“Zaans bedrijfsleven, nodig mij uit!” - Zaanbusiness

Voorwoord
Van 1947 naar 2067
‘In den beginne was Noord-Holland woest en ledig’. Zo ongeveer begint een
boekje uit 1947 van de Zaandamse Gemeenschap. In Noord-Holland waren
veel wouden (Hoogwoud, Midwoud, Noord-Scharwoude en Katwoude). De
Zaanstreek was een groot moeras met een onstuimige Zaan, zonder dijken
en dammen, die in verbinding stond met het IJmeer. Dat had weer een open
verbinding met het voormalige Flevomeer, later Zuiderzee. Getijdenwerking
zorgde voor overstroming en moerasvegetatie leidde in onze streek tot
veenvorming, gevolgd door grasgroei waardoor veenweidegebieden ontstonden.
Wormer, Jisp,Westzaan en Oostzaan vormden naderhand de flanken
van de Zaanstreek. Aan de Zaan lag het gehucht (Oud)Zaenden,
genoemd naar de Heren van Zaenden. Dat was een adellijk geslacht, dat er
niet voor terugdeinsde medemoordenaar van Floris V in 1296 te zijn. Hun
kasteel stond vermoedelijk op het voormalige Bruijnzeelterrein. De eerste
dijken langs de Zaan waren laag (Lagendijk in Zaandijk), maar konden het
water niet tegenhouden. Er werden omstreeks 1250 hoge dijken aangelegd
(Zuiddijk, Hogendijk en Westzanerdijk). Rond 1280 werden in de Zaan dammen
gelegd bij Knollendam en Zaandam (Zanerdam of Saenredam).
Overstromingen werden uitgebannen.
In de 17e en 18e eeuw kwam de Zaanstreek tot economische bloei.
Houtzaag-, olie- en papiermolens rezen op uit de natte bodem, gevolgd
door handel en scheepsbouw. In 1697 kwam Czaar Peter de Groote een
weekje klussen. Niet bekend is of hij zijn materiaal haalde bij Gamma,
Praxis of Karwei. Hij nam zijn opgedane kennis mee naar Rusland en stichtte
Sint-Petersburg. De schepen werden groter en de Grote Sluis (nu de kleine)
in Zaandam werd te klein. Een overtoom bracht redding. Afbeeldingen
van het toenmalige waterfront in Zaandam tonen monumentale panden
die verdwenen zijn of weggestopt liggen achter het oerlelijke postkantoor
op de huidige Dam, die veel later is aangelegd. De meer recente economische
geschiedenis van de Zaanstreek, met grote industrieën als Verkade,
Honig, Duijvis etc., is wel bekend.
De Zaandamse Gemeenschap zag in 1947 Zaandam uitgroeien tot een
belangrijke havenplaats vanwege het vele water (Zaan, Noordzeekanaal).
Men voorspelde ontwikkeling van de Achtersluispolder, Kalverpolder en
Zaandammerpolder als bedrijventerrein. Een weg over de Prins Bernhardbrug
moest de verbinding vormen tussen Provincialeweg en de huidige
Heijermansstraat. De Gedempte Gracht zou een tweede oost-westverbinding
moeten zijn. Het westelijk deel van Zaandam, Westerwatering,
Westerspoor etc. zag men niet zitten. Naar het oosten toe voorspelde men
meer mogelijkheden (naderhand Poelenburg, Peldersveld etc.). Het boekje
is bijna 60 jaar oud. Interessant is de vergelijking tussen de prognose van
toen en de situatie van nu. Veel gedachtegoed is gerealiseerd. Maar het
Zaandamse deel van de Zaan heeft als industrieterrein afgedaan. Bedrijven
zijn verplaatst naar de buitengebieden. De Gedempte Gracht was lang een
verkeersader, maar de foeilelijke paviljoens schrokken auto’s af. Wat men in
1947 voor onmogelijk hield, gebeurde toch: bebouwing over de spoorlijn.
Een beoogd villawijkje in het toenmalige Oost-Zaandam kwam er niet.
Zullen over zo’n zestig jaar (in 2067) de huidige prognoses uitgekomen zijn?
Bert Bleeker
3