De liederen die Jezus zong bij zijn galgemaal, zijn liefdesmaal, zijn ...

Preek over Psalm 113, gehouden in de ochtenddienst van 10-02-2008, de eerste zondag van de veertig-dagen-tijd.
Voorafgaand aan de Schriftlezing: Zoals u weet –en anders wel gemerkt hebt door ons openingslied (Gez.177,1)- is het
vandaag de eerste zondag van de zogeheten ‘lijdens-tijd’, ook wel genoemd de ‘veertig-dagen-tijd’. Het is een oude en
goede traditie dat de christelijke kerk in deze tijd stilstaat bij het lijden van Jezus. De veertig dagen worden teruggeteld
vanaf Pasen, waarbij de zondagen niet meedoen. En dan kom je dit jaar uit bij afgelopen woensdag als eerste dag van
deze tijd, de zogeheten As-woensdag, en de-ze zondag is dus de eerste zondag van deze tijd. Een tijd die niet bedoeld is
om te doen alsof Jezus opnieuw alles moet ondergaan of om zelf het lijden van Jezus over te doen of zo. Het is tijd van
inkeer en bezinning. Zowel Matteüs als Marcus vertelt dat Jezus bij het Paasmaal met zijn leerlingen het Avondmaal
instelt en dat ze dat met elkaar vie-ren. En in opmerkelijke soberheid lees je dan: ‘Nadat ze de lofzang hadden
gezongen, vertrokken ze naar de Olijfberg.’ Dit jaar staan we deze tijd stil bij die Lofzang. Dat zijn de Psalmen 113 tot
en met 118. Dit zijn dus de liederen die Jezus de avond vóór zijn dood heeft gezongen. Want dat was het gebruik. In
huissamenkomsten vierde men het Pascha, het bevrijdingsfeest, de verlossing uit Egypte. En onderdeel van de liturgie
waren deze liederen. Vóór de maaltijd zingt men Psalm 113 en 114 en na de maaltijd de andere Psalmen. Vandaag
horen wij naar Psalm 113.
Gemeente van Jezus Christus,
De liederen die Jezus zong bij zijn galgemaal, zijn liefdesmaal, zijn stuk voor stuk kunstige
gedichten. En rondom die liederen is ook weer heel wat kunst ontstaan. Ik noem twee voorbeelden.
U weet vast wel dat in het hebreeuws de letters ook een getalswaarde hebben. Wij zouden zeggen:
de a staat voor 1, de b voor 2 enzovoort. Zo is de ge-talswaarde van het eerste woord van de
Lofzang, van ‘halleluja’ 71. En daar heeft men iets moois bij bedacht. Dat woord ‘halleluja’
betekent: ‘looft de HEER’. Het is een oproep; een oproep om de HEER te prijzen. En met die
oproep belijdt Israël z’n geloof. Een getuigenis van hun ver-trouwen dat God met hen meegaat, zal
meegaan en is meegegaan. De ge-talswaarde van ‘halleluja’ is 71. En wat zegt men daarvan? …
Genesis vertelt dat het aantal personen van Jakobs familie dat naar Egypte kwam in totaal 70
bedroeg. Ja, zo zegt men dan, dat staat er wel, maar het zijn er in werkelijk niet 70, maar 71. Want
halleluja, de HEER had zich als een familielid aan Israël verbonden en ging met zijn volk mee naar
Egypte, met zijn familie. Mooi hè!
En nog zo’n voorbeeld van kunst rondom die Lofzang. Het gaat in dit Hallel, in de Lofzang,
vaak om ‘de Naam’ van de HEER, om niet die algemene en daardoor nietszeggende naam ‘god’,
een ‘god’, een ‘godheid’, welke god heb je het over?, het gaat om de verbijzondering daarvan, die
bijzondere naam. In het hebreeuws geschreven met wat we in het nederlands noemen de letters j, h,
w, h. De naam die joden uit eer-bied niet noemen en die in onze vertalingen vaak vertaald wordt
met ‘HEER’, geschreven met vier hoofdletters. Het gaat om die bijzondere Naam. Zie alleen maar
onze Psalm: ‘Loof, dienaars van de HEER, loof de Naam van de HEER. De Naam van de HEER zij
geprezen van nu tot in eeuwigheid. Van waar de zon opkomt tot waar zij ondergaat, zij ge-loofd de
Naam van de HEER.’ En weet je wat de getalswaarde is van de Naam, van de ‘HEER’? … 17. En –
in het hebreeuws natuurlijk- met precies met 17 woorden wordt in het midden van ons lied
uitgelegd wat nou die naam betekent, wat in die naam en daarin in de HEER zelf aan Evangelie zit,
wat hij te bieden heeft.
Nou, dat wat betreft de kunst. Misschien gezocht of vergezocht, dat kan. Maar de liederen
zelf zijn in ieder geval heel kunstig. Neem al-leen al het begin van Psalm 113. U weet dat de
Psalmen vaak in twee zinnen hetzelfde zeggen, of dat de ene zin de andere uitlegt en soms ook wel
bevestigt. Psalm 103: ‘Prijs de HEER, mijn ziel.’ En dan direct: ‘Prijs, mijn hart, zijn heilige
Naam.’ En hier zie je dat ook: ‘Loof, die-naars van de HEER, loof de Naam van de HEER.’ Alleen,

weet je wat opvalt, wat echt mooi is hier? … In dat voorbeeld van Psalm 103 staat: ‘Loof, de Heer,
mijn ziel, loof mijn hart, zijn heilig naam. ‘Mijn ziel’ staat parallel met ‘mijn hart’, in de vorige
vertaling: ‘al wat in mij is’ en ‘de HEER’ staat daar parallel met ‘zijn heilige Naam’. Hier is dat an-
ders. Hier hoor je: Loof, dienaars van de HEER, loof de Naam van de HEER.’ En natuurlijk, de
bedoeling is duidelijk. Het is een oproep aan de dienaars van de HEER, aan de gelovigen, om de
HEER te loven, om zijn heilige, zijn bijzondere Naam te prijzen. Juist omdat de Psalmen zo vaak
werken met dat parallellisme, twee evenwijdige zinnen, valt het op dat het hier net iets anders
gebeurt. Deels gebeurt het wel. Beide zinne-tjes beginnen met ‘loof’ en beide zinnetjes eindigen
met ‘de HEER’. En dat betekent dat ook wat daartussen staat is ook een soort van parallel. Oftewel,
eigenlijk staan hier de ‘dienaars’ parallel met de ‘Naam’! En dat wil zeggen: direct aan het begin
van Jezus’ slotzang in zijn leven, di-rect in het begin al mag je horen dat de HEER niets liever wil
dan een eenheid vormen met zijn dienaren, zijn mensen. Dat hij inderdaad hele-maal tot zijn
familie, tot Israël hoort, wil horen. Of anders gezegd: dat Israël, zijn volk, mag horen tot het Gods-
gezin, de familia Dei. Het gaat de HERE God niet om zichzelf, maar om zijn volk, zijn familie. En
dat is precies het Evangelie van die onuitsprekelijke Naam: Ik-ben-er-voor-jou, voor-jullie, ik-laat-
je-nooit-in-de-steek, ik-ben-bij-je-wat-er-ook-gebeurt.
En dan roept het lied op dat de Naam van de HEER geprezen wordt. Niet maar af een toe,
een uurtje op zondagochtend. Overal in de tijd: van nu tot in eeuwigheid. Niet alleen in een
gebouw. Maar
overal: van waar de zon opkomt tot waar zij ondergaat. Wereldwijd. Overal en altijd dus. En dan
dendert vers 4 daar nog overheen: ‘Verhe-ven boven alle volken is de HEER, verheven boven de
hemel zijn luis-ter.’ Hoog, hoger, hoogst, zo voelt het. En je kunt er zo gemakkelijk bij denken:
maar beste jongen, dat geldt toch voor alle goden, voor alle machten, voor alle mensen die zich als
god willen gedragen? Hoog, hoger hoogst. Meer, meer en meer. Goed, beter en best. En noem maar
op. En het klinkt haast hier als: goed, goden zijn hoog, maar de HEER, Israëls God, onze God, die
is de hoogste. Misschien wel: wij hebben lekker de hoogste God, nananana, onze God is de beste,
want de hoog-ste, de belangrijkste, de meest verhevene, hij staat het hoogst op de ranglijst van alle
machten en krachten en godheden. Eigenlijk een su-permens, een supergod. En dan kun je denken:
alles goed en wel, maar is dat wel zo?
Heeft hij meer macht dan bijvoorbeeld Allah of dan de god van het geld, van de invloed en
weet ik wie en wat je nog meer kunt noe-men…En als je voor die bijzondere naam ‘HEER’
inderdaad eens ‘geld’ bijvoorbeeld noemt, of ‘seks’ of ‘macht’, wat dan? Gaat het niet eigen-lijk
altijd en overal erom wie de macht heeft? Als je de vraag naar de macht en de invloed en de
belangen eens uit het nieuws of de krant of Nova bijvoorbeeld weghaalt, dan worden de kranten een
stuk dunner en de nieuws- en actualiteitenuitzendingen heel wat korter. (En dan hadden we
zondagavond niet met z’n allen tot middernacht televisie gekeken; ik deed er ook aan mee –het was
de uitzending van Peter de Vries mbt. de verdwijning van Nathalee Hollaway en de vermeende
bekentenis van Joran van der Sloot.)
Maar ook voor veel christenen kan wat er hier voor je gevoel no-tabene bezongen wordt,
helemaal niet zo fijn zijn. De HERE God als de hoogste god, de god voor wie je altijd moet buigen,

die over jou de baas is, die jou de baas is, die je geen vrijheid gunt, want hij is god en jij niet en ga
maar door. En juist bij allerlei zulke gevoelens, is de Psalm een weldaad –en meer dan dat. Want
dat je hier wordt opgeroepen om niet maar een god te loven, maar dat het om de HEER gaat, om
zijn naam, dat hij het is die verheven is boven alle volken en zelfs boven de hemel, dat maakt alles
anders. Want bij hem heeft het niets –nee, dat zeg ik niet goed-, het heeft niet allereerst te maken
met concurrentie. Zo werkt het bij machten en mensen vaak wel. Ik ben jouw concurrent, want ik
neem jouw plekje in en ik ben bang dat jij mijn plaats gaat innemen. Ik ben te-gen
milieumaatregelen, want die treffen mij, of mijn zaak, mijn produc-tie. Enorm verheven is de
HEER, zo zegt de Psalm, zo zingt hij zelfs. En dan stopt hij ineens. Op de helft van het lied, in het
centrum van dit gedicht, staat de vraag: Wie is gelijk aan de HEER, onze God?
Nou, het antwoord is simpel, een intikkertje. Zou je denken. Wie is gelijk aan hem? …
Niets, niemand. Hij is de enige god, de echte, bes-te, de hoogste! Kampioen onder de goden, de
hoogste van alle machten. De nummer één van de goddelijke eredivisie. En dan komt het. Dat is dus
niet het antwoord dat je krijgt. Wie is gelijk aan de HEER, onze God? … En dan krijg je geen
antwoord. Ook niet het antwoord dat ik noemde, dat je zou verwachten. Niets geen ‘niets’ of
‘niemand’. En wat je wel te horen krijgt? … Dat is zeg een omschrijving van wie, van hoe deze
God is. Het lied zegt dat hij hoog daar boven zijn woning heeft. En dan niet om daar in heerlijkheid
te zitten, omringd door weet ik hoeveel dienaren en door lekkers, een zalig niets doen, een eeuwig
luieren met hemelse vergezichten. Nee hij richt zijn oog naar beneden, naar de hemel en naar de
aarde, zo staat het er letterlijk. Als het ware: de HEER is zo hoog verheven, dat hij zich zelfs naar
beneden moet buigen, zich moet néérbuigen, om in de hemel te kunnen zien. En dan ook op de
aarde.
Alles wat er tot nu toe is gezegd, is gezegd om wat volgt. Is aan-loop, aanhef, voorbereiding,
start. Deze allerhoogste God is zo hoog, heeft zichzelf zo hoog neergezet, om alles goed te kunnen
zien. En dan niet maar zien om het zien, maar zien om iets te doen. Het lied bezingt het. ‘Hij verheft
uit het stof wie berooid is, uit het vuil tilt hij op wie al-les ontbeert. Hij laat hem wonen bij
hooggeplaatsten, bij de hoogsten van zijn volk. De onvruchtbare vrouw laat hij wonen in het huis,
een vrolijke moeder van kinderen.’ Juist deze God, die zo onmenselijk hoog woont, zo groot is,
verheven is boven de volken, juist hij kijkt heel laag en doet zijn werk laag-bij-de-grond. De
minsten der mensen verhoogt hij. Het is helemaal het thema van de Bijbel, van God zelf. De
laatsten worden de eersten, de eersten de laatsten. Wie vol is van eigenwaan, kan het wel schudden,
die is al vol genoeg, daar kan geen goddelijke goed-heid meer bij. Wie leeg is, wie open staat voor
God, die zal vol worden. De mensen met de grote monden, die altijd voorop staan, krijgen een
plaatsje achteraf en die eenvoudige mens, die zo bescheiden is, die niet zo op eigen strepen staat,
wordt naar voren geroepen. Israël zingt het, bij het bevrijdingsfeest. Want Israël is zelf daarvan het
bewijs! God zelf verheft de laagste. Dat kleine, miezerige volk, ten dode gedoemd, het leeft en het
leeft in vrijheid. Bevrijd. Kostbare vrijheid, ruimte. Daarom, omdat die hoge God zo laag neerziet.
Omdat die in hoogheid gezeten God het er niet bij laat zitten. En in geloof dat de HERE God zó is,
zó doet, kon Israël verder, de toekomst tegemoet, die zo vaak zo onzekere toekomst. Jezus zong het,
met zijn leerlingen, de dood tegemoet… En wat zal juist hij bemoedigd zijn geweeset door het

zingen van dit lied, door dit eerste lied van de Lofzang. Zijn God, zo hoog, juist omdat hij zo laag
neerziet. Waar zie je wie God is? … Niet, niet allereerst bij de ge-settelden, de mensen die het
gemaakt hebben, de succes-vollen. Maar juist waar je het niet verwacht, waar je hem niet verwacht:
bij de lijden-den, bij de mensen die buiten de boot vallen, bij de mensen die niet op eigen kracht
kunnen terugvallen. Deze God ziet zeer laag. En ik stel me voor dat Jezus zal hebben gedacht,
gevoeld misschien nog wel meer: dan houdt hij ook mij in het oog. En zo kon hij bemoedigd zijn
weg gaan, de uiteindelijk eenzame weg, de moeilijke weg, de weg ten dode toe. En dankzij deze
mens, Jezus de Christus, mogen wij zeggen en zingen: Waar zie je God? … Niet hoog verheven op
een troon, en dat is het. Maar je ziet hem schuifelend gaan, op weg naar het kruis, bungelend aan
een stuk hout. Dat is onze God. Niet prachtig. Niet hoog verheven. Als je dat al wilt zeggen, hoog
verheven, dan in één adem erbij: hoog verheven aan het kruis. En dat is het…
De Psalm, het slot, is moeilijk, zeker in onze berijming. Want het klinkt zo gemakkelijk: de
onvruchtbare vrouw wordt moeder. En we we-ten dat het niet waar is. Ook met de meest moderne
technieken klopt het niet, gebeurt niet altijd, lang niet altijd wat het lied je voorhoudt. En dan kom
ik terug op wat ik eerder zei. Naar aanleiding van die wonderlijke parallel in het begin tussen
‘dienaars van de HEER’ en ‘Naam van de HEER’ zei ik dat de HEER niets liever wil dan een
eenheid vormen met zijn volk, met zijn mensen. Dat Israël, zijn volk, mag horen tot het Gods-gezin,
de familia Dei. En zo geldt dat ook hier. Het gaat hier niet om laat ik zeggen het individuele geluk.
Indivueel geluk van een vrouw, die moeder wordt. Je hebt –ook vanuit God gezien- niet ‘recht’ op
geluk, op een kind. Zelfs in Israël, waar men zo gefocust was op vruchtbaarheid en op nageslacht,
geldt dat. En de opening van de feestliederen zingt dan ook niet dat moeder-worden het hoogste
goed is. Maar het zingt wel dat een onvruchtbare vrouw –die naar de publieke moraal tweederangs
was, niet meetelt-, dat ook zij een plaats krijgt binnen Gods volk. Want weet je, er staat niet: de
onvruchtbare wordt moeder. Letterlijk staat er zo on-geveer: ‘Een vrouw onvruchtbaar voor een
huis geeft hij een zetel: een verheugde moeder van zonen!’ (Naardense Bijbel) En over welk huis
gaat het dan, over welke zonen? … Dan moet je doorzingen, zoals Israël dan ook deed, Jezus deed
het ook. En dan is het niet: eigen huis, eigen boompje, eigen beeste. Dan gaat het –zie het begin van
Psalm 114- zoals er letterlijk staat: over het huis van Jakob, over het volk Israël. Dit volk mag horen
tot het Godsgezin. En nu belooft dit bevrijdingslied dat ook de geminachte, ongelukkige vrouw,
tweederangs, door God verheven wordt. Ook zij krijgt een waardige plek binnen zijn familie. Het
heeft helemaal de sfeer van de liederen van Hanna en van Maria.
Jezus heeft het lied gezongen. Mooi op toon of vals? Dat weten we niet. Hem kennend zal
hij het in ieder geval intens hebben gedaan, de woorden opdrinkend en uitzingend. En op een of
andere manier besef-fend wat er stond te gebeuren –de instelling van het Avondmaal pal hier-voor
getuigt ervan: zijn leven zal hij geven; vanmiddag vieren we het-, de Psalm heeft hem bemoedigd.
Hij, de arme, de berooide, dat wil zeg-gen: de mens die het van de HERE God verwacht-, hij
vertrouwde erop dat dwars door alles heen God hem zou verheffen. Hoe moeilijk ook, uit-eindelijk
zou het goed komen, zou het goed zijn. Hij trok zich op aan het centrum van het lied geloof ik: Wie

is gelijk aan de HEER, onze God? Werkelijk waar, lieve mensen, een god of een godheid, het zegt
allemaal niets. Niksers zijn het, leeghoofden. Mensen of machten, ze kunnen je ogenschijnlijk
maken of breken. Wie is gelijk aan de HEER, onze God? Hij, hij is de Enige, de enige God die
altijd-en-overal-bij-je-is-wat-er-ook-gebeurt. Jezus ging de weg, tot in het stof, verlaten, totaal
alleen. En daardoor, o wonder, worden wij nooit door de HEER verlaten. Niet dat je dat altijd
merkt. Zoals Israël jaren- en jaren-lang in Egypte verbleef, onderdrukt werd, een keihard
slavenbestaan leidde en dat was het. En wat merkten ze van God? … Niets. Hooguit: ze bleven in
leven. Maar vraag me niet wat voor een leven dat was. Maar hij was er, toch. Jezus, de Psalm
gezongen, de Lofzang, hij kon de moeilijke weg. Hij ging die bitter-eenzame weg, zodat u, jij en ik
als het er op aankomt nooit meer eenzaam zullen zijn. En zodat ‘dienaars’ en ‘Naam’ echt ver-één-d
zullen zijn.
Wie is gelijk aan de HEER, onze God? Deze God, die hoog zit, ziet heel laag, komt
heel laag. Hij buigt zich in zijn Zoon neer tot ons, in ontferming, komt naast ons staan, komt zelfs
op onze plaats staan. Inderdaad, wie is gelijk aan deze HEER? Godzijdank onze God?
Amen