wijten zijn aan natuurlijke parasitering door sluipwespen van de
zweefvlieglarven. Bij de diverse controles zijn meermaals geparasiteerde larven van
zweefvliegen gevonden. In de natuur heeft elk organisme zijn natuurlijke vijanden.
Ook nuttige insecten worden afgedood door hun natuurlijke vijanden. De plakvallen
bemonsteren een veel grotere activiteitsrange dan de visuele controles. Hierdoor
werd mogelijks ook het visuele effect van zweefvliegen op bladluizen onderschat.
114

De resultaten van de klopmonsters en de visuele controle zijn wel complementair.
Deze correlatie betekent dat kloppingen in de teelt een betrouwbaar beeld geven van
de werking van nuttigen naar plagen. Wel moet een klopmonster zeer
gestandardiseerd uitgevoerd worden om de juiste conclusies te trekken. Blijkbaar zijn
zweefvliegen moeilijk te kloppen. De klopmonsters gaven bijna telkens een nulscore
waar de plakvallen goede resultaten opleverden.
Een invloed van nuttigen (kruipend of vliegend) op de plaagdruk in een gewas kon in
2010 nergens aangetoond worden. De minimale plaagaanwezigheid in de gewassen
was hier verantwoordelijk voor.
In 2011 tonen de resultaten wel aan dat akkerranden een positieve bijdrage kunnen
leveren aan gewasbescherming. De resultaten op suikerbiet en wintertarwe maar
vooral maïs geven aan dat luizen behoorlijk natuurlijk bestrijdbaar zijn met allerhande
nuttigen vanuit een akkerrand. De omkaderingsproeven leveren ons hier de
voornaamste bewijzen voor.
In mei zijn de meeste nuttigen slechts beperkt aanwezig. Vanaf eind juni vinden we
veel hogere aantallen terug. Dit vooral op de percelen waar in de rand bloeiende
(on)kruiden staan en bladluizen leven. Deze bladluizen in de akkerrand zijn
alternatieve gastheren voor de nuttige insecten. Vanuit de rand zullen de nuttigen zich
verspreiden in de teelt, wanneer de bladluizen in de rand minder talrijk worden door
predatie en parasitering.
Er is een toename van vliegende nuttigen vanaf mei naar de periode juli zelfs in
akkerranden zonder echte bloeiende kruiden. Hoewel de grasranden primair bedoeld
zijn voor het stimuleren van grondrovers, kunnen de bloemen in deze randen ook een
(bescheiden) rol spelen bij het voeden van vliegende natuurlijke vijanden. De percelen
maïs en zomertarwe geven dit voor 2011 duidelijk aan. Het effect van een bijkomend
grenselement (houtkant of bos) op de aanwezigheid van vliegende insecten in het
voorjaar is erg duidelijk. Het zijn vooral sluipwespen en roofwantsen die van dit extra
natuurelement gebruik maken om zich sterker te manifesteren.
Meer bloemen leiden tot meer natuurlijke vijanden in de akkerranden. Met de
introductie van bloeiende planten in een rand creëert men een mogelijk groter effect
van vliegende nuttigen naar het gewas. Op de Saffraanberg is dit zowel in 2010 als
2011 aangetoond.
In teelten waar de gewasbescherming hogere eisen stelt zoals cichorei kan het aantal
nuttigen negatief beïnvloed worden. Een goede kennis van de landbouwer naar de
nevenwerking van gewasbeschermingsmiddelen op nuttigen is essentieel. Uiteraard is
het herkennen van de diverse stadia van de nuttigen tijdens visuele en andere
controles door de landbouwer erg belangrijk wil men natuurlijke bestrijding een rol
van betekenis toekennen. De steekkaarten gemaakt voor de diverse nuttigen (zie
bijlage 1) kunnen de landbouwers hier in ondersteunen.
3.8 Conclusies voor het beleid
Akkerranden als maatregelen die de gevolgen van erosie verzachten en voor
akkervogels het voedselaanbod vergroten, meer dekking creëren en meer
nestgelegenheid bieden kunnen ook op het vlak van functionele agrobiodiversiteit iets
115

te bieden hebben. Dit betekent een extra meerwaarde vooral richting akkerbouwer. De
landbouwer wordt daarmee niet alleen de partner naar erosiebestrijding en
hulpverlener voor akkervogels maar moet ook beseffen dat de toename in
biodiversiteit ook voor zijn teelten en bedrijfsvoering een meerwaarde kan opleveren.
Veel bodemdieren overwinteren in ruige, grazige vegetaties (bermen, slootkanten en
akkerranden) en trekken van daaruit in het voorjaar de akker in. Akkerranden
fungeren als verbindingswegen over het bedrijf, en bieden extra prooien en
schuilplaatsen aan de op de bodem levende rovers.
Voor een gewenste aanwezigheid van nuttige vliegende insecten moet gedacht worden
aan bloemrijke akkerranden. Toch leveren ook weinig bloemrijke randen vliegende
nuttigen op zeker als de bladluissituatie in de teelt kansen biedt aan deze nuttigen.
Voor vliegende nuttige insecten is afstand in de teelt een belemmering. Extra
gemengde grasstroken dwars door de percelen (op spuitsporen en rijpaden) kunnen
hiervoor een oplossing bieden. Dit kan ook positief zijn voor de kruipende insecten.
Bloeiende spuitstroken opnemen in het vergoedingssysteem van de
beheerovereenkomsten kunnen daarom een extra stimulans zijn. Bij zeer grote
percelen kan het ook interessant zijn om aan 2 of meerdere zijden van het perceel een
akkerrand aan te leggen.
Akkerranden langs een bos of een houtkant bieden een veel snellere populatieopbouw
en een grote diversiteit van nuttige insecten. Dit benadrukt het belang van kleine
landschapselementen.
Bespuitingen van de teelt hebben een directe toxische werking op het bodemleven en
vliegende insecten in de teelt. Intensief gebruik van gewasbeschermingsmiddelen
hebben een zeer negatief effect op nuttige insecten. Daarom is het erg belangrijk dat
landbouwers zich bewust zijn van deze eventuele negatieve gevolgen van een
bespuiting. Belangrijk hierbij is communicatie tussen de verschillende ondernemers die
werken rondom de akkerranden.
Sensibilisatie van landbouwers en andere ondernemers is zeer belangrijk! Daarom
moet het effect van het gebruik van bepaalde pesticiden op nuttigen duidelijk
gecommuniceerd worden. Uiteindelijk zijn het de landbouwers die de (ingewikkelde)
afweging moeten maken tussen de effectiviteit van een gewasbeschermingsmiddel (op
korte en lange termijn), de kosten van de gekozen beheersstrategie, de schadelijke
milieueffecten en de neveneffecten op de natuurlijke vijanden. Het instrumentarium
om landbouwers daarbij te ondersteunen is tot hiertoe nog (te) beperkt. Dit moet
worden uitgebreid. De steekkaarten zijn een eerste aanzet naar het herkennen van
diverse nuttige insecten door landbouwers en bedrijfsplanners.
(http://www.westvlaanderen.be/kwaliteit/Leefomgeving/proclam/Documents/LerenBe
heren_Mod8_KLE.pdf)
116

4 MONITOREN VAN BEDRIJFSECONOMISCHE
EFFECTEN VAN EEN AKKERRAND
4.1 Inleiding
De afgelopen jaren zijn steeds meer boeren in aanraking gekomen met agrarisch
natuurbeheer. Dit wordt gestimuleerd door de overheid en is gewenst vanuit de
samenleving. Helaas is er tot nu toe onvoldoende inzicht in de gevolgen van agrarisch
natuurbeheer voor de bedrijfsvoering en de meerwaarde voor zowel natuur als
landschap.
4.2 Doelstelling
De doelstelling van dit onderdeel is het evalueren van de benodigde inspanningen voor
aanleg en beheer van natuurelementen, de effecten op de agrarische activiteiten en de
kosten en baten. In dit deel wordt een bedrijfseconomische evaluatie van de
akkerranden gemaakt op basis van gemiddelde gegevens. Deze resultaten worden
afgetoetst op de werkelijke situatie van de deelnemende bedrijven met hun
percelen.De economische monitoring bestaat uit het effect van de randen op de
gewassaldi van de cultuurgewassen en de kosten en baten van de aanleg en het
beheer van de randen. Hieruit kunnen dan conclusies getrokken worden aangaande de
economische valorisatie van de akkerranden door middel van de vergoedingen
vastgelegd in de diverse beheerovereenkomsten.
4.3 Werkwijze
Aan de hand van algemene kwantitatieve cijfergegevens van de diverse teelten binnen
het project en een aantal extra teelten wordt de economische invloed van de
aanwezigheid van akkerranden op het financieel eindresultaat nagegaan. De
taaktijden, tarieven en kostprijzen die verderop voor de diverse teelten gehanteerd
worden zijn gemiddelde cijfers die door een goede ondernemer zouden moeten
gehaald worden. De cijfers zijn voor een stuk ontleend aan opgenomen gegevens in
het werk “Kwantitatieve informatie akkerbouw en vollegrondsgroenten editie 2009”
van het Praktijkonderzoek Plant & Omgeving B.V. en deels eigen gegevens berustend
op eigen ervaringen. Waar mogelijk worden een aantal opgenomen cijfers afgetoetst
met werkelijke gegevens van de deelnemende bedrijven in het project. Voor
Vlaanderen bestaan er analoge cijfers van het AMS.
Voor gebruik van deze cijfers voor individuele bedrijven zullen de hierna
gepresenteerde cijfers en normen eventueel moeten aangepast worden naar de
individuele bedrijfssituatie. In die zin moet dit verslag dan ook aanzien worden als een
gedegen hulpmiddel en informatiewerk voor het opstellen van individuele economische
begrotingen van akkerranden en het voor het individeel bedrijf inschatten van
beleidsmaatregelen zoals beheerovereenkomsten naar het bedrijfsresultaat.
117

Als eerste wordt het effect van de randen op de gewassaldi bekeken. Door de randen
is er minder beteelde oppervlakte wat enerzijds minder opbrengsten met zich
meebrengt maar anderzijds ook een besparing inhoudt op kosten en geleverde arbeid.
Ten tweede brengt de aanleg van randen uiteraard ook kosten en arbeid met zich mee
die economisch mee verrekend moeten worden naar het financieel eindresultaat. Ten
derde komen de vergoedingen voor een bepaald type aangelegde akkerrand aan de
orde.
Verwerking van deze drie parameters gebeurt naar een eindresultaat dat per kilometer
aangelegde akkerrand wordt weergegegeven omdat dit cijfer voor elke individuele
situatie snel tot een eigen berekende waarde kan aanleiding geven. Wel zal een
onderscheid gemaakt worden voor randen van 6, 12 en 18 m breedte en dit naar de
diverse gewassen. Alle resultaten worden bediscussieerd en dit leidt tot een
beheeradvies en algemene conclusies en aanbevelingen.
4.4 Gegevens deelnemende bedrijven
Aan de deelnemende bedrijven werd gevraagd een aantal basisgegevens van de
percelen bij te houden. Het betreft perceelsgegevens, spuitgegevens en cijfermateriaal
aangaande de aanleg en het onderhoud van de aanwezige akkerranden.
4.5 Resultaten algemeen
4.5.1 Effecten akkerranden op gewassaldi
4.5.1.1 Gewasbescherming
Het aantal bespuitingen, de dosering en de kosten per bedrijf en locatie voor een
standaardperceel en een perceel akkerrand zullen vergeleken worden. Mogelijk kan
een akkerrand een dusdanige positieve invloed hebben dat een bespuiting op het
gewas uitgespaard kan worden. De nauwkeurige monitoring die naar plagen en
nuttigen moet uitgevoerd worden zal eventueel tot deze besparing leiden.
In jaren met luisproblemen lijkt het zinvol om een aangepaste ( lees verminderde)
gewasbescherming in een perceel met akkerrand ten opzichte van gangbare
gewasbescherming in één zonder akkerrand naar effecten en resultaten te vergelijken.
Dit zou dan de conclusie kunnen opleveren dat akkerranden ook naar
gewasbescherming een economische impact hebben.
4.5.1.2 Saldoverlies gewas door akkerrand
De akkerranden zijn aangelegd langs wegen en/of houtige elementen. Dit betekent dat
er grond uit productie is genomen. Om het saldoverlies als gevolg van de aanleg van
118

de akkerranden te bepalen is het gemiddelde saldo (bruto geldopbrengst –
toegerekende kosten) van de uit productie genomen grond berekend. Er is
aangenomen dat de locaties waar akkerranden zijn aangelegd voorheen helemaal
werden beteeld (op de verplichte teeltvrije zone na).
Voor de aanleg van akkerranden moet grond uit productie genomen worden. Door de
verkleining van gewasareaal worden opbrengsten gemist maar tegelijkertijd ook
kosten uitgespaard op zaaizaad, pootgoed, bemesting, gewasbescherming, brandstof
en andere productiemiddelen. Van deze aspecten zal een saldoberekening gebeuren
voor de diverse teelten in het project. Ideaal is dat dit saldoverlies uitgedrukt kan
worden per ha akkerrand en/of per km aangelegde akkerrand en dit naar de
verschillende teeltgewassen.
De gemiddelde opbrengsten aan de rand van een perceel kunnen verschillen ten
opzichte van het midden van het perceel, omdat gewassen aan de rand een lagere
opbrengst hebben.
Het opbrengstpercentage aan de rand van een perceel varieert van 80 tot 90%,
afhankelijk van het type gewas (Schoorlemmer, 1997). Aanleg van akkerranden doet
het aandeel rand van een perceel ten opzichte van midden van het perceel toenemen.
Een kleinere totaal beteelde oppervlakte met dezelfde randen geeft dus een iets lagere
gemiddelde opbrengst. De grootte van het perceel bepaalt uiteraard hoe groot dit
randeffect in werkelijkheid is. Bij de conclusies per teeltgewas zullen we hierop
terugkomen. Door de aanleg van akkerranden verschuiven randeffecten en wordt het
meest productieve gedeelte van het perceel uiteindelijk kleiner.
4.5.1.3 Arbeidsbesparing gewassen door akkerranden
Door uit cultuur nemen van gewassen worden arbeidsuren op de teelt uitgespaard.
Deze arbeidsbesparing zal uitgedrukt worden in een arbeidsindex die de arbeidswinst
aangeeft in verhouding tot de niet beteelde randoppervlakte of als een aantal
arbeidsuren per ha akkerrand.
Hoe kleiner de percelen hoe minder arbeidsbesparing, tot zelfs nihil. Op kleinere
percelen, of die nu helemaal bewerkt worden of een stukje niet, de tijdswinst zal
verwaarloosbaar zijn.
We dienen echter op te merken dat in het geval van quotum teelten (suikerbieten,
cichorei,…) de aanleg van akkerranden aanleiding geeft tot versnippering van
percelen. Daar aan de contracten moet worden voldaan kan dit aanleiding geven tot
extra tijdsbesteding. Eerlijkheidshalve dient hier vermeld te worden dat ook de
scoutinguren naar het effect van de randen op de teelt begroot moeten worden doch
dit aspect zal bij uitgaven akkerrand opgenomen worden.
4.5.2 Uitgaven akkerrand
Hierin worden de kosten voor de aanleg en het onderhoud van de randen begroot. Dit
bestaan uit arbeid voor aanleg ( zaaiklaar leggen en zaai) en onderhoud ( maaien en
afvoer), kosten zaaizaad en eventueel onkruidwering. Te denken valt aan een
119

pleksgewijze bestrijding van distels die wel arbeidsintensief kan zijn en zo een
belangrijke bijdrage kan betekenen in de kost van het beheer van de akkerrand.
Bij het aanleggen van een akkerrand moet ook rekening gehouden worden met het
feit dat het om bewerkingen gaat die meer taaktijden vergen dan klassieke
bewerkingen per hectare in een teelt. De tijd nodig voor het van en naar het perceel
rijden, het aan- en afkoppelen van machines en het kuisen van machines zijn relatief
groter bij perceelsranden. In de tijdsbesteding van de werkgangen ter aanleg van en
het beheer van de randen is hier rekening mee gehouden. Doel is om deze uitgaven
weer te geven in een kost per ha en per km akkerrand en dit voor de diverse types
randen in diverse breedtes.
De arbeidskosten ten behoeve van scouting naar plagen en problemen worden hier in
rekening gebracht. Uiteraard betekent een eventuele nauwgezettere scouting van de
teelt een extra arbeidskost, doch deze kan eventueel ruimschoots terugverdiend
worden door een eventuele besparing op gewasbescherming zowel in tijd als in
ingezette gewasbeschermingsmiddelen.
4.5.3 Vergoeding akkerranden
De vergoeding voor landbouwers varieert naargelang de doelstelling van de strook. Dit
varieert tussen 1300 (grasbufferstrook) en 1570 €/ha (gemengde grasstrook),
perceelsrand natuur (1581 €/ha), perceelsrand milieu (845 €/ha) en grasgang
(1600€/ha). Om verderop in de berekeningen een practische situatie uit te werken
rekenen we steeds met de vergoeding van 1300 €/ha voor een grasbufferstrook.
4.5.4 Saldo akkerranden
De doelstelling is het trekken van conclusies uit de bedrijfseconomische en
bedrijfskundige inzichten van het project. De vraag is hoe de akkerranden het beste in
de bedrijfsvoering worden ingepast en hoe het bijhorende bedrijfseconomische plaatje
eruitziet om passende conclusies te trekken naar de vergoedingen toe. Algemene
conclusies en aanbevelingen vanuit het project naar de overheid en het beleid van
akkerranden zullen dan ook aangegeven worden.
4.6 Resultaten diverse teelten
Te verwachten valt dat er een behoorlijke variatie aanwezig is in het economisch
verlies dat de aanleg van akkerranden bij diverse teelten met zich meebrengt.
De voornaamste variabelen zijn, zeker wetende dat deze lijst daarom niet volledig is,:
Opbrengstverschillen;
Verschillen in directe kosten ( gewasbescherming en bemesting);
Het effect van de oppervlakte rand naar de gemiddelde opbrengst van het
perceel;
Eigen arbeid of betaalde arbeid;
Al of niet afvoeren van het maaisel;
120

Besparing op gewasbescherming ten gevolge effect van nuttigen. Deze laatste
factor is nergens in de berekeningen als variabele opgenomen doch moet in
een individuele situatie, indien van toepassing, ingerekend worden.
Het rateren van een deel van mestafzet in bepaalde bedrijfssituaties.
Bijvoorbeeld voor runderdrijfmest kan dit oplopen tot 525 €/ha exclusief
transportkosten. Naargelang de bedrijfsvoering kan dit een belangrijk element
zijn in het gerealiseerde kostenplaatje;
Het verlies aan voederwinning dat moet gecompenseerd worden door de
aankoop van krachtvoeder;
Het eventuele verlies van grondgebonden MTR premies (Mid Term Review
Premies) tenzij de beheerovereenkomsten ook geactiveerd kunnen worden;
De transactiekosten voor de landbouwer voor het afsluiten van een BO. Te
denken valt aan de tijdsbesteding voor aanvraag, afsluiten en opvolging van
het contract;
Inkomen gegenereerd uit de verkoop van geperst grasmaaisel.
4.6.1 Wintertarwe
4.6.1.1 Saldoberekening wintertarwe algemeen
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 9000 kg 0.15/kg 1350
Stro afgevoerd 4500 kg 0.05/kg 225
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
1575
Zaad gecoat
Bemesting N P K
160 kg 64 €/100kg 102
KAS 160 kg 0.94/kg 150
tripelsuperfosfaat
20 kg 1.07/kg 21
Kali 60 100 kg 0.51/kg 50
gewasbescherming
energie
243
Brandstof
overige
216 liter 0.65/l 140
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
740
Oogsten – stro
persen
1 ha 165 165
Saldo per ha 670
Tabel 30: Algemene saldoberekening wintertarwe
121

Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor wintertarwe 670 €
4.6.1.2 Effect van de akkerrandbreedte op het saldoverlies van een perceel
wintertarwe en dit bij verschillende perceelsgroottes
Bij wijze van éénmalig voorbeeld geven we in het navolgende het effect van de
akkerrandbreedte op het saldoverlies weer. In de navolgende teelten laten we deze
berekeningen achterwege. De landbouwer zelf vindt hier de methodiek om deze zelf te
berekenen voor andere teelten.
De kolommen per randbreedte geven het laagste en hoogste saldoverlies in € of in %
weer; dit afhankelijk van het feit of de akkerrand aan de smalste of breedste zijde van
het perceel ligt. Gekozen is voor percelen van 2, 5 en 10 ha groot.
Rand 6 m Rand 12 m Rand 18 m
2 ha € 40 80 80 160 120 240
% 3 6 6 12 9 18
5 ha € 40 201 80 402 120 603
% 1.2 6 2.4 12 3.6 18
10 ha € 40 402 80 804 120 1206
% 0.6 6 1.2 12 1.8 18
Tabel 31: Effect van de akkerrandbreedte op het saldoverlies bij wintertarwe
Besluiten:
Bij een rand van 6 m varieert het saldoverlies van 40 tot 402 € of in % van 0.6
tot 6 % en dit voor een perceelsgrootte variërend van 2 tot 10 ha. Indien de
akkerrand aan de langste zijde van het perceel gelegd wordt is het saldoverlies
maximaal 6 % van de totale opbrengst. Hoe groter het perceel hoe kleiner het
saldoverlies kan worden door de keuze van de akkerrand aan de kortste zijde;
Bij een rand van 12 m varieert het saldoverlies van 80 tot 804 € of in % van
1.2 tot 12 %. Voor een rand van 12 m loopt het saldoverlies niet hoger op dan
12 %;
Bij een rand van 18 m varieert het saldoverlies van 120 tot 1206 €. Het
maximale saldoverlies in % bedraagt 18.
122

4.6.1.3 Saldoverlies perceel wintertarwe per km akkerrand voor verschillende
randbreedtes
Randbreedte in m Saldoverlies in € per km akkerrand
6 402
12 804
18 1206
Tabel 32: Saldoverlies per km akkerrand wintertarwe
4.6.1.4 Saldoberekening wintertarwe bedrijven
In 2010 stond op 3 percelen ( Ovelingen, Armenberg en Saffraanberg) opgenomen in
het project een teelt van wintertarwe. Aan de hand van de gegevens van de telers is
een saldoberekening van de teelt uitgevoerd. De bekomen resultaten voor de drie
percelen zijn hierna vermeld.
Bedrijf 1: Behaald saldo per ha bedraagt 925 €;
Bedrijf 2: Behaald saldo per ha bedraagt 920 €;
Bedrijf 3: Behaald saldo per ha bedraagt 686 €.
Bovengenoemde cijfers tonen aan dat het saldo tussen de bedrijven sterk kan
verschillen. Het gemiddeld saldo op de bedrijven bedraagt 844 €/ha.
Vergelijking van deze werkelijke saldi met een algemeen gemiddelde van 670 € leert
ons dat dit toch een verschil kan opleveren van 255 €. Na analyse blijkt dat dit vooral
te wijten is aan een lagere bemestingskost en in mindere mate aan een lagere
gewasbeschermingskost en een hogere kg opbrengst per ha. Toch behaalt één bedrijf
een saldo dat het algemeen berekend gemiddelde sterk benadert zijnde 686 € in
vergelijking met 670 €. Toch zullen we verderop telkens rekenen met de theoretisch
gemiddeld berekende saldi.
4.6.1.5 Arbeidsbesparing gewas bij akkerrand
Arbeidsbehoefte 1 ha wintertarwe
Grondbewerking 3 uur
zaaien 1 uur
Gewasverzorging 3 uur
Oogst 6 uur
Totaal 13 uur
Tabel 33: Arbeidsbehoefte 1 ha wintertarwe
De arbeidsindex voor wintertarwe bedraagt 13, wat betekent dat er 13 arbeidsuren
uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. Aan 50 €/uur (loonwerk)
betekent dit een besparing op kosten van 650 €/ha akkerrand.
Voor zelf uitgevoerde arbeid aan 20 €/uur komt dit neer op een kostenbesparing van
260 €/ha akkerrand.
De arbeidsbesparing per km akkerrand bij verschillende breedtes in geval van
loonwerk:
123

Randbreedte in m Arbeidsbesparing in u Arbeidsbesparing in €
6 7.8 390
12 15.6 780
18 23.4 1170
Tabel 34: Arbeidsbesparing per km akkerrand wintertarwe (loonwerk)
De arbeidsbesparing per km akkerrand bij verschillende breedtes in geval van eigen
arbeid:
Randbreedte in m Arbeidsbesparing in u Arbeidsbesparing in €
6 7.8 156
12 15.6 312
18 23.4 468
Tabel 35: Arbeidsbesparing per km akkerrand wintertarwe (eigen arbeid)
Arbeidsbesparing in uren en % bij verschillende akkerrandbreedtes en verschillende
perceelsgroottes van 2 tot 10 ha
Rand 6 m Rand 12 m Rand 18 m
2 ha In u 0.78 1.56 1.56 3.12 2.34 4.68
In % 3 6 6 12 9 18
5 ha In u 0.78 3.9 1.56 7.8 2.34 11.7
In % 0.94 6 2.4 12 3.6 18
10 ha In u 0.78 7.8 1.56 15.6 2.34 23.4
In % 0.6 6 1.2 12 1.8 18
Tabel 36: Arbeidsbesparing in uren en % wintertarwe: verschillende akkerrandbreedtes en
perceelsgroottes (2 ha tot 10 ha
Besluiten
Bij een rand van 6 m varieert de arbeidsbesparing van 0.78 uur tot 7.8 uur en
in % van 0.6 tot maximaal 6 %.
Bij een rand van 12 m varieert de arbeidsbesparing van 1.56 uur tot 15.6 uur
en in % van 1.2 tot maximaal 12 %.
Bij een rand van 18 m varieert de arbeidsbesparing van 2.34 uur tot 23.4 uur
en in % van 1.8 tot maximaal 18 %.
Rekenen we aan een uurloon van 50 €/uur geeft dit volgende resultaten:
o Bij een rand van 6 m een geringere loonkost van 39 tot 390 €
o Bij een rand van 12 m een geringere loonkost van 78 tot 780 €
o Bij een rand van 18 m een geringere loonkost van 117 tot 1170 €
124

4.6.1.6 Uitgaven akkerrand:
In volgorde de verschillende activiteiten om een akkerrand aan te leggen:
- ploegen
- zaaiklaar leggen + rollen (1 werkgang) (kiembed onkruid + rollen tegen
uitdrogen)
- wiedeggen/ mechanische onkruidbestrijding
- zaaien
- rollen
- bloten of klepelen en oprapen
Kosten akkerrand per ha akkerrand in € uitgaande van een beheersovereenkomst voor
5 jaar. De arbeidskosten zijn begroot op loonwerk aan 50 €/uur.
hoeveelheid Kost/eenheid frequentie Totaal voor 5
jaar
zaaizaad 15 kg 8.25 1 124
Ploegen 1.1 m
werkbreedte
2.1 uur 50 1 105
Zaaiklaar leggen
3 m
1.2 uur 50 1 60
Onkruidbestrijding
0.6 50 3 90
Zaaien 3m 1.2 50 1 60
Rollen 3m 1.2 50 1 60
Bloten of klepelen
1.5 m
1.3 50 10 650
totaal 1150
Tabel 37: Kosten per ha akkerrand in € bij wintertarwe: beheerovereenkomst voor 5 jaar
(loonwerk 50 €/uur)
De kosten voor de aanleg van een akkerrand per ha bedragen 1150 € voor een
periode van 5 jaar of 230 € per jaar.
Best kan men hier ook de uren scouting naar plagen en problemen enerzijds en naar
het mogelijk effect van nuttigen vanuit de akkerrand naar het gewas begroten. Samen
met de relatieve extra tijdsbesteding voor de machinale bewerkingen voor aanleg en
beheer van de rand in vergelijking met een gangbare teelt rekenen we op jaarbasis
met één tot twee uren extra.
Voor de begroting van dit alles nemen we een forfaitair bedrag van 50 € . De variatie
binnen de jaren en binnen de teelten kan hier vrij groot zijn.
Een overzicht van de te scouten zaken in de diverse teelten:
granen zijn gevoelig voor dwergvergeling : de gevoelige periode loopt van
opkomst tot en met de uitstoeling, dus van oktober tot ergens maart april.
Het persistente virus wordt overgedragen door bladluizen;
granen zijn gevoelig voor zuigschade: dit loopt van waterrijp tot deegrijp,
dit is ergens de periode eind mei tot juni;
125

suikerbieten zijn gevoelig aan vergelingsvirus overgedragen door
bladluizen: gevoelige periode loopt van opkomst half à eind april tot 3 e
week juli. Wordt er zaad met insecticide genomen dan zijn we het ganse
seizoen veilig;
cichorei: bladluizen geven alleen zuigschade. Kan het ganse groeiseizoen
voorkomen.
De totale kost aanleg en onderhoud strook per ha akkerrand en per jaar komt dan op
280 €
Enkele bemerkingen:
Het ploegen kan gebeuren in het najaar of in het voorjaar,
Het zaaiklaar leggen gebeurt begin april,
Er gebeuren één of twee mechanische onkruidbestrijdingen in de periode
tussen zaaiklaar leggen en zaaien ( vals zaaibed),
Het zaaien gebeurt de eerste helft van mei,
Direct na het zaaien wordt er aangerold met een gladde rol,
Na het zaaien best nog een mechanische onkruidwering uitvoeren (1 à 2
passages),
Het bloten of klepelen, gebeurt tweemaal per jaar ( zeker het eerste jaar kan
dit erg belangrijk zijn naar onkruidonderdrukking),
Er is voorzien dat éénmaal per jaar het maaisel wordt verzameld.
In bijlage 2 is een bespreking opgenomen hoe een akkerrand aan te leggen.
De kosten van het beheer van akkerranden is sterk afhankelijk van het maairegime,
de wijze waarop het maaisel verwerkt wordt en of werkzaamheden met eigen arbeid of
in loonwerk worden gedaan. Het afvoeren en verwerken van maaisel kan relatief veel
geld kosten. Mogelijkheden zijn het effectief laten verwerken wat in de practijk uiterst
zelden voorkomt.
Wel een waardig alternatief is het laten persen van het grasmaaisel. Naargelang de
afzetmogelijkheden van dit voeder kan hier een vergoeding tegenover staan.
Het oprapen komt op 100 €/ jaar zijnde 2 uren aan 50 €/uur. Samen met de kost van
van maaisel kan dit bijna een verdubbeling van de beheerskost van een akkerrand
opleveren ( tot 500 €/ha/jaar).
Het afvoeren van maaisel blijkt soms ook problemen op te leveren (Hopster & Van der
Voort, 2004). Maaisel kan in het perceel ondergewerkt, aan vee (geen
bloemenmengsels, enkel op biologische bedrijven ) opgevoerd of gecomposteerd
worden. De kosten van composteren zijn verreweg het hoogst. Het onderwerken van
maaisel in percelen lijkt vooralsnog geen problemen met ziekten en plagen op te
leveren. Wel lijkt het zinvol dit over een langere periode te monitoren.
126

4.6.1.7 Aanleg- en onderhoudskost per km akkerrand:
voor diverse akkerrandbreedtes en zonder afvoer van maaisel
Randbreedte in m kost in € per km akkerrand
6 168
12 336
18 504
Tabel 38: Kosten aanleg en onderhoud akkerrand bij wintertarwe: diverse akkerrandbreedtes en
zonder afvoer van maaisel
voor diverse akkerrandbreedtes en met afvoer en verwerking van maaisel
Randbreedte in m kost in € per km akkerrand
6 300
12 600
18 900
Tabel 39: Kosten aanleg en onderhoud akkerrand bij wintertarwe: diverse akkerrandbreedtes en
met afvoer en verwerking van maaisel
4.6.1.8 Saldo akkerranden wintertarwe
Per ha:
Saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 670.
Arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 650 € voor loonwerk en 260 € voor eigen
arbeid.
Kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € of 500 €.
Per ha akkerrand levert dit een negatief saldo op van 300 € tot 910 € naargelang de
combinatie.
Per km akkerrand:
Randbreedte in m Per km akkerrand
6 180 – 546
12 360 – 1092
18 540 - 1638
Tabel 40: Saldo akkerranden wintertarwe per km akkerrand
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere
opbrengst geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het opbrengstverlies
ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % zijnde 160 €. Per ha akkerrand levert dit
een negatief saldo op van 460 tot 1070 €.
127

4.6.1.9 Vergoeding akkerranden
De vergoeding voor landbouwers varieert naargelang de doelstelling van de strook. Dit
varieert tussen 1300 (grasbufferstrook) en 1570 €/ha (gemengde grasstrook),
perceelsrand natuur (1581 €/ha), perceelsrand milieu (845 €/ha) en grasgang
(1600€/ha).
4.6.1.10 Conclusies wintertarwe
Wat te verwachten viel wordt door de bovenstaande cijfers bevestigd met name dat er
een behoorlijke variatie aanwezig is in het economisch verlies dat de aanleg van
akkerranden bij wintertarwe met zich meebrengt.
De volgende tabel toont een aantal waarden voor een aantal variabelen.
wintertarwe €/ha
Saldoverlies 300 - 460
loonwerk
Saldoverlies 690 -850
eigen arbeid
Saldoverlies 520 – 680
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 910 - 1070
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 41: Conclusie wintertarwe voor een aantal variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
toereikend voor het saldoverlies in een teelt van wintertarwe.
4.6.2 Resultaten cichorei
4.6.2.1 Saldoberekening cichorei algemeen
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 46000 kg 0.055/kg 2530
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
2530
Zaad gecoat
Bemesting N P K
Geleverd door
fabriek
0
KAS 70 kg 0.94/kg 66
128

20 kg 1.07/kg 21
tripelsuperfosfaat
Kali 60 200 kg 0.51/kg 102
gewasbescherming 425
energie
Brandstof
overige
230 liter 0.65/l 150
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
798
Zaaien met eg 6 m 1 ha 60 60
Oogsten
bunkerrooier 3m
1 ha 366 366
Saldo per ha 1306
Tabel 42: Algemene saldoberekening cichorei
In chronologische volgorde de activiteiten voor het zaaien van cichorei:
ploegen
cultivator
sproeien onkruid in voor zaai
zaaiklaar leggen (1 à 2 passages)
zaaien (met 12 rijen)
sproeien onkruid in voor opkomst
sproeien onkruid in na opkomst (4 behandelingen)
oogsten
De transportkosten voor cichorei hangen af van de afstand tot de fabriek. Omgerekend
houden zij die niet te ver van de fabriek liggen 55 eurocenten over.
Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor cichorei 1306 €
4.6.2.2 Saldoberekening cichorei bedrijven
In 2010 was er één perceel met cichorei waarop na berekening het behaald saldo per
ha 1525 € bedraagt. Het verschil met het gemiddeld berekend cijfer van 1306 € zit
vooral in de bemestings- en gewasbeschermingskost.
129

4.6.2.3 Arbeidsbesparing gewassen door akkerranden
Arbeidsbehoefte 1 ha cichorei
Grondbewerking 3 uur
Gewasverzorging 7 uur
Oogst 5 uur
Totaal 15 uur
Tabel 43: Arbeidsbehoefte cichorei per ha
De arbeidsindex voor cichorei bedraagt derhalve 15, wat betekent dat er 15
arbeidsuren uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. In kost betekent dit
750 €/ha in geval van loonwerk en 300 € in geval van eigen loon.
4.6.2.4 Uitgaven akkerrand:
De totale kost aanleg strook per ha akkerrand komt op 280 € zonder afvoer en 500 €
met afvoer van maaisel.
4.6.2.5 Saldo akkerranden cichorei
Per ha:
saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 1306 € ;
arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 750 € voor loonwerk en 300 €
voor eigen arbeid;
kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € of 500 €.
Per ha akkerrand levert dit een negatief saldo op van 836 € tot 1506 €
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere
opbrengst geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het opbrengstverlies
ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % zijnde een extra kost van 253 €. Per ha
akkerrand levert dit een mogelijk negatief saldo op van 1090 € tot 1759 €.
4.6.2.6 Vergoeding akkerranden
De vergoeding voor landbouwers voor een grasbufferstrook bedraagt 1300 €/ha.
130

4.6.2.7 Conclusies cichorei
cichorei €/ha
Saldoverlies 836 - 1089
loonwerk
Saldoverlies 1286 - 1539
eigen arbeid
Saldoverlies 1056 – 1309
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 1506 - 1759
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 44: Conclusie cichorei voor een aantal variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
toereikend voor het saldoverlies of ontoereikend in een teelt van cichorei. Vooral bij
eigen arbeid en afvoeren van het maaisel zijn de uitgekeerde vergoedingen
ontoereikend.
Het grootschalig, op vrijwillige basis, aanleggen van grasranden lijkt alleen
perspectieven te bieden in cichorei als de onkosten voldoende gecompenseerd worden.
Naast het saldoverlies dient ook een reële vergoeding voor het beheer van randen
gegeven te worden. Al of niet loonwerk of eigen arbeid, het afvoeren van het maaisel
en de impact van de rand op de globale gemiddelde opbrengst bepalen bij cichorei of
de vergoedingen toereikend zijn of niet.
4.6.3 Resultaten suikerbiet
4.6.3.1 Saldoberekening suikerbiet algemeen:
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 70000 kg 0.03€/kg 2100
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
2100
Pillenzaad +
insecticide
Bemesting N P K
1.3 dosissen/ha 222 €/dosis 288
KAS 150 kg 0.94/kg 140
tripelsuperfosfaat
80 kg 1.07/kg 85
Kali 60 60 kg 0.51/kg 30
131

gewasbescherming 324
energie
Brandstof
overige
200 liter 0.65/l 130
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
1031
Zaaien rij 1 ha 50 50
Oogsten
bunkerrooier
1 ha 280 280
Saldo per ha 739
Tabel 45: Algemene saldoberekening suikerbiet
Activiteiten om bieten te zaaien:
ploegen, zaaiklaar leggen (2 à 3 passager), zaaien (met 12 rijen), onkruid (1 x
in voor opkomst en 3 à 4 x in na opkomst), ziektebestrijding 1 x, rooien;
rooien kost 250 – 280 €/ha en zaaien kost rond de 50 €/ha;
het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor suikerbiet 740 €.
4.6.3.2 Arbeidsbesparing gewassen door akkerranden
Arbeidsbehoefte 1 ha suikerbiet
Grondbewerking 3 uur
Gewasverzorging 7 uur
Oogst 5 uur
Totaal 15 uur
Tabel 46: Arbeidsbehoefte 1 ha suikerbiet
De arbeidsindex voor wintertarwe bedraagt derhalve 15, wat betekent dat er 15
arbeidsuren uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. In kost is dit 750
€/ha in geval van loonwerk en 300 € voor eigen loon.
4.6.3.3 Uitgaven akkerrand:
De totale kost aanleg strook per ha akkerrand komt op 280 € zonder afvoer en 500 €
met afvoer maaisel.
132

4.6.3.4 Saldo akkerranden suikerbiet
Per ha:
saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 740 €
arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 750 € voor loon werk en 300 €
voor eigen arbeid
kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € of 500 €
Per ha akkerrand levert dit een negatief saldo op van 270 € tot 940 €.
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere opbrengst
geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het
opbrengstverlies ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % zijnde 210 €. Per
ha akkerrand levert dit een negatief saldo op van 480 € tot 1150 €
4.6.3.5 Conclusies suikerbiet
suikerbiet €/ha
Saldoverlies 270 - 480
loonwerk
Saldoverlies 720 - 930
eigen loon
Saldoverlies 490 - 700
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 940 - 1150
eigen loon en
afvoeren
maaisel
Tabel 47: Conclusie suikerbiet voor een aantal variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
toereikend voor het saldoverlies in een teelt van suikerbiet.
133

4.6.4 Snijmaïs
4.6.4.1 SALDOBEREKEKENING SNIJMAIS ALGEMEEN
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 45000 kg 0.03 €/kg 1350
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
1350
Zaad met
fungicide
Bemesting N P K
2.3 X 50000 zaden 85 €/50000 zaden 196
KAS 185 kg 0.94/kg 173
gewasbescherming
energie
110
Brandstof
overige
75 liter 0.65/l 49
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
562
Zaaien 1 ha 55/ha 55
hakselen 1 ha 300/ha 300
Saldo per ha 433
Tabel 48: Saldoberekening snijmaïs algemeen
Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor snijmaïs 433 €.
Er dient in de teelt van maïs echter ook rekening gehouden te worden met eventuele
premies die de landbouwer opstrijkt.
4.6.4.2 ARBEIDSBESPARING GEWAS BIJ AKKERRAND
Arbeidsbehoefte 1 ha snijmaïs
Grondbewerking 3 uur
zaaien 0 uur
Gewasverzorging 2 uur
Oogst 5 uur
Totaal 10 uur
Tabel 49: arbeidsbehoefte 1ha snijmaïs
De arbeidsindex voor snijmaïs bedraagt daarom 10, wat betekent dat er 10
arbeidsuren uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. Aan 50 €/uur
(loonwerk) betekent dit een besparing op kosten van 500 €/ha akkerrand. Aan 20€/ha
(eigen arbeid) is dit een besparing van 200€/ha.
134

4.6.4.3 UITGAVEN AKKERRAND
De totale kost aanleg en onderhoud strook per ha akkerrand en per jaar komt op 280
€. Indien maaisel afgevoerd wordt bedraagt de totale beheerskost van een akkerrand
tot 500 €/ha/jaar.
4.6.4.4 SALDO AKKERRANDEN SNIJMAIS
Per ha:
Saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 433 €
Arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 500 € voor loonwerk en 200 €
voor eigen arbeid
Kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € of 500 €
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere opbrengst
geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het
opbrengstverlies ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % of 135 €.
4.6.4.5 CONCLUSIES SNIJMAIS
snijmaïs €/ha
Saldoverlies 213 - 348
loonwerk
Saldoverlies 513 - 648
eigen arbeid
Saldoverlies 433 - 568
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 733 - 868
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 50: Conclusie snijmaïs voor een aantal variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
toereikend voor het saldoverlies in een teelt van snijmaïs.
135

4.6.5 Korrelmaïs
4.6.5.1 SALDOBEREKEKENING KORRELMAIS ALGEMEEN
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 10000 kg (15 %
vocht)
0.16/kg 1600
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
1600
Zaad met
fungicide
Bemesting N P K
2.2 X 50000 zaden 85 €/50000 zaden 187
KAS 185 kg 0.94/kg 173
gewasbescherming
energie
110
Brandstof
overige
75 liter 0.65/l 49
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
553
zaaien 1 ha 55/ha 55
maaidorsen 1 ha 200/ha 200
Saldo per ha 792
Tabel 51: Saldoberekeing korrelmaïs algemeen
Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor korrelmaïs 792 €
4.6.5.2 ARBEIDSBESPARING GEWAS BIJ AKKERRAND
Arbeidsbehoefte 1 ha snijmaïs
Grondbewerking 3 uur
zaaien 0 uur
Gewasverzorging 2 uur
Oogst 2 uur
Totaal 6 uur
Tabel 52: Arbeidsbehoefte 1ha akkerrand
De arbeidsindex voor korrelmaïs bedraagt daarom 6, wat betekent dat er 6
arbeidsuren uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. Aan 50 €/uur
(loonwerk) betekent dit een besparing op kosten van 300 €/ha akkerrand. Aan 20€/ha
(eigen arbeid) is dit een besparing van 120€/ha.
136

4.6.5.3 UITGAVEN AKKERRAND
De totale kost aanleg en onderhoud strook per ha akkerrand en per jaar komt op 280
€ zonder maaiselafvoer.
Indien maaisel afgevoerd wordt bedraagt de totale beheerskost van een akkerrand
500 €/ha/jaar.
4.6.5.4 SALDO AKKERRANDEN KORRELMAIS
Per ha:
Saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 792 €
Arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 300 € voor loonwerk en 120 €
voor eigen arbeid
Kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € zonder en 500 € met maaiselafvoer.
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere opbrengst
geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het
opbrengstverlies ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % of 160.
4.6.5.5 CONCLUSIES KORRELMAIS
De volgende tabel toont een aantal waarden voor een aantal variabelen.
korrelmaïs €/ha
Saldoverlies 772 - 932
loonwerk
Saldoverlies 952 - 1112
eigen arbeid
Saldoverlies 992 – 1152
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 1172 - 1332
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 53: Conclusie korrelmaïs voor verschillende variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
toereikend voor het saldoverlies in een teelt van korrelmaïs.
137

4.6.6 Vlas
4.6.6.1 SALDOBEREKEKENING VLAS ALGEMEEN (MET VERKOOPOVEREENKOMST)
Vlas telen met verkoopovereenkomst houdt in dat de boer enkel het perceel ploegt en
klaarlegt. De overige handelingen zitten in de contractovereenkomst.
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 1200
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
Bemesting N P K
1200
KAS 40 kg 0.94/kg 38
tripelsuperfosfaat 80 kg 1.07/kg 85
Kali 60
gewasbescherming
energie
200 kg 0.5/kg 100
Brandstof
overige
105 liter 0.65/l 68
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
325
Saldo per ha 875
Tabel 54: Saldoberekening vlas algemeen
Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor vlas 875 €
4.6.6.2 ARBEIDSBESPARING GEWAS BIJ AKKERRAND
Arbeidsbehoefte 1 ha vlas
Grondbewerking 4 uur
Totaal 4 uur
Tabel 55: Arbeidsbehoefte 1ha vlas
De arbeidsindex voor vlas bedraagt daardoor 4, wat betekent dat er 4 arbeidsuren
uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. Aan 50 €/uur (loonwerk)
betekent dit een besparing op kosten van 200 €/ha akkerrand. Aan 20 €/ha ( eigen
arbeid) is dit een besparing van 80 €/ha.
138

4.6.6.3 UITGAVEN AKKERRAND
De totale kost aanleg en onderhoud strook per ha akkerrand en per jaar komt op 280
€. Indien maaisel afgevoerd wordt bedraagt de totale beheerskost van een akkerrand
tot 500 €/ha/jaar.
4.6.6.4 SALDO AKKERRANDEN VLAS
Per ha:
Saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 875 €
Arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 200 € voor loonwerk en 80 € voor
eigen arbeid
Kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € zonder en 500 € met maaiselafvoer.
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere opbrengst
geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het
opbrengstverlies ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % of 120 €.
4.6.6.5 CONCLUSIES VLAS
De volgende tabel toont een aantal waarden voor een aantal variabelen.
vlas €/ha
Saldoverlies 955 - 1075
loonwerk
Saldoverlies 1075 – 1195
eigen arbeid
Saldoverlies 1175 – 1295
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 1295 - 1415
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 56: Conclusie vlas voor verschillende variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
toereikend voor het saldoverlies in een teelt van vlas. Enkel in de situatie van eigen
arbeid en afvoer van het maaisel schiet de vergoeding iets tekort.
139

4.6.7 Zomertarwe
4.6.7.1 SALDOBEREKEKENING ZOMERTARWE ALGEMEEN
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 7100 kg 0.15/kg 1057
Stro afgevoerd 3800 kg 0.05/kg 190
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
1247
Zaad met fungicide
Bemesting N P K
160 kg 67 €/100 kg 107
KAS 200 kg 0.94/kg 187
gewasbescherming
energie
130
Brandstof
overige
190 liter 0.65/l 123
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
581
Oogsten en stro
persen
1 ha 165/ha 165
Saldo per ha 501
Tabel 57: Algemene saldoberekening zomertarwe
Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor zomertarwe 501 €
4.6.7.2 ARBEIDSBESPARING GEWAS BIJ AKKERRAND
Arbeidsbehoefte 1 ha zomertarwe
Grondbewerking 3 uur
zaaien 1 uur
Gewasverzorging 2 uur
Oogst 6 uur
Totaal 12 uur
Tabel 58: Arbeidsbehoefte 1ha zomertarwe
De arbeidsindex voor zomertarwe bedraagt derhalve 12, wat betekent dat er 12
arbeidsuren uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. Aan 50 €/uur
(loonwerk) betekent dit een besparing op kosten van 600 €/ha akkerrand. Aan 20€/ha
( eigen arbeid) is dit een besparing van 240€/ha.
140

4.6.7.3 UITGAVEN AKKERRAND
De totale kost aanleg en onderhoud strook per ha akkerrand en per jaar komt op 280
€. Indien maaisel afgevoerd wordt bedraagt de totale beheerskost van een akkerrand
tot 500 €/ha/jaar.
4.6.7.4 SALDO AKKERRANDEN ZOMERTARWE
Per ha:
Saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 500 €
Arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 600 € voor loonwerk en 240 €
voor eigen arbeid
Kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € zonder en 500 € met maaiselafvoer.
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere opbrengst
geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het
opbrengstverlies ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % of 125 €.
4.6.7.5 CONCLUSIES ZOMERTARWE
De volgende tabel toont een aantal waarden voor een aantal variabelen.
zomertarwe €/ha
Saldoverlies 180 - 305
loonwerk
Saldoverlies 540 – 665
eigen arbeid
Saldoverlies 400 – 525
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 760 - 885
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 59: Conclusie zomertarwe voor verschillende variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
duidelijk toereikend voor het saldoverlies in een teelt van zomertarwe.
141

4.6.8 Wintergerst
4.6.8.1 SALDOBEREKEKENING WINTERGERST ALGEMEEN
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 8500 kg 0.16/kg 1360
Stro afgevoerd 3500 kg 0.05/kg 175
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
1535
Zaad
Bemesting N P K
120 kg 68 €/100 kg 82
KAS 150 kg 0.94/kg 141
gewasbescherming
energie
202
Brandstof
overige
190 liter 0.65/l 123
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
582
Oogsten en stro
persen
1 ha 165/ha 165
Saldo per ha 788
Tabel 60: Algemene saldoberekening wintergerst
Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor wintergerst 788 €
4.6.8.2 ARBEIDSBESPARING GEWAS BIJ AKKERRAND
Arbeidsbehoefte 1 ha wintergerst
Grondbewerking 3 uur
zaaien 1 uur
Gewasverzorging 2 uur
Oogst 6 uur
Totaal 12 uur
Tabel 61: Arbeidsbehoefte 1ha wintergerst
De arbeidsindex voor vlas bedraagt 12, wat betekent dat er 12 arbeidsuren
uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. Aan 50 €/uur (loonwerk)
betekent dit een besparing op kosten van 600 €/ha akkerrand. Aan 20€/ha ( eigen
arbeid) is dit een besparing van 240€/ha.
142

4.6.8.3 UITGAVEN AKKERRAND
De totale kost aanleg en onderhoud strook per ha akkerrand en per jaar komt op 280
€. Indien maaisel afgevoerd wordt bedraagt de totale beheerskost van een akkerrand
tot 500 €/ha/jaar.
4.6.8.4 SALDO AKKERRANDEN WINTERGERST
Per ha:
Saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 788 €
Arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 600 € voor loonwerk en 240 €
voor eigen arbeid
Kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € zonder en 500 € met maaiselafvoer.
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere opbrengst
geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het
opbrengstverlies ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % of 153 €.
4.6.8.5 CONCLUSIES WINTERGERST
De volgende tabel toont een aantal waarden voor een aantal variabelen.
wintergerst €/ha
Saldoverlies 468 - 621
loonwerk
Saldoverlies 828 – 981
eigen arbeid
Saldoverlies 688 – 841
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 1048 - 1201
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 62: Conclusie wintergerst voor verschillende variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
duidelijk toereikend voor het saldoverlies in een teelt van wintergerst.
143

4.6.9 Aardappelen
4.6.9.1 SALDOBEREKEKENING AARDAPPELEN ALGEMEEN
Hoeveelheid/eenheid Prijs/eenheid Bedrag in €
opbrengsten
hoofdproduct 45000 kg 0.12/kg 5400
Bruto
geldopbrengst
onkosten
uitgangsmateriaal
5400
pootgoed
Bemesting N P K
3000 kg 0.35 €/ kg 1050
KAS 250 kg 0.94/kg 141
tripelsuperfosfaat 100 kg 1.07/kg 107
Kali 60 200 kg 0.5/kg 100
gewasbescherming
energie
798
Brandstof
overige
270 liter 0.65/l 175
bodemmonster 34 34
Toegerekende
kosten
loonwerk
2405
Poten en aanaarden 1 ha 110 €/ha 110
bunkerrooier 1 ha 265/ha 265
Saldo per ha 2620
Tabel 63: Algemene saldoberekening aardappelen
Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor aardappelen 2620 €
4.6.9.2 ARBEIDSBESPARING GEWAS BIJ AKKERRAND
Arbeidsbehoefte 1ha aardappelen
Grondbewerking 3 uur
planten 1 uur
Gewasverzorging 10 uur
Oogst 12 uur
Totaal 26 uur
Tabel 64: Arbeidsbehoefte 1ha aardappelen
De arbeidsindex voor aardappelen bedraagt derhalve 26, wat betekent dat er 26
arbeidsuren uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. Aan 50 €/uur
(loonwerk) betekent dit een besparing op kosten van 1300 €/ha akkerrand. Aan
20€/ha ( eigen arbeid) is dit een besparing van 520€/ha.
144

4.6.9.3 UITGAVEN AKKERRAND
De totale kost aanleg en onderhoud strook per ha akkerrand en per jaar komt op 280
€. Indien maaisel afgevoerd wordt bedraagt de totale beheerskost van een akkerrand
tot 500 €/ha/jaar.
4.6.9.4 SALDO AKKERRANDEN AARDAPPELEN
Per ha:
Saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 2620 €
Arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 1300 € voor loonwerk en 520 €
voor eigen arbeid
Kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € zonder en 500 € met maaiselafvoer.
Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere opbrengst
geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het
opbrengstverlies ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % of 540 €.
4.6.9.5 CONCLUSIES AARDAPPELEN
De volgende tabel toont een aantal waarden voor een aantal variabelen.
aardappelen €/ha
Saldoverlies 1600 - 2140
loonwerk
Saldoverlies 2380 - 2920
eigen arbeid
Saldoverlies 1820 - 2360
loonwerk en
afvoeren
maaisel
Saldoverlies 2600 - 3140
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 65: Conclusie aardappelen voor een aantal variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
duidelijk ontoereikend voor het saldoverlies in een teelt van aardappelen.
145

4.6.10 Peen
4.6.10.1 SALDOBEREKEKENING PEEN ALGEMEEN
Peen Hoeveelheid Eenheidsprijs Eenheid bedrag in €
Hoofdproduct
opbrengst bruto
Onkosten
650000 kg 0.075€/kg 4875
Zaad gecoat 20kg 16€/kg 352
Bemesting KAS 50kg 0.94€/kg 47
KALI 60 50kg 0.5€/kg 25
Gewasbescherming 290
Energie (brandstof) 100l 0.65€/l 65
Bodemmonster 34
Plakvallen
wortelvlieg
1ha 200€/ha 200
Toegerekende
kosten
loonwerk
1013
Pneumatische zaai 1ha 77€/ha 77
Rooien 1ha 750€/ha 750
Tabel 66: Algemene saldoberekening peen
Het saldoverlies per ha akkerrand bedraagt voor peen 3035€.
4.6.10.2 ARBEIDSBESPARING PEEN BIJ AKKERRAND
Arbeidbehoefte 1ha Aantal uren
Grondbewerking 4
Planten 0
gewasverzorging 5
oogst 1
totaal 10
Tabel 67: Arbeidsbehoefte per ha akkerrand
De arbeidsindex voor peen bedraagt 20, wat betekent dat er 20 arbeidsuren
uitgespaard worden per ha niet beteelde oppervlakte. Aan 50 €/uur (loonwerk)
betekent dit een besparing op kosten van 1000 €/ha akkerrand. Aan 20€/ha ( eigen
arbeid) is dit een besparing van 400 €/ha.
4.6.10.3 SALDO AKKERRANDEN PEEN
Per ha:
Saldoverlies per ha akkerrand per jaar: 3035 €
Arbeidsbesparing per ha akkerrand per jaar: 1000 € voor loonwerk en 400 €
voor eigen arbeid
Kosten akkerrand per ha per jaar: 280 € zonder en 500 € met maaiselafvoer.
146

Gecorrigeerd saldo rekening houdend met het feit dat een rand een lagere opbrengst
geeft dan midden van perceel:
Voor een klein perceel met aanleg van een brede akkerrand kan het
opbrengstverlies ten gevolge van de rand oplopen tot 10 % of 488 €.
4.6.10.4 CONCLUSIES PEEN
De volgende tabel toont een aantal waarden voor een aantal variabelen.
Peen €/ha
Saldoverlies 2315-2803
loonwerk
Saldoverlies 2915-3403
eigen arbeid
Saldoverlies 25.35-3023
loonwerk en
afvoer maaisel
Saldoeverlies 3135-3623
eigen arbeid en
afvoeren
maaisel
Tabel 68: Conlclusie peen voor een aantal variabelen
De vergoedingen voor akkerranden zijn naargelang de uitgangssituatie aan variabelen
duidelijk ontoereikend voor het saldoverlies in een teelt van peen.
4.7 Resultaten over de duur van een beheerovereenkomst
4.7.1 Inleiding
In navolgende tabellen wordt een berekening gemaakt voor een teeltrotatie van en
voor een periode van 5 jaar (de duur van een beheerovereenkomst). Om de
overzichtelijkheid te behouden is gerekend met het niet afvoeren van het maaisel van
de akkerrand en gerekend dat de omvang van een perceel dat voldoende groot is om
geen bijkomend effect te hebben van de akkerrand op de opbrengst van het perceel.
De waarden van de gewassaldi die we hanteren, zijn telkens de theoretische
berekende waarden. De waarden gelden voor de inzet van eigen arbeid. Als waarde
voor de vergoeding van de beheerovereenkomst is gerekend met 1300 €/ha, dit is een
vergoeding voor een erosiegrasstrook. Voor andere types van perceelsranden kan men
vergelijken met de hoger aangehaalde vergoedingsbedragen.
De waarden zijn telkens uitgedrukt in €/ha.
147

4.7.2 Teelrotatie: suikerbieten – wintertarwe – wintergerst – suikerbieten
– wintertarwe
Dit kan bestempeld worden als een klassieke extensieve rotatie.
suikerbieten Wintertarwe wintergerst Suikerbieten wintertarwe totaal
Saldoverlies eigen
arbeid
720 690 828 720 690 3648
Vergoeding
beheerovereenkomst
1300 1300 1300 1300 1300 6500
Tabel 69: Voorbeeld teeltrotatie
4.7.3 Teeltrotatie: suikerbieten – wintertarwe – aardappelen –
suikerbieten – wintertarwe
Dit kan bestempeld worden als een klassieke meer intensieve rotatie.
suikerbieten Wintertarwe aardappelen suikerbieten wintertarwe totaal
Saldoverlies eigen
arbeid
720 690 2380 720 690 5200
Vergoeding
beheerovereenkomst
1300 1300 1300 1300 1300 6500
Tabel 70: Voorbeeld teeltrotatie
4.7.4 Teeltrotatie: suikerbieten – wintertarwe – wortelen – suikerbieten –
wintertarwe
Dit kan bestempeld worden als een intensieve rotatie.
suikerbieten Wintertarwe wortelen suikerbieten wintertarwe totaal
Saldoverlies eigen
arbeid
720 690 2915 720 690 5735
Vergoeding
beheerovereenkomst
1300 1300 1300 1300 1300 6500
Tabel 71: Voorbeeld teeltrotatie
148

4.7.5 Teeltrotatie: korrelmaïs – wintertarwe – aardappelen – wortelen –
suikerbieten
Dit kan bestempeld worden als een zeer intensieve rotatie.
149
maïs wintertarwe aardappelen wortelen suikerbieten totaal
Saldoverlies eigen
arbeid
952 690 2380 2915 720 7657
Vergoeding
beheerovereenkomst
1300 1300 1300 1300 1300 6500
Tabel 72: Voorbeeld teeltrotatie
4.7.6 Teeltrotatie: suikerbieten – cichorei – wintertarwe – wortelen –
wintertarwe
Herkenbaar als een vrij intensieve rotatie.
suikerbieten cichorei wintertarwe wortelen wintertarwe totaal
Saldoverlies eigen
arbeid
720 1286 690 2915 690 6301
Vergoeding
beheerovereenkomst
1300 1300 1300 1300 1300 6500
Tabel 73: Voorbeeld teeltrotatie
4.7.7 Teeltrotatie: suikerbieten – cichorei – wintertarwe – snijmaïs –
wintertarwe
Herkenbaar als eerder een extensief systeem.
suikerbieten cichorei wintertarwe maïs wintertarwe totaal
Saldoverlies eigen
arbeid
720 1286 690 513 690 3900
Vergoeding
beheerovereenkomst
1300 1300 1300 1300 1300 6500
Tabel 74: Voorbeeld teeltrotatie
4.8 Besluit
Het teeltrotatiesysteem bepaalt uiteraard heel sterk hoe de jaarlijkse vergoedingen
voor beheerovereenkomsten zich relateren tot het saldoverlies voor de landbouwer.
Introductie van laagsalderende gewassen betekent vaak dat de vergoeding meer dan
toereikend is voor het opgezette teeltschema. Echter één of twee hoogsalderende
gewassen in een rotatie van 5 jaar betekent dat de vergoeding net wel of niet meer
toereikend is voor het geleden saldoverlies.
Het is dus duidelijk dat de aangegeven waarden hier enkel een globaal beeld schetsen
en aangepast moeten worden aan de individuele situatie van elk bedrijf. Als de
individuele resultaten van de bedrijven ingerekend worden zijn de vergoedingen

minder snel toereikend. De diverse aangehaalde parameters, van toepassing voor de
individuele situatie, bepalen wat het uiteindelijk economisch effect van de
perceelsrand betekent.
4.9 Algemene conclusies en aanbevelingen voor het beleid
De akkerranden hebben verschillende functies:
het vergroten van hoeveelheid en kwaliteit natuur op het bedrijf;
het reduceren van vermesting en drift vanuit de akker naar de sloot;
erosiebestrijding;
een nuttige invulling geven aan teeltvrije zones;
het verbreden of sneller realiseren van een spuitvrije zone (bufferzones);
het creëren van een biotoop voor natuurlijke vijanden van plaaginsecten;
het creëren van verbindingen voor zowel flora als fauna tussen aanwezige
biotopen (houtwallen, bosjes);
het creëren van dekking voor fauna (kleine zoogdieren, vogels) en
nestgelegenheid (akker en weidevogels).
Dit betekent dat de landbouwer een milieutechnische en maatschappelijke rol kan
betekenen door de aanleg van akkerranden. Uiteraard is het logisch dat hier een
vergoeding tegenover staat die niet alleen het saldoverlies en de kosten dekt, maar
ook een financiële bijdrage levert voor de geleverde milieubijdrage.
Probleem is dat een grote variabiliteit van bedrijf tot bedrijf bepaalt welk negatief
saldo een akkerrand oplevert en wat de verkregen vergoeding moet zijn om dit saldo
weg te werken. Voor de landbouwer is dan ook de perceel keuze (grootte perceel en
langs welke zijde de akkerrand, ligging perceel- opbrengst) en de keuze voor een
teeltgewas een belangrijk gegeven in de economische invloed van die rand op zijn
bedrijfsvoering. Uiteraard dient gezegd dat als een landbouwer kiest voor een strook
hij zich bewust moet zijn van het feit dat het doel van de strook zoals erosiebestrijding
of akkervogelbescherming primeert op de financiële consequenties.
Met dit verslag worden voor een aantal teelten indicaties rond finaciële impact
aangegeven doch elke landbouwer moet die vertalen naar zijn eigen bedrijfsvoering.
Hier kunnen ook de bedrijfsplanners een belangrijke bijdrage aan leveren.
De voornaamste variabelen zijn:
opbrengstverschillen;
verschillen in directe kosten ( gewasbescherming en bemesting);
het effect van de oppervlakte rand naar de gemiddelde opbrengst van het
perceel;
eigen arbeid of betaalde arbeid;
al of niet afvoeren van het maaisel en de daarmee gepaard gaande kosten of
inkomsten;
besparing op gewasbescherming ten gevolge effect van nuttigen;
inkomen verworven uit het afgevoerde maaisel van de rand;
fiscale invloedsfactoren.
150

Variabelen die in alle voorgaande berekeningen niet onderzocht zijn doch ook voor het
eindresultaat een belangrijke rol kunnen spelen zijn vooral:
de inkomsten die kunnen verkregen worden met het afgevoerde maaisel te
denken valt aan de verkoop van het hooi naar paardenliefhebbers…;
Bij de fiscale invloedsfactoren moet vermeld worden dat het
belastingsaandeel op de beheerovereenkomsten normaal 16.5% bedraagt.
Dit is in het geval van een teelt afhankelijk van de fiscale regeling
waaronder de landbouwer valt: forfaitair als éénmanszaak, boekhoudkundig
als éénmanszaak, forfaitair als vennootschap of boekhoudkundig als
vennootschap. Ook hier moet de landbouwer zijn eigen situatie in rekening
brengen om de definitieve eindbalans naar de opname van akkerranden in
zijn economisch resultaat op te maken.
De aanleg van akkerranden levert wel duidelijke resultaten op voor het milieu, maar
niet altijd voor de portemonnee van de akkerbouwer. Hoewel de „offers‟ voor deze
benadering gemiddeld meevallen, geldt dat voor veel individuele bedrijven niet. Daar
komt bij dat juist de succesvolle, maar niet goedkope, toepassing van scouting in de
toekomst op een of andere manier ten laste van de bedrijven zal komen.
Tegelijk met de technische aspecten van de aanleg en het onderhoud van randen
zullen dus zeker ook de bestaande vergoedingen moeten herbekeken worden om de
telers (meer individueel) financieel tegemoet te komen. De maatschappelijke waarde
van zowel de milieuprestaties als de landschappelijke kwaliteitsverbetering als gevolg
van aanleg van akkerranden bieden hiervoor aanknopingspunten.
De doelstelling van deze economische paragraaf is het trekken van conclusies uit de
bedrijfseconomische en bedrijfskundige inzichten die uit het project naar voren zijn
gekomen.
De vraag is, hoe akkerranden het beste in de bedrijfsvoering worden ingepast en hoe
het bijbehorende bedrijfseconomische plaatje er dan uitziet. In de volgende alinea‟s
gaan we in op enkele aandachtspunten.
Gewasinspecties en scouting
In 2010 en 2011 is vanuit het project veel aandacht besteed aan het monitoren van
dichtheden van plaagpopulaties en nuttigen om het effect op de teelten na te gaan.
Het voornaamste resultaat is dat nooit een negatieve invloed van de randen op de
teelt wat onkruiddruk en plaagdruk is geconstateerd. De conclusies wijzen eerder in de
zin van een belangrijke positieve bijdrage van de randen aan een verbetering van de
plaagcontrole in het gewas. Een verdere stap moet zijn hoe overbodige bespuitingen
te voorkomen en zodoende bijkomende milieuwinst te realiseren. Akkerranden
opnemen betekent dat men toch streeft naar minder behandelingen en dit eist
doorgedreven monitoring. Om te voorkomen dat de deelnemers na afloop van het
project en bij gebrek aan monitoring weer “standaard” gaan spuiten, lijkt het
verstandig om hen wegwijs in gewasinspecties en scouting-methoden te maken. De
bijbehorende tijdbesteding dient te worden bijgehouden en eist eventueel ook een
financiële vergoeding.
Bedrijfskundige verankering
151

Bij akkerstroken in laagsalderende gewassen of laagproductieve perceelsgedeelten zijn
de momenteel geldende vergoedingen aantrekkelijk. Opschaling van akkerranden naar
de brede praktijk zou mooi zijn als de vergoedingen bij toepassing van akkerranden
omhoog zouden gaan. Door te variëren met perceelsinrichtingen (breedte randen,
soorten stroken, wel/niet berijden van stroken), rekening te houden met de
bedrijfsafhankelijke variabelen en aanpassing van teelten kunnen wellicht oplossingen
worden gevonden die productiviteitsverbetering in zowel saldi als arbeid opleveren.
Daarmee kunnen ze bijdragen aan een autonome opschaling van akkerranden naar de
brede praktijk. Begeleiding van de landbouwer in het maken van de juiste keuzes
hieromtrent lijkt ons dan ook essentieel.
Om de ecologische invloed (oppervlakte) van akkerstroken te versterken kunnen deze
ook effectief op spuitsporen worden ingezaaid. Een aanpassing van de
vergoedingsregeling voor akkerranden zou hiermee eventueel uitgebreid kunnen
worden naar akkerstroken.
Vergoedingen
Uit de overzichtstabellen in de conclusies bij de teelten blijkt dat de bedrijven met
laagsalderende gewassen beter af zijn met de geldende vergoedingen dan de
bedrijven met hoogsalderende gewassen. Als gevolg daarvan zijn meer dan
waarschijnlijk bedrijven met gangbare teelt beter af dan bedrijven met geïntegreerde,
hoogsalderende gewassen (groenten) en biologische teelt. Het lijkt dus
gerechtvaardigd om de vergoedingen aan te passen. Daarbij denken we aan het
onderscheiden van gewasgroepen en het opmaken van saldotrajecten met daaraan
gekoppelde vergoedingsniveaus. Bij het bepalen van de vergoedingsniveaus kan
rekening worden gehouden met de opbrengstniveaus op kopakkers, al of niet eigen
arbeid of aantoonbare loonarbeid, onderhoudsverschillen op de akkerranden zoals
afvoeren maaisel of niet.
Algemene milieuprestaties
Het onderscheiden van directe en indirecte effecten van akkerranden is ook heel
belangrijk. Het directe effect betreft de eventuele vermindering van het aantal
bespuitingen omdat natuurlijke vijanden bespuitingen overbodig maken. Als indirecte
effecten kunnen verbreding van spuitvrije zones (en daardoor meer driftreductie) en
een nauwkeuriger monitoring van plaagpopulaties (en daardoor minder bespuitingen)
aangehaald worden. De milieuwinst komt vooral voort uit inspanningen (scouting) en
inschikkelijkheid (inleveren productie) van de landbouwer. Het betekent ook, dat
akkerranden zichzelf niet terugverdienen door vermindering van het aantal
bespuitingen. De toepassing ervan dient vooral als een groene dienst van de landbouw
aan de samenleving te worden gezien. Daar staat best een redelijke vergoeding
tegenover.
Welke partijen kunnen gezien worden als afnemers van deze groene diensten? Daar
achter ligt weer de vraag wat de afnemers “waardevol” aan akkerranden vinden, waar
ze iets voor over hebben. Is dat voor natuur, landschap, milieu, afwisseling of
toegankelijkheid? Naar onze mening zijn zowel maatschappij als akkerbouwer
afnemers.
In ieder geval blijkt dat de grote waarde van akkerranden zit in de verhoging van de
ecologische waarde en de landbouwkundige waarde. De landbouwwaarde scoort door
het voorkomen van erosie en als bron van nuttigen. De ecologische waarde scoort
152

door onder andere bescherming van akkervogels en verbetering van het woongenot.
De akkerbouwer levert een product en dat product heeft een waarde. De maatschappij
zal deze waarde op moeten brengen om de akkerbouwer te voorzien van een reële
vergoeding voor zijn geboden groene diensten. De akkerbouwer beslist vrijwillig of hij
deze waarden wil aanreiken en bekomen voor de uitgekeerde vergoedingen.
153

LITERATUURLIJST
- Aichele, D., Golte-Bechtle, M. (2003). Wat bloeit daar? Thieme
- Anoniem. Loopkevers: nuttige predatoren, indicatoren voor de biodiversiteit
in een omgeving. Belgische Fruitrevue April 2005.
- Belder E. den 1999. Gewasbescherming en biodiversiteit een functionele
relatie. Gewasbescherming, 30: 165 -165.
- Booij, K., & van der Weide, R. (2005). Een andere kijk op onkruid:
interacties tussen onkruidbeheer, onkruid, plagen en natuurlijke vijanden.
Wageningen: Plant Research International
- Charles de Schaetzen, (1996). Visuele controles in de appelboomgaarden,
natuurlijke vijanden waarnemen.
- Chinery M. (2003) Nieuwe Insectengids. Tirion
- Clevering O.A. 2005. Natuurontwikkeling langs akkers. PPO nr. 530055
- Clevering, O.A., Hopster, G.K. Van Beek; A.J.C.M., Spruijt, J. en Visser,
A.J., (2005). Natuurontwikkeling langs akkers. Evaluatie van zes jaar
onderzoek naar het beheer van akkerranden en slootkanten op
proefbedrijven. Wageningen UR.
- Collins K.L., Boatman N.D., Wilcox A., Holland .M., (2003). Effects of
different grass treatments used to create overwintering habitat for
predatory arthropods on arable farmland. Agriculture, Ecosystems and
Environment 96 (2003) 59 – 67
- Dekoninck W., Stassen E., Hendrickx F. & Liberloo M., (2012). De
loopkeverfauna van enkele akkers en akkerranden in Brabant en Limburg.
Rapport Entomo, KBIN.2012.01
- D‟Haene K., Laurijssens G., Van Gils B., De Blust G. & Turkelboom F.
(2010). Agrobiodiversiteit. Een steunpilaar voor de 3de generatie
agromilieumaatregelen? Rapport van het Instituut voor Natuur- en
Bosonderzoek (INBO) i.s.m. het Instituut voor Landbouw- en
Visserijonderzoek (ILVO). I.o.v. het Departement Landbouw en Visserij,
afdeling Monitoring en Studie. INBO.R.2010.38
- Hassan, A., (1993). Planzenschuts mit Nützlingen.
- Hannosset, K., (2009).De Europese oorworm in de fruitteelt. Thesis
KHKempen academiejaar 2008 - 2009
- Henk, E., (2007). Veldgids Nederlandse flora. KNNV uitgeverij
- Hermy, M. & De Blust, G. (1997). Punten en Lijnen in het landschap.
Stichting Leefmilieu, Schuyt & Co, 263pp.
154

- Hopster, G.K., Visser, A.J., Beek A.J.C.M. (van 2002). Agrarisch
natuurbeheer op proefbedrijven. Tussentijdse evaluatie 199872001. PPO
13.38.035
- Kormann, K., (1988). Schwebfliegen Mitteleuropas. Fauna Verlag, Nottuln.
- PCFRUIT Functionele biodiversiteit en ecologische maatregelen voor een
duurzame landbouw.
- Remco Schreuder en andere (2009). Kwantitatieve informatie, akkerbouw
en vollegronds groenteteelt 2009. Praktijkonderzoek Plant en Omgeving,
sector AGV, Lelystad.
- Rijn P.C.J. van, Wäckers F.L. 2004. Verbetering biologische bestrijding door
strategische inrichting van akkerranden. Rapport Ruimte voor
Groente/Produktschap Tuinbouw, 20 blz.
- Scheele, H. en Gurp, H. (2006). Functionele Agro Biodiversiteit LTO
- Scheepens P., Groeneveld R. & Riemens M. (2004). Plant Research
International (PRI), Wageningen.
- Schoorlemmer, H., (1997). Kosten/Baten analyse van emissiebeperkende
technieken en teelt- en spuitvrije zones. Intern documentatieverslag nr. 25.
Praktijkonderzoek voor de akkerbouw en vollegronds groenteteelt, Lelystad.
- Sterk, G., (1991). De geïntegreerde bestrijding in de fruitteelt.
Opzoekingsstation van Gorsem Sint-Truiden
- Strijckers J., 1990, handboek onkruidkunde, PUDOC, Wageningen
- Turin, H., (2000). De Nederlandse loopkevers. Uitgeverij KNNV, Naturalis &
EIS Nederland, 666 pp.
- Van Der Bok, N.E., (2007) Natuurlijke plaagbestrijding in aardappelen en
granen. Wageningen
- Veraart M. 1995 IKC- Kerngroep Meerjarenplan Gewasbescherming.
Biologische bestrijders in de akkerbouw en vollegrondsgroententeelt.
Tabnr. 2: reeksnr. 2.
- Weeda, E., e.a. (1985). Nederlandse ecologische Flora, wilde planten en
hun relaties. uitgave IVN ism VARA en VEWIN / 5 delen
- http://www.louisbolk.org/downloads/458.pdf
- http://databank.groenkennisnet.nl/varkensgras.htm
- KVLT (2002). Biologische bestrijders rondom onze percelen www.kvlt.be
- Werkboek Ondernemen met Biodiversiteit www.clm.nl
- www.koppert.nl
155

- www.syscope.nl
- www.louisbolk.nl
- http://www.westvlaanderen.be/kwaliteit/Leefomgeving/proclam/Documents
/LerenBeheren_Mod8_KLE.pdf
156

LIJST MET FIGUREN, TABELLEN EN AFBEELDINGEN
Tabellen
Tabel 1: Ingezaaide mengsels akkerranden SOLABIO ........................................... 19
Tabel 2: Opnamemomenten onkruiden 2010 - 2011 ............................................. 23
Tabel 3: Opnamemomenten potvallen 2010 - 2011 .............................................. 28
Tabel 4: Opnamemomenten plakvallen 2010 - 2011 ............................................. 28
Tabel 5: Opnamemomenten klopmonsters en visuele controle 2010 - 2011 ............. 29
Tabel 6: Omkaderingsproef in de teelt 2010 - 2011 .............................................. 33
Tabel 7: Similariteitsindexen van alle percelen in 2011 ......................................... 40
Tabel 8: Klopmonsters en visuele controle Armenberg 23 juni 2010 ....................... 47
Tabel 9: Klopmonsters en visuele controle Armenberg 30 juni 2010 ....................... 47
Tabel 10: Klopmonsters en visuele controle Armenberg 23 mei 2011 ...................... 48
Tabel 11: Klopmonster en visuele controle Armenberg 25 juni 2011 ....................... 48
Tabel 12: Klopmonster en visuele controle Armenberg 15 juli 2011 ........................ 50
Tabel 13: Klopmonster en visuele controle Engelmanshoven 23 juni 2010 ............... 65
Tabel 14: Klopmonster en visuele controle 30 juni 2010 ........................................ 65
Tabel 15: Klopmonster en visuele controle Engelmanshoven 23 mei 2011 ............... 66
Tabel 16: Klopmonster en visuele controle Engelmanshoven 25 juni 2011 ............... 67
Tabel 17: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 23 juni 2010 ......................... 83
Tabel 18: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 30 juni 2010 ......................... 83
Tabel 19: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 23 mei 2011 ......................... 83
Tabel 20: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 25 juni 2011 ......................... 84
Tabel 21: Klopmonster en visuele controle Ovelingen 15 juli 2011 .......................... 84
Tabel 22: Klopmonster en visuele controle Hooibos 23 juni 2010 ............................ 95
Tabel 23: Klopmonster en visuele controle Hooibos 30 juni 2010 ............................ 96
Tabel 24: Klopmonster en visuele controle Hooibos 23 mei 2011 ............................ 96
Tabel 25: Klopmonster en visuele controle Hooibos 25 juni 2011 ............................ 97
Tabel 26: Klopmonster en visuele controle 23 juni 2010 ...................................... 108
Tabel 27: Klopmonster en visuele controle Saffraanberg 30 juni 2010 ................... 109
Tabel 28: Klopmonster en visuele controle Saffraanberg 23 mei 2011 ................... 109
Tabel 29: Klopmonster en visuele controle Saffraanberg 25 juni 2011 ................... 110
Tabel 30: Algemene saldoberekening wintertarwe .............................................. 121
Tabel 31: Effect van de akkerrandbreedte op het saldoverlies bij wintertarwe ........ 122
Tabel 32: Saldoverlies per km akkerrand wintertarwe ......................................... 123
Tabel 33: Arbeidsbehoefte 1 ha wintertarwe ...................................................... 123
Tabel 34: Arbeidsbesparing per km akkerrand wintertarwe (loonwerk) .................. 124
Tabel 35: Arbeidsbesparing per km akkerrand wintertarwe (eigen arbeid) ............. 124
Tabel 36: Arbeidsbesparing in uren en % wintertarwe: verschillende
akkerrandbreedtes en perceelsgroottes (2 ha tot 10 ha ....................... 124
Tabel 37: Kosten per ha akkerrand in € bij wintertarwe: beheerovereenkomst voor 5
jaar (loonwerk 50 €/uur) ................................................................. 125
Tabel 38: Kosten aanleg en onderhoud akkerrand bij wintertarwe: diverse
akkerrandbreedtes en zonder afvoer van maaisel ............................... 127
Tabel 39: Kosten aanleg en onderhoud akkerrand bij wintertarwe: diverse
akkerrandbreedtes en met afvoer en verwerking van maaisel .............. 127
Tabel 40: Saldo akkerranden wintertarwe per km akkerrand ............................... 127
Tabel 41: Conclusie wintertarwe voor een aantal variabelen ................................ 128
Tabel 42: Algemene saldoberekening cichorei .................................................... 129
Tabel 43: Arbeidsbehoefte cichorei per ha ......................................................... 130
157

Tabel 44: Conclusie cichorei voor een aantal variabelen ...................................... 131
Tabel 45: Algemene saldoberekening suikerbiet ................................................. 132
Tabel 46: Arbeidsbehoefte 1 ha suikerbiet ......................................................... 132
Tabel 47: Conclusie suikerbiet voor een aantal variabelen ................................... 133
Tabel 48: Saldoberekening snijmaïs algemeen ................................................... 134
Tabel 49: arbeidsbehoefte 1ha snijmaïs ............................................................ 134
Tabel 50: Conclusie snijmaïs voor een aantal variabelen ..................................... 135
Tabel 51: Saldoberekeing korrelmaïs algemeen .................................................. 136
Tabel 52: Arbeidsbehoefte 1ha akkerrand ......................................................... 136
Tabel 53: Conclusie korrelmaïs voor verschillende variabelen ............................... 137
Tabel 54: Saldoberekening vlas algemeen ......................................................... 138
Tabel 55: Arbeidsbehoefte 1ha vlas .................................................................. 138
Tabel 56: Conclusie vlas voor verschillende variabelen ........................................ 139
Tabel 57: Algemene saldoberekening zomertarwe .............................................. 140
Tabel 58: Arbeidsbehoefte 1ha zomertarwe ....................................................... 140
Tabel 59: Conclusie zomertarwe voor verschillende variabelen ............................. 141
Tabel 60: Algemene saldoberekening wintergerst ............................................... 142
Tabel 61: Arbeidsbehoefte 1ha wintergerst ........................................................ 142
Tabel 62: Conclusie wintergerst voor verschillende variabelen ............................. 143
Tabel 63: Algemene saldoberekening aardappelen .............................................. 144
Tabel 64: Arbeidsbehoefte 1ha aardappelen ...................................................... 144
Tabel 65: Conclusie aardappelen voor een aantal variabelen ................................ 145
Tabel 66: Algemene saldoberekening peen ........................................................ 146
Tabel 67: Arbeidsbehoefte per ha akkerrand ...................................................... 146
Tabel 68: Conlclusie peen voor een aantal variabelen ......................................... 147
Tabel 69: Voorbeeld teeltrotatie ....................................................................... 148
Tabel 70: Voorbeeld teeltrotatie ....................................................................... 148
Tabel 71: Voorbeeld teeltrotatie ....................................................................... 148
Tabel 72: Voorbeeld teeltrotatie ....................................................................... 149
Tabel 73: Voorbeeld teeltrotatie ....................................................................... 149
Tabel 74: Voorbeeld teeltrotatie ....................................................................... 149
Figuren
Figuur 1: Ligging vier proefpercelen, omgeving Engelmanshoven - Gelinden ............ 17
Figuur 2: Liggen proefperceel Hooibos ................................................................ 18
Figuur 3: Mengsel ingezaaid op de akkerrand in Ovelingen: ................................... 20
Figuur 4: Samenstelling akkerrand Armenberg 21 juni 2010 .................................. 36
Figuur 5: Samenstelling akkerrand Armenberg 20 mei 2011 .................................. 36
Figuur 6: Samenstelling akkerrand Armenberg 27 juni 2011 .................................. 37
Figuur 7: Samenstelling akkerrand Armenberg 16 augustus 2011 .......................... 37
Figuur 8: Onkruiden in de teelt wintertarwe Armenberg 2010 ................................ 38
Figuur 9: Onkruiden in de teelt maïs Armenberg 2011 .......................................... 39
Figuur 11: Potvallen Armenberg 21 mei 2010 ...................................................... 40
Figuur 12: Potvallen Armenberg 2 juli 2010 ......................................................... 41
Figuur 13: Potvallen Armenberg 31 juli 2010 ....................................................... 41
Figuur 14: Potvallen Armenberg 7 juni 2011 ........................................................ 42
Figuur 15: Potvallen Armenberg 27 juni 2011 ...................................................... 42
Figuur 16: Potvallen Armenberg 4 juli 2011 ......................................................... 43
Figuur 17: Potvallen Armenberg 29 augustus 2011 ............................................... 43
Figuur 18: Plakvallen Armenberg 11 mei 2010 ..................................................... 44
Figuur 19: Plakvallen Armenberg 23 juni 2010 ..................................................... 45
158

Figuur 21: Plakvallen Armenberg 27 juni 2011 ..................................................... 45
Figuur 22: Plakvallen Armenberg 4 juli 2011 ........................................................ 46
Figuur 24: Klopmonster akkerrand Armenberg 23 mei 2011 ..... Fout! Bladwijzer niet
gedefinieerd.Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Figuur 32: Klopmonster teelt Armenberg 15 juli 2011 .............. Fout! Bladwijzer niet
gedefinieerd.Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Figuur 33: Samenstelling akkerrand Engelmanshoven 21 juni 2010 ........................ 53
Figuur 34: Samenstelling akkerrand Engelmanshoven 20 mei 2011 ........................ 54
Figuur 35: Samenstelling akkerrand Engelmanshoven 27 juni 2011 ........................ 54
Figuur 36: Onkruiden in de teelt cichorei Engelmanshoven 2010 ............................ 55
Figuur 37: Onkruiden in de teelt zomertarwe Engelmanshoven 2011 ...................... 56
Figuur 38: Similariteit tussen onkruiden in de teelt en de akkerrand Engelmanshoven
2010 ............................................................................................... 57
Figuur 39: Visuele voorstelling similariteit Engelmanshoven 2010 ........................... 58
Figuur 40: Potvallen Engelmanshoven 21 mei 2010 .............................................. 59
Figuur 41: Potvallen Engelmanshoven 2 juli 2010 ................................................. 60
Figuur 42: Potvallen Engelmanshoven 13 september 2010 .................................... 60
Figuur 43: Potvallen Engelmanshoven 7 juni 2011 ................................................ 61
Figuur 44: Potvallen Engelmanshoven 27 juni 2011 .............................................. 61
Figuur 45: Potvallen Engelmanshoven 4 juli 2011 ................................................. 61
Figuur 47: Plakvallen Engelmanshoven 23 juni 2010 ............................................. 62
Figuur 48: Plakvallen Engelmanshoven 30 juli 2010 .............................................. 63
Figuur 49: Plakvallen Engelmanshoven 7 juni 2011 .............................................. 63
Figuur 50: Plakvallen Engelmanshoven 27 juni 2011 ............................................. 64
Figuur 51: Plakvallen Engelmanshoven 4 juli 2011 ............................................... 64
Figuur 52: Samenstelling akkerrand Ovelingen 21 juni 2010 .................................. 69
Figuur 53: Samenstelling akkerrand Ovelingen 20 mei 2011 .................................. 70
Figuur 54: Samenstelling akkerrand Ovelingen 27 juni 2011 .................................. 71
Figuur 55: Samenstelling akkerrand Ovelingen 16 augustus 2011 .......................... 71
Figuur 56: Onkruiden in de teelt wintertarwe Ovelingen 2010 ................................ 72
Figuur 57: Onkruiden in de teelt suikerbiet Ovelingen 2011 ................................... 73
Figuur 58: Similariteit tussen onkruiden in de akkerrand en de teelt Ovelingen 2010 74
Figuur 59: Visuele voorstelling similariteit Ovelingen 2010 .................................... 75
Figuur 60: Potvallen Ovelingen 21 mei 2010 ........................................................ 76
Figuur 61: Potvallen Ovelingen 2 juli 2010 .......................................................... 77
Figuur 62: Potvallen Ovelingen 31 juli 2010 ......................................................... 77
Figuur 63: Potvallen Ovelingen 27 juni 2011 ........................................................ 78
Figuur 64: Potvallen Ovelingen 4 juli 2011 .......................................................... 78
Figuur 65: Potvallen Ovelingen 29 augustus 2011 ................................................ 78
Figuur 66: Potvallen Ovelingen 29 augustus 2011 ................................................ 79
Figuur 67: Plakvallen Ovelingen 11 mei 2010 ....................................................... 80
Figuur 68: Plakvallen Ovelingen 23 juni 2010 ...................................................... 80
Figuur 69: Plakvallen Ovelingen 30 juli 2010 ....................................................... 80
Figuur 70: Plakvallen Ovelingen 7 juni 2011 ........................................................ 81
Figuur 71: Plakvallen Ovelingen 27 juni 2011 ...................................................... 81
Figuur 72: Plakvallen Ovelingen 4 juli 2011 ......................................................... 82
Figuur 73: Plakvallen Ovelingen 29 augustus 2011 ............................................... 82
Figuur 74: Samenstelling akkerrand Hooibos 21 juni 2011 .................................... 86
Figuur 75: Samenstelling akkerrand Hooibos 20 mei 2011 ..................................... 87
Figuur 76: Samenstelling akkerrand Hooibos 27 juni 2011 .................................... 88
Figuur 77: Onkruiden in de teelt suikerbiet Hooibos 2010 ...................................... 88
Figuur 78: onkruiden in de teelt wintertarwe Hooibos 2011 ................................... 89
Figuur 80: Potvallen Hooibos 27 mei 2010 ........................................................... 90
159

Figuur 81: Potvallen Hooibos 2 juli 2010 ............................................................. 90
Figuur 82: Potvallen Hooibos 13 september 2010 ................................................. 91
Figuur 83: Potvallen Hooibos 7 juni 2011 ............................................................ 91
Figuur 84: Potvallen Hooibos 27 juni 2011 ........................................................... 92
Figuur 85: Potvallen Hooibos 4 juli 2011 ............................................................. 92
Figuur 87: Plakvallen Hooibos 23 juni 2010 ......................................................... 93
Figuur 88: Plakvallen Hooibos 30 juli 2010 .......................................................... 93
Figuur 89: Plakvallen Hooibos 7 juni 2011 ........................................................... 94
Figuur 90: Plakvallen Hooibos 27 juni 2011 ......................................................... 94
Figuur 91: Plakvallen Hooibos 4 juli 2011 ............................................................ 95
Figuur 92: Samenstelling akkerrand Saffraanberg 21 juni 2010 ............................. 99
Figuur 93: Samenstelling akkerrand Saffraanberg 20 mei 2011 ............................ 100
Figuur 94: Samenstellign akkerrand Saffraanberg 27 juni 2011 ........................... 101
Figuur 95: Onkruiden in de teelt vlas Saffraanberg 2011 ..................................... 102
Figuur 97: Potvallen Saffraanberg 21 mei 2010 .................................................. 103
Figuur 98: Potvallen Saffraanberg 2 juli 2010 .................................................... 103
Figuur 99: Potvallen Saffraanberg 27 juli 2010................................................... 104
Figuur 100: Potvallen Saffraanberg 7 juni 2011.................................................. 104
Figuur 101: Potvallen Saffraanberg 27 juni 2011 ................................................ 105
Figuur 102: Potvallen Saffraanberg 4 juli 2011 (enkel in de akkerrand) ................. 105
Figuur 104: Plakvallen Saffraanberg 23 juni 2010 .............................................. 106
Figuur 105: Plakvallen Saffraanberg 30 juni 2010 .............................................. 106
Figuur 106: plakvallen Saffraanberg 7 juni 2011 ................................................ 107
Figuur 107: Plakvallen Saffraanberg 27 juni 2011 .............................................. 107
Figuur 108: Plakvallen Saffraanberg 4 juli 2011 ................................................. 107
Figuur 109: Klopmonster akkerrand Saffraanberg 30 juni 2010 . Fout! Bladwijzer niet
gedefinieerd.Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
Foto’s
Foto 1: Telkader 1 meter op 1 meter (100 x 10 cm x 10 cm) ................................. 24
Foto 2: Potval, akkerrand Peter Rombouts Ovelingen, juli 2011.............................. 30
Foto 3: Plakval, akkerrand Peter Rombouts Ovelingen, juli 2011 ............................ 31
Foto 4: Plakvallen, akkerrand Frans Francis Engelmanshoven, juli 2011 .................. 31
foto 5: Omkaderingsproef Frans Francis Saffraanberg, juli 2010 ............................. 33
Foto 6: Akkerrand Armenberg 27 juni 2011 ......................................................... 35
Foto 7: Akkerrand Engelmanshoven, 27 juni 2011 ................................................ 53
Foto 8: Akkerrand Ovelingen, 27 juni 2011 .......................................................... 69
Foto 9: Onkruidopname akkerrand Hooibos, 27 juni 2011 ..................................... 86
Foto 10: Akkerrand Saffraanberg, 27 juni 2011 .................................................... 99
160

161

BESLUIT
Akkerranden langs percelen hebben een aantal belangrijke functies. De randen langs
de 5 percelen uit dit project zijn aangelegd in het kader van akkervogelbescherming.
De landbouwers ontvangen hiervoor een geldsom via de beheerovereenkomsten. In dit
project vragen we ons 3 belangrijke dingen af.
1) Zorgt een akkerrand voor extra onkruiddruk in de teelt?
Akkerranden zorgen niet voor een extra input van onkruiden in de teelt. Belangrijk
is wel dat de akkerrand op een goede manier wordt aangelegd. Een akkerrand is
geen groeiplaats voor akkeronkruiden, maar een klaargelegd zaaibed is dat wel.
Verder is het zeer belangrijk om een akkerrand op de juiste manier te beheren.
2) Heeft een landbouwer meer last van plaagorganismen door de aanleg van de
akkerrand?
Tijdens het tweejarig onderzoek hebben we nooit een negatief effect van de
akkerrand op de plaagsituatie in de teelt gezien. Voor bladluizen is dit enigszins
normaal omdat akkerranden een gevarieerd aanbod van bladluisvijanden
opleveren. Maar ook andere plagen zoals slakken, rupsen en knaagdieren hebben
nooit problemen gegeven in de twee jaren van controle op de diverse locaties en
bij de diverse teelten. Voor de landbouwers is dit een zeer belangrijk gegeven.
“Baat de akkerrand niet dan schaadt hij zeker niet”. De diversiteit aan kruipende
en vliegende organismen in de akkerranden is groot. We kunnen besluiten dat de
aanleg van akkerranden een positief gegeven is voor de biodiversiteit.
3) Is de financiële tegemoetkoming die de landbouwers ontvangen voor de aanleg
van een akkerrand voldoende?
Het teeltrotatiesysteem bepaalt uiteraard heel sterk hoe de jaarlijkse vergoedingen
voor beheerovereenkomsten zich relateren tot het saldoverlies voor de
landbouwer. Introductie van laagsalderende gewassen betekent vaak dat de
vergoeding meer dan toereikend is voor het opgezette teeltschema. Echter één of
twee hoogsalderende gewassen in een rotatie van 5 jaar betekent dat de
vergoeding net wel of niet meer toereikend is voor het geleden saldoverlies.
Belangrijk is dat de financiële tegemoetkoming sterk verschilt tussen de bedrijven,
omdat er met heel veel variabelen rekening moet gehouden worden.
162

BIJLAGE 1: STEEKKAARTEN NUTTIGE INSECTEN
Bladluisroofgalmuggen
Ei
De eitjes worden bij voorkeur onderaan de bladeren gelegd en dan liefst nog op de lager gelegen bladeren. Dit
doen de muggen vermoedelijk omdat het daar vochtiger en donkerder is. De eieren worden in groepjes tot 40
stuks bij elkaar gelegd. Ze worden apart of soms zelfs onder de luizen afgezet. De eitjes zijn 0,3 mm groot,
ovaal en glanzend oranjerood van kleur. Ze zijn moeilijk waar te nemen tussen de bladluizen.
Het aantal eitjes wordt beïnvloed door het klimaat, de hoeveelheid voedsel dat
ze in het larvestadium hebben kunnen opnemen en de hoeveelheid honingdauw
dat ze kunnen eten als volwassenen en bedraagt onder gunstige omstandigheden
100 tot 150 stuks.
Bij 21°C duurt het eistadium 2 tot 3 dagen.
Larve
De maden van de galmug zijn langwerpig en spoelvormig en hebben geen
zichtbare kop. Ze zijn aanvankelijk kleurloos maar worden al gauw geel,
oranje of roodachtig. De maden voeden zich uitsluitend met bladluizen.
Er zijn minstens 70 soorten bladluizen die ten prooi kunnen vallen aan de
bladluisroofgalmug.
Een bladluis die door de galmugmade wordt aangevallen wordt eerst
gedood met een verlammende gifinjectie, die ook de inhoud van de
bladluis vloeibaar maakt. Na zo'n 10 minuten begint de made dan de
bladluis leeg te zuigen. De bladluizen sterven onmiddellijk na de
dodelijke injectie en hoe groter de bladluizenkolonie, hoe groter het
aantal dat alleen gedood en niet gegeten wordt.
Een door de galmug gedode luis hangt met zijn snuit nog aan het blad en
verkleurt later bruin of zwart en vergaat. In totaal worden er zo'n 10 tot
100 luizen per made opgegeten. Het larvestadium duurt zo'n 7 à 14
dagen.
De larven verplaatsen zich niet verder dan 6 cm van hun geboorte
plaats, maar dit is meestal niet echt een probleem, omdat de wijfjes
vele eitjes leggen in grote bladluiskolonies.
Pop
De meeste bladluisgalmuggen hebben een pop die overwintert in de grond.
De verpopping gebeurt in de grond meestal vlak naast de plant waar de
maden op voorkwamen. Ze wikkelen zich daarbij in lange kleverige draden
die bedekt zijn met zandkorrels en uitwerpselen. De cocon is ongeveer 2
mm groot, ovaal en bruin van kleur. Het popstadium duurt ongeveer 14
dagen.
Adult
Galmuggen zijn onopmerkelijke, uiterst tere, kleine mugjes van
slecht 2 tot 5 mm groot. Ze zijn bruin of grijs van kleur, maar
kunnen ook rood of geel zijn. De lange antennen hebben een
eigenaardige vorm en zijn voorzien van borsteltjes en draadjes.
Ze hebben verder lange, slanke poten en zeer dunne
lichtbehaarde vleugels die slechts enkele aders vertonen.
Galmuggen zijn gevoelig voor droogte en sterven massaal bij een
lage relatieve luchtvochtigheid. Om deze reden zijn de muggen
hoogstwaarschijnlijk alleen 's nachts en in de schemering actief.
Cyclus
De eerste volwassen roofgalmuggen zijn er vanaf half mei en zijn van juni tot eind september op diverse
gewassen waar te nemen. Eind september kruipt de made van de laatste generatie de bodem in waar ze op een
1 tot 2 cm diepte zal overwinteren. Er zijn meerdere generaties per jaar. De volwassen muggen leven ongeveer
10 dagen en leggen het merendeel van hun eitjes gedurende de tweede tot vierde dag.
163

De volwassen muggen zijn zéér goed in het vinden van geïnfecteerde planten, waardoor ze zich snel
kunnen verspreiden over het gewas. De vrouwtjes leggen hun eitjes bij voorkeur in grote bladluiskolonies, wat
er toe bijdraagt dat er meer eitjes worden gelegd in grote bladluiskolonies dan in kleinere kolonies. De
bladluizensoort heeft weinig effect op het aantal eitjes. De totale generatieduur van ei tot ei bedraagt ongeveer
25 dagen.
De voornaamste soort is Aphidoletes aphidimyza (de bladluisroofgalmug). Andere soorten predateren
spintmijten zoals Therodiplosis persicae.
Vijanden en schade
Een gal is een misvorming of uitgroeiing met een speciale vorm en structuur die een plant omheen een insect,
mijt, aaltje, schimmel of bacterie maakt waardoor ze aangetast werd. Gallen van galmuggen komen zeer vaak
voor op populier, linde, eik en ander loofhout, alsook op een groot aantal kruidachtige planten.
Er zijn ook galmuggen die schade kunnen aanrichten in granen , winterkoren en grassen. Een
voorbeeld hiervan zijn de gele en rode tarwegalmuggen die hun eitjes leggen in de tarwebloem en waarvan de
maden de korrel vernietigen.
Verschillende soorten roofgalmuggen voeden zich met bladluizen, schildluizen, wittevlieg, spint en andere
insecten.
164

De roofwantsen
Ei
De meeste roofwantsen zetten hun eitjes af in bladeren en in zachte schors en zijn bijgevolg moeilijk
waarneembaar. Ze worden meestal afzonderlijk of in kleine groepjes gelegd in de nabijheid van prooien.
Larve
Roofwantsen doorlopen vijf larvestadia voordat ze volwassen zijn. In het
eerste larvestadium zijn ze 0,4 à 0,5 mm groot en kleurloos, na enkele uren
worden ze groenachtig geel. In dit eerste stadium lijken ze meteen al
op de volwassen insecten, maar door hun groene kleur worden ze wel eens
verward met bladluizen. De jonge wantsen kun je gemakkelijk herkennen
aan hun veel spitser achterlijf.
Van het tweede (L2) tot het vijfde stadium (L5) zijn ze donkerder van kleur
en beginnen ze steeds meer op de volwassen individuen te gelijken. Maar
ze hebben nog korte onontwikkelde vleugels en kunnen zich uiteraard nog
niet voortplanten. Van ei tot en met volgroeid insect doorlopen ze in totaal zeven stadia, waarvan vijf als larve
Adult
Alhoewel wantsen heel wat typische eigenschappen hebben, worden ze door
telers vaak verward met kevers.
Roofwantsen soorten verschillen onderling vaak zeer sterk. Algemeen zijn het
afgeplatte insecten, bruin tot zwartbruin van kleur en met aan het einde van
het achterlijf een grijs vlak. Kenmerkend voor de kop is de duidelijk zichtbare
snavel die, wanneer hij niet gebruikt wordt, gebogen zit onder het insect, en de
opmerkelijk grote rode ogen. De opvallende antennen zijn groter dan de kop.
Wantsen hebben twee paar ongelijke vleugels: twee harde voorvleugels en
twee vliezige achtervleugels. De bouw van de speciale voorvleugels zijn een
belangrijk determinatie kenmerk. Ze zijn aan de basis leer- tot
perkamentachtig (2/3) en meestal fel gekleurd, de punten zijn vliesachtig (1/3) en meestal licht of
donkerkleurig, vaak zijn ze ook dooraderd.
Een ander opvallend kenmerk is het schouderschild dat van boven uit
gezien driehoekig is.
Maar het belangrijkste kenmerk van de wants is de typische
'wantsengeur', die door de stinkklieren achteraan het lijf wordt
uitgescheiden. Ze gebruiken de geur om hun vijanden te verdrijven. Het
bevat tevens een gif dat voor een insect dodelijk is. Het bevat namelijk
een vetoplossend bestanddeel dat net zo werkt als de contactgiften
zoals wij die gebruiken tegen schadelijke organismen. Alleen passen
wantsen deze methode al miljoenen jaren lang toe. De wantsen zijn zelf
absoluut niet immuun voor hun eigen gif maar dankzij de speciale bouw
van de klieren en het pantser worden ze zelf niet het slachtoffer van
hun verdediging.
Cyclus
Het tijdstip, de wijze en de plaats van voortplanting is vaak sterk verschillend van soort tot soort, zodat er geen
algemene tendens is.
De voor ons nuttige roofwantsen, komen vaak uit verschillende families. Bijgevolg zijn ze soms zeer
verschillend van uiterlijk, cyclus en gedrag.
Omgeving/voeding
Gedurende het hele jaar komen we wantsen tegen in zeer verschillende omgevingen omdat de volwassen
insecten al vliegend opzoek gaan naar voedsel.
In het voorjaar treft men ze vooral aan in elzen. De ongevleugelde larven voeden zich daar met
elzenbladvlooien (Psylla alni). Wanneer de vleugels volgroeid zijn en hun prooien allemaal op, dan vliegen ze uit
op zoek naar voedsel en verspreiden zich over diverse gewassen.
165

Op percelen waar weinig of geen gebruik gemaakt wordt van breedwerkende insecticiden, komen ze vaak
massaal voor. Meestal treffen we ze aan in de misvormde bladeren die door bladluizen zijn aangetast.
Volwassen insecten zijn moeilijker waarneembaar dan de jongen, omdat ze snel verstoord zijn en zich dan
verstoppen, zich laten vallen of wegvliegen.
De ongevleugelde larven komen enkel voor op de plant waar de eitjes zijn afgelegd. De volgroeide wantsen zijn
aanwezig in onze gewassen vanaf begin mei.
De meeste roofwantsen zijn alleseters, al blijken sommige soorten een voorkeur te hebben voor een bepaalde
prooi. In het algemeen eten ze insecteneieren, bladvlooien, bladluizen, rode spin, roestmijten, galmuggen en
andere insecten.
Roofwantsen kunnen met behulp van verteringsgistcellen in hun speeksel hun prooi van binnenuit gaan
oplossen, zodat ze de inhoud kunnen opzuigen. Bovendien werkt het speeksel verlammend op de zenuwen en
de spieren, waardoor ze in staat zijn om prooien te vangen die vele malen groter zijn dan zichzelf. Een rups die
ruim 400 maal meer weegt dan een wants kan zo binnen de 10 seconden worden uitgeschakeld.
De voornaamste soorten zijn Anthocoris nemorum, Orius spp., Heterotoma planicornis, Rhinocoris iracundus,
Coranus subapterus en Himacerus apterus.
Natuurlijke vijanden
Ondanks hun uitstekende verdediging hebben roofwantsen vele vijanden, vooral vogels en reptielen.
166

Oorwormen
Ei
De wijfjes beginnen met het leggen van de eitjes in een bodemschuilplaats eind januari tot einde maart, met een
piek in februari. Het moment waarop de eitjes worden gelegd is afhankelijk van de voorjaarstemperaturen en de
lengte van de winterperiode. Vóór ze begint met het leggen van de eitjes verdrijft ze alle indringers, inclusief het
mannetje. Het verdreven mannetje zal sterven in april - mei.
In een tweetal dagen worden 20 à 80, ovale, 1 à 1,5 mm grote, parelwitte eitjes gelegd. De grootste wijfjes
leggen de meeste eieren.
Oorwormen vertonen broedzorg. Ze bewaakt haar eitjes en jongen zéér fanatiek. Dit is een verschijnsel dat
heel zelden voorkomt bij insecten.
Aanvankelijk liggen de eieren verspreid over de bodem, maar al gauw worden ze op een hoop gestapeld. Ze
neemt de eitjes voortdurend één voor één in de mond en likt ze helemaal schoon. Dit doet ze om de eitjes niet
te doen uitdrogen en om ze te behoeden van schimmelaantastingen. Haar enige voedsel bestaat uit enkele
bedorven eitjes.
Larve
Na ongeveer 6 weken komen de larven uit. In mei, nadat de jonge larven (nymfen)
het nest verlaten hebben beginnen de sterkste wijfjes nog aan een tweede nest. De
pas uitgekomen larven (L1) zien er hetzelfde uit als de volwassenen. Je herkent ze aan
hun kleinere afmeting, de rechte schaar en een onopvallende grijzige kleur. De larven
vervellen voor de eerste maal na ongeveer 7 dagen (L2). De larven blijven bij hun
moeder tot na de tweede vervelling (L3).
Het wijfje sterft meestal door uitputting en wordt dan vaak opgegeten door haar
eigen kroost. De jonge insecten sluiten zich aan bij de rest van de slaapkolonie.
Op het einde van de zomer, als de larven vier tot zes maanden oud zijn, vervellen ze
nog een laatste keer (L4), waarna ze volwassen en geslachtsrijp zijn. Ze doorlopen dus
vier stadia, waarna ze nog 8 à 10 maanden leven.
Adult
De gewone oorworm heeft een buitengewoon beweeglijk, langgerekt lichaam
van 10 tot 16 mm lang, glimmend roodbruin tot bijna zwart van kleur. Het
mannetje is net iets groter dan het wijfje.
Het heeft een ronde, recht naar voor gerichte kop, die duidelijk van het
borststuk is afgegrensd. De monddelen zijn van het malende type. Ondanks dat
ze nachtdieren zijn, hebben ze goed ontwikkelde ogen. Kenmerkend voor de
oorworm zijn de typische tangen (cerci) aan het uiteinde van het achterlijf.
Het mannetje heeft forse halvemaanvormige, brede tangen van 4 tot 8 mm lang. Die van het vrouwtje zijn iets
kleiner en bijna recht van vorm waarbij de punten vaak juist tegen elkaar komen. De voorvleugels zijn bij de
gewone oorworm veranderd in sterk verkorte dekschilden, die gelig van kleur zijn. Hieronder zitten verrassend
grote vliezige achtervleugels verborgen, die iets buiten de dekschilden komen. Alhoewel de gewone oorworm
goed ontwikkelde vleugels heeft, ziet men ze zelden vliegen. Een reden hiervoor kan zijn dat het ze te veel
moeite kost om de vleugels weer op te vouwen.
Cyclus
Van ei tot volwassen insect (adult) ondergaan ze een onvolledige
gedaanteverwisseling (Hemimetabole insecten), d.w.z. dat het popstadium
ontbreekt . Algemeen genomen lijken de larven sterk op de volwassen insecten.
Het nadeel is dat oorwormen te laat op het seizoen uit de grond naar boven komen
(juni) om sommige luizenplagen goed te kunnen verdelgen. Bij de vroege luizen,
zullen we moeten rekenen op andere natuurlijke vijanden als bestrijders.
Het voordeel van de allesetende (polyfage) oorwormen is dat ze ten opzichte van
de meeste andere nuttige insecten, in perioden van schaarste veel gemakkelijker
kunnen overleven, en dus snel kunnen reageren op een stijgend aantal prooien. Het roofinsect kan bovendien
167

meerdere plagen tegelijk bestrijden en zal op de meest talrijke prooi overschakelen. Bij overbevolking van
oorwormen kan er kannibalisme optreden.
Vanaf september trekken de oorwormen zich paarsgewijze (of afzonderlijk) terug in een winterschuilplaats,
waar eveneens voor het nageslacht wordt gezorgd. Het liefst overwinteren ze in de bodem of tussen
afgestorven plantendelen en bladeren.
Omgeving/voeding
De gewone oorworm kan je het hele jaar vanaf mei door op allerlei plaatsen aantreffen. Toch moet hun
leefmilieu aan bepaalde eisen voldoen: voldoende schuilgelegenheid en voedsel. Men vindt ze in de
vollegrondsteelten. Het gebrek aan schuilplaatsen is de belangrijkste beperkende factor.
Oorwormen jagen ‟s nachts. Overdag treft men ze dikwijls aan in grote slaapkolonies in droge verticale spleten,
loszittende schors, onder stenen en planken: dus op plaatsen waar ze beschermd zijn door nauw aansluitende
vlakken.
Men vindt ze ook wel eens in de bloemen van Dahlia‟s, zonnebloemen en droge distelkoppen, waar ze
weggedoken zitten tussen de bloemblaadjes.
Alhoewel ze een voorkeur hebben voor temperaturen tussen 25°C en 32°C, kan men ze ook terug vinden in
koudere milieus zoals gekoelde bewaarruimten.
Oorwormen hebben kaken van het bijtende type. Dat wijst er op dat het alleseters zijn. Toch blijkt uit
experimenten dat ze dierlijk voedsel (luizen) verkiezen boven plantaardig voedsel. Hun voeding bestaat
voornamelijk uit dode en levende insecten zoals bladluizen, bladvlooien (larven en eieren), maden, kleinere
rupsjes en soms zelfs grotere insecten zoals bromvliegen. Daarnaast eten ze ook nog algen, mossen, pollen en
schimmeldraden. Soms durven ze wel eens knagen aan jonge bladeren, bloemen en vruchten.
Totale uitroeiing van een bladluisplaag zal echter niet voorkomen, omdat de allesetende oorworm bij zeer lage
aantallen prooien op andere soorten overstapt. In juni kruipen de nieuwe generaties in de gewassen op zoek
naar voedsel. De larven en de volwassen insecten verblijven op dezelfde plaatsen. Toch verkiezen de jonge
insecten lager in de gewassen te blijven dan de volwassenen.
Vijanden en schade
Ze vallen vaak ten prooi aan zoogdieren, bacteriën, nematoden en roofinsecten zoals de sluipvliegen. Ook
vogels zoals ekster en Vlaamse gaaien, spreeuwen en koolmezen kunnen een grote slachting aanrichten.
De belangrijkste vijanden van de oorworm zijn insektenparasiterende schimmels die voornamelijk woekeren
onder vochtige omstandigheden.
Alhoewel oorwormen dierlijk voedsel verkiezen boven plantaardig, gebeurt het dat ze in tijden van schaarste
van prooidieren overschakelen op plantaardig voedsel. Bij zomerse temperaturen en aanhoudende droogte,
vullen ze hun vochttekort aan door het drinken van plantensappen. Ze schaven dan de opperhuid van de pas
ontvouwen blaadjes langs de hoofdnerf af. Daarbij kunnen zelfs kleine gaatjes in het blad worden gevreten.
168

Zweefvliegen (Syrphidae)
Ei
De voor ons belangrijke soorten hebben meerdere generaties
per jaar. Het wijfje legt gedurende haar leven zo'n 500 à 1000
eitjes, die afzonderlijk en altijd in de dichte nabijheid van de
bladluizenkolonies worden gelegd.
De ongeveer 1 mm grote, ovale eitjes zijn witachtig van kleur
en verdonkeren tegen de tijd dat ze ontluiken. De
ontwikkelingsduur van de eitjes bedraagt zo‟n 2 à 5 dagen.
Larve
De larven zijn maden (pootloos) en ze zijn afhankelijk van de
soort doorzichtig roomwit, groen of licht oranje tot roodachtig van
kleur. Het lichaam is iets afgeplat en van voor slurfvorming
versmalt. De kop is zeer klein en de ogen ontbreken. Volgroeid zijn
ze 10 à 20 mm lang.
De maden gelijken een beetje op kleine naakte slakken, maar zijn
gemakkelijk hiervan te onderscheiden door de manier waarop ze
zich voortbewegen. Ze kruipen vrij traag tussen de bladluiskolonie
en zwaaien met het voorlichaam (slurf) heen en weer. Wanneer ze
tegen een bladluis aanstoten dan grijpen ze deze vast, richten zich
van voren op, zodat de bladluis wordt opgetild en duwen vervolgens de prooi tegen hun borst. De prooi die
nu, meestal met de poten omhoog, gevangen zit kan niet meer ontsnappen en wordt in zeer korte tijd
leeggezogen. De luizen in de buurt blijven van dit alles onbewust en worden door de larve één voor één
gevangen. Tijdens hun zoektocht naar voedsel verplaatsen de maden zich van plant tot plant en als het
moet zelfs over de bodem.
De duur van het larvestadium bedraagt zo'n 8 à 15 dagen en is afhankelijk van de temperatuur,de
luchtvochtigheid, de daglengte en de beschikbaarheid van de prooien.
Pop
De maden verpoppen aan de onderzijde van het blad of op
vruchten. De poppen zijn druppel-, peer- of tonvormig en
ontstaan uit de verharding van de vliezige huid van de made.
De kleur is aanvankelijk dezelfde als die van de made maar
verkleurt later bruin of wit. De duur van het popstadium is
afhankelijk van de temperatuur en duurt zo'n 10 à 20 dagen.
Bij de soorten die als pop overwinteren kan dit 150 dagen
duren.
Adult
Wanneer de jong volwassen zweefvliegen uit de pop komen
zijn de vleugels nog onvoldoende ontwikkeld en blijven ze nog enige tijd
roerloos naast het omhulsel zitten.
Zweefvliegen zijn 5 tot 15 mm grote vliegen, vrijwel altijd zwart en geel
gekleurd, waardoor ze een wesp- of bijachtig uiterlijk krijgen. Maar bijen en
wespen zijn echter groter en hebben twee paar volledig ontwikkelde
vleugels.
De kop van de zweefvlieg is even groot als het borststuk en is bijna volledig
bedekt door rossig gekleurde facetogen. De antennen zijn meestal korter
dan de kop en geknikt. Ze hebben in het algemeen een korte zuigsnuit, die
net zoals bij andere vliegen ietwat verbreed en sponsachtig is en waar ze
suikerhoudende vloeistoffen mee kunnen opzuigen. Sommige zeefvliegen
hebben een steeksnuit.
Het borststuk is vanaf boven gezien vierkantig, min of meer gewelfd en heeft meestal één of meerdere
gekleurde banden in de lengte. Achter het borststuk bevindt zich nog een halfrond schildje.
169

Het achterlijf is groot en langwerpig en vertoont gele en zwarte dwarsbanden. De vorm en het kleurpatroon
verschillen sterk afhankelijk van de soort. Zweefvliegen hebben géén angel.
Ze zijn onmiddellijk te herkennen aan hun vlieggedrag doordat ze in de lucht als het ware blijven stilhangen
(meestal boven bloemen), dan plotselings wegschieten en vervolgens een eindje verder weer blijven
hangen.
Cyclus
De volwassen zweefvliegen komen tevoorschijn bij de eerste warme zonnestralen die de katjes van de
wilgen en hazelaars doen ontluiken. De vroegtijdigheid van deze insecten is een groot voordeel in de
bestrijding van de bladluizen. De zoektocht naar luizenkolonies gebeurt door het wijfje dat haar eitjes in de
buurt er van legt.
De volwassen insecten blijven actief tot in de herfst, zolang de klimop bloeit. Ze komen ook af op
honingdauw en andere zoete vloeistoffen. Afhankelijk van de soort overwinteren ze als volwassen individu,
als larve of als pop.
Omgeving / Voeding
Er zijn geen plaatsen waar geen zweefvliegen voorkomen. Ze houden wel van zon, maar het mag ook niet te
warm zijn. Bij kouder en bewolkt weer houden ze zich meestal schuil.
Een andere belangrijke voorwaarde voor hun aanwezigheid is dat er bloemen aanwezig moeten zijn waarvan
de nectar en de stuifmeelkorrels gemakkelijk bereikbaar zijn, omdat zweefvliegen een kortere snuit hebben
dan bijen. Alle bloemen met een platte, ondiepe en open vorm zijn aantrekkelijk. We treffen ze massaal op
schermbloemigen zoals zevenblad, wilde peen en pastinaak maar ook op Rosaceae zoals meidoorn,
sleedoorn, framboos en braambessen. Daarnaast zijn er nog vele andere bloemen die vaak bezocht worden
uit de families van de Liliaceae (daslook), Ranunculaceae (dotterbloem, boterbloem) en de Asteraceae.
Deze vlijtige bloembezoekers worden enkel door honingbijen overtroffen als het op bestuiving aankomt. Er
zijn zelfs planten die zich bij voorkeur door zeefvliegen laten bestuiven.
Hoewel de maden polyfaag zijn, hebben ze een zeer duidelijke voorkeur voor bladluizen. Ze voeden zich met
zeer vele bladluissoorten en met alle stadia, zelfs de gevleugelde. Die worden voornamelijk leeggezogen,
maar de jonge luizen worden in hun geheel opgegeten. Een jonge made eet 3 tot 4 bladluizen per dag, een
bijna volgroeide eet er 50 tot 60. In totaal eten ze in hun twee weken durende ontwikkeling zo'n 700
bladluizen.
In het voorjaar kunnen deze vraatzuchtige larven de ontwikkeling van de luizenkolonies echter niet
verhinderen, omdat het aantal zweefvliegwijfjes dat al eieren legt nog gering is. De belangrijkheid als
predator hangt af van jaar tot jaar, van het seizoen, de streek en de onmiddellijke omgeving.
De meest voorkomende soorten zijn Episyrhus balteatus (dubbelbandszweefvlieg), Syrphus ribesii
(bessenzweefvlieg) en Scaeva pyrastri (halvemaanzweefvlieg).
Vijanden
Zweefvliegen hebben vele natuurlijke vijanden zoals roofvliegen, horzels, graafwespen, libellen en spinnen.
Maar de belangrijkste vijand is een sluipwesp, die soms 5 tot 50 procent van de maden zal parasiteren.
Daarnaast is pirimicarb dat voor de meeste nuttige insecten zeer veilig is, schadelijk voor de zweefvlieglarven.
170

De gaasvliegen (Neuroptera)
Ei
De eieren worden afzonderlijk of in kleine groepjes
gelegd aan de onderzijde van de bladeren of op kleine
takjes. Vaak worden de eitjes op een steeltje afgezet.
Larve
De larven hebben een langwerpig, ovaal achterlijf en zijn
grijs of bruin van kleur. Ze gelijken een beetje op de
larven van het lieveheersbeestje. De larve van de gaasvlieg is
echter gemakkelijk te herkennen aan de twee grote
robuuste sikkelvormige kaken die duidelijk zichtbaar naar
voren zijn gericht. Ze zijn ook duidelijk minder fors
gebouwd.
Ze doorlopen drie larvale stadia. Aan het einde van het
laatste larve stadium zoeken ze hun toevlucht in een groef
van de schors, in een opgevouwen blad of soms wel eens in
de bodem om te verpoppen in een gesponnen cocon. De
meeste larven brengen de winter door in deze cocon en
verpoppen het volgende jaar, met uitzondering van
Chrysoperla carnea die als volwassen insect overwintert.
Pop
De pop is een witachtig gesponnen cocon.
Adult
De gaasvlieg is een langgerekt, groen- of bruinkleurig vliegend insect dat
gemakkelijk te herkennen is aan de twee paar tere vliezige vleugels. De
vleugels vertonen een fijn mazig netwerk van lichte aderen. Ze zijn groter
dan het lichaam en in rust opgevouwen tot een dakje.
Bij aanraking verspreiden sommige gaasvliegen een
onaangename rottingsgeur die vogels en andere predators op
afstand moet houden.
Cyclus
Gaasvliegen hebben een volledige gedaanteverwisseling
met een ei-, een larve-, een pop- en een volwassen stadium.
Er zijn meestal twee generaties per jaar.
De ontwikkeling van de verschillende stadia en generaties verloopt niet
synchroon, zodat we gedurende het hele seizoen alle stadia kunnen tegenkomen.
Omgeving/voeding
De aanwezigheid van dit insect in onze gewassen is sterk afhankelijk van de kruidlagen en bloemen in de
onmiddellijke omgeving. Dit omdat de volwassen individuen van de voornaamste soorten zich voeden
met pollen en nectar. Vanuit de akkerranden kunnen ze zich zeer snel verspreiden over het perceel als de
bladluizen er zich vestigen.
Vanuit onderzoeken in de geïntegreerde fruitteelt, weet men dat het aantal gaasvliegen in rechte lijn stijgt met de
aanwezigheid en de ontwikkeling van de bloembermen en elzenhagen.
Deze warmteminnende insecten zijn vooral actief in de schemering. 's Nachts worden ze vaak aangetrokken
door licht. Overdag vliegen ze wel eens op wanneer ze uit de struiken worden opgejaagd.
171

Gaasvliegen zijn redelijk resistent tegen verschillende gewasbeschermingsmiddelen.
Naast de meest voorkomende soort die zich in het volwassen stadium voedt met pollen en nectar of honigdauw,
zijn er ook soorten die in volwassen stadium bladluizen blijven eten.
Het zijn vooral de vraatzuchtige larven die nuttig zijn in onze percelen.
De larven van de gaasvlieg zijn geduchte rovers. Ze eten vrijwel alle insecten zolang de prooien maar een zacht
lichaam hebben en ze met hun holle kaken de inhoud er uit kunnen zuigen. Ze verorberen
bladluizen, bladvlooien, schildluizen, mijten, eieren van vlinders en jonge rupsen. Niettegenstaande hebben de
larven een duidelijke voorkeur voor bladluizen, waarvan ze in twee à drie weken er zo'n 500 van op kunnen eten.
De voornaamste soorten bij ons zijn Chrysoperla carnea (groene gaasvlieg, goudoogje), Hemerobius humulinus
(bruine gaasvlieg) en Conwentzia psociformis (witbestoven gaasvlieg).
172

Lieveheersbeestje ( Coccinellidae spp.)
Ei
De volwassen kevers, die in het voorjaar tevoorschijn komen,
gaan direct op zoek naar voedsel en vliegen in april of mei naar
een geschikt voortplantingsgebied om te paren. De langwerpige,
oranjegele eitjes worden rechtopstaand in groepjes op de bladeren
of vruchten afgezet, vaak in de nabijheid van bladluizen. Ze zijn
ongeveer 1 mm lang. Eén lieveheersbeestje legt ongeveer 10 tot
50 eitjes per dag en dit gedurende 1 tot 3 maand.
Larve
Na enkele dagen, afhankelijk van de temperatuur, komen de
larven uit. Deze voeden zich vooral met bladluizen, ongeveer
200 tot 600 tijdens hun groei. Aangezien ook de volwassen
exemplaren een 50 à 100 luizen per dag eten zijn zij elkaars
concurrenten. Volwassen kevers en oudere larven verslinden
hun prooi geheel, de jonge larven daarentegen zuigen de
luizen uit. De ontwikkeling van de larven duurt ongeveer een
20-tal dagen, waarin ze uitgroeien van 1 mm tot 1 cm. De
larven vervellen 3 keer alvorens te verpoppen.
Pop
In het vierde larvestadium stoppen de larven met eten en
verpoppen. In deze pop verandert de larve in een volwassen
kever. Poppen zijn bij 20 °C ongeveer een week inactief, ze
kunnen enkel het achterlijf bewegen. Vaak zitten ze aan de
onderzijde van de bladeren in de buurt van bladluiskolonies.
Adult
Vanaf juli kruipen de volwassen kevers uit de pop. Op dit
moment zijn er dus twee generaties terug te vinden. De
oudere kevers kan men herkennen doordat ze donkerder
gekleurd zijn. Zij sterven meestal voor de winter. De jonge
kevers vliegen in september – oktober naar een
overwinteringsplaats, voor sommigen in de grond, andere
verbergen zich achter schors of in holle stengels. Ook kan
overwintering gebeuren in schuren en kelders.
De meeste lieveheersbeestjes leven van bladluizen, enkele
soorten eten planten en schimmels. Bladluiseters verslinden
iedere bladluis die ze tegenkomen. Wannneer ze slechts één
soort eten kan het gebeuren dat ze onvruchtbaar worden of
sterven. Daarom wordt hun éénzijdig vleesdieet dan aangevuld
met plantaardig voedsel. Indien ze lange tijd geen voedsel
vinden voeden ze zich met stuifmeel.
Lieveheersbeestjes zijn gemiddeld 3 tot 5 mm groot. Hun naamgeving verwijst dikwijls naar het aantal stippen
op hun dekschilden. De kleur van de volwassenen kan sterk verschillen binnen de soort.
Cyclus
Lieveheersbeestjes overwinteren als adult. In het voorjaar gaan ze zich voeden en voortplanten. Ze kunnen al
vroeg in het voorjaar opgemerkt worden. Op deze manier worden er al vroeg in het voorjaar bladluizen
opgegeten. Wannneer de eitjes worden afgelegd duurt het een aantal dagen voor ze ontluiken. Larven
ondergaan drie vervellingen en de ontwikkeling tot adult duurt ongeveer drie weken.
173

Omgeving/voeding
Lieveheersbeestjes komen voor in verschillende openluchtteelten. Zij belagen verscheidene soorten bladluizen,
schildluizen, bladvlooien en spintmijten.
Voorbeelden van inlandse lieveheersbeestjes zijn Adalia bipunctata ( tweestippelig lieveheersbeestje), Adalia
decempunctata ( tienstippelig lieveheersbeestje), Coccinella septempunctata ( zevenstippelig lieveheersbeestje)
en Synharmonia conglobata.
Enkele van deze soorten komen in het voorjaar en de vroege zomer massaal voor. Het is dus belangrijk deze
nuttigen te herkennen, hun werk te laten doen en ze zoveel mogelijk te sparen of aan te trekken. Gemengde
hagen en akkerranden rondom de percelen kunnen lieveheersbeestjes aantrekken. Vooral in gemengde hagen
kunnen grote populaties bladluizen voorkomen en zo de lieveheersbeestjes in stand houden. Bij de keuze van
een bestrijdingsmiddel kan rekening worden gehouden met de selectiviteit ten opzichte van het
lieveheersbeestje.
Vijanden
Ook lieveheersbeestjes hebben op hun beurt natuurlijke vijanden. Zij kunnen geparasiteerd worden door het
sluipwespje Perilitus coccinellae. Ook kunnen ze door verschillende insecteneters worden opgegeten, doch ze
zijn bij geen enkele soort favoriet. Zij kunnen namelijk hun vijanden afschrikken met een oranjegele, sterk
ruikende en bittere vloeistof die uit de gewrichten van hun poten loopt. Dit heet reflexbloeden. Ook hun
opvallende kleuren vormen een waarschuwing voor mogelijke vijanden.
Bovendien worden lieveheersbeestjes bij het zoeken naar bladluizen vaak gehinderd door mieren. De mieren
die zich voeden met de honigdauw uitgescheiden door de bladluizen gaan vaak de kolonies verdedigen. Vier tot
vijf mieren zijn al voldoende om een lieveheersbeestje op afstand te houden.
174

Sluipwespen (Terebrantia)
Ei
Een volwassen insect deponeert haar eieren in, op of nabij een ander insect
(gastheer). De larve ontwikkelt zich in de gastheer, die hierbij geleidelijk wordt
geconsumeerd. De gastheer wordt gedood nadat de larve zijn ontwikkeling heeft
voltooid.
Larve
Na enkele dagen kruipt de larve uit het ei. Bladluisparasieten zijn
inwendige parasieten (endoparasitisme). De larve ontwikkelt zich in de
gastheer en eet geleidelijk de inhoud van de gastheer leeg. De larve voedt
zich eerst met de omringende weefsels en met de minder vitale organen
zodat de gastheer nog
geruime tijd in leven kan blijven. Zodra de wespenlarve haar ontwikkeling heeft voltooid,
eet ze ook de vitale organen op, met als gevolg dat de gastheer sterft. De larve doorloopt
4 larvale stadia. Aan het einde van het
4de stadium is de inhoud van de gastheer volledig verbruikt. Er blijft een
perkamentachtige mummie over die beige, bruin of zwart van kleur kan zijn.
Pop
De soorten die in hun gastheer verpoppen zijn beschermd door de huid van de
leeggegeten gastheer (mummie) en spinnen daarom niet altijd een cocon.
Wanneer de pop rijp is en de wesp de pop wil verlaten knaagt ze een rond
dekseltje achteraan in de rugzijde van de mummie. De rand van deze opening is
glad en het dekseltje blijft meestal aan de mummie vastzitten. Soms valt het
na het uitkomen terug dicht
Adult
Op de voorkant van de kop tussen de facetogen staan
draadvormige antennen. De antennen zijn belangrijke tastorganen
die tevens dragers van de reukzin zijn. Kenmerkend voor
vliesvleugeligen zijn de twee gelijksoortige, vliezige, meestal
glasachtige, doorzichtige vleugelparen. Beide vleugelparen
onderscheiden zich duidelijk in grootte. Bij de legboordragers zoals
de sluipwespen wordt de angel in de eerste
plaats gebruikt voor het leggen van eitjes, maar ze kunnen er de
gastheer ook mee verlammen. Deze legboor is bij vele soorten
vaak duidelijk zichtbaar, maar kan bij andere soorten opgeborgen in het achterlijf zitten.
Het achterlijf is bij de wespen zeer beweeglijk, omdat het vooraan sterk is ingesnoerd (wespentaille). Het
inbrengen van het steekapparaat wordt hierdoor zeer vergemakkelijkt.
Cyclus
Al van bij het begin van een bladluis kolonisatie kunnen de
sluipwespen aanwezig zijn. Vaak verhuizen ze samen met de gevleugelde
bladluizen mee. Maar ze kunnen ook passief mee verhuizen via de reeds
geparasiteerde gevleugelde bladluis. Dus van bij de opbouwfase kunnen
ze een plaag in toom houden.
Een ander gunstig effect is de verstoring van de bladluiskolonie door de
sluipwespen. Een opgeschrikte bladluis scheidt een stof af die de rest van de
kolonie alarmeert. Door de paniekreactie laten vele bladluizen zich vallen en
vallen daar ten prooi aan de bodeminsecten.
Bij bladluizen kunnen we de geparasiteerde luizen onderscheiden van de niet-geparasiteerde omdat deze na
verloop van tijd opzwellen en uiteindelijk mummificeren tot een lichtbruin, donkerbruin of zwart omhulsel. Bij
een visuele controle naar de efficiëntie van de sluipwespen mag men niet enkel afgaan op het aantal mummies,
omdat het aantal geparasiteerde luizen meestal tien maal hoger ligt dan het aantal aanwezige
mummies. Helaas kan men moeilijk ten velde waarnemen of dat het effectief ook zo is.
175

176
Een nadeel van sluipwespen is dat ze de bladluizen niet onmiddellijk doden. Ze kunnen zolang ze in leven zijn
virussen blijven overbrengen en volwassen bladluizen kunnen nog enkele nakomelingen voortbrengen.
Bovendien gaan geparasiteerde bladluizen meestal nog meer voedsel opnemen en meer honingdauw
afscheiden.
Bij bladluizen wordt doorgaans slechts één eitje gedeponeerd. De eitjes van de sluipwespen zijn aanvankelijk
zéér klein, omdat ze de legboor moeten passeren. Eénmaal in de gastheer zwellen ze door het opgenomen
vocht op en kunnen zelfs 1000 maal in volume toenemen.
De totale ontwikkelingsduur en het aantal generaties per jaar verschilt sterk van soort tot soort, het is meestal
gebonden aan de levenswijze van de gastheer. Zo kan de ontwikkelingsduur één week in beslag nemen en vele
generaties per jaar kennen, maar er zijn ook soorten die slechts één generatie per jaar ontwikkelen. Het leven
van de volwassen sluipwespen is vrij kort. De vrouwtjes blijven meestal slechts een aantal weken in leven, de
mannetjes zelfs nog minder lang. In tegenstelling tot vele andere nuttige insecten kunnen sluipwespen veel
moeilijker overschakelen op andere gastheren. Ze zullen dan ook samen met hun gastheer uit het
perceel verdwijnen.
Omgeving/voeding
De volwassen sluipwespen komen voor op dezelfde plaatsen als hun gastheer. De meeste sluipwespen kunnen
parasiteren in meerdere soorten, zolang dat deze maar tot dezelfde familie behoren of nauw verwant
zijn (polyfagie). Slechts enkele soorten zijn aangewezen op één enkele soort gastheer (monofagie).
De reukzin (antennen) vervult een voorname rol bij het zoeken en herkennen van een gastheer. Een legrijp
vrouwtje vindt een bladluiskolonie op relatief grote afstand terug doordat de belaagde planten alarmstoffen
afscheiden. Op kortere afstand ruiken ze de honingdauw en pas als laatste gaan ze af op de geur van
de gastheer. Hun waarnemingsvermogen gaat echter nog veel verder. Zo kunnen ze een onderscheid
maken tussen hun gastheer en een nauw verwante soort,. Bovendien kunnen ze de reeds aangestoken
gastheren die al van eitjes zijn voorzien onderscheiden van nog niet aangestoken individuen.
Volwassen sluipwespen voeden zich voornamelijk met nectar en honingdauw (suikers en koolhydraten). Ze
bezoeken verscheidene soorten bloemen.
Voor het blijvend in stand houden van sluipwepen in het gewas is het aanbieden van alternatieve gastheren
belangrijk . Een goede oplossing hiervoor zijn onbehandelde begroeiingen rondom het perceel. Hierin leeft een
constante bron van (niet schadelijke) gastheren, waarop de sluipwespen kunnen overleven. Ze blijven dan
aanwezig en kunnen de akkers opnieuw intrekken wanneer nieuwe bladluisaantastingen beginnen.
De voornaamste soorten zijn Aphidius matricariae, Aphidius ervi, Aphidius colemani, Binodoxys angelicae en
Praon volucre.
Vijanden
Sluipwespen worden vaak zelf geparasiteerd door andere sluipwespen. De larve van de laatste soort voedt zich
met de larve van een parasiterende sluipwesp. Dit verschijnsel noemt men hyperparasitisme. Ook deze
hyperparasieten kunnen op hun beurt weer door andere soorten worden geparasiteerd, enz.
De mummies die hyperparasieten bevatten komen later uit, maar we kunnen dit fenomeen nog het
best merken aan de lege mummies. Wanneer de rand van het dekseltje niet glad is maar gekarteld en het
dekseltje zit 'niet' meer vast aan de mummie, dan is uit de mummie geen bladluissluipwesp gekomen
maar een hyperparasiet. De opening kan aan alle zijden van de mummie worden aangetroffen.
Bladluisparasieten zijn erg gevoelig voor insecticiden en eveneens voor een aantal fungiciden. Het onopzettelijk
afdoden van sluipwespen heeft vaak tot gevolg dat bladluizen zich snel en massaal kunnen vermeerderen.

177
BIJLAGE 2: AANLEG VAN EEN AKKERRAND
Inleiding
Onze ervaring leert dat de aanleg van een akkerrand tijdig en met zorg dient te
gebeuren. Een goed ontwikkelde rand heeft een onkruidonderdrukkend effect en bloeit
van mei tot oktober. Dit resultaat wordt hoofdzakelijk bepaald door een goede
zaaivoorbereiding en zaai van het mengsel.
Ligging
De akkerrand die wordt ingezaaid wordt best niet bereden. Daarom is het goed een
rand te kiezen die evenwijdig met de rij- of pootrichting ligt van het perceel. In de
herfst kan het dan eventueel nog gebruikt worden voor afvoer van de oogst. Zaai in
geen geval in op een wendakker.
Grondbewerkingen
Onkruidzaad dat tegelijk met het akkerrandzaad gaat kiemen is een lastig probleem.
Daarom moet de grond voor zaai zo veel mogelijk onkruidvrij gemaakt worden. Dit
kan door de aanleg van een vals zaaibed. Uitgaande van zaai omstreeks half april,
moet eind maart of begin april een vals zaaibed aangelegd worden. Indien de
omstandigheden niet goed zijn worden zowel de aanleg van het vals zaaibed als de
zaai uitgesteld. Praktijkervaring heeft ons geleerd dat een goed vals zaaibed de sleutel
tot succes is voor een goede onkruid onderdrukkende akkerrand. Laat het onkruidzaad
in de rand gedurende 2 à 3 weken kiemen. Vlak voor het zaaien wordt de bodem dan
nogmaals oppervlakkig bewerkt met een eg.
Bemesting
Inheemse gras- en bloemensoorten groeien het best op schrale gronden. Bemesting
bevordert bovendien het onkruid en de vegetatieve groei van de plant ten koste van
de bloei. Het is daarom aan te bevelen geen stikstofbemesting te geven. Compost of
ander organisch materiaal kan eventueel als grondverbeteraar worden gebruikt.
Zaaitijdstip van bloemenranden
Voor een optimaal resultaat met bloei vanaf mei, moet rond half april worden gezaaid
voor bloemenmengsels. Zo kan de populatie natuurlijke vijanden zich tijdig opbouwen.
Wacht echter steeds de juiste omstandigheden af voor een goede zaai en kieming van
het mengsel. Meerjarige graskruiden mengsels voor akkervogels worden best in het
najaar in gezaaid.
Zaaibedbereiding
Zorg voor een gelijkmatige en goed verkruimelde toplaag op een vastere ondergrond.
Zaaidichtheid
Met het oog op een goede onkruidonderdrukking raden wij aan te zaaien aan 35 à 40
kg/ha voor een bloemenmengsel en 25 à 35 kg/ha voor een grasmengsel.

178
Machinaal
Het mengsel kan best gezaaid worden met een nokkenrad-zaaimachine in combinatie
met een rotoreg. Gezien de zaden soms sterk variëren in grootte, moet er op gelet
worden dat er geen ontmenging optreedt. Vul daarom de zaaimachine pas op het land
om ontmenging door trillen te voorkomen.
Te diepe zaai moet absoluut vermeden worden: 2 tot maximaal 3 cm diep is
voldoende. Daarom is het zeer belangrijk dat de bodem goed bezakt is op het moment
dat er gezaaid wordt. De rotoreg in de zaaicombinatie kan dan zeer oppervlakkig
afgesteld worden waardoor er dan zeer oppervlakkig kan gezaaid worden.
Afhankelijk van het weer en de omstandigheden, is het ook aan te raden de grond na
het zaaien te rollen om een snelle en homogene opkomst te bevorderen.
Groei van het mengsel
Het resultaat zal nooit overal hetzelfde zijn. De opkomst van iedere plantensoort wordt
mede bepaald door de grondsoort, het zaaitijdstip en de weersomstandigheden.
Na de zaai is het aan te bevelen van het perceel goed op te volgen. Melganzevoet,
zwarte nachtschade… zijn moeilijke onkruiden en ze kiemen zeer snel (meestal sneller
dan een bloemenmengsel). Wanneer ze pas gekiemd zijn kunnen ze nog opgeruimd
worden met de wiedeg. Wees er dan wel zeker van zijn dat het bloemenmengsel nog
niet te fel gekiemd is. Een eenvoudige hulp hierbij kan een glasplaat zijn. Leg deze
plaat op de bodem. Hier zal de kieming vlotter verlopen en zo kunnen we de kieming
van onkruiden en bloemmengsels beter opvolgen.
Ook is het zo dat wanneer er op rijen gezaaid wordt er natuurlijk enkel bloemen op de
rijtjes kunnen staan en niet ertussen. Zoek dus naar onkruiden tussen de rijen en
naar bloemen op de rijen. Wanneer er nog onkruiden aanwezig zouden zijn in een
later stadium dan kan men trachten deze af te maaien met een weidebloter, maar
zorg ervoor dragend dat het bloemenmengsel niet beschadigd wordt. Hierbij is het
belangrijk dat het maaisel goed versnipperd wordt.