Midden-Oosten - IDFA

foto: Nichon Glerum
Afgelopen augustus werd producent Orwa
Nyrabia, vaste gast op IDFA en vorig jaar
jurylid van de Nederlandse competitie, in Syrië
gearresteerd. Grote filmnamen als Martin
Scorsese, Walter Salles, Michael Apted en de
gebroeders Dardenne namen het voor hem
op. In de gevangenis begreep Nyrabia dat
er iets speelde. ‘Ik kreeg wat hints van mijn
ondervragers. Ze vroegen me bijvoorbeeld
waar ik die Robert De Niro van kende. Ze
bleken geen idee te hebben wie hij was. Tot
ik op The Godfather wees.’
Volgens Maziar Bahari, die in 2009 vastzat
in Iran, is de stupiditeit en onwetendheid van
ondervragers universeel. ‘Op mijn Facebookpagina
was ik fan van Anton Tsjechov. Ze
vroegen me wat mijn connectie was met
Tsjechov, die zionistische spion!’
Hartelijk gelach. Dan vervolgt Nyrabia serieus:
‘Ze weten niets, ze baseren zich volkomen op
wat er uit bekentenissen voortkomt. Als een gevangene
gemarteld wordt en namen van ande-
6 – IDFA
ren noemt, dan pakken ze die ook op. Daaruit
putten ze hun informatie. Media vertrouwen ze
niet; de standpunten van de oppositie proberen
te begrijpen is veel te moeilijk. Martelen is veel
gemakkelijker.’ Omdat Nyrabia veel reist en internationaal
samenwerkt werd hij beschuldigd
van spionage en het financieren van terrorisme.
‘Als een van de velen hielp ik vluchtelingen. En
die zien ze als familie van terroristen.’ Bahari
beaamt: ‘Ze verbinden denkbeeldige stippen in
hun hoofd. Ik schreef met honderdtachtig anderen
een brief aan de Iraanse televisie, waarin
we klaagden over hun gedrag tijdens de laatste
verkiezingen. Mijn aanklagers vonden dat ik de
hoogste leider bekritiseerde; de Iraanse televisie
valt immers onder zijn verantwoordelijkheid.’
Menselijkheid
Tijdens Nyrabia’s gevangenschap kwam voortdurend
de film ter sprake die hij zou maken
als hij vrijkwam. ‘Een van de ondervragers,
die bij vlagen wat menselijkheid toonde, keek
me op een bepaald moment aan en zei: op
een dag kom je vrij en portretteer je mij als
degene die je handboeien omdeed.’ Toen die
ondervrager Nyrabia ervan betichtte dagelijks
reportages aan nieuwskanalen te leveren,
probeerde deze het verschil tussen journalisten
en filmmakers duidelijk te maken. ‘Ik legde
uit dat een filmmaker zou opmerken dat de
ondervrager zich afvraagt of wat hij doet goed
of fout is. Hij bracht me terug naar mijn cel
en dat was het voor die dag.’
‘Hij had een geweten’, knikt Bahari. ‘Dat
hebben ze allemaal, het zijn mensen.’ Die
menselijkheid moet je volgens hem altijd voor
ogen houden. ‘Autoritaire regimes floreren in
duisternis. Als film een barst in die donkere
kamer kan maken en wat licht kan binnenlaten,
dan verandert hun perspectief enigszins.
Ergens bezitten alle dictators en hun handlangers
wat menselijkheid; we moeten ze helpen
om die te vinden. Als je ze behandelt als de
slechte mensen die ze zijn, dan bereik je niets.
Kijk naar Iran: 33 jaar geleden ontdeden we
ons van een dictator en wat kregen we ervoor
in de plaats? Een ergere dictator.’
De glimp van menselijkheid die Nyrabia
in zijn ondervrager herkende, geeft hem de
hoop dat ze ooit vreedzaam zullen kunnen
samenleven. Aan de andere kant vreest
hij dat er binnenkort een volledige oorlog
zal uitbreken in Syrië. ‘En dan wordt hij
vermoord of vermoordt hij anderen. Oorlog
stopt de mogelijkheid om die barst te vinden
waar Maziar het over heeft. Tijdens oorlog is
er maar één barst: in de grond.’
Creatieve uitingen
Bijna meteen borrelt zijn bewonderenswaardige
optimisme weer op, zoals ook bij Bahari
steeds gebeurt. Nyrabia vindt het van onschatbare
waarde dat jongeren zich dankzij de revoluties
in hun regio steeds vaker creatief uiten.