Uitwerking compenserende en mitigerende ... - Provincie Fryslân

Friese meren project Heropening Polderhoofdkanaal 9R5914.E0
Uitwerking compenserende en mitigerende maatregelen Polderhoofdkanaal 15 mei 2009

SAMENVATTING
Inleiding
In het kader van het Friese meren project zal het Polderhoofdkanaal
(PHK), gelegen in de gemeenten Opsterland en Smallingerland,
worden heropend voor de pleziervaart. Dit kanaal wordt sinds eind
jaren ’60 niet meer bevaren waardoor zich bijzondere
natuurwaarden hebben kunnen ontwikkelen. Zo komen zeldzame
en zwaar beschermde soorten als de Gestreepte waterroofkever en
de Groene glazenmaker in het kanaal voor.
Voor de openstelling van het PHK is een ontheffing vereist in het
kader van de Flora- en Faunawet. Vanwege mogelijke negatieve
effecten op enkele dier- en plantensoorten zijn compenserende en
mitigerende maatregelen voorgesteld, welke in dit rapport concreet
worden uitgewerkt. De nadruk ligt hierbij op de Gestreepte
waterroofkever, maar de maatregelen in dit rapport omvatten ook
andere (zwaar beschermde) soorten, met name de Bittervoorn,
Groene Glazenmaker, Grote Modderkruiper en de Waterspitsmuis.
Mitigatie
De twee voornaamste negatieve effecten van de openstelling van
het PHK zijn vertroebeling van het water en golfslag. De
mitigerende maatregelen hebben ten doel deze negatieve effecten
zoveel mogelijk te verzachten. Vertroebeling door opwerveling van
bodemdeeltjes kan ten eerste worden verminderd door het
verdiepen (2 X 500 meter op aangewezen locaties) en uitbaggeren
(waar een diepte van 1,50 meter niet wordt gehaald) van de
vaargeul. Ten tweede worden restricties aan het vaarverkeer
gesteld, zoals beperking van de diepgang, het aantal
vaarbewegingen en de maximale vaarsnelheid. Mitigatie van
golfslag is mogelijk door het aanbrengen van palenrijen die dienen
als vooroever.
Deze dienen ter bescherming van waterplanten die gevoelig zijn
voor golfslag zoals de Krabbenscheer en Glanzig fonteinkruid.
Compensatie
Naast uitvoering van de mitigerende maatregelen wordt verlies van
habitat gecompenseerd door het ontwikkelen van nieuw habitat in
drie gebieden: bij het PHK zelf, in natuurgebied de Kraanlannen en
bij het Alddjip. In totaal beslaat de compensatie 16 km overlengte en
18 ha wateroppervlak. Met deze hoeveelheden wordt voldaan aan
de eisen die aan de compensatie zijn gesteld, namelijk 15 km
oeverlengte en 12 ha wateroppervlakte.
Bij het PHK zal een nevengeul worden gegraven over een lengte
van 400 meter. Deze nevengeul dient te voldoen aan de
habitateisen van de Gestreepte waterroofkever, zoals steile oevers,
een zeer geringe stroming en een waterdiepte van 1,30 meter.
Een aanzienlijk deel van de compensatieopgave zal worden
gerealiseerd in de Kraanlannen. De watergang ten zuiden van het
gebied zal gedeeltelijk ten zuiden worden verbreed tot 15 meter en
worden aangesloten op zowel de Veenhoopstervaart als het PHK.
Hierdoor ontstaat een open verbinding waardoor soorten vrij kunnen
migreren. Het waterpeil zal op NAP -1,05 meter (zp) en -0,95 meter
(wp). komen te liggen, wat gelijk is aan het Polderhoofdkanaal. Door
de peilverandering zal kwel vanuit de Kraanlannen de watergang
stromen en vervolgens richting het agrarische gebied. Hierdoor
wordt een nutriëntenstroom naar de nieuwe watergang voorkomen.
Het kwel water wordt opgevangen in een nieuw te graven kwelsloot
met een huidig peil in de aanliggende agrarische gronden om de
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport 15 mei 2009

gewenste drooglegging te waarborgen. Tevens zal er een 3,5 ha
nieuwe natuur gerealiseerd als uitbreiding van de Kraanlannen.
Het derde compensatiegebied is het Alddjip plus het petgatengebied
bij Piershiem. Als onderdeel van het compensatieplan zal het
Alddjip worden gebaggerd waar de huidige lengte 15 meter
bedraagt, Het traject wordt westelijker smaller en zal tot 15 meter
verbreedt worden en tot 1,50 meter gebaggerd worden. Verder zal
het Alddjip door middel van een bypass worden verbonden met de
petgaten bij Piershiem.
Deze petgaten worden uitgediept en onderling verbonden. De
petgaten worden circa 1,30 meter diep en een peil van NAP -1,05 m
(zp) en -0,95 m (wp) krijgen. Door de ontwikkeling van de petgaten,
verbetering van de waterkwaliteit en verbetering van de oevers van
het Alddjip zal het gebied geschikt worden gemaakt voor de
Gestreepte waterroofkever en andere soorten.
Beheer
Voor de compensatiegebieden zijn een aantal vegetatietypen van
belang om de vestiging of uitbreiding van de populaties van de
doelsoorten mogelijk te maken. Dit zijn met name moeras- en
rietland, water- en oevervegetatie, en bloem- of kruidenrijk grasland.
Wat betreft het beheer van de compensatiegebieden bestaan de
belangrijkste beheermaatregelen uit baggeren, schonen van de
watergangen en in de winter maaien van de rietvegetaties. Deze
beheersmaatregelen dienen periodiek en gefaseerd uitgevoerd te
worden om ecologische schade te voorkomen. Door middel van een
verschralingsbeheer kunnen bloem- of kruidenrijke vegetaties
worden ontwikkeld, wat geschikt biotoop vormt voor diverse
insectensoorten zoals dagvlinders.
Monitoring
De effecten van de hierboven beschreven mitigerende en
compenserende maatregelen zullen nauwkeurig moeten worden
onderzocht. Dit is tevens een voorwaarde voor de ontheffing Flora-
en faunawet. Door middel van gedetailleerde monitoring zal de
ontwikkeling van de populatie Gestreepte waterroofkevers, de
waterkwaliteit en de watervegetatie goed gevolgd moeten worden.
Op basis van monitoringsresultaten kunnen eventuele inrichtings- of
beheermaatregelen worden bijgesteld, het ‘hand aan de kraan’
principe.
Conclusie
Voor een hogere slagingskans van de compensatie is het van
belang dat aan een aantal ecologische eisen wordt voldaan, zoals
open waterverbindingen (zonder obstakels als dammen of
peilverschillen), een goede waterkwaliteit, geschikte vegetatie en
oeverinrichting, etc. In het licht van deze eisen dienen de effecten
van de compenserende en mitigerende maatregelen te worden
gevolgd door middel van monitoring. Indien nodig kunnen dan tijdig
maatregelen worden genomen om een optimale uitwerking van de
compensatie en mitigatie te bewerkstelligen.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport 15 mei 2009

INHOUDSOPGAVE
INLEIDING 1
1 GEBIEDSBESCHRIJVING 5
2 VOORTRAJECT OPENSTELLEN POLDERHOOFDKANAAL 6
3 UITGANGSPUNTEN MITIGATIE EN COMPENSATIE POLDERHOOFDKANAAL 6
3.1 Flora- en faunawet 6
3.2 Habitatvereisten Gestreepte waterroofkever 6
3.3 Conclusie 6
4 MITIGATIE POLDERHOOFDKANAAL 6
4.1 Huidige situatie 6
4.2 Mitigerende maatregelen 6
5 COMPENSATIE KADEHERSTEL POLDERHOOFDKANAAL 6
5.1 Compenserende maatregelen 6
6 COMPENSATIEGEBIED KRAANLANNEN 6
6.1 Huidige situatie 6
6.2 6.2 Compenserende maatregelen 6
6.2 6.2 Compenserende maatregelen 6
7 COMPENSATIEGEBIED ALDDJIP 6
Huidige Situatie 6
7.1 Compenserende maatregelen 6
7.1 Compenserende maatregelen 6
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport 15 mei 2009
Blz.

8 ALTERNATIEF DE VEENHOOP 6
8 ALTERNATIEF DE VEENHOOP 6
9 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 6
9.1 Conclusie 6
10 RANDVOORWAARDEN UITVOERING 6
11 BEHEER 6
12 MONITORING 6
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport 15 mei 2009

INLEIDING
Aanleiding
Het Polderhoofdkanaal is gelegen in de gemeenten Opsterland en
Smallingerland. Het kanaal wordt sinds eind jaren ’60 niet meer
bevaren. Door jarenlange ‘rust’ in het kanaal hebben zich hier
bijzondere natuurwaarden kunnen ontwikkelen. De geplande
openstelling van het Polderhoofdkanaal voor de recreatievaart, in het
kader van het Friese meren project, zal naar alle waarschijnlijkheid
leiden tot een vertroebeling van het water en achteruitgang van
waterplantenvegetaties, wat leidt tot een minder geschikt habitat voor
soorten als de Gestreepte waterroofkever, Groene glazenmaker,
Bittervoorn en Grote modderkruiper.
Voor de openstelling van het Polderhoofdkanaal is er in het kader van
de Flora- en faunawet (Verder; F&F wet) een ontheffing aangevraagd.
In het kader van de F&F wet zijn compenserende en mitigerende
maatregelen vereist om de negatieve effecten van heropening teniet
te doen. Compenserende maatregelen komen tot uiting door nieuwe
natuur in omliggende gebieden te creëren. De mitigerende
maatregelen zijn aanpassingen in het Polderhoofdkanaal zelf om
nadelige effecten op natuurwaarden te verzachten.
De ontheffing op de F&F wet is aangevraagd en verleend in
september 2007, maar is momenteel geschorst en er is een
bezwaarprocedure aanhangig. Dit rapport is een uitwerking van de
voorgestelde mitigerende en compenserende maatregelen, zoals
beschreven in het Altenburg & Wymenga rapport 1066 ‘Varen in het
Polderhoofdkanaal’ (2008) en de bijbehorende oplegnotitie
Polderhoofdkanaal, Overheden & Natuurorganisaties,
Documentnummer: 08210, Noordtij (2008). Tijdens de uitwerking is
overeenstemming over de maatregelen bereikt met de
natuurorganisaties, terrein beherende instanties (verder; TBI’s) en
betrokkenen. De maatregelen worden uitgevoerd conform F&F wet.
Middels een quickscan wordt er onderzocht wat de aanwezige
natuurwaarden in de compensatiegebieden zijn. Voor de
compenserende maatregelen dient er een ontheffing aangevraagd te
worden.
Probleemstelling
Vanuit de geschetste probleemstelling en als uitwerking van het A&W
Rapport 1066 is de volgende hoofdvraag opgesteld:
Hoe wordt er helderheid verkregen over concrete, realistische en
uitvoerbare maatregelen zoals deze beschreven zijn in het A&W
rapport 1066?
Doelstelling
Het doel van dit project is het ecologisch verantwoord inrichten van de
mitigatie en compensatiegebieden gericht op voornamelijk de
Gestreepte waterroofkever, maar ook op andere soorten zoals de
Groene glazenmaker, Bittervoorn en Grote modderkruiper. Door
middel van de mitigerende en compenserende maatregelen dient te
worden voldaan aan het voorgestelde mitigatie- en
compensatiepakket beschreven in A&W rapport 1066.
Uit het A&W rapport 1066 blijkt het volgende. Voor de Groene
glazenmaker, de Waterspitsmuis, de Bittervoorn, de Gestreepte
waterroofkever en de Grote modderkruiper zijn,mitigerende en
compenserende maatregelen nodig. De mitigerende maatregelen
betreffen het baggeren en verdiepen van de vaargeul, het aanleggen
van vooroevers inclusief de reeds bestaande nevengeul, de beperking
van de vaarsnelheid en de diepgang van de boten en eventueel het
aantal vaarbewegingen, alsmede aanpassingen voor de waterkwaliteit
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 1 15 mei 2009

in het kanaal. De uitwerking van deze maatregelen worden in dit
rapport in detail beschreven. De compenserende maatregelen
betreffen optimalisatie van de oude Boorn-meanders ten westen en,
zo mogelijk, ten oosten van het kanaal, optimalisatie van watergangen
aan de noordkant van de Kraanlannen en de aanleg van een nieuwe
watergang op de zuidgrens van de Kraanlannen.
De hier voorgestelde mitigerende en compenserende maatregelen zijn
gericht op de zwaar beschermde soorten maar hebben als belangrijk
neveneffect ook een duidelijke meerwaarde voor de flora en overige
fauna in het kanaal en de compensatiegebieden, zoals de gidssoorten
voor de Robuuste Verbindingszone (o.a. diverse planten- en
vlindersoorten).
Dit rapport geeft concreet aan hoe een en ander kan worden
gerealiseerd en het A&W rapport 1066 is uitgewerkt naar een concreet
maatregelenpakket voor zowel de mitigatie als de compensatie.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 2 - 15 mei 2009

Werkwijze
De documenten A&W rapport 1066 ‘Varen in het Polderhoofdkanaal’
(2008), de bijbehorende oplegnotitie Polderhoofdkanaal, Overheden
& Natuurorganisaties, Documentnummer: 08210, Noordtij (2008)
en het Projectplan Polderhoofdkanaal 9R5914.A0, Royal
Haskoning (2007) hebben als leidraad gediend voor het opstellen van
dit rapport.
Altenburg et. al. (2008) stellen een aantal mitigerende maatregelen
voor (inrichting Polderhoofdkanaal en sturing op vaarverkeer en
viswering) welke overgenomen zijn en nader beschreven in dit
rapport. Voor het compensatiepakket zijn er een aantal gebieden
aangewezen en in dit rapport uitgewerkt.
De voorgestelde gebieden uit het A&W rapport 1066 zijn in overleg
met Wetterskip Fryslân, TBI’s; It Fryske Gea en Staatsbosbeheer en
natuurorganisaties als de Friese Milieu Federatie en Fryske Feriening
foar Fjildbiology door middel van een brainstormsessie en veldbezoek
de compensatiegebieden vastgesteld. Dit zijn de gebieden petgaten
bij het Alddjip/Piershiem, De Kraanlannen en Kadeherstel
Polderhoofdkanaal.
Het compensatieontwerp is vooral gebaseerd op de habitateisen van
de Gestreepte waterroofkever, maar voorziet tevens in de eisen van
overige beschermde soorten als de Bittervoorn en de Grote
modderkruiper welke ook profiteren van de maatregelen.
Er is aanvullend onderzoek gedaan naar de randvoorwaarden van de
Gestreepte waterroofkever door literatuurstudies, onder andere het
rapport, ‘De Gestreepte waterroofkever in en rond het
Polderhoofdkanaal’ van Landschapsbeheer Friesland (2007). Er zijn
gedurende het proces continue afwegingen gemaakt om een geschikt
evenwicht te vinden tussen nieuwe ecologische meerwaarde en het
huidige grondgebruik.
Leeswijzer
De locaties en compensatiemaatregelen zullen per hoofdstuk
beschreven worden. Er wordt ingegaan op de huidige situatie,
voorgenomen maatregelen en de effecten op de huidige situatie.
In hoofdstuk 1 wordt het projectgebied beschreven en nader ingegaan
op de geschiedenis, openstelling, waterhuishouding, bodem en
kenmerken van het Polderhoofdkanaal. Hoofdstuk 2 beschrijft het
voortraject van het openstellen van het Polderhoofdkanaal. Hoofdstuk
3 licht de F&F wet toe en de compensatie en mitigatie als middel om
reductie van natuurwaarden tegen te gaan. Verder komen de
voorwaarden voor de Gestreepte waterroofkever aan de orde.
Hoofdstuk 4 beschrijft de mitigerende maatregelen voor het
Polderhoofdkanaal. Hoofdstuk 5 licht het compensatiegebied
Kadeherstel toe. Hoofdstuk 6 beschrijft de compensatie bij de
Kraanlannen. Hoofdstuk 7 gaat in op de compenserende maatregelen
in het petgatengebied Alddjip/Piershiem. Hoofdstuk 8 beschrijft het
onderzoeksgebied de Veenhoop. Hoofdstuk 9 geeft een overzicht van
de conclusies en aanbevelingen met bijbehorende effecten en
knelpunten. In hoofdstuk 10 worden de randvoorwaarden voor
uitvoering gegeven. Hoofdstuk 11 bevat het beheersplan van de te
nemen maatregelen. Tot slot in hoofdstuk 12 wordt een doorkijk
gegeven naar het monitoringsplan wat is opgesteld door Altenburg en
Wijmenga.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 3 15 mei 2009

Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 4 - 15 mei 2009
Polderhoofdkanaal
Alddjip
Alddjip

1 GEBIEDSBESCHRIJVING
Het Polderhoofdkanaal loopt van de Ulesprong via Nij Beets naar de
Veenhoop en verbindt de Nieuwe Vaart bij de Ulesprong met het
Grietmansrak bij De Veenhoop.
Het kanaal ligt in de gemeentes Opsterland (4,20 kilometer/ 56%) en
Smallingerland (3,30 kilometer/ 44%). Het gehele plangebied ligt in de
provincie Fryslân (Fig. 2). Daarnaast betreft het plangebied de
omliggende natuurgebieden Alddjip/Piershiem en De Kraanlannen.
Tot slot valt een zuidelijk aan het Polderhoofdkanaal aan te leggen
parallelkanaal in het kader van kadeherstel onder het plangebied (Fig.
1)
Figuur 1: Projectgebied Polderhoofdkanaal en Compensatiegebieden (Rood) met
meerwaarde door kwaliteitsverbetering robuuste verbinding (Groen) (Eigen bewerking)
Figuur 2: Ligging van het projectgebied in noord Nederland. (Eigen bewerking)
Historie
In zuidoost Fryslân zijn de laagveenontginningsculturen een bekend
fenomeen. De lage veengronden, meestal met opstrekkende
verkaveling en brede waterlopen, vormen een kenmerkend
landschapsbeeld. Zo werden, vanaf ongeveer 1860, de
laagveengebieden in de zogenoemde Grote Veenpolder in zuidoost
Fryslân aantrekkelijk voor ontginning. Omdat het laagveen zich onder
de grondwaterspiegel bevond, moest de ontginning gebeuren door het
zogenoemde 'baggelen': het onder water weg baggeren van het veen,
om het vervolgens te laten drogen op relatief smalle legakkers.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 5 15 mei 2009

Om de afvoer van de gedroogde turven te vergemakkelijken was het
nodig het gebied te ontsluiten. Hiervoor werd vanaf 1875 het
Polderhoofdkanaal (of de Beetstervaart) gegraven als verbinding
tussen de Nieuwe Vaart bij de Ulesprong en het Grietmansrak bij de
Veenhoop. Door deze verbinding verkreeg het gebied aansluiting op
het nationale transportnetwerk. Jaren later werd het ontstane
peilverschil tussen de Nieuwe Vaart en het Griemansrak met sluizen
overbrugd. Deze sluizen (de Noordersluis bij De Veenhoop en de
Zuidersluis /Schouwstrasluis bij de Nieuwe Vaart) dateren uit 1894.
Met de achteruitgang van de turfwinning en de opkomst van de
stoomtram en het wegtransport verloor het kanaal zijn functie. Het
Polderhoofdkanaal verloor de scheepvaartfunctie in 1967. In 1959
werd de Noordersluis afgesloten en volgespoten met zand en in 1967
onderging de Zuidersluis hetzelfde lot.
Het Polderhoofdkanaal wordt tegenwoordig voornamelijk gebruikt door
sportvissers en om in te zwemmen. Circa 25 keer per jaar wordt een
boottocht per praam over het kanaal richting het natuurgebied
Kraanlannen en Alddjip georganiseerd. ’s Winters wordt op het ijs
geschaatst. Momenteel is het dan ook alleen mogelijk om de route
met een kano of kleine boot af te leggen. Met de heropening van het
kanaal zal er een kortsluitende verbinding gerealiseerd worden tussen
het Friese merengebied en de Turfroute. Zo ontstaat er een
vaarverbinding voor de pleziervaart (tot 2,70 meter hoogte) om via
Akkrum en Heerenveen in een lus te varen. 1
Provinciale Staten besloot, begin 2005, om het Polderhoofdkanaal op
te nemen als traject in het Friese Merenproject. Het Friese
Merenproject is hoofdzakelijk gericht op de verbetering van de
1 Bron: Noorderbreedte 3 1998 G. van der Vaart en P. Groote
Gemeente Opsterland 2008
recreatieve vaarmogelijkheden in het Friese merengebieden, de
stimulering van de werkgelegenheid in de recreatieve sector, en
natuurontwikkeling (Fig. 3).
In november 2005 hebben de colleges van B&W van de Gemeenten
Opsterland en Smallingerland besloten in te stemmen met de
heropening van het Polderhoofdkanaal Nij Beets – De Veenhoop.
Beide gemeenten zullen na heropening het eigendom van het kanaal
overnemen van Wetterskip Fryslân. 2
Figuur 3: Polderhoofdkanaal in het Friese meren Traject en met blauw aangegeven
Turfroute (bron: Provinsje Fryslân met eigen bewerking)
2 Projectplan Polderhoofdkanaal, Royal Haskoning, 2007
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 6 - 15 mei 2009

Alddjip
Polderhoofdkanaal
Polderhoofdkanaal
Figuur 4: Watersysteem polderhoofdkanaal (bron: A&W rapport 1066 bewerkt)
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 7 15 mei 2009

Bodem en grondgebruik
De bodem van het projectgebied bestaat voornamelijk uit veen op
zandgronden. In de diepere bodemlagen bevindt zich een
ondoorlatende leemlaag afgezet in vroegere ijstijden. Rond het Alddjip
komen in de bovengrond deklagen van klei op de veengronden voor.
Dit zijn kleiafzettingen van het Alddjip door vroegere inundaties van de
rivier.
Waterhuishouding
Waterkwantiteit (peilbeheer) 2
Het huidige Polderhoofdkanaal wordt gebruikt om water af te voeren
naar de Friese boezem (via gemalen) en water in te laten uit de Friese
boezem (via inlaten). Sinds de aanleg van het kanaal is de
peildynamiek van de Friese boezem aanzienlijk verminderd. Aan het
begin van de vorige eeuw fluctueerde de waterstand tussen een
voorjaarsmaximum van circa NAP +0,15 meter en een zomerminimum
van circa NAP -0,85 meter. Het huidige boezemstreefpeil ligt op NAP -
0,52 meter. Het Polderhoofdkanaal is gemiddeld 20 meter breed en
het waterpeil ligt op NAP -1,05 meter (zp) en -0,95 meter (wp).
Het peilbeheer op het Polderhoofdkanaal is tamelijk complex. Het
water wordt via drie punten afgevoerd. Vanwege de lengte van het
kanaal (7,5 kilometer) is er een behoorlijk verhang, terwijl het peil op
het kanaal niet te veel mag fluctueren. Er is daarom een afvoerstuw in
het systeem aangebracht. Deze stuw staat in de oude loop van de
Boorne circa 1,5 kilometer ten noordwesten van de Zuidersluis. Naast
een waterafvoerfunctie heeft het Polderhoofdkanaal een belangrijke
wateraanvoerfunctie. Vanuit de boezem wordt water ingelaten in het
Polderhoofdkanaal. Bij de Zuidersluis is een automatische inlaat
aanwezig met een diameter van 0,50 meter.
Aan de noordzijde zit een handmatig bediende inlaat, die de gehele
zomer gedeeltelijk open staat. Deze inlaat heeft eveneens een
diameter van 0,50 meter.
Het water wordt ingelaten ten behoeve van de diverse
hoogwatervoorzieningen rondom woningen en langs wegen. Deze
voorzieningen dienen ter voorkoming van verzakking van woningen en
wegen voor de dorpen Nij Beets en de Veenhoop. Daarnaast vindt er
nogal wat wegzijging (neerwaartse stroming van grondwater) plaats
naar naastgelegen poldergebieden. Het polderhoofdkanaal heeft een
peil van NAP -1,05 meter (zp) en -0,95 meter (wp), terwijl
aangrenzende polders soms peilen tot NAP -3,10 meter hebben. Om
het kanaal op peil te kunnen houden wordt dit wegzijgende water
aangevuld door de gemalen jaarrond volledig te laten werken om
boezemwater in te laten. Er wordt nu ook al boezemwater ingelaten.
Het overschot aan water wordt bij de Ulesprong en de Veenhoop
uitgelaten. Daarnaast stroomt het water, via het Alddjip de
Binnenringfeart in, richting de Veenhoop, waar het vervolgens in het
Grietmansrak gelaten wordt.
Het Polderhoofdkanaal is een tiental jaren geleden gebaggerd in twee
fasen: in 1996 is de eerste fase gebaggerd (vanaf De Veenhoop tot en
met Nij Beets) en in 1998 is de tweede fase gebaggerd (vanaf Nij
Beets tot de Nieuwe Vaart). Er is gebaggerd tot op een diepte van
NAP -2,70 meter. Dit betekent dat er een waterdiepte is gecreëerd van
circa 1,75 meter ten opzichte van het streefpeil. In het zuidelijke tracé
ligt een onderleider ter hoogte van het Zilverkanaal. De bovenkant van
de onderleider ligt volgens de aanleginformatie op circa NAP -2,80
meter wat resulteert in een waterdiepte van circa 1,85 meter.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 8 - 15 mei 2009

Naast het Polderhoofdkanaal speelt de oude meandering van het
Alddjip (Ouddiep of Boorne) een belangrijke rol voor het compensatie
en mitigatiepakket. Het Alddjip is door het meanderende karakter nog
goed terug te vinden in het landschap en heeft daarom een hoge
belevingswaarde. Daarnaast heeft het Alddjip een hoge ecologische
status doordat het een onderdeel uitmaakt van de ecologische
verbindingzone (Verder; EVZ), als onderdeel van de Ecologische
Hoofdstructuur (Verder; EHS).
Het Alddjip en daarmee de EVZ gaan over in de Binnenringfeart, van
waaruit de polder wordt gevoed. Vanuit het Grietmansrak bij de
Veenhoop wordt er weer water het Polderhoofdkanaal ingelaten. Voor
een verdere beschrijving van het waterhuishoudkundige systeem
wordt verwezen naar het rapport Verkenning Watertoets (Zoetendal,
2005).
Waterkwaliteit 2
Het kanaal heeft op dit moment een relatief hoge waterkwaliteit,
ondanks het feit dat er gedurende het gehele jaar voedselrijk
boezemwater wordt ingelaten. Ten aanzien van stikstof en fosfaat kan
worden geconcludeerd dat de hoeveelheid totaal stikstof en totaal
fosfaat nagenoeg gelijk is aan het boezemwater van de Nieuwe Vaart
en de Wijde Ee. Dit is ook te verwachten gezien de grote hoeveelheid
water die wordt ingelaten. Ten aanzien van het doorzicht (helderheid
van het water) heeft het kanaal een hoger doorzicht dan de Nieuwe
Vaart en de Wijde Ee.
Ecologie in relatie met de omgeving 23
Het plangebied wordt omgeven door (voedselrijke) graslanden,
petgatencomplexen en bebouwing. Het Polderhoofdkanaal kent
voornamelijk algemene natuurwaarden, maar herbergt op een aantal
punten bijzondere natuurwaarden. In het kanaal zelf zijn vooral die
trajecten ecologisch interessant waar de beschoeiing afwezig is of
onder het wateroppervlak ligt. Daarnaast zijn er nog de ‘afgeleide’
natuurwaarden, die voortkomen uit de aanwezigheid van één of
meerdere natuurgebieden in de omgeving.
2 Projectplan Polderhoofdkanaal, Royal Haskoning, 2007
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 9 15 mei 2009

Natuurgebieden/compensatiegebieden 24
Rond het Polderhoofdkanaal liggen een aantal natuurgebieden. Ten
noorden van het plangebied liggen de laagveenmoerassen van het
Natura 2000-gebied de Alde Feanen en de natuurgebied de
Veenhoop. Ten noordoosten het natuurgebied de Boornbergumer
Petten. Ten zuiden van het Polderhoofdkanaal liggen de Kraanlannen
(EHS gebied) en petgatengebied Alddjip/Piershiem. Ten zuidoosten
van het plangebied liggen de beekdalgraslanden van het Natura 2000gebied
Van Oordt’s Mersken. Uit onderzoek van Kerstens (2005) blijkt
dat bij heropening van het Polderhoofdkanaal geen significante
effecten worden verwacht op deze gebieden.
Het natuurgebied de Kraanlannen is in beheer en eigendom van It
Fryske Gea. Het natuurgebied Alddjip/Piershiem is in eigendom en
beheer van Staatsbosbeheer. Deze gebieden zullen in het rapport
nader worden toegelicht. De Kraanlannen vormt samen met de
Petgaten De Veenhoop een complex van moerasvegetaties en
petgaten, heischrale graslanden en natte graslanden. De Kraanlannen
staat bekend als belangrijk broedgebied voor moerasvogels en
weidevogels. In de winter is dit gebied van belang als pleisterplaats
voor vele ganzen en een aantal weidevogelsoorten.
2 Projectplan Polderhoofdkanaal, Royal Haskoning, 2007
Figuur 5: Overzicht natuurgebieden rond het Polderhoofdkanaal
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 10 - 15 mei 2009

2 VOORTRAJECT OPENSTELLEN POLDERHOOFDKANAAL
Zoals eerder vermeld zal in het kader van Friese Meren project het
Polderhoofdkanaal de cultuurhistorische identiteit terug geven aan het
gebied. Hieruit voortkomend zal toerisme en recreatie een
economische impuls geven aan de regio. Naar verwachting zal de
extra omzet circa 2 miljoen euro bedragen en zullen er minimaal 30-35
banen (22 fte) bijkomen.
Met openstelling van het Polderhoofdkanaal wordt het Friese
Merengebied verbonden met de Turfroute en zo een belangrijke
bijdrage geleverd aan de beleving van water in de regio en een
belangrijk onderdeel vormt in het (inter-)nationale toervaartnetwerk 3/456
Als uitgangspunten gelden voor het openstellen Polderhoofdkanaal:
• vrije doorvaarthoogte van 2,70 meter;
• minimale waterdiepte van 1,30 meter;
• motorboten van de categorie Dm+ voor ‘recreatievaarweg met
doorvaart beperkingen’;
• 5.500 vaarbewegingen per jaar; dit komt neer op gemiddeld 24
vaarbewegingen per dag in het vaarseizoen;
• maximum snelheid is 6 kilometer per uur;
• sturen op het schutten door 15 tot 20 keer te schutten per dag
uitgaande van 1,5 boot per schut kom je op maximaal 30 boten
per dag, hierdoor wordt vertroebeling zoveel mogelijk voorkomen,
hierop zal monitoring plaatsvinden of gewenst effect gehaald
word;
3 Friese meren project Grenzeloos varen
4 ZKA rapport, ZKA
• maximale golfslag met een amplitude van 0,20 meter tot 0,25
meter;
• openstelling gedurende het hele jaar.
Verantwoordelijkheden
De gemeente Opsterland draagt zorg voor de voorbereiding van dit
project, in samenwerking met de gemeente Smallingerland, met
ondersteuning van het projectbureau Friese Meren van de provincie
Fryslân. De gemeente Opsterland is eindverantwoordelijke voor de
werkzaamheden en voor de uitvoering conform de af te geven
ontheffing. De uitvoering van de werkzaamheden gebeurt door de
gemeente Opsterland en door derden. De uitvoerders van de
werkzaamheden zullen een machtiging van de gemeente Opsterland
ontvangen voor het gebruik van de ontheffing.
Tijdens de werkzaamheden zal een ecoloog worden ingezet voor
controle en begeleiding van de werkzaamheden. Ook zal deze, voor
zover noodzakelijk, een machtiging van de gemeente Opsterland
ontvangen voor het gebruik van de ontheffing.
Beschrijving van de werkzaamheden
Voor het openstellen van het Polderhoofdkanaal moeten er
verschillende werkzaamheden plaatsvinden. De Noordersluis bij De
Veenhoop en de Zuidersluis zullen worden geopend. Bruggen over
het Polderhoofdkanaal worden aangepast (uitgangspunt is een
brughoogte van 2,70 meter), evenals de oeververdediging (plaatselijk)
en er worden aanlegplaatsen gerealiseerd. Verder wordt een klein
deel van het kanaal nabij De Veenhoop gebaggerd, om de gewenste
diepte voor scheepvaart te bereiken.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 11 15 mei 2009

Restaureren sluizen
De oorspronkelijke sluizen bij De Veenhoop en de Nieuwe Vaart
liggen nu ondergronds. Bij De Veenhoop ligt er boven de sluis een
grasberm met iepen en een asfaltverharding. Restauratie houdt in:
verwijderen van bomen, opgraven/uitgraven van sluizen, herstellen
van metselwerk en sluisdeuren en aanbrengen van mechanisch
elektrische voorzieningen.
Baggeren
Uitgaande van vaarklasse Dm (motorboten) zal het laatste deel van
het Polderhoofdkanaal bij De Veenhoop, over een lengte van 300
meter, worden gebaggerd tot een onderhoudsdiepte van 1,50 meter
(vaarwegonderhoudsdiepte ligt 0,20 meter onder maximale
vaardiepte).
Oplossen van knelpunten bij de bestaande bruggen en dammen.
Er worden drie nieuwe beweegbare bruggen geplaatst, namelijk bij de
Noordersluis, Polderhus/Veenhoop en centrum Nij Beets. De beide
sluizen worden gerestaureerd. Daarnaast worden zeven nieuwe, vaste
bruggen geplaatst. Deze komen in plaats van dammen, waardoor
open waterverbindingen worden gecreëerd.
Creëren aanlegplaatsen.
Er worden enkele tientallen aanlegplaatsen gecreëerd ter hoogte van
De Veenhoop, de Kraanlannen, Nij Beets bij het cultuurhistorisch
museum, zwembad en het zuidelijk gemaal nabij de Ulesprong.
Verstevigen oevers.
Om afslag van de oever als gevolg van overslaande golven te
voorkomen, wordt onderzocht welke maatregelen genomen kunnen
worden. Afhankelijk van de aard en locatie van de oevers wordt voor
twee opties gekozen:
Als eerste wordt, waar nodig, de eerste meter schuin afgegraven en
bekleed met waterdoorlaatbaar worteldoek en geballast met stortsteen
(zie inspectierapport oevers).
Ten tweede worden er, waar nodig, palenrijen aangebracht om
golfslag tegen te gaan. Dit biedt een versterking van de oevers in
combinatie met de bescherming van watervegetatie zoals
krabbescheer.
Effecten gebruik
Door de vaarbewegingen zal het water minder ‘rustig’ worden, wat
omwoeling van de bodem tot gevolg heeft. Hierdoor ondervinden
waterplanten zoals Fonteinkruiden en Krabbescheer, maar indirect
ook de diersoorten de Gestreepte waterroofkever, Groene
glazenmaker en vissen in de middelste waterkolom mogelijk negatieve
effecten. Daarnaast speelt ook de golfslag vanaf de oever en
boeggolfwerking van de boten een rol. Door de opwoeling vermindert
het doorzicht en het opgewoelde slib kan een eutrofiërende werking
hebben.
Het Wetterskip Fryslân laat ’s zomers boezemwater in het
Polderhoofdkanaal bij zowel de Veenhoop als bij het Zuidergemaal.
Het is onduidelijk om hoeveel water het gaat. Daarnaast wordt water
uitgeslagen op het Polderhoofdkanaal door een poldergemaal. Vanuit
het Polderhoofdkanaal wordt vervolgens weer water uitgelaten naar
de lager gelegen gebieden. Het Polderhoofdkanaal is in de
zomerperiode dus een met boezemwater gevuld systeem. Door de
schutverliezen zal de ‘waterbehoefte’ van het kanaal afnemen en zal
er minder water vanuit de boezem worden ingelaten in het kanaal. De
verwachting van Wetterskip Fryslân is dat de hoeveelheid
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 12 - 15 mei 2009

oezemwater dat in het Polderhoofdkanaal terecht komt niet zal
toenemen (mond. med. Theunis Osinga, Wetterskip Fryslân).
Ook in de verkennende watertoets (Zoetendal 2005) wordt niet
verwacht dat de waterkwaliteit van het Polderhoofdkanaal daardoor
zal veranderen.
Door het heropenen van operationele sluizen kan benedenstrooms
kolkwerking optreden met mogelijke schade aan planten en dieren.
Aan de andere kant leidt het heropenen van sluizen tot een open
waterverbinding en daarmee verbeterde migratiemogelijkheden voor
waterdieren. Deze maatregelen is dan ook gericht op mitigering dan
wel compensatie in verband met de overige zojuist genoemde
soorten.
Effecten inrichting
Door de baggerwerkzaamheden zal er, gedurende de uitvoering van
de werkzaamheden, een tijdelijke verstoring van de flora en fauna
ontstaan. Dit komt voornamelijk door de aanwezigheid van mensen en
het gebruik van machines die geluidbelasting of andere verstoring tot
gevolg kunnen hebben . De waterbodem wordt volledig omgewoeld
waardoor er mogelijk negatieve effecten plaatsvinden op soorten als
de Gestreepte waterroofkever, Zoetwatermosselen waarvan de
Bittervoorn afhankelijk is voor de voortplanting, en andere waterflora
en -fauna.
Door middel van een aantal mitigerende maatregelen worden deze
negatieve effecten beperkt en komt de gunstige staat van
instandhouding van de aanwezige vissoorten en andere soorten niet
in gevaar. Deze zijn tevens nader beschreven in hoofdstuk 10. De
maatregelen welke getroffen worden zijn:
• baggeren buiten het voortplantingsseizoen en winterrust;
• Controleren van de bagger en terugplaatsen vissen en zoetwater
mosselen;
• ontzien vegetatie;
• gefaseerd baggeren.
Hoewel het baggeren niet gericht is op verbetering van de
waterkwaliteit, heeft dit wel een positief neveneffect. Met het slib
worden nutriënten en eventuele verontreinigende stoffen afgevoerd.
Ook zal na het baggeren minder slib opwervelen van de bodem,
waardoor het water helderder word. Dit is gunstig voor veel planten en
dieren die in het water leven.
Planning mitigerende en compenserende maatregelen
Baggerwerkzaamheden worden buiten de winterrust van vissen en
amfibieën uitgevoerd en buiten de voortplantingsperiode en larvenfase
van de Gestreepte waterroofkever. De brede, aangepaste oever wordt
eveneens buiten de voortplantingsperiode en larvenfase van de
Gestreepte waterroofkever aangelegd en buiten het broedseizoen.
Periode ontheffing
Bij werkzaamheden tijdens het broedseizoen wordt voorkomen dat
broedvogels verstoord worden door eerst zeker te stellen dat er geen
broedvogels aanwezig zijn. Baggerwerkzaamheden vinden plaats
tussen 15 augustus en eind december, zolang de winterrust van
amfibieën en vissen nog niet is ingetreden (watertemperatuur boven
10 °C).
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 13 15 mei 2009

Glanzend fonteinkruid
Gestreepte waterroofkever
Nevengeul Polderhoofdkanaal
Krabbescheer
Impressie Krabbescheer Groene Glazenmak
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 14 - 15 mei 2009
Polderhoofdkanaal & Waterspitsmui

3 UITGANGSPUNTEN MITIGATIE EN COMPENSATIE
POLDERHOOFDKANAAL
Uitgangspunten voor mitigatie en compensatie van het
Polderhoofdkanaal komen voort uit de habitatvereisten voor de
Gestreepte waterroofkever. Daarnaast zijn veel van deze
habitatvereisten ook toepasbaar op soorten als Grote modderkruiper,
Bittervoorn, Groene glazenmaker en Waterspitsmuis. Deze
doelsoorten zijn beschermd onder de Flora- en faunawet. De wet
wordt nader toegelicht en vervolgens worden de habitateisen
beschreven voor de doelsoorten. In dit rapport wordt voornamelijk
ingegaan op de Gestreepte waterroofkever, omdat deze de meest
kritische soort is. De overige soorten profiteren ook van de
natuurontwikkeling door de mitigerende en compenserende
maatregelen.
3.1 Flora- en faunawet
De Flora- en faunawet is in 2002 in werking getreden en heeft als doel
de bescherming te waarborgen van dier- en plantensoorten, zowel
binnen als buiten beschermde gebieden. De F&F wet vervangt een
aantal andere wetten en met regels ten behoeve van wilde flora en
fauna, te noemen; de Vogelwet uit 1936, de Wet bedreigde uitheemse
dier- en plantsoorten (BUDEP), de Jachtwet, de Nuttige dierenwet
1914 en het soortbeschermingsonderdeel van de
Natuurbeschermingswet.
De F&F wet is gebaseerd op een ‘Nee, tenzij’ principe. Dat betekent
dat alle activiteiten met een schadelijk effect op beschermde soorten
in principe verboden zijn, tenzij er vrijstelling of ontheffing voor deze
activiteiten is toegekend.
De F&F wet is primair gericht op soortbescherming en niet op
gebiedbescherming.
De Gestreepte waterroofkever, Waterspitsmuis, Grote modderkruiper,
Bittervoorn en Groene glazenmaker worden beschermd onder Tabel 3
(strengst beschermd) van de F&F wet. Dit houdt in dat een ontheffing
nodig is om bepaalde activiteiten uit te voeren, die getoetst wordt door
middel van een ‘uitgebreide toets’. In deze uitgebreide toets wordt
naar drie criteria gekeken: (1) er is sprake van een in of bij de wet
genoemd belang, (2) er is geen alternatief, en (3) de activiteit doet
geen afbreuk aan de gunstige staat van instandhouding van de soort.
Om aan punt 3 te voldoen zullen in en rond het Polderhoofdkanaal
mitigerende en compenserende maatregelen nodig zijn (Altenburg et
al. 2008).
De vereiste compensatiemaatregelen voor de verwachte
habitatafname in het Polderhoofdkanaal worden beschreven door
Altenburg et al. in rapport 1066 (2008). De oppervlakte van het
leefgebied die gecompenseerd moet worden bedraagt minimaal 12 ha
open water en 15 km oeverlengte. De compensatiegebieden moeten
aan een aantal voorwaarden voldoen om geschikt habitat te vormen
voor de Gestreepte waterroofkever en de overige beschermde
soorten. Deze voorwaarden hebben betrekking op de waterdiepte, de
waterstroming, de waterkwaliteit en de oeverinrichting.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 15 15 mei 2009

3.2 Habitatvereisten Gestreepte waterroofkever
De Gestreepte waterroofkever is één van de drie waterroofkevers
(familie Dytiscidae) uit het geslacht Graphoderus die in Nederland
voorkomen. De ecologie en habitateisen van de Gestreepte
waterroofkever worden besproken in Cuppen et al. (2006, 2007) en
De Boer (2007). Hoewel er duidelijke leemtes zijn in de kennis over de
Gestreepte waterroofkever, zijn een aantal habitatvereisten bekend.
De hieronder beschreven informatie is gebaseerd op bovenstaande
bronnen.
De huidige bekende verspreiding van de Gestreepte waterroofkever is
geconcentreerd in de laagveengebieden van Fryslân, noordwest
Overijssel en het Noord-Hollands/Utrechts plassengebied. De enige
resterende populatie op zandgronden is in het Voorste Goorven bij
Oisterwijk.
Recente gegevens over het voorkomen van de Gestreepte
waterroofkever in en rond het Polderhoofdkanaal worden gegeven
door De Boer en Jalving. Door De Boer zijn in 2006 13 Gestreepte
waterroofkevers gevangen waarvan 9 exemplaren in het
Polderhoofdkanaal. De overige vangsten waren in de Nieuwe Vaart bij
de Ulesprong en in het Alddjip bij Piershiem. De vangsten in het
Polderhoofdkanaal waren over 6 locaties verspreid en het is
aannemelijk dat de soort door het gehele kanaal voorkomt.
Op basis van deze aantallen geeft De Boer (2007) een grove
inschatting van minimaal 500 exemplaren in het Polderhoofdkanaal en
200 exemplaren in het Alddjip. In een vervolgonderzoek (Jalving 2008)
werd in zes van de 19 monsterpunten de kever aangetroffen, waarvan
vier monsterpunten in het Polderhoofdkanaal, één in de Kraanlannen
en één in het Alddjip (De Boer 2007).
De meeste waarnemingen in Nederland komen uit sloten en kanalen,
waarbij geen duidelijke voorkeur voor de breedte van de watergang
lijkt te bestaan. De Gestreepte waterroofkever komt vooral voor in
stilstaand of rustig stromend, helder water met veel doorzicht en met
een diepte van minimaal 0,75 meter (1 tot 1,50 meter is de optimale
waterdiepte) en een goede waterkwaliteit. Het water is helder,
ongeveer neutraal (pH tussen 6 en 7,5) en bevat relatief weinig
calcium en magnesium. Hoewel de gebieden in Fryslân, waar de soort
voorkomt, onder sterke kwelinvloeden vanuit het Drents Plateau staan
(De Boer 2007, Altenburg et al. 2008), worden typische kwelsloten
met holpijpvegetaties gemeden. De bodem bestaat meestal uit zand of
veengrond. De oevers zijn vaak steil met weinig bomen of struiken die
het water beschaduwen.
De kever is zwemmend goed mobiel, maar migratie over land of
vliegend is hij niet waargenomen. Een doorgaande waterverbinding is
dus van essentieel belang voor deze soort. Passage door een vistrap
lijkt niet aannemelijk vanwege de stroomsnelheid van het water in de
vistrap.
Geëutrofieerde wateren met een hoge kroosbedekking worden
gemeden. Meestal is een vrij spaarzame vegetatie van drijvende en
submerse waterplanten aanwezig. In het habitatmodel van Cuppen et
al. zijn 12 plantensoorten opgenomen die het sterkst correleren aan
het voorkomen van de kever. Deze zijn in tabel 1 (pagina 17) in
volgorde van correlatie weergegeven, waarbij de soorten die het
sterkst correleren met het voorkomen van de kever bovenaan staan.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 16 - 15 mei 2009

Soort Latijnse benaming Biotoopeisen
Bijna alle bovenstaande soorten komen voor in ondiep, helder,
ongeveer neutraal, stilstaand tot rustig stromend water. Matige tot
sterke stroming wordt niet verdragen behalve door Waterviolier.
Kikkerbeet en Krabbescheer zijn zeer gevoelig voor golfslag. Veel
soorten komen voor in fosfaatarm water en enkele soorten zijn
indicatief voor kwelwater zoals Waterviolier en Brede waterpest.
Veel soorten van deze waterplanten waarmee het voorkomen van de
Gestreepte waterroofkever is gecorreleerd verdragen geen troebel of
eutroof water. Enkele gegevens over de waterkwaliteit van het
Polderhoofdkanaal en omringende gebieden worden gegeven door
Altenburg et al.
Voedselrijkdom pH Waterdiepte Golfslag Stroming
Waterlelie Nymphaea alba Eu/Meso/oligotroof Neutraal 1-1,5> Geen/weinig Geen/weinig
Gele plomp Nuphar lutea Eu/Mesotroof Neutraal

3.3 Conclusie
De biotoopeisen (vegetatie, waterkwaliteit, e.d.) welke van belang zijn
voor de habitat van de Gestreepte waterroofkever en andere soorten
zullen zich moeten gaan ontwikkelen in de compensatiegebieden. Om
de geschikte habitat te ontwikkelen zullen er maatregelen getroffen
moeten worden ten aanzien van de waterhuishouding in het gebied.
Voor de compensatiegebieden is het van groot belang dat de
watergangen op een ‘kevervriendelijke’ manier verbonden zijn met
elkaar, om verspreiding van de kever mogelijk te maken. Op basis van
de ecologische voorwaarden kunnen de volgende conclusies
getrokken worden:
Waterdiepte
Zoals eerder aangegeven komen de meeste waterplantensoorten voor
in ondiep water (maximaal 1,50 meter). Hoewel dit ook gerelateerd is
aan de helderheid van het water, is de optimale waterdiepte voor de
Gestreepte waterroofkever waarschijnlijk 1 tot 1,50 meter (zie ook
Altenburg et al. 2008). Bij grotere dieptes zullen veel waterplanten zich
niet kunnen handhaven. Op basis van deze gegevens wordt voor de
waterdiepte een streefgetal van 1,30 meter aanbevolen. Dit betekent
dat bijvoorbeeld de petgaten, welke door verlanding ondieper zijn
geworden bij Piershiem/Alddjip uitgediept en verbreed worden.
Waterstroming
Op basis van de bovenstaande gegevens kan worden geconcludeerd
dat de Gestreepte waterroofkever zich waarschijnlijk niet kan
handhaven bij een matige tot sterke stroming, aangezien de meeste in
tabel 1 genoemde waterplanten daar niet in voorkomen. Hoewel er
een zekere mate van interspecifieke variatie bestaat, zijn
stroomsnelheden lager dan 0,3 tot 0,5 m/s voor veel van de
bovenstaande soorten waterplanten optimaal (zie o.a. Bal et al. 2001,
Van der Molen et al. 2007). Soorten gevoelig voor waterbeweging
zoals Krabbescheer en Kikkerbeet komen voornamelijk voor in
stilstaand water. Een aaneengesloten mat van Krabbescheer is voor
de Gestreepte waterroofkever, in tegenstelling tot de Groene
glazenmaker, echter niet gewenst omdat andere soorten waterplanten
zich dan niet kunnen handhaven. Voor de compensatiegebieden zal
dus een zeer lage stroomsnelheid (als indicatie maximaal 0,1 m/s) van
belang zijn.
Waterkwaliteit
Het water in de compensatiegebieden moet van goede kwaliteit zijn
om een geschikt habitat voor de Gestreepte waterroofkever te
vormen. Dit betekent helder water met een ongeveer neutrale
zuurgraad. Hoewel sommige waterplanten in (matig) voedselrijke
omstandigheden kunnen voorkomen wordt sterke eutrofiëring door
veel soorten niet verdragen. Altenburg et al. (2008) bevelen aan om te
baggeren om de bovenste fosfaatrijke sliblaag te verwijderen. Door dit
gefaseerd en buiten de winterrust uit te voeren hebben vissen en
andere dieren de kans zich te verplaatsen. Baggeren in veengrond
geeft echter ook het risico op extra nalevering van nutriënten door een
versnelde afbraak van organisch materiaal in de blootgelegde
veenlaag.
Deze nalevering hangt af van diverse factoren zoals de waterkwaliteit
(bicarbonaat, sulfaat), bodemsamenstelling, inlaat van gebiedsvreemd
water en de nutriëntenpool in de veenlaag. De effecten dienen vooraf
te worden geschat door metingen van de waterkwaliteit. Aanbevolen
wordt om door een pilot in het gebied vast te stellen wat per saldo de
effecten zijn van baggeren op de fosfaatgehaltes in het water.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 18 - 15 mei 2009

Oeverinrichting
In de compensatiegebieden zoals het Alddjip (ook wel Boorne of
Ouddiep genoemd) zijn oevers noodzakelijk die geschikt zijn voor de
Gestreepte waterroofkever en andere waterfauna. Zoals aanbevolen
door Altenburg et al. kan in het Alddjip een steil talud worden
gerealiseerd voor de Gestreepte waterroofkever. Er is gekozen voor
aan beide zijden steile oevers in het Alddjip en in de bypass. In het
petgaten gebied wordt gekozen voor een variatie tussen een steil
talud en een flauw talud voor de andere soorten zoals Bittervoorn en
Grote modderkruiper. Dit flauwe talud moet niet steiler dan 1:10 of
1:15 zijn om een goede vestiging van (semi-)aquatische vegetatie
mogelijk te maken.
Een andere mogelijkheid voor natuurvriendelijke oeverinrichting voor
bijvoorbeeld vissen is de aanleg van plasbermen, waarop rietvegetatie
zich kan ontwikkelen. Deze plasberm kan dienst doen als paaiplaats
voor vissen. De plasberm kan vlak worden aangelegd of met een
maximaal talud van 1:10 of 1:15. De optimale diepte is 0,30 meter
onder water met een aaneengesloten lengte van minimaal 20 of 30
meter.
Golfslag en waterbeweging
Waterplantsoorten als Krabbescheer en Kikkerbeet verdragen geen
golfslag en de waterbeweging in de compensatiegebieden moet dus
beperkt zijn. Vertroebeling dient te worden voorkomen door
vaarbewegingen in de compensatiegebieden zoveel mogelijk te
beperken.
Uitvoering van de werkzaamheden
In het Projectplan Polderhoofdkanaal (Den Held, 2007) wordt
omschreven op welke wijze de inrichtingswerkzaamheden worden
uitgevoerd. Hiermee moet tijdens de uitvoering van de
werkzaamheden rekening gehouden worden.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 19 15 mei 2009

Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 20 - 15 mei 2009

4 MITIGATIE POLDERHOOFDKANAAL
Om de negatieve effecten door het openstellen van het
Polderhoofdkanaal zoveel mogelijk te beperken, dienen een aantal
mitigerende maatregelen uitgevoerd te worden. Naast deze
maatregelen zullen er enkele organisatorische maatregelen genomen
worden ter vermindering van de opwerveling en vertroebeling.
4.1 Huidige situatie
Ecologie
De aanwezige vegetatie welke van belang is voor de Gestreepte
waterroofkever bestaat voornamelijk uit fonteinkruiden en een geringe
mate van Krabbescheer. Deze soorten in combinatie met helder water
zorgen voor een geschikt biotoop voor de Gestreepte waterroofkever.
Krabbescheer is tevens een belangrijke soort voor bijzondere
libellensoorten (zoals de Groene glazenmaker) welke in de
omliggende natuurgebieden voorkomen.
Hydrologie
Zoals eerder vermeld, wordt zomers het water ingelaten vanuit de
Nieuwe Vaart door middel van het Rippevennengemaal bij De
Ulesprong. Vervolgens stroomt het water naar het Alddjip richting de
Binnenringvaart en De Veenhoop waar het water uitgelaten wordt via
de Noordersluis het Grietmansrak in (Zie voor meer uitgebreide
informatie hoofdstuk 1). Daarnaast wordt het water op meerdere
plaatsten uitgelaten naar het omliggende gebied, maar ook wegzijging
speelt hierin een rol.
Figuur 6: Locaties mitigatie Polderhoofdkanaal uitgelicht in figuur pagina 19.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 21 15 mei 2009

Mitigerende maatregelen Polderhoofdkanaal
Profiel 1
Profiel 2
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 22 - 15 mei 2009

4.2 Mitigerende maatregelen
Uitgangspunten
Er moet gestreefd worden om zo min mogelijk schade aan de huidige
habitat voor de Gestreepte waterroofkever en andere soorten
(Bittervoorn, Waterspitsmuis, enz.) toe te brengen als gevolg van de
openstelling van het Polderhoofdkanaal. Enkele belangrijke negatieve
factoren die zoveel mogelijk voorkomen moeten worden zijn:
• Opwerveling van bodemdeeltjes waardoor vertroebeling van het
water ontstaat.
• Golfslag door vaarbewegingen waardoor schade aan vegetaties
plaatsvindt.
Technische maatregelen
Om voorgaande negatieve gevolgen van de openstelling zoveel
mogelijk te voorkomen zijn de volgende mitigerende maatregelen
voorgesteld (zie ook Altenburg et al. 2008):
• Aanbrengen palenrij
Het plaatsen van zes rijen met palen die dienen als vooroever. De
palenrijen worden 2 meter uit de kant dicht op elkaar (‘mannetjemannetje’)
aangebracht in een getrapte vorm ten opzichte van
elkaar, dus achter iedere opening een paal uit de achterliggende
rij. Hierdoor wordt golfslag gereduceerd, waardoor waterplanten
die gevoelig zijn voor golfslag zoals Krabbescheer zich kunnen
blijven ontwikkelen en blijft de ‘doorlaatbaarheid’ goed voor
bijvoorbeeld de Gestreepte waterroofkever en andere waterfauna.
Wel dient er rekening mee gehouden worden dat na het plaatsen
van de vooroevers er aangepast onderhoud dient plaats te vinden
om verlanding achter de palenrijen tegen te gaan. Een
toegesneden beheer van periodiek en gefaseerd schonen en
maaien is wel noodzakelijk om gedeeltelijk open water te houden
Figuur 7 Impressie palenrij met steiger
De palenrijen zijn optimaal gesitueerd op de plekken waar
Krabbescheer en Glanzig fonteinkruid is aangetroffen. Deze
waterplanten correleren sterk met het voorkomen van de Gestreepte
waterroofkever. Bekend is dat deze waterplanten gevoelig zijn voor
golfslag en de maatregel zal de golfslag achter de palenrijen
verminderen en daarmee beter habitat voor de kever creëren. In De
Veenhoop en Nij Beets worden de palenrijen gecombineerd met
aanlegsteigers voor bewoners. Op deze wijze is het mogelijk voor
aanwonenden om voor de palenrij hun boten aan te leggen.
Op de volgende locaties zullen er in totaal 620 meter palenrijen met
aanlegsteigers aangebracht worden, zie ook pagina 19:
• 1 maal (300 m) aan de oostzijde bij de Veenhoop.
• 2 maal aan de noordoost zijde (320 m) in de bocht ter hoogte van
Nij Beets.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 23 15 mei 2009

Op de volgende locaties worden er in totaal 895 meter palenrijen
zonder aanlegsteigers aangelegd:
• 2 maal (300 m + 115 m) aan de westzijde bij de Veenhoop
(zuidzijde van de brug).
• 1 maal (230 m) aan de zuidzijde ter hoogte van de Kraanlannen
(niet ter hoogte van de boerderij).
• 1 maal (250 m) ten oosten bij de Ulesprong.
• Verdiepen van de vaargeul.
Door de diepte van het kanaal te vergroten zal de opwerveling van
slib en daarmee vertroebeling, verminderen. Altenburg et al.
(2008) geven aan dat het kanaal het beste kan worden verdiept in
het midden van het kanaal vanwege de stabiliteit van de kaden.
Een lengte van 2 km met een breedte van 3 à 4 meter wordt hier
aangegeven.
Het kanaal krijgt hierdoor in het midden een diepte van 3 meter, dit
zal 1 km in het kanaal plaatsvinden. Deze lengte is
overeengekomen tijdens de interactieve brainstormsessie, dd 12
augustus 2008, met de betrokken TBI’s en natuurorganisaties.
Monitoring op twee locaties zal uitwijzen of de maatregelen de
gewenste resultaten opleveren (zie verslag
9R5914.A0/C032/DMA+JSP/EKE/Nijm).
Maatregelen vaarverkeer
Bij de openstelling van het Polderhoofdkanaal worden de volgende
uitgangspunten gehanteerd (Altenburg et. al. 2008):
• Maximale waterdiepte voor het Polderhoofdkanaal was
vastgesteld op 1,50 meter op basis van de vaarklasse Dm
(motorboten), met een daarbij behorende diepgang van de
boten van 1,30 m. Naar aanleiding van de mitigatie wordt de
diepgang echter voorlopig gesteld op 0,90 meter. Afdwingen
van de diepgang gebeurt door middel van ‘drempels’ voor de
sluis. De drempels zijn instelbaar tussen de 0,70 meter en 1,30
meter. Door beperking van de diepgang wordt het kanaal alleen
toegankelijk voor kleine boten die minder diep steken waardoor
de schroeven minder vertroebeling veroorzaken en worden de
effecten op de ecologie zo gering mogelijk gehouden. Door het
toestaan van (kleine) boten met een diepgang van maximaal
0,90 meter wordt het vaarbelang zoveel mogelijk tegemoet
gekomen en tegelijkertijd wordt er rekening gehouden met de
ecologie.
• Beperking aantal vaarbewegingen. Dit wordt in feite al bereikt
door het instellen van een maximale diepgang (zie voorgaand
beschreven) waardoor minder boten het kanaal in mogen. Zoals
Altenburg et al. (2008) echter aangeven, is een beperking van
het aantal vaarbewegingen het meest effectief wanneer tussen
de bootpassages er voldoende tijd is voor de bodemdeeltjes om
terug te zakken. Dit zou neerkomen op het instellen van een
rustperiode tussen passerende boten. Een alternatieve
maatregel is om het aantal vaarbewegingen aan een maximum
te stellen. Monitoring zal uit moeten wijzen of dergelijke
maatregelen nodig zijn (‘hand aan de kraan’).
• Maximale vaarsnelheid van 6 km/u. Handhaving van een lage
vaarsnelheid in het Polderhoofdkanaal heeft twee doelen. Ten
eerste wordt golfslag verminderd. Veel golfslag kan leiden tot
oeverafslag en het verdwijnen van waterplanten als
Krabbescheer en Kikkerbeet. Ten tweede wordt vertroebeling
van het water verminderd. Veel soorten waterfauna (zoals de
Gestreepte waterroofkever) en flora komen niet voor in troebel
water.
• Er is geen beperking van de vaarperiode. De meeste
vaarbewegingen worden verwacht in het hoogseizoen (juli –
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 24 - 15 mei 2009

augustus) en beperking van de vaarperiode in dit seizoen is niet
wenselijk.
Overige maatregelen
• Waterinlaat vanuit een punt om een langere aanvoerweg te
realiseren. Hierdoor wordt het water als het ware gezuiverd.
Voorkeur gaat uit om bij de Veenhoop het water in te laten door
het Polderhoofdkanaal richting het Alddjip als schoon water de
Ecologische Verbinding Zone in.
• Aanbrengen van viswerende voorzieningen (gedacht kan
worden aan viswering door geluid en/of elektriciteit) ( bij sluizen
en inlaatpunten om intrek van grote bodemwoelende vis vanuit
de boezem tegen te gaan.
• Periodieke beheersvisserij, waarbij bodemwoelende vissen worden
tegengegaan.
Effecten
De twee voornaamste negatieve effecten van de openstelling van het
Polderhoofdkanaal zijn vertroebeling van het water en golfslag. Deze
effecten worden gemitigeerd door het verdiepen van de vaargeul om
opwerveling van bodemdeeltjes te verminderen en het aanbrengen
van palenrijen om golfslag te verminderen.
De effectiviteit van alle maatregelen moet duidelijk worden door
middel van monitoring. Tijdens de monitoring dienen de effecten van
de hier voorgestelde maatregelen te worden gekwantificeerd. Waar
nodig kan op basis van de uitkomsten van de monitoring de getroffen
maatregelen worden aangepast.
De effectiviteit van de voorgestelde maatregelen hangt sterk af van
het beheer. Het is onduidelijk hoe snel de vaargeul weer volloopt met
bagger, vandaar dat er een aanname wordt gedaan om te baggeren
binnen een reikwijdte van tot 10-30 jaar.
Als uitgangspunt voor het beheer geldt het handhaven van de
waterdiepte, er moet gebaggerd worden indien dit noodzakelijk is. De
effectiviteit van de vooroevers en nevengeul hangt vooral samen met
de mate waarin het water helder blijft. De vooroevers en nevengeul
zullen naar verwachting verlanden, hier dient geschikt beheer plaats te
vinden.
Het baggeren zal als proef worden uitgevoerd conform hoofdstuk 10.
Daarnaast dienen de maatregelen vaarverkeer beschreven in
paragraaf 4.2 gehanteerd te worden. Uit de monitoring zal blijken in
hoeverre de maatregelen het gewenste effect hebben. Hierop wordt
nader ingegaan in hoofdstuk 12.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 25 15 mei 2009

Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 26 - 15 mei 2009

5 COMPENSATIE KADEHERSTEL POLDERHOOFDKANAAL
In het traject van het Polderhoofdkanaal zijn aan de oostzijde van de
Kraanlannen veel waterplanten aangetroffen welke correleren met de
aanwezigheid van de Gestreepte waterroofkever. Ook is hier de
Gestreepte waterroofkever veelvuldig aangetroffen. Vanuit het
Polderhoofdkanaal wordt water ingelaten in de polder. Door de huidige
slechte staat dient de kade hersteld te worden. In gezamenlijk overleg
met het Wetterskip is besloten de bestaande kade, tussen een nieuw
te realiseren nevengeul van 15 meter en het Polderhoofdkanaal, te
verbreden tot een breedte van 9 meter over een lengte van 400 meter.
De locatie hiervan bevindt zich ten zuiden van het Polderhoofdkanaal,
kilometerhok 194-566 linksboven.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 27 15 mei 2009

5.1 Compenserende maatregelen
Uitgangspunten
Er zal naar gestreefd worden geschikt habitat voor de Gestreepte
waterroofkever te ontwikkelen:
• Steile oevers.
• Een geringe waterstroming (geen matige of sterke stroming), dit is
afgeleid uit de ecologische eisen van de waterplanten in de
verspreidingsgebieden van de kever.
• Een waterdiepte van 1,30 meter.
Maatregelen:
Er vindt kadeherstel plaats door het Wetterskip en in aansluiting
hierop wordt nieuwe biotoop gecreëerd naast het Polderhoofdkanaal.
Deze nieuwe watergang krijgt een lengte van 400 meter. De nieuwe
watergang zal 15 meter breed en 1,30 meter diep worden. Het is
noodzakelijk om door middel van het aanleggen van het kanaal de
aanwezige nutriënten uit het landbouwgebied weg te nemen.
Profiel 1
Zie pagina 25
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 28 - 15 mei 2009

Effecten
Het parallelkanaal krijgt een ideale breedte en diepte met steile oevers
en geringe stroming met deze inrichting wordt getracht een optimaal
habitat voor de Gestreepte waterroofkever en waterplanten te creëren.
de hydrologische maatregelen zal er sprake zijn van kwelstroming,
wat de ontwikkeling van watervegetatie zal versterken. Hierdoor kan
zich een nieuw leefgebied voor de Gestreepte waterroofkever
ontwikkelen.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 29 15 mei 2009

Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 30 - 15 mei 2009

6 COMPENSATIEGEBIED KRAANLANNEN
De Kraanlannen is een gebied wat voor tweederde uit petgaten
bestaat en in eigendom en beheer is van It Fryske Gea. Het gebied
wordt gevoed met water vanuit het Polderhoofdkanaal en biedt
uitstekende mogelijkheden voor de compensatie van habitat voor de
Gestreepte waterroofkever (Altenburg et al. 2008). Het gebied is een
onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur en heeft hierdoor een
beschermde status. Er mogen dan ook geen inrichtingen plaats vinden
welke de natuurontwikkeling reduceren. In het kader van de
compensatie Polderhoofdkanaal wordt er met de aansluiting op het
EHS gebied een geschikt leefgebied voor onder andere de Gestreepte
waterroofkever gecreëerd. De compensatie wordt (deels) buiten het
bestaande natuurgebied gerealiseerd, zodat de natuurontwikkeling
ook echt als compensatie aangemerkt kan worden. De volgende
ontwikkeling wordt voorgesteld:
Verbreden van de huidige watergang ten zuiden van de Kraanlannen,
met als uitgangspunt het creëren van een geschikt habitat voor de
doelsoorten Gestreepte waterroofkever en Groene glazenmaker, maar
ook vissen als Grote modderkruiper en Bittervoorn profiteren hiervan.
6.1 Huidige situatie
Ecologie (Beheersplan It Fryske Gea, 2004)
Het natuurgebied de Kraanlannen bestaat uit een petgatengebied met
moerasstruweel. Het natuurontwikkelingsgebied bestaat uit open
water, moeras en nat grasland. De totale oppervlakte van het
bestaande natuurgebied is 133 hectare. Het natuurgebied heeft
voornamelijk de beheersdoelstelling het ontwikkelen van natte grazige
vegetaties ten behoeve van weidevogels. Het gebied vormt een
belangrijk foerageergebied voor ganzen en eenden.
Voor diverse libellensoorten is het een belangrijk
voortplantingsbiotoop, waaronder de zwaar beschermde Groene
glazenmaker. Voor deze soort is Krabbescheer van groot belang.
Deze vegetatie komt in geringe mate voor in de Kraanlannen en in
grote mate in de sloot aan de westzijde van de Kraanlannen. Het is
belangrijk dat deze Krabbescheervegetaties blijven bestaan. Ook
open stukken water met spaarzame begroeiing van soorten als
Krabbescheer en fonteinkruiden zijn nodig voor de Gestreepte
waterroofkever.
Enkele maatregelen welke eerder genomen zijn in het kader van
natuurontwikkeling:
• Het opheffen van onderbemaling.
• Het aanleggen van kades.
• Het maken van nieuwe petgaten en plassen.
• Er is getracht riet aan te planten aan de randen van het
natuurgebied echter kwam dit niet tot ontwikkeling. Vermoedelijk
komt dit door het statische peilbeheer.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 31 15 mei 2009

Huidige situatie waterpeilen en
maaiveldhoogtes
Compensatie-ontwerp Kraanlannen
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 32 - 15 mei 2009

Hydrologie
De Kraanlannen wordt gevoed met water vanuit het
Polderhoofdkanaal. Het huidige waterpeil aan de westzijde van het
natuurgebied de Kraanlannen varieert van NAP -0,80 (zomerpeil) tot
NAP -1,30 meter (winterpeil). Het oostelijke deel varieert van NAP -
0,80 m tot -0,95 m. Aan de westzijde van de Kraanlannen ligt de
Veenhoopstervaart met een waterpeil van NAP -0,92 meter.
Ten zuiden ligt een watergang als grens tussen de Kraanlannen en
het agrarische gebied. De waterpeilen van deze watergang variëren
van NAP -1,50 meter naar het oosten toe NAP -2,50 meter in het
zuidelijkst gelegen deel en vervolgens ten noordoosten naar een
waterpeil van NAP -1,60 meter. Deze waterpeilen zijn afgestemd op
het agrarisch grondgebruik ten zuiden van de Kraanlannen. Deze
gronden zijn in 2 peilvakken verdeeld. De gronden grenzend aan het
westelijke deel van de watergang hebben een vast peil van NAP -2,10
meter . De gronden aan de zuidzijde hebben een vast peil van NAP -
3,10 meter en tenslotte hebben de gronden richting het
Polderhoofdkanaal ten oosten van de Kraanlannen een peil van NAP -
2,00 meter. Deze peilen verschillen vanwege de afwisselende
maaiveldhoogtes.
Bodem en grondgebruik
Het maaiveld van de Kraanlannen ligt gemiddeld op hoogte van NAP -
1,00 meter. Langs de gehele zuidzijde ligt een kade met een hoogte
van NAP -0,10 meter. De omliggende gronden hebben een agrarisch
grondgebruik. De gronden ten zuidwesten en oosten hebben een
gemiddelde maaiveldhoogte van NAP -1,00 meter. De gronden ten
zuidwesten van de Kraanlannen hebben een gemiddelde
maaiveldhoogte van NAP -1,60 meter.
De bodemopbouw bestaat voornamelijk uit veen, zand en leem. De
bovenste bodemlaag bestaat uit veengronden. Na gemiddeld 2 meter
onder maaiveld gaan de gronden over in zand waarna deze overgaan
op leemgronden. De keileem laag geldt als de hydrologische basis
van dit systeem (tabel 2).
De bodemopbouw van het gebied is als volgt:
Diepte (m –mv) Samenstelling Formatie
0 - -1,6 Veen Holoceen
-1,6 - -4,5 Zand Boxtel
-4,5 - -14,35 Keileem Drenthe
Tabel 2. Globale bodemopbouw projectgebied. bron REGIS-II en Stiboka
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 33 15 mei 2009

Waterkwaliteit
In de Kraanlannen zijn verschillende parameters van de kwaliteit van
het water gemeten, waaronder de zuurgraad (pH), het elektrisch
geleidend vermogen (verder; EGV), fosfaatgehaltes en de
hoeveelheid chlorofyl-a. Deze parameters geven een indicatie van in
hoeverre de watergangen in de Kraanlannen geschikt habitat vormen
voor de Gestreepte waterroofkever. De waarden die hier worden
gegeven hebben betrekking op de gemiddelde waarden voor twee
locaties (brede sloot hooilandpolder en nieuw petgat).
De gemiddelde zuurgraad is 7,13 tot 7,34. Bij een zuurgraad van 7,10
tot 7,50 werd door Cuppen et al. (2006) in 40-50% van de monsters
Gestreepte waterroofkevers aangetroffen.
Het EGV is een maat voor de ionenrijkdom of de hoeveelheid
opgeloste stoffen in het water. Hoe hoger het EGV, hoe meer zouten
in het water. De gemiddelde meetwaarden voor de EGV in het gebied
variëren van 28,60 tot 33,80 mS/m. Deze EGV waarden zijn zeer
gunstig voor de Gestreepte waterroofkever. Cuppen et al. (2006)
vonden veruit de meeste kevers (ruim 70% van de monsters) bij EGV
waarden van 20 tot 40 mS/m.
Er zijn geen gegevens bekend over sulfaat- en bicarbonaatgehaltes in
de Kraanlannen. Het risico op interne eutrofiëring 57 is daardoor
onbekend. Op dit moment zijn echter de fosfaatgehaltes in de
Kraanlannen redelijk hoog, met gemiddelde waarden van 0,25 tot 0,35
mg/l (of 2,66 tot 3,72 mol/l). De gemeten fosfaatgehaltes liggen
beneden de kritieke waarden voor Glanzig fonteinkruid (0,86 mg/l),
5 Verhoogde concentraties van nutriënten (sulfaat, fosfaat, bicarbonaat) en
daarmee het verschijnsel eutrofiering in een bepaald systeem, kunnen het gevolg
zijn van afbraak van organisch materiaal in het systeem zelf.
Groot blaasjeskruid en Kikkerbeet (beide 1,5 mg/l) (zie Witteveen +
Bos 2007). Het is onduidelijk hoe het voorkomen van Krabbescheer
zich verhoudt tot de gemeten fosfaatgehaltes in de Kraanlannen.
Krabbescheer heeft een hoge fosfaatbehoefte en groeit vaak in
(matig) voedselrijke wateren (Weeda et al. 1991). Witteveen + Bos
(2007) geven aan dat krabbescheer voorkomt bij fosfaatgehalten lager
dan 0,16 mg/l in het oppervlaktewater. Andere bronnen geven echter
uiteenlopende waarden (zie De Jong & Verbeek 2001, p. 18).
De hoeveelheid chlorofyl-a is een maat voor de hoeveelheid algen in
het water. De gemiddelde waarden in de Kraanlannen liggen tussen
66,4 en 75,2 g/l. Hoewel niet extreem hoog zijn de gemeten waarden
chlorofyl-a duidelijk hoger dan de waarden gevonden in de Veenhoop.
Dit reflecteert de relatief hoge fosfaatgehaltes in het water in de
Kraanlannen.
De gegeven waarden zijn gebaseerd op metingen die gedaan zijn op
verschillende tijdstippen in het jaar. Het betreft dus gemiddelden over
(mogelijk) verschillende seizoenen.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 34 - 15 mei 2009

6.2
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 35 15 mei 2009
Profiel 1
zie pagina 29
Profiel 2
zie pagina 29
Profiel 3
zie pagina 29
Profiel 4
zie pagina 29

6.2 Compenserende maatregelen
Uitgangspunten
De uitgangspunten voor de hydrologische overwegingen zijn de
biotoopeisen van de Gestreepte waterroofkever en andere hierboven
genoemde beschermde soorten. Hieronder hebben we biotoopeisen
samengevat:
• Steile oevers.
• Geringe stroming (geen matige of sterke stroming), dit is afgeleid
uit de ecologische eisen van de waterplanten in de
verspreidingsgebieden van de kever.
• Er worden tussenpeilen gecreëerd waardoor kwel en wegzijging
ontstaat.
• Er is een waterdiepte van 1,30 meter nodig.
Maatregelen:
De huidige watergang ten zuiden van de Kraanlannen wordt verbreed
naar een breedte van 15 meter. Vanwege het maaiveldhoogteverschil
en het daarmee samenhangende waterpeil in de zuidoostelijk gelegen
agrarische gronden, zal de te verbreden watergang hier aansluiten op
de petgaten in het bestaande natuurgebied en vervolgens aansluiten
op de te verbreden watergang (figuur blz. 30). De watergang:
• Zal een ideale waterdiepte van 1,30 meter diep krijgen.
• Zal een breedte van 15 meter krijgen.
• Wordt op een ideaal peil aangelegd, in verschillende varianten
ten behoeve van kwel en wegzijging.
• De watergang zal steile oevers krijgen ten behoeve van de
Gestreepte waterroofkever en Waterspitsmuis.
• De fosfaatrijke baggerlaag zal verwijderd moeten worden door
gefaseerd te baggeren. Vooraf dienen metingen van de
waterkwaliteit (bicarbonaat, sulfaat) plaats te vinden om de
eventuele nalevering van fosfaat door versnelde veenafbraak
(interne eutrofiëring) in te schatten. Uit monitoring zal moeten
blijken hoe de nutriëntengehalten verlopen en of interne
eutrofiëring een probleem blijkt te zijn. Indien nodig zullen in
overleg met de betrokken partijen maatregelen worden genomen.
Een aanzienlijk deel van de compensatieopgave zal worden
gerealiseerd in de Kraanlannen. De watergang ten zuiden van het
gebied zal gedeeltelijk ten zuiden worden verbreed tot 15 meter en
worden aangesloten op zowel de Veenhoopstervaart als het PHK.
Hierdoor ontstaat een open verbinding waardoor soorten vrij kunnen
migreren. Het waterpeil zal op NAP -1,05 meter (zp) en -0,95 meter
(wp). komen te liggen, wat gelijk is aan het Polderhoofdkanaal. Door
de peilverandering zal kwel vanuit de Kraanlannen de watergang
stromen en vervolgens richting het agrarische gebied. Hierdoor wordt
een nutriëntenstroom naar de nieuwe watergang voorkomen. Het kwel
water wordt opgevangen in een nieuw te graven kwelsloot met een
huidig peil in de aanliggende agrarische gronden om de gewenste
drooglegging te waarborgen. Tevens zal er een 3,5 ha nieuwe natuur
gerealiseerd als uitbreiding van de Kraanlannen.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 36 - 15 mei 2009

Effecten
Er zullen door de maatregelen over een groot deel van het traject
geen effecten op de drooglegging plaatsvinden. Echter alleen op het
noordoostelijke traject. Hier vindt een peilverhoging plaats van NAP -
1,60 naar NAP -1,05 meter (zp) en -0,95 meter (wp). De reikwijde van
een peilverandering zal tot 100m zijn met hier een verhoging van 5 cm
of minder. Hiervoor zal de agrarische grond opgehoogd worden om de
drooglegging te compenseren.
Wat de invloeden zijn op de reikwijdte van de ontwatering van de
aanliggende gronden is door middel van verkennende berekeningen
en ‘expert judgement’ bepaald. De huidige drooglegging in de
aangrenzende gronden zal veranderen, deze is afhankelijk van de
Voordeel is dat de ophoging van waterpeilen zal zorgen voor
kwelstromen uit de Kraanlannen en wegzijging richting het agrarische
gebied, door de wegzijging kunnen er geen nutriënten richting het
nieuw gegraven kanaal stromen.
Uitgangspunt is om de gehele watergang op het Polderhoofdkanaal
peil te brengen om zo voor een betere migratie van de Gestreepte
waterroofkever, Bittervoorn en andere reeds genoemde soorten te
zorgen.
Tevens is er vanuit het Wetterskip aangegeven dat het niet wenselijk
is om de watergang die het natuurgebied begrenst in het oosten
Polderhoofdkanaal peil meter te brengen, vanwege de grote
peilverschillen met de aangrenzende zuidoostelijke agrarische
gronden (mv NAP -2,00/ wp NAP -3.10 meter). De watergnag zal dan
ook een peilverhoging krijgen maar door de kwelsloot zal het huidige
peil behouden worden om de negatieve effecten voor het
grondgebruik (minder drooglegging) tegen te gaan.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 37 15 mei 2009

Toekomstige situatie waterpeilen en
maaiveldhoogtes
Compensatie-ontwerp Kraanlannen
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 38 - 15 mei 2009

Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 39 15 mei 2009

7 COMPENSATIEGEBIED ALDDJIP
De oude meanders van het Alddjip (ook wel Boorne of Ouddiep
genoemd) liggen aan beide zijden van het Polderhoofdkanaal. Het
Alddjip aan de westzijde van het Polderhoofdkanaal heeft tot 2 km na
het Polderhoofdkanaal een meanderend karakter. Vervolgens loopt
het Alddjip in een rechte lijn naar Piershiem en buigt af naar het
zuiden, waarna deze door een duiker onder de Domela
Nieuwenhuisweg na circa 300 meter door middel van een stuw
afwatert op een lager peil in de Binnenringfeart. Deze Binnenringfeart
maakt deel uit van een robuuste verbinding zone in het kader van de
EVZ.
Het Alddjip staat in verbinding met het Polderhoofdkanaal en wordt via
het Rippervennen gemaal gevoed met het water uit de Nieuwe vaart
via het Polderhoofdkanaal. Vanuit Nij Beets vertrekt er een praam
door het Polderhoofdkanaal en Alddjip richting Piershiem (Restaurant)
waarna hij vervolgens terugvaart. Het Alddijp is niet toegankelijk voor
andere boten.
Het petgatengebied Piershiem is grotendeels in eigendom van
Staatsbosbeheer. Dit is een natuurontwikkelingsgebied waar in het
kader van de EVZ enkele ondiepe petgaten aangelegd zijn.
De benodigde compensatie vergt het maken van een verbinding naar
het Polderhoofdkanaal en het natuurgebied Piershiem alsmede het
aanleggen van steile oevers in het westelijk deel van het Alddjip. In
dat kader worden de volgende maatregelen voorgesteld:
Het verbreden en baggeren van het Alddjip en na het meanderende
deel een Bypass aanleggen waardoor er een verbinding ontstaat met
Petgatengebied Piershiem. Deze petgaten worden uitgediept en
onderling verbonden. Daarnaast zal er een voorde (overstroombare
dam) aangelegd worden om de stroomrichting van het water te
beïnvloeden, zodat er doorstroming in het petgatengebied ontstaat.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 40 - 15 mei 2009

Huidige situatie waterpeilen en
maaiveldhoogtes
Compensatie-ontwerp Alddjip
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 41 15 mei 2009

Huidige Situatie
Ecologie
In het westelijke deel van het Alddjip, welke in verbinding staat met het
Polderhoofdkanaal, zijn bij veldonderzoek enkele Gestreepte
waterroofkevers gevangen (de Boer 2007). De aanpalende oevers
bieden op dit traject tevens veel mogelijkheden voor versterking van
de habitat voor Gestreepte waterroofkevers en vissen.
In het natuurontwikkelingsgebied Piershiem zijn in het kader van een
EVZ enkele ondiepe petgaten aangelegd. Deze petgaten zijn nu
grotendeels verland en geïsoleerd. Enkele staan in verbinding met het
Alddjip maar er vindt geen doorstroming plaats. Het gebied biedt
goede mogelijkheden voor de compensatie van habitat voor de
Gestreepte waterroofkever. Naast de Gestreepte waterroofkever zijn
de compenserende maatregelen ook gunstig voor andere bedreigde
soorten die (mogelijk) in het gebied voorkomen, zoals de Groene
glazenmaker, Bittervoorn en Waterspitsmuis (Altenburg et al. 2008).
Hydrologie
Het waterpeil van het Alddjip ligt op -1,05 m (zp) en -0,95 m (wp).. Dit
peil komt overeen met het peil van het Polderhoofdkanaal. Het
westelijke deel van het Alddjip heeft eerst een breedte van 20 meter,
vervolgens versmalt deze naar een breedte van 15 meter tot 10 meter
op het rechte traject. Het water stroomt bij Piershiem onder de Domela
Nieuwenhuisweg, door middel van een duiker, richting de
Binnenringvaart. Door middel van een stuw op 300 meter vanaf de
duiker verandert het waterpeil naar NAP -2,10 meter.
Het Alddjip heeft geen belangrijke waterhuishoudkundige functie voor
het omliggende gebied. Het Zilverkanaal, ten zuiden van het Alddjip,
heeft dit echter wel. Dit kanaal zorgt voor de ontwatering van de lager
gelegen agrarische gebieden.
Bodem en grondgebruik
De gronden rond het Alddjip hebben voornamelijk een agrarisch
grondgebruik. De percelen in de polder hebben een maaiveldhoogte
van gemiddeld NAP -2,00 meter. Het petgatengebied Piershiem heeft
een gemiddelde maaiveldhoogte van NAP -0,50 meter. De
bodemopbouw bestaat voornamelijk uit veen op zandgronden met een
deklaag van klei. Op de gronden aangrenzend aan het Alddjip zijn er
vaak dikkere kleilagen afgezet door inundatie van de rivier in het
verleden.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 42 - 15 mei 2009

Ecologische verbindingszone
Het Alddjip vormt een provinciale natte ecologische verbindingszone
(zie Figuur 7). De doelsoorten voor deze natte EVZ zijn de Otter,
Grote vuurvlinder en Zilveren maan. Voor de Otter bestaan de
inrichtingseisen voor de verbindingszones uit moerasland, plasdras
oeverzones met ruigte en riet, boezemland en overstromingsgrasland.
Ook een goede waterkwaliteit is essentieel voor de Otter. Voor de
Grote vuurvlinder en Zilveren maan bestaan de inrichtingseisen uit
verlandings- en moerasvegetatie, kruiden- of bloemrijke vegetatie en
nat schraal grasland.
Door verbetering van de waterkwaliteit in het Alddjip en de
ontwikkeling van moerasnatuur bij de petgaten bij Piershiem krijgt het
Alddjip door dit compensatieplan ook een duidelijke meerwaarde als
natte EVZ. Door kruidenrijke vegetaties te ontwikkelen in graslanden
bij bijvoorbeeld de petgaten kunnen ook dagvlinders als de Zilveren
maan profiteren. De compensatie- en EVZ-opgave zijn dus goed te
combineren en kan dus een meerwaarde hebben.
Figuur 7. De ecologische verbindingszone rond het Alddjip (Bron:. Provincie Fryslan)
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 43 15 mei 2009

7.1
Profiel in petgatengebied
Profiel 1
zie pagina38
Profiel 2
zie pagina 38
Profiel 3
zie pagina 38
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 44 - 15 mei 2009

Compenserende maatregelen
Uitgangspunten
De uitgangspunten voor de hydrologische overwegingen zijn de
biotoopeisen van de Gestreepte waterroofkever en andere soorten:
• Steile oevers.
• Geringe stroming (geen matige of sterke stroming), dit is afgeleid
uit de ecologische eisen van de waterplanten in de
verspreidingsgebieden van de Gestreepte waterroofkever.
• Er is een waterdiepte van 1,30 meter nodig.
Daarnaast speelt er het aspect dat er een Praam één keer per maand
moet aanleggen bij Piershiem. Dit wordt tevens als randvoorwaarde
meegenomen in het ontwerp. Er is bekend dat er een verontreinging
ligt in het petgatengebied. Deze locatie is bekend en hier zal omheen
gewerkt worden.
Maatregelen
Voor het compensatiegebied Alddjip zullen er aanpassingen gedaan
worden aan het Alddjip en aan het Petgatengebied Piershiem. Voor
het Alddjip wordt het volgende voorgesteld:
Het Alddjip moet gefaseerd uitgebaggerd worden om het slib te
verwijderen tot 1,50 meter diepte. Hiermee zal de waterkwaliteit
verbeteren en wordt er een beter milieu voor de onderwatervegetatie
gecreëerd. Door gefaseerd te baggeren buiten de winterrust van de
Gestreepte waterroofkever, vissen, e.a. kunnen de dieren wegkomen
en zich verplaatsen, waardoor ze niet opgebaggerd worden. Vooraf
dient echter eerst te worden vastgesteld wat de gehaltes aan
bicarbonaat en sulfaat in het water zijn om de effecten van interne
eutrofiëring in te schatten.
Voor het Alddjip zal er op twee locaties een bypass aangelegd
worden. De eerste meanderende bypass is gelegen voor het
petgatengebied Piershiem langs het rechte deel van het Alddjip
(pagina 39).
De tweede bypass is gelegen na het petgatengebied tot na de
aanlegsteiger van de rondvaartboot. Hier zal de bypass weer
aansluiten op het Alddjip. De bypasses:
• Zullen een ideale waterdiepte van 1,30 meter diep krijgen met
een breedte van 15 meter.
• Krijgen hetzelfde peil als het Alddjip en Polderhoofdkanaal.
• De oevers van het huidige Alddjip zullen een steil oplopend talud
behouden om geschikt habitat voor de Gestreepte waterroofkever
te behouden;
Door middel van de bypass te noorden van het Alddjp (zie pag. 39)
zal er een verbinding ontstaan met het petgatengebied om zo een
betere migratie tussen het petgatengebied en
Polderhoofdkanaal/Alddjip te realiseren en het gezuiverde water van
het Alddjip en Polderhoofdkanaal in het petgatengebied te laten
stromen. De petgaten in het natuurgebied zullen met elkaar
verbonden worden en door de tweede bypass aangesloten worden
op het huidige traject van het Alddjip. Op deze wijze zal er
waterstroming ontstaan om verlanding van de petgaten tegen te gaan
en afvoer van nutriënten mogelijk te maken.
Om de stroomrichting naar het petgaten gebied te stimuleren zal er na
de aanlegsteiger van de praam een voorde aangelegd worden.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 45 15 mei 2009

Voor de petgaten geldt:
• De oevers zullen een steil (1:1) respectievelijk flauw (1:10 of 1:15)
oplopend talud krijgen. Het flauwe talud en plasdras bermen
dienen voornamelijk voor de ontwikkeling van riet- en
oevervegetaties, ondiepe gedeelten kunnen gebruikt worden als
paaiplaats voor vissen (Bittervoorn e.d.). Door variatie in oevers
worden het compensatiegebied optimaal ingericht voor meerdere
doelsoorten waaronder de Gestreepte waterroofkever.
• Er wordt een breedte van maximaal 15 meter nagestreefd. Dit
hangt ook af van de gewenste oeverinrichting en de breedte van
de rietkragen. De breedte van 15 meter is niet leidend. Als de
oevers in goede staat verkeren en het juiste talud hebben, maar
de breedte is minder dan 15 meter wordt de watergang niet
verbreed.
• De petgaten zullen verdiept worden tot 1,30 meter om algehele
verlanding te voorkomen, hoewel lokale verlandingsplekken
gunstig zijn voor soorten als de Grote modderkruiper.
• Door het aansluiten van de bypass op de petgaten zal het water
van het Alddjip door het gebied stromen, dit helpt bij het
tegengaan van verlanding en het afvoeren van nutriënten. De
stroming moet echter gering zijn (circa 0,1m/s).
• Door de aanwezige helofyten op de flauwe taluds zal er een extra
zuivering van het water plaatsvinden. Het ‘schone’ water wordt,
zoals de huidige situatie, ingelaten in de Binnenringfeart (zie pag.
39), waardoor de waterkwaliteit voor de robuuste ecologische
verbindingzone wordt verbeterd.
• Voor de bevordering van natuurontwikkeling en een geschikt
habitat voor de Gestreepte waterroofkever e.a. te creëren zal het
petgatengebied afgesloten zijn voor vaarbewegingen om
vertroebeling tegen te gaan.
• De petgaten worden op een dusdanige wijze aangelegd dat het
water niet in aanraking met de oude vuilstort zal komen. De
verontreiniging wordt op deze manier ontweken en kan er toch
nog op een relatief makkelijke manier een verbinding ontstaan.
In de bocht naar het zuiden zullen de huidige waterlopen, het Alddjip
en het Zilverkanaal, omgelegd moeten worden vanwege de bypass.
Daarom zal tevens een klein gedeelte van het Zilverkanaal omgelegd
worden op particulier terrein met agrarisch grondgebruik.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 46 - 15 mei 2009

Oppervlaktewater Alddjip:
Stuw
Voorde
Petgaten
Figuur 8: Schematische weergave van het toekomstige watersysteem Alddjip
Het profiel van de waterloop door de petgaten is circa 15 meter breed
en 1,30 meter diep. De aanwezige voorde in de bestaande loop heeft
tot doel om het water door de petgaten te dwingen. Bij grotere
afvoeren zal de waterstand stijgen en zal er meer water over de
voorde stromen. De hoogte van deze voorde is afhankelijk van de
hoeveelheid water die nog door de bestaande meander loopt. Indien
al het water onder normale omstandigheden door de petgaten loopt
dan dient de voorde op waterpeil te liggen. Moet er nog circa 0,2m 3 /s
door het bestaande Alddjip te voeren dan ligt de voorde op circa 0,06
meter onder bestaand waterpeil (uitgaande van een breedte van 8
meter) (benaderd op basis van een stuw).
Het is afhankelijk van het profiel van het Alddjip wat het verhang is
tussen de Voorde en het Polderhoofdkanaal en daarmee wat de
exacte hoogte is van de voorde.
De eindstuw zou vervangen moeten worden door een automatische
stuw rekening houdend met het noodzakelijke verhang in de waterlijn.
Uitgaande van een breedte van 8 meter is een overstort nodig van
circa 0,30 meter.
Polderhoofdkanaal
Effecten
Het waterpeil zal niet veranderen, dus aan het grondwaterstand en
hiermee samenhangende drooglegging zullen geen veranderingen
ontstaan. Hierdoor zal het agrarisch grondgebruik geen nadelige
gevolgen ondervinden. Echter zal er wel grondaankoop noodzakelijk
zijn.
De voorde krijgt een geschikt ontwerp om een geschikte
waterstroming in de onderling verbonden petgaten te realiseren.
Hierdoor ontstaat er een geringe stroming in het petgatengebied om
verlanding tegen te gaan.
Daarnaast zullen de helofyten een zuiverende werking hebben en de
waterkwaliteit verbeteren. Zoals ook voor de andere gebieden geldt,
zal ook hier het gebied voor de Gestreepte waterroofkever optimaal
worden gemaakt.
Door creëren van steile oevers en flauwe oevers worden zowel de
kever als andere diersoorten bediend. De waterdiepte wordt 1,30
meter zodat waterplanten zich goed kunnen vestigen. Aangezien de
kever al is aangetroffen in het Alddjip bestaat er een goede kans dat
de populatie zich door de maatregelen kan uitbreiden.
De aansluiting tussen de petgaten zullen om de verontreiniging
aangelegd worden waardoor er geen verontreiniging in het water
komen.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 47 15 mei 2009

Toekomstige situatie waterpeilen en
maaiveldhoogtes
Compensatie-ontwerp Alddjip
8
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 48 - 15 mei 2009

ALTERNATIEF DE VEENHOOP
Het natuurgebied de Veenhoop (56 ha), ook wel bekend als de
Bonnebus Petten, is in eigendom en beheer van It Fryske Gea. Het
gebied bestaat uit een aantal petgaten met struwelen, moeras en
open water. Dit gebied biedt mogelijkheden als compensatiegebied
mocht compensatie in de Kraanlannen niet voldoende tot ontwikkeling
komen.
In de petgaten komt naast open water met plaatselijk ondergedoken
waterplanten, veel ruigte en rietmoeras voor. Daarnaast zijn er
stukken moerasbos en verlandingen met Pluimzegge. In de sloten
komen kwelsoorten als Holpijp, Kleine watereppe en Anavelzegge
voor. Hoewel het aanbod aan Krabbescheer in de petgaten beperkt is,
komt de Groene glazenmaker in het gebied voor. De Gestreepte
waterroofkever is aangetroffen in de ringvaart ten westen van het
petgatengebied.
De toegankelijkheid van het gebied voor de Gestreepte
waterroofkever moet zo groot mogelijk gemaakt worden. Dit kan
bijvoorbeeld door mogelijkheden te creëren om de peilverschillen te
overbruggen. Verder moet worden voldaan aan de habitateisen van
de kever en andere soorten zoals beschreven in dit rapport, zoals een
waterdiepte van circa 1,30 m, geringe stroming en geschikte water- en
overvegetatie.
Figuur 8: Alternatief de Veenhoop
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 49 15 mei 2009

9 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
9.1 Conclusie
De slagingskans van het hier voorgestelde mitigatie- en
compensatieontwerp om de negatieve effecten van de openstelling
van het Polderhoofdkanaal tegen te gaan is groot. Er blijven echter
altijd onzekerheden over het gewenste resultaat. De natuur en de
gewenste ontwikkelingen daarin zijn nooit exact te voorspellen.
De aanpassingen en inrichting ten behoeve van de ecologische eisen
van de Gestreepte waterroofkever (waterdiepte, oeverinrichting enz.)
zijn uitvoerbaar. Met name die gebieden waar de Gestreepte
waterroofkevers al zijn aangetroffen, zoals het Alddjip, bieden goede
kansen voor uitbreiding van de populatie en dus als
compensatiegebied. Daarnaast zullen er door het realiseren van
obstakelvrije verbindingen tussen de waterlopen meer
migratiemogelijkheden ontstaan wat de uitbreiding van soorten
bevorderd. Door de verbindingen in het plangebied zal het
Polderhoofdkanaal als versterkte verbinding dienen tussen
natuurgebieden en watergangen en functioneren als nieuwe
verbinding in het Friese merentraject.
Een samenvatting van de voorgestelde compensatiemaatregelen met
knelpunten en kansen is in tabel 3 (blz. 5152) weergeven. De
hoeveelheden compensatie en mitigatie zijn in de tabel 4
weergegeven (blz. 5253). Voor iedere maatregel wordt de
compensatie in km oeverlengte of ha wateroppervlak weergegeven.
Belangrijkste conclusie is, dat met dit ontwerp de mitigatie en
compensatieopgave (het aantal km’s en ha’s compensatiegebied)
wordt gerealiseerd. De mitigerende en compenserende maatregelen
zijn in nauw overleg met de beherende instanties en grondeigenaren
opgesteld.
Voor alle compenserende en mitigerende maatregelen is het uiterst
belangrijk en tevens verplicht vanuit de Flora- en Faunawet om de
daadwerkelijke ontwikkelingen van de Gestreepte waterroofkever
d.m.v. monitoring te volgen, zodat indien noodzakelijk de genomen
maatregelen kunnen worden bijgestuurd. Zowel de compensatie
gebieden als het Polderhoofdkanaal zelf, dienen te worden
onderzocht. De compensatie gebieden moeten daadwerkelijk
functioneel zijn, aangezien de ontheffing kan worden ingetrokken
indien dit niet het geval is. De functionaliteit van de maatregelen dient
te worden vastgesteld door middel van monitoring van de effecten.
Altenburg en Wymenga hebben hiervoor een monitoringsplan
(concept) opgesteld. In hoofdstuk 12 wordt een opsomming gegeven
van de voorwaarden waaraan de monitoring moet voldoen. Deze
randvoorwaarden komen uit de oplegnotitie van Noordtij (15 mei
2008).
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 50 - 15 mei 2009

Gebied Compensatie maatregelen Kenmerken Soorten Kansen Aandachtspunten
Polderhoofdkanaal Mitigerende maatregelen Palenrijen 1.500 mVerdiepen
1.000 m
Kadeherstel PHK Nieuwe watergang
(nevengeul)
Tabel 3: Overzicht maatregelen, kansen en knelpunten per compensatie of mitigatie
gebied.
Lengte 400 m, breedte 15 m,
diepte 1,30 m.
Steile oevers.
Watervegetatie Opwoeling slibdelen beperken
Waterkwaliteit neemt toe
Watervegetatie wordt beschermd
Gestreepte
Waterroofkever
Kraanlannen Nieuwe watergang Breedte 15 m, diepte 1,30 m Gestreepte
Afwisselende watervegetatie Waterroofkever
van
krabbescheer, fonteinkruiden
enz.
Groene glazenmaker
Grote modderkruiper
Bittervoorn
Alddjip Verbeteren waterkwaliteit Verwijderen sliblaag Gestreepte
Waterroofkever
Bittervoorn
Alddjip Ontwikkeling petgatengebied Steile en flauwe oevers of
plasbermen (diepte 0,30 m)
Diepte 1,30 m
Doorstroming water
Afwisselende watervegetatie
Gestreepte
Waterroofkever
(Groene
glazenmaker)
Grote modderkruiper
Waterspitsmuis
‘Schoon’ water kan uit PHK worden
ingelaten
Kade wordt hersteld
Creëren natuurvriendelijke oevers
Korte afstand tussen PHK en nieuwe geul
Aansluiting bij bestaande natuur
Verbinding met Veenhoopstervaart en
Polderhoofdkanaal
Breedte en oevers opnieuw in te richten
Kwel en wegzijging
Ideaal waterdiepte
Waterkwaliteit neemt toe
Oevers zullen verbeteren
Aansluiting bij bestaande natuur
Waterstroming tegen verlanding
Helofyten hebben zuiverende werking
Beschermde soorten kunnen migreren
Ideaal waterdiepte
Wegzijging
Meerdere soorten kunnen worden
ontwikkeld
Breedte en oevers opnieuw in te richten
Schoon water gaat naar robuuste EHS
Interne eutrofiëring
Nutriëntenaanvoer agr/ gebied
Interne eutrofiëring
Grond aankoop
Nutriëntenaanvoer
Interne eutrofiëring
Ophoging waterpeilen
Kwel in agrarisch gebied
Bestemmingsplan wijziging
Barrières diverse waterpeilen
Interne eutrofiëring
Nutriëntenaanvoer
Interne eutrofiëring
Grondaankoop
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 51 15 mei 2009

Maatregel
Lengte ontgr. /
baggeren (m 1 )
Lengte oever
verbetering (m 1 )
Mitigatie Polderhoofdkanaal Aanbrengen Palenrij Ulesprong 250
Aanbrengen Palenrij Nij Beets 320
Aanbrengen Palenrij Kraanlannen 230
Aanbrengen Palenrij De Veenhoop 715
Verdiepen watergang Nij Beets - De Ulesprong (middenstrook van 3-4m) 500
Verdiepen watergang Veenhoop Nij Beets (middenstrook van 3-4m) 500
Beperking maximale vaardiepte tot 90 cm
Beperking vaarsnelheid tot 6 km/u
(Beperking aantal vaarbewegingen)
Oppervlakte
water (m 2 )
Compensatie Kadeherstel PHK Aanleggen nieuwe watergang (15 meter breed) 400 6.000
Kadeherstel 400 800
Compensatie Alddjip Baggeren huidige watergang Alddjip (15m breed) 1.440 2.880 21.555
Aanleggen nieuwe watergang Bypass 1 (15m breed) 435 870 6.525
Aanleggen nieuwe watergang Bypass 2 (15m breed) 265 530 3.975
Verbreden en verdiepen petgatengebied 2390 4.780 55.630
Compensatie Kraanlannen Aanleggen nieuwe watergang (15 m breed) 1880 3760 28.200
3,5 ha nieuwe natuur 35.000
Totaal Compensatie en mitgatie 16.465 175.885
Opgave Compensatie en mitigatie 15.000 120.000
Tekort / extra + 1,465 + 36.885
Tabel 4 Te realiseren compensatie en mitigatie opgave.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 53 - 15 mei 2009
- 52 -

10 RANDVOORWAARDEN UITVOERING
In het Projectplan Polderhoofdkanaal (Den Held, 2007) wordt
omschreven op welke wijze de inrichtingswerkzaamheden worden
uitgevoerd. Hiermee moet tijdens de uitvoering van de werkzaamheden
rekening gehouden worden.
Omdat er in en rond waardevolle natuurgebieden gewerkt wordt moet
er aan een aantal randvoorwaarden/voorzorgsmaatregelen worden
voldaan tijdens de uitvoering van de werkzaamheden 8
• Onder toezicht van terzake kundige dienen de werkzaamheden in
het Polderhoofdkanaal en de aanleg van de compensatie
gebieden plaats te vinden buiten het voortplanting- en larven
seizoen van de Gestreepte waterroofkever (mei tot en met
september).
• Krabbescheervegetaties worden ontzien. Bestaande
krabbescheervegetaties dienen in de zomer te worden
gemarkeerd. Tijdens werk in het winterseizoen, wanneer de
vegetaties ondergedoken zijn, is dan duidelijk te zien waar ze
groeien.
• Om schade aan soorten te voorkomen dient een ter zake
deskundige het werk in de winter in de gaten te houden of op het
land of in de oeverzone overwinterende dieren aanwezig zijn.
Aanwezige soorten dienen te worden verplaatst naar een biotoop
in de directe omgeving waar geen werk (meer) plaatsvindt.
• Baggerwerkzaamheden zodanig uitvoeren dat de verstoring
minimaal is. Het werk buiten kwetsbare perioden uitvoeren
(voortplantingsseizoen).
8 Projectplan Polderhoofdkanaal Royal Haskoning, A&W Rapport 1066):
• Bagger controleren op eventueel aanwezige vissen en zoetwater
mosselen opvangen om vervolgens terug te plaatsen.
• Werkstroken zo smal mogelijk houden, in één richting werken;
• Zoveel mogelijk buiten het vogelbroedseizoen werken. Binnen het
broedseizoen worden werkterreinen voorafgaand aan het
broedseizoen ongeschikt gemaakt voor broedende vogels.
• Zo min mogelijk in de grond roeren i.v.m. vertroebeling en interne
eutrofiering;
• Gefaseerd baggeren.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 53 54 - - 15 mei 2009

11 BEHEER
Inleiding
Voor het verkrijgen van de ontheffing van de Flora- en Faunawet is het
noodzakelijk dat het beheer van het plangebied en de
compensatiegebieden geregeld is. Hiervoor stellen wij dan ook
onderstaand beheerplan voor, dat door de beheerders van de
gebieden geïmplementeerd dient te worden. It Fryske Gea is
beheerder van de Kraanlannen en Staatbosbeheer is beheerder van
het Alddijp en Piershiem. De beheerplannen van beide organisaties
zijn uitgangspunt geweest bij het opstellen van dit beheerplan (It
Fryske Gea, 2004 en Staatsbosbeheer, 2008).
De doelstelling voor de compensatie- en mitigatiegebieden is het
creëren en/of verder ontwikkelen van geschikt habitat voor de
doelsoorten in dit compensatieplan. Hierbij kan onderscheid gemaakt
worden in de volgende vegetatietypen:
• Moeras- en rietland.
• Waterplanten en oevervegetatie.
• Kruiden- of bloemrijk grasland.
Door het ontwikkelen en instandhouden van deze vegetatietypen kan
het gebied geschikt(er) gemaakt worden voor het vestigen of uitbreiden
van de gewenste flora en fauna. Naast de gestreepte waterroofkever
zijn ook veel andere zeldzame soorten gebaat bij een goede
ontwikkeling en beheer van de natuurwaarden in het
Polderhoofdkanaal en de compensatiegebieden. Voorbeelden zijn de
groene glazenmaker bij krabbenscheer (watervegetatie), de zilveren
maan in bloemrijk grasland en moerasvogels in rietland.
In dit hoofdstuk wordt overzicht gegeven van de te realiseren
vegetatietypes en het beheer wat voor de ontwikkeling en
instandhouding nodig is. Voor ieder vegetatietype staat beknopt het
proces van ontwikkeling en instandhouding beschreven. Het moet
worden benadrukt dat de ontwikkeling en instandhouding van de
verschillende vegetatietypes zorgvuldig door een ecoloog moeten
worden gevolgd, geëvalueerd en eventueel aangepast.
Huidig beheer
Kraanlannen
Compensatiegebied de Kraanlannen (133 ha) wordt beheerd door It
Fryske Gea. In Veeman & Jansen (2004) wordt de beheersvisie voor
de Kraanlannen uitgewerkt. Het gebied bestaat uit een ouder
petgatengebied met moerasstruweel en een groter deel
natuurontwikkelingsgebied, wat bestaat uit open water, moeras en nat
grasland. In het oude gebied komt heischrale vegetatie voor met
soorten als spaanse ruiter, blauwe knoop en klokjesgentiaan. In de
petgaten komen weinig waterplanten voor. De Kraanlannen vormt een
belangrijke pleisterplaats voor overwinterende watervogels. Ook komt
de zwaar beschermde groene glazenmaker in het gebied voor
(voornamelijk vanwege het krabbescheer in de Veenhoopstervaart).
Het huidige beheer bestaat voornamelijk uit maaien en afvoeren, en
het schonen van de grenssloten. De doelstellingen voor het gebied
vanuit It Fryske Gea bestaan uit het ontwikkelen van (1) water,
verlandingen, ruigte, struweel en moerasbos, (2) moerasvegetaties en
(3) natte grazige vegetaties ten behoeve van weidevogels. Op dit
moment vindt nog geen spontane ontwikkeling plaats van ruigte,
struweel en moeras. In het nieuwe gedeelte is nog nauwelijks sprake
van jonge verlandingen of watervegetaties.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - 59 - 15 mei 2009
- 54 -

Alddjip en Petgaten Piershiem
Zoals beschreven in dit rapport maakt het Alddjip deel uit van een natte
ecologische verbindingszone binnen de Ecologische Hoofdstructuur
(EHS). De doelsoorten voor deze natte EVZ zijn de otter, grote
vuurvlinder en zilveren maan. Voor de otter bestaan de inrichtingseisen
voor de verbindingszones uit moerasland, plas-dras oeverzones met
ruigte en riet, boezemland en overstromingsgrasland. Ook een goede
waterkwaliteit is essentieel voor de otter. Voor de grote vuurvlinder en
zilveren maan bestaan de inrichtingseisen uit verlandings- en
moerasvegetatie, kruiden- of bloemrijke vegetatie en nat schraal
grasland.
In het natuurontwikkelingsgebied Piershiem zijn in het kader van een
ecologische verbindingszone (EVZ) enkele ondiepe petgaten
aangelegd. Deze petgaten zijn nu grotendeels verland en geïsoleerd.
Enkele staan in verbinding met het Alddjip maar er vindt geen
doorstroming plaats.
Polderhoofdkanaal
De natuurwaarden van het Polderhoofdkanaal worden uitgebreid
besproken in de voorgaande hoofdstukken van dit rapport.
Beheersmaatregelen zoals periodiek baggeren of schonen kan nodig
zijn om dichtgroeien van de watergangen te voorkomen en om
organisch materiaal en slib te verwijderen.
Voorgestelde beheer
Vegetatieontwikkeling
Uit de voorgaande gebiedsbeschrijvingen blijkt dat de
beheersdoelstellingen zich voornamelijk richten op de volgende
vegetatietypen:
• Moeras- en rietland.
• Waterplanten en oevervegetatie.
• Kruiden- of bloemrijke vegetatie.
De kruiden- of bloemrijke vegetatie valt niet onder de oorspronkelijke
compensatieopgave. Deze vegetatie is echter van belang voor enkele
doelsoorten voor de EVZ bij het Alddjip. Hierdoor kan een ecologische
meerwaarde worden bereikt t.o.v. de compensatieopgave.
Hierna wordt voor deze vegetatietypen kort het benodigde beheer
beschreven. Het beheer is opgedeeld in het creëren van de juiste
randvoorwaarden, het ontwikkelings-beheer en het
instandhoudingsbeheer.
Moeras- en rietland ontstaat op plaatsen die permanent onder water
staan of in de zomer kort droogvallen. De vegetatiestructuur bestaat
voornamelijk uit riet, lisdoddes of biezen, en kan zowel lijnvormig
(rietkragen) als vlakvormig (riet- en biezenvelden) voorkomen. Om
verruiging en opslibbing van organisch materiaal te voorkomen kan
wintermaaien noodzakelijk zijn. Het maaien moet niet ieder jaar
plaatsvinden en er moet een steeds wisselend deel van de vegetatie
(gefaseerd) gemaaid worden, zodat niet alle oevers in één keer kaal
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 53 55 54 -
- 15 mei 2009

zijn. Als richtlijn kan eens in de drie jaar worden gemaaid waarbij
steeds een derde van het oppervlak wordt gemaaid.
Door een extensief en gefaseerd maaibeheer wordt overjarig riet
behouden wat een belangrijk biotoop is voor veel rietvogels, en kan
ook enige wilgenopslag zich vestigen, maar verdergaande successie
en verruiging wordt tegengegaan. Door het gefaseerd maaien wordt de
structuurvariatie en de daarmee gepaard gaande biodiversiteit hoog
gehouden.
Rietvegetaties al dan niet gecombineerd met wilgenopslag komen voor
op de grens van water en land. Het beheer bestaat voornamelijk uit het
waarborgen van permanent natte omstandigheden.
In onderstaande figuur zijn de verschillende stappen van het
beheerproces nader uitgewerkt.
Creëren geschikt biotoop
• flauw talud van 1:20 of vlakker
• breed/lang talud
• peildiepte talud

goede waterkwaliteit bestaat het instandhoudingsbeheer uit schonen
en baggeren. Beide maatregelen dienen periodiek en gefaseerd te
worden uitgevoerd.
Schonen van de watergangen
Het is van belang dat de watergangen niet dichtgroeien met
waterplanten, maar dat het wateroppervlak bestaat uit open plekken
afgewisseld met bijvoorbeeld concentraties krabbescheer,
fonteinkruiden en andere waterplanten. Indien nodig moeten de
watergangen periodiek en gefaseerd worden geschoond.
Baggeren
Periodiek uitbaggeren van de watergangen heeft ten doel om
bezonken dood organisch materiaal en slib te verwijderen. Net als bij
het schonen is het najaar de beste periode om te baggeren. Het
baggeren dient gefaseerd uitgevoerd te worden om vissen en andere
waterfauna een kans te geven te ontsnappen. Het baggeren dient
zodanig te gebeuren dat schade aan de oevervegetatie wordt
voorkomen. Bij gebruik van een kraan moet de bagger worden
onderzocht op aanwezige vissen welke worden teruggezet. Ook moet
de aanwezigheid van grote zoetwatermosselen zoals zwanemossel of
schildersmossel worden onderzocht. Ook deze moeten worden
teruggezet in verband met het mogelijke voorkomen van de bittervoorn.
De inrichting van de oevers is van belang om de gewenste
oevervegetatie te verkrijgen. Een flauw talud van de oevers helpt
waterfauna om aan land te komen en een diepte tot 1,5 m is optimaal
voor de vestiging van waterplanten. Uittreedplaatsen voor dieren
moeten echter niet dichtgroeien. Zoals in dit rapport beschreven is een
combinatie van flauwe en steile oevers optimaal voor de verschillende
doelsoorten.
Creëren geschikt biotoop
Oevers:
Combinatie van flauwe en steile taluds,
afhankelijk van deelgebied
Watergangen:
• optimale diepte circa 1,3 m
• geringe stroming (

Kruiden- of bloemrijk grasland
De dagvlinders zilveren maan en grote vuurvlinder zijn doelsoorten
voor de natte ecologische verbindingszone (EVZ) waar o.a. het Alddjip
deel van uitmaakt. Naast de aanwezigheid van waardplanten
(respectievelijk moerasviooltje en waterzuring) zijn deze vlinders, en
veel andere insectensoorten, afhankelijk van een goed ontwikkelde
kruiden- of bloemrijke vegetatie.
Matig voedselrijke omstandigheden zijn van cruciaal belang voor de
ontwikkeling van kruidenrijke graslanden. Afvoer van nutriënten kan
worden bereikt door het afgraven van de bovengrond of een
verschralingsbeheer van maaien en afvoeren. Na enkele jaren
verschralingsbeheer kan waar mogelijk extensieve beweiding zorgen
voor de instandhouding van dit vegetatietype. Dit kan plaatsvinden
door een graasdruk van minder dan 1,0 grootvee-eenheid (GVE) per
hectare. Begrazing kan ook zorgen voor meer heterogeniteit in de
structuur van de vegetatie door een afwisseling van grazige plekken en
onbegraasde delen. Dit is gunstig voor zowel fauna (insecten) als
pioniersoorten in de vegetatie. Ook een gevarieerd of roulerend
maairegime, waarbij sommige delen laat in het seizoen of helemaal
niet worden gemaaid, draagt bij aan variatie in de vegetatiestructuur en
een goed ontwikkelde insectengemeenschap.
Creëren geschikt biotoop
afgraven bovengrond waar nodig
Ontwikkelingsbeheer:
• verschraling door maaien (zomer/herfst) en
afvoeren, evt. ook afgraven of begrazing
• monitoring vegetatieontwikkeling en evt.
aanpassing intensiteit van het
verschralingsbeheer
• creëren van mozaïek van ruigtes en grazige
plekken
Instandhoudingsbeheer:
• maaien en afvoeren
• waar mogelijk, extensieve
jaarrondbegrazing (

Conclusie
Voor de compensatiegebieden zijn een aantal vegetatietypen van
belang om de vestiging of uitbreiding van de populaties van de
doelsoorten mogelijk te maken. Dit zijn met name moeras- en rietland,
water- en overvegetatie, en bloem- of kruidenrijk grasland.
Wat betreft het beheer van de compensatiegebieden zijn de
belangrijkste beheermaatregelen:
• Periodiek en gefaseerd schonen van de watergangen (iedere twee
jaar circa 30%; Altenburg et al. 2008). Door het periodiek schonen
van de watergangen wordt voorkomen dat deze dichtgroeien en zo
ongeschikt worden voor bijvoorbeeld de gestreepte waterroofkever.
• Periodiek en gefaseerd wintermaaien van de rietvegetaties (iedere
3 jaar circa 33% maaien. Hierdoor wordt verruiging tegengegaan
maar blijft overjarig riet beschikbaar voor moerasvogels.
• Periodiek en gefaseerd uitbaggeren van de watergangen (eens in
de 10 jaar). Hierdoor wordt opslibbing tegengegaan en de
waterkwaliteit verbeterd (afvoer nutriënten) wat gunstig is voor
soorten als de gestreepte waterroofkever.
• Verschraling van graslanden door middel van afgraven, maaien en
afvoeren of begrazing. Door ontwikkeling van een bloem- of
kruidenrijke vegetatie worden graslanden beter geschikt voor
diverse insectensoorten zoals dagvlinders.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 53 59 54 -
- 15 mei 2009

12 MONITORING
De effecten van de hierboven beschreven mitigerende en
compenserende maatregelen zullen nauwkeurig moeten worden
onderzocht (dit is tevens een voorwaarde voor de ontheffing Flora- en
faunawet). Dit houdt in dat de ontwikkeling van de populatie
Gestreepte waterroofkevers, de waterkwaliteit en de watervegetatie
goed gevolgd moeten worden. Door een goede monitoring kunnen
eventuele inrichtings- of beheermaatregelen achteraf worden
bijgesteld, wanneer de ontwikkeling van soorten of habitat niet gaat
zoals gewenst.
Altenburg en Wymenga heeft een monitoringsplan opgesteld waarin
wordt aangegeven welke parameters zullen worden gevolgd. Aan de
hand van de resultaten kan indien nodig worden bijgestuurd (hand aan
de kraan principe). Bij negatieve ontwikkelingen zullen maatregelen
worden besproken met de betrokken partijen.
Het monitoringsplan zal op de volgende punten ingaan: 9
• Effecten van verdieping van de vaargeul op vertroebeling en
slibvang.
• Effecten van (de frequentie aan) vaarbewegingen op
vertroebeling.
• Aanwezigheid van waterplantvegetaties en de relevante
beschermde diersoorten.
• Het is nodig de nulsituatie te monitoren met betrekking tot de
uiteindelijke toetsingscriteria.
• Het totaal aantal over Polderhoofdkanaal + Compensatie gebied
per soort constant houden is het criterium. Eventuele
9 Oplegnotitie overheden, Noordtij, 2008
achteruitgang in het Polderhoofdkanaal moet in het
compensatiegebied er bij komen.
• Met betrekking tot de compenserende maatregelen gelden als
aandachtspunten.
• de 3 meter bemestingsvrije zone langs de oevers.
• de nieuwe kaden.
• Om weersinvloeden en dergelijke uit te kunnen sluiten en de
effecten van de heropening vast te kunnen stellen als oorzaak
van een afname van soorten, is het nodig om een representatief
referentiegebied (de Boorne) mee te nemen bij de monitoring
vanaf de nulmeting.
• Er zijn extra wensen ten aanzien van monitoren die niet direct
van belang zijn voor het Polderhoofdkanaal, maar mogelijk wel
voor de algemene situatie:
• Het meten van waterinlaat en uitlaat is een wens.
• Het monitoren van libellen is ook een extra wens en geen eis.
• Het monitoren van de aanwezige vissoorten is een wens.
• In het monitoringsplan wordt ook vastgesteld:
• hoe het (de monitoring) uitgevoerd wordt.
• welke partijen het (de monitoring) uitvoeren (om discussie
over de gemeten waarde te voorkomen).
• het aantal metingen.
• het criterium en bijbehorende mogelijke maatregelen.
• de kosten voor de metingen.
• De monitoring loopt door tot en met 2015 doch met een
minimale looptijd van 5 jaar nadat het Polderhoofdkanaal is
geopend voor de recreatievaart.
• Het compensatiegebied en de andere afgesloten gedeelten van
het polderhoofdkanaal dienen periodiek en gefaseerd
geschoond te worden om verlanding van het gebied te
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 54 60 65 -
- 15 mei 2009

voorkomen en de variatie van vegetatie te behouden. De
monitoringsgroep (genoemd onder 7 en 8) van deze specifieke
voorwaarden) begeleidt en stuurt het onderhoud gedurende de
eerste 5 jaar.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 53 61 54 -
- 15 mei 2009

1 Vissen
Beschermde soorten Voorwaarden Te meten parameters in het:
- Bittervoorn
- Kleine en grote modderkruiper
- watervegetatie
- waterkwaliteit (chemische)
- aantallen
- oever vegetatie
2 Gestreepte waterroofkever - watervegetatie (associ, glanzig fonteinkruid,
pluimzegge pollen)
- waterkwaliteit (chemische)
- aantallen
- doorzicht water
- oever inrichting
- oever vegetatie
3 Waterspitsmuis - oever vegetatie
4 Libellen
- groene glazenmaker
Wens uit te voeren aanvullende metingen:
- hoeveelheid in- en uitgelaten water
- oever inrichting
- krabbescheer
- soorten en aantallen libellen Polderhoofdkanaal en compensatiegebied
- aanwezige vissoorten
Tabel 8: Voorwaarden per soort met te meten parameters (Bron oplegnotitie Noordtij)
- Polderhoofdkanaal
- Compensatiegebied
- Referentiegebied
1. effecten vaarbewegingen op de vertroebeling
2. effecten verdiepte deel (middengeul 3 tot 4 m breed, 1,5 m extra verdiept)
op de vertroebeling
3. effecten van het weer op de vertroebeling
4. onderwater vegetatie aantallen en soorten
5. aantallen voorkomende beschermde soorten en geografische spreiding
6. waterkwaliteit (chemische)
7. referentie gebeid benoemen om effecten van het klimaat en weer uit te
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 54 62 67 -
- 15 mei 2009
sluiten
8. uitgevoerde beheer maatregelen
9. aantallen vaarbewegingen
10. boot diepten
11. oever vegetatie
12. oever inrichting
13. meetmethode

LITERATUUR
Altenburg & Wymenga (2008). Uitwerkingsplan RBS. Objecten:
Deelen, Soarremoarre, Boarnburgum, Langesweach. Periode: 2004 –
2014. A&W rapport 458.
Altenburg, W., Wymenga, E. & Schut, J. (2008). Varen in het
Polderhoofdkanaal? Verkenning van alternatieven voor mitigatie en
compensatie. A&W Rapport 1066, Altenburg & Wymenga Ecologisch
Onderzoek, Veenwouden.
Bal, D., Beije, H.M., Fellinger, M., Haveman, R., van Opstal, A.J.F.M. &
van Zadelhof, F.J. (2001). Handboek Natuurdoeltypen, tweede editie.
Expertisecentrum LNV, Wageningen.
Cuppen, J., Koese, B. & Sierdsema, H. (2006). Distribution and habitat
of Graphoderus bilineatus in the Netherlands (Coleoptera: Dytiscidae).
Nederlandse Faunistische Mededelingen 24: 29–40.
Cuppen, J., Vorst, O., Koese, B. & Sierdsema, H. (2007). De
Gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Nederland:
inhaalslag 2006/2007. Stichting European Invertebrate Survey
Nederland, Leiden.
De Boer, E.P. (2007). De Gestreepte Waterroofkever Graphoderus
bilineatus in en rond het Polderhoofdkanaal. Landschapsbeheer
Friesland, Beetsterzwaag.
De Jong, T. & Verbeek, P. (2001). Beschermingsplan Groene
glazenmaker 2002 – 2006. Expertisecentrum LNV, Wageningen.
Den Held, S.L.M. (2007). Projectplan Polderhoofdkanaal t.b.v.
ontheffingsaanvraag Flora- en faunawet. Royal Haskoning, Groningen.
Jalving, R. (2008). Resultaten monitoringsonderzoek Gestreepte
waterroofkever in het Polderhoofdkanaal 2008. Ongepubliceerde
notitie.
Kersten, A. (2005). Friese Merenproject Traject M. ‘Polderhoofdkanaal’:
Vervolgonderzoek natuurwaarden. Grontmij Nederland B.V., Drachten.
Opdrachtgever: Provincie Fryslân en Projectbureau Friese Meren.
Lamers, L., Geurts, J., Bontes, B., Sarneel., J., Pijnappel, H., Boonstra,
H., Schouwenaars, J., Klinge, M., Verhoeven, J., Ibelings, B., van
Donk, E., Verberk, W., Kuijper, B., Esselink, H. & Roelofs, J. (2008).
Onderzoek ten behoeve van het herstel en beheer van Nederlandse
laagveenwateren: eindrapportage 2003 – 2006 (Fase 1).
LNV, 1998. wet van 25 mei 1998, houdende regels ter bescherming
van het in het wild levende planten- en diersoorten. Ministerie van
Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit, Den Haag.
Noordtij,2008, Oplegnotitie Polderhoofdkanaal, Overheden &
Natuurorganisaties, Documentnummer: 08210, bijbehorende A&W
Rapport 1066 Varen in het Polderhoofdkanaal?.
Schaminee, J.H.J, Stortelder, A.H.F. & Westhoff, V. (1995 – 1999). De
vegetatie van Nederland, deel 1 – 5. Opulus Press, Uppsala.
Van der Molen, D.T. & Pot, R. (2007). Referenties en maatlatten voor
natuurlijke watertypen voor de Kaderrichtlijn Water. Stichting
Toegepast Onderzoek Waterbeheer, Utrecht.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 53 63 54 -
- 15 mei 2009

Veenman, I., & Jansen, H. (2004). beheervisie Gebieden Smellingerân
periode 2004-2029. Grontmij / It Fryske Gea, Drachten/Olterterp.
Weeda, E.J., Westra, R., Westra, Ch. & Westra, T. (1985 – 1994).
Nederlandse oecologische flora: wilde planten en hun relaties, Deel 1-
5. IVN/KNNV Uitgeverij.
Witteveen + Bos (2007). Onderzoek knelpunten waterkwaliteit
Rijnstrangen. Rapport DTC155-2, Witteveen + Bos, Rotterdam.
Zoetendal, J.R. 2005. Friese Merenproject Traject M
‘Polderhoofdkanaal’: Bijlagerapport Verkenning Watertoets. Grontmij
Nederland B.V., Drachten. Opdrachtgever: Provincie Fryslân en
Projectbureaus Friese Meren.
Uitwerking compensatie en mitigatie Polderhoofdkanaal 9R5914.E0/R011/HPK/RDEVE/Stee
Concept rapport - - 54 64
69 - - 15 mei 2009