De eschatologie van Hendrik Berkhof in ... - Bart van Egmond

hiernamaalsverwachting. Het gaat in het geloof immers niet om veiligheid, maar om heiligheid. “Alleen door
een diepe operatie heen worden wij geschikt voor een wereld waarin God alles in allen is (476).” Tenslotte is
het doel van dit proces de 'gelijkvormigheid aan Christus'. Het is dus niet zo dat ons leven in het vlees van
Christus nu al geoordeeld en voltooid is. Zijn weg maakte onze weg naar God mogelijk en gegarandeerd
succesvol, maar altijd blijft het een weg die wij moeten gaan (418). Vandaar het reinigingsproces. Als dit
proces is afgesloten zullen we het einddoel van die weg hebben bereikt in de voltooide
verbondsgemeenschap met God.
2.3. De toekomst van de structuren
Kort geef ik hier ook aandacht aan wat Berkhof 'de vernieuwing van de wereld noemt'. Omdat de mens niet
mens is zonder de wereld en haar structuren, kan de vernieuwing van de mens er niet zijn zonder dat die
gepaard gaat met een vernieuwing van de wereld. De klassieke theologie behandelde de structuren van de
samenleving (regering, recht, familie etc.) vanuit het perspectief van Gods voorzienigheid, zijn
instandhouding van de schepping. Berkhof kiest een andere insteek. Hij ziet de ontwikkeling van de
structuren analoog aan het vernieuwende werk van de Geest in de mens. En dan niet alleen als het gaat om
het werk van gelovigen (zoals in het neocalvinisme). Heel de door het christendom beïnvloede cultuur heeft
hier deel aan. Ook waar ongelovigen de vruchten plukken van het evangelie, zoals vrijheid en gelijkheid, dan
vindt daar door de Geest gewerkte vernieuwing van de wereld plaats. Maar dit is niet slechts een positief
verhaal. Heiliging van de samenleving roept namelijk als haar tegendeel de secularisatie op. Wat dat betreft
is het werk van de Geest bijzonder ambivalent (505). De emancipatie van de mens die door de inwerking van
de Geest op de cultuur mogelijk werd 5 , raakt ontworteld en op drift als ze wordt losgemaakt van het
evangelie zelf. Dat zien we gebeuren in de post-verlichtingscultuur van Europa. Daaruit verrijst voor
Berkhof een dubbel eschatologisch perspectief: “Enerzijds een algemene en vrijwillige aanvaarding van
evangelische structurele spelregels als enige redding van de leefbaarheid van het bestaan, een 'duizendjarig
rijk', anderzijds een antichristelijke werelddictatuur – zó dat beide elkaar oproepen en begrenzen (502).” De
geschiedenis loopt daarmee uiteindelijk vast. Tegelijk toont zich hierin het beeld van de gekruisigde en
opgestane Jezus. En zo waar Jezus is opgestaan, mogen wij geloven dat de vernieuwende kracht van de
opstanding deze tegenstelling zal overwinnen. Zoals Jezus' opstanding de sprong was naar de voltooide
humaniteit, zo zal ook in het eschaton een sprong-gebeuren plaatsvinden, waardoor de kosmos gereinigd zal
worden. De eschatologische voltooiing zal dus zowel continuïteit van de door de Geest in de schepping
gewerkte vernieuwing behelzen, als discontinuïteit doordat door een nieuwe daad van God recht gezet moet
worden wat is scheefgegroeid. “Zó [zal] het vreemde wordt afgestoten en de heilige liefde van God alle
verhoudingen [gaan] doordringen. God wordt niet alleen alles in allen (personen), maar ook alles in alles
(structuren) (505).”
5 Berkhof noemt voorbeelden als: ontsacralisering van de wereld, waardoor de natuurwetenschap mogelijk werd en andersoortige
ontplooiing van de schepping. Ontgoddelijking van de staatsmacht, waardoor democratie mogelijk werd. Sociale gerechtigheid
en barmhartigheid doordat de liefde een belangrijke waarde wordt in de samenleving. (497).