Toepassing domotica - Platform EMG

Toepassing domotica
Ondersteuning bij het wonen voor de doelgroep lichamelijk
en/of verstandelijk gehandicapten
anno 2007

Toepassing domotica
Ondersteuning bij het wonen voor de doelgroep lichamelijk
Auteurs Charles G.Willems
Carla Schutgens-Willems
en/of verstandelijk gehandicapten
anno 2007
In opdracht van: Kenniscirkel Domotica
De foto’s in deze publicatie zijn uit het dagelijks leven van cliënten van Kwecoo
gegrepen. Dank zij technologische ondersteuning kunnen ook zij wonen in een
huiselijke omgeving.
iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap Vilans
Postbus 192 Catharijnesingel 47
6430 AD Hoensbroek 3511 GC utrecht
Tel. 045 523 75 37 Tel 030-7892300
Fax 045 523 15 50 Fax 030-7892599
www.irv.nl www.vilans.nl
iRv/2-03/200355/26723/maart 2007

In samenwerking met:
Amstelrade
Laan van Kronenburg 12
1183 AS Amstelveen
Tel 020-5470470
www.amstelrade.nl
Fokuswonen
Van Iddekingeweg 33
Groningen
Tel 050 5217200
www.fokuswonen.nl
De Lichtenvoorde
Het Brook 2
7132 EJ Lichtenvoorde
0544 371130
www.delichtenvoorde.nl
Prisma
Biesbosweg 14
5145 PZ Waalwijk
0416-671350
www.prismanet.nl
4
Dichterbij
Stiemensweg 38,
6591 MD Gennep
Tel 0485-499 996
www.dichterbij.nl
Kwecoo
't Park 11,
6373 AR Landgraaf.
Telefoon 045-5690808.
www.kwecoo.nl
Pepijn en Paulus
Pepinusbrug 4
6102 RJ Echt
Tel 0475 479666
www.pepijnenpaulus.nl
Vanboeijen
Industrieweg 14-16
9403AA Assen
0592)-30 53 05
www.vanboeijen.nl

Inhoudsopgave
1 Samenvatting 1
2 Inleiding 3
3 Verandering in het wonen 5
4 Functioneel Programma van Eisen 7
4.1 De woonprogramma’s 7
4.2 Typering van de onderscheiden woonprogramma’s 8
5 Welke technologie kan worden toegepast? 11
6 Inzet van technologie bij wonen en zorgverlening 13
6.1 Enkele voorbeelden van technische toepassingen 13
6.2 Typering van de projecten 16
7 Voorbeeldprojecten van toepassing domotica 21
7.1 Amstelrade project Zoelenkerkstraat te Amsterdam 21
7.2 De Schans te Groenlo 26
7.3 Fokuswonen 30
7.4 Kloostertuyn te Brunssum 33
7.5 Vanboeijen 36
7.6 Dichterbij 40
7.7 Kwecoo Te Landgraaf 42
7.8 Prisma te Oosterhout 47
8 Conclusies 51
9 Literatuurlijst 53
10 Dienstverlening iRv over domotica 55

1 Samenvatting
Onder domotica verstaan we de toepassing van informatie- en communicatietechnologie in
een woonomgeving. Met behulp van deze technologie is het voor mensen met een
lichamelijke en/of verstandelijke beperking mogelijk om een betere kwaliteit van leven te
bereiken. Immers, met behulp van de inzet van domotica zijn woonfuncties beter op de maat
van de gebruiker af te stellen. Ook zorg en dienstverlening zijn een woonomgeving met
domotica beter toe te passen, qua effectiviteit en efficiency. Toepassing van domotica in een
woonsituatie voor mensen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking blijkt niet iets
te zijn wat men “zo maar” kan realiseren. Tussen de veelheid van mogelijkheden de goede
vinden is niet eenvoudig. Stapsgewijs komt er informatie beschikbaar over mogelijke
toepassingen.
De Kenniscirkel Domotica heeft als doel de toepassing van domotica te bevorderen door het
geven van informatie over het gebruik van domotica in de praktijk van wonen en
zorgverlening thuis.
Dit publicatie geeft een korte typering van de gebruikssituaties die zijn aangetroffen in woonzorg
projecten gerealiseerd ten behoeve van de doelgroep lichamelijk en/of verstandelijk
gehandicapten (LG/VG) waarbij rekening is gehouden met de kenmerken van deze
doelgroepen. Deze kenmerken stellen eisen aan de praktische voorwaarden waaraan
dergelijke projecten dienen te voldoen. Aangegeven is welke technologie kansrijk in het
gebruik is. De publicatie vervolgt met een korte beschrijving van de woon-zorg projecten
waarbij domotica daadwerkelijk is toegepast. De condities die nodig zijn om een effectieve
toepassing van domotica te realiseren zijn beschreven. De publicatie sluit af met een
gedetailleerde beschrijving van de afzonderlijke woon-zorg projecten.
Deze gegevens laten zien dat de toepassing van domotica bij de realisatie van woon-zorg
projecten voor mensen vanuit de LG/VG sector mogelijkheden biedt. De projectontwikkeling
vergt veelal een gestructureerde aanpak waarbij samenwerking met meerdere partijen nodig
is. Ook organisatorisch en financieel dienen er de nodige barrières te worden geslecht. De
resultaten laten nadrukkelijk ook zien dat zowel op het vlak van kwaliteit van leven voor de
bewoners, als op het vlak van organisatie en uitvoering van zorgverlening voordelen te
behalen zijn. In sommige projecten zijn deze investeringen ook in financiële termen
kosteneffectief te noemen gezien de relatief korte terugverdientijd van de investeringen.
Met de praktische informatie uit deze publicatie zijn organisaties in staat het toepassen van
domotica bij woon-zorg initiatieven voor mensen met lichamelijke en/of verstandelijke
beperkingen gerichter tot een succes te brengen.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 1

2
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

2 Inleiding
De Kenniscirkel Domotica 1 verricht activiteiten gericht op het bevorderen van de toepassing
van domotica. Daartoe maakt het gerichte beschrijvingen van woon-zorgprojecten waarin
domotica is toegepast (www.domoticawonenzorg.nl). In deze publicatie is gericht op de
gecombineerde sector lichamelijk gehandicapten/verstandelijk gehandicapten (LG/VG). Op
individueel niveau is immers vaak een combinatie van lichamelijke en verstandelijke
beperkingen aanwezig. Het hebben van beperkingen (lichamelijk en of verstandelijk) stelt
eisen aan de inrichting en indeling van de fysieke ruimte waarin men woont. Voor het
ontwikkelen van (nieuwe) woon-zorg initiatieven wordt in deze sector vaak uitgegaan van
een groep van bewoners. Derhalve is een ordening van gegevens op het niveau van een
doelgroep wenselijk. Echter ook op het niveau van een doelgroep is een scherpe afbakening
tussen groepen individuen met lichamelijke beperkingen enerzijds en verstandelijke
beperkingen anderzijds niet altijd goed mogelijk, veelal verschilt de mate van beperkingen.
Om toch een goede ingang tot de benodigde informatie te krijgen is voor de ontsluiting van
de informatie gekozen voor de een onderverdeling in subdoelgroepen. Voor de indeling
daarvan zijn de woonprogramma’s gebruikt zoals die in het “Handboek Buitengewoon
wonen” zijn opgenomen.
Teneinde de beschikbare kennis te ontsluiten is inzicht nodig in de functionele vraag die een
persoon met beperkingen stelt aan effectieve ondersteuning. Hiermee is de koppeling te
maken met de mogelijkheden die te verkrijgen zijn via technologie of via begeleiding of
zorgverlening. Uitgangspunt daarbij is dat de individuele beperking maatgevend is. Bij het
realiseren van oplossingen is veelal toch enige schaalgrootte noodzakelijk. Initiatieven
richten zich veelal tot een groep potentiële gebruikers. Om die reden is een onderverdeling in
doelgroepen gehanteerd. Bij het maken van een dergelijke onderverdeling is zoveel mogelijk
aansluiting gezocht bij het onderwerp dat in deze kenniscirkel centraal staat:
de woontechnologie, oftewel:
• De fysieke inrichting en uitrusting van de woonomgeving.
• Technologie die ondersteunend is bij het uitvoeren van woonactiviteiten.
• Technologie die ingezet wordt bij het verlenen van zorg en begeleiding in een
woonomgeving.
1
Domotica zijn woninggebonden technologische toepassingen die ervoor zorgen dat mensen langer zelfstandig
kunnen blijven wonen. Ook kan deze techniek een belangrijke bijdrage leveren aan het verhogen van de
arbeidsproductiviteit in de zorg.
NIZW Zorg (vanaf 1-1-2007 Vilans) en het iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap maken hun kennis
over domotica en ICT toegankelijk via deze website. De website vormt de spil van de Kenniscirkel Domotica van
wonen en zorg en is bedoeld voor zorgaanbieders voor ouderen (inclusief bijvoorbeeld dementerenden) en
gehandicapten (verstandelijk en lichamelijk), voor thuiszorginstellingen, voor woningcorporaties en andere
woningaanbieders, consumentenorganisaties en overheden.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 3

4
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

3 Verandering in het wonen
Wat we willen? Gewoon wonen. Een simpel antwoord op een simpele vraag. Gewoon
wonen! Ook mensen met een lichamelijke of een verstandelijke beperking willen dat. Wonen
houdt niet alleen in het hebben van een dak boven je hoofd maar is tevens een plaats van
waaruit je tot ontwikkeling en ontplooiing komt. Ook mensen met beperkingen hebben
daaraan behoefte. Indien hier op een adequate manier ingespeeld kan worden, via het
opheffen van beperkingen, blijkt dat ook zij meer mogelijkheden kunnen benutten.
Tot voor enkele jaren lag de nadruk van de begeleiding op het creëren van een omgeving
waarin adequate inrichting en begeleiding geboden konden worden. Dat was in hoofdzaak
een intramurale omgeving. Veranderingen zijn in gang gezet in organisatie en financiering
van zorg en begeleiding. De doelgroep zelf vraagt nadrukkelijker om zelfstandigheid in het
wonen. Technologie (toegepast bij huisvesting en ondersteuning van activiteiten) maakt
meer zelfredzaamheid mogelijk. Een andere visie op zorg en begeleiding is ontstaan. Al
deze factoren dragen bij tot het proces van extramuralisering dat inmiddels breed in
Nederland is ingezet. In het kader van de Kenniscirkel Domotica wordt gericht aandacht
besteed aan de mogelijkheden die de technologie kan bieden bij het wonen.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 5

6
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

4 Functioneel Programma van Eisen
4.1 De woonprogramma’s
Het functionele programma van eisen is geordend met de onderstaande doelgroepenmatrix.
Uitgangspunt voor de indeling is aan de ene kant de mate van lichamelijke beperkingen en
de aanpassingen die nodig zijn, aan de andere kant de mate van verstandelijke beperkingen
en de mate van ondersteuning die daaruit voortvloeit.
In de matrix is per woonvorm in het kort aangegeven welke aandachtspunten op het
doelgroepniveau gelden als het gaat om inrichting woning, zorg en dienstverlening. Daarbij
geldt de kanttekening dat binnen deze doelgroepen individuele verschillen nadrukkelijk
aanwezig zijn.
Ernstig lichamelijke
handicap
Lichte tot matige
lichamelijke handicap
Geen lichamelijke
handicap
Ernstig verstandelijke
handicap
1 clusterwonen met
zorginfrastructuur
2 clusterwonen in
aangepaste bouw
3 clusterwonen in
reguliere bouw
Tabel 1 Indeling van de woonprogramma’s
Licht tot matige
verstandelijke
handicap
4 begeleid wonen met
zorginfrastructuur
5 begeleid wonen in
aangepaste bouw
8 begeleid wonen in
reguliere bouw
Geen verstandelijke
of psychiatrische
problematiek
6 zelfstandig wonen
met zorginfrastructuur
7 zelfstandig wonen
in aangepaste bouw
9 zelfstandig wonen
in reguliere bouw
Onder clusterwonen verstaan we woonvoorzieningen waarbij een deel van de ruimte privé is
(slaapvertrek) en een deel gemeenschappelijk in gebruik is (woonkamer, keuken, natte cel).
Het gaat hierbij om woningen die individueel gesitueerd zijn in een wijk of geclusterd in de
vorm van een hofje of een etage van een gebouw.
Bij begeleid wonen betreft het zelfstandige wooneenheden waarbij de dienstverlening
verleend wordt via een gemeenschappelijke hulppost die in het gebouw of in de wijk is
gesitueerd. In deze situatie is dan ook geen sprake van 24-uurs zorg of verblijf.
Zelfstandig wonen gaat ervan uit dat het wonen en de zorg volledig zijn gescheiden. De
zorgvoorzieningen kan men in dat geval betrekken vanuit een thuispost.
Ten aanzien van de zorgverlening zijn verschillende voorzieningen te treffen; gezamenlijk
noemt men die de zorginfrastructuur. Bij het wonen met verblijf betreft het dan een inpandige
voorziening ten behoeve van de zorgverlening die onderdeel is van de fysieke infrastructuur
(kantoor, ruimte voor een slaapwacht, zorgoproepsysteem). Bij begeleid en zelfstandig
wonen betreft het een voorziening die niet noodzakelijkerwijs gekoppeld is aan de
woonvoorziening. Onderdeel van de zorginfrastructuur vormt ook de extra ruimte die nodig is
ten behoeve van zorgverlening en begeleiding zoals bredere gangen (gebruik
tilhulpmiddelen, rolstoel, scootmobiel) bouwkundige aanpassing voor gebruik plafondtilliften
en technische voorzieningen op het gebied van communicatie en alarmering.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 7

Aangepaste bouw is het inrichten van de bouwkundige ruimte met een maatvoering waarbij
het (toekomstig) gebruik van rolstoelen mogelijk is.
4.2 Typering van de onderscheiden woonprogramma’s
Onderstaande beschrijving geeft een korte uitwerking van de onderscheiden
woonprogramma’s. Naast de doelgroep en de ruimtelijke infrastructuur geeft ze inzicht in de
technologie die, redenerend vanuit het gebruik door bewoner en/of zorgverlener,
noodzakelijk is.
4.2.1 Clusterwonen met zorginfrastructuur
8
• Meervoudig complex (of ernstige meervoudig) gehandicapten
• Groepswonen bij voorkeur 6 bewoners vooral minderjarigen
• Individuele wooneenheden vooral meerderjarigen
• Plafondtilliften
• 24-uurs zorg met nachtwacht (in huis of technisch ondersteund)
• privé ruimte netto ≥ 20 m² zitslaapkamer, totaal ≥ 63 m² per bewoner
4.2.2. Clusterwonen in aangepaste bouw
• Ouderen met psychogeriatrische stoornissen: (onder andere dementerenden)
• Ernstige psychosociale met lichte tot matige fysieke problemen
• Ernstig verstandelijk gehandicapten met lichtere somatische problematiek
• Veiligheid bij dwaalgedrag
• Zekere mobiliteitsbeperkingen (niet rolstoelgebonden)
• Groepswonen voor 6 bewoners
• Privé ruimte ≥ 20 m ² voor zit/slaapkamer met bij voorkeur eigen badkamer, totaal ≥ 56
m² per bewoner
4.2.3 Clusterwonen in reguliere bouw
• Gedragsproblematiek en autisme
• Ernstige verstandelijke beperkingen dan wel ernstige gedragsproblematiek
• Geen rolstoel nodig en kunnen traplopen
• Privacy binnen de groep belangrijk
• Deuren en ramen die tegen een stootje kunnen
• Uitraasruimten (voorkeur in open lucht)
• Vrijheidsbeperkende maatregelen
• Communicatietechnologie
• Privé ruimte ≥ 20 m² voor zit/slaapkamer met bij voorkeur eigen badkamer, totaal ≥
56 m² per bewoner
• Wooneenheden zo individueel mogelijk vormgegeven
4.2.4. Begeleid wonen met zorginfrastructuur
• Ernstig lichamelijk gehandicapten met verminderde zelfredzaamheid
• Verpleeghuis of verzorgingshuisbewoners met zware somatische problematiek
• Assistentie op afroep: goede communicatievoorzieningen noodzakelijk
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

• Rolstoelgeschikte woningen
• Woning gerealiseerd volgens ADL clusterproject (3 kamerwoning) netto ≥ 80 m² per
bewoner
• 15-18 woningen gegroepeerd in een wijk met een zorgsteunpunt (centrale ruimte en
personeelsvoorziening totaal ≥ 52 m²) binnen straal van 200m
4.2.5 Begeleid wonen in aangepaste bouw
• Oudere chronische patiënt uit psychiatrie
• Oudere thuislozen
• Vereenzaamde ouder met eerder sociale dan somatische problematiek
• Oudere verstandelijk gehandicapten die gewend zijn te wonen in een
gezinsvervangend tehuis
• Licht fysieke en licht tot matige psychosociale problemen
• Dagelijkse begeleiding maar geen 24-uurs zorg
• Aanpasbaar bouwen
• Woning (3 kamerwoning) netto ≥ 54 m² per woning
• In de naaste omgeving en wijksteunpunt voor dagelijkse begeleiding
4.2.6 Zelfstandig wonen met zorginfrastructuur
• Lichte beperkingen in staat tot individueel wonen met begeleiding
• Deuren en ramen die tegen een stootje kunnen
• Assistentie op afroep: goede communicatievoorzieningen noodzakelijk
• Aanpasbaar bouwen
• Zorginfrastructuur, wijkvoorzieningen, levensloopbestendig bouwen
• Woning gerealiseerd volgens ADL clusterproject (3 kamerwoning) netto ≥ 80 m² per
bewoner
• 15-18 Woningen gegroepeerd in een wijk met een zorgsteunpunt (centrale ruimte en
personeelsvoorziening totaal ≥ 52 m²) binnen straal van 200m
4.2.7 Zelfstandig wonen in aangepaste bouw
• Ernstig lichamelijk gehandicapten (Fokus)
• Gebruik van mobiliteitshulpmiddelen en assistentie
• Zorgpost op max. 200 m (eventueel verder bij goede communicatievoorzieningen)
• Draadloze communicatiemogelijkheden
• Aanpasbaar bouwen
• Woning (3 kamerwoning) netto ≥ 54 m² per woning
• In de naaste omgeving en wijksteunpunt voor dagelijkse begeleiding
4.2.8 Begeleid wonen in reguliere bouw
• Lichte beperkingen, in staat tot individueel wonen met begeleiding
• Deuren en ramen die tegen een stootje kunnen
• Assistentie op afroep: goede communicatievoorzieningen noodzakelijk
• Aanpasbaar bouwen
• Zorginfrastructuur, wijkvoorzieningen, levensloopbestendig bouwen
• Woning 3-kamers netto ≥ 70 m² te realiseren als onderdeel reguliere bouw
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 9

4.2.9 Zelfstandig wonen in reguliere bouw
10
• Individueel wonen
• Zorginfrastructuur, wijkvoorzieningen, levensloopbestendig bouwen
• Woning 3-kamers netto ≥ 70 m² te realiseren als onderdeel reguliere bouw
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

5 Welke technologie kan worden toegepast?
De beschrijving van de functionele vraag maakt duidelijk dat bij de verschillende doelgroepen
meerdere vormen van technische ondersteuning nodig zijn bij het dagelijks functioneren in
een woonomgeving. In de database van Kenniscirkel Domotica zijn hiervoor de nodige
voorbeelden van verzameld. Teneinde deze informatie toegankelijk weer te geven is voor de
volgende onderverdeling gekozen
a. Persoonlijk hulpmiddel
Hulpmiddel dat wordt ingezet om individuele taakuitvoering mogelijk te maken ter
compensatie van een lichamelijke en/of verstandelijke beperking. Voorbeelden van
gebruikte technologieën over domotica zijn hulpmiddelen ter oriëntatie van dag/tijd en
een lichtwekker. Daarenboven een veelheid aan individuele hulpmiddelen die onder de
noemer Ondersteunende Technologie wordt ingezet en betrekking heeft op bijvoorbeeld
persoonlijke hygiëne, mobiliteit, ontspanning en dergelijke.
b. Woninggebonden technologie
Technische voorziening die in de woning wordt aangebracht ter ondersteuning van
woonfuncties zoals omgevingsbesturing (afstemming verlichting, bediening apparatuur
zoals audio, video en zonwering), toegangsverlening (sleutelbeheer, op afstand openen
van deuren) en beveiliging (alarmering bij brand, inbraak of specifieke situaties).
c. Communicatie technologie
Technische ondersteuning van persoonscommunicatie ([beeld-] telefoniesystemenen)
dienstverlening (personenzoeksystemen, data-infosystemen)
d. Dienstverlening
Technische ondersteuning van dienstengerelateerde communicatie, data-uitwisseling en
ondersteuning arbeidsomstandigheden dienstverleners (zoals alarmeringssystemen,
planningssystemen, zorgondersteuningstechnologie).
e. Veiligheid
Apparatuur die wordt ingezet ter bevordering van de persoonlijke veiligheid van cliënt en
dienstverlener in reguliere en in acute situaties. (zoals gebouw- en persoonsbeveiliging
en alarmeringssystemen).
Het informatiesysteem over hulpmiddelen is oorspronkelijk ontwikkeld door het iRv vanuit de
optiek van ondersteunende technologie 2 . Vanuit de Kenniscirkel Domotica is de aanzet
gegeven tot de doorontwikkeling gericht op de specifieke invulling van de onderwerpen
domotica en alarmering. Deze is erop gericht om vanuit een functionele invalshoek inzicht te
geven in welke technologie ingezet kan worden ter ondersteuning van woon- en zorgfuncties
in een thuisomgeving. De onderscheiden doelgroep wordt daarbij als vertrekpunt van de
zoektocht gezien. Resultaat van het zoeken op de website van Kenniscirkel Domotica is dan
een overzicht van de op het gewenste onderdeel in Nederland beschikbare technologie.
Door de koppeling aan te brengen met de projectbeschrijvingen in de kenniscirkel wordt
tegelijkertijd toegang geboden tot informatie met betrekking tot kwaliteit en
gebruikservaringen.
2
De ontwikkeling wordt op basis van een projectgestuurde aanpak verricht door het iRv in nauwe samenwerking
met (inter-)nationale partners. Er wordt gebruik gemaakt van internationale classificatiesysteem van technologie
die is gebaseerd op de ISO 9999 classificatie van hulpmiddelen.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 11

12
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

6 Inzet van technologie bij wonen en zorgverlening
In de woonvoorzieningen die ten behoeve van cliënten uit de LG/VG doelgroep worden
gerealiseerd worden verschillende technologieën toegepast.
Allereerst zijn daar natuurlijk de hulpmiddelen die de cliënt in staat moeten stellen om
ondanks de beperkingen te kunnen functioneren. Bestaat bij lichamelijk gehandicapten en bij
verstandelijk gehandicapten veel ervaring met hulpmiddelen. Het betreft hier dan veelal
technologie die voor het verplaatsen of die de verzorging en/of de begeleiding van de
gebruiker mogelijk maakt. Ten aanzien van de inzet van ondersteunende technologie worden
onderlinge verschillen aangetroffen. Is er in de sector lichamelijk sprake van een ruime
toepassing, in de sector verstandelijk gehandicapten is nog maar beperkt gebruik van
technologie waar te nemen ter ondersteuning van het zelfstandig(er) functioneren. Een
belangrijke verklaring hiervoor blijkt het ontbreken van informatie over de
gebruiksmogelijkheden te zijn. 3 In deze notitie willen we vooral stilstaan bij die technologie
die te integreren is in één systeem en waarvan de inzet is ingegeven door motieven die
betrekking hebben op het functioneren van de cliënt in een woon-zorg omgeving.
Aan de hand van de verzamelde informatie uit de in het volgende hoofdstuk beschreven
voorbeeldprojecten zijn eerst een aantal toepassingen eruit gelicht via een korte beschrijving.
Daarna gaan we in op de stappen die zijn gezet om tot de realisatie van de technische
mogelijkheden te komen. In de beschrijving van de voorbeeldprojecten zelf staan we nog
even stil bij de financiële aspecten die met de inzet van deze technologie gemoeid zijn.
6.1 Enkele voorbeelden van technische toepassingen
1) Alarmering
In een situatie van intramurale woon zorg is de inzet van een alarmeringsinfrastructuur zeer
gebruikelijk. Al of niet door de inzet van drukknoppen of trekkoorden is op die manier een
actieve oproep tot hulp of ondersteuning te plaatsen. Afhankelijk van de keuze van de
zorgverlener met betrekking tot de organisatie van de opvolging zijn bepaalde instellingen
mogelijk. Gaat het signaal bijvoorbeeld naar een medewerker die op de afdeling aanwezig is
of moet deze van elders vanuit het gebouw komen. Wordt er direct een spreek-luister
verbinding opgestart of niet. Deze factoren bepalen de kwaliteit van de dienstverlening die
hiermee bereikbaar is. Ook bij het gebruiken van het “scheiden van wonen en zorg” is de
inzet van alarmeringssystemen gebruikelijk. De organisatie van de opvolging is dan vaak
een wat ingewikkelder probleem om op te lossen.
2) Het uitluisteren
Met name in de intramurale zorg voor verstandelijk gehandicapten is met succes gebruik
gemaakt van de toepassing van zogenoemde “uitluisterapparatuur” ter begeleiding van
cliënten tijdens de nacht. Microfoons geplaatst in de verblijfsruimte van de cliënt registreren
geluiden. Afhankelijk van de gebruikte apparatuur zijn de karakteristieken van het geluid te
gebruiken om drempelniveaus te identificeren. Instelbaar kunnen zijn de duur van het geluid,
de toonhoogte en de intensiteit. Overschrijding van de drempelniveaus leidt tot een signaal
naar een zorgverlener. Soms is op dat moment ook nog een stukje voorafgaand geluid terug
te luisteren. Dan kan men beter inschatten wat de feitelijke gebeurtenis is geweest die de
3 Verwijzing naar OT van A tot Z
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 13

melding deed veroorzaken. De communicatie tussen de plaats waar het geluid ontstaat en
van waaruit de vervolgactie plaats heeft, verloopt via telecommunicatie. Dit kan gaan via de
vaste telefoon, mobiele communicatie of sinds kort ook met behulp van (mobiele) internet
technologie. Uiteraard is een stabiele kwaliteit van deze verbinding cruciaal aangezien het
een veiligheidsvoorziening betreft. Met behulp van deze infrastructuur is dan op afstand te
volgen wat er gebeurt, waar nodig kan vervolgens iemand naar het slaapvertrek toegaan om
zelf poolshoogte te nemen. Het gebruik van deze uitluisterapparatuur is geleidelijk aan
toegenomen bij de intramurale VG sector. Uiteindelijk zijn zo centrales voor nachtzorg
ontstaan alwaar van een groter aantal cliënten gegevens bij elkaar komen en van waaruit de
zorgverlening (inclusief mogelijke opvolging van incidenten) kan plaatsvinden. De
ontwikkeling van de technologie heeft het mogelijk gemaakt dat de uitluistergegevens van
een toenemend aantal cliënten overzichtelijk is geordend. Door coderingen toe te voegen
kan men snel acute en minder acute signalen onderscheiden. Tevens is het mogelijk
geworden deze gegevens te koppelen aan andere cliëntgegevens. Zo is het mogelijk om
zowel in acute en in minder acute situaties toch een op de cliënt gericht antwoord te geven.
Verschillende organisaties hebben zo op basis van de uitluistertechnologie een nachtzorg
centrale gerealiseerd. Meer en meer maakt de inzet van deze technologie het mogelijk om
ook in kleinschalige of extramurale situaties adequate nachtzorg te verlenen. Soms kan dat
zelfs inhouden dat de actieve nachtdienst kan worden vervangen door een slaapwacht of
dat er gedurende de nacht zelfs helemaal geen personeel permanent aanwezig is op de
locatie. Bij de inzet van deze technologie past dat strikte voorwaarden met betrekking tot
privacyaspecten van gebruik zijn overeengekomen (en gehanteerd in de praktijk!) tussen de
cliënt (en/of diens vertegenwoordiger) en de zorgverleners.
3) Videocommunicatie
Met behulp van beeldinformatie is op afstand informatie te krijgen over het feitelijke
gebeuren in een ruimte. Traditioneel is reeds via het telecommunicatieprotocol de
uitwisseling van beelden mogelijk. Zo zijn beeldtelefoons reeds geruime tijd op de markt
aanwezig. Echter deze apparatuur is lange tijd relatief duur gebleven. De ontwikkelingen
met behulp van de internettechnologie maken het mogelijk om snel beelden over te kunnen
dragen tussen twee locaties. Op die wijze is “real-time” informatie uit te wisselen. Afhankelijk
van de bandbreedte van de communicatie infrastructuur is de kwaliteit en de snelheid van
de beelduitwisseling te bepalen. Met een eenvoudige webcam is het zo mogelijk om een
overzichtsbeeld te krijgen van een ruimte. Wanneer de investeringsmogelijkheden groter
zijn, zijn ook zeer gedetailleerde beelden uit te wisselen. Ook is het mogelijk om niet alleen
het beeld vast te leggen maar kan er een snelle interpretatie plaatsvinden. Zo is het mogelijk
om in een bepaald segment van het beeld beweging te registreren en het optreden van
beweging als trigger te gebruiken voor bijvoorbeeld een veiligheidsmelding. Bij de
ondersteuning van het wonen van mensen met een beperking zet men camera’s in als
aanvullend hulpmiddel om kritische situaties op afstand te kunnen beoordelen. Al of niet in
combinatie met een uitluistersysteem is zo het gedrag van een cliënt te monitoren. De
toepassing vindt meestal plaats op maat van de behoefte/noodzaak tot ondersteuning bij de
cliënt. Aan het gebruik van videobeelden zitten duidelijke privacy aspecten verbonden. Bij
de inzet van deze technologie is het noodzakelijk afspraken te maken tussen de gebruikers
(cliënt, begeleiders en verzorgers). Mede om die reden is er een indicator nodig die laat zien
of het videosysteem op enig moment aan staat of niet.
4) Toegangverlening tot de woning
Vanuit de individuele beperkingen die cliënten kunnen hebben kan het noodzakelijk zijn dat
er een aanpassing wordt gerealiseerd in het systeem om toegang tot de woning te kunnen
14
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

verlenen. De inzet van bijvoorbeeld afstandbediening, automatische deurontgrendelaars en
elektronische motorcilinders kan dan noodzakelijk zijn. Uit oogpunt van een adequate
ondersteuning van de toegangverlening tot de woning van zorgverleners wordt bij de
meeste nieuwe woonprojecten aandacht besteed aan technologie. Er blijken dan een aantal
eisen in het geding te komen. Allereerst natuurlijk dient het een ook door de bewoner
adequaat te gebruiken systeem te zijn. Vervolgens dient hiermee de toegangverlening op
afstand mogelijk gemaakt te worden. Tenslotte zal er aandacht zijn voor het
beheersvraagstuk van de (elektronische) sleutels. Afhankelijk van de lokale situatie en
wensen is zo uit een veelheid aan oplossingen te kiezen. Bij deze keuze zal ook meespelen
in hoeverre er gebruik gemaakt kan worden van geïntegreerde systemen of dat “stand-
alone” oplossingen toch de voorkeur verdienen. In het kader van de Kenniscirkel Domotica
is een geactualiseerde uitwerking gegeven van de oplossingsrichtingen die op dit onderwerp
in gebruik zijn 4 .
5) Omgevingsbesturing
Dit blijkt bij uitstek een onderwerp te zijn waarop het nodig is een oplossing te zoeken op
maat van de individuele cliënt. Afhankelijk van de individuele mogelijkheden is te bezien op
welke wijze de cliënt toegang kan krijgen tot de naaste omgeving.
Veelal bepaald men eerst of het voor de cliënt mogelijk is verlichting, gordijnen, deuren, TV
en audioapparatuur, telefonie en dergelijke te gebruiken. Vervolgens hoe de bediening van
deze elementen dan het best kan gebeuren. Traditioneel is zo een laag technische
ondersteuning om de cliënt heen te realiseren. Bij de woon-zorg voorzieningen van deze
publicatie is het vaak mogelijk om in de woning een basis(uitrusting) te realiseren waar de
voor de cliënt specifieke apparatuur te integreren is. Uitvoering van technologie is dan mede
een gevolg van de mate van integratie die wenselijk c.q mogelijk is. Uit de beschrijving van
de voorbeeldprojecten blijkt dat veel van de bezochte organisaties allereerst een grondige
cliëntanalyse hebben verricht met betrekking tot de behoefte aan ondersteunende
technologie en vervolgens het totale programma van eisen met betrekking tot technische
ondersteuning hebben opgesteld.
6) Communicatie technologie
Het inzetten van communicatie technologie dient meerdere doelen. Allereerst natuurlijk het
creëren van mogelijkheden voor de individuele bewoners om te kunnen communiceren met
anderen binnen of buiten de woning. Bij het inschatten en realiseren van de mogelijkheden
is ook hier de individuele analyse van belang. Ook de communicatie van de bewoner met de
buitenwereld die bijdraagt aan ontplooiing en ontspanning zoals het gebruik van
audiovisuele middelen, internet en dergelijke. Vervolgens dient men natuurlijk de
communicatie te ondersteunen die nodig is om zorg en ondersteuning goed te kunnen
regelen. Dat kan te maken hebben met veiligheidsvoorzieningen maar ook het uitwisselen
van informatie over het handelen van de bewoner en/of zorgmedewerkers. Veel van de
projecten die nu zijn beschreven gaan uit van het principe van het “scheiden van wonen en
zorg”. Het primaat van het wonen staat dan voorop. Bij de realisatie van de communicatie
technologie kan men ook rekening houden met de behoeften vanuit de zorgverlening. Dat
geeft vervolgens aanleiding tot het inrichten van een communicatie infrastructuur.
4 Zie de aparte webpagina “oplossingen sleutelproblematiek “op www.domoticawonenzorg.nl
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 15

6.2 Typering van de projecten
Nu zal worden ingegaan op een typering van de projecten die in het kader van deze
publicatie zijn beschreven. Ze zijn uitgezocht omdat ze allen betrekking hebben op het
realiseren van woonvormen voor mensen met (ernstige) lichamelijke en/of verstandelijke
beperkingen. Bij de ontwikkeling van deze projecten heeft het willen toepassen van domotica
een rol gespeeld. De resultaten van dat realisatietraject zijn in de volgende hoofdstukken
gedetailleerd beschreven. Nu staat hier het ontwikkeltraject ter discussie. Vanuit de optiek
van de toepassing van domotica zijn enkele vragen te formuleren met het doel erachter te
komen wat anno 2007 de kritische succesfactoren in de realisatie zijn.
Onderwerpen die aan de orde komen zijn dan
• Wie nam initiatief tot toepassing domotica?
• Welke kennisvragen zijn gesteld over de toepassing van domotica?
• Welke doelstellingen wenst men te realiseren?
• Welke samenwerking heeft men gezocht?
• Welke financiering?
• Zijn/worden gebruikers ingeschakeld?
• Hoe staat het met de evaluatie van effecten?
In bijgaande tabel worden de bevindingen weergegeven. Opvallend is dat in alle gevallen de
eigen visie met betrekking tot de toepassing bepalend is voor het ondervonden succes. Daar
komt bij dat zowel het willen realiseren van nieuwe woonvoorzieningen de initiator kan zijn
om domotica te willen toepassen, maar dat blijkt niet perse nodig. Ook de eigen ambities met
betrekking tot verbetering van de kwaliteit van dienstverlening kunnen heel goed het
vertrekpunt zijn voor de ontwikkeltrajecten gericht op de toepassing van domotica. Niet
blijkend uit de tabel, maar wel een bevinding vanuit de praktijk, is dat de toepassing van
domoticatechnologie niet iets is wat vanzelf gaat en op korte termijn gerealiseerd kan
worden. Alle genoemde organisaties zijn reeds meerdere jaren actief met het nastreven van
de doelstelling domotica toe te passen. De eigen visie en ambities blijken steeds weer
bepalend te zijn voor het uiteindelijk behalen van het gestelde doel.
16
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Doelgroep Lichamelijk/
verstandelijk
gehandicapten
Woonvorm Zelfstandig wonen
met zorg
Reden ontstaan
initiatief gericht
op toepassing
domotica?
Wie nam initiatief
tot toepassing
domotica?
Amstelrade Dichterbij Fokuswonen Kloostertuyn Kwecoo Lichtenvoorde Vanboeijen Prismanet
Extramuralisatie
vanuit instelling
Zorgorganisatie
zelf
Lichamelijk/
verstandelijk
gehandicapten
Van individueel
wonen tot en met
kleinschalige
woonvoorzieningen
Kwaliteitsverbetering
dienstverlening
nachtzorg,
Inspelen op nieuwe
technische
mogelijkheden
Zorgorganisatie
zelf
Zelfstandig
wonende (ernstig)
lichamelijk
gehandicapten
(Ernstig)
verstandelijk
gehandicapten
Individueel wonen Kleinschalige
groepswoning
Optimalisering
ondersteuningsinfrastructuur
Zorgorganisatie
zelf
Mensen met
(ernstige)
communicatiebeperkingen
Verstandelijk
gehandicapten
Groepswoning Kleinschalige
groepswoning
Extramuralisatie De toepassing van
domotica maakt
een betere kwaliteit
van leven mogelijk
Zorgorganisatie
zelf
Ouderinitiatief Zorgorganisatie
zelf
Verstandelijk
gehandicapten
Intramuraal wonen
in verschillende
woongebouwen
Extramuralisatie Kwaliteit
leefomgeving en
kwaliteit
dienstverlening
verbeteren
Zorgorganisatie
zelf
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 17
Verstandelijk
gehandicapten m.n
mensen met
ernstiger gedragsproblematiek
Appartementen
met steunpunt
Extramuralisatie,
mogelijkheden om
betere woonomgeving
voor de
cliënten te realiseren.
Positieve
beïnvloeding van
gedrag
Zorgorganisatie
zelf

Welke kennisvragen
zijn
gesteld over de
toepassing van
domotica in de
voorbereidingsfase
Welke
doelstellingen
wenst men te
realiseren met
toepassen
domotica?
18
Amstelrade Dichterbij Fokuswonen Kloostertuyn Kwecoo Lichtenvoorde Vanboeijen Prismanet
Welke
ondersteuning is
geschikt voor de
cliënt.
Hoe is de
combinatie van
doelstellingen
(zelfstandig(-er)
wonen, verlenen
van zorg en
ondersteuning,
integratie in de wijk
en ondersteunen
met technologie
Creëren van een
op zelfstandig
wonen gerichte
woning, integratie
van bewoners in
een reguliere wijk
Wat is de optimale
technische
uitrusting van de
woning in relatie tot
gebruik en
dienstverlening
Creëren van een
efficiënte en
effectieve
nachtzorg als
middel om cliënten
te kunnen
ondersteunen
Welke technische
ontwikkelingen
dragen bij aan
verbetering van
ADL-ondersteuning
Effectieve en
cliëntgerichte
dienstverlening
mogelijk maken
Verkenning naar
de mogelijkheden
van toepassing
domotica vanuit
wonen en zorg
Ondersteuning
dienstverleners
Verbetering
kwaliteit van leven
Uitgebreide
verkenning naar
individuele
behoefte aan
ondersteuning,
analyse met
bedrijfsleven naar
de technische
mogelijkheden
Het mogelijk
maken van het
zelfstandiger
wonen van de
cliënten in een wijk
in plaats van een
intramurale
huisvesting
Welke technische
ondersteuning is in
te zetten bij het
verbeteren van de
leefkwaliteiten de
dienstverlening
Verbetering
kwaliteit van leven,
veiligheid en
geborgenheid zo
efficiënt mogelijk
kunnen verlenen
Welke technische
ontwikkelingen
kunnen dienstbaar
gemaakt worden
aan eigen dienstverlening
Ondersteuning
veiligheid en
geborgenheid van
de cliënten op een
effectieve en
efficiënte manier
iRv - Toepassing domotica in de VG sector
Welke technologische
ontwikkelingen
kunnen worden
ingezet ter
ondersteuning van
nachtzorg en
extramurale
dienstverlening
Ondersteuning
zelfredzaamheid
cliënten

Welke
samenzweringen
heeft men
gezocht voor
realisatie
beschreven
project?
Welke
financiering is
ingezet voor
beschreven
project?
Zijn/worden
gebruikers
ingeschakeld bij
planontwikkeling
en/of realisatie?
Amstelrade Dichterbij Fokuswonen Kloostertuyn Kwecoo Lichtenvoorde Vanboeijen Prismanet
Met woningcorporatie
en
andere zorg en
dienstverleners die
in de wijk actief zijn
Combinatie van
projectfinanciering
via AWBZ,
Regeling
Zorgverzekering,
WVG/WMO,
subsidieregeling
Adl-clusterregeling,
Een individueel
assessment over
de eigen
verandermogelijkheden
ligt ten
grondslag aan de
realisatie van de
technische
infrastructuur
5 verwijzen naar OT van A tot Z
Met technisch
adviseur en bedrijf
voor ontwikkeling
Met andere
dienstenaanbieders
voor
realisatie
Woningcorporatie
en afhankelijk van
het project andere
dienstenaanbieders
in de wijk
AWBZ financiering Subsiedieregelinge
n in het kader van
de ADL
clusterregeling,
WVG/WMO en
Regeling
Zorgverzekering
Individueel
assessment in de
gebruiksfase
Ja, bij ontwikkeling
nieuwe projecten
Realisatie
woonvorm i.s.m.
corporatie
AWBZ financiering;
aangevuld met
projectfinanciering
Ja, bij ontwikkeling
nieuwe projecten,
bij individueel
assessment over
mogelijkheden 5
Diverse kennisinstellingen,
corporaties,
Gespecialiseerde
zorginstellingen,
Ouderinitiatieforganisaties
Financiering via
AWBZ,
projectsubsidies,
eigen bijdragen
Ja, cliëntgeoriënteerd
initiatief;
Selectie potentiële
bewoners
Samenwerking met
woningcorporatie,
externe adviseurs
over technologie
Projectsubsidies
Financiering
zorgkantoor
Financiering WVG
Omzetting
intramurale naar
extramurale
plaatsen in kader
AWBZ bijdrage
Ja, individueel
assssment ligt ten
grondslag aan
realisatie
technische
infrastructuur
Met diverse
technologie en
kennisleveranciers.
Financiering
binnen de kaders
van de AWBZ,
aangevuld met
middelen die via
corporaties
verkregen worden
Individueel
assessment maakt
onderdeel van het
verandertraject van
de cliënt t.a.v. de
toekomstige
woonvorm
Technologie
leveranciers,
woningcorporaties
Regeling
zorginfrastructuur,
bijdragen
woningbouwcorporatie,
eigen
financiering
Individueel
assessment in de
gebruiksfase
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 19

Hoe staat het met
de evaluatie van
effecten?
Kritische succesfactor
over inzet
domotica d.w.z.
wat gaf tot nu toe
de doorslag om te
beginnen?
20
Amstelrade Dichterbij Fokuswonen Kloostertuyn Kwecoo Lichtenvoorde Vanboeijen Prismanet
Reeds een jaar in
gebruik
Eigen sturing aan
proces van
vernieuwing
woonvorm
Kwaliteitsproces
opgezet om sturing
te blijven geven
aan het gebruik
Eigen
kwaliteitsstreven
over nachtzorg
Systematische
evaluatie kwaliteit.
Gebruiksonderzoe
k verricht door
derden in
2004/2005 in kader
omvorming
financieringsregelin
gen
Eigen visie op
dienstverlening
Ervaringen worden
benut bij de
ontwikkeling van
nieuwe projecten
Ontbreken
voldoende extern
geld
Begeleiding vanuit
toegepast
wetenschappelijk
onderzoek o.a.
IVD
Eigen visie op
kwaliteit
Voortgezet
ontwikkeltraject
van eerder
gerealiseerd en
geëvalueerd
project
Eigen visie op
kwaliteit en
beschikbaarheid
van geldmiddelen
Heeft men een
eigen traject voor
ingericht
Eigen visie op
kwaliteitsbesef en
actieve
samenwerking
iRv - Toepassing domotica in de VG sector
Projectontwikkeling
wordt gevolgd
m.b.t. de effecten
op gedrag van
cliënten
Eigen visie m.b.t.
dienstverlening

7 Voorbeeldprojecten van toepassing domotica
In deze publicatie wordt een beschrijving gegeven van een aantal voorbeeldprojecten. Zij zijn
uitgezocht omdat ze inzicht geven in het gebruik van domotica als ondersteuning van wonen
zorg en dienstverlening voor mensen met lichamelijke en/of verstandelijke beperkingen.
De projecten worden op dezelfde manier beschreven. In de beschrijving wordt gebruik
gemaakt van materiaal dat door het iRv is verzameld aangevuld met beschrijvingen vanuit de
betreffende organisatie. Op de webpagina van de Kenniscirkel Domotica is meer
achtergrondmateriaal verzameld. Aan de orde worden de volgende projecten gesteld:
• Amstelrade
• De Lichtenvoorde
• Dichterbij
• Fokuswonen
• Hendrik van Boeijen
• Kloostertuyn
• Kwecoo
• Prismanet
7.1 Amstelrade project Zoelenkerkstraat te Amsterdam 6
Inleiding
Amstelrade is een organisatie voor mensen van 18 jaar met een lichamelijke en/of
meervoudige handicap of niet aangeboren hersenletsel. Amstelrade biedt arrangementen en
adviezen op het gebied van wonen, zorg, begeleiding, activiteiten en paramedische
dienstverlening. Amstelrade is vanaf 2004 aan het extramuraliseren. De huidige locatie in
Amstelveen voor 110 bewoners voldoet niet meer aan de wensen van de huidige cliënten.
Achteraf op een bedrijventerrein, onder de aanvlieg route van Schiphol en met een eigen
kamer van maar 16 m² per bewoner. In dat kader is onder de huidige bewoners een
woonwensen onderzoek verricht. Daaruit komen de wensen voor diverse varianten van
zelfstandig en beschermd wonen naar voren. De cliënten willen ook meer privacy (een eigen
woning met douche, toilet en keuken), naar vermogen de regie voeren over het eigen leven
voeren en een leven in de maatschappij. Amstelrade realiseert hiertoe rolstoelwoningen (met
domotica) rond een 24-uurs zorgsteunpunt waar vandaan persoonlijke verzorging en
verpleging wordt geboden. Daarnaast biedt Amstelrade er paramedische diensten,
ontmoetingsmogelijkheden en ambulante woonbegeleiding aan. In 2008 zal de instelling
sluiten en zijn er voor de cliënten 8 tot 10 geschikte woon-zorg locaties gerealiseerd in
Amsterdam en omgeving.
Amstelrade bedient in deze nieuwe locaties niet alleen de ge-extramuraliseerde cliënten van
Amstelrade, maar ook cliënten die via de gemeentelijke wachtlijst instromen en op die
manier hun zelfstandigheid kunnen behouden. Inmiddels biedt Amstelrade aan 87
zelfstandig wonende cliënten zorg en verpleging op afroep vanuit zorgsteunpunten. 160
cliënten worden ondersteunt bij het zelfstandig(er) wonen door de ambulante
6
Op de website van de Kenniscirkel Domotica is de volgende aanvullende informatie aanwezig: a) notitie over
Programma van Eisen van de technologie, b) notitie over handelen van de ergotherapeutische adviseur c) notitie
van Amstelrade over financiering domotica d) brochure Onder de Pannen.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 21

woonbegeleiding, de paramedische dienstverlening behandelt en adviseert 250 cliënten
vanuit paramedische centra in de woonwijken en 55 externe cliënten ontvangen
dagbesteding.
Vanwege de noodzaak van vervangende nieuwbouw heeft Amstelrade een beleid in gang
gezet waarbij op meerdere locaties verspreid in Amsterdam nieuwe woon-zorg projecten
worden gerealiseerd. Het project Onder-de-Pannen Zoelenkerkstraat is in december 2005
opgeleverd. Het is door brancheorganisatie Aedes/Actiz ingezonden als voorbeeldproject
naar Brussel van modern state of the art huisvesting voor mensen met een lichamelijke
handicap. In januari 2006 ontving het project de Westars award voor vernieuwend bouwen.
Dit is een publieksprijs in Amsterdam West. Amstelrade heeft nog een 4-tal andere projecten
in ontwikkeling. Amstelrade maakt samen met Fontis en Antaris (beiden
ouderenzorgorganisaties) deel uit van de OsiraGroep.
Doelgroep
De bewonersgroep in het project “Onder-de-Pannen” te Osdorp betreft mensen met een
(ernstige) lichamelijke beperking die in staat zijn zelfstandig/beschermd te wonen in een
rolstoelgeschikte woning met zorg en diensten in de nabijheid. De beschikbaarheid van zorg
en verpleging op afroep gedurende 24-uur per dag is een belangrijke randvoorwaarde om
het zelfstandig wonen mogelijk te maken (gemiddeld 18 uur zorg per week). Voor deze
doelgroep gelden de woonprogramma’s 4 en 6 als referentie (Zie paragraaf 4)
Beschrijving woon-zorg project
Locatie Onder-de-Pannen Zoelenkerkstraat is een gebouw met 145 koop- en huurwoningen
voor mensen met en zonder handicap, oud en jong, gezinnen of alleenwonende. De 23
rolstoelwoningen liggen verspreid in het gebouw en vormen een integraal onderdeel
daarvan.
Het betreft driekamerwoningen met een oppervlak van 99,5 tot 121 m² .
De woningen zijn geschikt voor rolstoelgebruik. De woningen worden door de cliënt
rechtstreeks gehuurd van de woningcorporatie, scheiden van wonen en zorg. Voor de
ondersteuning van zorg- en dienstverlening van de cliënten in het gebouw en in de wijk is er
een zorgsteunpunt in het complex opgenomen.
22
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Vanuit die locatie wordt gedurende 24-uur per dag zorg en verpleging op afroep geleverd.
Ook is er een ontmoetingsruimte voor de bewoners met een handicap en de ouderen in de
wibo-woningen (Amsterdamse regeling voor ouderen; wonen in beschermde omgeving). De
locatie is gerealiseerd in samenwerking met Antaris en DKJ als zorgaanbieders en de
woningbouwcorporatie AWV. Amstelrade is nauw betrokken geweest bij de advisering in de
bouw. Zo zijn er loze leidingen meegenomen voor het alarmintercom systeem, deurdrangers
en motorsloten zijn direct in de bouw reeds geplaatst. Later in het traject heeft Amstelrade op
cliëntniveau het programma van eisen voor de WVG geschreven evenals de indicatie voor
de zorg. Binnen een periode van ca. 2 jaar is het traject van planvorming en realisatie
doorlopen. De feitelijke voorbereidingsperiode van het project is natuurlijk veel langer en
heeft zich grotendeels buiten de invloedsfeer van Amstelrade voltrokken. In de
voorbereidingsperiode heeft Amstelrade met de cliënt ook een begeleidingstraject doorlopen
om de cliënt voor te bereiden op de aanstaande verandering. Van wonend in een instelling
op een instellingsterrein maken deze cliënten de overstap naar zelfstandig wonen (met
begeleidingen zorg) in een reguliere woning in een woonwijk.
Functioneel Programma van Eisen
In het functioneel programma van eisen is er vanuit gegaan dat de cliënten van Amstelrade
die op deze locatie komen wonen zelfstandig kunnen wonen. Zij kunnen daartoe een beroep
doen op persoonlijke verzorging alsmede op ondersteuning bij het wonen. Veel van de
cliënten maken gebruik van ondersteunende technologie. Voor hun functioneren is het van
wezenlijk belang dat deze technologie wordt geïntegreerd met de overige in het
woongebouw aanwezige technologie. De adaptatietechnicus van Amstelrade speelt dan ook
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 23

een belangrijke rol in de realisatie van de technische systemen in de bouw en daarna in de
ondersteuning van de cliënt bij technische problemen of individuele aanpassingen.
De functies waarbij ondersteuning vanuit de domotica/ondersteunende technologie voor de
cliënt wordt geboden zijn:
• Mobiliteit (elektrische rolstoel compleet met bedieningselementen)
• Omgevingsbesturing
• Zorgalarmering en zorgcommunicatie
• Beveiliging (brand)
Ook ten behoeve van de zorgverlening is de ondersteunende technologie inzetbaar.
Dan dient gedacht te worden aan functies als:
• Toegangverlening tot de woning
• Zorgcommunicatie
• Beveiliging (persoonsbeveiliging)
Welke technologie 7
Geïntegreerd met de bedieningselementen die de cliënt gebruikt voor de
omgevingsbesturing is de voordeur op afstand te openen, het slot is een motorgedreven
cilinderslot (EVVA EZT). Communicatie naar de voordeur geschiedt via een
videofoonsysteem (Platea Plus van Golmar). De deuren zijn voorzien van automatische
deuropeners (Besam). Op cliëntniveau kan omgevingsbesturing worden aangevraagd via de
ziektekostenverzekeraar. Hiermee kunnen diverse functies op afstand worden bediend, zoals
de tv/audio/dvd apparatuur, telefoon handsfree bedienen, deuren openen, lift bedienen,
gordijnen, ramen, thermostaat enz.
Het communicatiesysteem voor zorgondersteuning is modulair opgebouwd en afkomstig van
Firma Van Breda. Dit bedrijf heeft ook de systeemintegratie met de overige componenten
verricht. De werking is modulair opgebouwd.
A) De hulpoproep wordt via een DECT telefonie systeem doorgesluisd naar de dienstdoende
hulpverlener in het gebouw. Deze spreekt krijgt een open spreekluister verbinding en spreekt
vervolgens met de cliënt af binnen hoeveel tijd de hulp verleend kan worden. Wanneer de
hulpverlener bij de woning aangekomen is kan de bewoner zelf de voordeur openen
B) De cliënt plaatst een noodoproep alarm. Dit alarm wordt op de wijkpost als zodanig
onderkend en met prioriteit doorgegeven aan de hulpverlener. Deze verkrijgt op dat moment
toegang tot de woning via een loper (aangepast sleutelprotocol).
C) Een hulpoproep wordt geplaatst door de hulpverlener zelf. Ook deze kan worden
geplaatst via het DECT telefonie systeem. Deze oproep wordt rechtstreeks doorgeleid naar
een beveiligingsbedrijf dat zorgt voor de hulpverlening (Securitas).
Als deelsysteem is een brandmelding opgenomen. Bij activering van de reguliere detector in
de woning komt het signaal via het alarmeringssysteem binnen bij het zorgsteunpunt en
wordt direct door geschakeld naar de DECT toestellen. Hier vindt de interpretatie plaats en
indien nodig zowel de doorgeleiding naar de brandweer als ook het naar de woning gaan van
de hulpverlener.
Ter ondersteuning van de nachtzorg wordt, indien de zorg voor de cliënt dat noodzakelijk
maakt, gebruik gemaakt van een uitluistersysteem (modulair in te bouwen in het
alarmintercom systeem van Van Breda). Op verzoek van hulpverlening dan wel cliënt of
familie kan in gezamenlijk overleg aan dit uitluistersysteem tevens camerabewaking worden
7
Veel van de technische systemen die in dit publicatie zijn opgenomen zijn terug te vinden in een ander product
van de Kenniscirkel Domotica n.l. de productdatabase. Hierin is per type technologie een overzicht gegeven van
de in de Nederlandse markt toegepaste technologieën. De beschrijving hiervan bevat naast
functionaliteitgegevens ook technische- en verkrijgbaarheidgegevens.
24
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

gekoppeld. Het zorgsteunpunt werkt als ondersteuning voor het hele wooncomplex. In de
nacht wordt daar ook de bewaking van een woonvoorziening voor 10 meervoudig complex
gehandicapte kinderen uitgevoerd. (van zorgaanbieder DKJ).
In het gebouw is een eigen intranet aangelegd, daarop zijn alle bewoners aangesloten.
Voor het gebruik van de diverse systemen zijn loze leidingen in de bouw aangelegd. Tevens
zijn mogelijkheden voor alarmering, zowel actief als passief vallen/dwalen/epilepsie,
opgenomen. Of deze functies actief worden gebruikt hangt af van de noodzaak/behoefte van
de kant van de cliënt. Voor de TV ontvangst maakt men gebruik van een gezamenlijke
satelietverbinding die op het dak staat geplaatst.
In elke woning is in de basis de videofoon aanwezig, de brand detector en de loze leidingen
(bijvoorbeeld boven de deuren in verband met automatische deurautomaten). Deze
voorbereidingen geven later de mogelijkheden voor alarmering en koppeling van systemen.
Financiering domotica
De financiering van de voorzieningen welke op deze manier geïntegreerd worden gebruikt is
zeer complex. Bij deze locatie heeft Amstelrade gebruik gemaakt van de Overgangsregeling
kapitaallasten extramurale zorgverlening. Nu is daar de zorginfrastructuur regeling voor in de
plaats gekomen. De woningcorporatie krijgt ook gemeentelijke subsidie voor het realiseren
van rolstoelwoningen. Dit project is mede tot stand gekomen door de subsidie regeling
woonzorg stimuleringsregeling welke inmiddels is afgeschaft. Daarnaast wordt op
cliëntniveau bezien welke woningaanpassingen nodig zijn ten laste van de WVG (vanaf 2007
WMO) en welke (met name de omgevingsbesturing) via de Regeling hulpmiddelen (vanaf
2006 Regeling zorgverzekering) kan worden gefinancierd. Ook al wordt dit project
gerealiseerd onder de noemer van scheiden van wonen en zorg, het is voor het functioneren
van de cliënt van het grootste belang dat een geïntegreerde voorziening wordt gerealiseerd.
Daartoe worden de noodzakelijke aanvragen bij de verschillende financiers gedaan door de
ergotherapeutisch adviseur. Deze maakt ook de afspraken met de betreffende leveranciers
wat er geleverd dient te worden en hoe de koppeling tot stand komt. In het artikel op de
website wordt de werkwijze beschreven. Een eenduidige visie op het gebied van de
financiering van de benodigde technologie is nog niet aanwezig. Amstelrade heeft tot nu toe
de einden aan elkaar kunnen knopen (in technische en in financiële zin). Daartoe is een
veelheid aan financiële bijdragen ingezet. De ontwikkelingen op het niveau van techniek
(nieuwe toepassingsmogelijkheden) en gebruikseisen (o.a. veiligheid en beveiliging) laten
zien dat het eindpunt van ontwikkeling nog niet is bereikt. De financieringsregelingen lijken in
dit verband slechts langzaam mee te groeien. Aan de batenkant kan worden gesteld dat door
samenwerking tussen zorgorganisaties een groter aantal cliënten voorzien kan worden van
adequate ondersteuning in een huiselijke omgeving. De 20 cliënten van Amstelrade worden
begeleid door ambulant woonbegeleiders. Daarenboven worden nu diensten gezamenlijk
uitgevoerd die voorheen apart werden georganiseerd (nachtzorg voor DKJ).
Van de kant van de cliënten kan worden gesteld dat deze nu een situatie meemaken van
zelfstandig wonen in een wijk terwijl ze voorheen verkeerden in een situatie van
samenwonen in een instelling. Hierdoor maken de cliënten weer onderdeel uit van de
maatschappij.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 25

7.2 De Schans te Groenlo 8
Inleiding
De Stichting de Lichtenvoorde is een zorgaanbieder in Oost-Gelderland
die kinderen, jongeren en volwassenen met een autisme spectrumstoornis,
ontwikkelingsachterstand of een verstandelijke beperking ondersteunt. Of men
thuisondersteuning wil, ondersteuning bij het wonen en werken of bij andere vragen. Omdat
iedereen zijn eigen leven leeft, ondersteunt de Lichtenvoorde waar nodig.
De Lichtenvoorde had in het verleden een aantal complexen in beheer, De Slingehof,
Schans en de Kimpenkamp. Deze complexen zijn in het nabije verleden verkocht aan de
woningcorporatie de Woonplaats met als doel deze te verbouwen tot zelfstandige
appartementen in het kader van scheiden wonen en zorg. De Woonplaats zal de
appartementen bouwen, De Lichtenvoorde zal er de zorgdiensten leveren. Inmiddels is de
Kimpenkamp volledig verbouwd in de periode 2003-2004. Zij is geschikt gemaakt als
zorgvoorziening met 12 appartementen voor mensen met meervoudige beperkingen. Bij het
complex De Schans is sprake van achterstallig onderhoud. Daardoor is gekozen voor sloop
en vervangende nieuwbouw. Op nagenoeg dezelfde locatie zal een nieuw wooncomplex met
24 appartementen van ca 50 m² worden gerealiseerd voorzien van 4 algemene woonkamers
en een aangepaste badkamer. Bij de ontwikkeling van de Kimpenkamp is gebruik gemaakt
van de toepassing van domotica. Op basis van de ervaringen die daarmee zijn bereikt, is
voor de Schans een beperkte aanpassing van het programma van eisen doorgevoerd en zal
ook daar domotica worden toegepast.
Het project is in oktober 2006 opgeleverd. Bij de realisatie zijn dezelfde partijen betrokken als
bij de Kimpenkamp: De woonplaats als opdrachtgever, De Lichtenvoorde als gebruiker, RDG
Kompagne als adviseur voor omgevingsbesturing en acceptatie cliënt, Winkels Techniek als
installateur en domotica integrator.
Doelgroep
De 24 appartementen zijn bedoeld
voor het huisvesten van “cliënten”
van De Lichtenvoorde. De
doelgroep bestaat uit volwassen
en ouderen met een verstandelijke
of meervoudige beperking en
daarnaast een aantal mensen met
het Downsyndroom. Voor deze
doelgroep wordt individueel
zelfstandig wonen belangrijker,
maar er bestaat een blijvende
behoefte aan bescherming,
beschutting en bij elkaar zijn. Dit
komt tot uitdrukking in de
dagelijkse begeleiding en de
noodzakelijke nachtaanwezigheid.
8
Op de website van de kenniscirkel is de volgende aanvullende info beschikbaar: a) programma van eisen van
De Schans, b) brochure Home Smart Home, Brochure de Kimpenkamp met gebruikservaringen
26
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Beschrijving Woonvorm
Bij het ontwerp van De Schans is getracht via een zo individueel mogelijke benadering in te
kunnen spelen op de aanwezige hulpvragen. De woningen dienen geïntegreerd te staan in
de wijk waarbij de volkshuisvesting als uitgangspunt is gekozen. Daar waar nodig zullen
specifieke aanpassingen worden aangebracht. Gezien het feit dat voor deze doelgroep het
een eis is dat individuele aanpassingen gericht worden gerealiseerd, is per bewoner
geanalyseerd welke aanpassingen dat dienen te zijn. rdgKompagne heeft hiertoe een
ergonomisch technisch advies per bewoner opgesteld. Op basis hiervan is aangegeven wat
standaard in de woning dient te zijn en welke voorzieningen op maat kunnen worden
aangebracht.
Gekozen is voor de organisatie van de 24 appartementen (bestaande uit woonkamer,
keuken, slaapkamer, badkamer, berging) zodanig te realiseren dat er 4 algemene
woonkamers zijn en een semi-professionele keuken geschikt voor het bereiden van
maaltijden voor 25 personen. Centraal gelegen is ook een slaapwachtruimte en een
aangepaste badkamer. Het ontwerp is zodanig dat voor de bewoners de totale eenheid
slechts uit 6 eenheden bestaat. Hierdoor wordt het perspectief op huiselijkheid ondersteund.
Bij de ontwikkeling is gebruik gemaakt van de woonprogramma 3, 4 en 5. Bijgaand een
schets van een appartement.
Functioneel Programma van Eisen
Op basis van de ergonomisch technische analyse is per cliënt aangegeven welke
ondersteuning hij/zij nodig heeft om het wonen in deze omgeving mogelijk te maken. Aan de
hand daarvan is een onderverdeling gemaakt van de basisvoorzieningen en de aanvullend te
realiseren opties.
Overzicht toe te passen voorzieningen
Voorziening Aantal cliënten
Dwaaldetectie 1
Camerabewaking 1
Bewegingsdetectie 1
Elektrische deur 8
Afstandsbediening 1
Routeverlichting = oriëntatieverlichting 24
Alarmering 1
Gordijnen 3
Raamopener 3
Koppeling EIB 9
Acoustiphone 1
Als algemene voorzieningen gelden:
- elektronische appartementsvoordeur
- elektronische toegangsdeuren ook naar tuin en balkon
- voorbereidde brandmeldinstallatie
- voorbereid personenalarm
- voorbereid uitluisterapparatuur.
Het geheel wordt via een EIB systeem geïntegreerd.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 27

In het basis aansluitschema is voorzien dat via plug en play de volgende elementen kunnen
worden toegevoegd (verlichting, deurbediening op afstand, gordijnbediening, TV bediening,
telefoon en zorgoproepsystemen).
De analyse op cliëntniveau laat zien dat een variëteit aan elementen noodzakelijk zullen zijn,
zie het tekstkader voor een overzicht.
Ten behoeve van gebruik door de zorgverlening is een plafondrailsysteem voorbereid.
Afhankelijk van de cliënt zal tot gebruik van een dergelijk systeem kunnen worden
overgegaan.
Welke technologie
Om de het functioneel PvE om te zetten in een werkend systeem is allereerst een
Woningautomatiseringssysteem (EIB) (Merten) aangelegd waarin een aantal elementen
geïntegreerd kunnen worden: het zorgoproepsysteem (CLB Unicare) laat bij alarmering de
verlichting aan gaan, bij verlaten van het bed gaat de oriëntatieverlichting aan. De activering
van de deurbel heeft een visuele weergave via knipperende lampen tot gevolg. Bij betreden
natte cel gaat de verlichting aan. Activering van elektrische gordijnsturing (Walter van Lier)
en elektrische raamopener in de slaapkamer wordt mogelijk. Voorts is een afstandsbediening
(picto gestuurd van rdg Kompagne) geïntegreerd waarmee diverse omgevingsbesturingen
kunnen worden uitgevoerd.
Het zorgoproepsysteem (CLB UniCare) kan op verschillende wijzen worden geactiveerd; via
drukknop (geplaatst op wand slaapkamer), trekkoord in de natte cel, bed via flex-arm,
halszender of via een akoestisch signaal. Deze triggers worden via de UniCare bus
doorgeleid naar een interne meldbank en vervolgens via een DECT telefoon naar de
verzorger die actie onderneemt.
De toegangverlening tot het gebouw door de bewoners kan geschieden via de
videofooninstallatie (Ritto). Verder is de mogelijkheid tot op afstand openen voorzien via de
mobiele telefoon van de zorgverlenende. De bewoner kan toegang tot het appartement
verlenen via een pulsdrukker op de wand. Bij de voordeur is voor het personeel een
kaartlezer geplaatst (Nedap) waarmee toegang wordt verleend, aan de binnenzijde van deze
deur zijn elektronische lussen geplaatst ter ondersteuning van de dwaaldetectie. Bewoners
die het gebouw niet mogen verlaten dragen een chip bij zich die de vrije doorgang door de
voordeur blokkeert.
Het complex wordt voorzien van een gecertificeerde brandmelding- en vluchtweg installatie
(NEN 2535). Nagenoeg iedere ruimte is voorzien van rookmelders, verder komen in de
gangen handmelders in combinatie met signaalgevers (Tyco). De brandmeldcentrale heeft
een directe koppeling met het zorgsysteem via de DECT telefoon van de verzorger.
Ten behoeve van gebruik door de zorgverlening is een plafondrailsysteem voorzien.
Afhankelijk van de cliënt zal tot gebruik van een dergelijk systeem kunnen worden
overgegaan. De huidige ervaringen met de Pronk Ergo plafondrail zijn positief.
In de nieuwbouw van de Schans is het hele gebouw voorbereid op het gebruik van dit
plafondtillift systeem, verrijdbare tilliften worden niet meer gebruikt.
Het akoestisch uitluistersysteem wordt per dag per cliënt bekeken. Door deze inzet op maat
groeit het vertrouwen van de betrokkenen (familie, cliënten en personeel), het resultaat is dat
geleidelijk minder gebruik hoeft te worden gemaakt van deze voorziening.
Financiering domotica
Kosten
Alle cliënten die in De Schans zullen gaan wonen hebben een verblijfsindicatie. Feitelijk zou
het aanbieden van wonen in een groepswoning eerder voor de hand hebben gelegen. De
28
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Lichtenvoorde heeft uit oogpunt van de kwaliteit van het wonen de voorkeur gegeven voor
deze vorm van wonen. Dit leidt namelijk tot meer vrijheid voor de cliënt en uiteindelijk ook
minder kosten voor de zorgverlening zonder dat de kwaliteit daarvan in het gedrang komt. .
Op basis van de ergonomische analyse per cliënt zijn de basiskosten (ca €3.000) en de
meerkosten voor technologie op cliëntniveau (variërend van €3.000 tot €10.000) bepaald.
De financiering ervan is wel lastig. Met name het vergoeden van de individuele hulpmiddelen
(in een feitelijk zelfstandig wonen situatie) blijkt lastig te zijn.
De totale financiering is rondgekomen vanwege een gecombineerde bijdrage vanuit het
Bouwcollege (zorginfrastructuur), de provincie Gelderland (programma ontgroening en
vergrijzing) en van de Lichtenvoorde zelf.
Baten
Vanuit de ervaring met de Kimpenkamp kan worden gesteld dat de baten van de toepassing
van deze woonvorm en technologie op verschillende niveaus liggen.
De bewoners geven aan dat deze manier van wone,n waarbij zij meer zelf kunnen invullen,
een groot deel van hun dagelijkse frustraties doet afnemen. Zij doen dan ook in mindere
mate een beroep op ondersteuning. Vanuit de zorgverlening is personeel bespaard doordat
de nachtzorg met 1,5 fte is gereduceerd en er minder ziekteverzuim is opgetreden. De
familie van de cliënten is positief en vervult een grotere rol in de begeleiding van de cliënt.
Deels zijn deze baten te kwantificeren, deels ondersteunen zij het belang van het doen van
de investeringen in de technologie, de kwaliteit van de leefomgeving én in een andere
manier van begeleiden.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 29

7.3 Fokuswonen 9
Inleiding
Fokus biedt mensen met een ernstige lichamelijke handicap de mogelijkheid om
zelfstandig te wonen in aangepaste woningen in gewone woonwijken met
gegarandeerde assistentie op afroep en aanwijzing. Vraagsturing en eigen regie van
de cliënt staan centraal. Fokus realiseert dit concept in zogenaamde ADLclusterprojecten
(hierna te noemen Fokusprojecten omdat Fokus er de assistentie
biedt). Het Fokusconcept bestaat uit enkele wezenlijke onlosmakelijk met elkaar verbonden
elementen; het wonen, de dienstverlening en de organisatie van de dienstverlening.
In het beleidsplan Fokus Vitaal is de missie als volgt geformuleerd:
Fokus wil bijdragen aan de praktische realisatie van woonconcepten voor mensen
met een zware lichamelijke handicap, waardoor zij in de hoogst mogelijke mate vrij,
onafhankelijk en zelfstandig kunnen wonen en leven, als voorwaarde tot een
volwaardige en ongehinderde maatschappelijke participatie, zoals voor ieder
zonder functiebeperking.
Het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) geeft uitvoering aan de ADLclusterregeling.
Het geschikt maken van de woning, de alarm-intercominstallatie, de ADL-eenheid en de
ADL-assistentie worden gefinancierd uit de ADL-clusterregeling. In het kader van deze
regeling zijn nu 80+ ADL-clusters in uitvoering, 80 ervan worden door de Stichting Fokus
Exploitatie (Fokus) gerealiseerd. Centraal element in Fokusprojecten is de toepassing van
technologie ten behoeve van de invulling van het concept van vraagsturing. In deze
beschrijving zal hierop de nadruk komen te liggen. De beschrijving van het totale
Fokusconcept is uitgebreid verricht als onderdeel van een onlangs uitgevoerde
gebruiksevaluatie.
Doelgroep
Fokuswonen richt zich tot mensen met een ernstige lichamelijke handicap die met behulp
van ondersteuning bij de algemene dagelijkse levensverrichtingen in een aangepaste woning
zelfstandig kunnen wonen. Het kunnen voeren van de eigen regie is daarbij belangrijk. Men
huurt de woning dan ook zelfstandig van een corporatie. Er kunnen ook koopwoningen
worden gekoppeld aan een Fokusproject. Ook regelt men zelf naast de ADL-hulp de
ondersteuning die men nodig heeft. Vaak hebben cliënten naast de ADL-ondersteuning, die
men via Fokuswonen heeft geregeld, ook andere vormen van hulp georganiseerd.
Vraagsturing staat centraal in het Fokusconcept. Alleen indien men bijvoorbeeld door ziekte
tijdelijk niet in staat is de regie over het eigen leven ten volle te voeren is het mogelijk dat de
cliënt afspraken maakt met Fokus voor een tijdelijke overname al dan niet in samenwerking
met familie en andere aanbieders.
Beschrijving woonvorm
Fokuswoningen zijn goed toegankelijk en doorgankelijk. De ruimtes, aanpassingen en
voorzieningen dragen bij aan het zelfstandig kunnen verrichten van activiteiten en dus het
zelfstandig wonen en leven. De woningen hebben een aantal standaardvoorzieningen die op
maat van de bewoner worden ingesteld. Ook worden (een beperkt aantal) individuele
9
op de webpagina van de Kenniscirkel Domotica is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:a) PVEadlclusterwoningen
d.d. nov 2006 b) beschrijving Fokusconcept c) Evaluatierapport Fokuswonen toetsing
fokusconcept in de praktijk.
30
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

aanpassingen aangebracht. De woningen voldoen aan het PVE ADL-clusters VROM 1992.
Nieuwbouwwoningen moeten voldoen aan het PvE ADL-Clusters 2006. Het zijn
drie- en vierkamerwoningen in zowel gestapelde bouw als grondgebonden woningen.
De woningen zijn gelijkvloers en geschikt voor een- en meerpersoonshuishoudens.
Fokuswoningen worden verspreid gebouwd in een bouwstroom van tenminste 50
woningen vanwege de integratie van mensen met fysieke beperkingen. De woningen
liggen bij voorkeur niet naast elkaar. De spreiding van de verst uit elkaar gelegen
Fokuswoningen bedraagt maximaal 350 meter.
Fokusprojecten worden gebouwd in woonwijken met een goed voorzieningenniveau: winkels,
vervoersvoorzieningen (bereikbaarheid van het centrum van de stad en NS-stations) en
gezondheidszorg-voorzieningen. Sociale veiligheid is ook een kwaliteitscriterium voor de
woonomgeving. Nieuwbouwprojecten bestaan uit minimaal 16 en maximaal 24 woningen
Bestaande Fokusprojecten bestaan uit minimaal 12 tot maximaal 15 woningen (er is een
project
met 16 woningen en een project met 17 woningen) en een ADL-eenheid van waaruit
de locatiemanager met het team ADL-assistenten de 24-uurs dienstverlening
organiseren. De ADL-eenheid ligt op loopafstand van de Fokuswoningen. Hierdoor wordt
zoveel mogelijk werktijd besteed aan directe dienstverlening bij de cliënt. De ADL-eenheid
biedt een werkplek voor de locatiemanager, een verblijfs- en vergaderruimte voor de
medewerkers, sanitaire voorzieningen en een hoog/laag ligbad voor cliënten.
Het Fokusconcept is een uitwerking van het woonprogramma 7 “zelfstandig wonen in
aangepaste bouw”.
Functioneel Programma van Eisen
De Fokuswoningen zijn voorzien van een communicatiesysteem dat gekoppeld is aan
de ADL-eenheid. De uitvoerende medewerkers kunnen met hulp van dit systeem in het
hele project gewone oproepen en noodoproepen van cliënten ontvangen. Vanuit de ADLeenheid
en vanuit elke woning kunnen uitvoerende medewerkers een spreek/luisterverbinding
openen met de bewoner die een oproep geplaatst heeft en aangeven wat de
vermoedelijke wachttijd is. Dit communicatiesysteem is individueel aanpasbaar. De
uitvoerende medewerkers kunnen met hulp van dit communicatiesysteem communiceren om
de werkzaamheden onderling af te stemmen. In noodsituaties kunnen cliënten een
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 31

alarmoproep plaatsen. De dienstverlening bij andere cliënten wordt dan onderbroken om zo
prioriteit te kunnen geven aan de noodoproep. Met de intercom kunnen ook voordeuren en
centrale toegangsdeuren geopend worden en kan een spreek-luisterverbinding worden
opgebouwd met de deurpost bij voornoemde deuren. De voordeur van de ADL-eenheid kan
ook op afstand geopend worden zodat bezoekers binnengelaten kunnen worden terwijl de
medewerkers bij cliënten zijn.
Welke technologie
Fokus besteedt veel aandacht aan de selectie van de technologie die kan worden ingezet ter
ondersteuning van het zelfstandig functioneren van individuele cliënten. Daartoe worden
gericht een aantal woningaanpassingen verricht (inrichting keuken en natte cel). Daarbij
wordt ingespeeld op de individuele hulpmiddelen die de cliënt nodig heeft om te kunnen
functioneren in de woning. Indien noodzakelijk wordt integratie van bedieningselementen
toegepast. Fokus bepleit bij de corporatie dat cliënten keuzemogelijkheden hebben binnen
de beschikbare budgetten. Voor de zorgcommunicatie wordt gebruik gemaakt van alarm
intercom systeem (Isolectra en CLB) waarmee de cliënten een spreek-luister verbinding
kunnen maken. Bovendien kan men via deze infrastructuur de voordeur op afstand openen.
Ten behoeve van de ondersteuning van de nachtveiligheid van het personeel wordt bij
voorkeur gebruik gemaakt van GSM/GPS omdat daarmee een spreekverbinding kan worden
opgebouwd met de particuliere meldkamer.
Financiering
Voor bekostiging van de individueel te gebruiken technologie, de realisatie van de woningen
en de ADL-eenheid of hulppost worden verschillende subsidieregelingen gebruikt die worden
uitgevoerd door het CVZ. De regeling Subsidies AWBZ paragraaf 2.7 (nieuwbouw) en 2.8
(aanpassingen bestaande bouw) worden ingezet om de individueel te gebruiken
hulpmiddelen te vergoed te krijgen. Daarnaast wordt indien mogelijk een beroep gedaan op
de WVG (vanaf 2007 de WMO) voor de bekostiging van de niet nagelvaste voorzieningen.
De realisatie van een Fokuswonenproject geschiedt in nauwe samenwerking tussen
Stichting Fokus Exploitatie als dienstenleverancier en een lokale woningcorporatie als
eigenaar/beheerder van de woningen. VWS bereidt wijziging van deze subsidieregelingen
voor, de regeling zal mogelijk per 2008 onder worden gebracht in de AWBZ.
32
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

7.4 Kloostertuyn te Brunssum
Inleiding
De stichting Pepijn en Paulus te Echt ziet het als haar taak om door het bieden van
ondersteuning in wonen, werken en recreëren een wezenlijke bijdrage te leveren aan de
kwaliteit van leven van mensen met een verstandelijke handicap. De stichting heeft
samengewerkt met de Woonstichting “Het Adres” te Brunssum aan de nieuwbouwplannen.
Kloostertuyn ligt in een nieuwe wijk van Brunssum. De woningen liggen aan een verkeersvrij
woonerf en nabij de dorpskern. De dagbesteding is op loopafstand in verzorgingstehuis
Catharina Daemen. Bovendien kan men deelnemen aan de dagbesteding in Hoensbroek
(Groeneweg).
Het iRv is in 2002 benaderd om advies uit te brengen over toepassing van domotica ten
behoeve van de signalering-zorg alsmede inbraakalarmering in de clusterwoningen.
De nieuwbouw is in 2004 opgeleverd.
Stichting Pepijn en Paulus hanteert huisvestingstypen. Kloostertuyn valt onder type C.
Woonvorm: beschut wonen in een (sterk) aangepaste omgeving. De woningen maken
visueel/fysiek contact met de omgeving mogelijk.
Cliënten: jongeren, volwassenen en/of senioren met een matige, ernstige of zeer ernstige
verstandelijke handicap en een intensieve zorgbehoefte vanwege veelal meervoudig
(complexe) handicaps. Vanwege deze zorgvragen zijn de mensen beperkt of niet ambulant.
Doelgroep
Voor de bouw zijn er drie groepen door de stichting Pepijn en Paulus gedefinieerd:
1. Mensen met een meervoudige complexe handicap met lichte en matige
verstandelijke handicap, die bedlegerig, verzorgingsbehoeftig en niet mobiel zijn.
2. Mensen met een meervoudige complexe handicap met lichte en matige
verstandelijke handicap, die bedlegerig, verzorgingsbehoeftig zijn en verplaatst
worden met een rolstoel.
3. Mensen met een meervoudige complexe handicap met een zeer ernstige
verstandelijke handicap, waarbij sprake is van enige gedragproblematiek en die al
dan niet rolstoelafhankelijk zijn. Deze groep beweegt zich/speelt ook op de vloer.
Voor elk van deze groepen is het streven om zo zelfstandig mogelijk te wonen, aangepast
aan de mogelijkheden van de bewoner. Naast een adequate woonomgeving is ook een
permanente ondersteuning vanuit de zorg nodig. Het gaat om 24-uurs zorg.
In november 2006 bestaat de bewonersgroep van de Kloostertuyn uit volwassenen en
senioren. Op drie cliënten na zijn de bewoners zijn voor het verplaatsen buiten de woning
rolstoelafhankelijk. Alle bewoners kunnen alleen met begeleiding de woonvorm verlaten.
Beschrijving woonvorm
De clusterwoning is gerealiseerd als onderdeel van een groter bouwproject met onder
andere appartementen.
Woonvorm met bestaande uit twee woonlagen met elk twee clusters. Woonruimte voor 19
bewoners met elk een eigen slaap/zitkamer. Per cluster is er een aangepaste gezamenlijke
badkamer (totaal 4). Per woonlaag één grote keuken waar de maaltijden worden bereid en
één kleine keuken. Alle vier de keukens hebben een open verbinding met de woonkamers.
Er is een lift, een gemeenschappelijke tuin en een balkon. De woningen zijn
rolstoeltoegankelijk.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 33

Er is 24- uur per dag personeel aanwezig. Tijdens de nacht is er één personeelslid voor de
hele woonvorm. Overdag meestal twee begeleiders per cluster en één huishoudelijke kracht
per etage. Verder is er een personeelskamer voor de administratie, één slaapkamer voor de
slaapwacht. Zie bijgaande plattegrond
Functioneel Programma van Eisen
Het iRv heeft in het adviestraject een ergonomisch-technische checklist opgesteld.
Uitgangspunt van de checklist is de analyse van de activiteiten in relatie tot benodigde
ruimtes en inrichtingselementen. Daarnaast is een ontwerp infrastructuur gemaakt dat
gericht is op de ondersteuning van de zorgverlening en het wonen.
In het advies van de iRv is de volgende technologie beschreven:
• Camera bij centrale toegangsdeur met beeld op TV, intercomsysteem met
geïntegreerd belcircuit, deurslot bedieningscircuit.
• Lamp in hal gaat automatisch aan bij binnenkomen.
34
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

• Schakelaar voor aan/uitzetten van de woning in de hal.
• Schakelaar voor dag-nachtstand van de woning in de hoofdslaapkamer.
• Aan/uitzetten keuken via werkbladverlichting.
• Verlichting automatisch aan bij binnenkomen badkamer (bewegingssensoren met
verbinding meldcentrale).
• Actieve sociaal medische alarmering.
• Passieve sociaal medische alarmering door middel van activiteitsmeting
(bewegingssensoren met verbinding meldcentrale)
• Inbraakalarmering (bewegingssensoren met verbinding meldcentrale).
• Brandalarmering
• Automatische verlichting en uitzetten inbraakalarm bij ’s nachts uit bed gaan.
• CAI installatie
• Telefooninstallatie.
• Entree deurautomaat.
• Zonwering met bedieningscircuit.
• Overweging plafondliftsysteem in plaats van verrijdbare tilliften.
Bij de realisatie van de woningen is deze infrastructuur in beperkte vorm daadwerkelijk
gerealiseerd. Qua leidingennet is een en ander voorbereid. Qua realisatie is een beperkt
aantal voorzieningen daadwerkelijk toegepast.
Welke technologie
Sinds november 2006 is de onderstaande technologie in gebruik.
Als alarmeringssysteem op de slaapkamer van de bewoners is gekozen voor een
uitluistersysteem van De Heer Medicom. Dit systeem wordt niet bij alle bewoners in dezelfde
mate gebruikt. Afhankelijk van het gedrag en bijvoorbeeld de kans op een epileptisch insult is
in overleg met de familie de gevoeligheid van het inluistersysteem afgesteld. Indien gewenst
worden de instellingen gewijzigd. De meldingen van het inluistersysteem komen binnen op
de centrale in Echt. Deze centrale belt met de verzorgende op de locatie.
De brandalarmering is een aparte systeem dat rechtstreeks in verbinding staat met de
brandweercentrale. Bij een brandmelding is in de hele woonvorm een akoestisch signaal
hoorbaar. Het personeel kan dit signaal uitzetten. Bij brand worden alle deuren automatisch
ontgrendeld.
Uitgangspunt voor de toegangscontrole is het feit dat geen enkele bewoners alleen de
woonvorm mag verlaten. Het openen van de centrale toegangsdeur was eerst mogelijk met
een sleutel en een drukknop. Dit systeem bleek voor één bewoner niet afdoende. Momenteel
is de voordeur van binnenuit alleen te open met een cijfercode. Alle personeelsleden hebben
een eigen sleutel om toegang tot de woning te krijgen. Toegangverlening tot de woning
geschiedt enkel na visuele controle, hiervoor wordt geen techniek ingezet.
De bewoners kunnen zich binnen de woonvorm vrij rondlopen.
Binnen de woonvorm zijn alle deuren met een universele sleutel te openen. Bij brand worden
alle deuren automatisch ontgrendeld.
Plafondtilliftsysteem is in eerste instantie aangebracht tussen een aantal slaapkamers en de
badkamer van bewoners die het direct nodig hadden. Momenteel wordt dit uitgebreid voor
twee bewoners die het in de toekomst nodig zullen hebben. De mogelijkheid om het systeem
uit te breiden naar de woonkamers wordt nu bestudeert (eind 2006). Het personeel en de
familie van de bewoners zijn zeer tevreden over de plafondlift van Guldmann.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 35

Voor de verlichting zijn behalve de noodverlichting geen speciale voorzieningen getroffen.
Op iedere slaapkamer is gewoon en dimlicht aanwezig.
Financiering
De intramurale woonvorm heeft een AWBZ-financiering.
7.5 Vanboeijen 10
Inleiding
Vanboeijen is een innovatieve instelling voor mensen met een verstandelijke handicap. De
stichting is reeds enkele jaren bezig met een proces van grootschalige extramuralisering.
Vanboeijen heeft nu woonvoorzieningen voor ongeveer 800 cliënten waarvan 550 buiten de
hoofdlocatie gehuisvest zijn. In ontwikkeling zijn plannen voor beschermd en beschut wonen
voor ca 150 cliënten en ca 650 burgerwoningen (waarbinnen ca 100 nachtzorg cliënten
zullen komen te wonen).
Vanboeijen is niet meegegaan met het scheiden van wonen en zorg. Als belangrijkste
argument daarbij heeft gegolden dat de cliënten daar niet aan willen, er is weinig vraag naar.
10
Op de webpagina van de Kenniscirkel Domotica is de volgende aanvullende informatie aanwezig: a) PVE
Domotica en communicatieapparatuur, b) Dialoog, de projectbeschrijving van de domoticarealisatie, c) PVE
kleinschalige woonvorm voor mensen met dementie.
36
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

In het traject van de vernieuwing heeft Vanboeijen veel ervaring opgedaan met de
toepassing van domotica. Veel energie is daarbij gestoken in het ontwikkelen van een
adequate ondersteuning van de nachtzorg. Daarbij is nauw samengewerkt met bedrijven. Als
gevolg van de opgedane ervaringen is in samenwerking met andere zorgorganisaties
aandacht besteed aan de ontwikkeling van werkwijzen die een bredere en effectievere
toepassing van domotica mogelijk maken. Elders in deze publicatie wordt daar verder op
ingegaan. Ten aanzien van de toepassing van domotica geldt dat Vanboeijen wil investeren
in de toepassing van domotica, maar tevens onderkent dat de toepassing de nodige
veranderingen teweeg zal brengen getuige het volgende citaat.
“Primair doel van de toepassing van domotica daarbij is een beter woon, werk en
leefklimaat te creëren voor de cliënten door middel van een beheersbaar systeem
voor de medewerkers van Vanboeijen.
domotica in combinatie met wonen en zorg zal de volgende veranderingen met zich
meebrengen:
• grotere veiligheid voor cliënten;
• een vergroot zelfstandigheidgevoel bij cliënten;
• een systeem dat is afgestemd op de eindgebruiker;
• efficiëntere bedrijfsvoering;
• kortere communicatielijnen tussen cliënt en verzorger.
Voor de verzorgenden uit de nachtzorg zal dit de grootste verandering met zich
meebrengen. Zij zullen actief met de producten werken en hiermee om moeten leren
gaan. Hiervoor zullen trainingen moeten worden gevolgd en instructies worden
opgesteld en gecommuniceerd.”
(H. Jansen Facilitair manager Vanboeijen okt 2006)
Doelgroep
Vanboeijen biedt zorg en begeleiding aan mensen met een verstandelijke handicap. In het
proces van extramuralisering probeert de organisatie voor alle cliënten naar passende
zelfstandige huisvesting te zoeken. Ook voor de groepen mensen die een ernstige
gedragsstoornis hebben. De stichting gaat bij de zorg voor al haar cliënten uit van het
individu en wat de mensen wél kunnen. Men moet op een zo gewoon mogelijke manier
kunnen leven. Afhankelijk van die wens en de eigen mogelijkheden wordt een passende
woonvorm gezocht. Dat varieert derhalve van nieuwbouwprojecten (te realiseren in
samenwerking met woningbouwcorporaties) tot en met de verbouw van bestaande
boerderijen tot een complex met woningen voor mensen met een verstandelijke handicap.
De ondersteuning die de doelgroep Meervoudig Complex gehandicapten en Ouderen met
dementie nodig hebben kan goed geleverd worden door de uitluistersystemen die in de
nachtzorg gebruikt worden. Bij de cliënten van Vanboeijen treedt overdag een situatie op
waarin het merendeel van de cliënten eigen activiteiten hebben (dagopvang, werk). Bij de
groep ouderen is juist overdag activiteitenbegeleiding nodig. Dit geeft aan dat de nachtzorg
van Vanboeijen voor meerderen een geschikte bijdrage zou kunnen zijn. Dit blijkt ook uit het
feit dat de organisatie ook nachtzorg kan bieden aan cliënten wonend in “burgerwoningen” in
de wijk. In projecten wordt deze visie geleidelijk aan geconcretiseerd via samenwerking met
derden
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 37

Beschrijving Woonvorm
Bij een woonwensen inventarisatie hebben meerdere klanten van Vanboeijen aangegeven in
een landelijke omgeving te willen wonen. Uit gesprekken en uit ervaring is gebleken dat
zij bijvoorkeur in de natuur willen werken en wonen, in&om een boerderij.
Dankzij de bereidheid van verschillende partijen als de Dienst Landelijk Gebied en de
Gemeente Aa en Hunze doet de mogelijkheid doet zich voor om in Anderen een
woon/werkboerderij te starten voor klanten van St. Hendrik van Boeijen met een
verstandelijke beperking. Hierbij is de aansluiting bij de dorpsgemeenschap een wederzijdse
meerwaarde. Het klant-en medewerkersperspectief zullen hierin op een unieke manier
samen gaan en elkaar kunnen gaan versterken. Voor Vanboeijen de kans 12 klanten in een
boerderij te wonen en tegelijkertijd de ideeën op het gebied van werken te continueren en
verder vorm te geven.In samenwerking met de woningbouwcorporatie Woonconcept uit
Meppel, de Winkler Prins school te Veendam, de Gemeente Aa en Hunze, StaatsBosbeheer,
Dienst Landelijk Gebied en Vanboeijen is het uiteindelijke gezamenlijke resultaat, een nieuw
te bouwen Natuurwerkplaats een surplus is voor iedere partij.
Het wonen en werken op de boerderij sluit voor een aantal klanten van Vanboeijen bijzonder
goed aan bij hun interesses en ambities. Met name op het gebied van het buitenleven en
werken. Het wonen op de boerderij/ in het dorp, en het buiten werken op de boerderij of in de
natuur biedt de mogelijkheid om te leren, te integreren in de maatschappij, om werkervaring
op te doen of waardevol werk te hebben. Tevens biedt het mogelijkheden voor de
wachtenden op de wachtlijst. De komst van deze mensen in Anderen biedt de
dorpsbewoners de mogelijkheid op een natuurlijke manier bekend te worden met de
bijzondere vermogens van mensen met een verstandelijke beperking. Daarnaast brengt
deze ontwikkeling weer nieuwe activiteiten en levendigheid met zich mee voor het dorp.
Naar verwachting zal de verbouw van de bestaande boerderij in de loop van 2007 worden
afgerond. Ook gaar zal het systeem van de nachtzorg worden toegepast.
Functioneel Programma van Eisen
Algemeen geldt dat dan per woonruimte zowel een eigen slaapkamer, een zitgedeelte en
een kitchenette voorzien is. Dit wordt vertaald naar een programma van eisen voor de bouw.
Er wordt uitgegaan van 40 m² per bewoner. Verder worden zoveel mogelijk voorzieningen
via aanbrengen van loze leidingen voorbereid. Op basis van noodzaak vanuit het
functioneren van de bewoner wordt dan de voorziening via plug en play gerealiseerd.
Kern van de domotica voorzieningen wordt gevormd door de Netbox van Telezorg.
Onderdeel hiervan is het uitluistersysteem dat ten behoeve van de nachtzorg wordt ingezet.
De communicatie vindt plaats via een TCP/IP protocol. De koppeling tussen het
beheersplatform en de netbox geplaatst in de woningen vindt plaats via de openbare
infrastructuur van KPN via een Epacity netwerk. Daarbij zijn de verschillende decentrale
panden op een dusdanige wijze in een infrastructuur opgenomen dat bij uitval op een locatie
een backup verbinding via een andere locatie eenvoudig tot stand gebracht kan worden.
In het functioneel programma van eisen zijn tevens aanvullende voorzieningen opgenomen.
Deze zijn gericht op tele-communicatie (analoge en digitale toestellen worden gebruikt en op
(DECT-)telefonie voor zorgverlening/toegangverlening via intercom (Portadial). Daarnaast
zijn via de IP gebaseerde netbox diverse andere schakelaars en sensoren te integreren
(merkonafhankelijk) om zo de benodigde functionaliteit van het uitluistersysteem aan te
passen op de behoefte van cliënt en zorgverlening.
Welke technologie
De ontwikkeling van het nachtzorgsysteem is een traject dat Vanboeijen uitvoert in nauwe
samenwerking met de betrokken leveranciers. Daarbij is de keuze voor de Netbox van
38
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Telezorg en de datacommunicatie via het Epacity netwerk van KPN bepalend. De overige
apparatuur die zal worden ingezet is, indien deze via plug en play aan te sluiten is op deze
infrastructuur, in principe merkonafhankelijk te kiezen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van
diverse input/output modules, deurstandsignalering, TAG reader, videocamera, val-, bed-,
beweging- en welzijnssensor en actieve alarmering.
Financiering domotica
De woonvoorzieningen van Vanboeijen worden gerealiseerd onder het WTZi regime.
Dat wil zeggen dat men uit blijft gaan van volledige AWBZ financiering. Qua technische
voorzieningen is men dan beter af. Binnen dat budget wordt dan een groter oppervlak
mogelijk gemaakt en worden voorzieningen als wand- en vloerafwerking, telefonie en
nachtzorg goed geregeld. Met de woningbouwcorporatie die de woningen bouwt is per 12
cliënten een budget afgesproken waarmee men de nachtzorgapparatuur kan financieren. Dit
als opslag op de bouwkosten. Gaat men daar boven dan zal het uit het eigen budget van
Vanboeijen moeten komen. Dit kostenbewustzijn heeft ertoe geleid dat de noodzakelijke
voorzieningen binnen het gestelde budget kunnen worden gerealiseerd.
Startpunt voor de toepassing van verbetering van de nachtzorg is in 1997 gevonden door
een tweetal ontwikkelingen te combineren. Enerzijds de verhoging van de efficiency binnen
de organisatie, anderzijds de toepassing van een visie op kwaliteit. De efficiency wordt
duidelijk gediend door de toepassing van het uitluistersysteem. De organisatie heeft in de
afgelopen jaren een reductie in de personele bezetting in de nacht doorgemaakt van 22 naar
10 medewerkers. Anderzijds is een stringente uitwerking van het kwaliteitsbeleid
doorgevoerd. Individuele veiligheid en privacy vormen een nadrukkelijk onderdeel van het
kwaliteitsbeleid; daar begint het bij. Als onderdeel van het kwaliteitsbeleid heeft de verzorger
een verandering doorgemaakt naar begeleider. Als gevolg van dat beleid is ook de
doorvertaling gemaakt naar de faciliteiten die aan cliënten/bewoners beschikbaar worden
gesteld. In het zorgplan wordt aangegeven welke voorzieningen men nodig heeft. Evaluatie
hiervan 2 x per jaar. Het systeem van de nachtzorg ondersteund deze ontwikkeling ten volle.
Werkwijze
Vanboeijen heeft in eerste instantie aansluiting gezocht bij het functioneel programma van
eisen dat voor kleinschalige woonvormen voor mensen met dementie is ontwikkeld. Een
groot gedeelte hiervan zou ook bij hun cliënten kunnen worden toegepast. Een eenduidige
standaard zal evenwel betrekkelijk lastig te organiseren zijn. Vanuit de ervaring met de
toepassing van domotica die Vanboeijen heeft opgedaan heeft de organisatie de noodzaak
gezien om het implementatietraject nog eens kritisch te evalueren. Recht doen aan de
specifieke kenmerken van deze sector, als ook een effectief gebruik van de technische
voorzieningen, vereist dat de specificaties en de uitwerking ervan in nauwe samenwerking
met betrokkenen dienen te worden georganiseerd. Een veel duidelijkere koppeling tussen de
cliëntvraag vanuit de markt, de behoefte vanuit zorg en dienstverlening, en de mogelijkheden
die de technologie te bieden heeft is nodig. Ook is het besef ontstaan dat dit geen eenmalige
activiteit kan zijn maar dat gedurende het hele bouw- en implementatieproces de dialoog
tussen verschillende betrokkenen dient plaats te vinden.
Daartoe zijn tevens de nodige instrumenten ontwikkeld.
In samenwerking met Plan en Projectpartners, St. Zuidwester Boer &Croon en Vanboeijen is
een kritische analyse gemaakt van domotica en bouwprocessen. Dit heeft er toe geleid dat
een stappenplan is ontwikkeld waarin is aangegeven welke elementen in de verschillende
projectontwikkelstappen dienen plaats te vinden. Doel is om te waarborgen dat het primaat
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 39

van de toepassing van domotica blijft liggen bij het gebruik dat wil zeggen het woon- en
zorgproces. Daarvoor is het nodig dat een gestructureerde dialoog tussen alle betrokkenen
plaatsvindt. Daartoe heeft men tevens instrumenten ontwikkeld. Het gebruik van visualisties
van de toe te passen technologie moet daarbij helpen om de dialoog op het gebruik te blijven
richten. De instelling van een gebruikersplatform waarin de relevante partijen zijn
vertegenwoordigd eveneens.
7.6 Dichterbij 11
Inleiding
Dichterbij (voorheen Vizier) is een organisatie die zich in de regio Noord-Limburg richt op de
zorg voor mensen met verstandelijke beperkingen. Reeds geruime tijd gebruikt men bij de
intramurale woonvoorzieningen technologie ter ondersteuning van de nachtzorg. Geïnitieerd
door veranderingen in de zorgverlening (van intramuraal naar extramuraal georiënteerd, van
grootschalige huisvesting naar kleinschalige woonvoorzieningen in de wijk) en door
overwegingen met betrekking tot de kwaliteit van de verleende zorg zijn initiatieven
ontwikkeld om te komen tot een reorganisatie van de nachtzorg. De inzet van technologie is
daarbij al geruime tijd aan de orde via de toepassing van zo genaamde uitluistersystemen.
Nieuwe technologische ontwikkelingen op het gebied van de systeemintegratie hebben een
impuls gegeven aan de verbetering van 24-uurs zorg- en dienstverlening. Hoewel de
Dichterbij Zorgcentrale 24-uur werkzaam is, wordt in deze beschrijving de nadruk gelegd op
de toepassing van nieuwe technologische systemen bij de ondersteuning van de nachtzorg
en de organisatorische aspecten die daarbij aan de orde komen.
Doelgroep
Dichterbij biedt hulp- en dienstverlening aan mensen met een verstandelijke beperking en
hun directe omgeving. In zeven regio’s en twee locaties worden volwassenen ondersteund
op het gebied van wonen, werken en welzijn. Daarnaast zijn er twee gespecialiseerde
onderdelen, Kinder- en Jeugdzorg (werkzaam in het hele werkgebied van Dichterbij) en
Specialistische Zorg, met als werkgebied de provincies Brabant en Limburg en het zuiden
van Gelderland.
De Nachtzorg
In de traditionele dienstverlening verleend aan cliënten met een verstandelijke beperking
neemt het intramurale 24-uurs zorg model een centrale plaats in. In relatief grootschalige
woonvoorzieningen zijn de condities gecreëerd om gedurende 24-uur per dag ondersteuning
en begeleiding te verlenen. Daartoe zijn ook technologische systemen ingezet
(uitluistersystemen) die door meerdere decentraal gelegen centrales worden ondersteund.
Met de opkomst van de extramuralisatie en de behoefte om kleinschaligere
woonvoorzieningen te realiseren is de behoefte ontstaan om de nachtzorg om te bouwen tot
één centraal gelegen professioneel servicecentrum. Door gebruik te maken van de diensten
van dat centrum wordt het mogelijk de permanente nachtzorg aanwezig op de betreffende
locatie te vervangen door een systeem van ambulante nachtzorg. Dichterbij heeft deze
ontwikkeling enkele jaren geleden gestart, inmiddels wordt vanuit 1 zorgcentrale
ondersteuning verleend aan ca 1500 cliënten die in ongeveer 300 woningen verblijven. De
zorgcentralisten monitoren de in- en externe cliënten, accepteren alarmmeldingen die binnen
11
Op de website van de kenniscirkel is de volgende aanvullende informatie aanwezig: a) brochure
servicecentrum dichterbij over 24-uurszorg, b) intakeformulier bewakingsfunctie c) beschrijving standaardwoning
40
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

komen, analyseren deze en activeren de zorgopvolging in de regio (slaapdiensten,
nachtdiensten of regionale teams voor onplanbare zorgopvolging). De bezetting van de
nachtzorgcentrale wisselt afhankelijk van de werkzaamheden. Aan het begin (23.00-01.00
uur) en aan het eind van de nacht (05.00 –07.30 uur) zijn 6 mensen actief. In het midden van
de nacht 5 terwijl overdag vanuit 1 werkstation diensten worden verleend. Op het werkstation
komen de signalen samen welke vanuit het handelen van de cliënt worden geïnitieerd.
Traditioneel zijn dat meldingen die vanuit een uitluistersysteem worden gegenereerd.
Inmiddels is in de woning meer technologie geïnstalleerd die informatie geeft over het gedrag
van de cliënt (zie verder onder de technologie). De centralist beschikt tevens over de nodige
gegevens van de cliënt (behandelplan). Op basis van de gezamenlijke informatie vindt
vervolgens de interpretatie van het ontvangen signaal plaats en kan een vervolgactie worden
geïnitieerd. Dit kan zijn het zoeken van rechtstreeks contact met de cliënt via een
spreek/luisterverbinding of het waarschuwen van een dienstdoende collega die ter plaatse
gaat.
Functioneel programma van eisen
Bij de ontwikkeling van plannen met betrekking tot de extramurale huisvesting van cliënten is
na gegaan welke mogelijkheden technologie kan bieden bij de verbetering van de kwaliteit
van de dienstverlening. Tevens is nagegaan welke eisen aan de technische infrastructuur
van de woning gesteld moeten worden om een adequate ondersteuning van de veiligheid en
het wonen door de cliënten van Dichterbij mogelijk te maken. Dit heeft er toe geleid dat een
samenhangend – geïntegreerd pakket van technologie is gemaakt dat op basis van de
behoefte aan ondersteuning door de cliënt in de woning kan worden ingezet. Het is een
volledig IP gebaseerd concept. Iedere woning wordt zo voorzien van een aansluiting met de
zorgcentrale via het beveiligd privaat netwerk VPN. Hiermee kan op afstand met de woning
worden gecommuniceerd. Zo is een telecommunicatie verbinding mogelijk en wordt
informatie uitgewisseld via deurcontacten over het gebruik van interne deuren en kan op
afstand toegang verleend worden tot de woning met behulp van een doorschakelbare
deurintercom en elektronisch slot. Dit is van belang voor de toegangverlening van
zorgmedewerkers in het kader van een hulpoproep. Iedere leefruimte van een cliënt is
voorzien van een gecombineerde luister-, spraak- en oproep module waarmee de
uitluisterfunctie geactiveerd kan worden en waarmee een actief spreek luistercontact wordt
ondersteund. Voorts is iedere woning voorzien van een brandmeldcentrale, deze meldt naar
de zorgcentrale. Volgens een gestandaardiseerd protocol wordt deze melding vervolgens
afgehandeld, hetgeen uiteraard inhoudt dat zij - indien noodzakelijk - ook doorgeleid wordt
naar de brandweer. Indien de lokale brandweer zulks wenst kan de brandmelding ook
separaat worden uitgevoerd dus zonder tussenkomst van het personeel van de zorgcentrale.
Op basis van de wensen vanuit de zorgverlening naar de klant is per klant, op ieder gewenst
moment, de technische infrastructuur voor de ondersteuning van deze cliënt uit te breiden.
Deze uitbereiding kan bijvoorbeeld bestaan uit een zorgtelefoon met of zonder bijbehorende
halszender, een trekschakelaar en/of een rondkoord om in een (rolstoel)woning actief alarm
te genereren, een bewegingsmelder en/of een videocamera voor de observatie van
zwerfgedrag. De apparatuur is zodanig gekozen dat zij op basis van de ondersteuningswens
inpasbaar is. Het beoogd gebruik wordt aangegeven via een standaard protocol. Dit wordt
door de cliënt of diens vertegenwoordiger ondertekend en naar de centrale wordt gestuurd.
Nadat deze gegevens door de centrale zijn verwerkt kan de werking van de technologie
worden geactiveerd. Ingeval van een oproep krijgt de centralist dan de met de cliënt
overeengekomen condities op het scherm te zien en kan de zo overeengekomen zorg ook
daadwerkelijk leveren. Met behulp van deze werkwijze is het mogelijk flexibel in te spelen op
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 41

de noodzaak tot bijstelling in het begeleidingsprotocol voor de betreffende cliënt. Op moment
dat deze meer begeleiding vraagt kan deze ook betrekkelijk snel worden geboden.
De camera wordt alleen op maat ingezet bijvoorbeeld bij mensen met epilepsie. Het huidig
gebruik laat zien dat slechts bij 1,50% van de cliënten de camera wordt ingezet.
Welke technologie
De Woningen zijn voorzien van een volledig IP gebaseerd concept voor 24-uur zorg (MX
Viedome) die via Mextall wordt geleverd.
Gebeurtenissen worden vastgelegd in een cliëntvolgsysteem (Cura). Tevens zijn de
brandmeldinstallaties (Siemens)van elke woning gekoppeld aan het MX Viedome systeem.
Hierdoor kan centraal contact worden opgenomen met alle meldkamers brandweer en
regionale BHV teams. Per woning is een noodvoeding aangelegd die bij stroomuitval 20
minuten actief is. Deze tijd is voldoende om de benodigde ondersteuning ter plaatse te
hebben. De infrastructuur maakt gebruik van een beveiligd privaat netwerk (VPN) voor
datacommunicatie en VOIP. De elementen die op basis van een cliëntvraag kunnen worden
toegevoegd worden gekoppeld aan het Mextall systeem en bestaan onder andere uit
camera, deurcontacten, zorgtelefoon, handmelders, bewaking van saturatiemeters en
enterale voedingspompen. Daartoe worden de communicatieprotocollen EIB en X10
gebruikt. Met behulp van deze infrastructuur en daaraan toe te voegen overige individuele
hulpmiddelen wordt het dan mogelijk om op maat van de cliëntvraag specifieke
functionaliteiten zoals aansturing verlichting, aan/uitzetten van verwarming en TV te regelen.
Financiering
De kosten van de uitrusting van de standaard woning met technologie zijn voor een woning
met 4 slaapkamers ca € 8.800 (prijspeil 2006). De financiering geschiedt door de
vergoedingen die via procedure van het Bouwcollege worden verkregen voor de realisatie
van nieuwe zorgwoningen. Daarnaast is een betrokkenheid van de woningcorporatie
mogelijk. De doorvoering van de centrale nachtzorg is voor de organisatie in zijn totaliteit
positief, men is van 3 naar 1 centrale voor 24-uur zorg over kunnen gaan. Bovendien is het
mogelijk gebleken om op meerdere plaatsen de slaapwachten vrij te maken.
De ontwikkeling van de professionele zorgcentrale heeft er ook toe geleid dat het mogelijk
wordt deze diensten te verlenen naar andere organisaties. Bijvoorbeeld naar organisaties die
actief zijn op het gebied van de ouderenzorg. Ook kan men dit aanbod doen op de
particuliere markt. De zorgcentrale Dichterbij werkt momenteel voor 4 organisaties en enkele
particuliere initiatieven en werkt nadrukkelijk verder om samenwerking met andere
organisaties te realiseren.
7.7 Kwecoo Te Landgraaf 12
Inleiding
In Landgraaf zijn veertien wooneenheden voor mensen met meervoudig bepaalde
communicatiebeperkingen gerealiseerd. Bovendien is er een aparte dagopvang gerealiseerd
voor zeven personen. Deelnemers aan activiteiten kunnen zowel bewoners van het huis als
mensen met beperkingen van buiten zijn. De activiteitenruimte is ’s avonds ook beschikbaar
voor bewoners uit de wijk.
12 Op de website van de kenniscirkel staat informatie over de technische functionaliteiten en een volledige
plattegrond van het gebouw
42
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Het complex is gebouwd voor de stichting Kleinschalig Wonen En Communicatie,
Ontwikkeling en Ondersteuning (KWECOO).( www.kwecoo.nl) Aanleiding was de ervaring
dat communicatiebeperkingen soms een hoofdrol spelen in een reeks anders gelabelde
beperkingen (lichamelijk, verstandelijk, zintuiglijk, psychisch), maar mede daardoor slechts
zelden voldoende aandacht krijgen om te voldoen aan de behoeften van de doelgroep. De
stichting huurt het wooncomplex van de woningcorporatie die daardoor één aanspreekpunt
heeft en verhuurt de wooneenheden vervolgens aan de individuele bewoners. De stichting
bestaat uit ouders van (volwassen) kinderen met ernstige communicatieve beperkingen, die
verstandelijk beperkt en doof en/of blind zijn. De stichting heeft een concept ontwikkeld
waarin communicatie centraal staat. Dit concept is leidend voor de bouw en het leveren van
(24-uurs) zorg. De hulpverleners worden door met de stichting samenwerkende
ervaringsdeskundigen en professionals vanuit deze visie opgeleid. Het nieuwe wooncomplex
is in de zomer van 2004 opgeleverd.
De woningvereniging Ubach over Worms is eigenaar en verhuurt het pand. Veertien
volwassenen met communicatiebeperkingen kunnen woonruimte huren en daarnaast
begeleiding op maat krijgen. In die begeleiding is veel aandacht voor communicatieondersteuning.
Doelgroep
“Primair doel van de toepassing van domotica daarbij is een beter woon, werk en
leefklimaat te creëren voor de cliënten door middel van een beheersbaar systeem
voor de medewerkers van Vanboeijen.
Domotica in combinatie met wonen en zorg zal de volgende veranderingen met zich
meebrengen:
• grotere veiligheid voor cliënten;
• een vergroot zelfstandigheidgevoel bij cliënten;
• een systeem dat is afgestemd op de eindgebruiker;
• efficiëntere bedrijfsvoering;
• kortere communicatielijnen tussen cliënt en verzorger.
Voor de verzorgenden uit de nachtzorg zal dit de grootste verandering met zich
meebrengen. Zij zullen actief met de producten werken en hiermee om moeten leren
gaan. Hiervoor zullen trainingen moeten worden gevolgd en instructies worden
opgesteld en gecommuniceerd.”
(H. Jansen Facilitair manager Vanboeijen okt. 2006)De doelgroep zijn (jong) volwassenen
met een meervoudig bepaalde communicatiebeperking op grond van verstandelijke en/of
zintuiglijke aandoeningen. Volgens
de stichting Kwecoo voldoen de
huidige instanties niet voldoende
aan de vraag van mensen met
meervoudig bepaalde
communicatiebeperkingen.
Beschrijving woonvorm
KWECOO kiest voor scheiding
tussen wonen en zorg. Bewoners
huren dan zelf woonruimte vanuit
eigen inkomen op basis van
uitkering of werk. Zorg, begeleiding
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 43

en ondersteuning worden gefinancierd vanuit de AWBZ
De nieuwbouw bestaat uit vier etages en een souterrain. Op de drie etages zijn vijftien
complete slaapkamers, waarvan één voor een slaapwacht en drie gezamenlijke woonkamers
gesitueerd. De bewoners wonen met hun vieren of vijven bij elkaar in één appartement. Elke
bewoner heeft een eigen slaapkamer en meestal ook een eigen badkamer. Verder is er in
het appartement een gemeenschappelijke keuken, huiskamer en berghok met wasmachine.
De eigen kamer is het domein van de bewoners, die mag hij zelf inrichten. Het inrichten van
de huiskamer gebeurt door de bewoners samen. Het zijn ook zo veel mogelijk de bewoners
zelf die, samen met hun ondersteuners, zelf leren doen wat nodig is om een huishouden
draaiende te houden
Functioneel PvE
Op het integrale centrale netwerk kunnen naar behoefte individuele aansluitingen worden
gerealiseerd. Per individuele bewoner wordt een technisch advies opgesteld dat door
meerdere instanties is bekeken. Er wordt gebruik gemaakt van standaardapparatuur. Indien
nodig worden producten zelf ontwikkeld.
In het programma van eisen is ook rekening gehouden met het gebruik van
loophulpmiddelen en een elektrische rolstoel.
Zorgoproepsysteem
Voorzieningen voor het genereren van een alarmsignaal zijn onder andere:
• Epilepsie detector in bed
• Halsdrukker
• Industriële paddestoeldrukkers
Wegloop-detectie, inbraak/uitbraak alarmeringsysteem zijn geïntegreerd en worden onder
andere aangestuurd door:
• doordraadloze deurcontacten
• draadloze bewegingsmelders
• draadloze afstandbedieningen
Omgevingsbesturing
• Deuropener bedieningsknop
• Bewegingsmelder
• Tijdsturing door atoomklok
• Schemerschakelaar
• Trilplaten
• Flitslichten
• Bediening rolluiken en zonwering
• Automatische deuren met noodstroom
• Verlichting aan/uit en dimmen
• Infrarood afstandsbediening
Telefonie
Voor telefonische communicatie is veel techniek toegepast, zoals:
• Ergonomische telefoontoestellen met inluisteroptie
• Beeldtelefoons
• PC’s /video conferentie
• Draadloze telefoniesysteem met geïntegreerde mail. SMS systeem
• Telefooncentrale met hotelfaciliteiten en kostenregistratie
44
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

• ISDN netlijnen voor internet
• Voice/video over IP Gateway
• Observatie camera 2-richting, infrarood verlichting
• Vast toestel begeleiders
• Draadloze telefoon voor hulpverleners
Brandbeveiliging
De gewone technische onderdelen van brandbeveiliging zijn buiten de beschrijving gelaten.
Extra voorzieningen voor de brandbeveiliging zijn onder andere de aansluiting van rode
flitslampen en trilplaten in bedden bij brandmelding.
Alle bovenstaande technische installaties zijn via een systeem integratie module aan elkaar
gekoppeld. Diit is gedaan door Petit Telecom.
Er worden technieken aangeboden die passen bij de individuele bewoner. Bijvoorbeeld via
spraak lampen aan en uitdoen of de lift bedienen. Een flitsalarm/lamp dat aangaat wanneer
er geklopt wordt op de deur. Een trilplaat in bed voor mensen met epilepsie dat de
hulpverlening waarschuwt bij wie en waar een aanval plaatsvindt. Op de draagbare telefoon
kan de hulpverlener zien welke trilplaat werkt en in welke ruimte.
De geplaatste basistechniek biedt veel mogelijkheden. Voor elke bewoner wordt een
technisch advies opgesteld. Er wordt gebruik gemaakt van standaardapparatuur. Indien
nodig worden producten zelf ontwikkeld.
Welke technologie
Voor de initiatiefnemers speelde een belangrijke rol dat een maximale ontplooiing met
betrekking tot communicatie tot stand zou komen. Dit moest ondersteund worden door
technische hulpmiddelen en domotica, aangevuld met verdere communicatieve
programma’s. Door dit te realiseren ontstaat een wereld van mogelijkheden.
Om deze communicatie te kunnen toepassen voor een grotere groep dan de 14 bewoners
van het project Kwecoo, is in de nieuwbouw een infrastructuur gerealiseerd die daartoe de
mogelijkheden biedt.
In de woonvorm zijn veel mogelijkheden aanwezig op technisch gebied.
Voorbeelden van mogelijkheden:
centrale alarmeringsfunctie ten behoeve van de veiligheid. Op de mobiele telefoon van de
begeleider wordt aangegeven waar in het gebouw een deur of een raam open gaat, waar
rookontwikkeling plaatsvindt en zo meer.
aansturing via laserstraling of spraak, bijvoorbeeld aan- en uitdoen van verlichting, tv en
radio, openen en sluiten van deuren, bedienen van de lift.
trilplaat in bed. Bij een epileptische aanval gaat een signaal naar de hulpverlening die kan
zien waar en bij wie het is.
flitsalarm/lamp dat aangaat wanneer er aangebeld wordt bij de deur van de kamer van de
bewoner.
video-opnames van bewoners kunnen automatisch naar de ouders worden gestuurd.
beeldschermtelefonie.
Financiering domotica
De kosten voor het technische systeem bedragen ongeveer € 500.000,- in totaal.
Het project management alarmering en brandbeveiliging is in omvang veel groter geworden
dan gepland en begroot. Dit als gevolg van specifieke hulpvragen van de diverse bewoners,
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 45

egelgeving, veiligheidsvoorschriften door brandweer, specifiek instelbare verlichting, de
aparte toegang tot het gebouw en de verdiepingen, de totale complexiteit van alarmering,
brandbeveiliging en domotica. Door de complexiteit van domotica en telefonie moet het
alarm en brandsysteem geïntegreerd zijn in het totale systeem, wat beduidende meerkosten
met zich mee brengt.
De nieuwbouw kwam tot stand door financiële bijdragen van onder meer de Provincie
Limburg, Ministerie VROM (Woonzorgstimuleringsregeling), gemeente Landgraaf en
Woningvereniging Ubach over Worms. Daarnaast hebben de architect J. Voncken en de
firma Petit Telecom hun uren niet in rekening gebracht.) De ouders hebben een eigen
bijdrage (in geld en in tijd) geleverd om het project te realiseren.
De zorg wordt gefinancierd via het Persoons Volgend Budget (PVB), een vorm van zorg in
natura en een enkel Persoons Gebonden budget (PGB). De bewoners hebben voor het
overgrote deel een WAJONG uitkering. De bewoners kunnen een beroep doen op
individuele huursubsidie. Enkele bewoners hebben inkomsten uit arbeid in WSW-verband.
De stichting is bezig met zoeken naar sponsoring en fondsen voor die uitgaven die het
individuele belang overstijgen, en de draagkracht van de bewoners te boven gaan.
Voor de ondersteuning is een zorgaanbieder met AWBZ-erkenning geselecteerd, zodat Zorg
In Natura (ZIN) geleverd kan worden aan elke bewoner.
Alleen personen met communicatieve beperkingen en een CIZ-indicatie voor AWBZgefinancierde
zorg komen in aanmerking voor wonen bij Kwecoo.
46
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

7.8 Prisma te Oosterhout 13
Inleiding en Doelgroep
Stichting Prisma is een organisatie met ruim 2300 medewerkers en 500 vrijwilligers.
Meer dan 100 jaar is Prisma actief in de zorg voor verstandelijke gehandicapten in Noord
Brabant. Met meer dan 200 grote en kleine locaties voor wonen en dagactiviteiten verspreid
over de provincie en actief in de ondersteuning bij de mensen thuis kunnen we op bijna elke
vraag een zorgaanbod realiseren. Ook andere doelgroepen kunnen bij ons terecht, zoals
dementerende ouderen, autisten en mensen met niet aangeboren hersenletsel. Voor ieder
persoonlijk maken we een individueel zorgarrangement. Volwaardig burgerschap is bij ons
een belangrijk uitgangspunt. Gerespecteerd worden met je beperkingen en zelf keuzes
kunnen maken is een vanzelfsprekendheid. Prisma is in een groot aantal ouderprojecten
actief als de gekozen zorgaanbieder. Wij zijn er trots op dat 90% van de ouderprojecten, die
ons uitnodigen om hun keuze te bepalen Prisma ook daadwerkelijk kiezen om de zorg te
verlenen. Meesters in Doen! is binnen Prisma de vertaling van "geen woorden, maar
daden". Samen met de klant de schouders er onder zetten, op weg naar een mooie
toekomst!
Beschrijving woonvorm
In het basismodel van Prisma wordt uitgegaan van 12 appartementen met een steunpunt
voor 24-uurs zorgondersteuning. Centraal hierin zijn vier zorgappartementen voor mensen
met een intensieve zorgvraag, zoals meervoudig gehandicapten en gehandicapten met
gedragsproblemen. Deze zijn gegroepeerd rond de centrale ontmoetingsruimte. De overige
algemene ruimten voor de zorg (kantoor, slaapwacht) zijn tevens centraal gepositioneerd.
Daarnaast zijn er vier appartementen voor mensen met een directe begeleidingsvraag, maar
met een grotere mate van zelfredzaamheid. Deze woningen zijn nog wel op de
gemeenschappelijke ruimten en zorg gericht, vandaar dat deze beschouwd worden als
inleunappartementen. De vier buitenste appartementen zijn echter aanleunappartementen,
zij zijn naar buiten gericht en bestemd voor mensen met een redelijke zelfredzaamheid. Zij
kunnen zichzelf met enige ondersteuning vanuit de zorgpost goed redden.
Functioneel PvE
Stichting Prisma kent 24-uurs zorgondersteuning met behulp van domotica-oplossingen.
Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in zorgondersteuning in de dag- en nachtsituatie. In
een dagsituatie worden hierbij de oproepen via een zorgtelefoon naar de zorgmedewerkers.
Tijdens de nachtelijke uren verlopen de oproepen via één van de nachtzorgcentra
Biezenmortel of Raamdonksveer.
Het huidige programma van eisen is voornamelijk gericht op de nachtelijke zorgsystemen.
Daar ook de zorgsystemen ten gevolge van de extramurale zorg in de daguren een steeds
belangrijkere rol beginnen te spelen, is Prisma op dit moment (november 2006) bezig met
een PvE zorgondersteuning 24-uurszorg waarin ook de extramurale zorg in de daguren zal
worden belicht.
In dit PvE is een match nodig met het huidig systeem en dient een ontwikkeling van het
“ultieme” systeem mogelijk te zijn. Dit kan enkel wanneer er gewerkt kan worden met
producten van diverse leveranciers. Dan is het bijvoorbeeld mogelijk om epilepsiesensoren
te koppelen aan het eigen systeem.
13 Op de webpagina komen beschikbaar PDF basismodel woonvorm, PDF overzicht gebruikte technologie ,PDF
Goede nacht, goede wacht,
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 47

Organisatie nachtzorg
Binnen het werkgebied van de locatie Raamsdonkveer wordt in de nacht door 3
medewerkers de nachtzorg uitgevoerd. Zij hebben dan de verantwoordelijkheid voor ca 470
cliënten die in ca 30 projecten verblijven. In de projecten (woningen) zijn slaapwachten
aanwezig. Deze zorgen voor de uiteindelijke opvolging van de meldingen. In de locatie
Biezenmortel wordt de zorg verleend voor ca 380 cliënten. Daar is een groter aantal
medewerkers betrokken. Gezien de aard van de locatie (goede onderlingen bereikbaarheid)
zijn de medewerkers van de nachtzorg zowel betrokken bij de werkzaamheden op de
centrale als ook bij het uitvoeren van de opvolging van de gedane meldingen.
Welke technologie
Basisfunctionaliteiten hieronder volgt de weergave van de functies die het betreft.
Bedmatjes, camera’s en dergelijk worden op dit moment op basis van de zorgvraag
geplaatst. Hierbij is vanzelfsprekend het persoonlijke zorgplan bepalend. De spreek/luister
technologie is een basisfunctionaliteit voor ieder appartement met een nachtzorgsysteem. IP
webcams lopen over het IP netwerk.
De huidige zorgsystemen zijn “gesloten “systemen waardoor koppeling aan apparatuur van
derden moeilijk is. Camerabewaking voor externe zorg en epilepsie detectieapparatuur is op
dit moment rudimentair aanwezig.
Verlichting
Automatische verlichtingssterkte gaat Prisma toepassen in een nieuw project voor Lanscliënten
op Biezenmortel. Automatische verlichtingssterkte kan bijdrage aan de gemoedsrust
van de cliënt doordat snelle overgangen worden vermeden. Dit werkt via bewegingssensoren
die betreden van de ruimte detecteren en op basis daarvan de verlichting aansturen. Een
tweede koppeling die plaats vindt is met het tijdsstip van de dag. Op deze wijze worden grote
overgangen in lichtsterkte vermeden.
Dwaaldetectie
Binnen Prisma wordt gebruik gemaakt van dwaaldetectie. Deze dwaaldetectie functioneert in
combinatie met cliëntgebonden apparatuur. Deze zorgt ervoor dat er een alarm wordt
gegenereerd wanneer een cliënt het vooraf bepaalde domein zijnde het terreinverlaat. In het
huidige systeem is een cliënt nog niet adresseerbaar, men kan niet zien welke cliënt het
terrein verlaat. Het systeem werkt doordat er een chip in de schoen van de cliënt is
geplaatst. Hierdoor wordt bij het verlaten van het terrein een elektronische lus geactiveerd en
een melding gemaakt op een telefoon van een medewerker die de vervolgactie initieert.
Overig
Aangezien de deuren van sommige bewoners ’s nachts op slot gaan, is een automatische
deurontgrendeling verplicht. Daarnaast wordt een apart brandmeldingsysteem gebruikt. In de
keuken wordt een inductiekookplaat gebruikt. Ook worden automatische systemen voor
verlichting en zonwering gebruikt.
Ambitie van Prisma qua toepassing van technologie zijn:
Verhogen van de zelfredzaamheid en zelfbepaling door de cliënt en zijn sociale omgeving
met ondersteuning van technologie.
48
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Financiering domotica
De kosten voor het lokaal aanleggen van de akoestische installatie liggen op ongeveer 2000
euro per plaats. Deze installatie blijft eigendom van Prisma. Woningcorporaties nemen soms
de extra kosten voor hun rekening. De kosten worden gefinancierd uit de richtlijnen zoals
deze voor kleinschalige woonvormen gelden bij voorzieningen van Prisma. Bij scheiden van
huisvesting en zorg wordt een beroep gedaan op de regeling voor zorginfrastructuur. Bij
PGB cliënten kan dit onderdeel vormen van het zorgaanbod of direct in rekening gebracht
worden.
Domotica Projecten
Binnen Prisma zijn ca 70 domotica projecten gerealiseerd. Een tweetal projecten, waar meer
domotica wordt toegepast dan de standaard spreek/luisterpunten en actieve oproep
mogelijkheden, is het bestaande project Rutselboslaan te Oosterhout en het in aanbouw
zijnde project Paardendraf Biezenmortel.
Binnen het project Rutselboslaan zijn de appartementen mede voorzien van videofoon
toestellen waarbij het mogelijk is om bij aanbellen bij de voordeur de cliënt zelfstandig de
bezoeker kan zien en op afstand te woord kan staan. De voordeurbel met spreek-/
luisterverbinding wordt in de nachtelijke situatie door de nachtzorg te Raamsdonksveer
opgevolgd.
Het project Paardendraf, dat zich in de bouwfase bevindt, naast het nog te ontwikkelen
project Bergse baan, wordt voorzien van aanzienlijk meer domotica dan op andere locaties
binnen Prisma. Dit project is voor een doelgroep met een hoge mate van
gedragsproblematiek. Het PvE hiervan is gaandeweg het realisatietraject bijgesteld. De wijze
waarop aan deze cliënten zorg wordt verleent geheel afwijkend van het standaard concept
binnen Prisma. Dit met als doel om de zelfredzaamheid van de cliënten maximaal te
bevorderen en te bekijken of dit invloed heeft op hun gedrag. Dit project zal voortdurend ook
vanuit de juiste expertise worden gevolgd met betrekking tot het huidige (in de huidige
woonvorm) en het toekomstige gedrag (in de nieuwe woonvorm) van de cliënten.
Deze cliënten gaan dus zelfstandig wonen waarbij zij maximaal worden ondersteunt door
domotica toepassingen. Deze locatie wordt naast de standaard spreek-/luisterverbinding met
actieve oproep mogelijkheid ook voorzien van:
- Per appartement wordt iedere ruimte voorzien van een IP webcamera. Wanneer een cliënt
een oproep genereert dan worden de 4 camerabeelden centraal op de lokale zorgcentrale
tegelijkertijd getoond zodat de cliënt exact gevolgd kan worden.
- De verlichting wordt geheel automatische gestuurd. Dit kan mogelijk bijdragen aan minder
snelle overgangen in licht waardoor de cliënt een rustigere woonomgeving kent.
- De zonwering wordt hier ook voor ieder appartement centraal gestuurd.
- De deuren zijn voorzien van automatische sloten welke indien nodig worden gestuurd op
basis van de zorgvraag van de cliënt.
- De toiletspoeling wordt ook geheel automatisch centraal aangestuurd.
- Alle apparatuur wordt hierbij maximaal molestbestendig opgeleverd.
- In de nachtelijke uren worden deze functies geheel overgenomen door de nachtzorg te
Raamsdonksveer
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 49

50
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

8 Conclusies
In de zorg voor verstandelijk gehandicapten gebruikt men meer en meer domotica. De
toepassing vindt zowel plaats in intramurale als in extramurale situaties.
De motieven over toepassing zijn gelegen in enerzijds het ondersteunen van het
zelfstandig(er) leven van de bewoner/cliënt en anderzijds in het ondersteunen van de
zorgverlening.
De organisaties die domotica toepassen hebben dat niet “vanzelf” kunnen doen. Vaak is
daar een intern verandertraject aan gekoppeld. Daarbij zijn meerdere disciplines bij
betrokken. De tijdsinvestering (aantal uren maar ook doorlooptijd van enkele jaren) is niet
gering. Gerichte ondersteuning van buitenaf is veelal erbij betrokken. Positieve effecten
heeft men kunnen bereiken doordat een combinatie van factoren aanwezig is:
• Visie
• Vasthoudendheid
• Bereidheid tot het doen van financiële investeringen
• Bereidheid tot het afstemmen van de dienstverlening op de inzet van technologie
• Een zorgvuldig geregisseerd traject te kunnen doorlopen ter beantwoording van
de vragen met betrekking tot
o Waar technologie in te zetten?
o Welke technologie?
o Hoe kunnen werkprocessen daarop worden afgestemd?
o Hoe zijn nieuwe werkprocessen te introduceren bij gebruikers
(medewerkers én cliënten)?
De financiering van de toepassing van domotica blijft voor zorginstellingen problematisch. De
financiering is te realiseren door én eigen middelen in te zetten en/of door samenwerking
met derden (bijvoorbeeld woningcorporaties) te zoeken.
Subsidies zijn welkom ter ondersteuning van de investering in technologie, maar zijn veelal
niet in te zetten bij de lopende exploitatie. Echter, uit de beschrijving van de
voorbeeldprojecten blijkt dat met behulp van de inzet van domotica ook situaties te
organiseren zijn waar dank zij de inzet van technologie een kosteneffectievere organisatie te
verkrijgen is.
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 51

52
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

9 Literatuurlijst
Naar een nieuw programma van eisen voor levensloopbestendige woningen. Humanitas,
1998
Ch.G. Willems rapport 2003 Domotica met succes : wie doet wat, wanneer en hoe bij de
bouw
J. Drenth, J. Singelenberg, Handboek Buitengewoon wonen. Reed bussiness information,
Doetinchem, 2004.
Ch.G. Willems , Dijk, K. van. Het slimme huis : Veranderingen in het wonen en de rol van
technologie In: Het nieuwe bewonen Uitgave STT/Beweton Den Haag 2004 M.van Lieshout
Vlaskamp, F., Ch.G. Willems Alarmering en zorgcommunicatie als onderdeel van sociale
infrastructuur . In: Het nieuwe bewonen Uitgave STT/Beweton Den Haag 2004 M.van
Lieshout ed
Cremers, G., Ch.G. Willems Relevante technologische ontwikkelingen voor mensen met
dementie. Rapport iRv 2005
Ch.G.Willems, S.de Vlieger. ICT onplanbare zorg. De ontwikkeling en implementatie van
een zorgarrangement dat mogelijk gemaakt wordt door de inzet van ICT. Rapport iRv 2006
Ch.G.Willems Gebruiksevaluatie ICT-onplanbare zorg. Rapport iRv 2006
J. van der Leeuw, Financiering van Domotica via de beleidsregel zorginfrastructuur,
Kenniscirkel Domotica Uitgave via www.domoticawonenzorg.nl juli 2006.
Ch.Willems De toepassing van domotica anno 2007 Rapport iRv
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 53

Websites
Naam webadres
Amstelrade www.amstelrade.nl
CVZ www.cvz.nl
Dichterbij www.dichterbij.nl
Fokuswonen www.fokuswonen.nl
IRv www.irv.nl
Kenniscirkel Domotica www.domoticawonenzorg.nl
Kwecoo www.kwecoo.nl
Lichtenvoorde www.delichtenvoorde.nl
Pepijn en Paulus www.pepijnenpaulus.nl
Prisma www.prismanet.nl
Vanboeijen www.vanboeijen.nl
Vilans www.vilans.nl
VROM www.vrom.nl
VWS www.minvws.nl
54
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

10 Dienstverlening iRv over domotica
Het iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap richt zich met consultancy activiteiten
op organisaties die vragen hebben op het gebied van wonen/zorg en welzijn. De specifieke
expertise die iRv aanbiedt vormt informatie en advies inzake technologische oplossingen
voor vragen of problemen in dit veld. De organisaties waar zij, doorgaans op projectbasis,
voor werken zijn onder meer provincie, gemeenten, woningcorporaties of zorginstellingen.
Het iRv heeft 15 jaar ervaring opgebouwd in het veld van revalidatie en handicap en verricht
haar consultancy activiteiten uitsluitend vanuit inhoudelijke kennis en vaardigheden.
Implementatie is dan ook onze opdracht: het bieden van oplossingen staat hierin centraal.
Tot de eigen expertise van iRv behoort onder meer de kennis op het gebied van
ergonomie/technische advisering, toegankelijkheid van de bebouwde omgeving,
geïntegreerde indicatiestelling Wvg/WMO en een ruime kennis over de markt van technische
hulpmiddelen en voorzieningen. Als projectleider schakelt het iRv tevens externe expertise in
vanuit een ruim netwerk.
Karakteristiek in de stijl van werken van iRv is het centraal stellen van de gebruiker van
gebouwen en niet zozeer het gebouw zelf. Onder gebruikers verstaan we drie groepen:
bewoners, zorgverleners en gebouwbeheerders.
De iRv aanpak
Vanzelfsprekend wordt in een project een plan van aanpak op maat geformuleerd. Het iRv
werkt daarbij vanuit een duidelijke eigen visie. Een project moet duidelijk innovatief van aard
zijn. In een werkwijze waarbij bovendien oplossingen geboden worden. De aandacht gaat
niet slechts uit naar het onderzoeken, analyseren en adviseren maar tevens zorg wordt
gedragen voor de uitvoering en voor een goede nazorg. Hoe ziet deze iRv aanpak er globaal
uit? Zie hiervoor bijgaande tabel.
Projectgroep iRv
Marktsignaal, waarna expertise beoordeling
Offerte, inclusief beschrijving op te leveren producten.
Opdracht inclusief resultaten
Gebruikersanalyse en formulering van de probleemstellingen
Globaal programma van eisen en voorleggen van
oplossingsrichtingen aan projectgroep
Oplossingsrichting(en)
selecteren
Vertaling van de oplossingsrichting(en) in een technisch
programma van eisen
Offertes bedrijven opvragen
Toetsen van de offertes en advies uitbrengen
Opdracht en realisering Achterwacht eventueel aanvullende informatie.
Nazorg Toetsing behaalde resultaten
Effectmeting van het geadviseerde.
Afsluiting
Toepassing domotica in de VG sector - iRv 55

Kenniscirkel Domotica
De Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg is een initiatief van Vilans (voorheen NIZW
Zorg) en het iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap.
Voor wie?
De Kenniscirkel Domotica voor Wonen en Zorg is bedoeld voor organisaties in het veld van
wonen en zorg. Zoals instellingen voor intramurale en extramurale zorg en thuiszorg.
Daarnaast voor woningcorporaties en
andere woningaanbieders. Ook consumentenorganisaties en gemeentelijke en provinciale
overheden kunnen hun voordeel doen met een abonnement.
Meer informatie over de Kenniscirkel Domotica kunt u vinden via
www.domoticawonenzorg.nl
Hier kunt u de aanvullende informatie vinden die over de verschillende voorbeeldprojecten is
verzameld.
56
iRv - Toepassing domotica in de VG sector

Toepassing domotica in de VG sector - iRv 57

Kort profiel iRv
iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap is een maatschappelijke organisatie die wil
bereiken dat mensen met een functiebeperking meer en beter kunnen participeren in het
sociale verkeer. Door de programma's die het iRv ontwikkelt en realiseert, zal de kwaliteit
van hun leven toenemen.
De oplossingen richten zich op het individu en zijn directe omgeving, op een betere interactie
tussen individu en omgeving en op voorstellen voor structurele maatregelen.
Als onafhankelijk kenniscentrum waarborgt het iRv dat wetenschappelijke informatie
daadwerkelijk toepasbaar wordt in de praktijk van alledag.
iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap is gevestigd in Hoensbroek. Er werken 50
mensen uit diverse disciplines.
iRv, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap
Postbus 192
6430 AD Hoensbroek
Tel. 045 523 75 37
Fax 045 523 15 50
e-mail: general@irv.nl
www.irv.nl
ISBN-nummer 9074910432