De eschatologie van Hendrik Berkhof in ... - Bart van Egmond

gemaakt. Hij gaat samen met ons door een proces heen, dat Hem ook zelf iets doet omdat het Hem als Vader
verrijkt met zonen en dochters. Zo stamt het drie-eenheidsgebeuren uit het wezen van God en voert het naar
dat wezen heen. In die zin is de drie-eenheid wezenlijk voor God. Ze beschrijft de wijze waarop God naar
zijn eeuwig voornemen zijn leven in de tijd uitbreidt en voortzet, om er mensen deel aan te geven (328).”
2. Berkhofs eschatologie
2.1. Persoonlijke eschatologie van de gelovige
Het eerste onderdeel van zijn geloofsleer waar Berkhof iets ter sprake brengt van de leer van de laatste
dingen, is daar waar hij spreekt over 'de voltooide vernieuwing' van de mens (§ 51). Daar schrijft hij over het
sterven van de mens en wat er daarna met hem gebeurt.
Berkhof begint bij de algemeen-menselijke ervaring dat ons leven getypeerd wordt door
voorlopigheid. Voortdurend worden mogelijkheden tot ontplooiing afgesneden. “Vanuit een onuitroeibaar
verlangen naar veel meer verwerkelijking dan het aardse leven biedt, heeft de mensheid daarom de eeuwen
door over de dood heen gehoopt en geloofd (472).” Maar de vraag is dan vervolgens of dit niet meer dan een
wensdroom is. Het 'ervaringsveld' van het christelijk geloof geeft reden om te geloven dat de dood het einde
niet is. Wij zijn immers geplaatst op een nieuwe weg, die van de verbondstrouw van God waarop Hij keer op
keer bewezen heeft dat Hij het leven van zijn mensen niet aan de verlorenheid overlaat. “Daarom kan de
dood niet het einde van de weg van God zijn...Als de Geest mensen wint en hun door strijd en voortgang
heen een nog zeer fragmentarische vernieuwing schenkt, dan moet God over de dood heen voleindigen wat
Hij hier begon (472).” Op grond daarvan gelooft Berkhof aan een leven na de dood, of zoals hij het zelf
prachtig noemt 'de voltooiing van de vernieuwing'. Tegelijk is de dood niet slechts een muur waar wij
tegenop lopen. Ze is ook organisch opgenomen in het vernieuwingsproces dat het leven van gelovigen is (een
voortdurend sterven). Berkhof zegt hier zelfs dat door het sterven van Jezus de dood de verbinding is
geworden tussen schepping en verlossing. Van Jezus hebben wij geleerd dat alleen daar waar we ons in
vertrouwen op God overgeven aan de voorlopigheid van dit leven, wij het ware leven zullen vinden (473).
Vervolgens stelt Berkhof de vraag wat gelovigen kunnen weten over de inhoud van de voltooiing van
hun leven na de dood. Als hij op die vraag antwoord geeft, introduceert hij een principe dat voor het geheel
van zijn eschatologie van belang is: de extrapolatie. Het hiernamaals moeten wij afleiden uit de
geloofservaring hier (475). 4 Het hiernamaals is volgens het NT 'vrucht' of 'oogst' van het leven hier. Die
samenhang heeft volgens Berkhof een negatief en een positief gevolg, samengevat onder de term gericht.
Het negatieve is: wij zullen onder ogen zien hoe groot de afstand is tussen ons leven en het doel dat God
ervoor gesteld heeft. Wordt deze afstand door één herscheppende daad overbrugd? Berkhof acht het
waarschijnlijk dat er eerder een proces van reiniging of rijping zal plaatsvinden. Dat is namelijk veel meer in
overeenstemming met heel de weg die God door zijn Geest ook in dit leven met ons gaat. Volgens Berkhof
bewaart deze gedachte ons ervoor dat wij onze aardse verlangens naar veiligheid gaan projecteren in onze
4 Dit is niet het enige. De andere categorie die Berkhof invoert is die van de 'sprong' (discontinuïteit), maar die licht ik hieronder
toe.