de Gezichten van - Provincie Overijssel

de Gezichten van
IJsselmuiden
Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

2 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

de Gezichten van
IJsselmuiden
Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
van Paridon x de Groot
landschapsarchitecten
April 2011

Voorwoord

Inhoud
1 Inleiding 9
2 Opgave & achtergronden 12
2.1 Programma 15
2.2 Ambitie 17
2.3 Ontwikkelingsgeschiedenis 23
3 Visie 28
4 Ruimtelijk Ontwikkelingskader 45
4.1 Overzichtskaart 46
4.2 Ruimtelijke eenheden 48
4.2.1 Rivierduinen 50
4.2.2 Aan de dijk 54
4.2.3 Groene Kom 58
4.2.4 Tussenland 62
4.2.5 Polder Koekoek 68
4.2.6 Polder Mastenbroek 72
4.3 Raamwerk 76
4.3.1 Structuurdragers 78
4.3.2 Recreatieve ladder 82
4.3.3 Groene plekken en open ruimtes 88
5 Deeluitwerkingen 90
5.1 Fuite 92
5.2 Rand Koekoek-Mastenbroek 104
5.3 Spoorlanden-oost 112
5.4 Ontsluiting Koekoek 120
5.5 Wonen aan de dijk in Grafhorst 126
5.6 Bijzondere voorzieningen 132
Colofon 140

1
Inleiding
De Gezichten van IJsselmuiden | 9

Ganzendiep
Grafhorst
Kampen Spoorlanden
Niersallee
IJsselmuiden
IJssel
10 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Zeneke
Polder Koekoek
Oosterholt
Kamperzeedijk
Polder Mastenbroek
Zwolse weg

1 Inleiding
Opdracht ‘De Gezichten van IJsselmuiden’ is het resultaat van een
half jaar intensief ontwerpend onderzoek naar de omgevingskwaliteiten
in de dorpsrand van IJsselmuiden en naar de manier waarop daar in de
verdere ontwikkeling van het dorpslandschap kan worden voortgebouwd.
Het onderzoek werd verricht in opdracht van de Gemeente Kampen. De
opdracht was: werk de Structuurvisie die voor het gebied is vastgesteld uit
in een integrale Gebiedsvisie, met in achtneming van de kernkwaliteiten
van het Nationaal Landschap IJsseldelta en de Gebiedskenmerken uit de
Omgevingsvisie Overijssel.
Plangebied Het plangebied van de Gebiedsvisie bestaat uit de dorpsrand
van IJsselmuiden, inclusief de rand van polder Koekoek. Het gebied
wordt in het noorden begrensd door de Kamperzeedijk, in het westen door
de huidige bebouwingsrand van IJsselmuiden, de dijk langs de IJssel en de
hoofdontsluitingswegen (de Zwolse weg en de Meester J.L.M. Niersallee),
aan de oostkant grenst het gebied aan het grote open landschap van de Polder
Mastenbroek. Aan deze weidse polder grenzen ook de kernen Zwolle,
Genemuiden en Hasselt. Al deze kernen groeien steeds iets verder de polder
in. Om de kwaliteit van de open polder te bewaken én te versterken, zijn
langs deze steden en dorpen de zogenaamde ‘stadsrandzones’ benoemd. De
toekomst van de stadsrand IJsselmuiden - Koekoek vormt de kern van deze
opdracht. Voor de ontwikkeling van een goede samenhang tussen dorp en
landschap is het studiegebied iets ruimer genomen.
Aanpak De Gebiedsvisie is tot stand gekomen door een intensieve samenwerking
van het ontwerpteam (Van Paridon x De Groot landschapsarchitecten
i.s.m. Jandirk Hoekstra van H+N+S landschapsarchitecten en
William van Roosemalen van Roosemalen & Savelkoul managementadviseurs
ruimtelijke ontwikkeling) met de begeleidingsgroep met medewerkers
van de gemeente, provincie en waterschap. Met hen hebben we een stapvoor-stap
proces doorlopen, van analyse naar koers op hoofdlijnen, vervolgens
naar deelgebieden en alternatieve invullingen daarvan en tenslotte
naar inrichtingsschetsen. Tussendoor hebben we overlegd met een Klankbordgroep
met vertegenwoordigers van belangengroepen en omwonenden.
Bovendien is een aantal keren afgestemd met de verantwoordelijk wethouder,
de leden van de Gemeenteraad en het bestuurlijk kernteam Nationaal
Landschap IJsseldelta. De grote uitdaging was om de inrichtingsvoorstellen
meteen door te vertalen in een realisatiestrategie en ze te testen op hun
haalbaarheid.
Opzet gebiedsvisie Het resultaat van dit proces dat heen en
weer kaatste tussen inhoud, afstemming, doorrekening en vice versa is
neergelegd in dit werkboek. Aan de orde komen: de analyse, de ambities en
de koers op hoofdlijnen; vervolgens het ruimtelijk ontwikkelingskader met
daarin het toekomstig raamwerk van landschappelijke en gebouwde structuren;
in dit deel passeren ook de afzonderlijke ruimtelijke eenheden, waarin
de toekomstige dynamiek zijn plek krijgt, de revue; dan wordt de uitwerking
voor de verschillende ruimtelijke eenheden en deelopgaven beschreven.
In samenhang met de Gebiedsvisie is een uitvoeringsboek opgesteld, met
daarin de ontwikkelingsstrategie, een fasering en een toets van de financiële
haalbaarheid. Dit is een aparte uitgave.
De Gezichten van IJsselmuiden | 11

2
Opgave &
achtergronden
12 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Het versterken van de ruimtelijke kwaliteit en eigenheid van de dorps-
rand zijn belangrijke uitgangspunten van de Gebiedsvisie voor de
dorpsrand IJsselmuiden-Koekoek. Het is een dynamisch gebied, waar
allerlei ontwikkelingen spelen, zoals de aanleg van nieuwe wonin-
gen, bedrijven, wegen, groen en waterberging. In de Structuurvisie
Kampen 2030 is vastgelegd dat met deze ontwikkelingen moet wor-
den aangesloten bij de ‘genius-loci’, de eigenheid van de plek. Daar-
bij moeten de projecten bijdragen aan het behoud en de versterking
van de kernkwaliteiten van het Nationaal Landschap IJsseldelta en de
gebiedskenmerken, zoals benoemd in de Omgevingsvisie Overijssel.
In dit hoofdstuk worden het eerst programma en de ambities op een
rijtje gezet, daarna wordt de ontwikkelingsgeschiedenis aan de hand
van historische kaarten toegelicht.
De Gezichten van IJsselmuiden | 13

14 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Fuite
Noordrand Losselanden
Spoorlanden
Verbetering ontsluiting
Koekoek
Rand Koekoek/Mastenbroek

2.1 Programma
In de Structuurvisie Kampen 2030 zijn de ruimtelijke ontwikkelingen
voor Kampen en IJsselmuiden voor de komende 20 jaar vastgelegd. Op de
naaststaande kaart zijn deze ingetekend. Voor de dorpsrand van IJsselmuiden
gaat het om het volgende programma:
Woningbouw Voor de dorpsrand ligt de concrete opgave vorm te
geven aan een woningbouwopgave van 200 tot 300 woningen in het gebied
‘Fuite’, daarnaast ligt er de vraag om voor de lange termijn ruimte te zoeken
voor 500 tot 900 woningen, al naar gelang de behoefte zich ontwikkelt.
IJsselmuiden groeit momenteel met ongeveer 75 woningen per jaar. Als
regel wordt voor de verdeling van de woningen over de woningmarktcategorieën
30% goedkoop, 40% middelduur en 30% duur gehanteerd. Het gaat
bij de woonmilieus om woningen in een dorps woonmilieu-type. Opvallend
voor IJsselmuiden is dat, in verband met de gezinssamenstelling, grote
woningen in trek zijn. Verder is de ‘binding met de grond’ belangrijk:
tussen de woonmilieus bevindt zich vaak een nutstuinen-landschap en de
erven worden voor allerlei nuttige doeleinden ingezet.
Bedrijvigheid Het bedrijventerrein Spoorlanden zal de komende
tijd geherstructureerd worden. Daartoe moet een aantal bedrijven uit
Spoorlanden verhuizen naar een nieuw bedrijventerrein aan de oostkant
van IJsselmuiden. Het gaat om een bedrijventerrein van 24 hectare bruto,
12-16 hectare netto. Aan de noordrand van het bedrijventerrein komt een
nieuwe halte aan de nieuwe lightrail verbinding tussen Zwolle en Kampen,
met daarbij een remise en een P+R voorziening.
Daarnaast speelt de opgave om ruimte voor nieuwe bedrijvigheid in de
Randzone Koekoek-Mastenbroek te creëren. Deze vraag hangt samen
met de ontwikkeling van het glastuinbouwgebied in de Koekoek. Wanneer
de (tuinbouw gerelateerde) bedrijvigheid wordt uitgeplaatst naar de
randzone, ontstaat binnen de Koekoek ruimte om het glas uit te breiden.
De uitbreiding naar Polder Mastenbroek ligt ruimtelijk gevoelig, de opgave
is daarom niet kwantitatief gesteld, maar kwalitatief: ontwikkel een
landschappelijk kader en geef aan wat daarbinnen de mogelijkheden zijn
voor bedrijvigheid. Daarbij is de vraag of in het gebied waterberging voor
polder Koekoek gerealiseerd kan worden.
Infrastructuur In de Structuurvisie is langs IJsselmuiden een
rondweg gedacht, die vooral dient om het vrachtverkeer van en naar het
tuinbouwcomplex in de Koekoek en van de wegen door het bestaande
dorpsgebied te halen. De huidige Veilingweg zorgt ter hoogte van de
woonwijken voor een onveilige situatie voor overstekende fietsers. Met
het oog op de groei van de Koekoek moet er een goede verkeersoplossing
komen
De Gezichten van IJsselmuiden | 15

16 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Waterberging In en rondom de Koekoek is het creëren van meer
bergingsruimte voor water een belangrijke opgave. De Koekoek is de
laagste gelegen plek van de regio. In combinatie met het grote verharde,
verglaasde oppervlak betekent dit dat hoosbuien snel tot overlast kunnen
leiden. Binnen de Koekoek is echter de wens om zoveel mogelijk ruimte
voor glas te creëren. De opgave is daarom te verkennen of in de randzones
ruimte voor waterberging kan worden gerealiseerd.
Erftransformaties Naast het programma zoals benoemd in
de Structuurvisie 2030, spelen er veel kleinschalige ruimtelijke ontwikkelingen
zoals erftransformaties. Deze hebben veel impact op de ruimtelijke
kwaliteit van het gebied. Concreet is er een aantal locaties waar nu
glastuinbouwbedrijven zitten, die willen stoppen of verplaatsen naar de
Koekoek. De vrijkomende locaties bieden mogelijkheden voor bijvoorbeeld
woningbouw. De vraag is hier vanuit de Gebiedsvisie een ruimtelijk kader
voor te geven.
Bijzondere voorzieningen Tot slot is het de vraag een aantal
mogelijke locaties te geven voor een of meer nieuwe begraafplaats(en)
en te toetsen of eerder aangewezen locaties voor een nieuwe kerk passen
binnen de Gebiedsvisie.
Overzicht Programma
Woningbouw Fuite:
- 200 tot 300 woningen
Overig
- 500 tot 900 woningen voor de lange termijn
Bedrijvigheid Rand Polder Koekoek
- ruimte voor tuinbouw gerelateerde bedrijvigheid
- ruimte voor waterberging
- bruto zoekgebied ongeveer 100 ha
Spoorlanden
- nieuw station met remise
- bedrijventerrein 24 ha bruto, 12-16 ha netto
Infrastructuur Verbetering ontsluiting polder Koekoek
- Nieuw rondweg?
Erftransformaties Ruimtelijk kader voor verschillende erftransformaties
Bijzondere
voorzieningen
Locatie voor nieuwe begraafplaats(en)
- oppervlakte van 2 ha
Locatie voor nieuwe kerk
- terrein van ongeveen 0,5 ha

2.2 Ambitie
IJsselmuiden en Polder Koekoek liggen midden in het Nationaal Landschap
IJsseldelta, een gebied met unieke landschappelijke kwaliteiten. Behoud,
bescherming én ontwikkeling van deze kwaliteiten is een belangrijke
ambitie van de Gebiedsvisie. De inzet is het programma dat in de dorpsrand
wordt ontwikkeld, zó in te zetten dat dit bijdraagt aan de kwaliteit,
identiteit en beleving van het gebied. Daarbij staan drie ambities voorop:
1 Behoud & ontwikkeling van de kwaliteiten van Nationaal Landschap
IJsseldelta;
2 Het voortbouwen aan de Provinciale Gebiedskenmerken;
3 Dorps bouwen.
Nationaal Landschap IJsseldelta IJsselmuiden wordt
aan alle kanten omgeven door kwaliteitslandschappen. Het ligt midden
in het Nationale Landschap IJsseldelta, waar Polder Mastenbroek, Kampereiland
en de IJssel met haar buiten- en binnendijkse landschappen deel
van uitmaken. De dorpsrand van IJsselmuiden ligt op de overgang naar
Polder Mastenbroek. In de aanloop naar de Gebiedsvisie is een workshop
‘kernkwaliteiten’ * gehouden, waarin werd onderzocht hoe de nieuwe ontwikkelingen
in de dorpsrand van IJsselmuiden zouden kunnen bijdragen
aan de kwaliteit van Mastenbroek in plaats van daar afbreuk aan te doen.
Het gaat daarbij vooral om het behoud en de ontwikkeling van de open- en
weidsheid als hoofdkenmerk van de polder, samen met het karakter van
de lange lijnen: het geometrisch patroon van linten en weteringen, het
ontbreken van wegbeplanting en de contrastrijke randen.
De belangrijkste aanbevelingen vanuit het Nationaal Landschap richting
de ontwikkeling van de dorpsrand zijn:
1 Zoek de landschappelijke structuurlijnen op en ontwikkel die tot dragers
van de nieuwe ontwikkelingen;
2 Kies voor dorpse structuren en bebouwing en variatie in de opbouw van
de nieuwe dorpsrand;
3 Ontwikkel een compact glastuinbouwgebied met heldere randen en op
basis van duurzame principes (water, energie, warmte).
4 Voorkom nieuwe doorsnijdingen van het Nationaal Landschap met infrastructuur.
5 Zorg voor een robuuste inrichting en dito regimes voor de handhaving
van het open karakter van de randen langs de nieuwbouw.
Het Nationaal Landschap bestaat uit
Kampereiland, polder Mastenbroek en
het rivierenlandschap van de IJssel en
het Zwarte Water. Wonen in de delta
waar de IJssel en het Zwarte Water in de
Zuiderzee uitmondden, kon alleen maar
op rivierduinen en terpen. Steden en
dorpen als Kampen, Wilsum, Grafhorst,
Genemuiden en Hasselt en IJsselmuiden
lagen op deze rivierduinen. De boerderijen
op terpen met hun hoog opgaande
erfbeplanting geven enig reliëf aan het
open vlakke landschap van de polders.
* de workshop kernkwaliteiten is georganiseerd
in opdracht van Programmadirectie
Mooi Nederland van het ministerie
van VROM, in samenwerking met de
gemeente Kampen en de provincie Overijssel,
op 1 april 2010.
De Gezichten van IJsselmuiden | 17

I Natuurlijke laag II Laag van de agrarische
cultuurlandschappen
18 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
1.5
1.7 1.7
De natuurlijke laag beschrijft de kwaliteiten
en kenmerken van de natuurlijke
ondergrond: de bodem, de grondvormen,
het watersysteem en de natuur
die zich hier op vormt. De inzet is de
bescherming van aardkundige waarden,
het zichtbaar en beleefbaar maken van
natuurlijke hoogteverschillen, en het
meer ruimte bieden aan de ontwikkeling
van een natuurlijk, continu en beleefbaar
watersysteem.
1. 5 Laagveen
Normstellend beleid:
- Bescherming van het veenpakket;
- Waterpeil mag niet lager zijn dan voor
grasland noodzakelijk.
1.7 Rivierengebied, oeverwallen &
komgronden
Richtinggevende beleid:
- Als hier ontwikkelingen (bebouwing,
beplanting, infra) plaats vinden dan
dragen deze bij aan het herstel van de
natuurlijke variatie van de oeverwallen:
bos op de hogere delen, open ruigte
langs de voet.
2.5
1.7 1.7
De laag van de agrarische cultuurlandschappen
beschrijft dit palet van
landschappen, de bijbehorende nederzettingen
en daarmee de ordenende en
dragende structuren. De inzet is het
palet te versterken door voort te bouwen
aan de kenmerkende structuren en
de contrasten tussen de landschappen te
behouden en ontwikkelen.
2.5 Laagveenontginningen
Normstellend beleid laagveen:
- Beschermende regeling gericht op
het in stand houden van de ter plaatse
karakteristieke maat en schaal;
- Waterpeil niet lager dan voor grasland
noodzakelijk;
- Polder Mastenbroek krijgt een
beschermende bestemmingsregeling
gericht op de instandhouding van het
grootschalige open karakter, met zijn
wegen en linten grid en aanliggende
huisterpen en het patroon van dijken
Richtinggevend beleid laagveen:
- Als ontwikkelingen plaats vinden dan
dragen deze bij aan behoud en bescherming
van de linten, slotenpatroon, en
indien aanwezig de houtsingels.
2.8 Rivierengebied, oeverwallen &
komgronden
Richtinggevend beleid voor
oeverwallen:
- Als ontwikkelingen plaats vinden
op de oeverwallen, dan dragen deze
bij aan behoud en versterking van het
gevarieerde patroon van lanen, wallen,
agrarische percelen, afgewisseld met
boomgaarden en bebouwing.
- Als ontwikkelingen plaats vinden in
de kommen, dan dragen deze bij aan het
behoud en de versterking van het open
karakter
III Stedelijke laag
De stedelijke laag beschrijft de samenhang
tussen dorpen en steden met het
verbindende netwerk van wegen, paden,
spoorwegen en kanalen. De ontwikkeling
van een brede waaier aan woon-,
werk en mixmilieus, die voortbouwen
aan de kwaliteiten en eigenheid van
de plek, is hierbij de koers. Vooral de
ontwikkeling van uitersten, dus meer
extensieve landschappelijke milieus aan
de ene kant, en compacte hoogstedelijke
milieus aan de andere kant.
Inspirerend stedelijke laag algemeen:
- De bepleite variatie in typen milieus en
het pleidooi voor contrastwerking gelden
als uitgangspunt voor de verdere
ontwikkeling van de dorpsrand.
3.10 Informele trage netwerk
Richtinggevend beleid:
- Ontwikkelingen dragen bij aan behoud
van bestaande paden en routes; waar
mogelijk worden ontbrekende schakels
toegevoegd en nieuwe mogelijkheden
benut.

IV Lust & leisure laag Provinciale Gebiedskenmerken In de Omgevingsvisie
van de Provincie Overijssel staan de Gebiedskenmerken centraal. Deze
beschrijven op vier lagen de ruimtelijke kenmerken van een gebied: op het
niveau van de natuurlijke laag, de laag van de agrarische cultuurlandschappen,
de stedelijke laag en de lust & leisurelaag. Het behoud en de versterking
van deze kenmerken vormen het uitgangspunt voor alle toekomstige
ruimtelijke ontwikkelingen. De inzet is hiermee een kwaliteitsontwikkeling
in gang te zetten, waarbij elk project, elke ontwikkeling iets bijdraagt aan
de kwaliteit van de leefomgeving.
De vierde laag, de lust- en leisure laag,
speelt in op de steeds belangrijkere
rol die ruimtelijke kwaliteit, identiteit,
tijdsdiepte en recreatieve gebruiksmogelijkheden
spelen bij de waardering
van de leefomgeving. Deze laag voegt
eigen kenmerken toe als landgoederen
en recreatieve routes, maar benut vooral
de kwaliteiten en kenmerken van andere
drie lagen. De lust- en leisurelaag is
de laag van de verbinding; tussen het
stedelijke en het landelijke, de cultuur en
de natuur, snel en traag, oud en nieuw,
tussen nut en schoonheid.
4.1 Landgoederen en buitenplaatsen
Dit gebiedskenmerk is voor de dorpsrand
van IJsselmuiden zo geïnterpreteerd,
dat onderzocht wordt of de plek
vanuit het dorpslandschap verdwenen
landgoederen inspiratie kan opleveren
voor het raamwerk.
4.4 Stads- en dorpsfronten
Richtinggevend beleid:
- Bestaande fronten van Kampen en
IJsselmuiden vormen uitgangspunt bij
ontwikkeling, zichtbaar houden van
stad en dorp als eenheid.
Inspirerend:
- Zoek naar spannende combinaties van
bestaande cultuurhistorische kwaliteiten
en eigentijds ontwerp.
In het naast staande kader is op de vier lagen ingezoomd en beschreven
wat vanuit ruimtelijke kwaliteit relevant is voor de ontwikkeling van de
dorpsrand. De cijfers corresponderen met de opbouw van de catalogus van
Gebiedskenmerken van de Omgevingsvisie. Onderscheid is gemaakt tussen
de normstellende (voorgeschreven beleid), de richtinggevende (gewenst
beleid) uitspraken van de Omgevingsvisie en de uitspraken, die als inspiratie
bij het uitwerken van de Gebiedskenmerken op specifi eke plekken
gelden.
Samengevat zijn de belangrijkste uitspraken vanuit de Omgevingsvisie
Overijssel:
t.a.v. Polder Mastenbroek
- Het grootschalige open karakter, met het karakteristieke wegen en erven
patroon heeft een beschermde status;
- Het het aanwezige veenpakket dient een beschermde status te krijgen.
t.a.v. het rivierenlandschap
- Als er ontwikkelingen plaats vinden dan moeten deze bijdragen aan het
kleinschalige, afwisselende karakter van de oeverwallen, danwel het open
karakter van de komgronden.
t.a.v. de dorpsontwikkeling
- Ontwikkelingen moeten bijdragen aan de versterking van de eigen kleur
van het dorp;
- Geef bij ontwikkeling veel aandacht aan de beleving en de recreatieve
gebruiksmogelijkheden van het gebied;
- Met ontwikkelingen wordt het informele, trage netwerk behouden, hersteld
en zo mogelijk uitgebreid;
De Gezichten van IJsselmuiden | 19

Principes ‘dorps bouwen’,
uit: Eigen Kleur van het dorp, Atelier Overijssel, 2009
20 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Dorps bouwen Het laatste belangrijke ambitie van de Gebiedsvisie
is het principe van ‘Dorps Bouwen’, dat wil zeggen de ontwikkeling van
een manier van bouwen die aansluit bij de typische dorpsstructuren van
IJsselmuiden.
Eeuwenlang hebben dorpen zich heel geleidelijk, korrel voor korrel (huis
voor huis) ontwikkeld. Deze ontwikkeling vond plaats langs structuurdragers,
landschappelijke lijnen zoals wegen, dijken en waterlopen. Omdat
de landschappelijke situatie, evenals de manier van bouwen in elk gebied
anders was, leidde dit tot verschillende dorpen, ieder met een eigen karakter
en kleur. De opkomst van de woonwijken en bedrijventerreinen heeft
een breuk betekend in deze ontwikkelingsgeschiedenis. De wijken worden
planmatig ontwikkeld, met gescheiden functies, seriematige bouw, met veel
openbare ruimte en niet onderscheidend voor de specifieke locatie.
De ambitie is om met de Gebiedsvisie de eigen kleur van IJsselmuiden
weer op te sporen en op eigentijdse wijze aan het karakter voort te bouwen.
Hierbij vormen de volgende principes een leidraad:
Bouwen aan structuurdragers Dorpse bebouwing ‘hangt’ aan duidelijke
structuurdragers. Dit kan een dijk, een wetering en een landschappelijke laan zijn.
De structuurdragers vormen de ruggengraat van het dorp. Ze verbinden het dorp
met het omliggende landschap.
Korrelgewijze ontwikkeling Het dorp bestaat uit losse, individuele korrels.
Een korrel is een huis met tuin, een boerderij met erf, een landhuis met z’n park of
de kerk met het plein. Bewoners bouwen zelf hun huis en passen dit naar wens in
de loop van de tijd aan.
Mix van functies In dorpen is vaak sprake van een mix van diverse programma’s.
Wonen, werken, winkels, scholen, het dorpshuis zijn losjes door elkaar
gestrooid. (En niet van elkaar gescheiden zoals bij de opzet van woonwijken)
De weg als publieke ruimte De wegen in het dorp zijn meer dan de ontsluitingsstructuur
alleen. Ze zijn de centrale openbare ruimtes. De kinderen van
het dorp leren er fietsen onder toeziend oog van de buren. Auto’s houden rekening
met de andere gebruikers van de ruimte.
Overlap van openbaar en privé Het groene karakter van veel dorpen
wordt vooral bepaald door de privé tuinen en erven. Niet door plantsoenen en
openbaar groen. In het gebruik en beheer van de ruimte is er overlap. Dorpsbewoners
die hun gras maaien nemen bijvoorbeeld even de aangrenzende berm van de
weg mee.
Buiten in het dorp Via paden, routes, beplantingen, water en open ruimtes
dringt het buiten diep het dorp binnen. Deze geven het dorp een prettige ontspannenheid
en verbinden het met het omliggende landschap.
Rafelranden Dorpen worden gekarakteriseerd door ‘rafelranden’ met zachte
overgangen naar het omliggende landschap en een informeel, niet helemaal in
regels vastgelegd gebruik. Ze hebben ook vaak een ‘groene kant’ van (nuts)tuinen,
omzoomd door achterpaadjes of direct grenzend aan het landschap.
De Gezichten van IJsselmuiden | 21

22 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Hottingerkaart kaart 1720 laat
een lommerrijk IJsselmuiden zien: een
‘ganzenvoet’ van dorpsstraten, het lint
over het rivierduin met hoeven en gaarden,
buitenplaatsen en een klooster. De
vervening van de Koekoek is begonnen.

2.3 Ontwikkelingsgeschiedenis
Dorp met tijdsdiepte IJsselmuiden kent een rijke ontwikkelingsgeschiedenis,
waarin verschillende dorpskarakters zijn ontstaan.
IJsselmuiden is een samenvoeging van een reeks van kleinere kernen
(Grafhorst, de Zandberg, IJsselmuiden, Oosterholt en Uiterwijk) die rond
1100 ontstonden op een hoger gelegen rivierduin in de toen dynamische
IJsseldelta. Pas veel later is de verbinding met Kampen gelegd en is de
kenmerkende ‘ganzevoet’, de drietand van wegen, naar de brug over de
IJssel ontstaan.
Het dorp heeft zich ontwikkeld langs een aantal structuurdragers: landschappelijke
lijnen, wegen en dijken, waarlangs huizen, boerderijen, landhuizen
en kerken werden gebouwd. Ze vormen de hoofdstructuren van het
dorp én leggen de verbinding tussen het dorp en het buitengebied.
Deze lijnen volgen van oudsher de goed toegankelijke delen van het landschap.
Eerst de rivierduinen, later de dijk en nieuwe aangelegde wegen
door de kommen en veengebieden.
Lang is de landschappelijke ondergrond de leidraad geweest bij de ontwikkeling.
De bebouwing werd hoog en droog op de zandruggen gebouwd,
terwijl de natte lage delen open bleven. Pas de laatste eeuw heeft er een
trendbreuk plaatsgevonden. De laagtes, achter de linten werden opgehoogd
voor woonwijken en bedrijventerreinen. Het karakter van deze wijken
is nauwelijks verbonden met IJsselmuiden, ze hebben meer verwantschap
met alle andere wijken die in die periode in Nederland gebouwd zijn.
Maar in IJsselmuiden heeft de wijkenbouw relatief losjes plaatsgevonden.
Stukken zijn verdicht, maar nog steeds dringt het landschap diep het dorp
in via waterlopen, open ruimtes, groene plekken, paden en routes.
Ondergrond
Geel: Zandgronden: IJsselmuiden is
ontstaan op hoger gelegen rivierduinen
in een toen dynamisch, onbedijkt
rivierenlandschap. De ruggen zijn nog
steeds herkenbaar door het veelzijdig
gebruik (erven, woonlinten, boomgaarden).
Groen: Komgronden: In de lagere delen
van het riviergebied zijn kleigronden
afgezet. Deze zwaardere, natte delen
zijn lange tijd onbebouwd gebleven. Er
lagen weides, (hakhout)bossen, blekerijen
en kwekerijen.
Donker groen: Oude riviergeulen uit
de periode dat de IJssel nog niet bedijkt
was.
Licht blauw: Het grote laagveengebied
van de Polder Mastenbroek. In de loop
van de geschiedenis is dit gebied door
ontwatering en inklinking een fl ink stuk
lager komen te liggen dan de omgeving.
Donker blauw: Polder Koekoek is het
laagste gebied van Polder Mastenbroek
en van heel Overijssel. Het is verveend
geweest, waarna de ontstane plas weer
is drooggemalen. Het is een polder in
een polder.
Archeologische
verwachtingskaart
Op deze kaart tekenen de hoger gelegen
rivierduinen als historische bewoningsplaatsen
zich sterk af. Maar ook in de
Koekoek zijn er plekken met een (middel)hoge
verwachtingswaarde.
De Gezichten van IJsselmuiden | 23

Ontstaan en ontwikkeling
van IJsselmuiden
Dorpen op de rivierduinen
De vorming van de IJsseldelta zoals we
die nu kennen begon aan het eind van
de 12e eeuw. Het gebied rond IJsselmuiden
was toen nog niet bedijkt en
stond onder invloed van de dynamische
Zuiderzee en de IJssel. De getijdenwerking
in combinatie met de rivierdynamiek
zorgden voor het ontstaan van een
afwisselend natuurlijk landschap van
waterlopen, geulen, laag gelegen natte
gronden en hoger gelegen zandgronden
in de vorm van rivierduinen.
Lange tijd werd de occupatie van het
landschap van IJsselmuiden bepaald
door deze verscheidenheid in bodem,
reliëf en waterhuishouding. De hoogte
van de rivierduinen vormde een natuurlijke
bescherming tegen het water en
zo een goede plek om op te wonen. Op
de rivierduinen ontstonden de dorpen
en buurtschappen Wilsum, Nieuwstad,
Uiterwijk, Oosterholt, IJsselmuiden (de
Dorpsweg), de Zandberg en Grafhorst.
Ook de oude routes volgden de hogere
ruggen. De rivierduinen zijn sinds lang
bewoond. ‘Islemuthen’ wordt in 1133
al vermeld in een akte van Rudolf van
Steinfurt (Paasman, 1986). Vanaf het
moment dat de bewoning permanente
vormen aannam, ontstond ook het agrarisch
landschap rondom.
Bedijking Vanaf circa 1300 werd
de invloedssfeer van Zuiderzee en
IJssel verkleind door de aanleg van
dijken. Van de oostelijke IJsseldijk tot
aan Uiterwijk is bekend dat deze al
bestond voor 1308 ter geleiding van het
IJsselwater. In 1340 werd de IJsseldijk
van Uiterwijk naar Grafhorst doorgetrokken
(Muffels, 1992). Het rivierduin
waarop IJsselmuiden ontstond kwam zo
binnendijks te liggen.
Trekvaart Al op de eerste kaarten
van IJsselmuiden staat de trekvaart
ingetekend. Deze liep van de IJssel, via
oude rivierarmen door IJsselmuiden,
via de Kamperwetering door Polder
Mastenbroek naar Zwolle.
Klooster Op het rivierduin bij
Oosterholt werd in 1485 het Kartuizer
klooster op de hoog gelegen Sonnenberg
gesticht. De kerktoren van het
klooster was een van de opvallende, van
24 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
verre zichtbare plekken in het landschap.
De hoofdstructuur van Polder
Mastenbroek (de Kamperwetering) is
op dit punt uitgezet. Na 1540 ging het
bergafwaarts met het klooster en in
1581 werd besloten het klooster af te
breken. In de late 19e eeuw en vroege
20e eeuw werd vervolgens het grootste
deel van het rivierduin waarop het
klooster oorspronkelijk lag, afgegraven.
Daarmee verdwenen ook vele ondergrondse
resten van het klooster.
Ganzevoet In 1589 verrees, naar
een ontwerp van Adriaen Anthonisz,
aan de IJssel voor de IJsselbrug een
bolwerk naar Italiaanse voorbeelden, als
onderdeel van de verdedigingswerken
van Kampen. De eerste brug op deze
plek - een eenvoudige houten brug - was
al in 1448 aangelegd. De aanwezigheid
van de brug leidde tot het ontstaan van
de zogenaamde ‘ganzevoet’, een drietand
van wegen, (Trekvaart, Burgemeester
van Engelenweg en de Baan) waarlangs
in de loop der tijd bebouwing ontstond.
Het grondgebruik was nog voornamelijk
agrarisch, maar IJsselmuiden kende
in deze tijd ook diverse blekerijen. De
blekerijen bevonden zich in de nabijheid
van open en stromend water, vooral dus
bij de IJssel.
Landgoederen Het afwisselende
landschap met hoogteverschillen, de nabijheid
van water en goede bouwgrond
(de hoger gelegen droge zandgronden)
vormde een aantrekkelijke basis
voor de aanleg van buitenplaatsen en
landgoederen. In de 17e eeuw waren er
circa 12 in aantal, grotendeels eigendom
van welgestelde Kampenaren. De
buitens leverden een prachtig beeld
op met parkaanleg en laanstructuren
en maakten IJsselmuiden tot een fraai
wandelgebied. Het Hooge Huys was
voor zover bekend de enige havezathe
en het is mogelijk dat het huis ooit versterkt
is geweest. Het huis stond op een
strategische plaats in IJsselmuiden, aan
een oude IJsselarm.
Polder de Koekoek De Koekoek
is het laagste deel van Polder Mastenbroek.
Rond 1850 is dit gebied
‘verveend’, dat wil zeggen, het veen is
hier afgegraven totdat er uiteindelijk
een grote plas ontstond. Begin 1900
is de polder Koekoek drooggemalen,
verkaveld en geschikt gemaakt voor
agrarische doeleinden. In 1914 vestigde
Gerrit Schinkel zich als eerste tuinder in
het gebied. Hiervoor had hij zijn grond
in de kom van IJsselmuiden. Naar hem
is nu een wandelpad vernoemd. Inmiddels
is de Koekoek uitgegroeid tot een
groot glas- en tuinbouwgebied.
Dorpskern Het bolwerk aan de IJssel
is in de loop der eeuwen getransformeerd.
Na vaststelling van de vestingwet
in 1874 verloren de vestingwerken
definitief hun verdedigende functie.
Het bolwerk bij IJsselmuiden werd, als
onderdeel van de groene gordel om
Kampen, getransformeerd tot wandelpark,
aangelegd in Engelse landschapsstijl.
Dit gebeurde in veel oude vestingsteden,
deels als verfraaiing van de stad,
deels vanuit economische motieven. De
grond in de directe omgeving van de
plantsoenen kon zo duurder verkocht
worden.
Het grondgebruik in de zone rond het
bolwerk werd intensiever. Er ontstonden
diverse tuinbouwbedrijfjes langs de
Trekvaart, de Nieuweweg (nu Burgemeester
van Engelenweg), de Baan en in
de directe omgeving van de dorpskern
van IJsselmuiden. Ook rond de kerk aan
de Dorpsweg werd het grondgebruik
intensiever. De dorpskern verdichtte
zich tot een lint van kleinschalige, afwisselende
bebouwing met toevoeging van
voorzieningen als de bakker, de slager
e.d.. Ook langs de andere wegen op de
rivierduinen en langs de ganzevoet van
wegen vond verdichting plaats.
Wijken De natuurlijke ondergrond
werd steeds minder belangrijk bij
nieuwe ontwikkelingen. Een voorbeeld
is de spoorlijn die in 1864 aangelegd
werd, dwars door de landschappelijke
structuren heen. Ook de aanleg van wegen
werd steeds minder gekoppeld aan
de logica van de ondergrond: directe
verbindingen werden dominanter. Nieuwe
bebouwing kwam steeds vaker ook
op de lager gelegen, nattere delen rond
de dorpskern. Inpassing in bestaande
structuren werd daarmee minder vanzelfsprekend.
Sinds de jaren ’30 van de
vorige eeuw zijn de verdichtingen in de
historische linten bovendien minder divers
van karakter. Er vond een verschuiving
plaats van de bouw van individuele
woningen naar het realiseren van planmatige
uitbreidingen. De losse, open
dorpsstructuur veranderde geleidelijk in
meer dichtbebouwd gebied, vooral in de
directe omgeving van de dorpskern.

Historische kaart 1830-1850
Op deze kaart zijn goed de verschillende
karakters van IJsselmuiden te zien: de
nederzettingen op de rivierduinen, het
bolwerk met de ganzenvoet, de trekvaart
naar Mastenbroek en de Koekoek
als verveningsplas. In de laaggelegen
kommen stonden twijgwaarden. Dit is
met name in het gebied ten zuiden van
het dorp (ter hoogte van het huidige
Spoorlanden) goed zichtbaar.
De Gezichten van IJsselmuiden | 25

26 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
De kaart van 1900 verstevigt het
kaart beeld van 1850. Het open landschap
van Mastenbroek in het oosten
stuit op een veelzijdig en ruimtelijk
afwisselend landschap van dorpstructuren,
bossen, twijgwaarden, houtsingels
en lanen. De open en uitwaaierende
structuur van het IJsselmuidens dorpslandschap
is hier op zijn hoogtepunt.
Rond de Koekoek tekent zich een kleinschalig
verveningslandschap af met een
waaiervormige structuur.

De huidige topkaart maakt de
omslag in de ontwikkeling zichtbaar.
Een aantal van de open gebieden en de
‘oksels’ in het dorpslandschap raken
vlaksgewijs bebouwd met woonwijken
en bedrijventerreinen. De Koekoek is
inmiddels drooggemalen en alweer aan
zijn tweede leven toe; dat van glastuinbouwgebied
in ontwikkeling.
De Gezichten van IJsselmuiden | 27

3
Visie
28 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

IJsselmuiden is een prettig, losjes opgezet dorp, met overal open ruim-
tes, groene plekken, (groente)tuinen en zichten op het landschap. Dit
landschap is geen decor, maar vooral gebruiksruimte. IJsselmuiden is
een authentiek dorp, functioneel en altijd in ontwikkeling. Alle kanten
van het dorp hebben hierbij een eigen karakter gekregen, ontstaan
in het verleden in wisselwerking met de gevarieerde ondergrond. De
kleur is soms wat verschoten, maar nog steeds aanwezig. De inzet
van de Gebiedsvisie is de verschillende dorpskarakters - de gezichten
van IJsselmuiden - nieuw leven in te blazen. Ze bieden veel aanleidin-
gen en mogelijkheden voor de ontwikkeling van uitgesproken IJssel-
muidense woon- en werkmilieus: ontspannen, losjes, soms compact,
maar meestal met grote tuinen en sterk verbonden met het landschap.
Zo wordt IJsselmuiden een interessante tegenpool van het stedelijke
Kampen en vormen ze samen een sterk paar in de IJsseldelta.
De Gezichten van IJsselmuiden | 29

30 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

3.1 Kwaliteiten van het gebied
Kampen & IJsselmuiden, een contrastrijk paar
Kampen en IJsselmuiden liggen aan weerszijden van de IJssel, recht tegenover
elkaar. Kampen op de dijk, IJsselmuiden áchter de dijk. Ze vormen een
contrastrijk paar. Kampen is het stedelijk bolwerk, met een stevig front aan
de rivier. IJsselmuiden waaiert met een losse structuur uit over het landschap.
Als je de brug over bent, ben je buiten.
De Gezichten van IJsselmuiden | 31

32 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Dorp en landschap zijn sterk verweven Bijzonder
aan IJsselmuiden is dat dorp en landschap sterk met elkaar zijn verweven.
Het is een losjes opgezet dorp, met overal open ruimtes, groene plekken,
(groente)tuinen en zichten op het landschap. Dit landschap is geen decor,
maar vooral gebruiksruimte. Het geeft het dorp een prettig, ontspannen
karakter. IJsselmuiden is zeker geen museumdorp. Het is dynamisch, authentiek
en altijd in ontwikkeling.
De Gezichten van IJsselmuiden | 33

dorphuizen
woon/werkkorrels
dijkhuizen
voorzieningen
34 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
huizen met grote tuinen
tuinderserven
boerenerven

Grote variatie in dorpse woonmilieus In IJsselmuiden
kan je in de oude dorps- en lintstructuren op veel verschillende
manieren wonen: in kleine dorpshuizen compact bij elkaar, dijkwoningen
met zicht op het landschap, grote dorpshuizen met diepe tuinen, royale
woonwerk (tuinders) erven en grote landelijke erven in het buitengebied.
De grote tuinen, de groententuinen en grote gezinswoningen vallen op.
Het zijn types types die je vrijwel niet ziet in de gewone woonwijken.
compacte dorpshuizen
huizen met diepe tuinen
boerenerven
tuinderserven vakantie aan het water
De Gezichten van IJsselmuiden | 35

36 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

De grote maat van polder Mastenbroek De kleinschalige
structuur van IJsselmuiden is in sterk contrast met de rechtlijnige
opzet en grote maat van het aangrenzende polder Mastenbroek. In de
loop van de tijd zijn de contrasten minder scherp geworden, maar bijvoorbeeld
in delen van het lint van Oosterholt nog steeds te ervaren. Door de
nabijheid winnen zowel de kleinschaligheid van het dorpslandschap als de
weidsheid van de polder aan kwaliteit.
De Gezichten van IJsselmuiden | 37

leekvelden en
tuinderijen
bolwerk
dijk
Overzicht verschillende karakters
geïnspireerd op de historische kaarten
rivier
38 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
kombossen
geul
verveningen
dijk
droogmakerij Koekoek
veenpolder Mastenbroek
de rivierduinen

3.2 Visie
De gezichten van IJsselmuiden De inzet van de Gebiedsvisie
is het nieuw leven in blazen van de verschillende Gezichten
van IJsselmuiden. Geïnspireerd op de historische kaarten zijn er in de
dorpsrand verschillende karakters te onderscheiden, die zich langs de
structuurdragers van het dorp ontwikkelde. Met de ontwikkelingen die op
de dorpsrand afkomen (woningen, bedrijven, waterberging, etc) staat het
behoud en herstel van de specifieke kenmerken en kwaliteiten voorop. Niet
om terug te gaan in de tijd, maar om deze een nieuwe betekenis te geven
passend bij de opgaven en ambities van deze tijd.
Geïnspireerd op de historische kaarten zijn de volgende karakters te onderscheiden:
1. de kleinschalige, afwisselende rivierduinen (met erven, buitens en
kloosters en de dorpsstraat) waar Grafhorst, de Zandberg, IJsselmuiden,
Oosterholt en Uiterwijk zijn ontstaan;
2. het dynamische rivierenlandschap, met de dijk, uiterwaarden en rivier;
3. de laaggelegen komgronden met oude riviergeulen, kombossen en
twijgwaarden;
4. het lager gelegen, natte verveningslandschap langs de Koekoek, met de
kleinschalige sloten- en houtsingelstructuur;
5. de (glas)tuinbouw langs de linten van polder de Koekoek;
6. de grote open maat van polder Mastenbroek.
Aangevuld met in het dorp de ganzevoet, de drietand van wegen, die
tussen het oude dorp op het rivierduin en de rivier ontstond; en het oude
tuinderijenlandschap tussen het bolwerk en het oude dorp.
Voortbouwend op deze karakters kan er in IJsselmuiden een reeks van
onderscheidende dorpse woonmilieus ontstaan: van hele compacte dorpsstructuren,
via losse, ontspannen opgezette wijken met grote huizen en
tuinen tot een hele grote landelijke erven of buitens waar je vrij kunt
wonen, tuinieren en dieren houden. Tegelijkertijd geeft het richting aan
opgaven als waterberging en natuurontwikkeling. In de loop van de tijd
zullen de verschillen tussen hoog en laag, droog en nat, kleinschalig en
grootschalig daardoor steeds zichtbaarder gaan worden. Het kleinschalige
dorpslandschap gaat zich weer aftekenen tegen de grote open maat van
polder Mastenbroek.
Raamwerk Het raamwerk voor alle ruimtelijke ontwikkelingen
wordt gevormd door de Structuurdragers, aangevuld met een netwerk
van recreatieve routes. De historische lijnen worden weer voorkanten: de
nieuwe woningen en woonbuurtjes worden korrelgewijs aan deze lijnen
georienteerd. De lijnen worden hersteld en georiënteerd, zodat er nieuwe
samenhang ontstaat, het dorp verbonden wordt met het omliggende landschap
en er vele mogelijkheden voor ommetjes ontstaan.
Daarbij wordt ondermeer ingezet op een verbeterde relatie met het rivierenlandschap,
zodat je vanuit het dorp altijd even naar de rivier kan lopen.
Het kleinschalige dorpslandschap, komt zo te midden van het dynamische
rivierenlandschap, de grote maat van Mastenbroek en de stad Kampen te
liggen.
Overzicht structuurdragers
De Gezichten van IJsselmuiden | 39

Ontwikkelingsstrategie De Gebiedsvisie breekt met de wijze
waarop nu - in heel Nederland - wijken en bedrijventerreinen worden ontwikkeld,
als op zichzelf staande projecten met een gemiddeld programma,
dat overal op elkaar lijkt. De gebiedsvisie zet in op een programma voort
bouwt aan de specifi eke kenmerken en kwaliteiten van IJsselmuiden. Om
dit te kunnen bereiken worden alle ruimtelijke ontwikkelingen die nu en op
langere termijn spelen verbonden met de kwaliteiten van het gebied. Elke
project dat ontwikkeld wordt, groot en klein, moet gaan bijdragen aan de
versterking van de kwaliteit en eigenheid van het dorpslandschap.
De belangrijkste spelregels voor de ontwikkeling op een rij:
- Alle ontwikkelingen in het gebied moeten direct danwel indirect bijdragen
aan de verbetering van de kwaliteit van het gebied. De landschappelijke
kwaliteit staat hierbij centraal inclusief het recreatieve gebruik van
het gebied.
- Alle initiatieven die in het gebied spelen, kunnen benut worden om de
gewenste ontwikkeling te realiseren. Initiatieven die passen binnen de
ontwikkeling worden gestimuleerd. Ontwikkelingen die strijdig (dreigen
te) zijn met de gewenste ontwikkelingen worden gekanaliseerd. Dit proces
wordt gefaciliteerd door de inzet van planologische instrumenten.
- De gebiedsontwikkeling heeft een planhorizon tot na 2025. Niet alles kan
en zal op de kortere termijn gerealiseerd gaan worden. Dit betekent ondermeer
een prioritering van de inzet op die projecten die op de kortere
termijn worden verwezenlijkt.
De strategie is verder uitgewerkt in het Uitvoeringsboek, behorende bij
deze Gebiedsvisie.
40 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Alle ontwikkelingen in het gebied
moeten direct danwel indirect bijdragen
aan de verbetering van de kwaliteit van
het gebied.

Dorp en landschap opnieuw met elkaar
verbonden door netwerk van Structuurdragers,
recreatieve routes, groene
plekken en open ruimtes
De Gezichten van IJsselmuiden | 41

Ganzendiep
plek aan het water
dijk
Kampen
42 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
rivierduin
dijk
groene plekken
laantjes
linten Koekoek

and Koekoek
tram
dijk
groene plekken
IJssel
rivierduin
plek aan het water
linten Mastenbroek
linten Mastenbroek
De Gezichten van IJsselmuiden | 43

44 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

4
Ruimtelijk
ontwikkelings-
kader
De Gezichten van IJsselmuiden | 45

4.1 Overzichtskaart
Het ruimtelijk ontwikkelingskader voor de
dorpsrand bestaat uit de Ruimtelijke eenheden
en het Raamwerk. Het Raamwerk bevat de
structuurdragers, het recreatieve netwerk, de
groene plekken en belangrijke open ruimtes.
De Ruimtelijke eenheden beschrijven gebie-
den met eigen kleur, karakter en ontwikke-
lingsrichting: de gezichten van IJsselmuiden.
Samen bieden de Ruimtelijke eenheden en
het Raamwerk de uitgangspunten, kwali-
teitsambities en ontwikkelingskoers voor alle
projecten (op het gebied van woningbouw,
bedrijvigheid, infrastructuur, groen, recreatie,
water, etc.), die op korte én lange termijn in de
dorpsrand van IJsselmuiden ontwikkeld gaan
worden. In dit hoofdstuk worden de afzonder-
lijke onderdelen van het ontwikkelingskader
toegelicht.
46 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Legenda
Ruimtelijke eenheden
1 Zandruggen
2 Aan de dijk
3 Groene kom
4 Het Tussenland
5 Polder Koekoek
6 Polder Mastenbroek
Raamwerk
Structuurdragers
Dijken
Zandruggen
Lanen
Linten Koekoek
Linten Mastenbroek
Recreatieve ladder
Groene plekken
Open ruimtes

Aan de dijk
Tussenland
Groene kom
Aan de dijk
Polder Koekoek
Polder Mastenbroek
Zandruggen

4.2 Ruimtelijke eenheden
De naaststaande kaart geeft een overzicht van de ruimtelijke een-
heden, de Gezichten van IJsselmuiden. Elke eenheid heeft een eigen
karakter en ontwikkelingsrichting. De inzet is alle ruimtelijke ont-
wikkelingen bij te laten dragen aan de kwaliteit en identiteit van het
betreffende gebied. In de paragrafen hierna worden de kenmerken, de
opgave, de gewenste ontwikkelingsrichting en de wijze waarop het
programma daaraan kan bijdragen van de verschillende eenheden toe-
gelicht.
48 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Legenda
Ruimtelijke eenheden
1 Rivierduinen
2 Aan de dijk
3 Groene kom
4 Het Tussenland
5 Polder Koekoek
6 Polder Mastenbroek

Aan de dijk
Het Tussenland
Aan de dijk
Groene kom
Polder Koekoek
Rivierduinen
Polder Mastenbroek

4.2.1 Rivierduinen
Kenmerken De rivierduinen zijn de oudste bewoningsgebieden van
IJsselmuiden. Langs de weg over de rug - de structuurdrager - heeft zich
in de loop van de tijd een aantrekkelijke, kleinschalige structuur van erven,
beplantingen, (nu goeddeels verdwenen) landgoederen en meer compacte
dorpsdelen ontwikkeld. Nog steeds hebben ze veel kwaliteit, maar er zijn
ook delen verdwenen, afgegraven en ruimtelijk veel minder manifest geworden.
Ontwikkelingsrichting De inzet van de Gebiedsvisie is de
rivierduinen weer tot de ruimtelijk dragende structuren van IJsselmuiden
te maken. Ze worden versterkt met nieuwe beplantingen, boomgaarden,
bosjes, bebouwing, erven, nieuwe landgoedjes, etc. Door de kleinschaligheid
gaan ze zich weer aftekenen tegen de open ruimtes van de kom en
Polder Mastenbroek.
De rivierduinen worden niet actief ontwikkeld, of pas op lange termijn
nadat Fuite, ‘t Meer en de kop Spoorlanden zijn ontwikkeld. In die periode
zijn er wel mogelijkheden voor kleinschalige, particuliere initiatieven, mits
deze bijdragen aan de kwaliteitsversterking van het gebied.
50 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Bouwstenen De belangrijkste bouwstenen voor de rivierduinen
zijn de transformatie van bestaande erven, kleine glastuinbouwlocaties en
de ontwikkeling van nieuwe erfensembles of bijvoorbeeld landgoedjes. De
ontwikkeling van nieuwe woningen gaat altijd gepaard met de aanleg van
erfbeplantingen (laantjes, bomen, boomgaarden, bosjes), nieuwe recreatieve
schakels, samen met het onderhoud van een deel aanliggend landschap,
waarmee de openheid en luchtigheid in het lint blijft bestaan.
Daarnaast ligt er de opgave om op een deel van het rivierduin een nieuwe
woonwijk te ontwikkelen. Ook hier is de inzet het contrast tussen het duin
en het lager gelegen natte landschap weer beleefbaar te maken. Zie voorbeelduitwerking
Fuite.
open ruimte
Voorbeeld: bouwsteen voor het lint van
Oosterholt
52 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
nieuwe erven
ruimte voor meerdere woon/
werkwoningen
schakel
nieuwe recreatieve
route
erfbeplantingen
bosje, boomgaard, laantje
Bestaande erf hoog op het rivierduin
Bestaande erven in ontwikkeling
Voorbeeld nieuwe erven in samenhang
met landschapsontwikkeling
(Architect: Cor Kalfsbeek)

Schets ontwikkelingsrichting:
Afwisseldende structuur van bestaande
en nieuwe erven, maken de zandruggen
meer kleinschalig, beplant en afwisselend,
ze gaan zich sterker aftekenen naar
de open ruimte
De Gezichten van IJsselmuiden | 53

4.2.2 Aan de dijk
Kenmerken IJsselmuiden is het dorp achter de dijk. Alleen in Grafhorst
lijken de huizen op de dijk te staan, maar in werkelijkheid staat het
hoge deel op hier op een rivierduin, een ‘horst’, in het landschap.
Ontwikkelingsrichting De inzet van de Gebiedsvisie is de
bescheiden relatie van IJsselmuiden met de rivier te continueren, maar
deze wel meer betekenis en uitstraling te geven. De routes over de dijk
worden versterkt, de landschapsbeleving vergroot. Daarnaast wordt IJsselmuiden
met een aantal nieuwe routes en plekken naar de rivier gebracht.
Op enkele plekken zijn er mogelijkheden om opnieuw aan de dijk te bouwen,
met prachtig uitzicht over de open uiterwaarden. IJsselmuiden krijgt
zo een gezicht aan het rivierlandschap.
54 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Bouwstenen Op enkele plekken liggen mooie aanleidingen om te
bouwen aan de dijk en de relatie met het rivierlandschap te versterken.
In Grafhorst kan het dorp aan de dijk in zuidelijke richting tot aan de
kolk groeien. Zie hiervoor de voorbeelduitwerking ‘Wonen aan de dijk in
Grafhorst’ in hoofdstuk 5.2. Op lange termijn is er de mogelijkheid om aan
de dijk bij Uiterwijk een nieuw dorpje of buurtschap te ontwikkelen. Deze
plek ligt aan het einde van het (doorgetrokken) lint van Oosterholt: een
prachtige plek in een nieuwe route om het dorp.
56 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Uiterwijk aan de rivier
Wilsum

olwerk
Schets ontwikkelingsrichting:
De dijk slingert zich als groene lijn door
het landschap. Steeds zijn er compacte
bebouwingsplekken aan de dijk, dan
opent het landschap zich weer.
Grafhorst
Uiterwijk
Nieuwstad
Wilsum
De Gezichten van IJsselmuiden | 57

4.2.3 Groene Kom
Kenmerken De kom is het lagere gelegen klei- en veengebied tussen
de dijk en het hoger gelegen rivierduin. Het is één van de grote open
ruimtes in de dorpsrand. Oorspronkelijk maakte de kom deel uit van het
dynamische rivierenlandschap. Later kreeg het gebied een onregelmatige
blokverkaveling - in een hele mooie waaiervorm - en was het met hakhoutbossen
en twijgwaarden vrij kleinschalig en besloten. Samen met het
rivierduin tekende het gebied zich sterk af tegen de grote maat en regelmatige
structuur van polder Mastenbroek. Van oudsher was dit gebied
onbebouwd. De ruimte wordt nu doorsneden door de spoorlijn, de Zwolse
weg en de Niersallee (de oprit naar de brug over de IJssel). Vanaf de brug
is mooi zicht op het gebied.
58 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Ontwikkelingsrichting De inzet van de Gebiedsvisie is de
kom een meer herkenbaar, eigen karakter te geven, waarmee het zich duidelijk
gaat onderscheiden van het veenweidegebied van Mastenbroek.
Het natte karakter met weteringen, vochtige weides, hooilanden, twijgwaarden
en boomweiden wordt daarvoor nieuw leven in geblazen. De
inzet is de ontwikkeling van een vrij open, structuurrijke kom, met daar
overheen een transparante bomenstructuur die nieuwe samenhang in het
gebied brengt. De doorsnijdende infrastructuur wordt daardoor minder
dominant en beter ingepast. Daarnaast geven de boomweides en twijgwaarden
de mogelijkheid om het nieuwe bedrijvenprogramma, de tramhalte
en remise een stevig tegenwicht te geven.
De Zeneke (een oude rivierloop) wordt door de kom, achterlangs het lint
van Oosterholt doorgetrokken en verbonden met de Trekvaart. Deze
waterloop voert schoon kwelwater van de IJssel af, en biedt zo - naast de
recreatieve mogelijkheden - veel kansen voor de ontwikkeling van bijzondere
water- en natuurwaarden. In de dorpsrand ontstaat zo een rijk, afwisselend
gebied, met veel mogelijkheden voor natuurontwikkeling, bosbouw,
beweiding en vormen van recreatie.
Bouwstenen Het landschappelijke en natuurlijke karakter wordt
leidend voor alle ruimtelijke ontwikkelingen. Ingezet wordt op een stevige
bosweidestructuur waar bebouwing losjes ingepast kan worden. De
waaiervormige verkavelingsstructuur - aangezet verbrede watergangen,
natuurlijke oevers, paden en boomweides - vormt hiervoor het ruimtelijk
kader. Het uitgangspunt is wat grotere bouwkorrels passend in kavel en
bosvakken structuur. Zie ook de voorbeelduitwerking Spoorlanden Oost in
hoofdstuk 5.
60 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Kom ontsluiten De kom is nu niet
toegankelijk. Voorstel is het gebied voor
de bewoners van IJsselmuiden met het
herstel en aanleg van een aantal routes
beter te ontsluiten (de stippellijntjes op
de kaart op de vorige pagina), daarmee
wordt ook de nieuwe tramhalte met
paadjes door het land bereikbaar.

Zicht op Oosterholt De randen van de
kom blijven open, zodat hier altijd het
zicht op Oosterholt en het kenmerkende
reliëf blijft bestaan. Met nieuwe routes
worden de relaties met de kom versterkt.
Boomweides Bij de aanleg van nieuwe
beplantingen in de kom wordt vooral
gedacht aan boomweides. Deze geven
massa in het gebied, maar behouden de
maat en het doorzicht.
Twijgwaarden De boomweides kunnen
afgewisseld worden met twijgwaarden,
bijvoorbeeld voor energieteelt. Van oorsprong
zijn dit (langs de benedenrivieren
gelegen) buitendijkse gronden met
twijgen begroeid, ook wel rijswaarden
of twijgaanplant. De nieuwe twijgwaarden
verwijzen naar het oorspronkelijke
buitendijkse karakter van dit gebied.
De Gezichten van IJsselmuiden | 61

4.2.4 Tussenland
Kenmerken Het Tussenland bestaat uit de natte, lager gelegen
zones om de Koekoek. Ze vormen een overgangslandschap naar het hoger
gelegen rivierduin, de Kamperzeedijk en Polder Mastenbroek. Deels betreft
het een grootschalig veengebied, deels een meer kleinschalig verveningslandschap,
een gebied waar het veen ooit is afgegraven.
In het hele Tussengebied is de omgang met het water, waterberging en bodemdaling
een belangrijke opgave. Uit studies van Alterra blijkt dat in dit
deel van Polder Mastenbroek de bodemdaling heel snel gaat, het veenpakket
brandt hier met 1,5 tot meer dan 3 cm per jaar op. Door de ontwatering
van de laag gelegen Koekoek trekken de randen als het ware droog. De
komende decennia, zal bij ongewijzigd waterbeheer deze zone 0,75 tot 1,5
meter dalen.
62 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

kleinschalig
verveningslandschap
grootschalig
veenlandschap

Ontwikkelingsrichting
Stoppen van de bodemdaling Het is zeer de vraag of de bodemdaling gestopt
kan worden, maar het proces kan wel vertraagd worden. In overleg
met het Waterschap is het voorstel ontwikkeld om rond de Koekoek een
brede natte tussenzone aan te leggen met een verdicht slotenpatroon. Het
waterpeil zal hier worden opgezet. Dit kan de veenverbranding remmen of
stoppen en er voor zorgen dat de zuigende werking van Koekoek op de rest
van Mastenbroek vermindert.
Piekberging Het tussenland kan daarbij een functie krijgen als piekberging.
In dit laagste deel van Polder Mastenbroek is het gemakkelijk om bij
hevige regenval even wat water te bergen, totdat het gemaal het weer kan
uitslaan. Een mogelijkheid is hier ook een deel van de waterbergingsopgave
van de Koekoek te realiseren, waardoor er extra ontwikkelingsruimte
voor glastuinbouw ontstaat. De eerste verkenningen wijzen echter uit, dat
het lastig is om dit praktisch goed op te lossen. De grote waterhoeveelheden
die in korte tijd op de grote glasvlakken vallen moeten verzameld
worden en met goten of buizen over of onder de weg door naar het hoger
gelegen gebied gebracht worden. Dit betekent grote dimensioneringen,
maar ook kwetsbare oplossingen. Een optie is ten tijde van hevige regenval
vooral water vanuit Mastenbroek in het Tussenland op te vangen, zodat
de gemaalcapaciteit kan worden benut om extra uit de Koekoek te malen,
zodat daar geen extra wateroppervlak nodig is. Naar de opties en mogelijkheden
moet nader onderzoek plaatsvinden. Het Tussenland wordt zo
ingericht dat het verschillende piekbergingsfuncties kan krijgen.
Grondgebruik Door het opzetten van het waterpeil wordt het continueren
van de huidige vorm van landbouw lastig. Tot nu toe werden in de randen
van de Koekoek de waterpeilen steeds aangepast aan de bodemdaling,
zodat er voldoende ontwatering bleef. Bezien vanuit van de kwaliteit van
het veengebied van Mastenbroek is dit nu geen optie meer. Het is tijd om
in het Tussenland de omschakeling te maken naar een ander waterbeheer
met een aangepast grondgebruik. Het natte gebied biedt bijvoorbeeld
mogelijkheden voor natuurontwikkeling (bijvoorbeeld als onderdeel van
natuurcompensatie), maar ook vormen van extensieve beweiding en hooilandbeheer
zijn mogelijk.
1 Huidige situatie
-1,0 - -1,5 m
2 Natte tussenzone om verdere daling te voorkomen
3 Mogelijke ruimte voor peikberging (nader onderzoek)
64 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
-2,0 - -2,5 m
Beelden van de huidige drassige
situatie

Maaivelddaling Polder Mastenbroek De
kaart geeft aan hoeveel centimeter het
maaiveld gemiddeld jaarlijks daalt door
de oxidatie van het veenpakket. Rond de
Koekoek daalt het maaiveld het snelst:
van 1,5 cm tot plaatselijk meer dan 3 cm
per jaar. Deze snelle daling voltrekt zich
ook langs de linten van de polder.
De serie met kleine kaarten laat zien
wat deze daling betekent voor de
maaiveldhoogtes van de toekomst. De
komende 50 jaar zal het Tussenland 75
tot 150 cm gaan dalen.
(bron: Onderzoek naar maaivelddaling
in het veenweidegebied Polder Mastenbroek,
Alterra 2010)
Maaiveldhoogte 2006
Maaiveldhoogte 2050
Maaiveldhoogte 2100
Maaiveldhoogte 2150
De Gezichten van IJsselmuiden | 65

Landschappelijke omlijsting van de Koekoek Geïnspireerd op de historische
kaarten die ten tijde van de vervening een dichte waaier van sloten en
houtsingels om de Koekoek laten zien, wordt voorgesteld de natte zone als
een omlijsting om de laag gelegen polder vorm te geven. Het wordt een
vochtig landschap met een verdicht slootjespatroon. In het kleinschalige
verveningslandschap wordt het dichter en beplant met houtsingels; aan
de zijde van Polder Mastenbroek, het grootschalige veengebied, blijft het
open met hier een daar een bosje, als een eendenkooi in het landschap. De
beplantingen filteren het zicht op de kassen en bebouwing.
Het tussenland biedt veel mogelijkheden voor de ontwikkeling van fijnmazig
wandel-, fiets- en ruiternetwerk, in aansluiting op de woongebieden.
Bouwstenen Binnen de landschappelijke structuur is in het gebied
in aansluiting op de dorpsrand ruimte voor de ontwikkeling van royale,
landelijke kavels, in combinatie met de aanleg en het beheer van weides,
tuinen, natuurgebiedjes en waterbergingsruimte. Voorwaarde is dat nieuwe
woningen aangepast zijn aan de natte omstandigheden, bijvoorbeeld door
verandawoningen op palen te bouwen of door de woning op een kleine terp
te zetten. De ontwikkeling kan plaats vinden vanuit de transformatie van
bestaande erven en glastuinbouwlocaties, maar ook op nieuwe locaties. Zie
ook de voorbeelduitwerking van Fuite, hoofdstuk 5.1.
In de rand van Mastenbroek zijn mogelijkheden voor de ontwikkeling van
tuinbouwgerelateerde bedrijvigheid. Zie daarvoor de voorbeelduitwerking
‘Rand Koekoek - Mastenbroek’ in hoofdstuk 5.4.
Indicatie oppervlaktes
bouwsteen (m2)
woning met tuin 500
open ruimte 3500
houtwal 100
sloot 110
landpad 40
totale oppervlakte 4250 m2
66 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
schakel
nieuwe publiektoegankelijke
route, tevens toegangspad
open ruimte
- vochtig grasland
- natuur
- waterberging
Voorbeelden verandawoningen in
de natte laagte
verandawoning
op palen of kleine terp
water & groen
verbrede waterloop
met houtsingel

Referentie bomensingels & water
in veengebied op zand (Friesland)
met verspreid liggende grote
kavels...
en bomensingels als filter naar
bebouwing
De Gezichten van IJsselmuiden | 67

4.2.5 Polder Koekoek
Kenmerken Polder Koekoek is het oudsher het laagste gelegen
deel van polder Mastenbroek. Het natte stuk werd verveend, waardoor er
uiteindelijk een grote plas ontstond. Deze is later weer drooggemalen en
ingericht voor de landbouw. Al snel kwamen er tuinbouwbedrijven naar
dit gebied (ze verhuisden van de kom naar dit gebied, toen daar de dorpsontwikkeling
op gang kwam). Nu is het afwisselend werkgebied, waar
woningen, kassen, vollegronds tuinbouwbedrijven, bedrijven, tuinen, open
weides elkaar losjes afwisselen.
De ruimtelijke hoofdstructuur wordt gevormd door de orthogonaal opgezette
structuur van linten en tochten. Een afwijkend element hierbinnen is
de Oudendijk, de (nog gedeeltelijk aanwezige) oorspronkelijke begrenzing
van de Koekoek.
68 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Lint
Tocht

Ontwikkelingsrichting De Koekoek is een ontwikkelingsgebied
voor glastuinbouw. De open ruimtes binnen de polder worden ontwikkeld,
daarnaast is de Koekoek een stukje uitgebreid richting de dorpsrand.
De huidige begrenzing is de grens, daarbuiten zijn in Mastenbroek geen
uitbreidingsmogelijkheden voor het glas meer. Voor een optimalisatie van
de gebruiksmogelijkheden zijn wel mogelijkheden gecreëerd om tuinbouwgerelateerde
bedrijvigheid uit te plaatsen naar de rand van Mastenbroek.
De inzet van de Gebiedsvisie is de ontwikkeling van het glas plaats te
laten vinden binnen een kwalitatief kader, dat zorgt voor een goed woonwerkklimaat
binnen de polder en past bij de kwaliteitsambities van het
Nationaal Landschap. Vertrekpunt is het benoemen van de belangrijke
ruimtelijke structuren van de polder (linten, tochten, de Oudendijk, en
bijvoorbeeld de specifieke kavelmaat), deze vervolgens voldoende ruimte
te geven zodat zij binnen het glastuinbouw gebied als ruimtelijk dragende
structuren overeind blijven. Op basis hiervan kan de inpasbaarheid van de
glastuinbouw verkend worden. Waarschijnlijk vraagt het overeind houden
van alle structuren te veel ruimte binnen het glastuinbouwgebied. Dit betekent
dat er afgewogen keuzes gemaakt moeten worden, waarbij gekeken
moet worden wat de meest relevante structuren en kwaliteiten zijn binnen
een verglazend gebied. Deze keuzes moeten op schaal van het hele polder
plaatsvinden.
Hierbij zijn een aantal deelstudies opgenomen, die als input voor de afweging
kunnen functioneren. Nader onderzoek is nodig.
Variant 1
Handhaven en versterken:
- bebouwingslinten
- brede tochtzones
70 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Variant 2
Handhaven en versterken:
- bebouwingslinten
- brede tochtzones
- Oudendijk-zone: recreatieve route,
(groenten)tuinen, bedrijfswoningen,
weides
Oudendijk
Bisschopswetering, rand Koekoek
Variant 3
Handhaven en versterken:
- bebouwingslinten
- Oudendijk-zone: recreatieve route,
(groenten)tuinen, bedrijfswoningen,
weides
- tochten omleggen bij nieuwe grote
glaslocaties

Opzet ruimtelijk kader:
- bebouwingslinten
- brede tochtzones
- kavelpatronen
- Ouden dijk
- Groene omlijsting van de Koekoek
Voorstel principeprofi el
bebouwingslinten:
kassen erfzone
± 40 meter breed
Goed voorbeeld waar de kassen afstand
houden tot de weg, waardoor ervoor
nog ruimte is voor erven, tuinen en
beplantingen
lint erfzone
± 40 meter breed
Voorbeeld uit de Koekoek waar deze
afstand niet is gehouden.
kassen
incl. toebehoren
De Gezichten van IJsselmuiden | 71

4.2.6 Polder Mastenbroek
Kenmerken In context van de dorpsontwikkeling is de belangrijkste
kwaliteit van Mastenbroek de grote maat, met de rechtlijnige
ontginningsstructuur. Van oorsprong is Mastenbroek een vaarpolder. De
boerderijen werden gebouwd langs de noord-zuid gelegen weteringen; de
dwarswegen waren onbebouwd. Via de Trekvaart werden de producten
(hooi, riet, melk, etc.) door IJsselmuiden, afgevoerd naar de IJssel en zo
verder naar de Hollandse steden. Op de terugweg werd uit de steden restafval
meegenomen, om de gronden te bemesten. Later is de betekenis van
het water als transportlijn verloren gegaan, de weg heeft het overgenomen.
72 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Hooi- en riethandel aan de trekvaart in
IJsselmuiden

Klooster Sonnenberg
IJsselmuiden
74 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Kasteel Voorst

Havezate Werkeren
Zwolle
Sint Stephanuskerk
Hasselt
Verkavelingsstructuur
Mastenbroek Op de naaststaande
kaart is de verkavelingsstructuur
van het gebied getekend. Goed is het
contrast te zien tussen de rechtlijnige
opzet van Polder Mastenbroek en de
kleinschalige, onregelmatige blokverkavelingen
van het omliggende
rivierenlandschap waar ook de grotere
kernen liggen. Bij het uitzetten van de
hoofdassen van polder Mastenbroek
is gebruik gemaakt van vaste, van
verre goed zichtbare punten, omdat het
systeem van driehoeksmeting nog niet
bestond. De Sonnenberg in Oosterholt
was één van deze punten. Dit voormalige
klooster (of kapelletje) lag in die
tijd op een zes meter hoog rivierduin.
Later is het klooster verdwenen en het
duin afgegraven.
(uit: Polderatlas, 2009)
Ontwikkelingsrichting Het handhaven van de openheid
van Mastenbroek staat voorop. Vanuit de Gebiedsvisie wordt ingezet
op het meer beleefbaar maken van de kwaliteiten, door het vergroten
van de landschappelijke contrasten, de ontwikkeling van mooie randen,
het vergroten van de recreatieve gebruiksmogelijkheden. De Trekvaart
kan hierbinnen een meer prominente rol krijgen. Dit is verder
uitgewerkt in het ruimtelijk raamwerk.
Het dorpslandschap en de polder zijn twee werelden, die aan elkaar
raken en verrijken.
Bouwstenen Bestaande erven zijn de bouwstenen voor ontwikkeling.
Daarnaast speelt in de rand van de Koekoek de uitplaatsing van
tuinbouwgerelateerde bedrijvigheid. Voor deze zone zijn compacte bedrijfsclusters
ontwikkeld, waar tussen ruimte blijft voor het veenlandschap
met afwisselende doorzichten naar het open landschap. Dit is
opgenomen in de voorbeelduitwerking ‘Rand Koekoek - Mastenbroek’
in hoofdstuk 5.4.
De Gezichten van IJsselmuiden | 75

4.3. Raamwerk
De naaststaande kaart geeft een overzicht van het Raamwerk, met de
structuurdragers, recreatieve ladder, groene plekken en belangrijke
open ruimtes. Het Raamwerk vormt de ruggengraat van het dorp; het
is het ruimtelijk kader voor alle ontwikkelingen.
76 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

De Gezichten van IJsselmuiden | 77

4.3.1 Structuurdragers
Kenmerk De structuurdragers zijn landschappelijke lijnen, wegen
en dijken, waarlangs IJsselmuiden zich oorspronkelijk ontwikkelde. De
huizen, boerderijen, landhuizen en kerken werden aan deze lijnen gebouwd.
Ze vormen de hoofdstructuren van het dorp én leggen de verbinding
tussen het dorp en het buitengebied.
Visie Onder de toenemende verkeers- en bebouwingsdruk hebben de
structuurdragers de laatste decennia aan betekenis en kwaliteit ingeboet.
Op veel plekken zijn ze sleets geworden. De inzet is de oude lijnen weer
het dorp te laten dragen. En daarmee een nieuwe sterke, samenhang tussen
dorp en landschap te ontwikkelen. Met de realisatie van een aantal
ontbrekende schakels, vormen de structuurdragers een continue netwerk.
Het voorstel is de lijnen - waar mogelijk - door te trekken tot aan de rivier,
zodat zowel het buitengebied als de kwaliteiten van het rivierenlandschap
dicht naar de woonomgeving worden gebracht.
De structuurdragers hebben ieder een eigen karakter, de inzet is de verschillende
karakters te versterken. Daarmee geven ze kleur aan verschillende
gezichten van IJsselmuiden.
Maatregelen
Weg als publieke ruimte De structuurdragers worden zoveel mogelijk
continu ingericht. Het zijn publieke ruimtes, waar de auto te gast is.
Er wordt gestreefd naar relatief smalle klinkerwegen, die als gedeelde
(verkeers-)ruimte functioneren voor autos, fi etsers en wandelaars. (Met
uitzondering van de lijnen binnen Polder de Koekoek, waar het delen van
de verkeersruimte met de vrachtwagens niet aan de orde is).
Voorrang De structuurdragers hebben ruimtelijk voorrang bij kruising
met wegen van hogere orde. Dus op kruisingen geen rotondes of andere
zware verkeersvoorzieningen, die niet passen bij de schaal van de lijnen. Er
moet veel aandacht worden besteed aan goede verkeerskundige én ruimtelijke
oplossingen.
Eigen karakters versterken De eigen karakters van de verschillende
structuurdragers worden versterkt. Op de volgende pagina worden ze
ieder kort toegelicht.
78 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Legenda
Structuurdragers
Dijken
Rivierduinen
Lanen
Linten Koekoek
Linten Mastenbroek
ontbrekende schakels
Huidig beeld lint Oosterholt, verkeerskundige
inrichting domineert (foto van
voor het asfalteren)
Goed voorbeeld: herinrichting dorpsstraat
Wilsum, de weg is weer de
publieke ruimte geworden van het dorp,
mooie samenhang tussen de korrels en
de straat.

ontbrekende schakel
dijk
lanen
Kaart Structuurdragers
rivierduin
ontbrekende schakel
dijk
linten Koekoek
rivierduin
linten Mastenbroek

Rivierduinen
- Kenmerk: relatief smal, gedeeld profi el
met gebakken klinkers, begeleid door
bomen, (waar er ruimte voor is in het
profi el, anders op de erven, in voortuinen
of een enkele overhoek);
- De Oosterholtse weg afwaarderen,
waardoor deze minder aantrekkelijk
wordt voor sluipverkeer;
- Ontbrekende schakel tussen Oosterholt
en Uiterwijk aan de rivier
realiseren.
- Kansen voor versterking van het de
kleinschalige, landelijke korrelstructuur
langs de structuurdragers;
- zie ook hst 4.2.1 Rivierduinen
80 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Beeldmontage van het opgeknapte lint van Oosterholt
Beeldmontage van het opgeknapte lint van Oosterholt

Dijk
- Kenmerk: groen karakter, met smalle
weg of fi etspad op de dijk met weids
uitzicht over landschap, rivier en dorp;
- Opgave: continueren recreatieve route
over de oude dijkloop tussen de Zandberg
en Grafhorst;
- Op termijn zoveel mogelijk doorgaand
verkeer van de (historische) dijken af;
- Bij dijkverzwaringen aandacht voor
het profi el, hoge smalle dijk
- Op een aantal plekken kansen voor
nieuwe bebouwing achter (IJsselmuiden)
dan wel óp de dijk (Grafhorst).
- zie voorbeelduitwerking 5.2
Ganzevoet van Lanen
- Kenmerk: ganzevoet, drietand van
wegen’ tussen het bolwerk en het oude
dorp op het rivierduin;
- Bijzonder is het groene karakter van
deze rechte lijnen. De ambitie is dit
te handhaven en ontwikkelen als een
herkenbare stuctuur van het dorp.
- De lanen zijn uitgewerkt in de Gebiedsvisie
Ijsselmuden Dorp.
Linten Koekoek
- Kenmerk: orthogonale structuur van
bedrijvige linten waaraan gewoond en
gewerkt wordt. Deels dichtgezet met
glas, maar ook nog stukken met weides
en kwekerijen;
- Met de ontwikkeling van de Koekoek
als glastuinbouwgebied is veel
aandacht nodig voor de linten als
kwalitatieve, dragende structuren van
de polder. De ambitie is afwisselende
linten te ontwikkelen, waaraan het
prettig wonen en goed werken is;
- zie voorbeelduitwerking in hst 5
Linten Mastenbroek
- Kenmerk: orthogonale structuur van
wegen en waterlopen. De onbeplante
smalle wegen worden begeleid door
bermen, sloten en weteringen, ze gaan
licht golvend over het veen. De beplante
erven liggen vaak iets verhoogd
in het landschap
- De inzet is de landschappelijk uitstraling,
het beeld van de smalle weg door
het veen, te handhaven.
De Gezichten van IJsselmuiden | 81

4.3.2 Recreatieve ladder
Kenmerk Parallel aan de structuurdragers lopen (fragmenten van)
historische landschappelijke lijnen, zoals de Trekvaart, de Ringdijk, het
Schinkelpad, kades in en rond de Koekoek en paden door de uiterwaarden.
Deze paden zijn (vrijwel) vrij van autoverkeer en hebben een rustig, landschappelijk
karakter.
Visie Voorgesteld wordt de landschappelijke lijnen op te pakken, te
herstellen en te continueren tot een recreatieve structuur. Het worden de
achterpaden van het dorp waar je rustig, direct vanuit de woonomgeving
kunt wandelen, fi etsen of paardrijden. Voor een klein ommetje in de buurt
of om verder het landschap in te gaan.
De achterpaden worden met kleine dwarspaadjes, de schakels, verbonden
met de structuurdragers zodat er een ladderstructuur ontstaat. Aan de
structuurdragers wordt gewoond, gewerkt en rijden de auto’s. De achterpaden
zijn er alleen voor langzaam- en bestemmingsverkeer; ze vormen de
rustige, ontspannen en wat rafelige kant van het dorpslandschap.
Maatregelen
- Continueren van bestaande routes, achterpaden en weteringen;
- Ontwikkeling van schakels tussen de structuurdragers en achterpaden;
- Ruimtelijke ontwikkeling inzetten om steeds delen van schakels en achterpaden
te realiseren. Elk project draagt een stukje bij.
- Eigen karakters van de landschappelijke lijnen versterken, de belangrijkste
karakters worden op de volgende pagina toegelicht.
structuurdrager
de wegen met daaraan de
huizen, erven, voorzieningen,
etc..
82 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
schakels
kleine paadjes, tussen de
huizen door
Legenda
Recreatieve ladder
Trekvaart en Zeneke
Kades en achterpaden
Naar de Rivier
Schakels
achterpaden
recreatieve route door
het landschap, veelal
langs oude lijnen of
waterlopen

Kaart Recreatieve ladder
kades
Zeneke
schakels
Trekvaart
kades

Kades & achterpaden
- Bijvoorbeeld de Ringdijk, Schinkelkade,
oude dijk door de Koekoek, randen
van de Koekoek, dijk Zeegraven;
- Kenmerk: kleine kades, dijkjes, vaak
begeleid door waterlopen, soms door
beplantingen;
- Ambitie: realiseren van continue,
publiek toegankelijke paden;
- Zorgen voor landschappelijke profi
elen, met smalle wegen of paden,
begeleid door bermen en sloten, al dan
niet voorzien van beplantingen.
84 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Voorbeeld deel huidige Ringkade: de
kade is er nog wel en met een recht van
overpad toegankelijk, maar in de praktijk
is dit nu onmogelijk. De ambitie is
deze stukken weer open te maken.
Voorbeeld ladderstructuur met nieuwe
korrels langs de Oude Rijn in Harmelen.

Mogelijke nieuwe schakel, gekoppeld
aan de ontwikkeling van Fuite, zie deeluitwerking
hst 5.
voorbeeld Grafhorst
Schakels
- Kenmerk: kleine paadjes, die verbindingen
leggen tussen de structuurdragers
en de achterpaden en zo tussen de
woonomgeving en het landschap;
- Het kunnen landschappelijke wandelpaadjes
zijn, maar ook straatjes waaraan
gewoond wordt.
De Gezichten van IJsselmuiden | 85

Trekvaart en Zeneke
- Continueren waterloop, daarbij vooral
aandacht voor kruisingen met de
(doorgaande) wegen;
- Trekvaart heeft betekenis als kano/
vaarroute, maar ook om langs te fietsen
en wandelen in de woonomgeving
en naar Polder Mastenbroek;
- Zeneke opnieuw uitgraven, onderlangs
de zandrug van Oosterholt naar de
rivier. Hier liggen kansen voor een
bijzondere waterkwaliteit en mooie recreatieve
verbinding door het gebied.
- De verschillende karakters van de
Trekvaart als gegraven waterloop
en Zekene als veenrivier door (her)
profilering zichtbaar maken.
86 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Beeld restant van de trekvaart tussen
Oosterholt op het rivierduin en de grote
maat van Mastenbroek. De ambitie
is de vaart weer uit te graven en tot
recreatieve en natuurlijke structuur te
ontwikkelen;

Naar de rivier
- De nabijheid van de rivier is een van
kwaliteiten van IJsselmuiden. De
paden en routes door de uiterwaarden
horen bij het dorpslandschap;
- De ambitie is enkele paden doortrekken
naar de rivier, met mooie plekken
of uitzichtpunten over het water
De Gezichten van IJsselmuiden | 87

4.3.3 Groene plekken en open ruimtes
Kenmerk Karakteristiek voor IJsselmuiden is de afwisseling van
bebouwing met groene plekken (deels oude landgoederen, zie historische
kaart op pagina 20) en open ruimtes. Het landschap dringt daarmee diep
het dorp in en geeft het een prettige luchtigheid. De groene plekken zijn
niet altijd groot of zeer talrijk, maar ze zijn wel belangrijk voor de kwaliteit
en het karakter van het dorp.
Visie De ambitie is de open en groene plekken te handhaven en meer
aandacht en betekenis te geven bij de dorpsontwikkeling. Dit betekent
dat bij het zoeken naar nieuwe bouwlocaties niet ‘rucksiglos’ de open
ruimtes in de dorpsrand worden volgebouwd. Er wordt bij elke ontwikkeling
gezocht naar mogelijkheden om er lucht in te houden. Soms door
wat compacter te bouwen aan open plekken, soms door wat losser of wat
verder van de dorpsrand af te gaan. De dorpsrand wordt zo niet steeds iets
opgeschoven, maar dorps- en landschapsontwikkeling gaan gelijk op.
Naast de handhaving van de bestaande markante open ruimtes en groene
plekken, wordt voorgesteld ook een aantal nieuwe groene plekken te ontwikkelen
die het uitgelegde dorp kunnen gaan dragen. Daarbij zijn op de
de Raamwerkkaart een aantal belangrijke open ruimtes en zichtlijnen vastgelegd,
die belangrijk zijn voor de luchtigheid van het dorp en de relatie
met het omliggende landschap. Deze ruimtes blijven altijd open.
Maatregelen
Het handhaven en kwaliteitsimpuls voor de bestaande markante
groene plekken en open ruimtes. Markante plekken zijn bijvoorbeeld:
het open veldje in de knik van de Burgemeester van Engelenweg
(een van de laantjes); de groene prop van de begraafplaats aan de Plasweg,
die overal bovenuit komt; het kleine begraafplaatsje aan de Grafhosterweg;
het sportveldencomplex tussen Grafhorst en de Zandberg; de Kom, de
open weide met de volkstuinen tussen de dijk en het oude dorp.
Vastleggen en kwaliteitsimpuls belangrijke open ruimtes en
zichtlijnen De ruimtes die belangrijk zijn voor de kwaliteit en beleving
van IJsselmuiden zijn: de weides van de Kom, zicht op de begraafplaats en
hoger gelegen rivierduin aan de Plasweg, der ruimte rondom het kleine begraafplaatsje
aan de Grafhorsterweg, de grote maat van de uiterwaarden,
en natuurlijk de weidsheid van Polder Mastenbroek.
Ontwikkeling van nieuwe groene plekken Mogelijke locaties zijn:
herontwikkeling van het landgoed Meerzicht; de plek waar het klooster
Sonnenberg in de zichtlijn van de Kamperwetering stond; andere verdwenen
landgoederen, een nieuwe buitendijkse begraafplaats op het rivierduin;
een groene plek bij Uiterwijk aan de rivier., maar ook bijvoorbeeld een
nieuw volkstuincomplex in de dorpsrand. Daarnaast kunnen een aantal
grote, nieuwe woonkorrels met tuinen, sterk bijdragen aan het groene
karakter van het dorp.
88 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Legenda
Groene plekken
begraafplaats
sportpark
nieuwe groene plekken
volkstuinen
Open ruimtes
Voorbeeld Groene plekken
Begraafplaatsje aan de Grafhosterweg
Voorbeeld Open ruimtes
Polder Mastenbroek vanaf de Koekoek

Kaart Groene plekken en open ruimtes

5
Deeluitwerkingen
90 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

In dit hoofdstuk zijn een aantal uitwerkingen opgenomen die laten
zien hoe verschillende ruimtelijke ontwikkelingen kunnen bijdragen
aan de versterking van de ruimtelijke kwaliteit van de dorpsrand.
Opgenomen zijn voorbeelduitwerkingen voor het programma uit de
Structuurvisie Kampen 2030 en een aantal bijzondere voorzieningen,
zoals een nieuwe begraafplaats en potentiële locaties voor een kerk.
De Gezichten van IJsselmuiden | 91

5.1 Fuite
Deelgebied Fuite is een ontwikkelingsgebied voor 200 tot 300 nieuwe
woningen. Het is nu een wat rommelig, vrij slecht toegankelijk tuinderijenlandschap,
met wat oudere kassen, kwekerijen, bedrijven en open
weiden. Op de achtergrond zijn de grote, nieuwe kascomplexen te zien die
aan de rand van de Koekoek worden gebouwd. Door het gebied lopen een
aantal mooie fragmenten van kades, waterlopen en elzensingels, restanten
van het oude verveningslandschap. Als je het gebied in gaat is goed de
overgang van hoog naar laag te zien. Als het goed geregend heeft is, is het
lage land ook echt drassig.
92 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Zicht op de Koekoek
Lager gelegen nat gebied
Lager gelegen nat gebied

Ringdijk met beplantingen, zicht op de Koekoeksweg
Zicht over het tuinderijenlandschap op de begraafplaats met het kapelletje
De Gezichten van IJsselmuiden | 93

Ruimtelijk ontwikkelingskader
Ruimtelijke eenheid
Fuite is geprojecteerd op de overgang van het hoger gelegen rivierduin
naar de laagte van het Tussenland. De inzet van de Gebiedsvisie is deze
overgang tussen de landschappelijke eenheden zichtbaar te houden en
betekenis te geven binnen de ontwikkeling van het woongebied. Het hoge
deel biedt beste mogelijkheden om te bouwen, het lage deel wordt als onderdeel
van de omlijsting van de Koekoek natter.
Raamwerk
Structuurdrager Het gebied wordt gedragen door de Plasweg, de structuurdrager
over het rivierduin. Aan deze weg staat een losse structuur van
bebouwing, soms met doorsteekjes naar achteren, waaraan kassen, kwekerijen
en bedrijven liggen. De inzet is deze weg de ruimtelijke ontwikkeling
van het gebied te laten dragen (en niet de wijk, met een eigen infrastructuur
los van de structuurdrager te ontwikkelen).
Recreatieve ladder De recreatieve achterpaden worden gevormd door de
Ringdijk en de Schinkelkade, die tevens de ruimtelijke begrenzing van
de Koekoek vormt. Deze kades bestaan nog slechts gedeeltelijk. Sommige
stukken kunnen worden toegevoegd aan het publieke netwerk door
openstelling te regelen, andere delen moeten opnieuw worden aangelegd.
Bestaande en nieuwe doorsteekjes naar achteren, kunnen gaan functioneren
als schakels tussen de Plasweg en de twee kades.
Groene plekken & open ruimtes Bepalend voor de groene sfeer van dit
gebied is de groene prop van de begraafplaats met het spitse kapelletje
aan de Plasweg. In het Raamwerk worden de zichten op de begraafplaats
en het kapelletje open gehouden. Aan de ander kant wordt het plangebied
begrensd door het sportpark. In een deel daarvan is recent een scholencomplex
gebouwd. Daarnaast liggen de restanten van een oude kwekerij in
het gebied. Deze is omkaderd door een bomensingel. De inzet is de (zichten
op) de groene plekken te handhaven en met de ontwikkeling van Fuite
deze een kwaliteitsimpuls en meer betekenis te geven.
94 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Oude kwekerij

Fuite op de Gebiedsvisiekaart

Uitwerking
Overgang hoog-laag Fuite ligt in een gebied met kwetsbare landschappelijke
kwaliteiten. Onderzocht is hoe deze met de ontwikkeling
van woningbouw versterkt kunnen worden, zodat zij het gebied kunnen
gaan dragen. Het voorstel is het hoge, zandige deel compact te bebouwen,
terwijl het lage, natte deel heel landschappelijk wordt ontwikkeld met een
zeer beperkt aantal woningen. Om op het hoge deel te kunnen bouwen
moet het iets opgehoogd worden. Door deze ophoging wordt de overgang
naar het lagere deel beter zichtbaar gemaakt. Langs de overgang wordt
een nieuwe waterloop voorgesteld, die de nieuwe en verbrede sloten in het
Tussenland met elkaar verbindt. De waterberging van het hoge deel kan
worden opgevangen in het lager gelegen deel.
Wonen aan de schakels tussen de Plasweg en de Ringdijk De
ontwikkeling van het gebied wordt gedragen door de Plasweg en de Grafhorsterweg,
de structuurdragers over het rivierduin. Vanaf deze wegen
zijn er kleine inprik-weggetjes, tussen de bebouwing door naar de achterliggende
kavels. Daar kunnen kleine woonbuurten ontwikkeld worden,
aan tuinstraatjes, een boslaan of in de kwekerij. Auto’s parkeren op eigen
terrein, of in parkeerkoffers. De wegen waaraan de woningen staan lopen
door als een recreatief pad (soms met bestemmingsverkeer) naar de Ringdijk
en Schinkelkade. Op het zand zijn de woonstraatjes smal, de aanliggende
tuinen bepalen het beeld. In het Tussenland krijgen de paden een
sloot en singelbeplanting. Door de structuur van de beplantingen wordt
het zicht op het achtergelegen kassengebied gefi lterd.
Grafhorsterweg
Plasweg
hoog
kapel
Ringdijk
Schinkelpad/kade
Fuite aan de plasweg op de overgang
van hoog naar laag
laag
Koekoek
Koekoekweg
Indicatie programma
Hoge deel op het Rivierduin
omvang gebied ± 6,7 ha
woningendichtheid 20 w/ha
gem kavelgrootte 340 m2
aantal woningen 130
uitgeefbaarheid 65%
Lage deel in het Tussenland
omvang gebied ± 8,5 ha
woningendichtheid 2,4 w/ha
gem kavelgrootte 4.000 m2
aantal woningen 20
uitgeefbaarheid 94%
Andere deel Tussenland
(zie uitsnede grote kaart op volgende
pagina)
omvang gebied ± 14 ha
woningendichtheid 2,1 w/ha
gem kavelgrootte 4.000 m2
aantal woningen 30
uitgeefbaarheid 85%
Totaal ± 180 woningen
Exclusief transformatie
erf- en glastuinbouwlocaties

Voorbeelduitwerking Fuite
De Gezichten van IJsselmuiden | 97

Dorps bouwen Een korrelgewijze, geleidelijke groei is één van de
belangrijkste ambities van dorps bouwen. In de deeluitwerking is daarom
niet uitgegaan van één grote ontwikkelingslocatie, maar van een opbouw
in kleinere eenheden die los van elkaar ontwikkeld kunnen worden. Daarbinnen
kunnen kavels worden uitgegeven (zodat ieder zijn eigen huis kan
bouwen) of kunnen delen in kleinere samenhangende ensembles vormgegeven
worden. Op basis van de aanwezige structuren en elementen, zijn in
de uitwerking een aantal voorbeelden gegeven van mogelijke dorpse (en
landschappelijke) woonmilieus. Gedacht kan worden aan:
- compacte woon/werk/zorg erven in het lint;
- tuinstraatjes, voor huizen met diepe tuinen dichtbij het landschap;
- een buurt rond een boomgaard op de oude kwekerij;
- een boswijk met royale kavels op het zand;
- een kerkbuurt tussen de bomen;
- landschappelijke verandawoningen in de laagte met veel ruimte om bijvoorbeeld
dieren te houden.
De gegeven voorbeelden zijn geen blauwdruk. Door de geleidelijke
ontwikkeling, kunnen de deelgebieden steeds aangepast worden aan de
behoefte van dat moment. Belangrijk is om in de vervolgfase een beeldkwaliteitplan
op te stellen met de spelregels voor het bouwen voor de losse
huizen om hiermee de vrijheid én de gewenste samenhang te conditioneren.
erven
kwekerij
tuinstraatjes
erven
Buurten met een eigen karakter
boswijkje
tuinstraatjes
tuinstraatjes
98 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
veranda woningen
tussenland
Bijvoorbeeld planfase 1
Bijvoorbeeld planfase 2
Bijvoorbeeld planfase 3

Voorbeelden Tuinstraatjes
Stenen kamer bij Deventer
Smalle straatjes, met aan weerszijden
kavels, bijvoorbeeld:
losse huizen op grote kavels, parkeren
op eigen terrein
of...
kleine rijtjes, compacte blokken, met
hele diepe of brede tuinen,
parkeerkoffers
of...
mix van typologieën
1 1
3
1 1
Principeprofi el
7
De Gezichten van IJsselmuiden | 99

Voorbeeld verandawoningen in het lage deel
3 1
3
2
6
3
100 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
21
Natuurspeelplaats

Voorbeeld oude Kwekerij
Oude dorp van Cothen, rond een boomgaard
120
60
De Gezichten van IJsselmuiden | 101

Fuite in de context van het
Tussenland
In het hele lager gelegen gebied zijn
mogelijkheden voor de ontwikkeling van
losse kavels, mits deze bijdragen aan de
versterking van de kwaliteit van het gebied.
Zie voor de bouwstenen, hoofdstuk
4.2.4 Het Tussenland

5.2 Rand Koekoek-Mastenbroek
Deelgebied Dit deelgebied ligt op de overgang van Polder Koekoek
naar Polder Mastenbroek. De rand wordt gevormd door de Hagedoornweg,
met aansluitend een brede zone veenweidegebied. Rijdend over de
weg heb je prachtig zicht over de ruimte, met de groene proppen van
de erven in de verte en nog verder aan de horizon de hoogbouw van
Zwolle. De stad rukt op, maar de polder blijft een substantieel grote maat
tussen de kernen.
Aan de andere kant van de weg kijk je tegen de kassen aan, die ongeveer
1 meter lager staan in de Koekoek. Aan de weg staat één huis; de onlangs
verbrede weg gaat hier met een bochtje omheen. Langs de weg stond eerst
een dichte bossingel, maar met de verbreding van de weg is die grotendeels
verdwenen. Er staan nu laanbomen.
De randzone is twee kavels (ca 500 meter) breed (van oorsprong had het
gebied een fijnere kavelstructuur). Deze zone komt min of meer overeen
met het gebied van Mastenbroek dat sterk aan het inklinken is. In de randzone
is nu een apart, wat lager peilvak ingesteld.
Aan de oostzijde wordt het gebied begrensd door de Bisschopswetering,
aan de westzijde door de oude dijk Zeegraven.
104 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Zicht in de kassen vanaf de weg
Verschil tussen de huidige (rood) en
oorspronkelijke kavelstructuur
(ondergrond historische kaart 1850)
(uit: Mastenbroekerpolder, Onderzoek
Mastenbroekerpolder met betrekking
tot het slotenpatroon, 2010)

Zicht vanaf de Oosterholt, over polder Mastenbroek, naar de rand van de Koekoek
Hagedoornweg, tussen de Koekoek en Polder Mastenbroek
De Gezichten van IJsselmuiden | 105

Ontwikkelingskader
Ruimtelijke Eenheid
Tussenland
Het deelgebied maakt deel uit van het Tussenland; de landschappelijke
omlijsting van de Koekoek. Het stoppen van de bodemdaling en de aanpassing
van het grondgebruik hierop zijn de belangrijkste opgaven die hier
spelen. Er liggen kansen voor waterberging, cultuurhistorisch agrarisch
landschap, natuurcompensatie, losse bebouwingsclusters (aangepast aan de
natte, landschappelijke omstandigheden) en het vergroten van de recreatieve
mogelijkheden, in aansluiting op de woongebieden van IJsselmuiden.
Raamwerk
Structuurdrager
Voor de hand liggend is de Hagendoornweg als de structuurdrager van het
gebied te beschouwen, maar feitelijk was dit altijd een onbebouwde dwarsweg
door Mastenbroek. Mastenbroek was een vaarpolder, de boerderijen
werden gesticht langs de noord-zuid gelegen weteringen zoals de Bisschopswetering.
Ook de Koekoek is niet vanaf de Hagendoornweg ontwikkeld,
de erven en tuinderijen werden aan de nieuwe linten ín de Koekoek
gebouwd.
Recreatieve ladder
In de Raamwerkkaart is de Hagedoornweg als recreatieve structuur benoemd,
vooral omdat er vanuit de ruimtelijke kwaliteit veel waarde wordt
gehecht aan een groene omlijsting van de Koekoek. Gezien de verkeersdrukte
op deze weg, wordt een los fi etspad voorgesteld, laag langs het
polderlandschap. Deze sluit aan de oostzijde aan op het fi etspad langs de
Bisschopswetering, aan de westzijde op de Zeegraven die langs het gebied
loopt. Door het gebied worden daarnaast een aantal schakels, kleinere
recreatieve paden voorgesteld, waarmee je echt even door het gebied gaat.
Groene plekken en open ruimtes
De randzone maakt deel uit van de open ruimte van Mastenbroek. Daarbinnen
kunnen een of enkele bosjes worden aangelegd, als een eendenkooi
in de ruimte, waardoor het zicht op de rand wat gefi lterd wordt en er wat
meer diepte in de ruimte geeft. Daarbij kan het een plek worden om even
naar toe te lopen en vanaf daar uit te kijken over de polder.
106 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Rand Koekoek-Mastenbroek op de Gebiedsvisiekaart

Uitwerking
Opgave
In de randzone komen een aantal opgaven en ambities bij elkaar:
1 het stoppen van de inklinking van het veengebied;
2 het open houden van het landschap;
3 de eventuele uitplaatsing van tuinbouwgerelateerde bedrijvigheid naar
deze zone, hoeveelheid wordt bepaald door de mogelijkheden van het
gebied;
4 de mogelijkheid om hier een waterberging (piekberging) voor mastenbroek
te realiseren;
5 de mogelijkheid om hier een waterberging (piekberging) voor de koekoek
te realiseren.
6 de mogelijkheid om hier natuurcompensatie te realiseren.
Visie
De inzet is de ontwikkeling van een landschappelijke omlijsting voor
polder Koekoek. De lijst bestaat hier uit een wat natter veenlandschap met
verdicht slotenpatroon, mooie oevervegetaties, bloemrijke hooilanden en
een enkel boscomplex. Daarbinnen zijn mogelijkheden voor een beperkt
aantal compacte bedrijfsclusters. Voorwaarde hiervoor is dat deze ontwikkeling
bijdraagt aan de kwaliteit van het gebied. Incidenteel kan het gebied
even onder water lopen, om een piek van Mastenbroek of Koekoek op te
vangen.
Ontwikkelingsstappen
De ontwikkeling bestaat uit twee planstappen. Waarbij de tweede stap
optioneel is en afhankelijk van de ontwikkeling van de Koekoek.
Stap 1: ontwikkeling landschappelijke omlijsting van de Koekoek
Het stopzetten of het minimaliseren van de inklinking is de belangrijkste
opgave. Middelen zijn het opzetten van het waterpeil (Flexibel peil) en
het verdichten van het slotenpatroon, bijvoorbeeld door het herstellen van
het oorspronkelijke slotenpatroon in dit gebied. Voor het grondgebruik
betekent dit dat er een aangepast landbouwkundig gebruik ontwikkeld
moet worden, dat aansluit bij de nattere omstandigheden. Met vochtige
hooilanden of extensieve begrazing in de zomer door lichte veenkoeien
(bijvoorbeeld blaarkoppen) kan het gebied een aanwinst zijn voor de
beleving van het veenweidegebied. Een nieuwe, brede bomenrij langs de
Hagendoornweg lijst het uitzicht op het polderlandschap in. Met nieuwe
routes langs de randen en over kleine kades door het gebied worden de
kwaliteiten beleefbaar.
108 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Impressie: zicht op het landschap vanaf de Hagedoornweg
nat veengebied
Zeegraven
Hagedoornweg met brede laan
bos
zichtlijnen
kades met
routes
verdicht
slotenpatroon
Bisschopswetering

Stap 2: inplaatsing compacte bedrijfskorrels
Binnen de landschappelijke zone kunnen - op termijn en wanneer dit
noodzakelijk is - een beperkt aantal compacte bedrijfsclusters ontwikkeld
worden. Dit kan beschouwd worden als een aantasting van één van de
kernkwaliteiten van Mastenbroek, namelijk de aantasting van de openheid
van de polder. Maar, het kan ook worden gezien als een mogelijkheid
om het gebied een interessante, afwisselende rand te geven dat de moeite
waard is om even naar toe te gaan. Het altijd open houden van een aantal
doorzichten naar de polder staat hierbij voorop. Maar ook het vergroten
van de waterbergingsmogelijkheden, de natuurwaarden, recreatieve gebruiksmogelijkheden
en landschappelijke inpassing van de korrels zijn van
belang. Aan de ontwikkeling van de bedrijfsclusters worden daarom een
aantal ruimtelijke spelregels verbonden, waarmee ze kunnen bijdragen aan
de kwaliteit van het gebied.
Spelregels bouwstenen
- Compacte clusters met een maximale oppervlakte van 2.000 m2, passend binnen
de eerste slag , eerste grote kavel, van de polder;
- Alle clusters worden omkaad, zo liggen ze scherp in het landschap en blijft er
zoveel mogelijk ‘landschap’ over;
- Rond de clusters wordt nieuw water aangelegd, waarmee (minstens) de waterberging
van het cluster wordt gerealiseerd. (of meer, mocht dat vanuit de Koekoek of
Mastenbroek wenselijk zijn);
- De clusters worden vanaf de Hagendoornweg met een brug en bijvoorkeur met
een pad op poten door het natte veengebied ontsloten;
- De clusters zijn aangepast aan de de gewenste waterhuishouding om bodemdaling
tegen te gaan en piekbergingsfunctie van het gebied (kade, hoogteligging,
brug er naar toe, etc.) ;
- Binnen de clusters is 20% van de oppervlakte groen. Dit groen is onderdeel van
de inpassing van bebouwing. (Bij voorkeur wordt er geen dichte groene singel om
de bebouwing gelegd, maar wordt het in een aantal blokken geplaatst, waardoor
een afwisselende beeld van bebouwing en beplanting ontstaat.)
- Ook buiten de korrels in het lage veengebied wordt een beplantingsblok geplaatst,
zodat er een afwisselend ruimtelijk spel ontstaat;
- Uitgangspunt is ontwikkeling van woon/werk korrels, waardoor de bedrijvigheid
‘een gezicht’ heeft en het geen achterkant in het landschap wordt;
kassen
brede laan entreeweg op
pootjes
Hagedoornweg sloot nat veenweidegebied sloot
sloot
sloot
110 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Indicatie programma
omvang gebied ± 100 ha
uitgeefbaar ± 10 ha
aantal kavels (opdeelbaar) 5
gem. kavelgrootte 2 ha
uitgeefbaarheid 10%
open ruimte ± 90 ha
natuur/paden/overig ± 82,5 ha
oppervlaktewater ± 7,5 ha
piekbergingscapaciteit
oppervlakte water
± 7,5 ha x 10 cm 7500 m3
hele bergingsgebied
± 75 ha x 30 cm 225.000 m3
omkaad bedrijfscluster met
groen binnen en buiten

Impressie: zicht op het landschap vanaf de Hagedoornweg, tussen de bdrijfsclusters door
Zeegraven
Hagedoornweg
zichtlijnen
bedrijfsclusters
Bisschopswetering

5.3 Spoorlanden Oost
Deelgebied De kenmerken van dit deelgebied zijn beschreven in
hoofdstuk 4. In dit gebied speelt de ontwikkeling van Spoorlanden Oost.
Dit is een uitbreiding van het bestaande bedrijventerrein Spoorlanden,
is samenhang met de aanleg van een nieuwe tramhalte en remise aan het
spoor tussen IJsselmuiden en Zwolle. Deze ontwikkeling hangt samen met
de gewenste revitalisering van de hele bedrijvenzone tot aan het bolwerk
bij de brug. De uitplaatsing van enkele - grote - bedrijven kan de ruimte
geven om het totale gebied een kwaliteitsimpuls te geven. De kom is nu
een van de grote open ruimtes in de dorpsrand van IJsselmuiden.
112 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Oosterlandenweg
De huidige begrenzing van Spoorlanden,
met langs de parallelweg kleinschalige
bedrijfs- en woon/werkkorrels.

Archeologische kaart
ligging oude riviergeul
Historische kaart 1820
verkavelingsstructuur, oude routes,
boscomplexen (twijggaarden)
Historische kaart 1720
historische (verdwenen) landgoederen
Huidige situatie
open kom, rivierduin minder herkenbaar, forse infrastructurele
doorsnijdingen
De Gezichten van IJsselmuiden | 113

Ontwikkelingskader
Ruimtelijke eenheid
Kom
De inzet van de Gebiedsvisie is de kom een meer herkenbaar, eigen karakter
te geven, waarmee het zich duidelijk gaat onderscheiden van het
veenweidegebied van Mastenbroek en de rug van Oosterholt. Het natte
karakter met weteringen, vochtige weides, hooilanden, twijgwaarden
en boomweiden wordt daarvoor nieuw leven in geblazen. De inzet is de
ontwikkeling van een vrij open, structuurrijke kom, met daar overheen
een transparante bomenstructuur die nieuwe samenhang in het gebied
brengt. De doorsnijdende infrastructuur wordt daardoor minder dominant
en beter ingepast. Daarnaast geven de boomweides en twijgwaarden de
mogelijkheid om het nieuwe bedrijvenprogramma, de tramhalte en remise
een stevig tegenwicht te geven.
Raamwerk
Structuurdrager
De kom is ontgonnen van vanaf de rivierduinen. Het lint van Oosterholt
kan als structuurdrager worden beschouwd, vanaf hier zijn en waren er relaties
tussen de erven en de gronden in de kom. Maar het bedrijventerrein
in de kom (Spoorlanden) kent zijn eigen wetmatigheden; het wordt vooral
gedragen door de infrastructuur.
Recreatieve ladder
Het lint van Oosterholt is de recreatieve drager van het gebied. Min of
meer parallel hieraan lopen de Trekvaart en het (door te trekken) veenriviertje
de Zeneke. Nieuwe en te herstellen routes over het rivierduin en
door de kom, vormen de schakels voor de recreatieve structuur van het
gebied. Deze maakt vooral een omtrekkende beweging, om de kom, naar
de rivier. Maar ook zijn er enkel routes door de ruimte, naar de nieuwe
tramhalte midden in het gebied.
Groene plekken en open ruimtes
Vanuit de historische landgoederen op de rivierduinen liggen er verschillende
aanleidingen om aan de rand van de kom nieuwe groene plekken te
ontwikkelen. Zie bijvoorbeeld de historische kaart uit 1720. Deze landgoederen
prikten ook diep in de kom.
De nieuwe bosblokken (boomweides en twijgwaarden) die in de kom
worden voorgesteld, hebben een overwegend open structuur waardoor
het zicht op het hoger gelegen rivierduin blijft bestaan. De twijgwaarden
geven massa, maar zijn na de oogst ook weer een periode open. Onder het
kronendak van de boomweides is extensief agrisch grondgebruik mogelijk.
114 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Spoorlanden-Oost op de Gebiedsvisiekaart

Uitwerking
Opgave
Voor Spoorlanden-Oost gaat het concreet om het volgende programma:
- aanleg nieuwe tramhalte, inclusief remise 2 ha
- uitplaatsing transportbedrijf 8-12 ha
- overige bedrijvigheid 2 ha
- totaal 12-16 ha netto
24 ha bruto
Ruimtelijk kader
Voor de inpassing van de nieuwe bedrijvigheid geldt het volgend ruimtelijk
kader:
- het (zoveel mogelijk) handhaven van de bestaande verkavelingspatroon;
- de slotenstructuur versterken met riet- of natuurlijke oevers;
- het (zoveel mogelijk) handhaven een brede afwateringssloot door het
gebied, uitkomend bij de tramhalte;
- aanplant van een stevige structuur van boom- en bosweides;
- rekening houden met voldoende maat in de ruimtes voor een goed, duurzaam
bos, natuur- of weidebeheer;
- aanleg van een aantal recreatieve routes (herstel van historische routes)
door het landschap;
- kleinschalige ontwikkelingen (erven, landgoedjes, bosjes, boomgaarden)
op het hoger gelegen rivierduin.
- ontsluiting bedrijventerrein vanaf de bestaande Oosterlandenweg, bijvoorkeur
in aansluiting op de bestaande aansluiting naar Spoorlanden.
Variantenonderzoek
Op basis van het programma en het landschappelijk raamwerk zijn voor
het bedrijventerrein een aantal verschillende varianten ontwikkeld, dit zijn
op hoofdlijnen:
1 de ontwikkeling van een compact bedrijventerrein tegen de Oosterlandenweg
aan, met aan de oostzijde de begrenzing van de oude riviergeul
die in de ondergrond door het gebied loopt (met archeologische verwachtingswaarde);
2 een bedrijvencomplex compact bij het nieuwe station, in de richting van
de spoorlijn.
3 een bedrijvencomplex ruimtelijk (zoveel mogelijk) los gelegen in de kom
in de richting van het landschap, samen met de aanleg van robuuste bosvakken,
waterlopen en recreatieve routes;
4 een groot autonoom vormgegeven transportbedrijf, los in de ruimte,
eventueel met kleinschalige rand van bedrijvigheid langs de Oosterlandenweg.
(zie volgende pagina)
116 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Studie maatvoering
transportbedrijf
150m
120m
380m
Maatvoering transportbedrijf
Oppervlakte ± 5,7 ha
Afmeting 380 x 150 meter
Referentiestudie Andere, grote transportbedrijven
hebben een vergelijkbare
opzet met breedtes van ± 150 m. Dit
is ongeveer 2 x de kavelbreedte van de
Groene Kom. Bij een oppervlakte van 8
tot 12 ha wordt het bedrijf 530 tot 800
meter lang. Deze maatvoering is in de
naast staande varianten toegepast.
150m
150m
80m

Variant 1
de ontwikkeling van een compact bedrijvengterrein
tegen de Oosterlandenweg
aan, met aan de oostzijde de begrenzing
van de oude riviergeul die nog in de
ondergrond in de kom aanwezig is.
perron
perron
remise gebouw
0,8 1,5
0,8
8 ha
Variant 3A en 3B
een bedrijvencomplex ruimtelijk (zoveel
mogelijk) los gelegen in de kom in de
richting van het landschap, samen met
de aanleg van robuuste bosvakken,
waterlopen en recreatieve routes;
perron
perron
remise gebouw
Variant 2
een bedrijvencomplex compact bij het
nieuwe station, in de richting van de
spoorlijn.
perron
perron
remise gebouw
0,8 1,5
0,8
8 ha
De Gezichten van IJsselmuiden | 117

Afweging
Uit verschillende varianten blijkt dat het programma voor de kom zeer
fors is. Dit heeft er vooral mee te maken dat het grootste deel van het
programma uit één groot transportbedrijf bestaat dat bijvoorkeur in een
groot gebouw gehuisvest wordt. Uit de ruimtelijke verkenningen blijkt
dat dergelijke bedrijfskorrels te groot zijn, om in een compacte uitbreiding
tegen de dorpsrand in te passen. De compacte variant 1 is daarom, met dit
programma, niet haalbaar.
De andere drie varianten gaan uit van de situering van een groot bedrijfsgebouw
(min of meer) los in de ruimte, ingepast door grote boomweides.
In variant 2 ligt het bedrijventerrein parallel aan het spoor. Dit is effectief
voor het ruimtegebruik. Nadeel is de grote wand langs het spoor, waarmee
een groot deel van de ruimte wordt dichtgezet.
In variant 3 is gekozen voor de inpassing van de bedrijfskorrels in de
richting van het landschap. Het bedrijventerrein komt zo ver in de kom te
liggen, maar biedt wel afwisselende randen met diepe doorzichten door het
bedrijventerrein.
In variant 4 is een meer autonoom vormgegeven bedrijfscomplex los in
de kom gesitueerd, naar een voorstel van Onix architecten. De vorm komt
voort uit een effectieve bedrijfsmatige opzet en de ambitie om alle logistiek,
vrachtwagens en verhardingen op een binnenterrein op te lossen en
niet aan de landschapszijde. Aan het landschap kan het gebouw zich als een
neutrale wand gaan tonen, zonder allerlei rommeligheden.
In de Gebiedsvisie Spoorlanden zal een verdere uitwerking van de varianten
plaatsvinden.
tram
laan van IJsselmuiden naar Zwolle
118 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
verstevigde
zandrug
Oosterholt
perron
perron
remise gebouw
Variant 4
Een groot autonoom vormgegeven
transportbedrijf, los in de ruimte, eventueel
met kleinschalige rand van bedrijvigheid
langs de Oosterlandenweg.
Indicatie programma
omvang gebied ± 36 ha
tram en remise 2 ha
transportbedrijf 10 ha
overige bedrijvigheid 3 ha
totaal ±15 ha
wegen, water, ruimte 9 ha
bosvakken 12 ha
totaal ±21 ha
uitgeefbaar 42%

P
remise gebouw
De Gezichten van IJsselmuiden | 119

5.4 Ontsluiting Koekoek
Opgave In de Structuurvisie Kampen 2030 is de aanleg van een
nieuwe rondweg voorgesteld. Deze weg moet de glastuinbouwlocatie in de
Koekoek beter bereikbaar maken voor vrachtverkeer en de huidige verkeersonveilige
situaties oplossen, met name waar de Veilingweg door de
woonwijk Oosterholt-Noord gaat.
De voorgestelde rondweg doorsnijdt verschillende ruimtelijke eenheden,
te weten de Groene Kom, het rivierduin bij Oosterholt en Polder Mastenbroek.
Zowel de doorsnijding van het lint van Oosterholt als die van
Mastenbroek zijn zeer gevoelig.
- Bij Mastenbroek betekent het een forse ruimtelijk doorsnijding van de
open ruimte, waarbij zowel de schaal van de nieuwe infrastructuur als de
aantrekkingskracht voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen niet onderschat
mogen worden.
- Bij Oosterholt is de weg geprojecteerd over de locatie waar ooit het
klooster Sonnenberg lag, hoog op een rivierduin. Dit was één van de drie
bakens, waarop de hoofdstructuur van Polder Mastenbroek is uitgezet.
De Kamperwetering komt hier precies op uit. Ondanks dat het klooster
is verdwenen en het duin hier is afgegraven, blijft dit voor de polder een
belangrijk punt. In de Gebiedsvisie is daarom deze plek als ‘groene plek
opgenomen’ met mogelijkheden voor nieuw programma om de bijzonderheid
van deze plek te markeren.
Variantenonderzoek
Op zoek naar mogelijke oplossingen zijn verschillende varianten opgezet.
Naast varianten voor de doorsnijding van Mastenbroek en Oosterholt is
verkend of de verkeersproblemen op het bestaande tracé op te lossen zijn.
De twee hoofdvarianten (1 de aanleg van een nieuwe rondweg; 2 de verbetering
van het bestaande tracé) worden hierna toegelicht.
Variant 1: Nieuwe rondweg
- buiten de bebouwde kom: 80 km/u
- 2 rijbanen, middenberm en zijbermen
- basisprofi el zo’n 25 meter
120 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Huidige verkeerssituatie Veilingweg ter
hoogte van de wijk Oosterholt-Noord
Variant 2: Verbeteren bestaande weg
- binnen de bebouwde kom: 50 km/u
- rijbanen en vrijliggend fi etspad
- basisprofi el zo’n 12 meter

Onveilig oversteken bij de huidige Veilingweg, ter hoogte van Oosterholt-Noord
De plek waar de nieuwe rondweg over het rivierduin geprojecteerd is, bij het verdwenen klooster Sonnenberg
volgens de structuurvisie kaart Kampen 2030

7
Variant 1 Nieuwe rondweg
Overzicht maatregelen
1. Aansluiting (rotonde) op de Hagedoornweg langs de Koekoek;
2. Aanleg door het open polderlandschap van Mastenbroek. De weg kan ingepast
worden binnen de verkavelingsstructuur, alleen bij de aansluiting op de Kamperwetering
en Bosjessteeg ontstaat een overhoek in het landschap. Dan komt de
weg (waarschijnlijk) naast de Trekvaart te liggen. Hier is veel ontwerpaandacht
nodig om er voor te zorgen dat dit niet een bermsloot wordt;
3. Maatregelen doorsnijding van het rivierduin
Hier aandacht voor de continuiteit van de Trekvaart, de nieuw te graven Zeneke
en de (verlengde) Oosterholtseweg. De doorgaande routes worden of doodlopend,
of er moet een tunnel of brug komen of het lint krijgt een direct aansluiting op de
doorgaande weg. Allen zijn het ruimtelijk zware ingrepen.
4. Op het rivierduin doorsnijdt de weg de archeologische vindplaats de Sonnenberg,
waar ooit een klooster op het rivierduin stond.
5. De weg kruist het spoor. Hier moet een tunnel (lengte ± 600 m) of hoge brug
komen, omdat er geen nieuwe gelijkvloerse kruisingen met het spoor gerealiseerd
kunnen worden. De lange hellingbanen maken een goede aansluiting bij Oosterholtseweg
vrijwel onmogelijk.
6. Aanleg van de weg door de Groene kom. Hier doorsnijdt de weg sterk de verkavelingsstrctuur,
de kom wordt verder doorsneden.
7. Aansluiting (rotonde) op de Zwolseweg.
Naast het beschreven tracé zijn verschillende alternatieven verkend (dun op de
kaart). Hier zijn vergelijkbare maatregelen aan de orde. Varianten dichter langs
Oosterholt-Noord zullen tot geluidsoverlast leiden.
122 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
6
5
4
1
3
2
Studie ruimtebeslag van de tunnel onder
het spoor door De tunnel is minimaal
600 m lang en snijdt in de structuur
van Oosterholt. De tunnel is niet lang
genoeg om onder helemaal onder het
duin, de Oosterholtseweg en de archeologische
vindplaats Sonnenberg door
te gaan.

6
5
4
Variant 2 Verbeteren bestaande weg
Overzicht maatregelen
3
1. Bestaande aansluiting op Hagedoornweg;
2. Ter hoogte van de doosnijding van de woonwijk Oosterhol -Noord, moet de
weg beter oversteekbaar worden voor langzaam verkeer. Er is een middenberm
nodig, zodat fi etsers in twee keer kunnen oversteken. Daarnaast zijn hier maatregelen
nodig tegen de geluids- en milieubelasting. De maximumsnelheid kan
daarvoor omlaag van 60 naar 50 km/u, daarnaast zijn geluidddempende maatregelen
nodig;
3. Verbetering van de kruising met de Oosterholtseweg en met de Oosterlandenweg.
Een rotonde is ruimtelijk een zware ingreep (zie schets hiernaast), inzet op
een andere oplossing;
4. Bestaande aansluiting
5. Nieuwe/verbeterde aansluiting Spoorlanden/Spoorlanden - Oost.
6 Bestaande aansluiting op de Zwolseweg.
2
1
Studie ruimtebeslag van een rotonde
in de Oosterholtseweg. Conclusie: een
rotonde is een te zware ingreep voor
deze plek en tast de continuïteit van de
structuurdrager aan. Er moet een goede
oplossing komen, die ruimtelijke voorrang
geeft aan het lint.
De Gezichten van IJsselmuiden | 123

Verkeersstudie De twee varianten zijn verkeerskundig doorgerekend.
(DHV, Verkeerkeersmodelberekening voor Gebiedsvisie dorpsrand
IJsselmuiden-Koekoek, 2010) In de studie is de te verwachten verkeersintensiteit
in 2030 berekend, rekening houdend met de autonome groei van
autoverkeer, de groei van IJsselmuiden en een aantal verkeersmaatregelen
die in de toekomst mogelijk genomen worden.
Uit de berekeningen blijkt dat de nieuwe rondweg (variant 1) weinig effectief
zal zijn. De weg zal gebruikt gaan worden door slechts ca 1.750 auto’s
per dag. Dit wordt verklaard doordat de rondweg relatief ver ligt van de
bebouwde kom. Veel automobilisten zullen naar een alternatief zoeken
dichterbij en zullen de bestaande Veilingweg blijven gebruiken.
De verkeersintensiteit van de verbeterde Veilingweg (variant 2) zal hoger
zijn dan op de rondweg, op het drukste punt zo’n 8.600 auto’s per dag in
2030. Dit is meer dan nu, maar bijvoorbeeld minder dan verkeersintensiteit
op de Europaallee in Kampen. Voor het verbeteren van de veiligheid
van de Veilingweg zijn daarom vergelijkbare oversteekmaatregelen nodig
(fi estoversteekplaats via de middenberm en het omlaag brengen van de
maximumsnelheid naar 50 km/u).
Conclusie: Variant 2 heeft de voorkeur onder de voorwaarde dat de Veilingweg
ter plaatse van de woonwijken verkeersveilig wordt.
Ruimtelijke verkenning Onderzocht is of de noodzakelijke
verkeersmaatregelen ter hoogte van de woonwijk Oosterholt-noord ruimtelijk
goed op te lossen zijn. Dit blijkt mogelijk, zelfs met de ruimtelijke
versterking van het profi el.
In het profi el is ruimte om twee los liggende rijbanen te maken gescheiden
door een groene middenberm met fi etsoversteekvoorzieningen. Ter plekke
van de huidige greppel kan een klein walletje worden aangelegd, wat
geluid maar ook het zicht op de weg fi ltert. (Uit geluidsonderzoek blijkt
dat dit, in combinatie met de aanleg van geluidsarm asfalt, een effectieve
maatregel is). In middenberm kan de bestaande boom worden gehandhaafd
en op het walletje kunnen nieuwe bomen worden geplant, waardoor een
groene ontsluitingsweg ontstaat. Het voorstel is dit profi el (of vergelijkbaar)
over het hele tracé te continueren, vanaf de Zwolse weg tot aan de
Koekoeksweg, waardoor er een nieuw herkenbaar karakter ontstaat.
Conclusie De voorgestelde koers is het opwaarderen van de bestaande
Veilingweg, zonder een nieuwe rondweg op lange termijn onmogelijk
te maken. De belangrijkste argumenten voor het opwaarderen van de het
bestaande tracé zijn:
- Een nieuwe rondweg is een forse landschappelijke doorsnijding, het tast
de kwaliteiten van het Nationaal Landschap aan;
- Het verkeerskundig nut van een nieuwe rondweg is niet aantoonbaar;
- De kosten van een nieuwe rondweg zijn zeer hoog (inschatting 15 tot 20
miljoen);
- Problemen met veiligheid en overlast op de Veilingweg zijn op te lossen.
124 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Veilingweg
Met de opgewaardeerde Veilingweg
ontstaat een logische ontsluiting van
IJsselmuiden en de Koekoek. Op termijn
kunnen mogelijk de Zwolseweg en de
Kamperzeedijk langs het station worden
ontlast.

11
11
Huidig profi el Veilingweg
Ter hoogte van de doorsnijding van de
nieuwbouwwijken
11
fietspad
2 2 2
2 2?
rijbaan rijbaan groenstrook woonstraat
7
12 15
34
7 5
achtertuin fietspad
rijbaan
fiets opstelstrook
en middenberm rijbaan
woonstraat
voortuin
Voorstel inpassing opgewaardeerde Veilingweg
Met losse rijbanen, geluidsarm
asfalt, veilige oversteekplaatsen voor
fi etsers en klein walletje voor het voorkomen
van geluidsoverlast in de wijk.
3,5 6 3,5 7,5 7 5
34
De Gezichten van IJsselmuiden | 125

5.5 Wonen aan de dijk in Grafhorst
Deelgebied Grafhorst is een van de oude dorpskernen van IJsselmuiden,
feitelijk een stadje want in 1333 verwierf het stadsrechten. De
stadsrechten hebben echter niet tot gevolg gehad, dat Grafhorst zich tot
een werkelijke stad ontwikkelde. De stad is nooit ommuurd en bezit geen
kerk, het behoorde kerkelijk tot IJsselmuiden.
Op het eerste gezicht lijkt een dijkdorpje, maar Grafhorst is gesticht op
een rivierduin aan het water van het Ganzediep. Maar de dorpsstraat waaiert
uit naar naar de dijken, die aansluitend op de natuurlijke hoogte zijn
aangelegd. De huizen staan hier net iets achter de dijk, maar zo hoog dat
er weids uitzicht over het uiterwaardenlandschap is. De ruimte achter de
compacte bebouwinglinten is grotendeels open gebleven (gedeeltelijk zijn
in de laagte woonwijken aangelegd). De open ruimte in de achtertuinen,
geeft het dorpse gevoel, iedereen woont aan het landschap.
126 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Voorbeeld nieuwe dijkwoningen
aan de IJssel in Kampen Mooi
project om over de rivier te zien
liggen, maar van dichtbij is er meer
aandacht nodig voor de aansluiting
(zonder achterkanten en schuttingen)
op de dijk.

Grafhorst: zicht tussen de huizen door naar de achterliggende open ruimte
Hier kan Grafhorst zich langs de dijk verder ontwikkelen
De Gezichten van IJsselmuiden | 127

Ontwikkelingskader
Ruimtelijke eenheid
Aan de dijk
Van oorsprong heeft IJsselmuiden zich niet langs de dijken ontwikkeld,
maar voor de versterking van de kwaliteit en identiteit van het dorp liggen
er kansen om de banden met de dijk en het rivierenlandschap aan te trekken.
In de Gebiedsvisie zijn enkele plekken aangewezen, waar mogelijkheden
zijn om aan de dijk te bouwen, met prachtig uitzicht over de open
uiterwaarden.
Raamwerk
Structuurdrager
De dijk is de structuurdrager. Grotendeels is deze publiek toegankelijk
met een smalle weg en fi etspad. Alleen tussen de Bergweg en de Grafhorsterweg
is er een deel niet toegankelijk. De inzet is dit stuk ontbrekende
schakel - op termijn - weer toe te voegen aan de ruimtelijke hoofdstructuur
van het dorp.
Recreatieve ladder
De recreatieve ladder wordt hier gevormd door de informele routes door
het uiterwaardenlandschap waarlangs, aan de waterkant, veel vakantiehuisjes
staan. Het is een prettig, ontspannen gebied, maar met weinig
publieke mogelijkheden om even van het water te genieten. Voorgesteld
wordt daarom om een of meerdere publieke plekken aan de rivier aan te
leggen.
Aan de andere kant van de dijk, wordt voorgesteld om langs de waterloop
(onderlangs Grafhorst) een nieuw achterpad aan te leggen. Met een
verbinding over de Grafhorsterweg (bij de sportvelden) sluit deze route
aan op de Ringdijk. Zo ontstaat vanaf Fuite en bijvoorbeeld de noordelijke
woonwijken van IJsselmuiden een rustige achterroute naar de rivier.
Groene plekken en open ruimtes
De grote ruimte van deze uiterwaarden is een van de bijzondere kwaliteiten
van IJsselmuiden, die nu een beetje verborgen in het gebied ligt. De
inzet van de Gebiedsvisie is IJsselmuiden is dit stuk beter te ontsluiten en
meer beleefbaar te maken. Liever hier een nieuw gezicht aan het rivierenlandschap
maken, dan alle gaten in het dorpslandschap dichten.
Op de kaart is in het uiterwaardenlandschap een nieuwe groene plek ingetekend.
Deze is geprojecteerd op een buitendijks gelegen rivierduin. Met
het uitzicht rondom en de rustige ligging, zijn hier kansen voor een bijzondere
plek (zie ook deeluitwerking 5.6 Bijzondere voorzieningen).
128 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Spoorlanden-Oost op de Gebiedsvisiekaart

Uitwerking In de naaststaande kaart is een eerste verkenning
gemaakt van hoe Grafhorst zich langs de dijk zou kunnen gaan ontwikkelen
(als alternatief voor nog een wijkje in het lager gelegen deel). Het idee
is dat er nieuwe huizen compact aan de dijk worden gebouwd met diepe
achtertuinen en dat de ruimte daarachter open blijft. De ruimte wordt begrensd
door nieuwe achterpaden langs de (grotendeels) bestaande waterlopen.
De fi etspad op de dijk wordt een smalle dijkweg (eenrichtingsverkeer)
die aan de zuidkant wordt aangetakt op de Grafhorsterweg, zodat er geen
verkeersoverlast onstaat in het huidige Grafhorst.
Met de compacte huizenstructuur wordt voortgebouwd aan het bestaande
lintje van woningen aan de dijk (zie foto op vorige pagina). De huizen
staan iets achter de dijk, maar zo dat ze weids uitzicht over het landschap
hebben. De diepe kavels bieden mogelijkheden voor grote tuinen, groentetuinen,
een schuurtje of atelier achterop, maar ook kunnen er bijvoorbeeld
tweede woningen voor gezinsleden worden gebouwd.
De ontwikkeling van het dijkdorp kan opgepakt worden samen met een
mogelijke dijkverzwaring die op handen is.
Ruimtelijk kader
- versterking/ophoging dijkzone
- verbeteren weg, voor het oog het smalle profi el in stand houden
- uitgraven natte voet met natuurlijke oever buitendijks
- begrenzing kavels door (kwel)sloot met nieuw achterpad
- opstellen beeldkwaliteitplan voor het bouwen en wonen aan de dijk
Bouwstenen
- uitgifte diepe kavels: ieder bouwt z’n eigen dijkhuis
- mogelijkheden voor huizen achterop, net als in de dorpskern van Grafhorst
- parkeren op eigen terrein
uitzicht
natte voet
smalle weg
op de dijk
huis
dijkverzwaring
Voorbeeld: bouwsteen voor bouwen aan
de dijk bij Grafhorst
130 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
diepe tuinen
achterpad
Indicatie programma
omvang gebied ± 4,3 ha
woningdichtheid 7,5 w/ha
gem kavelgrootte 740 m2
aantal woningen 32
uitgeefbaarheid 55%

5.6 Bijzondere voorzieningen
Opgave De gemeente is op zoek naar een locatie voor een begraafplaats
van ongeveer 2 ha, en een of meerdere locaties voor de bouw van een
kerk. Voor de kerk zijn er vier mogelijke locaties:
1. Het Meer,
2. Oosterholt-Noord,
3. Fuite
4. Aan de Oosterlandenweg.
De vraag is deze te toetsen aan de uitgangspunten van de Gebiedsvisie. De
locaties zijn met zwarte sterretjes aangegeven op de kaart.
De ruimtelijke voorwaarden die aan de locatie voor de kerk worden gesteld
zijn:
- oppervlakte van 5.000 m2
- gebouw van ongeveer 1.200 tot 1.400 m2
- 120 - 140 parkeerplaatsen
- goede ontsluiting en bereikbaarheid
- goede ruimtelijke inpassing
Ontwikkelingskader gebiedsvisie Op de Gebiedsvisiekaart
zijn een aantal mogelijkheden aangegeven voor de ontwikkeling van
bijzondere voorzieningen. Ze kunnen bijvoorbeeld gekoppeld worden aan
de groene plekken (landgoederen, parken, sportvelden, begraafplaatsen), of
op logische plekken in het dorpsweefsel, bijvoorbeeld aan de structuurdragers
gesitueerd worden.
132 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Schaalstudie
0,5 ha
Kerk met 136 parkeerplaatsen
oppervlakte ± 5.000 m2
1,0 ha
Kerk met 136 parkeerplaatsen en
wat groen eromheen
oppervlakte ± 10.000 m2
Kerk met 136 parkeerplaatsen, als
onderdeel van een groene plek
oppervlakte ± 15.000 - 50.000 m2
1,8 ha

Te toetsen kerklocaties aan gebiedsvisie
Mogelijke plekken voor bijzondere voorzieningen

Advies kerklocaties Op basis de kwaliteitsambities uit de
Gebiedsvisie liggen alle vier de locaties wat achteraf, los van de dorpsstructuur.
De gevaar bestaat dat het daarmee wat onbegrijpelijke, grote
gebouwen op een grote parkeerplaats worden, zonder logische relaties met
de omgeving.
Aandachtspunt hierbij is de gestelde omvang van de zoeklocaties. Op een
locatie van 5.000 m2 past een kerk, met het gewenste aantal parkeerplaatsen
(±3.000 m2) net. Er blijft dan weinig ruimte over voor ruimtelijke
inpassing, bijvoorbeeld de aanleg van een entreepleintje of een groene
bomensingel eromheen. Voor de inpassing binnen de dorpsstructuur is een
ruimte van zo’n10.000 tot 50.000 m2 nodig.
inpassing in dorpsstructuur Als de aangewezen locaties qua omvang en
beschikbaarheid de enige opties zijn, is een mogelijkheid is verkennen of
de kerken op deze plekken het beginpunt van een nieuwe dorpsstructuur
kunnen vormen, bijvoorbeeld door ze onderdeel te maken van een nieuwe
groene plek, een dorpsweide of pleintje. Misschien moeten ze wel midden
in de wijkjes komen te liggen, als een nieuw centrum. Bijvoorbeeld: in
Fuite is voorgesteld de oude kwekerij als bijzondere plek binnen de woonwijk
te ontwikkelen. Verkend kan worden of de kerk als onderdeel van de
bebouwingsrand aan de boomgaard ontwikkeld kan worden, als markant
plek in de dorpsstructuur.
aan een structuurdrager Een andere mogelijkheid is een plek aan een
structuurdrager te zoeken. Bijvoorbeeld: aan de dijk bij Grafhorst, zou
een kerk heel goed passen binnen het nieuwe dijkdorp: een nieuwe, goed
vormgeven kerk met een brede trap naar de uiterwaarden. Zie schets op de
volgende pagina.
combinatie met begraafplaats De derde optie is een kerk te combineren
met de aanleg van een nieuwe begraafplaats:
Advies begraafplaats De begraafplaats heeft de potentie
een nieuwe groene plek binnen de dorpsstructuur te worden. In principe
komen alle aangemerkte groene plekken in aanmerking. Vanwege de
noodzakelijke ophoging, heeft een locatie op het hoger gelegen rivierduin
sterk de voorkeur. Een prachtige locatie die uit het onderzoek van de
Gebiedsvisie naar voren is gekomen is het buitendijks gelegen rivierduin
ten zuiden van Grafhorst. Deze zandopduiking ligt op een rustige plek in
het rivierenlandschap én is toch goed bereikbaar. Het grootste deel van de
parkeerplaatsen kan gecombineerd worden met de gewenste verbetering
van de parkeervoorziening bij de sportvelden. Vanaf daar is het een klein
stukje lopen naar de begraafplaats en/of de kerk. De hoge plek kan worden
gedramatiseerd door laagtes in het gebied iets uit te graven tot brede natuurlijke
waterlopen, een groot project dat bijvoorbeeld in samenhang met
de voorgenomen dijkverzwaring opgepakt kan worden.
Met de realisatie van een mooie, markante plek in de uiterwaarden, krijgt
Ijsselmuiden hier een sterkere relatie met de rivier. Er ontstaat een plek
om naar toe te gaan. IJsselmuiden krijgt een gezicht aan de rivier.
134 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
Mogelijke locaties voor een kerk in
projectgebied Fuite

Variant 1
begraafplaats met kerk
kerk
P P
Voorbeeld begraafplaats en kerk op
marante hoger gelegen plek in het
landschap (Friesland)
De Gezichten van IJsselmuiden | 135

Variant 2:
begraafplaats op buitendijks rivierduin
en kerk als onderdeel van het
nieuwe dijkdorp
nieuwe laagte
136 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek
rivierduin
P
begraafplaats
nieuw dijkdorp aan
de structuurdrager
dijk
kerk
dijk
P
sportvelden
P

P
woningbouwlocatie
Fuite
bestaande
begraafplaats
rivierduin
Voorbeeld nieuwe kerk op hoogteverschil,
bijvoorbeeld een dijk
De Gezichten van IJsselmuiden | 137

138 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

Colofon
De Gezichten van IJsselmuiden | 139

Colofon
De Gebiedsvisie ‘De Gezichten van IJsselmuiden’ is gemaakt in opdracht van
de Gemeente Kampen onder projectleiding van Warner Poortman, door Van
Paridon x De Groot landschapsarchitecten, i.s.m. Jandirk Hoekstra (integrator)
en William van Roosemalen (ontwikkelingsstrategie). De visie is in nauwe
samenwerking met de projectgroep tot stand gekomen.
Projectgroep
Gemeente Kampen
Warner Poortman
Peter Bos
Trudy van Es
Janneke Scholten
Heleen Stronks
Dick ten Hove
Provincie Overijssel, Nationaal Landschap IJsseldelta
Vincent Klijnsma
Waterschap Groot Salland
Hugo van Dijk
Gemeente Zwarte Waterland
Heike van Blom
Antonio de Boer
Geraadpleegde specialisten van de gemeente
Jan Riezebos verkeer
Piet Romkes polder Koekoek
Fred Pals, Wai Wah Man ontwikkelingsstrategie
Henrieke Selles woningbouw
Planteam
Van Paridon x De Groot landschapsarchitecten
Ruut van Paridon
Karen de Groot
Rens Wijnakker
HNS landschapsarchitecten
Jandirk Hoekstra
Roosemalen & Savelkoul
William Roosemalen
Harjan Abbink
©Van Paridon x de Groot landschapsarchitecten,
Amsterdam, april 2011
140 | Gebiedsvisie dorpsrand IJsselmuiden - Koekoek

De Gezichten van IJsselmuiden | 141