IPA NL 01 2010.qxd - IPA Nederland

De veteraan wordt in de regel thuis in zijn eigen
omgeving geïnterviewd waarbij vele aspecten van zijn
leven aan bod komen: de gezinssituatie, de opleiding, de
intrede in de krijgsmacht, de voorbereiding op het
conflict/de uitzending, de ervaring tijdens het conflict/de
uitzending, de terugkeer en tot slot de overgang naar de
burgermaatschappij en de invloed van de oorlog of
uitzending op zijn verdere leven. De veteraan ontvangt,
als dank voor zijn bijdrage een audio-kopie van zijn
interview met een bedankbrief.
WIE VERTELLEN EN WAAROM?
De ambitie met dit project is om een collectie samen te
stellen die representatief is voor de verscheidenheid aan
missies, en binnen die missies, voor de diversiteit aan
ervaringen. Maar wat wenselijk is, is niet altijd mogelijk.
Ten eerste is er het probleem van gebrek aan bereidheid
en/of beschikbaarheid van respondenten. De indruk tot
nu toe is dat de motivatie voor een interview in de
onderste lagen van de militaire hiërarchie groter is dan in
de hogere. Dit terwijl het logisch zou zijn te beginnen met
de groep die meer overzicht heeft op de gehele missie: de
commandanten. Deze zijn echter tijdens en na hun
militaire carrière zo vaak bevraagd over hun ervaringen
dat de motivatie om nogmaals het verhaal te vertellen
minder sterk is. Ook ondervinden ze veel meer steun en
herkenning omdat ze als groep hun hele carrière lang
onder elkaar verkeren. Hiertegenover staat de sterkere
‘verteldrang’ van de lageren in rang, waarop nog geen
beroep is gedaan en die in de burgermaatschappij in een
andere functie minder de gelegenheid krijgen hun
ervaringen met hun eigen groep te delen.
Veel van de jongere veteranen hebben immers een
tijdelijk contract als beroepskracht bij de krijgsmacht en
beginnen daarna aan een nieuwe loopbaan, niet zelden bij
de politie. Daar is immers hun expertise m.b.t. ordehandhaving
en conflictbeheersing goed bruikbaar, al wordt
dat niet altijd even goed onderkend. Collega’s weten vaak
vrijwel niets over hun militaire achtergrond, wat soms
ook problematisch is als er sprake is van onverwerkte
gevoelens die invloed hebben op het functioneren. Wat
soms ook meespeelt in de motivatie om deel te nemen
aan het project is de behoefte een grief of zorg te uiten
in de richting van Defensie. Een goed evenwicht bewaren
tussen relatief ‘onbevangen’ terugblikken en sterk
politieke of emotionele ‘verborgen agenda’s’ is van groot
belang voor de representativiteit van de collectie. Naast
dit verschil in motivatie speelt ook het probleem dat bij
recentere missies het kader nog actief is in de krijgsmacht
en het betrekken van ‘actieven’ bij onderzoek niet tot de
competentie van het VI behoort. Geheimhoudingsplicht
speelt daarbij een rol. Een ander punt is het verschil in
karakter tussen een terugblik van een oudere persoon en
het relaas van een ex-militair die weliswaar uit de
krijgsmacht is gestapt, maar nog een heel leven voor zich
heeft. Een laatste punt is de beperking van het bereik. De
totale veteranengemeenschap bedraagt ongeveer 115.000
personen en daarvan zijn ongeveer 70.000 ingeschreven
bij het Veteranen Instituut (VI.) Deze mensen zijn dus te
bereiken via een mailing of via een oproep in het
maandblad Checkpoint. Een van de uitdagingen van het
project is om ook veteranen te bereiken dat nog niet bij
het VI zijn ingeschreven en andere referentiekaders
hebben, zoals bijvoorbeeld een loopbaan bij de politie, de
brandweer of de gezondheidszorg.
HET ECHTE CONTACT
Een beschrijving van dit project zonder een echt kijkje in
de woonkamer van de veteraan onthoudt de lezer het
meest wezenlijke element van dit project: het verband
tussen aandacht, contact en informatie. Daarom tot slot
twee interviewers aan het woord over bijzondere
ervaringen van de afgelopen twee jaar:
Inge van Zoelen: In november had ik een gesprek met
een 90-jarige WOII-veteraan. Er zat een rasechte
Rotterdammer tegenover me. Zijn verhaal was ondanks
zijn ingrijpende ervaringen doorspekt met humor en
levensvreugde. Hij vertelde me dat hij op 19-jarige leeftijd
opgeroepen werd voor militaire dienst. Vanwege zijn
vaarervaring, op een vissersboot, werd hij matroos bij de
marine. Hij vond het heerlijk om te varen, zag het als één groot
avontuur. Toen de oorlog uitbrak voer hij naar Engeland. Hij
werd bij de onderzeedienst geplaatst. Op de onderzeeboot
heerste een andere hiërarchie, men leefde veel meer onder
elkaar. Later voer hij als matroos 1 met de Jan van Brakel in
konvooi door het Caribisch gebied. Ondanks de oorlog en de
gevaren genoot hij van het zeemansleven. Zodra hij vrij had
ging hij aan wal om te passagieren. In zijn matrozen-outfit,
korte broek en witte kousen, was hij populair bij de meisjes. In
Amerika bezocht hij het variététheater. Hij zag optredens van
zangers en zangeressen en bewaarde alle programmaboekjes.
Om zijn verhaal kracht bij te zetten onderbrak hij het
interview, stond op, liep naar zijn bureau en haalde uit de la
de doos met programmaboekjes. Hij ging voor me staan. Zijn
speciaal voor het interview aangetrokken nette driedelig pak
schikte hij nog eens goed en begon te zingen. Het was een
21