01-10-2005 LVDT-Magazine Nummer 3 - Landelijke Vereniging ...

L • V • D • T
M A G A Z I N E
Kwartaaluitgave van de Landelijke Vereniging Dialyse en Transplantatie | www.lvdt.nl
Angst!
Onderzoek naar pijnbeleving en angst
bij het aanprikken van nieuwe shunts
In dit nummer o.a.
• Nurse practitioners binnen de nefrologie
• Orgaandonatie
• Interview met Lies Janssen
• Verbeterde voedingstoestand bij
nachtelijke thuisdialyse
• Predialyse in Nederland
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
retouradres:
LVDT, Postbus 171, 4500 AD Oostburg

Samen steeds
een stukje verder…
Amgen is het grootste onafhankelijke
biotechnologisch farmaceutisch bedrijf
ter wereld. Met wereldwijd ruim 13.000
mensen helpen we via fundamenteel
onderzoek en klinische studies stukje
voor stukje de puzzel van chronische
ziekten op te lossen. We brengen
samen met specialisten en andere
zorgverleners problemen in kaart en
zoeken naar oplossingen. Dit alles om
patiënten een betere kwaliteit van leven
te geven en als het kan te genezen.
Dat dit allemaal niet van vandaag op
morgen kan, weten we. Maar samen
komen we wel steeds een stukje verder.
Amgen B.V.
Minervum 7061
4817 ZK Breda
www.amgen.nl
Nefrologie

Foto voorkant: Alice Bogaarts
Vaste rubrieken:
<
• Relaties en colofon 4
• Van het bestuur: 25 jaar LVDT 5
• Van de redactie 7
• Column: the naked nurse 11
• Dialyse all over the world:
sneller, sterker, risicovoller 4
• EDTNA-column Joke Roelfsema 45
• Lidmaatschap en contributie 50
En verder:
• Vertalen van accesszorg in verpleegkundige richtlijnen 29
• De Ronde van Groningen 6
• De varkenscyclus keert terug:
arbeidsomstandigheden; de Unie 8
• Baxter workshopverslag 40
• Innovatie: raison d’etre van Roche 46
L•V•D•T M AGAZI N E
• Interview Lies Janssen, voorzitter LVDT 8
• Nurse practitioners op de
dialyseafdeling 13
• Pijnbeleving en angst
bij aanprikken nieuwe shunts 18
• Verbeterde voedingstoestand door
nachtelijke thuisdialyse 20
• Orgaandonatie:
geen bezwaar… maar… 26
• Hoe staat het met de predialyse in
Nederland? 44
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
Inhoudsopgave

Colofon
4
L•V•D•T M AGAZI N E
L • V • D • T
M A G A Z I N E
23e jaargang, oktober 2005 - nummer 3
LVDT Magazine is een kwartaaluitgave van de
Landelijke Vereniging Dialyse en Transplantatie
Redactieleden
Paul Gundlach, eindredacteur
Charles André, hoofdredacteur
Alice Bogaarts
Marja Tellings
Nittert Wiertsema
Marlies van den Munckhof, corrector
Redactie-adres
e-mail: magazine@lvdt.nl
De redactie behoudt zich het recht voor zonder
opgaaf van redenen tekst in te korten of in het
geheel niet te plaatsen
Secretariaat LVDT
W.E.A.
Mw. E. van Veen-du Burck
Administratie LVDT
Postbus 171, 4500 AD Oostburg
tel.: 0117-452959 (maandag t/m donder-
dag vragen naar mw. van Veen)
fax: 0117-452351
e-mail: lvdt@lvdt.nl
Ledenadministratie
W.E.A.
Mw. E. van Veen-du Burck
Administratie LVDT
Postbus 171, 4500 AD Oostburg
tel.: 0117-452959 (maandag t/m donder-
dag vragen naar mw. van Veen)
fax: 0117-452351
e-mail: ledenadministratie@lvdt.nl
Abonnementen en advertenties
Zie pagina 50
Uw lidmaatschapsnummer staat op de
voorkant van het LVDT Magazine.
Lay-out, design en druk
Pitman Grafisch Bedrijf B.V.
Amundsenweg 13, 4462 GP Goes
tel.: 0113-235660
fax: 0113-235670
e-mail: info@pitman.nl
Klachten over de bezorging
e-mail: lvdt@lvdt.nl
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
Het werk van de LVDT wordt mede mogelijk gemaakt door onze gouden relaties:
De overige relaties zijn:
Roche Nederland B.V.
Amgen
sanofi pasteur MSD N.V.
Baxter B.V.
Cablon
Cair Nederland B.V.
Dirinco
Fresenius Medical Care Nederland B.V.
Gambro
Genzyme Nederland
Hospal B.V.
MR Medical
Nipro N.V.
Ortho Biotech
TMI detachering B.V.

LVDT 1980 - 2005
Dit jaar bestaat de LVDT 25 jaar.
Een heuglijk feit, wat het bestuur niet zomaar
aan zich voorbij wil laten gaan.
We hebben lang na moeten denken op wat voor
wijze we stil kunnen staan bij 25 jaar LVDT.
Een feestavond of een symposium zou toch een
te beperkt gezelschap trekken, terwijl we menen
dat het juist alle leden aangaat.
Uiteindelijk zijn we tot het volgende gekomen:
alle leden ontvangen in het najaar een leuke
attentie van de LVDT.
Tevens zit er een advertentie van Roompot
vakanties in dit Magazine. LVDT-leden kunnen,
tegen een zeer gereduceerd tarief, een korte
vakantie boeken in Weert of Renesse.
In het LVDT Magazine van december zal nog eens
teruggeblikt worden op 25 jaar LVDT door middel
van een artikel en veel foto’s uit de oude doos.
Veel plezier!
Lies Janssen, voorzitter LVDT
L•V•D•T M AGAZI N E
Van het bestuur
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 5

SPECIAAL VOOR LVDT-LEDEN!
Geniet van een verfrissende strandwandeling in de winterzon, een glaasje wijn bij de vuurkorf,
een zonsondergang vanaf het strand of een heerlijke picknick in de Budeler bergen.
Wegens het 25-jarig jubileum van LVDT kunt u als lid profi teren van onderstaande kortingen!
Exclusief lokale heffingen en reserveringskosten.
VAKANTIEPARK WEERTERBERGEN IN WEERT
Dit ruim opgezette, autovrije 5-sterren-vakantiepark grenst aan de Weerter en Budeler bergen, met uitgestrekte
bossen, zandverstuivingen en heidevelden. Samen genieten van dit prachtige natuurgebied, gezellig uit eten in
één van de restaurants, zwemmen in het subtropisch zwemparadijs, leuke uitstapjes met een snufje cultuur,
afgewisseld met sportieve activiteiten in het Sportpaleis. Met een (tussendoor)vakantie op dit park laadt u zich
weer helemaal op. U verblijft in een comfortabele 6-persoons bungalow (type WF) met woonkamer met open
haard en open keuken, 3 slaapkamers en badkamer met bad.
Reserveer nu een weekend met aankomst in de periode
van 21/10 t/m 16/12/2005. Nu supervoordelig:
BUNGALOWPARK KLEIN POELLAND IN RENESSE
Welkom bij de Roompot Club in Renesse, all inclusive genieten! Bij aankomst staat er in uw bungalow een mand
klaar met lekkernijen om elke dag te beginnen met een uitgebreid ontbijt. Elke ochtend kunt u versgebakken
broodjes afhalen in de mini Food Market. In het restaurant wordt u iedere avond verrast met een nieuw buffet
en minstens 1 maal in de week wordt de barbecue ontstoken. Met de fi etsen die tijdens uw verblijf tot uw
beschikking staan kunt u Schouwen-Duiveland ontdekken. De echte sportievelingen kunnen ook gebruik maken
van de tennisbaan. Wilt u zwemmen? Dat kan in het zwembad van het nabijgelegen Zeeland Village of in het
subtropisch zwemparadijs in Kamperland. Kortom: de Roompot Club betekent een vakantie lang onbezorgd
genieten! U verblijft in een comfortabele, vrijstaande 4-persoons bungalow met 2 slaapkamers en badkamer met
douche. Reserveer nu een weekend met aankomst in de periode van 21/10 t/m 16/12/2005.
Nu supervoordelig voor 2 personen all-inclusive:
Extra personen tegen bijbetaling
Voor prijsadvies op maat,
het gratis magazine, de voorwaarden en
reserveren, bel of kijk op onze site!
van
€ 240,-
van
€ 249,-
voor
€ 79,-
ALL
INCLUSIVE
voor
€ 169,-
✆ 0900 - 8810 (€ 0,20 p/m) • WWW.ROOMPOT.NL/LVDT

Puzzelen
De redactie van LVDT Magazine denkt voor dit derde kwartaal weer een gevarieerd nummer
in elkaar gezet te hebben. Behalve de vaste rubrieken als de gewaardeerde column van “The
Naked Nurse” en de EDTNA-bijdrage van Joke Roelfsema, zitten er boeiende artikelen in over
orgaandonatie, verbeterde voedingstoestand bij nachtelijke thuisdialyse en bijdragen van de Verpleegkundige
Werkgroep Access. Tevens komt de Nurse Practitioner aan bod. Een ‘nieuwe’ functie op veel dialyseafdelingen.
Wat is een Nurse Practitioner eigenlijk en wat kan hij betekenen voor een afdeling? Alles komt aan bod in een
aantal delen. De nieuwe voorzitter van de LVDT, Lies Janssen, zal aan het woord komen in een interview. Zij zal
toelichten wie zij is en wat zij met de LVDT voor ogen heeft. LVDT Magazine introduceert een nieuw, wat speelser
element. Vanaf nu zal er een puzzelpagina verschijnen. Hiermee kunt u een cadeaubon winnen.
De redactie verwacht een massale (goede) antwoordenstroom richting ons gewijzigde redactieadres
magazine@lvdt.nl.
Een Nederlandse samenleving die worstelt met het donorvraagstuk, innovatie binnen ons beroep, pijn en angstbeleving
bij het aanprikken, diëtetiek, verslag PD workshop, interview, columns en een puzzel.
Kortom: u als dialyseprofessional staat met dit LVDT Magazine midden in de nefrologiesamenleving.
Veel leesplezier,
Paul Gundlach, eindredacteur LVDT Magazine
Klachten over bezorging:
in het colofon is een nieuwe regel opgenomen over bezorgingsklachten.
Rectificatie:
Eind november
verschijnt er een
exclusieve PD
bewaarspecial
L•V•D•T M AGAZI N E
in het juni-nummer plaatsten we een foto van de winnaar van de Roche Award, het beste artikel in LVDT Magazine
van 2004. Angele Aarts en Manon Hertog wonnen deze prijs voor het artikel over fosfaathuishouding.
Het onderschrift bij de foto klopte niet. Dit had Angele Aarts moeten zijn.
Van de redactie
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 7

8
L•V•D•T M AGAZI N E
Lies Janssen:
“Ledenenquête in 2006 is de bou
Tekst: Paul Gundlach
Lies Janssen maakt sinds
1981 deel uit van de
dialysewereld. Eerst als
dialyseverpleegkundige met PD-specialisatie,
later als teamleider en hoofd in
Arnhem en sinds 2003 in Doetinchem.
Met lidmaatschapsnummer 128 is
Lies al sinds 1982 lid van de LVDT. Lies
vertelt: “ik denk dat ik een lid was zoals
de meeste leden. Ik was me er wel van
bewust dat de vereniging erg actief was
en dat er mensen hard voor werkten. Er
werden symposia, een jaarvergadering
en workshops georganiseerd. Ik ben daar
echter zelf nooit zo actief in geweest. Ik
moet zeggen dat, toen ik mijn voorganger-voorzitter
René Tollenaar wat beter
leerde kennen, het pas tot me doordrong
hoeveel werk er achter de schermen
wordt verricht door een betrekkelijk kleine
groep mensen. Ik hield me bezig met
de visitatiecommissie en de organisatie
rond de hoofdendagen toen gevraagd
werd of ik me verkiesbaar wilde stellen
voor een bestuursfunctie. Het is een
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
hele leuke club mensen om mee samen
te werken en dat motiveert enorm. Een
hele investering maar je krijgt er zoveel
voor terug.”
Voorzitter worden
“Ja, inderdaad, toen ik gevraagd werd als
voorzitter was ik al drie jaar bestuurslid.
Het is een functie die moeilijk invulbaar
is. Ik heb de keuze gemaakt om een korte
periode voorzitter te zijn. Structuur aanbrengen,
een betere communicatie met
de achterban, duidelijk zijn in wat we
wel en niet doen. Pakketafbakening dus.
Ik vind dat mijn voorganger René Tollenaar,
samen met de andere bestuursleden,
heel veel opgezet heeft. René was
een grote aanjager in thema’s als het
functieprofiel, visitatie, herregistratie, de
opzet van de Masterclass, de Expertclass
en de contacten met de AVVV en de Unie
Zorg en Welzijn. De sterke punten willen
we nu voor een aantal jaren gaan inbedden
in plaats van weer iets nieuws te
doen, dat komt vanzelf wel.”
In het voorjaar werd Lies Jans-
sen benoemd tot de nieuwe
voorzitter van de LVDT. Hoog-
ste tijd voor een interview
waarin Lies uiteenzet hoe
zij aankijkt tegen het werk
van de LVDT. In 2006 zal een
vijfjarenbeleidsplan het licht
gaan zien. Leidraad hiervoor
zal de uitkomst van een le-
denenquête zijn waarmee de
LVDT aangeeft meer te willen
afstemmen op de wensen van
de 2300 leden.
“LVDT heeft nog meer nieuwe mensen
nodig die hun nek durven uit te steken in
het bestuur of in werkgroepen”
Consolideren maar ook
keuzes maken
“Consolideren is belangrijk. Er ligt een
enorm pakket aan sterke punten. Ik
noem uit de kwaliteitslijn het functieprofiel,
visitatie en accreditatie, de
scholingen in de vorm van Masterclass,
Expertclass, de inzet van diverse kwaliteitswerkgroepen
en de uitgave van het
LVDT Magazine. De LVDT moet deze sterke
punten uit gaan bouwen. Duidelijk
gericht op de ontwikkeling van het vak
dialyseverpleegkundige en de ontwikkeling
van dialyseverpleegkundigen zelf.
De LVDT zal zich hierop richten. De derde
Expertclass (acute dialyse) gaat volgende
maand van start. De Expertclass zal
voortgang vinden evenals de Masterclass
waar nu drie groepen afgerond zijn.
Scholing zal ook verpakt moeten worden
in een meerjarenstrategie. Wat zijn de

L•V•D•T M AGAZI N E
wsteen voor beleidsplan LVDT ”
kosten, hoeveel mensen heb je nodig en
hoe communiceer je dit met de leden?
Er moet continuïteit zijn in dit soort
opleidingen. Als je het ene jaar niet kunt
moet je er zeker van zijn dat het andere
jaar ook bijvoorbeeld een Expertclass PD
georganiseerd wordt.”
Vijfjarenplan LVDT
“Het LVDT-beleidsplan 2006 – 2011 zal
er volgend jaar komen. Na die vijf jaar
evalueer je het gevoerde beleid, stel je
zaken bij en maak je een nieuw plan. Het
vijfjarenplan moet in 2006 het levens-
licht zien, structuur bieden, consolideren,
duidelijkheid scheppen. Op dit moment
moeten we een jaar uittrekken om te
consolideren. Nieuwe ontwikkelingen,
daar loop je vanzelf weer tegenaan.
Maar laat een aantal vaste elementen
als herregistratie maar eerst goed verankerd
raken.”
Aansluiting bij de AVVV
AVVV wil krachten bundelen (bron: AVVV-website)
“Dit betekent ook dat we bepaalde dingen
misschien niet meer moeten doen.
Ik zet vraagtekens bij ons contact met
de AVVV (Adviesraad voor Verpleging en
De beroepsverenigingen binnen de AVVV willen hun krachten verder bundelen.
Er ligt een plan om in 2006 één grote beroepsvereniging van verpleegkundigen
en verzorgenden op te zetten. Wie de onderzoeken van de laatste jaren doorleest,
ziet dat verpleegkundigen en verzorgenden in bijna alle sectoren de werkdruk
als te hoog beoordelen, de beschikbare tijd voor cliënten als te weinig en de bij-
en nascholingsmogelijkheden als onvoldoende. Hoewel alle verpleegkundigen
en verzorgenden bij elkaar een enorme groep vormen, zo’n 400.000 personen,
lukt het niet een krachtige invloed uit te oefenen op de ontwikkelingen in de
Nederlandse gezondheidszorg en het tij te keren. Een ander knelpunt is dat op
dit moment veel energie verloren gaat met het aansturen en organiseren van
al die verschillende, zo’n 55, beroepsverenigingen. Een deel van die organisatie
zou beter gezamenlijk gedaan kunnen worden. Wat ook een rol speelt, is de lage
organisatiegraad van verpleegkundigen en verzorgenden. Slechts een klein deel
van de 400.000 beroepsbeoefenaren, rond de 12%, is aangesloten bij een beroepsvereniging.
Dat moet verbeteren. Want hoe meer collega’s zich bij de AVVV
aansluiten, des te sterker we gezamenlijk staan.
Verzorging, PG) en de Unie Zorg en Welzijn.
Van de AVVV zijn we al jaren lid met
een regelmatig contact rond het project
herregistratie. De AVVV is bezig om een
hele nieuwe structuur op te zetten.”
Geen verlies van identiteit
Lies vervolgt: “wat doen we met de
AVVV? Worden we een afdeling van de
AVVV of worden we 100% zelfstandig?
Dit betekent dat we een aantal voordelen
van de AVVV gaan missen. Ik noem
de contacten met het ministerie over
het betalen van de zorg en regelgeving
rond sponsoren. Als de LVDT zich los zou
maken betekent het dat je dit soort activiteiten
zelf zou moeten organiseren. Je
moet dan ook een juridisch medewerker
in dienst nemen want anders kom je nergens
binnen. De LVDT lijkt nu te klein om
zelfstandig te draaien. De leden moeten
hier echter een uitspraak over gaan doen.
Vandaar dat binnen dit LVDT Magazine
al een inlegger met informatie is te vinden
rond dit onderwerp. Ik verzoek alle
leden zich alvast goed op de hoogte te
stellen van de voor- en nadelen rond dit
onderwerp. Het is voor mij zeker dat de
LVDT haar eigen identiteit wil behouden.
Als zelfstandige vereniging zal het zich
richten op kwaliteit en op inhoud en als
afdeling van de AVVV kom je toch meer
uit bij de grote lijnen. De LVDT-leden
zullen een uitspraak moeten doen: ja of
nee. In december zal dit besluit moeten
vallen, een soort referendum dus.”
De LVDT is geen vakbond
“We horen geluiden van de leden of de
LVDT in sommige gevallen niet méér
voor de leden kan doen. Er bestaat het
idee dat de LVDT een gesprekspartner
is in CAO-besprekingen. Tot waar moet
de vereniging gaan? Moet de vereniging
individuele belangen gaan behartigen of
belangen van groepen? Dat is moeilijk.
We zijn per slot van rekening geen
belangenvereniging voor individuen met
vakbondsactiviteiten maar spreken voor
een grote beroepsgroep. Vragen over
beloning binnen ziekenhuizen, of over
bereikbaarheidsdienstenvergoedingen
zijn een zaak tussen werkgever en werknemer.
De LVDT is helemaal geen partner
voor werkgevers.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 9

10
L•V•D•T M AGAZI N E
We zullen dus ook onze grenzen gaan
stellen. Dit geeft duidelijkheid voor
de leden. Buiten dat drijft de LVDT op
vrijwilligers. Wil je echt vakbondsactiviteiten
gaan doen dan moet je mensen
met juridische kennis binnen je geledingen
hebben. Ik denk dat wij die kennis
en mogelijkheden niet hebben. Dit is ook
een van de redenen waarom we sinds
2004 aangesloten zijn bij de Unie van
Zorg en Welzijn. We zijn afhankelijk van
wat de Unie ons kan bieden. Ze zijn daar
heel overkoepelend bezig, landelijke
CAO en dergelijke. Ik heb op dit moment
nog niet het idee dat we er veel voor
terugkrijgen.”
FUWAVAZ
“Neem als voorbeeld de problematiek
rond de Fuwavaz. Dit is de achteruitgang
in beloning van de medewerkers van de
academische ziekenhuizen. Ik heb niet
het idee dat de Unie dit voortvarend
aanpakt. Ze hebben grotere belangen.
Op dit moment ligt die verwachting er
soms wel, terwijl het een irreële gedachte
is van de leden dat de LVDT zelf
een grote rol heeft. De LVDT mag wel
meepraten. Ronald Oostlander (hoofd
dialyse Erasmus MC) zit namens de LVDT
in de werkgroep arbeidsvoorwaarden
van de Unie Zorg en Welzijn. Hierin komt
het Fuwavaz-vraagstuk ook aan bod. Een
traject dat nog steeds loopt.”
”de LVDT verricht geen vakbondsactiviteiten,
vandaar de aansluiting bij de Unie
Zorg en Welzijn”
Ledenenquête in 2006
“Om het beleidsplan 2006-2011 gestalte
te geven moeten we meer van de leden
weten. We weten eigenlijk maar weinig
van wat we voor de leden moeten doen.
Er is heel weinig communicatie. Ik heb
nu het idee dat veel leden niet weten
wat de LVDT allemaal doet. Achter de
schermen wordt zoveel gedaan. Er
worden veel uren ingestoken om de
LVDT draaiende te houden. Het contact
met de sponsoren (relaties) is essentieel.
Die relaties zijn onmisbaar voor de
vereniging voor zowel de geldelijke maar
ook logistieke ondersteuning. Zonder de
firma’s zouden initiatieven als de Masterclass,
Expertclass en bijvoorbeeld de
kleurenuitgave van het LVDT Magazine
niet bestaan. Er is zoveel knowhow aanwezig
binnen het ledenbestand van de
LVDT. Maar hoe bereik je het aanwezige
potentieel? Het is moeilijk om mensen
voor werkgroepen te vinden. Zonder die
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
vrijwilligers zou de LVDT geen bestaansrecht
hebben. Neem bijvoorbeeld het
bestuur. We blijven met negen man over
omdat Esther Rooijakkers verhuist naar
Curaçao. Dit betekent dat we iemand
nodig hebben om het hele herregistratieproject
over te nemen. We zijn ook
op zoek naar mensen voor de accreditatiecommissie.
Continuïteit is belangrijk
en dat is soms moeilijk omdat je niet
genoeg mensen hebt. De website is toegankelijk,
wordt echter matig gelezen en
dat is jammer. Kijk maar naar het forum.
Weinig beroepsinhoudelijke discussies.
Wat willen de leden van de LVDT? Dat
gaan we onderzoeken. In 2006 verrichten
we daarom een ledenenquête.
Wat vinden de leden van de LVDT, wat
verwachten de leden van de LVDT en wat
moeten we als bestuur doen om te zorgen
dat jullie tevreden zijn over de LVDT.”
”Het bestuur zit er niet voor zichzelf
maar om iets te betekenen voor de leden”
Betaalde functies
“Is de tijd rijp voor betaalde krachten
binnen de LVDT? In de afgelopen jaarvergadering
is al gezegd dat we sommige
diensten die mensen aan ons verlenen
willen vergoeden. Dat kunnen bestuursfunctionarissen
zijn. Maar bijvoorbeeld
ook werkgroepleden. Je kunt mensen
dan ook makkelijker aanspreken omdat
ze betaald worden. Nu blijft het vrijwilligerswerk
waarbij de prioriteit soms bij
andere zaken buiten de vereniging ligt.
Soms logisch, want iedereen heeft een
drukke baan en de LVDT doet men erbij.
De vrijblijvendheid moet eraf.”
Jaarvergadering 2006
in een nieuw jasje
“De jaarvergadering moet beter voorbereid
worden en zal in een nieuw jasje
gestoken worden. Er zitten veel mensen
in de zaal die er zeker niet zouden zijn
als er geen Nefrologiedagen waren.
Qua inhoud kun je veel meer informatie
vooraf geven. Tijdens de jaarvergadering
moet er vooral discussie zijn, interactief
zijn met de zaal. Dat willen we zeker
volgend jaar anders gaan doen. Het zou
bijvoorbeeld leuk zijn als we tijdens de
jaarvergadering van 2006 de resultaten
van de enquête kunnen presenteren.”
Opleiding tot dialyseverpleegkundige
“De LVDT heeft vertrouwen in de opleidingen.
Het functieprofiel voor de dialyseverpleegkundige
is de leidraad binnen
deze opleidingen. In alle opleidingscommissies
horen dialysemanagers te zitten
die hun stem moeten laten horen rond
beroepsinhoudelijke ontwikkelingen. Zij
kunnen het beleid van de opleidingen
positief beïnvloeden. De scholingsinstituten
willen die inbreng vanuit het
werkveld ook. Het is een voortdurende
wisselwerking. Afdelingsmanagers
moeten daarin echter wel zelf initiatief
nemen.”
Samenwerken met het
Hans Mak Instituut
“Het Hans Mak Instituut is een onafhankelijk
instituut voor kwaliteitszorg op
het gebied van nierziekten. De contacten
hiermee zijn het afgelopen jaar weer
wat aangehaald. Met Els Boeschoten,
algemeen directeur, is er een goed
contact. Er is een aantal keren gesproken
over beleidszaken. Onze mening wordt
gewaardeerd. Ook is gevraagd of er
iemand van de LVDT wil spreken tijdens
het eerstvolgende Hans Mak symposium.
Het zou een goede zaak zijn als er
iemand van de LVDT zitting mag nemen
in het Hans Mak bestuur.”
Hoera, de LVDT bestaat dit
jaar 25 jaar
“In dit jubileumjaar wil het bestuur iets
extra’s doen voor alle leden. We hebben
lang zitten prakkiseren wat we moesten
doen. Een feestavond? Een speciaal
symposium? Het nadeel hiervan is dat je
maar een beperkt aantal leden bereikt.
Het bestuur biedt daarom alle leden
een doucheradio aan met LVDT-logo.
Tevens hebben we een deal gesloten met
Roompot vakanties waardoor alle leden
de mogelijkheid hebben om tegen een
sterk gereduceerd tarief te genieten van
een korte vakantie.”
LVDT in 2015
“Tsja, ik denk dat we als dialyseafdeling
24-uurs zorg verlenen. Ook zal nachtdialyse
volledig ingeburgerd zijn. De vraag
zal ook zijn welke mensen we over tien
jaar nog dialyseren. Momenteel wordt
wetenschappelijk onderzoek rond implanteerbare
nieren verricht. We zullen
echter niet werkloos raken, hoor. Ons vak
is nog lang niet uitontwikkeld en ook
nog niet overbodig. De LVDT zal in ieder
geval steeds weer meegroeien.”
LVDT Magazine zal er een traditie van
gaan maken de voorzitter van de LVDT
ieder jaar te interviewen.

Topkwaliteit leveren
L•V•D•T M AGAZI N E
Als tijdens je writersblock
als Naked Nurse ook
nog eens je computer
wordt getroffen door blikseminslag valt
het allemaal niet mee. Waar moet je
het over hebben? Genoeg dingen die me
bezighouden maar hoe de juiste insteek
te vinden? Uiteraard springen de nachtelijke
centrumdialyses als paddestoelen
uit de grond na het succesvolle “Nocturne-project”
van Stichting Dianet. Ieder
zichzelf respecterend directielid wil wel
een extra shift erbij. Hop, hop, hop er kan
nog meer op. Alles voor het resultaat, dus
produceren maar mensen! We veranderen
gewoon de contracten van die dialyseverpleegkundigen,
betalen hun onregelmatigheidscenten
uit in een lagere loonschaal
(hi,hi,hi), verplichten ze ‘s nachts
te gaan werken tenzij ze een medische
contra-indicatie kunnen laten zien (gnif),
laten ze ‘s nachts anderhalf uur in hun
eigen tijd hun boterhammetje opeten
(ho, ho, ho, ik houd het niet meer, doe het
bijna in m’n broek) en ze zoeken het maar
uit met die kinderopvang. Wat nou een
wachtlijst van een jaar, wij hebben toch
ook niet om die kinderen gevraagd? Je
dacht toch niet dat we nou opeens wel
een flinke bijdrage gaan storten, waar zie
je ons voor aan?
Een juiste insteek is lastig. We zien met
z’n allen dat de patiënt er tien keer op
vooruit gaat en daar willen we best aan
bijdragen. Zijn niet voor niks verpleegkundigen
geworden toch? Maar mag het dan
alsjeblieft wel een beetje met aandacht
voor en overleg met elkaar gaan. Dat is
toch niet teveel gevraagd? Even logisch
nadenken. Die stoelen stonden ‘s nachts
leeg. Nu liggen ze vol en in een mum van
tijd ligt het overdag ook weer vol. Conclusie:
juist, het is gewoon kassa.
Nou niet lopen miezeren, laat eens zien
dat je een grote vent (of een sterk wijf)
bent en beloon het werk voor wat het is:
topkwaliteit.
Column The Naked Nurse
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 11

12
L•V•D•T M AGAZI N E
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
Op 3 november en 10 november 2005 organiseert de
diabeteswerkgroep van de LVDT in samenwerking met
de fabrikant Abbott in Dianet Utrecht een
Diabetesworkshop
Het programma is alsvolgt
09.30- 09.45 Ontvangst met koffie
09.45- 12.30 Meten is weten. Dit gedeelte wordt verzorgd door dhr Smienk,
van de firma Abbott
12.30-13.30 Lunch
13.30-14.15 Opstarten van diabeteszorg op de dialyseafdeling
Jos van de Laar/José Dekker
14.15-1500 Interpreteren van bloedsuikers en dagcurves
Inge Demsey
15.00-1600 Voetproblemen bij diabetespatienten
Karin Dekker
16.00 Uitreiking van certificaten en afsluiting met een borrel
De bedoeling van deze dag is informatie geven omtrent het opstarten van
diabeteszorg op de dialyseafdeling, het efficiënt meten van bloedsuikers en het
interpreteren hiervan. Tevens zal er aandacht besteed worden aan de diabetische
voet. De workshop is geschikt voor verpleegkundigen die op de dialyseafdeling
diabetes als aandachtgebied hebben.
De toegang voor de workshop is gratis, de accreditatie wordt aangevraagd.
Sluitingsdatum voor inschrijving is 15 oktober 2005.
Aanmelden bij José Dekker, dialyse Alkmaar.
Emailadres: j.m.dekker-braas@mca.nl

L•V•D•T M AGAZI N E
Nurse practitioners
in de nefrologie
‘Een verpleegkundige functie met perspectief’
Tekst: Alice Bogaarts, Paul Gundlach en Jacqueline Knoll
Taakherschikking in de zorg
De gezondheidszorg in Nederland staat
al geruime tijd onder druk. Toenemende
kosten, vergrijzing, wachtlijsten, orgaandonatie
en de naderende veranderingen
binnen het zorgstelsel zijn zomaar wat
thema’s waar je iedere dag wel over leest
en hoort in de media. Een ander thema is
de taakherschikking binnen de zorg. De
overheid zag in dat er iets gedaan moest
worden, wilde men de zorg bereikbaar
en betaalbaar houden. De Raad voor
Volksgezondheid en Zorg (RVZ) bracht in
2002 advies uit aan de Minister van VWS.
Dit advies hield in dat bepaalde artsentaken
gedelegeerd kunnen worden naar
andere disciplines; taakherschikking
werd het sleutelwoord. Sinds enkele
jaren is de nurse practitioner werkzaam
binnen de Nederlandse gezondheidszorg
in algemene ziekenhuizen, universitaire
medische centra, 1e lijnsgezondheidsinstellingen,
ouderenzorg en thuiszorg.
Elders, zoals in Engeland en Amerika,
In de media wordt steeds meer aandacht gegeven aan de laatste
ontwikkelingen binnen de gezondheidszorg. Sleutelwoord is
taakherschikking. Hierin worden, onder andere, taken die voor-
heen alleen in het pakket van de arts zaten, gedelegeerd rich-
ting andere disciplines. De nurse practitioner is een functie die
we steeds meer zien binnen de nefrologie. Het is evident dat
deze gespecialiseerde verpleegkundige meer doet dan alleen
artsentaken overnemen. Wat is een nurse practitioner? Hoe
ziet de opleiding Master Advanced Nursing Practice er uit? Hoe
wordt de functie van nurse practitioner op dit moment op de
dialyseafdeling ingepast?
werkten nurse practitioners al langer
naast medische specialisten. De ervaringen
waren positief. Ook in Nederland zijn
de reacties positief. Medische handelingen
die vastliggen in protocollen en
richtlijnen konden overgenomen worden
door andere functionarissen. Patiënten
zagen dat ze berekend waren op hun
taak en dat ze in staat waren meer tijd
te besteden aan bijvoorbeeld uitleg en
het beantwoorden van vragen dan de
behandelend arts.
Artsentekort mag geen
reden zijn om een NP aan te
stellen
In tegenstelling tot wat vaak gedacht
wordt, is een artsentekort maar zelden
een reden om een nurse practitioner aan
te stellen. Takenpakketten van professionals
binnen de gezondheidszorg zijn
altijd onderhevig aan veranderingen.
Verpleegkundigen zijn in de loop van de
jaren steeds meer taken gaan uitvoe-
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 1

14
L•V•D•T M AGAZI N E
Alice Bogaarts, nurse practitioner tijdens de nefropoli
ren, denk maar aan de ‘verlengde arm
constructie’. Een andere ontwikkeling is
het patiëntgericht verplegen geweest,
waardoor de organisatie op verpleegafdelingen
veranderde. De definitieve
implementatie van nurse practitioners
is een volgende, logische stap. Degene
die met een zekere regelmaat in het ziekenhuis
komt voor controle, is wellicht al
in aanraking gekomen met deze nieuwe
functionaris. De nurse practitioner is in
staat en bevoegd om bepaalde medische
handelingen over te nemen van de
medisch specialist. Zo helpt ze de taken
te verlichten, de kwaliteit van zorg te
handhaven, de efficiëntie van de zorg te
verhogen en de gezondheidszorg bereikbaar
te houden voor iedereen. De nurse
practitioner werkt samen met en onder
verantwoordelijkheid van de behandelend
arts. Zij kan, bijvoorbeeld, tijdens
het spreekuur het lichamelijk onderzoek
uitvoeren, opdracht geven tot noodzakelijk
laboratoriumonderzoek en volgens
de geldende richtlijnen de medicatie
bijstellen. Verder kan ze voorlichting
geven over ziekte, de gevolgen van een
bepaalde behandeling en zelfmanagement
bij de patiënt stimuleren.
De nurse practitioner speelt ook een rol
in het uitvoeren van wetenschappelijk
onderzoek en het initiëren van de onderzoeksvraag.
Verschil tussen de nurse
practitioner en de physician
assistant
Een andere nieuwkomer binnen de gezondheidszorg
is de physician assistant.
Het verschil met de physician assistant
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
zit hem in het feit dat de nurse practitioner
naast een uitbreiding van taken
op het medische domein ook een deel
van haar oorspronkelijke verpleegkundige
taken behoudt. Zij werkt op het
grensgebied tussen behandelen en
zorg. De physician assistant heeft niet
noodzakelijkerwijs een verpleegkundige
beroepsachtergrond. Dit kan wel. Hij kan
fysiotherapeut geweest zijn en leert in
de masteropleiding tot physician assistant
een ander medisch vak. Hij werkt
alleen binnen het medisch domein,
onder verantwoording de arts. De nurse
practitioner is en blijft dus een verpleegkundige
functie.
Ze is werkzaam op een specifiek terrein
binnen de gezondheidszorg. Op basis
van de verpleegkundige vooropleiding
kan ze toegelaten worden tot een
tweejarige opleiding, de masteropleiding
Advanced Nursing Practice. Als ze deze
met goed gevolg doorloopt is ze in staat
zelfstandig te werken op het grensgebied
van behandeling en zorg.
Nurse practitioners op de
dialyseafdeling
In het Universitair Medisch Centrum St.
Radboud te Nijmegen is een nurse practitioner
werkzaam op de kinderdialyse.
Hieronder haar verhaal over de opleiding,
haar functie en haar ervaringen.
Mijn naam is Jacqueline Knoll, van huis
uit kinder- en dialyseverpleegkundige en
ik ben nurse practitioner kinderurologie
& kindernefrologie binnen het UMC St.
Radboud te Nijmegen. Ik heb mijn opleiding
van 2000-2002 doorlopen aan de
Hanze Hogeschool in Groningen, destijds
de enige hogeschool die deze opleiding
verzorgde. Het was een enorm leuke maar
pittige opleiding. De leerweg was praktijkgericht.
Bij het aanleren van medische
vaardigheden, het uitvoeren van nieuwe
zorgtaken en het implementeren van
de nieuwe functie werd ik begeleid door
twee leermeesters, een kindernefroloog
en een kinderuroloog.
Ik heb ook veel moeten investeren in het
creëren van draagvlak voor, de toen nog,
nieuwe functie. Het is hierbij van groot
belang je te organiseren en je krachten
te bundelen met andere NP-ers binnen je
instelling.
Door het vinden van een specifieke,
medische en verpleegkundige, balans
tussen theorie en praktijk ben ik in 2002
afgestudeerd.
Destijds was er (nog) geen formatie vrij
binnen de kindernefrologie maar wel
binnen de kinderurologie. Beide specialismen
hebben veel raakvlakken en in het
combineren ervan zag ik een uitdaging.
Ik kom in mijn dagelijkse praktijk menig
nefrologisch kind tegen of kinderen die
aan de basis staan van hun chronische
nierinsufficiëntie. Ik kan hen met mijn
nefrologische achtergrond de juiste zorg
en begeleiding geven. Daarnaast werk ik
met kinderen met congenitale afwijkingen
en zij die een grote urologische
operatie moeten ondergaan. Samen met
mijn collega voeren we de pre-operatieve
screening uit van de kinderen die voor een
urologische operatie komen; we voeren
een lichamelijk onderzoek uit, geven informatie
en begeleiding. Nadien houden
we een telefonisch spreekuur als nazorg,
hetgeen door ouders erg gewaardeerd
wordt.
Naast het uitvoeren van de directe zorg
houden we ons ook bezig met wetenschappelijk
onderzoek, kwaliteitsprojecten
en onderwijs.
Later kwam er ook formatie vrij binnen de
kindernefrologie.
Een kinderspecialisme is in meerdere
opzichten ‘kleinschaliger’ dan de volwassen
variant. Zo ook kindernefrologie.
Bijvoorbeeld: op een kinderdialyseafdeling
worden tussen de 10 en 20 kinderen
behandeld met hemodialyse, plasmafiltratie
of peritoneaal dialyse. Dit staat niet
in vergelijking met een dialysecentrum
voor volwassenen.
Daarnaast voeren de (kinder)dialyseverpleegkundigen
op onze afdeling alle
behandelingen uit en zijn zij niet gedifferentieerd.
In eerste instantie heb ik als NP-er gewerkt
op de hemodialyse waar kinderen

worden behandeld met hemodialyse en
plasmafiltratie.
Ik was verantwoordelijk voor de dagelijkse
patiëntenzorg op de hemodialyse. Ik
beoordeelde de hydratietoestand van de
kinderen, op basis van het klinisch beeld,
de meting van de vena cava inferior-
diameter en de interpretatie van Crit-line
gegevens. Aan de hand van deze gegevens
stelde ik het streefgewicht vast. Dit
gewicht kan nogal sterk wisselen bij een
kind in de groei.
Daarnaast had ik als NP-er een consulterende
functie naar andere disciplines c.q.
afdelingen. Ik voerde mijn werk uit onder
supervisie van een kindernefroloog en
binnen geprotocolleerde kaders. Samen
met haar besprak ik de hemodialyse-efficiëntie
(Kt/V-berekening) en andere
bevindingen en stelden we de zorg bij.
Op dit moment ben ik mijn werkterrein
binnen de kindernefrologie aan het verleggen
naar de zorg rondom de getransplanteerde
kinderen en de preëmptieve
transplantaties.
Hierbij komt mijn kinderurologische achtergrond
goed van pas.
Ik ga de pretransplantatie-informatiegesprekken
voeren en het pretransplantatietraject
(kadaver- en live-related)
coördineren.
Postoperatief ga ik de getransplanteerde
kinderen klinisch en poliklinisch vervolgen.
Het is de bedoeling ik zelfstandig poli ga
draaien waarin ik naast het uitvoeren van
lichamelijk onderzoek een belangrijke
rol kan spelen in het geven van voorlichting
en begeleiding. Doordat je als nurse
practitioner laagdrempeliger bent dan
de specialist bouw je een ander soort
vertrouwensband op hetgeen positief
kan werken in bijvoorbeeld de begeleiding
van non-compliance gedrag bij m.n.
Jacqueline Knoll
pubers en adolescenten.
Naast de directe patiëntenzorg ga ik me
ook meer bezighouden met onderwijs en
het ondersteunen van wetenschappelijk
onderzoek op het gebied van de kindernefrologie.
Tot slot, mijn gecombineerde functie als
nurse practitioner kindernefrologie en
kinderurologie blijkt een gouden greep en
komt de zorg voor de patiënt ten goede.
Het blijft een uitdaging om de functie
verder uit te bouwen. Kortom, een functie
met perspectief!
Twenteborg
In het Twenteborg Ziekenhuis te Almelo
is ook een nurse practitioner werkzaam
op de dialyseafdeling.
Ik ben Alice Bogaarts. Ik ben in september
2003 begonnen met de opleiding tot
nurse practitioner in Nijmegen/Deventer.
Ik hoop in november van dit jaar mijn
opleiding af te ronden en mijn diploma
te ontvangen. Ik krijg regelmatig vragen
over de functie en de opleiding. De
meest gestelde vragen zal ik hieronder
beantwoorden.
Hoe is de sollicitatie tot stand gekomen?
Ik heb een vacature gezien die in het
ziekenhuis was uitgedeeld. Iedereen kon
hierop solliciteren. Door middel van 3
A4tjes moest jouw motivatie duidelijk
zijn, waarom jij dacht dat een nurse
practitioner op jouw afdeling een meerwaarde
had en waarom jij vond dat jij
dat zou moeten zijn. Uit de sollicitanten
werd aan twee mensen de opleidingsplaats
toegekend.
Hoe ziet de opleiding er uit die je volgt?
De groep nurse practitioners in opleiding
zijn werkzaam op verschillende verpleegafdelingen
of poliklinieken. Te denken
valt hierbij aan CCU, ICU, SEH, dialyse,
neonatologie, kinder-ICU, voedingsverpleegkunde
maar ook op verschillende
poliklinieken wordt gebruik gemaakt van
de functie. Of een afdeling baat heeft bij
deze nieuwste ontwikkeling is grotendeels
afhankelijk van de medicus. Als hij
bereid is taken te delegeren en tijd te
steken in de opleiding en begeleiding, is
er op iedere afdeling een nurse practitioner
in te zetten.
Tijdens de opleiding worden de basistechnieken
aangeleerd die de student
moet vertalen naar de praktijk waarin
zij werkzaam is. Hierdoor is het mogelijk
om klassikaal lessen te volgen met elk
een eigen specifieke patiëntencategorie
en vakgebied. Zo wordt er aandacht
L•V•D•T M AGAZI N E
besteed aan de wet- en regelgeving, de
technieken van het lichamelijk onderzoek
en een medische anamnese afnemen,
de opzet van een wetenschappelijk
onderzoek, kwaliteit en management
etc. De technieken die op school worden
aangereikt moeten in de praktijk worden
geoefend onder begeleiding van de
medisch specialist. Hoe uiteindelijk het
takenpakket van de nurse practitioner
op dialysegebied eruit ziet is afhankelijk
van de nefroloog en de behoefte van de
dialyseafdeling en de poli nefrologie.
Wat leer je tijdens de opleiding?
Ik kan alleen spreken over de opleiding
die ik gevolgd heb aan HAN-Nijmegen en
Saxion-Deventer. Mijn opleiding bestond
uit 7 modules die elk werden afgesloten
met een werkstuk, scriptie of presentatie.
De inhoud van de verschillende modules:
• ANP (wat houdt de functie in en hoe
is het wettelijk geregeld?)
• EBP (Evidence Based Practice: wat
hebben de laatste wetenschappelijke
onderzoeken aangetoond en zijn
de protocollen nog wel up-to-date?
Je leert kritisch te kijken naar jouw
handelen en leert in de literatuur te
zoeken wat erover bekend is)
• Lichamelijk onderzoek afnemen bij
een patiënt en het stellen van differentiaal
diagnoses
• Stage lopen binnen je eigen ziekenhuis
waarbij de medisch begeleider
kijkt naar jouw nieuwe functie en de
werkwijze van het ziekenhuis uitlegt.
• Een module ziekteleer, gericht op
jouw vakgebied: algemeen interne
met nierfunctiestoornissen
• Kwaliteit en innovatie (gespreksvoering,
organisatiekunde en projectbegeleiding)
• Wetenschappelijk onderzoek opstellen
en uitvoeren.
Hoe heb je de opleiding ervaren?
Ik vond de opleiding erg pittig maar heel
interessant. De inhoud van de lessen
wordt heel algemeen gegeven zodat het
op ieder vakgebied toe te passen is maar
de vertaalslag naar de dialyse moest ik
zelf maken met hulp van mijn medisch
begeleider. Er moesten erg veel literatuurstukken/werkstukken
geschreven
worden. Naast werken op de afdeling
en het me eigen maken van de nieuwe
functie moest er huiswerk gemaakt worden.
Ik merk echter wel dat het ook heel
veel doet met jou als persoon. Je krijgt
een andere positie, krijgt meer verant-
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 15

16
L•V•D•T M AGAZI N E
woordelijkheden en vrijheden maar dat
vereist ook 100% inzet!
Hoe belangrijk is de rol van de medisch
begeleider?
De medisch begeleider kan jouw baan
creëren of kapot maken. Hij is degene die
zijn taken moet delegeren, jou moet begeleiden
en vertrouwen moet hebben in
jouw functie. Het is voor vele medici erg
wennen dat ze taken kunnen delegeren
en in het begin was ook mijn begeleider
erg voorzichtig. Kan een verpleegkundige
wel lichamelijk onderzoek doen en
kunnen zij wel differentiaal diagnoses
stellen? Ook is het afhankelijk van hoe
de dialyseafdeling nu draait. Als er al
een goed lopende polikliniek is met een
predialyseverpleegkundige dan kan het
zijn dat een nurse practitioner daar niet
veel aan kan toevoegen. Maar daar waar
de logistiek nog niet goed loopt, waar
de arts erg veel tijd verliest en het zijn
taken die overgenomen kunnen worden,
daar kan een nurse practitioner ingezet
worden. Te denken valt aan shuntzorg,
hypertensie, predialyse, pretransplantatie,
posttransplantatiecontrole, calciumfosfaatcontrole,
diabeteszorg, etc. etc.
Het is wel verstandig om een gesprek
met je medisch begeleider te hebben
voor je aan de opleiding begint, om te
voorkomen dat jouw takenpakket niet
zinvol is.
Wat is het grootste verschil tussen de
periode voor en na de opleiding?
Ik merk dat ik persoonlijk veranderd
ben. Voor de opleiding ging ik om 15.30
uur naar huis en was mijn werk klaar.
Nu bedenk ik eerst of ik alles klaar heb,
het overige werk kan blijven liggen en
of alles netjes is afgehandeld. Ik ben de
enige, die weet wat ik doe en hoe ik het
doe, dus overdragen is moeilijk. Tevens
Oproep aan Nurse Practitioners
(i.o) in de nefrologie
De auteurs van dit artikel doen een oproep aan
alle nurse practitioners (i.o) die werkzaam zijn
binnen de nefrologie met als doelstelling om
zich op nationaal niveau te verenigen.
De bedoeling is om in november of december
een oriëntatie-bijeenkomst te organiseren.
Eerste doelstelling is om kennis met elkaar te
maken en te inventariseren waar nurse practitioners
binnen de nefrologiewereld zich mee
bezig houden.
Graag reacties naar: j.knoll@cukz.umcn.nl
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
heb ik geleerd om kritischer te kijken
naar de reden waarom we dingen doen.
Er verandert erg veel en om deze veranderingen
bij te houden is regelmatig
zoeken op het internet en vakliteratuur
bijhouden een must. Het dragen van
meer verantwoordelijkheden is wennen.
Je ziet de patiënten zelfstandig op
jouw poli en er is niemand die op dat
moment meekijkt en meebeslist of het
verantwoord is om hem/haar naar huis
te laten gaan. Heb ik alles goed geïnterpreteerd,
heb ik alles gezien, ben ik niets
vergeten…? De medisch begeleider kijkt
de status nadien wel door maar jij moet
beslissen wanneer er een nefroloog mee
moet kijken tijdens jouw spreekuur en
wanneer jij denkt dat het niet nodig is.
Je krijgt meer verantwoordelijkheden,
wordt vaker in consult geroepen en bent
aanspreekpunt voor vele disciplines. Ook
de patiënt komt vaker naar mij omdat ik
laagdrempeliger ben dan een nefroloog.
Wat zijn jouw taken als
nurse practitioner?
Ik draai predialysespreekuren op de
polikliniek, twee dagdelen in de week.
Op deze dagen komen de patiënten die
een verminderde nierfunctie hebben
voor controle. Ik bekijk de bloeduitslagen,
maak verslag van de situatie op dat
moment, doe indien nodig een lichame-
lijk onderzoek. Tevens is een speerpunt
van het Twenteborg Ziekenhuis om de
patiënten, indien mogelijk, preëmptief
te transplanteren. Ik schrijf dan alle
uitslagen, beoordeel de resultaten,
schrijf de overdracht naar Groningen en
begeleid de patiënt. Op de afdeling zijn
we begonnen met het optimaliseren van
de shuntzorg. Ik richt mij voornamelijk
op de logistiek hiervan. Een andere taak
is het begeleiden, uitvoeren en opzetten
van wetenschappelijke onderzoeken. Dit
kan inhouden het alleen aanleveren van
gegevens tot het zelf invoeren en bijhouden
van uitslagen. De toekomst heeft
nog heel veel in petto maar die plannen
moeten nog worden uitgewerkt.
Welke functieschaal wordt gekoppeld
aan de functie nurse practitioner?
Ik krijg regelmatig de vraag in welke
functieschaal de nurse practitioner
wordt ingedeeld en ik moet zeggen
dat het afhankelijk is van de functieomschrijving
en het ziekenhuis. Je zult dit
bij personeelszaken moeten navragen
en moeten onderhandelen tijdens je
aanstelling.
Ik heb gehoord, maar daar is nog niets
definitief over afgesproken, dat de NVNP
(Nederlandse Vereniging van Nurse
Practitioners) bezig is om hier landelijke
afspraken over te maken.

Stichting ZorgSaam bestaat uit Ziekenhuis Zeeuws-Vlaanderen, Thuiszorg Zeeuws-Vlaanderen,
Ambulancedienst Zeeuws-Vlaanderen en woonzorgcentra Coensdike en Emmaus. Ons doel is alle inwoners
van Zeeuws-Vlaanderen goede gezondheidszorg te bieden. Dankzij de inzet en het enthousiasme van onze
meer dan 2500 medewerkers kunnen wij kwaliteitszorg garanderen.
SOLLICITATIES:
Voor onze onlangs gestarte dialyseafdeling zijn wij op zoek naar een:
Zorgcoördinator dialyse (m/v)
Voor 36 uur per week (100%)
Als zorgcoördinator geeft u direct leiding aan de dialyseafdeling. U bent in het bezit van het
diploma A-verpleegkundige, HBO-V of een gelijkwaardig buitenlands diploma mét een
specialistische vervolgopleiding dialyse én een afgeronde managementopleiding. Daarnaast
heeft u ruime kennis en ervaring in het vakgebied dialyse. Het betreft een aanstelling voor
onbepaalde tijd. De functie is ingedeeld in FWG functiegroep 55 maximum € 3216,- bruto per
maand op fulltime basis.
Kijk voor een uitgebreide beschrijving van deze vacature op onze website: www.zorgsaam.org
Bij vragen kunt u contact opnemen met mevrouw M. Fierloos, hoofd afdeling interne/
pulmonologie/chemotherapie en dialyse, tel. 0115-688779 of mevrouw drs. I. Wauters, nefrologe,
tel. 0115-688726.
Uw sollicitatiebrief met CV, onder vermelding van de functie en het vacaturenummer 2005.19,
dient uiterlijk 15 oktober 2005 in ons bezit te zijn. U kunt deze richten aan: ZorgSaam Zeeuws-
Vlaanderen, Afdeling personeelszaken, t.a.v. mevrouw B. Fest, personeels-functionaris,
Wielingenlaan 2, 4535 PA Terneuzen of per e-mail aan B.Fest@zzv.nl
Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.
www.zorgsaam.org
Verkorte samenvatting van de product-kenmerken
NeoRecormon ® bevat epoëtine beta in de volgende hoeveel-
heden 10.000 IE, 20.000 IE of 60.000 IE poeder en oplosmiddel
voor injectie in patroon, NeoRecormon ® 1.000 IE, 2.000 IE, 3.000 IE,
4.000 IE, 5.000 IE, 6.000 IE, 10.000 IE, 20.000 IE en 30.000 IE oplossing
voor injectie in voorgevulde spuit. Indicaties Behandeling van anemie als
gevolg van chronisch nierfalen (renale anemie) bij dialyse-patiënten en
behandeling van symptomatische renale anemie bij pre-dialysepatiënten.
Preventie en behandeling van anemie bij volwassen patiënten met
solide tumoren die behandeld worden met chemo-therapie op basis
van platinum, behandeling van anemie bij volwassen patiënten met
multipel myeloom, laag-gradig non-Hodgkin lymfoom of chronische
lymfatische leukemie die een relatieve erytropoiëtine-deficiëntie hebben
en die anti-tumor therapie krijgen. Het vermeerderen van de opbrengst
van autoloog bloed bij patiënten in een predonatie programma. Alleen
voorgevulde spuiten: Preventie van anemie bij prematuren. De dosering
is afhankelijk van de aandoening. Lees voor toediening de uitgebreide
productinformatie. Contra-indicaties Slecht controleerbare hypertensie
en bekende overgevoelig-heid voor het werkzaam bestanddeel, voor
een van de hulpstoffen of voor benzoëzuur (niet in voorgevulde spuit),
een metaboliet van benzylalcohol. NeoRecormon ® in patroon mag niet
gebruikt worden bij zuigelingen en jonge kinderen tot 3 jaar oud. Voor de
indicatie “het vermeerderen van de opbrengst van autoloog bloed”, dient
NeoRecormon ® niet te worden gebruikt bij patiënten die in de maand
voorafgaand aan de behandeling een myocardinfarct of een beroerte
hebben gehad of bij patiënten met een instabiele angina pectoris of
bij patiënten die het risico lopen op diepe veneuze trombose zoals
patiënten met een voorgeschiedenis van veneuze trombo-embolische
aandoeningen. Waarschuwingen en voorzorgen Behandeling met
NeoRecormon ® moet met grote omzichtigheid plaatsvinden in geval
L•V•D•T M AGAZI N E
ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen
van refractaire anemie met een overmaat aan blasten in transformatie,
epilepsie, trombocytose en chronische leverinsufficiëntie. Foliumzuur-
en vitamine B 12 -deficiëntie dienen te worden uitgesloten. Ernstige
aluminiumoverbelasting kan de werkzaamheid van NeoRecormon ®
verminderen. Misbruik bij gezonde personen kan leiden tot een
excessieve toename van de hematocriet. Dit kan eventueel samengaan
met levensbedreigende complicaties binnen het cardiovasculaire
systeem. Verhoging van het serumkalium is waargenomen bij enkele
uremische patiënten, alhoewel een oorzakelijk verband niet is vastgesteld.
Bijwerkingen Cardiovasculair systeem Verhoging van de bloeddruk of
hoofdpijn kan optreden. Bloed Aanbevolen wordt het trombocytengetal
in de eerste weken van de behandeling regelmatig te controleren. In de
meeste gevallen gaat een stijging van de hematocriet gepaard met een
daling van de ferritinewaarden in het serum. Een verhoogd aantal tromboembolische
gebeurtenissen is gemeld. Overige bijwerkingen Zelden
kunnen huidreacties zoals huiduitslag, jeuk, urticaria of reacties op de
injectieplaats optreden. Anafylactoïde reacties zijn in enkele gevallen
waargenomen. In geïsoleerde gevallen zijn griepachtige symptomen
gemeld. In zeer zeldzame gevallen ontstonden tijdens rHuEPO-therapie
neutraliserende anti-erythropoiëtine antilichamen met of zonder pure
red cell aplasia (PRCA). Uitgebreide productinformatie is op verzoek
verkrijgbaar bij Roche Nederland B.V., Beneluxlaan 2a 3446 GR Woerden,
www.roche.nl. NeoRecormon (U.R.) wordt volledig vergoed binnen
het GVS. 01/2004
Roche Nederland B.V. Postbus 44, 3440 AA Woerden
Tel. 0348-438057 www.roche.nl
Bijsluiter
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 17

18
L•V•D•T M AGAZI N E
Onderzoek naar pijnbeleving
en de angst bij het aanprikken
van een nieuwe shunt
Tekst: Dineke Nap, Birgit Sluiter en Esther Sluijs, Dialyseafdeling, Groene Hart Ziekenhuis, Gouda
De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor het technische gedeelte van het aanprikken van
een shunt en de problemen die het aanprikken kan opleveren. Er is echter weinig tot geen infor-
matie bekend over hoe een patiënt het aanprikken beleeft.
Pijnbeleving en pijnbestrijding
zijn belangrijke
aandachtsgebieden binnen
het kwaliteitsbeleid van het Groene
Hart Ziekenhuis. Mede in het kader van
dit kwaliteitsbeleid is op de dialyseafdeling
een onderzoek gestart naar de
pijnbeleving en de angst van patiënten
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
bij het aanprikken van een shunt. Tot nu
toe werden pijn en de angst in algemene
termen gerapporteerd in het verpleegkundige
dossier. De richtlijn binnen het
GHZ voor het gebruik van verdoving
bij het aanprikken is dat patiënten niet
standaard een lokale verdoving krijgen.
Het onderzoek naar de pijnbeleving bij
het aanprikken van een shunt en de rol
die angst hierbij speelt moet uitwijzen
of het zinvol is om de richtlijnen aan te
passen.
Het onderzoek richt zich voornamelijk op
patiënten waarbij de shunt gedurende
een periode korter dan 2 maanden wordt
aangeprikt.

Doel van het onderzoek is:
• het in kaart brengen van de mate
van pijn bij het aanprikken van een
nieuwe shunt en de invloed van angst
op de pijnbeleving;
• het opstellen van richtlijnen die
beschrijven hoe je een dialysepatiënt
het beste kunt begeleiden in het
omgaan met pijn en angst bij het
aanprikken van de shunt.
De vragen waarop het onderzoek
een antwoord moet
geven:
• wat is de intensiteit van de pijn bij het
aanprikken?
• hoe omschrijft de patiënt de pijn bij
het aanprikken?
• waar zit de pijn? Is de hele arm pijnlijk
of zit de pijn alleen op de plaats van
aanprikken?
• in hoeverre is de patiënt angstig voor
het aanprikken en waar is de patiënt
angstig voor?
• kan de verpleegkundige die aanprikt
de angst en pijn van de patiënt goed
inschatten?
• is er een relatie tussen angst en de
intensiteit van de pijn?
Esther Sluijs en Dineke Nap (re)
Opzet van het onderzoek
Alle patiënten die voor het eerst worden
aangeprikt worden benaderd en gevraagd
of zij mee willen werken aan het
onderzoek. Na instemming ontvangt de
patiënt schriftelijke informatie over het
onderzoek. De patiënten worden gedurende
maximaal twee maanden gevolgd.
Tijdens elke dialyse wordt hen verzocht
een aantal vragen te beantwoorden.
Hiervoor wordt gebruik gemaakt van
een vragenlijst (1). Deze vragenlijst bevat
voornamelijk gesloten vragen en bestaat
uit twee delen.
Het eerste gedeelte van de vragenlijst
zal worden ingevuld door de verpleeg-
L•V•D•T M AGAZI N E
kundige die de shunt heeft aangeprikt.
Hierin wordt er gevraagd naar het soort
naald dat gebruikt is, of er misgeprikt is
en wat volgens de verpleegkundige de
intensiteit van de pijn en angst van de
patiënt is.
Het tweede gedeelte van de vragenlijst
wordt mondeling aan de betreffende
dialysepatiënt voorgelegd tijdens dialyse.
In dit gedeelte worden vragen gesteld
over de intensiteit van de angst en de
pijn bij het aanprikken. Deze voornamelijk
gesloten vragen worden mondeling
afgenomen om de patiënten zo min
mogelijk belasten.
De pijn en angst worden aangegeven op
een numerieke schaal van nul tot tien (2).
Nul staat voor geen pijn c.q. geen angst
en tien voor de maximale pijn c.q. angst.
Door de scores van pijn en angstbeleving
van het eerste gedeelte met het tweede
gedeelte te vergelijken kan onderzocht
worden of de verpleegkundige de angst
en pijn bij de dialysepatiënt goed kan
inschatten.
Als blijkt dat de verpleegkundige de
angst en/of pijn niet goed in kan schatten
zal scholing hierover gewenst zijn.
Na afloop van het onderzoek zal de
dialysepatiënt gevraagd worden een
afsluitende vragenlijst in te vullen.
Hierin wordt gevraagd hoe de patiënt
het prikken de afgelopen maanden heeft
ervaren.
In juni 2005 is het onderzoek gestart,
in december 2005 zal het onderzoek
worden afgerond en aansluitend worden
de resultaten gepubliceerd.
(1) Pijnanamnese: Landelijk Verpleegkundig
Pijnnetwerk van de Werkgroep
Pijnanamnese
(2) Pijn van nul tot tien: handleiding voor
implementatie van pijnregistratie
Integraal Kankercentrum Amsterdam
(IKA), mei 1998
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 19

20
L•V•D•T M AGAZI N E
Verbeterde voedingstoestand
door nachtelijke
thuishemodialyse
Tekst: Ellen Sikkes, diëtiste stichting Dianet, locatie Utecht
Dianet locatie Utrecht verzorgt naast centrumdialyse ook thuishemodialyse. Voor ongeveer
tachtig patiënten wordt thuishemodialyse georganiseerd, waarvan meer dan de helft in samen-
werking met andere dialysecentra in Nederland. Van alle dialysepatiënten in Nederland wordt
ongeveer 2% behandeld met thuishemodialyse. Thuishemodialyse is, mits goed georganiseerd
en toegepast bij geselecteerde patiënten, een uitstekende vorm van nierfunctievervanging.
Er zijn aanwijzingen dat
deze behandeling leidt
tot een betere kwaliteit
van leven dan centrumhemodialyse. Zo
ervaren patiënten die thuishemodialyse
doen meer vrijheid dan mensen die behandeld
worden met centrumhemodialyse.
Thuishemodialyse kan uitgevoerd
worden met assistentie door een eigen
partner, of door een verpleegkundig dialyse
assistent (VDA). Thuishemodialyse is
goedkoper dan centrumhemodialyse.
Frequente (dagelijkse)
thuishemodialyse
Goed functionerende nieren zorgen
voor een stabiel evenwicht van vocht,
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
natrium, kalium en vele andere stoffen
gedurende 24 uur per dag. Driemaal
per week vier uur dialyse is dus een
zeer beperkt surrogaat voor de normale
nierfunctie: deze dialysebehandeling
neemt misschien maar ongeveer 5 tot
10 procent van de werking van de nieren
over. Hierdoor zal een dialysepatiënt zich
nooit echt fit voelen. Het vocht en de
kleine moleculen zullen goed afgevoerd
worden maar bij grote moleculen zoals
beta-2-microglobulinen en bij moleculen
zoals fosfaat zal dat moeilijker gaan. In
1996 startte in Utrecht bij Dianet het
eerste pilotonderzoek naar ‘dagelijkse
thuishemodialyse’: 6 x per week 2-3 uur.
Er bleken voldoende kandidaten voor
dit pilotonderzoek te zijn. De resultaten
waren veelbelovend. Schommelingen
in de concentraties van afvalstoffen en
in de vochthuishouding werden minder
groot. Dit had gunstige effecten op de
bloeddrukregulatie maar ook verminderden
allerlei dialysegerelateerde klachten,
zoals kramp, katergevoelens en onrust.
Ook was een verbetering te zien in de
kwaliteit van leven en de metabole regulatie
(Kooistra 1998, Vos 2001). Dat de
‘gouden standaard’ (3 x per week) toch
niet ideaal was, drong geleidelijk door in
de nefrologische wereld. Op dit moment
is de gemiddelde dialysefrequentie van
thuishemodialysepatiënten rond 4 x per
week. Ook gaan steeds meer afdelingen

ertoe over om patiënten met bijvoorbeeld
hartproblemen ook in het centrum
frequente dialyse aan te bieden (zoals 4
x per week of om de dag).
Frequente en lange (nachtelijke)
thuishemodialyse
Nachtelijke thuishemodialyse betekent
dat 6 x per week tijdens de nachtrust
(bijvoorbeeld 8 uur) gedialyseerd wordt.
Deze behandeling, die frequente dialyse
met lange dialyse combineert, werd
vanaf het einde van de jaren 90 door
Dr. Pierratos in Toronto, Canada gepropageerd.
Sinds 2001 gebeurt dit ook in
Utrecht. In Utrecht werd een haalbaarheidsonderzoek
gestart met een groep
van 15 patiënten. Het project kreeg de
naam Nocturne. De dialysemachines
thuis worden via ISDN on-line bewaakt
door de dokterscentrale ATA.com in
Amsterdam. De voorwaarde om mee
te doen aan Nocturne is dat de patiënt
stabiele dialyses heeft. Ook moet er een
opgeleide partner in huis zijn die liefst
in dezelfde kamer slaapt. Als er namelijk
een alarm van de dialysemachine afgaat
en de patiënt reageert niet zelf kan de
partner assisteren. Reageren beiden niet
dan zal de dokterscentrale in actie komen.
Dit gebeurt overigens in de praktijk
maar zeer zelden.
Nachtelijke thuishemodialyse is niet aan
leeftijd gebonden. Mensen moeten wel
opgeleid worden voor thuishemodialyse
en de fysieke en geestelijke capaciteiten
hebben om deze behandeling zelfstandig
uit te voeren. Deze nachtelijke
thuisbehandeling wordt niet begeleid
door verpleegkundigen.
Waarom deze belangstelling
voor nachtelijke thuishemodialyse?
Lang en vaak dialyseren geeft een betere
klaring van zowel kleine moleculen als
middenmoleculen. De klaring is zelfs
zo efficiënt dat opgepast moet worden
voor een verlies van in wateroplosbare
vitamines. Bij de nachtelijke dialyse
benader je meer de gewone nierfunctie
dan bij 3 maal per week 4 uur dialyse.
Kleine moleculen maar ook grotere moleculen
zoals beta-2- microglobuline en
fosfaat worden hierdoor beter geklaard.
Driemaal per week dialyseren kan grote
schommelingen in de vochthuishouding
betekenen. Vóór de dialyse zijn mensen
overvuld en daarna is er een groep die
ondervuld is. Dat is slecht voor het hart.
Bij vaak en lang dialyseren is er een beter
evenwicht waardoor de bloeddruk min-
der hoog is en antihypertensiva verminderd
of zelfs gestopt kunnen worden.
Op lange termijn wordt ook een verbetering
van de hartfunctie gezien.
De kwaliteit van leven neemt zeer
belangrijk toe, mensen kunnen weer een
vrijwel normaal leven leiden. Er is een vrij
dieet en een normaal vochtgebruik, het
probleem van hoge serum-fosfaatconcentraties
verdwijnt zonder aanvullende
medicatie, metastatische verkalkingen
verdwijnen, de behandeling van bloedarmoede
verbetert, de slaap verbetert,
de cognitieve functies verbeteren, de
voedingstoestand verbetert en er zijn
minder ziekenhuisopnamen nodig (Uldall
1996, Pierratos 1998, Pierratos 1999).
Nachtelijke thuishemodialyse
en voeding
Voeding was een belangrijk onderdeel
van Nocturne. De deelnemers werd
gevraagd voor de start met de training
gedurende vijf dagen een eetdagboek
bij te houden. Dit werd drie maanden,
zes maanden en twaalf maanden na
start van nachtelijke thuishemodialyse
herhaald (nu gedurende drie dagen).
Een eetdagboek is een voorgedrukt
dagboek waarin ook portiegroottes
aangegeven staan. Er zijn open regels
om extra voeding te noteren. Naast een
schriftelijke toelichting op de invulling
ontvangen de patiënten ook een mondelinge
toelichting. Ook wordt gevraagd
informatie over merken en eventuele
verpakkingen te bewaren. Van belang is
dat naast de hoeveelheden ook de soort
groenten of vlees genoteerd wordt. Als
het om kant-en-klaar producten gaat
L•V•D•T M AGAZI N E
wordt gevraagd het merk te noteren of
eventueel de verpakking mee terug te
sturen. Naast het eetdagboek ontving
iedereen ook een vragenlijst over de
eetlust in het algemeen en specifiek
ten aanzien van vlees en de warme
maaltijd. Er werd verzocht het ingevulde
dagboek en de eetlustvragenlijst zo snel
mogelijk in bijgesloten en gefrankeerde
envelop terug te sturen zodat dit bij
onduidelijkheden nog nagevraagd kon
worden. Tijdens het onderzoek werd
niet aangegeven wat de diëtist van het
eetpatroon vond omdat dit de uitslagen
van de studie zou kunnen beïnvloeden.
Rond het bijhouden van het eetdagboek
werd laboratoriumonderzoek verricht,
inclusief Kt/V en nPCR.
Er is gestart met 15 patiënten in een stabiele
conditie met een partner die thuis
kon assisteren bij de dialyse. Uiteindelijk
zijn de resultaten verwerkt van 11 patiënten,
omdat 3 patiënten zijn gestopt
vanwege transplantatie en 1 patiënt een
onvolledig voedingsdagboek inleverde.
Per maaltijd zijn berekend: de kilocalorieën,
eiwit, kalium en vocht. Natrium
is niet berekend omdat dit te veel
varieert. Je weet niet precies hoeveel is
toegevoegd en hoeveel verloren gaat
tijdens de bereiding. Er is ook gekeken
naar veranderingen in de verschillende
productgroepen zoals aardappelen,
groenten, fruit, melkproducten, vlees en
vis. Resultaten van een maand voor de
start van het onderzoek zijn vergeleken
met die van maand drie, zes en twaalf.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 21

Ellen Sikkes
22
L•V•D•T M AGAZI N E
Over de auteur:
Ellen Sikkes is werkzaam als
diëtist bij de stichting Dianet
op de locatie Utrecht. Naast
deze functie is zij ook lid van
de redactie van het Nederlands
Tijdschrift voor Diëtisten.
In het verleden is Ellen
jarenlang lid geweest van het
bestuur van de EDTNA/ERCA.
Tot maart 2004 was ze ook
nog werkzaam als docent
aan de Hogeschool van
Arnhem en Nijmegen.
De resultaten
Het lichaamsgewicht is tijdens het eerste
jaar toegenomen van 70 ± 4.6 naar
75 ± 5.2 kg (p

Donatie: geen bezwaar!!
Maar…
Tekst: Charles André
Huidige situatie
In 1998 is er in Nederland gestart met de
registratie van orgaandonoren. Sinds die
tijd krijgen alle Nederlanders van 18 jaar
en ouder een brief toegestuurd waarin
men kan aangeven of men kiest voor
orgaandonatie: ja of nee! Die brief moest
men dan wel even invullen en opsturen.
Dit zonder enige verplichting behalve
dan een halfzachte morele. Dit leverde
een teleurstellende respons op: medio
2005 is wat dit onderwerp betreft nog
steeds tweederde van alle aangeschrevenen
(ongeveer 12.000.000) in gebreke
gebleven (zie ook fig.1).
Vandaag de dag
In 2005 roept de overheid weer eens
halleluja omdat er sinds februari opeens
een enorme toename van registraties is,
en wel 360.000 nieuwe registraties tegen
normaal slechts 10.000 per maand.
In deze periode is er veel aandacht aan
orgaandonatie gegeven op televisie en
in de media. En aandacht levert dus blijkbaar
veel registraties op. Daarbij is het
overigens niet gezegd dat deze 360.000
registraties ook meer donororganen
gaat opleveren. Immers de mensen
hebben 4 keuzes, variërend van: nee, over
mijn lijk tot ik-laat-het-aan-mijn-nabestaanden-over.
De praktijk wijst ook nog
eens uit dat zelfs al zouden de 360.000
ja-zeggers zijn, er uiteindelijk slechts
heel weinig daadwerkelijk gedoneerd
wordt na overlijden. Want ondanks een
positieve registratie gaan de procedures
na overlijden in het ziekenhuis in veel
gevallen niet goed. Hoe vaak wordt
ondanks een positieve registratie toch
L•V•D•T M AGAZI N E
Al jarenlang worstelt de Nederlandse samenleving met het onderwerp orgaandonatie. Om de
zoveel jaar wordt er weer een beroep gedaan op de volksvertegenwoordiging om de wet op de
orgaandonatie te veranderen. En daarbij gaat dan de voorkeur onveranderd uit naar een geen-
bezwaarsysteem zoals men dat in België hanteert. Hierbij gaat men ervan uit dat het aantal
donoren zal stijgen door invoering van dit systeem. Maar is dat ook zo?
fig.1, bron: donorregister
nog toestemming gevraagd aan een
familie. Een verdrietige familie die helaas
toch maar geen toestemming verleent.
Heel logisch, zo’n keuze in een emotionele
situatie. Maar wel jammer van de
organen. Zeker als je bedenkt dat in 70%
van de gevallen geweigerd wordt door
de nabestaanden.
Doneren normaal?
Dit getal van 70% steekt schril af tegen
de 10 en 20% weigeringen die worden
genoteerd in resp. België en Spanje. Arts
en ethicus in opleiding drs. Lips schrijft
dit toe aan het feit dat in die landen wel
doneren de morele norm is geworden.
Het is immers normaal om te doneren
na iemands overlijden dus waarom zou
je weigeren. Dit komt mede, aldus Lips
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 2

24
L•V•D•T M AGAZI N E
omdat de overheden en bevolking van
België en Spanje hebben gekozen voor
het geen-bezwaarsysteem. Het feit dat
de traditie tot norm verheven is, wordt
weerspiegeld door die lage weigerpercentages.
Daarnaast treft men bij navraag
een grote tevredenheid aan bij de
bevolking over het gehanteerde systeem.
Werk aan de winkel
Daar ligt dus een schone taak voor de
Nederlandse overheid, zou je denken.
Maar die overheid pompt liever veel geld
in de promotie van het oude systeem.
Met helaas een matig resultaat als je
de cijfers er nog eens op naslaat. Want
360.000 extra registraties klinkt mooi
maar…… Van de 360.000 extra registraties
waren er 130.000 die aangaven te
willen doneren na hun dood. Aangezien
alleen mensen die in het ziekenhuis
overlijden in aanmerking komen als
orgaandonor heeft men doorgerekend
dat het uiteindelijk resulteert in 6 extra
donoren. Dit is een eenmalige groei van
2,7% t.o.v. het huidige jaarlijkse aantal
van 220 (dode) donoren.
Misschien had het geld van de voorlichtingscampagne
beter besteed kunnen
worden aan een campagne om de keuze
voor donatie na de dood als meer nor-
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
maal onder de aandacht te brengen, samen
met het invoeren van een geen-bezwaarsysteem
maar die kosten worden
geraamd op 40 miljoen euro en dat is in
deze tijd van bezuinigingen natuurlijk
niet bespreekbaar in Den Haag. Dat een
getransplanteerde nierpatiënt op jaarbasis
aanmerkelijk minder “kost” dan een
patiënt met hemodialyse of peritoneaal
dialyse behandelen, laten ze voor het
gemak maar even buiten beschouwing.
Keuzevrijheid
Naast de kosten voert de overheid aan
dat een geen-bezwaarsysteem de keuzevrijheid
van het individu aantast. Maar je
kunt natuurlijk net zo goed beweren dat
het niet aangeven van een keuze waardoor
men automatisch donor wordt ook
een vorm van keuzevrijheid is. Immers,
men maakt de keuze om niet te kiezen
en kiest er dan voor om akkoord te gaan
met orgaandonatie na de dood.
Meer weigeraars
Overigens is al wel duidelijk dat een
geen-bezwaarsysteem niet per se meer
donoren gaat opleveren. In eerste instantie
zal het aantal geregistreerde weigeraars
zelfs fors toenemen. Onderzoek van
het bureau Nivel heeft dit uitgewezen.
Men onderzocht de gevolgen van het
invoeren van een geen-bezwaar-systeem
in Nederland.
De reeds eerder aangehaalde ethicus
i.o. Lips verklaart dit eenvoudig met:
“natuurlijk kun je niet verwachten dat
bij het invoeren van een geen-bezwaarsysteem
het aantal potentiële donoren
op korte termijn spectaculair zal stijgen.
Het accepteren van een nieuwe norm
kost tijd en gaat echt niet van vandaag
op morgen. Maar zodra donatie als norm
wordt geaccepteerd zal het aantal weigeraars
ook weer dalen.”
Nieuwe initiatieven
Natuurlijk zijn er nieuwe initiatieven en
zeker op het gebied van scholing ontwikkelt
men vele cursussen. Zeker als het
de donorvraag stellen betreft. Dit blijft
ondanks de aangestelde orgaandonatiefunctionarissen
en uitgewerkte procedures
nog steeds een groot aandachtspunt.
Andere nieuwe initiatieven zijn er ook.
Wat te denken van het idee om de
volgende vraag: “bent u al orgaandonor?”,
op pakjes levensmiddelen. Zit je
lekker aan het ontbijt, staat er op je pak
hagelslag zo’n vraag. De lust tot eten
vergaat je.
In dat verlengde kun je trouwens direct

fig 2. bron: Site Eurotransplant.nl
*cijfers van 2004 en 2005 tot peildatum 1 augustus.
de kanttekening plaatsen of de anti-rokencampagne
wel zo succesvol is/was.
De tekst: “roken is dodelijk” op een pakje
sigaretten is ook niet bijster succesvol
geweest. De aanwas van rokers is na
jarenlange teruggang helaas weer toegenomen.
Zeker allemaal analfabeten,
die nieuwe rokers.
Daarnaast zijn er ook 15 Nederlandse
gemeenten die bij het uitreiken van het
nieuwe rijbewijs de donorvraag stellen.
Gezien het feit dat we te maken hebben
met een wachtlijst van 4,5 jaar voor een
donornier zullen we maar zeggen dat
alle kleine beetjes helpen.
Eigenlijk is het nu alleen nog wachten op
het eerste kamerlid dat met het voorstel
komt om de doodstraf weer in te voeren,
gevolgd door verplichte donatie door
de veroordeelde. Ook wel bekend als de
Chinese transplantatieoplossing. Ik verwacht
dit voorstel binnen nu en een paar
jaar uit (ultra)-rechtse hoek: LPF, PRDV of
lijst Wilders. Deze laatste heeft al wildere
plannen gelanceerd, dus wie weet??
Oud nieuws
Als je alles zo leest en de revue laat
passeren zou je bijna denken dat we
een geheel nieuwe denkwijze en allerlei
nieuwe zaken hebben ontdekt de laatste
jaren. Was het maar waar. Bladerend
in oude INFO’s kwam ik verscheidene
artikelen tegen uit de kranten van zo’n
10 jaar geleden. En zie, er is niets nieuws
onder de transplantatiezon. Reeds in
het Algemeen Dagblad van 28 juni
1995 werd gemeld dat de eenheid over
orgaandonatie uitbleef. In dit krantenartikel
wordt nog eens aangehaald door de
VVD-er Kamp dat de regering het zelfbeschikkingsrecht
aandraagt als iets dat
bij de nabestaanden ligt. Wij, VVD, zijn
het hiermee niet eens. Iedereen heeft
het recht te zwijgen. Terwijl het CDA bij
monde van kamerlid Lansink eigenlijk
een geen-bezwaarsysteem voorstaat,
past men zich aan aan de meerderheid
en gaat men uiteindelijk akkoord met de
registratie zoals we die nu kennen middels
het donorregister.
Twee dagen later (30 juni) staat in
hetzelfde AD de volgende kop: “meer
donororganen verwacht na ingaan van
nieuwe wet”. Nou, iedereen kan met een
simpele raadpleging van de website van
de Nederlandse Transplantatie Stichting
(www.transplantatiestichting.nl) of
www.eurotransplant.nl zien dat 10 jaar
L•V•D•T M AGAZI N E
na deze krantenkop er nauwelijks meer
donororganen beschikbaar zijn gekomen
en dat het destijds ingezette beleid geen
vruchten (laat staan organen) afwerpt.
Desondanks loopt het aantal patiënten
op de wachtlijst fors terug. Was er eind
1994 nog sprake van 1644 wachtenden,
anno 2005 staan er ‘slechts’ 1065 wachtenden
op de lijst. Dit is t.o.v. 2004 (1098)
een verdere teruggang van 3%.
De laatste cijfers
In figuur 2 zien we laatste cijfers van de
site van Eurotransplant. We zien wel een
afname van de wachtlijst voor niertransplantaties.
Bovendien een zeer geringe
groei van het aantal donornieren na de
start van het donorregister.
Wellicht ten overvloede maar ook bij
dit overzicht hebben we het alleen over
postmortale donornieren en geen familie-
of cross-over-transplantaties.
Slot
Het is moeilijk om niet al te cynisch te
worden als je alle cijfers ziet en daarnaast
alle artikelen en stellingen leest
in de landelijke pers en patiënten- en
vakbladen. Zeker ook nog eens als je in
je achterhoofd houdt dat er per jaar 100
nierpatiënten die op de transplantatiewachtlijst
staan overlijden.
Het is te hopen dat de ontwikkelingen
met xenotransplantatie of stamcellenkweek
een voorspoediger progressie
laten zien dan de omgang van de Nederlandse
samenleving met orgaandonatie.
Tot slot nog een laatste vraag aan u
lezer: “bent u al geregistreerd bij het
donorregister”?
Nou?? Dat dacht ik al!!!!”
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 25

26
L•V•D•T M AGAZI N E
Dit schreven ze toen
Indiase ar tsen handelen
in nieren
(NRC Handelsblad, 4 februari 1994)
De regering van de Zuid-Indiase deelstaat Karnataka heeft gisteren besloten een groep
politiemannen naar Saoedi-Arabië te sturen om een miljoenen dollar opbrengende handel
in nieren voor transplantatie te onderzoeken. “Wij zijn niet van plan de zaak in de doofpot
te stoppen. Wij zullen alleen de waarheid vinden.”, aldus de minister van binnenlandse
zaken van Karnataka, P.G. Sindhia. De politiecommandant van de deelstaat, T. Srinivasulu,
heeft gezegd dat in Bangalore mogelijk bij 1000 Indiërs, velen arm en ongeletterd, een
nier is weggenomen. De nieren worden vervolgens voornamelijk bij buitenlanders, velen
uit het Midden-Oosten, ingeplant.
De politie van Bangalore heeft twee
artsen in staat van beschuldiging gesteld
wegens fraude en criminele samenspanning
en zoekt een derde. Een van de beschuldigden is het
hoofd van de afdeling nierziekten in een staatziekenhuis.
Ook twee agenten zijn aangehouden die ervan worden
verdacht arbeiders naar Bangalore te hebben gelokt met
de belofte van een baan. Volgens minister Sindhia is de
politie tot de conclusie gekomen dat de bende sinds eind
1990 actief was. Een politiecommandant in de staat Tamil
Nadu heeft volgens het persbureau PTI 21 mensen in drie
dorpen gevonden wier nier in Bangalore is weggehaald. Zij
waren daarheen gelokt met de belofte van 100.000 rupees
(ongeveer $ 6.000,--). Na de operatie kregen ze cheques
voor 25.000 rupees en wat kleren. Enkele andere donoren
zeiden niet te hebben beseft dat hun nier was verwijderd.
Volgens politiecommandant Srinivasulu gebeuren dergelijke
praktijken vermoedelijk in alle grote steden van het
land. “Wat wij hebben blootgelegd is niet meer dan het
topje van de ijsberg.”
Een vorig jaar in het Indiase parlement aanvaarde wet
bepaalt dat alleen een direct familielid een orgaan kan geven
aan een patiënt. Alle transplantaties moeten worden
goedgekeurd door een officieel orgaan (sic). Artsen die aan
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
illegale transplantaties meewerken, kunnen maximaal
10.000 rupees boete en vijf jaar gevangenisstraf krijgen,
Nawoord redactie:
In augustus zond de AVRO een documentaire uit waarin
een Deense nierpatiënt, die behandeld werd met hemodialyse,
werd gevolgd. Hij ging naar Pakistan om daar een nier
te ‘kopen’ voor $ 18.000,--. De donor was een man die diep
in de schulden zat en het geld erg goed kon gebruiken.
Hij kreeg voor zijn nier $ 1.500,--. De nazorg voor de donor
bleef beperkt tot enkele dagen ziekenhuisopname en
daarna volgde ontslag zonder verdere controle.
De Deense patiënt heeft geluk gehad; hij ging met een
goed functionerende nier naar huis. Dat het ook anders
kan gaan hebben we in een eerder Magazine kunnen lezen.
Voor alle duidelijkheid: de documentaire was opgenomen
in 2005!!

L•V•D•T M AGAZI N E
Op 2 november 2005 wordt een symposium georganiseerd door de dialyseafdeling van de
Oosterscheldeziekenhuizen te Goes. Het wordt een interactief programma tussen deelnemers
en sprekers, waar de dagvoorzitter u zal leiden naar toekomstige ontwikkelingen, waarin wij als
zorgverlener/zorgaanbieder een bruisend middelpunt zijn.
“Zorgen voor morgen”
Lees de bijsluiter zorgvuldig!
B I J S L U I T E R
Bent u ook nieuwsgierig naar de toekomst van de zorg ?
‘Zorgen voor morgen’
Bent u ook nieuwsgierig naar de toekomst van de zorg?
1. Waarom dit symposium
De bedoeling is om met een aantal sprekers verder te kijken dan de dag van vandaag en onze kop
‘Zorgen voor morgen’ te veranderen in echt gaan zorgen voor morgen.
In een interactief programma tussen deelnemers en sprekers leidt de dagvoorzitter u naar
toekomstige ontwikkelingen waarin wij als zorgverlener/zorgaanbieder een bruisend middelpunt zijn.
Zorgverlenen dient, in procesgerichte vorm, muren en drempels te slechten om de dialysezorg voor
een ieder toegankelijk en bereikbaar te laten zijn.
3. Conceptprogramma sprekers
Drs. H.J. Simons (voorzitter Raad van Bestuur
Stichting Oosterscheldeziekenhuizen)
• dagvoorzitterschap
Prof. dr. P.E. de Jong (projectleider PREVEND
studie)
• Prevend studie
• doel van de studie
• hoe is het onderzoek gedaan
• uitkomsten/ resultaten
• onderzoeksverpleegkundige
• toekomst
Mw. mr. drs. J. Bakker-Klein (directeur
Nierstichting Nederland)
• reactie op de resultaten van het onderzoek
vanuit de Nierstichting
• programma preventie opstarten
• screening programma voor hoog risico groepen
• eiwit screening in de urine bij professionals
onder de aandacht brengen
• toekomst
Dhr. C.F.H. Versluijs (werkplekmanager Stichting
Oosterscheldeziekenhuizen)
• weergave van de huidige situatie stand van
zaken dialyse-land
• personeelstekorten/opleiden
• expertclass/nurse practioner/reseach verpleegkundige
• toekomst
Dhr. F. van den Heuvel (alg. directeur Azivo –
voorzitter Ver. Regionale Zorgverzekeraars)
• kosten-baten analyse: huidige situatie
• bevorderende en belemmerde factoren vanuit
fi nancieel perspectief
• standpunt zorgverzekeraar
• toekomst
2 november 2005 • 10.30-16.00 uur
Hotel Goes • A. Fokkerstraat 100, 4462 ET Goes
Dhr. F. van Gelder (president elect ITNS en
transplantatiecoördinator te Leuven)
• vergelijking verschillende landen voor wat betreft
de orgaanproblematiek en de impact op het
aantal transplantaties die uitgevoerd worden
• lage donatiecijfers en wat kunnen we er aan doen?
• toekomstperspectieven en wat kunnen we leren
van elkaar
• ideale model beschrijving?
Bart Foundation
• doel/belang van de foundation
• standpunten duidelijk maken, waarom is het
bestaan zo belangrijk
• orgaandonatiestandpunten
• toekomst
Prof. dr. P.A.M. Vierhout
• marktontwikkeling en zorg in Zeeland
• toekomst
Mede mogelijk gemaakt door de volgende bedrijven:
fa. Roche Nederland BV • st. Vakantiedialysecentrum ‘De Banjaard’ • fa. Baxter BV
Nierpatiëntenvereniging ‘Oosterschelde’ • fa. Gambro/Hospal BV
fa. Amgen BV • Fresenius Medical Care • Genzyme Europe BV • Acess Benelux BV • Christ Holland BV
Ir. J.I.M. de Goeij (directeur generaal van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport)
• preventief onderzoek, hoe verder?
• huidige stand van zaken ten aanzien van toename
aantal patiënten, plaatsgebrek, kosten,
vergrijzing
• hoe verder ten aanzien van de orgaandonatiewet,
toch een andere weg inslaan?
• toekomst
6. Hoe kan ik me aanmelden
rode tablet
(over 1 jaar)
tegen te hoge
kosten in de zorg
groene tablet
(over 2,5 jaar)
voor een politiek
gezonde
gezondheidszorg
blauwe tablet
(over 1,5 jaar)
tegen een
nierziekten-epidemie
gele tablet
(over 3,5 jaar)
in het belang van de
orgaandonatie
2. Wat zijn de thema’s van
het symposium en wanneer in te nemen
4. Voor wie is dit symposium bedoeld
Dit symposium is bedoeld voor een uitgebreid netwerk
binnen de dialysewereld, mensen met wie wij
in ons dagelijks werk nauwe samenwerkingsverbanden
onderhouden. Zoals;
• dialysecentra Nederland • medici • bedrijfsleven
• farmacie • paramedische zorg • huisartsen
• zorgverzekeraars
5. Wat is mijn voordeel bij gebruik
• Meer kennis en minder zorgen
• Contact met mede professionals
• Accreditatie aangevraagd
• Zeeuwse lucht en bolussen
In geval er bij u een bijwerking optreedt of een
vraag ontstaat die niet in deze bijsluiter is
vermeld, informeer dan bij de dialyseafdeling
Oosterscheldeziekenhuizen, organisatie
symposium, tel. 0113-234274/234269
Meldt u zich uiterlijk voor 20 oktober 2005 aan via de antwoordkaart of via e-mail: secdialyse@soz.nl
Inschrijfgeld voor dit symposium bedraagt € 55,- p.p. waarvan een deel bestemd is voor een goed
doel. Dit bedrag kan overgemaakt worden op rek.nr. 66.81.02.934, ING bank t.n.v. Stichting
vakantiedialysecentrum ‘De Banjaard’, o.v.v. Symposium.
Aanmelding verloopt in volgorde van binnenkomst. Offi ciële uitnodiging volgt na opgave en betaling.
Dit jaar viert onze dialyseafdeling
haar 25-jarig
bestaan. Daarnaast
viert ons vakantiedialysecentrum “De
Banjaard” te Kamperland, haar 5-jarig
jubileum.
Dit is voor ons reden om dit symposium
te organiseren, met als doel de laatste
ontwikkelingen op het gebied van preventie,
toekomst en orgaandonatie toe
te lichten !
De bedoeling is met een aantal experts
verder te kijken dan de dag van morgen
en vanzelfsprekend ook verder dan de
regio Zeeland.
Nieuwsgierig geworden ? Meldt u
zich dan aan, uiterlijk voor 20 oktober
2005, via e-mail: secdialyse@soz.nl
Het inschrijfgeld voor dit symposium
bedraagt € 55,- p.p. waarvan een deel
bestemd is voor een goed doel. Dit
bedrag kan overgemaakt worden op
rek.nr. 66.81.02.934, ING bank t.n.v.
Stichting Vakantiedialysecentrum
“De Banjaard”, o.v.v. Symposium.
Aanmelding verloopt in volgorde
van binnenkomst. Een officiële
uitnodiging volgt na opgave en
betaling.
Accreditatie voor dialyseverpleegkundigen
is aangevraagd.
Heeft u vragen na het lezen van
dit artikel, dan kunt u telefonisch
contact opnemen met de organisatie
van dit symposium.
Telefoonnummer
0113-234274/234269
Esther Gosselaar
Heleen Koole
Ans Lindenbergh
Byanka van der Veen
Charles Versluijs
Symposium
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 27

Cardioprotective Haemodialysis –
een visie is realiteit geworden
Maak kennis met het nieuwe 5008 therapiesysteem en ervaar het verschil:
Zeer gebruiksvriendelijk voor iedereen
De beste therapiemogelijkheden
Optimaal gebruik van materialen
Fresenius Medical Care Nederland BV · Vimmerik 22 · 5253 CB Nieuwkuijk · Telefoon: +31 (0) 73 621 330 · Fax: +31 (0) 73 622 1632
www.fmc-ag.com

L•V•D•T M AGAZI N E
Hoe ver taal je accesszorg
in een verpleegkundige
richtlijn?
Tekst: Margreet ter Meer, SLAZ, Amsterdam
Wat is de beste aanpriktechniek? Welke bewakingsmethode is het meest effectief, is onsteriel
aanprikken goedkoper en blijft de infectieratio gelijk? Welke verbandmiddelen zijn het best na
een shuntoperatie? Dit zijn vragen waarmee een dialyseverpleegkundige dagelijks te maken kan
krijgen. Een werkgroep die zich met de antwoorden bezighoudt is de Verpleegkundige Werk-
groep Access (VWA) Richtlijnen en kwaliteitsstandaarden.
Deze werkgroep bestaat
uit ervaren dialyseverpleegkundigen
die literatuuronderzoek doen en op
basis daarvan richtlijnen formuleren.
Belangrijk werk maar ook interessant en
boeiend. Na het artikel over het VWA-
Functieprofiel in het vorige nummer nu
dus meer informatie over de VWA-Richtlijnen
en kwaliteitsstandaarden. Wat is
het doel, hoe is de werkwijze en wie zijn
de leden?
Het allereerste begin van de
werkgroep
In 1998 begon een aantal enthousiaste
dialyseverpleegkundigen met het
ontwikkelen van de VWA- richtlijnen. De
richtlijnen waren in oktober 2003 gereed
en werden toen aan alle dialysecentra
aangeboden. Zoals in die tijd gebruikelijk,
waren de richtlijnen gebaseerd op afdelingsprotocollen,
literatuur en consensus.
In de loop der tijd is de manier waarop
richtlijnen worden gemaakt echter veranderd.
Was de onderbouwing vroeger
gebaseerd op consensus en praktijkervaring,
nu wordt er wetenschappelijk
bewijs verlangd. Dit hangt nauw samen
met een nieuwe manier van werken die
in de jaren negentig van de twintigste
eeuw wordt geïntroduceerd en die is
gebaseerd op een combinatie van feiten,
deskundigheid en argumentatie. Deze
werkwijze wordt ook wel evidence-based
(EB) genoemd. In het verlengde hiervan
ontwikkelt zich een nieuwe methode om
richtlijnen te ontwikkelen, de evidencebased
richtlijnontwikkeling, kortweg
EBRO.
Wat is een evidence-based
richtlijn (EBR)?
Een richtlijn geeft antwoorden op vragen
uit de klinische/verpleegkundige praktijk,
ze vormt een brug tussen theorie en
praktijk. Bij een evidence-based richtlijn
is er niet alleen systematisch gezocht
naar relevante literatuur en naar wetenschappelijk
bewijs, er wordt ook gezocht
in bestaande (nationale en internationale)
richtlijnen van goede kwaliteit. Daarbij
wordt de literatuur beoordeeld naar
de beste bewijskracht. Bij een EBR moet
er een relatie zijn tussen de aanbeveling
en het onderliggend bewijsmateriaal.
Daarnaast zijn de richtlijnen gebaseerd
op consensus binnen de werkgroep, een
extra uitdaging voor de leden.
Hoe zijn we met EBRO
begonnen?
We zijn begonnen met het beoordelen
van nationale en internationale richtlijnen
met behulp van het AGREE-instrument
(zie kader 1). Op deze manier
hebben we de VWA-richtlijnen, de DOQI,
WIP en de Good Nephrological Practice
getoetst. De volgende stap in het proces
is het formuleren van de klinische vragen
en deze vragen vertalen in PICO’s (zie
kader 2). Omdat een richtlijn antwoorden
moet geven op verpleegkundige zaken
waar (nog) geen duidelijkheid over bestaat,
hebben we bij het formuleren van
de PICO’s bewust rekening gehouden
met het verpleegkundig karakter ervan.
Uiteindelijk hebben we besloten 61 vragen
te maken. Deze zijn onderverdeeld in
de volgende categorieën:
• pre-operatieve zorg;
• post-operatieve zorg;
• aanprikken;
• afdrukken;
• hygiëne;
• observatie;
• bewaking;
• complicaties/interventies;
• verslaglegging.
De daaropvolgende stap is het zoeken
naar literatuur. Deze zoeken we digitaal
in verschillende databestanden, zoals:
• cochrane library;
• medline/pubmed;
• embase;
• CINAL.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 29

0
L•V•D•T M AGAZI N E
Om overzicht te houden en de werkwijze
transparant te maken bewaren we de
zoekacties (search). Op deze manier
kunnen we altijd terugvinden hoe we
aan bepaalde literatuur zijn gekomen en
kunnen we aantonen dat we heel breed
hebben gezocht. We hebben ervoor
gekozen per onderwerp te zoeken. Op dit
moment zijn we bezig de literatuur voor
de pre-operatieve zorg te zoeken en te
beoordelen.
Hoe vind je het beste
bewijs?
We selecteren de literatuur aan de hand
van het abstract. Duidt dat erop dat het
een goed artikel is, dan vragen we het
op. We beoordelen dit artikel vervolgens
met behulp van een schema, dat is ontwikkeld
door de werkgroep PD-richtlijnen.
Daarna ordenen we het beschikbare
bewijs naar validiteit van het toegepaste
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
onderzoekstype volgens een systeem dat
wereldwijd bij EBRO wordt toegepast.
Dat systeem kent een hiërarchie van
evidence van vijf niveaus. Zie kader 3.
En tot slot
De volgende stap is het bespreken van de
resultaten van het literatuuronderzoek
en het opstellen van de conceptrichtlijnen,
inclusief aanbevelingen. Deze
concepten sturen we t.z.t. voor commentaar
naar mensen buiten de werkgroep.
In ons geval zullen dit enkele LVDT-leden
zijn. Ook zijn we van plan een schriftelijke
commentaarronde te houden voor
niet-verpleegkundigen. Hierbij denken
we aan de kwaliteitscommissie van de
NFN, Werkgroep Vaattoegang, patiëntenorganisatie
NVN en beroepsorganisaties
zoals het AVVV.
Na deze commentaarronde zullen we de
richtlijn waar nodig aanpassen en zal de
autorisatiefase starten, waarna de richtlijn
definitief kan worden vastgesteld.
Publicatie, verspreiding, implementatie
en evaluatie zijn de volgende stappen.
Zover zijn we echter nog niet.
Kennis en vaardigheden
vergroten
Het ontwikkelen van EBR is erg intensief
maar ook erg bevredigend. Je steekt er
namelijk heel veel van op. Je bent voortdurend
bezig je vak verder te professionaliseren,
je leert voortdurend nieuwe
dingen en vergroot zo je eigen kennis
en vaardigheden. Omdat EBRO voor ons
allemaal nieuw is, maken we gebruik van
elkaars kennis. Zo geeft per vergadering
iemand een kleine workshop over een
specifiek onderwerp, waar hij of zij veel
van weet, zoals “wat is evidence based?”,
“hoe zoek je literatuur op?” en “hoe
beoordeel je dit systematisch?”. Op deze

Op de bovenste rij van links
naar rechts: Gertie Verhoeven,
Margriet Schoenmakers,
Ad Hordijk.
Onderste rij van links naar
rechts: Yvonne van Hoek en
Margreet ter Meer.
Eric Broeyer, ontbreekt op de
foto.
manier vullen we elkaars kennis aan.
Daarom is het erg belangrijk dat leden
alle bijeenkomsten bijwonen. Wanneer
iedereen op de hoogte blijft en zijn/haar
kennis vergroot en deelt, is dat de beste
garantie voor een goed eindproduct.
Omdat we zorgvuldig willen omgaan
met de energie van de groepsleden
(sommige leden volgen nog een studie)
beperken we het aantal bijeenkomsten
per jaar tot vijf à zes. De data stellen we
een jaar vooruit vast, zodat iedereen die
in zijn (volle) agenda kan inplannen. De
bijeenkomsten duren ongeveer drie uur,
het voor- en nawerk wordt vooral thuis
in de avonduren gedaan.
Wie zitten nu in de werkgroep?
Op dit moment zitten in de werkgroep
(zie foto):
Eric Broeyer, werkzaam in Medisch Cen-
trum Haaglanden, Locatie Westeinde.
Yvonne van Hoek, werkzaam in het
VUMC te Amsterdam.
Ad Hordijk, werkzaam in het Antonius
Ziekenhuis te Nieuwegein.
Margreet ter Meer (coördinator), werkzaam
in het SLAZ te Amsterdam; zij
bewaakt de voortgang van het richtlijnontwikkelingsproces,
zit de vergadering
voor, plant de agenda en vergaderingen,
is woordvoerster in contacten met
anderen.
Margriet Schoenmakers (secretaris),
werkzaam in het MCRZ, locatie Zuider,
Rotterdam verzorgt het secretariaat van
de werkgroep, is het aanspreekpunt van
de werkgroep voor vragen van secretariele
aard en onderhoudt het logboek. In
dit logboek verantwoorden we de uren
en registreren we de werkwijze.
Gertie Verhoeven (literatuurrefendaris),
werkzaam in de Isala Klinieken te Zwolle,
geeft vanuit de kwaliteitscommissie
LVDT ondersteuning, bewaakt de kwaliteitseisen
en de voortgang van EBRO,
ondersteunt bij het literatuuronderzoek
en systematische literatuurbeoordeling.
Schrijft samen met de voorzitter een
inleiding voor de conceptrichtlijn waarin
o.a. de werkwijze van de werkgroep
wordt verantwoord. Verder archiveert zij
alle gevonden literatuur en zoekacties.
Wilt u meedoen?
Bent u door dit artikel geïnteresseerd geraakt
in deelname aan de werkgroep, we
hebben nog leden nodig. Kijk op www.
lvdt.nl/werkgroepen/vwa richtlijnen en
kwaliteitsstandaarden bij de vacature
voor een profiel. U kunt ook bellen met
een van de groepsleden als u meer wilt
weten.
Gebruikte literatuur
Everdingen, J.J.E. van, e.a., Evidence-
basedrichtlijnontwikkeling. Een leidraad
voor de praktijk. Bohn, Stafleu van
Loghum, Houten 2004
Nicky Cullum, Nicky, ‘Evidence-based
nursing; uitdagingen en mogelijkheden’,
Anna Reynvaan lezing 2000
Zelm, R. van, ‘Van consensus naar evidence
based’, in: Nederlands tijdschrift
voor Evidence Based Practice. Jaargang 2
nr 4 december 2004 pagina 16-17
Gebruikte sites
www.cbo.nl
www.avvv.nl
www.wokresearch.nl
Kader 1
Kader 2
Kader 3
L•V•D•T M AGAZI N E
AGREE: Het Appraisal of Guidelines
for Research and Evaluation instrument
1
AGREE kan als instrument worden
gebruikt voor de evaluatie van
bestaande richtlijnen maar ook als
checklist bij het ontwikkelen van
eigen richtlijnen. Het bestaat uit 23
items, verdeeld over zes domeinen;
1. onderwerp/doel;
2. betrokkenheid van belanghebbende;
3. methodologie;
4. helderheid en presentatie;
5. toepassing;
6. onafhankelijkheid van de opstellers.
PICO
PICO is de afkorting van de elementen
die een vraag bevat:
2
P = Patiënt (wie?) of Probleem: beschrijving
van patiënten en/of
het probleem;
I = Interventie (wat?): beschrijving
van de toegepaste en/of onderzochte
interventie;
C = Co-interventie: eventuele andere
interventie die vergeleken
wordt met de interventie;
O = Outcome of resultaat (waarom?):
beschrijving van wat de
verpleegkundige hoopt te bereiken
of welk effect de interventie
op de patiënt zou moeten hebben.
Hiërarchie van evidence
De hiërarchie van evidence kent vijf
3
niveaus:
1. systematische review of metaanalyse
van (kwalitatief goede)
RCT’s (randomised controlled
trials);
2. gerandomiseerde gecontroleerde
trials (RCT’s);
3. gecontroleerde klinische trials
(clinical controlled trial of CCT’s);
4. niet-experimentele (kwalitatieve,
beschrijvende) studies;
5. meningen van deskundigen of
‘algemeen aanvaard’ handelen.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 1

Op de bovenste rij van links
naar rechts: Gertie Verhoeven,
Margriet Schoenmakers,
Ad Hordijk.
Onderste rij van links naar
rechts: Yvonne van Hoek en
Margreet ter Meer.
Eric Broeyer, ontbreekt op de
foto.
manier vullen we elkaars kennis aan.
Daarom is het erg belangrijk dat leden
alle bijeenkomsten bijwonen. Wanneer
iedereen op de hoogte blijft en zijn/haar
kennis vergroot en deelt, is dat de beste
garantie voor een goed eindproduct.
Omdat we zorgvuldig willen omgaan
met de energie van de groepsleden
(sommige leden volgen nog een studie)
beperken we het aantal bijeenkomsten
per jaar tot vijf à zes. De data stellen we
een jaar vooruit vast, zodat iedereen die
in zijn (volle) agenda kan inplannen. De
bijeenkomsten duren ongeveer drie uur,
het voor- en nawerk wordt vooral thuis
in de avonduren gedaan.
Wie zitten nu in de werkgroep?
Op dit moment zitten in de werkgroep
(zie foto):
Eric Broeyer, werkzaam in Medisch Cen-
trum Haaglanden, Locatie Westeinde.
Yvonne van Hoek, werkzaam in het
VUMC te Amsterdam.
Ad Hordijk, werkzaam in het Antonius
Ziekenhuis te Nieuwegein.
Margreet ter Meer (coördinator), werkzaam
in het SLAZ te Amsterdam; zij
bewaakt de voortgang van het richtlijnontwikkelingsproces,
zit de vergadering
voor, plant de agenda en vergaderingen,
is woordvoerster in contacten met
anderen.
Margriet Schoenmakers (secretaris),
werkzaam in het MCRZ, locatie Zuider,
Rotterdam verzorgt het secretariaat van
de werkgroep, is het aanspreekpunt van
de werkgroep voor vragen van secretariele
aard en onderhoudt het logboek. In
dit logboek verantwoorden we de uren
en registreren we de werkwijze.
Gertie Verhoeven (literatuurrefendaris),
werkzaam in de Isala Klinieken te Zwolle,
geeft vanuit de kwaliteitscommissie
LVDT ondersteuning, bewaakt de kwaliteitseisen
en de voortgang van EBRO,
ondersteunt bij het literatuuronderzoek
en systematische literatuurbeoordeling.
Schrijft samen met de voorzitter een
inleiding voor de conceptrichtlijn waarin
o.a. de werkwijze van de werkgroep
wordt verantwoord. Verder archiveert zij
alle gevonden literatuur en zoekacties.
Wilt u meedoen?
Bent u door dit artikel geïnteresseerd geraakt
in deelname aan de werkgroep, we
hebben nog leden nodig. Kijk op www.
lvdt.nl/werkgroepen/vwa richtlijnen en
kwaliteitsstandaarden bij de vacature
voor een profiel. U kunt ook bellen met
een van de groepsleden als u meer wilt
weten.
Gebruikte literatuur
Everdingen, J.J.E. van, e.a., Evidence-
basedrichtlijnontwikkeling. Een leidraad
voor de praktijk. Bohn, Stafleu van
Loghum, Houten 2004
Nicky Cullum, Nicky, ‘Evidence-based
nursing; uitdagingen en mogelijkheden’,
Anna Reynvaan lezing 2000
Zelm, R. van, ‘Van consensus naar evidence
based’, in: Nederlands tijdschrift
voor Evidence Based Practice. Jaargang 2
nr 4 december 2004 pagina 16-17
Gebruikte sites
www.cbo.nl
www.avvv.nl
www.wokresearch.nl
Kader 1
Kader 2
Kader 3
L•V•D•T M AGAZI N E
AGREE: Het Appraisal of Guidelines
for Research and Evaluation instrument
1
AGREE kan als instrument worden
gebruikt voor de evaluatie van
bestaande richtlijnen maar ook als
checklist bij het ontwikkelen van
eigen richtlijnen. Het bestaat uit 23
items, verdeeld over zes domeinen;
1. onderwerp/doel;
2. betrokkenheid van belanghebbende;
3. methodologie;
4. helderheid en presentatie;
5. toepassing;
6. onafhankelijkheid van de opstellers.
PICO
PICO is de afkorting van de elementen
die een vraag bevat:
2
P = Patiënt (wie?) of Probleem: beschrijving
van patiënten en/of
het probleem;
I = Interventie (wat?): beschrijving
van de toegepaste en/of onderzochte
interventie;
C = Co-interventie: eventuele andere
interventie die vergeleken
wordt met de interventie;
O = Outcome of resultaat (waarom?):
beschrijving van wat de
verpleegkundige hoopt te bereiken
of welk effect de interventie
op de patiënt zou moeten hebben.
Hiërarchie van evidence
De hiërarchie van evidence kent vijf
3
niveaus:
1. systematische review of metaanalyse
van (kwalitatief goede)
RCT’s (randomised controlled
trials);
2. gerandomiseerde gecontroleerde
trials (RCT’s);
3. gecontroleerde klinische trials
(clinical controlled trial of CCT’s);
4. niet-experimentele (kwalitatieve,
beschrijvende) studies;
5. meningen van deskundigen of
‘algemeen aanvaard’ handelen.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 1

. . . m a s t e r t h e
. . . d e k r a c h t v a n i n n o v a t i e
Gambro+Hospal B.V. Franse Akker 1 4824 AL Breda
Tel. 076 5303600, Fax 076 5411968, www.gambro.com.
Power
Polyflux H
®

4
L•V•D•T M AGAZI N E
DIALySE ALL OVER TH E W RLD
Samenstelling en tekst: Paul Gundlach
EPO: sneller, sterker,
Overleden wielrenners vormen inmiddels een aardig peloton
Okay, deze keer een iets controversiëler en
niet-dialysegerelateerd thema…
In de rubriek van dit kwartaal sta ik stil bij dopinggebruik met
EPO, natuurlijk niet door dialysepatiënten of patiënten met
kanker maar door wielrenners. Erythropoëtine (EPO) wordt in
onze professie gebruikt door patiënten voor de behandeling van
anemie. EPO is een hormoon en eiwit dat de aanmaak van rode
bloedcellen stimuleert. Rode bloedcellen hebben een functie bij
het zuurstoftransport door het lichaam. EPO wordt normaal
gesproken in de nieren aangemaakt. Bij patiënten met een
nierfunctiestoornis wordt onvoldoende endogeen EPO aangemaakt.
Daardoor komt anemie veel voor bij deze patiënten. Ook
komt anemie voor bij patiënten met kanker. Dit ten gevolge van
chemotherapie en/of radiotherapie. In het beenmerg worden
erytrocyten geproduceerd. Chemotherapie en radiotherapie
richten schade aan het beenmerg aan waardoor de productie
van erytrocyten wordt vertraagd.
Uit een onderzoek, dat het Franse blad “Nouvel Observateur”
vorig jaar publiceerde, blijkt dat beroepswielrenners een vijfmaal
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
grotere kans hebben op een hartinfarct dan mensen die voor
hun ontspanning op de fiets zitten. Het bleek dat onder 2362
wielerprofs in Europa het risico 5 keer hoger is dan bij de 25- tot
en met 34-jarigen (die voor hun ontspanning fietsen) en 2,5
maal hoger dan bij de doorsneebevolking. De voormalig chef
van de anti-dopingcommissie van de Ronde van Frankrijk, de
Franse sportarts Jean-Pierre de Mondenard, heeft de gegevens
verzameld van de Tourdeelnemers sinds het einde van de Tweede
Wereldoorlog. De uitkomst van dit onderzoek was dat sinds
1970 van alle Tourdeelnemers tien renners (twee Belgen, een
Spanjaard, drie Fransmannen en vier Nederlanders) voor hun 45e
levensjaar aan een hartkwaal overleden. Volgens de statistieken
van de wereldgezondheidsorganisatie hadden dit er slechts vier
moeten zijn. Gezien de extreem goede conditie van de profs
concludeert het blad dat het dodental door hartproblemen zich
door een risicofactor laat verklaren. Doping zou een risicofactor
zijn.
“De arts van de TVM-wielerploeg werd in 1998 aan de Franse
grens gesnapt met een koffer met 104 EPO ampullen…voor een
kindertehuis in Rusland....”
Waarom gebruiken wielrenners EPO? (bron:
EPO, UVA 1997)
Bloed bestaat uit rode bloedcellen, witte bloedcellen, bloedplasma
en nog enkele andere deeltjes. EPO stimuleert de aanmaak
van rode bloedcellen en verhoogt het totale bloedvolume. EPO
zorgt dus voor meer bloed in het lichaam. Rode bloedcellen
zorgen voor het transport van zuurstof in het hele lichaam. Een
rode bloedcel bevat bepaalde structuren, die hemoglobines worden
genoemd. Deze structuren in de bloedcel binden zuurstof
aan zich. Sporters met veel rode bloedcellen voorzien hun spieren
dus beter van zuurstof. Als je gaat sporten, wordt er door je
spieren melkzuur gemaakt. Melkzuur wordt vooral aangemaakt
onder anaërobe omstandigheden. Anaëroob betekent zonder
zuurstof. De spieren zorgen dus voor energie om te bewegen,
zonder dat ze daarbij zuurstof gebruiken. Dit gebeurt alleen als
het bloed niet genoeg zuurstof kan vervoeren naar de spieren,
want het is erg ongunstig. Een sporter kan hierdoor verzuren.
Bij verzuring is het melkzuurgehalte in de spieren zo hoog, dat
je spieren eigenlijk niet meer willen bewegen. Dit kan leiden
tot vermoeidheid en kramp. Spieren gaan dus alleen anaëroob
werken als het echt moet. Een sporter die EPO gebruikt, kan meer
zuurstof vervoeren en zal dus minder snel verzuren dan een
sporter die geen EPO gebruikt. De spieren krijgen meer zuurstof
aangeleverd en hoeven dus niet anaëroob te werken. EPO wordt

isicovoller!
vooral gebruikt door duursporters, dus b.v. door wielrenners en
marathonlopers.
Als het totaal aan rode bloedcellen en het totale bloedvolume
stijgt, heeft dat ook enkele voordelen voor het lopen of fietsen
van wedstrijden bij warm weer. Als je intensief beweegt terwijl
het erg warm is, koelt het lichaam zichzelf af door meer bloed
naar de oppervlakte van de huid te laten gaan. Doordat het
bloed meer aan de oppervlakte zit, koelt het sneller af dan dat
het dieper in het lichaam zit. Dit bloed, aan de oppervlakte,
gaat ten koste van het bloed dat zuurstof naar de spieren moet
vervoeren. Er is dus te weinig bloed beschikbaar om de spieren
van voldoende zuurstof te voorzien. EPO zorgt ervoor dat het
lichaam meer bloed tot zijn beschikking heeft, zodat de spieren,
zelfs in de hitte, nog wel zuurstof krijgen. Een ander voordeel is
dat er meer water in het lichaam is. Bloedplasma bestaat vooral
uit water en maakt deel uit van het bloed. Dus als het bloedvolume
groter is geworden door het gebruik van EPO, is ook de
hoeveelheid water in het lichaam groter. De waterreserve, die
wordt gebruikt bij wedstrijden, is dus groter.
De risico’s (bron: EPO, UVA 1997)
Als je meer vaste stof aan een oplossing toevoegt, wordt de oplossing
dikker. Als er nu meer rode bloedcellen worden gemaakt
(een vaste stof), wordt het bloed (de oplossing) dikker. Het bloed
van een sporter die EPO gebruikt wordt dus dikker. Als het bloed
heel dik is, kan het niet meer circuleren en hoopt het zich op in de
aders. De gevolgen hiervan kunnen zeer ernstig zijn. De sporter
kan een hartaanval krijgen of een beroerte en dood gaan.
“Bjarne Riis de Deense tourwinnaar van 1996 werd ook wel
‘Monsieur Soixante’ genoemd omdat zijn hematocriet bij enkele
metingen boven de zestig kwam”
Het dodenpeloton
In het jaar dat EPO
voor het eerst in
Europa te krijgen
was, 1987, zijn er
vijf Nederlandse
wielrenners gestorven.
Ook in de rest
van Europa zijn er
tientallen doden
gevallen. Een paar
door een fatale val-
L•V•D•T M AGAZI N E
partij zoals Fabio Casartelli of de Kazach Andreij Kivilev, terwijl
de hotelkamer van Marco Pantani toen hij daar dood gevonden
werd, stijf stond van de verboden middelen. Van een aantal Nederlandse
wielrenners wordt altijd gedacht dat ze slachtoffer zijn
geweest van experimenten met EPO. Eind jaren tachtig, begin
negentig, waren de gevaren nog niet zo bekend en de controles
afwezig. Drievoudig Touretappewinnaar Bert Oosterbosch (32
jaar), Johannes Draaijer (27 jaar) en Conny Meijer (25 jaar) overleden
op jonge leeftijd in hun slaap. Het zou echter uiterst pijnlijk
zijn dit rechtstreeks toe te schrijven aan EPO omdat daar nooit
enig overtuigend bewijs voor is geleverd.
Vandaag de dag zijn er speciale testen waarmee EPO in het
bloed kan worden opgespoord. Helaas niet altijd waterdicht. Ook
zijn er hematocrietcontroles. EPO wordt echter niet als doping
beschouwd als het hematocrietpercentage niet boven de 50%
stijgt. Dit maakt het beleid natuurlijk erg lastig. Vooral omdat
het percentage rode bloedcellen ook op een andere manier kan
stijgen. Bijvoorbeeld door op hoogte te trainen. Een verboden
middel als EPO is dus niet verboden als je er een beetje van
gebruikt, terwijl een spoortje anabole steroïden al voor een
schorsing zorgt.
Is het dan altijd doping wat problemen veroorzaakt?
Het is een feit dat er veel hartproblemen in de sport voorkomen,
vooral bij het wielrennen. De Belgische cardioloog Johan van
Lierde is dé autoriteit als het gaat om hartproblemen in de sport.
Jaarlijks krijgt hij twintig jonge sporters over de vloer met een al
dan niet aangeboren hartafwijking. Zijn advies voor elk van hen:
stoppen. En wel meteen. Als het thema doping erbij betrokken
wordt is Van Lierde formeel. Alle renners die de laatste jaren
gestorven zijn, hebben een autopsie ondergaan. Telkens werd
een hartafwijking vastgesteld, van doping geen spoor. Waarmee
er niet gezegd wordt dat er geen doping in het wielrennen
voorkomt. In de jaren tachtig, lang voor het EPO-tijdperk, vielen
er nog veel meer doden in het peloton, aldus Van Lierde. Dat het
er vandaag de dag minder zijn heeft te maken met een rigoureuzere
medische aanpak bij de wielerbonden.
Bronnen:
EPO, The Guardian, 16-2 2004
Lesbrieven UVA
Commentaar; niet voor hartlijders, NicoVanhee,
Het Nieuwsblad, 2-9-2005
EPO, staff science, UVA, 1997
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 5

Persbericht
6
L•V•D•T M AGAZI N E
Ronde van Groningen door dialysepatiënten
Dialyse Centrum Groningen
organiseer t vir tuele fietstocht
Enkele nieuwe dialysefietsen, speciaal ontworpen voor de patiënten in het Dialyse Centrum Gronin-
gen, werden woensdag 20 juli jl. overhandigd aan leden van de Cliëntenraad van het centrum. Deze
officiële ingebruikneming was ook het startschot voor de “ronde van Groningen” voor dialysepa-
tiënten die deelnemen aan het bewegingsproject in het Dialyse Centrum Groningen.
Demonstratie van de dialysestoel gecombineerd met de dialysefiets door de heer Roel Huisman,
medisch directeur DCG en mevrouw Brechje Houët, bewegingscoördinator
De dialyserenden
fietsten vanaf de Grote
Markt via Marum,
Aduard, Garnwerd, Lauwersoog, Pieterburen,
Uithuizen, Delfzijl, Bourtange, Ter
Apel via Haren terug naar Groningen.
Een rit van ruim 500 kilometer. De “ronde
van Groningen” is een virtuele fietstocht
die door de dialysepatiënten op speciale
fietsen werd gereden. Deze dialysefiets
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
is een soort hometrainer die voor de
dialysestoel geplaatst wordt, zodat de
patiënt tijdens de behandeling kan
trappen. Bewegingscoördinator Brechje
Houët, verbonden aan Universitair Centrum
Pro Motion (afdeling bewegingswetenschappen)
van de Rijksuniversiteit
in Groningen, zette het parcours uit.
De dialysewielrenners fietsten de route
gezamenlijk en streden om de eer.
In samenwerking met afdeling bewegingswetenschappen
van de RUG worden
dialysepatiënten sinds enkele jaren
gestimuleerd om tijdens of naast de
dialysebehandeling actief te bewegen.
Onderzoek heeft uitgewezen dat extra
beweging de patiënten een betere conditie
geeft maar ook een positief effect
heeft op het verloop van de behandelingen
die deze patiënten meerdere keren
per week ondergaan. Inmiddels nemen
51 patiënten actief deel aan het bewegingsproject
in het dialysecentrum. Naar
verwachting start het DCG volgend jaar
met een individueel bewegingsprogramma
voor thuisdialyserende patiënten.
Dialyse Centrum Groningen
Hanzeplein 1, terrein UMCG, ingang 23,
tel.: 050 – 361 94 44
info@dcg.umcg.nl, www.dcg.nl,
Voor meer informatie kunt u contact
opnemen met:
Arjan Leijssenaar, coördinator bewegingsproject,
tel.: 050 - 361 94 44
j.j.leijssenaar@dcg.umcg.nl
Brechje Houët, bewegingscoördinator
tel.: 050 - 363 82 01
b.j.houet@med.rug.nl

Nefropuzzel
1 2 4 5 6 7 8 9 10 11
12 1 14
15 16 17 18 19 20 21
22 2 24 25 26 27
28 29 0 1 2
4 5 6 7
8 9 40 41 42 4
44 45 46
47 48 49
50 51 52 5
54 55 56 57 58 59 60
61 62 6 64
65 66 67 68 69 70 71
72 7 74 75 76
77 78 79 80 81
82 8 84 85
86 87
Oplossing:
Horizontaal
1 67 5 55 87 60 1 20 4 8 6 65
2
L•V•D•T M AGAZI N E
Uit de goede inzendingen wordt een
winnaar geloot.
De prijs is een boekenbon van 25 euro.
U kunt uw antwoord inzenden naar
magazine@lvdt.nl
o.v.v. Puzzel LVDT Magazine, antwoord,
naam, adres en uw lidmaatschapsnummer.
1. deel van week; 7. kunststof; 12. Leidse Onderwijs Instelling (afk.); 13. pijnlijke aandoening van de gewrichten; 14. insekt;
15. boksterm (afk.); 17. spijskaart; 19. deel van geweer; 21. millibar (afk.); 22. strijdpaard; 24. schilderachtig (treffend voor het gezicht);
27. meisjesnaam; 28. geneesheer; 30. uitroep van een schildwacht; 31. Association Internationale de Sociologie (afk.); 32. moederkonijn;
33. belofte; 35. babysit; 37. loopvogel; 38. dicht fijnkorrelig kalkgesteente; 41. kledingstuk; 42. taalzuiveraar; 44. interkerkelijke
omroep Nederland (afk.); 46. eiland in Indonesië; 47. telwoord; 48. plaats in Limburg; 49. gedroogd gras; 50. rijstbrandewijn; 52.
teleurstellend (jammer); 54. zich gemelijk beklagen over iets; 56. bloeimaand; 58. dagrit in de Tour de France; 61. boomsoort; 62.
Argentijnse dans; 64. Stichting Nederlandse Ereschulden (afk.); 65. (snij)wond; 67. naam voor klein meertje; 68. brandstof voor
auto’s (afk.); 70. jongensnaam; 72. wedstrijdbeker; 73. met krampachtige hoestbuien gepaard gaande ziekte met name bij jonge
kinderen; 76. muzieknoot; 77. aluminium (scheik. afk.); 78. Aziatisch land; 79. lusthof; 81. maanstand (afk.); 82. eerste vrouw; 83. in
ontvangst nemen; 84. zeevis; 86. openbaar vervoermiddel; 87. zangstem.
Verticaal
1. raam in een helling van een dakvlak; 2. int. autokenteken Nederland; 3. rekenopgave; 4. ver naar beneden; 5. snipachtige waadvogel;
6. zelfverdedigingssport; 7. vorstenverblijf; 8. opschudding (herrie); 9. zeepwater; 10. bekende Nederlandse motorrace; 11.
kleinkunstvorm met conferences en chansons; 16. gehoororgaan; 18. muurholte; 20. plaats in Noord-Brabant; 21. Chinese vermicelli;
23. hemellichaam; 25. schuin toelopend; 26. getroffen; 27. polikliniek (afk.); 29. inrichting tot opleiding van geestelijken; 32. bedwelmend
genotmiddel verwerkt in sigaretten; 34. scheepsvloer; 36. voor een schilder of fotograaf model staan; 37. pulverig (los);
39. vriend (Spaans); 40. Spaans riet; 42. pech hebben (onderweg); 43. niet scherp of puntig; 45. deel van hals; 46. kleine vrucht; 51.
elasticiteit; 53. wandversiering; 54. make-up; 55. strook; 56. kreupel (invalide); 57. eskimohut; 59. drukmachine; 60. man van adel; 62.
balsport; 63. plotseling; 66. in het geheel niets; 67. over (langs); 69. Gemeentelijke Sociale Dienst (afk.); 71. electrisch geladen metalen
deeltje; 73. tienpotig schaaldier; 74. huisdier; 75. vluchtheuvel in Friesland; 78. jongensnaam; 80. gevangenis; 82. voegwoord
(Frans); 85. gewijzigde aansprakelijkheid (afk.).
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
Puzzelpagina
7

8
L•V•D•T M AGAZI N E
De varkenscyclus
keer t terug in de zorg
De ‘varkenscyclus’, een bekend begrip in de economie, is lang weggebleven uit de zorgsector
maar keert nu in volle omvang terug. Na jaren van grote personeelstekorten lijkt een omslag-
punt bereikt en is er sprake van een personeelsoverschot.
Onder de kabinetten
Kok is veel extra geld
in de zorg gepompt
onder druk van de sector, patiënten- en
consumentenorganisaties en politieke
partijen. De voornaamste reden was dat
het onbestaanbaar was dat er in tijden
van voorspoed enorme wachtlijsten
waren.
Snijden
Deze extra middelen zijn indertijd voor
een deel ingezet om extra personeel
aan te nemen. Toen het economisch wat
slechter ging met Nederland werden
de extra middelen acuut stopgezet.
Niet alleen is er gesneden in de extra
middelen, de verschillende branches
zijn ook nog eens geconfronteerd met
efficiëntiekortingen, veelal in de vorm
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
van ‘prestatiecontracten’. Bovendien gingen
financiers (lees: banken en andere
kredietverstrekkers) extra garanties bij
leningen eisen. Werkgevers moeten extra
vermogen achter de hand hebben, willen
zij in aanmerking komen voor leningen
met aantrekkelijke rentes. Zij worden
gedwongen extra te sparen en dus te bezuinigen
op andere budgetonderdelen.
Snijden in de personeelskosten ligt dan
het meest voor de hand. Immers 70%
van de totaalkosten in de sector bestaat
uit personeelskosten.
Talloze reorganisaties zijn het gevolg.
Onze schattingen zijn dat ongeveer 90%
van de instellingen onlangs te maken
heeft gehad met een reorganisatie of
daar zeer binnenkort mee te maken
krijgt. Meestal gaat dat zonder gedwongen
ontslagen. Echter, vele honderden
werknemers vloeien af via vroegtijdige
pensioenregelingen, outplacement,
vertrek naar andere werkgevers buiten
de zorg, deeltijdbanen et cetera. Ook in
de zorg ben je dus niet langer zeker van
een baan.
Minder leerlingen
Een ander belangrijk negatief gevolg is
de terugloop van het aantal leerlingen.
Werkgevers gaan minder opleiden omdat
ze geen baangarantie willen/kunnen
afgeven. Hiermee snijden organisaties
zich op termijn in de vingers. De Unie
Zorg en Welzijn vindt dit onbegrijpelijk,
zeker na een tijd van grote tekorten
waarin zoveel geld is gestoken in allerlei
wervingscampagnes. Wij verwachten dat
de terugloop van het aantal leerlingen
op termijn grote gevolgen heeft. Diverse
onderzoeken wijzen uit dat door de
sterke vergrijzing het aantal zorgvragers
bijna exponentieel gaat toenemen. Dit
betekent dat er straks veel meer mensen
in de zorg werkzaam moeten zijn. Mensen
die we nu moeten opleiden, willen
we er straks gebruik van kunnen maken.
Wij doen hierbij dan ook een klemmend
beroep op zowel de overheid als de werkgevers
om juist nu anticyclisch te werk
te gaan! Niet succes op korte termijn,
maar langetermijnvisie dient het ‘motto’
te zijn.
Ed de Bruin,
coördinator De Unie Zorg en Welzijn
Pepijn ten Kate,
bestuurder De Unie Zorg en Welzijn
Bron: Special De Unie Zorg en Welzijn,
voorjaar 2005

Peritoneaal Dialyse
Verbonden met
HomeChoice PRO TM
HomeChoice PRO met PD Link staat
voor eenvoudige en gebruiksvriendelijke
APD therapie.
Patiënt gericht: het dialyse voorschrift wordt eenvoudig op de PRO Card geprogrammeerd.
De PRO Card registreert een brede waaier aan therapie gegevens,
waardoor de patiënt deze niet meer manueel hoeft te verzamelen. Bij wijzigingen
in het dialyse voorschrift volstaat het dat de patiënt de geherprogrammeerde PRO
Card in de HomeChoice PRO plaatst om de nieuwe therapie te kunnen uitvoeren.
PD Link is het software programma dat (via de PRO Card) communiceert met de
HomeChoice PRO. PD Link gegevens zijn accuraat en compleet. Via eenvoudige
analyses kunnen artsen en verpleegkundigen de behandeling optimaliseren.
HomeChoice PRO met PD Link biedt een verbeterde therapie, een verhoogde
levenskwaliteit en een bijzonder effectief management van de dialyse.
Combineert comfort in
gebruik met een optimaal
therapie resultaat
Baxter B.V. Kobaltweg 49, 3542 CE Utrecht, Tel. +31(0)30-2488781 Fax. +31(0)30-2488784, www.baxter.nl/Renal.htm (E-mail: utrecht.renal@baxter.com)

40
L•V•D•T M AGAZI N E
De Baxter Workshop op 13 en 22 juni 2005 in de ‘Ernst Sillem Hoeve’ te Lage Vuursche
“APD mogelijkheden e
Tekst: Truus Derks
Het thema tijdens deze twee workshopdagen is: “APD mogelijkheden en middelen”. In het
ochtendprogramma werd een viertal presentaties gegeven door verschillende gastsprekers en
tijdens het middagprogramma kon men deelnemen aan één van de 2 parallelsessies die even-
eens werden gegeven door gastsprekers. Na deze presentaties werd door middel van een quiz de
kennis getoetst die men deze dag had opgedaan.
Anneke de Vries (MCL)
Lisette Gerritse (Baxter) links en Yvonne de
Koter (VU) rechts.
APD-direct
De eerste presentatie wordt gegeven
door respectievelijk Gea Haagsma (13
juni) en Anneke de Vries (22 juni), beiden
dialyseverpleegkundigen uit het Medisch
Centrum Leeuwarden. Zij vertellen
over hun ervaringen ten aanzien van het
direct starten met APD in hun centrum.
In de presentatie is ook gebruik gemaakt
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
van het onderzoek van dr. W. Fagel uit
hetzelfde ziekenhuis. Hij heeft gekeken
naar verschillen tussen CAPD- en APDpatiënten.
De keuze van de patiënt komt tot stand
nadat er een groepsvoorlichting heeft
plaatsgevonden. Zonodig volgt een
individueel gesprek, en/of een huisbezoek
van een maatschappelijk werker
en verpleegkundige. Daarna worden zij
verder begeleid door een predialyseverpleegkundige.
75% van de patiënten die voor PD kiest,
heeft een keuze uitgesproken voor APD.
Redenen daarvoor zijn: vrijheid overdag,
werk, kleine kinderen thuis of leeftijd
(oudere patiënten).
Voor het MCL staat de patiëntenkeuze
voorop; ze leren direct het systeem van
hun keuze.
Uit de ervaringen van het MCL is gebleken
dat een CAPD-wisseling aanleren
zodra dit nodig is (bv. bij peritonitis of
vakantie in het buitenland) geen problemen
geeft in de praktijk.
Conclusie: uit het onderzoek van dr. Fagel
is gebleken dat er geen verschillen zijn
bij CAPD of APD betreffende techniekfalen,
patiëntoverleving en het bereiken
van de dialyseadequaatheid. Verschil zit
wel in het aantal peritonitiden, dat bij
APD lager ligt dan bij CAPD.
Verder voegen de verpleegkundigen nog
toe dat een vrije patiëntenkeuze gerechtvaardigd
is. CAPD en APD als starttherapie
zijn grotendeels gelijkwaardig en
voor hen staat welbevinden en kwaliteit
van leven van de patiënt voorop.
Educatie en Training Transmurale
Zorg Peritoneale
Dialyse
De tweede presentatie wordt gegeven
door Yvonne de Koter, seniorverpleeg-
kundige PD van het VU medisch centrum
in Amsterdam. Zij geeft haar presentatie
over de bovenstaande map die gemaakt
is door een werkgroep.
De doelstelling van de werkgroep is
het ontwikkelen van een map met een
cd-rom ter ondersteuning van de dialyseverpleegkundigen
om de hulpverlener
in de thuiszorg of in de zorginstelling op
een eenvoudige manier te trainen voor
peritoneale dialyse in theorie en praktijk.
De leden die op het ogenblik in de werkgroep
zitten zijn: Yvonne de Koter (voorzitter);
Tineke Kluitenberg, Isala klinieken
Zwolle; Greetje Kieft, MCRZ Rotterdam;
Puck van der Lugt, Dianet AMC Amsterdam;
Tanja Loomers, Rijnstate Arnhem,
Sylvia van der Steeg en Truus Derks
namens Baxter, Utrecht.
Deze werkgroep is in 2002 begonnen en
heeft samen thans bestaande de map
gemaakt ontwikkeld. Het is de bedoeling
dat ze in de toekomst deze map blijven
beoordelen op bruikbaarheid. Daarvoor
blijven suggesties vanuit de centra altijd
welkom.
Transmurale zorg is zorg die gegeven
wordt buiten de muren van de dialyseafdeling
maar waarvoor de afdeling wel de
verantwoordelijkheid houdt.
APD en CAPD zijn geen voorbehouden
handelingen. Dat betekent: bekwaam
maakt bevoegd, dus alle niveaus kunnen
CAPD en APD uitvoeren na het vereiste
aantal scholingsuren. Hoe lager het
niveau des te meer scholingsuren zullen
moeten worden gegeven. De inhoud van
de map bestaat uit verschillende modules:
een algemene inleiding, informatie
over de nierfunctievervangende behandelingen,
therapie- informatie, complicaties
bij PD, instructieprocedures, aanvullende
informatie en afronding d.m.v.
voorbeelden van checklisten, certificaat

n middelen”
en voorbeelden van opzet van lessen.
Verder zijn er handleidingen, brochures,
de cd-rom en DVD “kies bewust” toegevoegd
ter informatie en ondersteuning.
Yvonne geeft aan dat de map voor
meerdere doeleinden te gebruiken is
en ‘s middags bij de quiz waren daar
nog aanvullingen. Bijvoorbeeld voor de
predialyse, teksten en tekeningen die je
kunt gebruiken voor een handboek/instructiemap
die bij de trainingen wordt
gebruikt op je eigen afdeling of andere
doelgroepen, PowerPoint-presentaties
voor klinische lessen op je eigen afdeling,
op andere afdelingen binnen het
ziekenhuis, of voor eigen collega’s, voor
huisartsen en/of als naslagwerk voor
nieuwe collega’s of stagiaires op de PDafdeling.
HomeChoice “gewoon” in
het verzorgingshuis
Na de koffiepauze wordt deze presentatie
gegeven door Anke van Gemert (13
juni) en Tom Buytels (22 juni). Beiden zijn
teamleider in het Zorgcentrum Peppelrode
in Eindhoven.
Het zorgcentrum valt onder stichting “De
Sterren”, een stichting met een emancipatorische
mensvisie. Dat wil zeggen
dat ze de verantwoordelijkheid zoveel
mogelijk bij de patiënt zelf willen laten
en belangrijk is ook patiënten zolang
mogelijk in hun eigen omgeving te laten.
Zij hebben patiënten uit twee verschillende
ziekenhuizen. Dit betekent veel
voorbereiding, planning, verantwoordelijkheid
en scholing. De beide dialyseafdelingen
van de twee ziekenhuizen,
hebben samen een eenduidig protocol
gemaakt. De scholing was afgesproken
voor niveau 3 en 4. Voor deze scholing
werd gebruik gemaakt van de DVD “kies
bewust”, de map Educatie en Training
Transmurale Zorg en een informatiemap
van het ziekenhuis.
Wat de financiële situatie betreft hebben
ze een aanvraag neergelegd bij de CIZ (=
centraal indicatie zorg) voor de aanvraag
van meerzorg voor personele kosten. Ook
werd de dagvergoeding aangevraagd
van € 2,81 per cliënt voor elektriciteit,
water en telefoonkosten.
Belangrijk in het begin is een regelmatig
contact met het ziekenhuis en te weten
dat ze aldaar 24 uur per dag bereikbaar
zijn.
Als conclusie geven ze aan dat het veel
organisatie en werk met zich heeft
meegebracht maar dat het positief is
uitgevallen voor de patiënt. Bovendien
levert het extra kennis voor de verzorgenden
op en meerwaarde voor het
zorgcentrum zelf.
“Een APD-training anders dan anders”
Deze laatste presentatie voor de lunch
wordt gegeven door Daenne Scheuter,
dialyseverpleegkundige, Medisch Centrum
Rijnmond Zuid, locatie Zuider.
Zij vertelt over de specifieke aandachtspunten
bij de training van de allochtone
bevolkingsgroep, die de Nederlandse taal
niet helemaal of niet beheerst.
In haar ziekenhuis is 30% van de PD-patiënten
van allochtone afkomst.
Van belang bij de voorlichting en bij de
instructie is het gebruik van een tolk van
het tolkencentrum, eenvoudig taalgebruik,
regelmatig vragen stellen, respect
voor de culturele achtergrond en een
vaste verpleegkundige bij de training.
Het is belangrijk goede afspraken te
maken t.a.v. logistiek, behandeling,
policontroles (zonodig met tolk) en het
onderhouden van telefonisch contact op
vaste tijden na een training.
Daenne gaf nog als wetenswaardigheid
mee de websites van het tolkencentrum:
www.tvcn.nl en www.lampion.info voor
de vergoeding van ziektekosten wanneer
de patiënt niet verzekerd is.
Als conclusie geeft ze aan dat extra
begeleiding, ondersteuning van overige
disciplines en duidelijke afspraken met
betrekking tot communicatie een APDbehandeling
bij patiënten van allochtone
afkomst mogelijk maakt.
Overzicht tijdens de pauze
L•V•D•T M AGAZI N E
Lisette Gerritse en Tom Buytels (Zorgcentrum
Peppelrode)
Na de lunch (en nog heerlijk even genieten
op het terras van het zonnetje) gaan
we verder met het middagprogramma.
Het middagprogramma bestaat uit twee
parallelsessies, waarvoor in de ochtend
kon worden gekozen.
KT/V en PET
Deze presentatie met een theoretisch en
praktisch gedeelte wordt gegeven door
dr. Joop Offerman, internist-nefroloog en
Petra Helmich, dialyseverpleegkundige,
Isala Klinieken Zwolle.
Dr. Joop Offerman vertelt ons vanaf de
basis over PET en KT/V.
De PET “Peritoneale Equilibratie Test”
geeft informatie over de membraaneigenschappen.
De KT/V geeft informatie over de effectiviteit
van de behandeling.
Wat is dialyse adequacy? Adequacy is
een objectieve methode voor de meting
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 41

42
L•V•D•T M AGAZI N E
Daenne Scheuter (MCRZ) Zaal
van de adequaatheid van dialyse en het
opsporen van onderdialyse op eenzelfde
objectieve manier.
De hoeveelheid benodigde PD-vloeistof
is afhankelijk van de restnierfunctie en
het lichaamsoppervlak. De glucoseconcentratie
bepaalt de ultrafiltratie.
Hij laat voorbeelden zien uit een aantal
studies: CANUSA-studie uit 1996, de KT/V
PD k-DOQI van 2001, een Hemostudie uit
2002, de Ademex studie 2002.
De richtlijnen variëren. Het blijkt dat er
meer nodig is voor een goede overleving
dan een goede (klein moleculaire) afvalstoffenklaring.
Wat overleving betreft blijkt die bij dialysepatiënten
dramatisch lager te liggen
dan in het algemeen.
Wat zegt de European Renal Association
(EDTA)?
Guideline A: adequacy targets voor PD
moeten gemaakt worden voor zowel
afvalstoffen verwijderen (ureum- en
kreatinineklaring) als vochtverwijdering
(ultrafiltratie).
Guideline C-1: de minimale peritoneale
target voor de netto-ultrafiltratie bij een
anure patiënt is 1 liter/dag. De minimale
target voor de KT/V is 1,7 per week. Men
moet zich richten op beide targets.
Guideline C-2: als de targets niet (kunnen)
worden bereikt moet de patiënt
zorgvuldig worden gecontroleerd op
tekenen van overhydratie, uremische
verschijnselen en ondervoeding. Gerichte
therapie- aanpassingen moeten overwogen
worden.
Samenvattend kun je zeggen: adequacy
is meer dan KT/V ureum alleen, preventie
en behandeling van overhydratie zijn
eveneens van het grootste belang. Het
bereiken van voldoende ultrafiltatie is
mogelijk van groter belang dan de KT/V.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
Hierna vertelt Petra Helmich hoe er in
Zwolle omgegaan wordt met PET en
KT/V bij APD in de praktijk.
Er is veel interactie uit de zaal omdat
blijkt dat er veel verschillen in de centra
zijn betreffende het verzamelen.
Peritonitisbehandeling bij
APD
Deze presentatie, met een theoretisch
en praktisch gedeelte, wordt gegeven
door dr. Frans van Ittersum, internistnefroloog
en Yvonne de Koter, seniorverpleegkundige,
VU Medisch Centrum
Amsterdam.
In het VU Amsterdam blijven patiënten
met peritonitis op APD.
Dr. Frans van Ittersum begint met de
ISPD-guidelines 2005.
Deze geven aan dat hier nog weinig over
bekend is. Op het ogenblik is het nog onduidelijk
of patiënten tijdelijk overgezet
moeten worden op CAPD. Bovendien is
het niet altijd praktisch om patiënten
over te zetten.
De snelle wisselingen bij APD zouden tot
inadequate antibioticaspiegels kunnen
leiden.
Een studie van Yishak 2001 waar patiënten
bij een peritonitis op APD of CAPD
blijven bij de behandeling toont aan dat
er geen verschil is tussen APD en CAPD.
Ook in het VUMC zelf hebben ze een studie
gedaan tussen 1993-2003: peritonitisepisodes
bij APD- en CAPD-patiënten.
De uitkomst van die studie geeft ook
geen redenen om van APD over te gaan
naar CAPD bij een peritonitis.
Wel blijkt bij APD een hoger leucocytengetal
voor te komen dan bij CAPD
en duurt het langer voordat dit daalt;
mogelijke oorzaak zou kunnen zijn het
moment van afname. Het herstel is
verder identiek en het maakt niet uit
voor de uitkomst. Het is wel veiliger een
langwerkend antibioticum te kiezen.
Samenvattend kun je zeggen dat de ISPD
geen echte aanbeveling doet om in geval
van peritonitis te switchen naar CAPD.
Yvonne de Koter vertelt aansluitend hoe
ze in de VU omgaan met peritonitisbehandeling
bij APD.
Voordelen van deze manier van behandelen
zijn er legio.
De patiënt behoudt zijn eigen behandeling,
is daar vertrouwd mee.
Geen problemen bij een high-transporter
met UF.
Indien de patiënt niet te ziek is kunnen
de normale dagactiviteiten doorgaan.
DM-patiënten raken minder ontregeld
dan wanneer ze op CAPD over moeten.
Na een korte theepauze wordt er een
quiz gehouden onder leiding van Aafke
Nijhoff, Clinical Coördinator van Baxter.
De groep wordt verdeeld in 5 subgroepen.
Er worden 8 vragen gesteld; van
iedere spreker is er een vraag die betrekking
heeft op zijn/haar presentatie. De
groep mag zelf de antwoorden geven en
daarna wordt gekeken of dit overeenkomt
met hetgeen de sprekers vertelden.
We constateren dat we heel oplettende
groepen hadden.
We kunnen terugkijken op een geslaagde
workshop, die bijzonder interactief is
verlopen en er zijn veel ervaringen uitgewisseld.
Alle presentaties en protocollen
zijn terug te vinden op www.educational-services.nl
bij workshop. Aan deze
workshop zijn 40 accreditatiepunten
toegekend.
De volgende workshops kunnen jullie
alvast in de agenda zetten, deze zijn
gepland op maandag en dinsdag 15 en 16
mei 2006.

Kennismaking
Wij hebben de
behoefte om ons
te presenteren en
voor te stellen aan alle LVDT-leden.
Wij zijn de regiovoorzitters:
Regio Noord: HD Janneke Siems, Dialyse
centrum te Groningen
PD Jolande Oosterwechel-Wissink,
Deventer
Ziekenhuis te Deventer
Regio Midden: Esther Sluijs, Groene
Hart Ziekenhuis te
Gouda
Regio West: Cisca Ritsma, Lucas/
Andreas Ziekenhuis te
Amsterdam
Regio Zuid: Marjo van den Essen,
VieCuri te Venlo
De regiovoorzitters worden aangestuurd
en gecoacht door de regiocoördinator
(lid van het LVDT-bestuur) Joke Buytelaar
uit de Reinier de Graaf Groep te Delft.
In januari 2005 is een herstart gemaakt
met het regiovoorzittersoverleg.
Al de regiovoorzitters zijn hierbij aanwezig
en de regiocoördinator is de voorzitter.
Dit overleg vindt 4x per jaar plaats, voordat
de regio-overleggen plaatsvinden.
Er zijn nu twee overleggen geweest en
deze worden als zeer waardevol en als
een grote meerwaarde gezien.
Elke regiovoorzitter kan hier zijn
knelpunten/vragen vanuit zijn/haar
regiovergadering bespreken. De notulen
van elke regio worden doorgenomen
en kort samengevat, zodoende hoor je
wat er leeft in welke regio. Ook vanuit
het LVDT-bestuur zijn de lijnen korter en
verlopen het contact en de communicatie
beter. Mede door het hervatten van
deze regiovoorzittersvergaderingen zijn
er 5 enthousiaste regiovoorzitters die er
zin in hebben!
Op de vernieuwde LVDT-site kun je ons
inmiddels vinden met de e-mailadressen.
Wij zijn te vinden op de LVDT-homepage
onder de naam regiowerkgroepen in
de map LVDT-werkgroepen. Binnenkort
zullen we ook aangeven welke centra
onder welke regiovoorzitter vallen. Door
instroom van nieuwe dialysecentra en de
verdeling over de 4 regio’s willen we een
voorstel doen naar het bestuur om per
januari 2006 een vernieuwde indeling
te hanteren. Het doel is om te komen tot
een evenwichtiger indeling. Zodra de verdeling
een feit is zullen we jullie hiervan
op de hoogte brengen.
Heb je nog vragen of opmerkingen, dan
zijn wij te bereiken via ons mailadres.
L•V•D•T M AGAZI N E
LVDT-regiovoorzitters
Bij de oprichting van de LVDT is er een verdeling gemaakt in regio’s.
Er zijn 4 regio’s, te weten: regio noord, regio midden, regio west en regio zuid.
Elke regio heeft een regiovoorzitter en de regiocoördinator coacht en begeleidt het geheel.
Van links naar rechts: Esther Sluijs, Joke Buytelaar
en Marjo van den Essen
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 4

44
L•V•D•T M AGAZI N E
Hoe staat het met de
PREDIALYSE in Nederland?
Tekst: Anne-Mieke Sluiter en Myrian Zengerink
In 2004 is door de LVDT een landelijke werkgroep gevormd om een predialyse multidisciplinaire
richtlijn te gaan ontwikkelen. Tijdens de bijeenkomst is besloten om per discipline de huidige
knelpunten in kaart te brengen. Inmiddels was tijdens een predialyseworkshop duidelijk gewor-
den dat verpleegkundigen benieuwd zijn naar elkaars werkwijze in het predialysetraject. Want
overal, zo leek het, is de predialyse anders geregeld. Inmiddels is men in de Isalaklinieken in
Zwolle bezig met het ontwikkelen van een predialysepoli, waarbij men graag gebruik wil maken
van info van andere centra.
Hoe breng je het predialysetraject
nu in kaart?
Anne-Mieke Sluiter, werkzaam als predialyseverpleegkundige
in de Isalaklinieken
in Zwolle en actief betrokken bij
het opzetten van de predialysepoli, en
Myrian Zengerink, werkzaam als predialyseverpleegkundige
in Almelo en lid van
de projectgroep Predialyse LVDT hebben
een enquete gestuurd naar alle centra.
Naast de vragen om te zien met welke
middelen en protocollen er in Predialyse
Nederland gewerkt wordt, zijn er knelpunten
geïnventariseerd voor de projectgroep
Predialyse ter ontwikkeling van de
landelijke richtlijnen. Er zijn eind 2004
52 enquete’s naar alle centra verstuurd,
naar de predialyseverpleegkundigen.
Hiervan zijn 39 enquete’s teruggezonden
waarvan 3 anoniem.
Met dit resultaat van 80% zijn wij erg
tevreden. Wij willen iedereen bedanken
voor het invullen en extra toesturen van
protocollen, etc. In verband met privacy
van de centra is toegezegd geen namen
te noemen tenzij men zelf aangeeft
materiaal en/of informatie beschikbaar
te stellen.
Hieronder volgen de resultaten
op de vragen
Predialyse Poli:
is er in 28 van de 39 centra. Bij 2 is deze in
ontwikkeling.
Het aantal bezoeken aan een poli is erg
wisselend en afhankelijk van de nierfunctie,
aantal patiënten en frequentie
van het artsenbezoek.
Meestal vinden de gesprekken plaats na
het spreekuur van de nefroloog.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
Predialyse MDO:
is er in 31 van de 39 centra, 1 wordt momenteel
opgezet.
Deelnemende disciplines zijn nefroloog,
predialyseverpleegkundige, maatschappelijk
werk, diëtetiek en andere disciplines
zoals psycholoog, pastoraal medewerker,
shuntverpleegkundige.
Uitzondering vormt de kinderdialyse
waarbij meer mensen aanwezig zijn.
Predialyse FTE:
Binnen de meeste centra kent men een
predialyseverpleegkundige of een verpleegkundige
met neventaak predialyse.
Het percentage in FTE’s is niet uit te
drukken in uren per week/maand maar
afhankelijk van aantal patiënten, organisatiestructuur
en vormen van voorlichting
die worden gegeven.
Voorlichtingsmateriaal:
30 centra gebruiken de CDI en de DVD
van Baxter (= 75%).
25 centra gebruiken de video’s van de
Nierstichting (= 60%)
39 centra gebruiken het zorgboek van de
Nierstichting (= 100%)
39 centra gebruiken eigen materiaal
(= 100%)
4 centra gebruiken een Powerpoint-presentatie
(= 10%)
Onderwerpen tijdens de Predialyse:
29 centra starten met hepatitisvaccinatie
(= 70%)
9 centra starten met een neuskweek
(= 20%)
26 centra voeren de zorg na shuntaanleg
uit (= 65%)
Verschillend: zorg na de PD-katheterimplantatie
bloedafnames laboratorium
Andere: huisbezoeken
medicijnen
familietransplantatie
psychosociale begeleiding
thuishaemodialyse en
Nocturne
dieet- en therapietrouw.
Knelpunten
Transplantatievoorlichting:
wordt in 34 centra tijdens de voorlichting
besproken echter de verpleegkundigen
vertellen hierover slechts summier iets,
zij geven aan dit een taak van de arts te
vinden. Men zou graag zien dat patiënten
tijdig worden doorgestuurd zodat
een groep uit de dialysepopulatie blijft.
Daarnaast vindt te weinig terugkoppeling
plaats.
Niet-starten met dialyse:
wordt in 32 centra tijdens de voorlichting
besproken, ook hierin geeft de verpleegkundige
aan dat de arts een grotere rol
moet spelen wat betreft doorsturen en
beter overleg. Zeker voor de toekomst
ligt hier een taak nu mensen ouder en
hulpbehoevender worden en niet altijd
weten waar ze aan beginnen bij start
van een behandeling.
Predialyseruimte:
27 centra kennen een predialyseruimte
die meestal gedeeld wordt met andere
disciplines. Hierin is over het algemeen
een verbetering wenselijk.

Predialysetijd:
in 29 centra wordt er tijd vrijgemaakt
voor predialysegesprekken, echter het
tijdstip laat nogal eens te wensen over
door drukte op de afdeling. Planning na
spreekuur arts is voor verpleegkundigen
niet altijd geschikt.
Samenwerking tussen disciplines:
33 centra zijn tevreden wat betreft de
onderlinge communicatie, 5 centra
zijn niet tevreden waarbij als oorzaken
worden genoemd: onvoldoende verslaglegging,
te laat aanwezig zijn tijdens
bijeenkomsten, te geringe frequentie;
bereidheid tot meer tijd en energie in
samenwerking tussen disciplines onderling
ontbreekt.
Overlegmomenten tussen disciplines:
men is in 33 centra tevreden over de
overlegmomenten:
32 centra kennen een wekelijks c.q.
maandelijks MDO (= 80%)
4 centra kennen overleg na het spreekuur
van de arts (= 10%)
10 centra kennen overleg tijdens of na
de predialysepoli (= 25%)
7 centra benoemen diverse andere
overlegmomenten (= 20%)
In het vorige LVDT Magazine
heb ik het er al over gehad.
Uitgebreid zelfs.
Er was een kans dat er weer een Nederlander
in het EDTNA-bestuur zou worden
gekozen. En… het is gelukt! Theodôr
Vogels, maatschappelijk werker in het
Maxima Medisch Centrum te Veldhoven
is in september als bestuurslid gekozen.
Ik ben er erg blij mee. Op die manier
heeft de stem van Nederland weer meer
invloed. Via Theodôr kunnen wij onze
ideeën over Europese samenwerking
sneller en directer verwoorden.
Binnen de EDNTA is de afgelopen
Keuze behandelingsvorm:
logistieke redenen spelen bij 35 centra
geen rol bij de keus voor de behandelingsvorm
voor de patiënt, bij 4 centra
is hiervan soms sprake door gebrek aan
hemodialyseplaatsen.
Richtlijn “20% klaring, start predialyse”
voldoende:
23 centra geven aan het voldoende te
vinden om dan te starten met het predialysetraject,
echter 15 centra geven aan:
• snelheid en progressie achteruitgang
in combinatie met klaring
• welbevinden van de patiënt staat
voorop
• transplantatietraject zo vroeg mogelijk
opstarten om kans op transplantatie
voor start behandeling te vergroten
• diabeten starten met voorlichting bij
30% klaring
• allochtonen die Nederlandse taal niet
spreken meer tijd nodig.
Landelijk infomateriaal waaraan behoefte
is:
• Meer internationaal voorlichtingsmateriaal
o.a. voor allochtonen
• Nulmeting onder predialysepatiënten
in de predialysefase
De Vooruitgang
maanden enorm hard gewerkt achter
de schermen. We kijken met zijn allen
naar mogelijkheden om de vereniging zo
gezond en bloeiend mogelijk te houden.
Alle vrijwilligers kunnen meedenken
en meebeslissen over hoe de EDTNA als
een sterke en dynamische vereniging de
toekomst tegemoet gaat.
Het organisatiebureau in Zwitserland is
verruild voor een organisatiebureau in
Parijs.
Dit laatste heeft het congres in Wenen
voorbereid en verzorgd. Hierover meer in
het volgende LVDT Magazine.
Nu ik het dan toch over Wenen heb, kan
ik het niet laten even te melden dat er
dit jaar maar liefst zestien Nederlandse
abstracts zijn ingestuurd. En dat is een
absoluut hoogtepunt!
Na een selectieprocedure zijn er tien
abstracts gekozen om te worden gepresenteerd.
De drie beste Nederlandse abstracts
zijn gesponsord door 3 firma’s voor een
Award.
Bij deze daarvoor mijn hartelijke dank.
Myrian en Anne-Mieke (re)
Lyda Engelsman (Deregulated phosphate)
heeft de Amgen Award 2005
gewonnen.
Carla Oudehand en Esther Pol (Clinical
pathways) hebben samen de Baxter
Award 2005 gewonnen.
Cees Blokker (Custom Made Raster) heeft
de Gambro-Hospal Award 2005 en een
EDTNA scholarship gewonnen.
Alle abstracts zijn trouwens te lezen in
het abstractboek dat na het congres naar
de leden zal worden toegestuurd. Ik ben
trots op alle abstractschrijvers en hoop
ook voor het volgende congres in Madrid
2006 net zoveel inzendingen te zien.
Groet,
Joke
L•V•D•T M AGAZI N E
• cd-Rom over voorlichting door verpleegkundigen
transplantatie
• Maken van een website en koppelen
aan een PowerPoint-presentatie
• Eenvoudig materiaal met plaatjes,
icoonachtige voorbeelden
• Infofolder maken voor alle huisartsen
in Nederland
• Uitwisselen ervaringen predialyse
tijdens workshops.
Iedereen nogmaals bedankt voor het
invullen. Is er nieuwe informatie van de
Projectgroep Predialyse dan wordt dit via
LVDT Magazine of tijdens de Nefrologiedagen
bekend gemaakt.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 45

46
L•V•D•T M AGAZI N E
‘We innovate healthcare’
Innovatie:
raison d’etre van Roche
Toen Fritz Hoffmann op 1 oktober 1896 zijn bedrijfje vestigde aan de oevers van de Rijn in Basel,
kon hij niet bevroeden daarmee het fundament te hebben gelegd voor een van de meest voor-
aanstaande researchgeoriënteerde healthcare-bedrijven ter wereld met een omzet van 30 mil-
jard Zwitserse franken en 65.000 medewerkers in meer dan 150 landen.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
Vele eeuwen lang was de
bereiding van geneesmiddelen
het exclusieve
werkterrein van de apotheker. Een
achterhaalde productiemethode, vond
Hoffmann. Het moet toch mogelijk zijn,
bedacht deze marketeer avant la lettre,
om geneesmiddelen op een veel grotere
schaal te produceren. Dat zou niet alleen
aanzienlijk goedkoper, sneller en effectiever
zijn maar bovendien het voordeel
hebben dat alle poeders en pillen precies
evenveel werkzame stof zouden bevatten,
wat de kwaliteit en betrouwbaarheid
alleen maar ten goede zou komen.
Het idee was van Fritz, het geld van zijn
bemiddelde echtgenote Adèle La Roche.
Zo kwam de firma Hoffmann-La Roche
tot stand.
Doorbraken
In zijn meer dan honderdjarige geschiedenis
heeft Roche vele malen aan de
wieg gestaan van belangrijke medischfarmaceutische
doorbraken. Soms betrof
het onderzoeken die vele tientallen jaren
in beslag namen, zoals de ontwikkeling
van een medicijn tegen de ziekte van
Parkinson: al in 1913 ontdekte dr. Markus
Guggenheim (1885-1970), als onderzoeker
aan Roche verbonden, de bijzondere
werking van de stof levodopa maar pas
in het jaar van zijn overlijden zou deze
bijzondere ontdekking leiden tot een
geneesmiddel. Op andere momenten
daarentegen levert research al binnen
enkele jaren effectieve geneesmiddelen
op. Drie jaar na de ontdekking in 1983
van het HIV/AIDS-virus kwamen de eerste
middelen op de markt maar de werkelijke
doorbraak deed zich voor in 1996
Manfred Heinzer

toen de medicijnencocktails (toediening
van verschillende middelen tegelijk)
opgang maakten. Roche behoorde tot
de kleine groep farmabedrijven die aan
deze nieuwe therapeutische benadering
met effectieve medicijnen een bijdrage
heeft geleverd, waardoor HIV/AIDS zich
langzaam maar zeker ontwikkelt van
een volstrekt dodelijke ziekte naar een
behandelbare, chronische aandoening.
Maar de werkelijke faam van Roche
sproot toch vooral voort uit de ontdekking
eind jaren vijftig van de benzodiazepines,
waarvan Librium (1960) en Valium
(1963) nog altijd een magische klank
hebben. Het was het begin van een tijdperk
waarin Roche zijn vleugels uitsloeg
naar tal van terreinen binnen en buiten
de gezondheidszorg.
Wereldleider
De laatste jaren heeft Roche een opmerkelijke
metamorfose doorgemaakt.
De bedrijfsactiviteiten berusten nu op
twee pijlers, prescriptiegeneesmiddelen
en diagnostiek. Alle activiteiten die
daar niet onder vallen zijn inmiddels
afgestoten, zoals geur- en smaakstoffen,
vitaminen en fijnchemicaliën. De Consumer
Health-divisie (vrij verkrijgbare
zelfzorggeneesmiddelen) is begin 2005
overgegeaan naar Bayer. Back to the
corebusiness dus. Manfred Heinzer (40),
sinds 1 augustus van vorig jaar General
Manager van Roche Nederland: “de hele
farmaceutische wereld is nu eenmaal
sterk aan het veranderen. Denk aan gentherapie,
de ontwikkeling van medicijnen
op maat, biotechnologie en het toenemend
belang van snelle en effectieve
diagnostiek. Als je werkelijk innovatief
wilt zijn op die gebieden, zijn slagvaardigheid
en toewijding essentieel. Om die
reden is de focus nu uitsluitend gericht
op het innovatieve geneesmiddel en op
diagnostiek. En om dezelfde reden doet
Roche niet mee aan de huidige fusietrend
in de farmacie. Wij geloven niet
dat schaalgrootte ook per definitie leidt
tot een succesvollere research en beter
gevulde pijplijnen. Wat we wel doen, is
strategische samenwerkingsverbanden
aangaan met tientallen meestal kleine
(biotech)bedrijven, die vaak wel heel
waardevolle ideeën hebben maar niet
de expertise en de financiële middelen
om de noodzakelijke, peperdure klinische
trials te financieren, het geneesmiddel
te produceren en aan het eind van de rit
op de markt te brengen. Deze strategie
loont, zo blijkt uit de groei in de laatste
jaren.”
Roche is op dit moment wereldleider op
het gebied van onder andere oncologie,
transplantatie, diabetes, obesitas en diagnostica,
terwijl het hard op weg is ook
in de virologie marktleider te worden.
Ook als producent van biotechproducten
voert Roche de lijst aan. Dat dankt het
onder meer aan zijn meerderheidsbelangen
in twee belangrijke bedrijven, het in
San Francisco gevestigde biotechbedrijf
Genentech en het Japanse Chugai.
Ambitie
De farmaceutische divisie van Roche is
sinds 1968 ook in Nederland gevestigd,
tot medio 2003 in Mijdrecht, vanaf juli
van dat jaar in een nieuw kantoor in
Woerden op een steenworp afstand
van het station. In Nederland vindt
geen productie en research plaats: de
160 medewerkers van Roche Nederland
houden zich dan ook uitsluitend bezig
met marketing en sales. In Almere is
de andere divisie van Roche gevestigd,
Diagnostics. Samen zijn zij goed voor een
stevige positie in de top tien van de
healthcarebedrijven in Nederland maar
de ambities reiken hoger. Manfred Heinzer:
“wij willen excelleren in de therapeutische
gebieden waarop wij actief zijn,
door voortdurend te blijven zoeken naar
betere, nog innovatievere en kosteneffectieve
therapieën voor de patiënt van
nu en straks. De pijplijn met middelen
die de komende jaren zullen worden geintroduceerd
laat zien dat deze ambitie
realistisch is.”
Dit jaar en in 2006 brengt Roche onder
andere twee nieuwe oncologische middelen
op de markt en een osteoporosemiddel.
Op wat langere termijn volgt
bovendien een nieuw middel ter behandeling
van anemie als opvolger van
de op dit moment op dialyseafdelingen
gebruikte middelen. In de pijplijn zitten
daarnaast nog meer dan zestig andere
potentiële geneesmiddelen in verschillende
stadia van ontwikkeling op tal van
therapeutische gebieden.
Klimaat
Hoewel Roche kan bogen op een van de
best gevulde pijplijnen van de industrie,
maakt Heinzer zich ook zorgen. Een
eeuw geleden al noteerde de godfather
van de interne geneeskunde, Sir William
Osler (1849-1919): “het verlangen om
medicijnen in te nemen is misschien het
belangrijkste verschil tussen de mens
en het dier.” Heinzer: “dit verlangen verklaart
wellicht voor een deel de houding
van de Europese en Nederlandse autori-
L•V•D•T M AGAZI N E
teiten als het om geneesmiddelen gaat:
sterk gefixeerd op het geneesmiddel als
kostenpost. Ik maak me dan ook zorgen
over het politieke en sociaal-economische
klimaat van nu. Tot voor kort kwam
zestig procent van alle farmaceutische
innovaties en doorbraken uit Europa
maar door het ongunstige klimaat
wijken steeds meer farmaceutische
bedrijven voor hun research en development
uit naar de Verenigde Staten. De
eenzijdige fixatie op de kosten zonder
oog te hebben voor de opbrengsten op
langere termijn – niet alleen vanuit
medisch oogpunt maar ook in financieel
opzicht, want het geneesmiddel is en
blijft de goedkoopste therapie – kan bovendien
de innovatie bedreigen. Nieuwe
geneesmiddelen moeten immers ook
kunnen worden verkocht. Maar voorlopig
overheerst bij mij het optimisme. Roche
is een ambitieus en gezond bedrijf en
een vanzelfsprekende partner voor alle
gezondheidsprofessionals, ziekenhuizen
en zeker ook voor al diegenen die dagelijks
in de weer zijn om dialysepatiënten
hoogwaardige zorg te geven.”
Nadere informatie
• www.roche.com
• www.roche.nl
• www.rochediagnostics.com
• www.rochediagnostics.nl
• www.health-kiosk.ch
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 47

toen de medicijnencocktails (toediening
van verschillende middelen tegelijk)
opgang maakten. Roche behoorde tot
de kleine groep farmabedrijven die aan
deze nieuwe therapeutische benadering
met effectieve medicijnen een bijdrage
heeft geleverd, waardoor HIV/AIDS zich
langzaam maar zeker ontwikkelt van
een volstrekt dodelijke ziekte naar een
behandelbare, chronische aandoening.
Maar de werkelijke faam van Roche
sproot toch vooral voort uit de ontdekking
eind jaren vijftig van de benzodiazepines,
waarvan Librium (1960) en Valium
(1963) nog altijd een magische klank
hebben. Het was het begin van een tijdperk
waarin Roche zijn vleugels uitsloeg
naar tal van terreinen binnen en buiten
de gezondheidszorg.
Wereldleider
De laatste jaren heeft Roche een opmerkelijke
metamorfose doorgemaakt.
De bedrijfsactiviteiten berusten nu op
twee pijlers, prescriptiegeneesmiddelen
en diagnostiek. Alle activiteiten die
daar niet onder vallen zijn inmiddels
afgestoten, zoals geur- en smaakstoffen,
vitaminen en fijnchemicaliën. De Consumer
Health-divisie (vrij verkrijgbare
zelfzorggeneesmiddelen) is begin 2005
overgegeaan naar Bayer. Back to the
corebusiness dus. Manfred Heinzer (40),
sinds 1 augustus van vorig jaar General
Manager van Roche Nederland: “de hele
farmaceutische wereld is nu eenmaal
sterk aan het veranderen. Denk aan gentherapie,
de ontwikkeling van medicijnen
op maat, biotechnologie en het toenemend
belang van snelle en effectieve
diagnostiek. Als je werkelijk innovatief
wilt zijn op die gebieden, zijn slagvaardigheid
en toewijding essentieel. Om die
reden is de focus nu uitsluitend gericht
op het innovatieve geneesmiddel en op
diagnostiek. En om dezelfde reden doet
Roche niet mee aan de huidige fusietrend
in de farmacie. Wij geloven niet
dat schaalgrootte ook per definitie leidt
tot een succesvollere research en beter
gevulde pijplijnen. Wat we wel doen, is
strategische samenwerkingsverbanden
aangaan met tientallen meestal kleine
(biotech)bedrijven, die vaak wel heel
waardevolle ideeën hebben maar niet
de expertise en de financiële middelen
om de noodzakelijke, peperdure klinische
trials te financieren, het geneesmiddel
te produceren en aan het eind van de rit
op de markt te brengen. Deze strategie
loont, zo blijkt uit de groei in de laatste
jaren.”
Roche is op dit moment wereldleider op
het gebied van onder andere oncologie,
transplantatie, diabetes, obesitas en diagnostica,
terwijl het hard op weg is ook
in de virologie marktleider te worden.
Ook als producent van biotechproducten
voert Roche de lijst aan. Dat dankt het
onder meer aan zijn meerderheidsbelangen
in twee belangrijke bedrijven, het in
San Francisco gevestigde biotechbedrijf
Genentech en het Japanse Chugai.
Ambitie
De farmaceutische divisie van Roche is
sinds 1968 ook in Nederland gevestigd,
tot medio 2003 in Mijdrecht, vanaf juli
van dat jaar in een nieuw kantoor in
Woerden op een steenworp afstand
van het station. In Nederland vindt
geen productie en research plaats: de
160 medewerkers van Roche Nederland
houden zich dan ook uitsluitend bezig
met marketing en sales. In Almere is
de andere divisie van Roche gevestigd,
Diagnostics. Samen zijn zij goed voor een
stevige positie in de top tien van de
healthcarebedrijven in Nederland maar
de ambities reiken hoger. Manfred Heinzer:
“wij willen excelleren in de therapeutische
gebieden waarop wij actief zijn,
door voortdurend te blijven zoeken naar
betere, nog innovatievere en kosteneffectieve
therapieën voor de patiënt van
nu en straks. De pijplijn met middelen
die de komende jaren zullen worden geintroduceerd
laat zien dat deze ambitie
realistisch is.”
Dit jaar en in 2006 brengt Roche onder
andere twee nieuwe oncologische middelen
op de markt en een osteoporosemiddel.
Op wat langere termijn volgt
bovendien een nieuw middel ter behandeling
van anemie als opvolger van
de op dit moment op dialyseafdelingen
gebruikte middelen. In de pijplijn zitten
daarnaast nog meer dan zestig andere
potentiële geneesmiddelen in verschillende
stadia van ontwikkeling op tal van
therapeutische gebieden.
Klimaat
Hoewel Roche kan bogen op een van de
best gevulde pijplijnen van de industrie,
maakt Heinzer zich ook zorgen. Een
eeuw geleden al noteerde de godfather
van de interne geneeskunde, Sir William
Osler (1849-1919): “het verlangen om
medicijnen in te nemen is misschien het
belangrijkste verschil tussen de mens
en het dier.” Heinzer: “dit verlangen verklaart
wellicht voor een deel de houding
van de Europese en Nederlandse autori-
L•V•D•T M AGAZI N E
teiten als het om geneesmiddelen gaat:
sterk gefixeerd op het geneesmiddel als
kostenpost. Ik maak me dan ook zorgen
over het politieke en sociaal-economische
klimaat van nu. Tot voor kort kwam
zestig procent van alle farmaceutische
innovaties en doorbraken uit Europa
maar door het ongunstige klimaat
wijken steeds meer farmaceutische
bedrijven voor hun research en development
uit naar de Verenigde Staten. De
eenzijdige fixatie op de kosten zonder
oog te hebben voor de opbrengsten op
langere termijn – niet alleen vanuit
medisch oogpunt maar ook in financieel
opzicht, want het geneesmiddel is en
blijft de goedkoopste therapie – kan bovendien
de innovatie bedreigen. Nieuwe
geneesmiddelen moeten immers ook
kunnen worden verkocht. Maar voorlopig
overheerst bij mij het optimisme. Roche
is een ambitieus en gezond bedrijf en
een vanzelfsprekende partner voor alle
gezondheidsprofessionals, ziekenhuizen
en zeker ook voor al diegenen die dagelijks
in de weer zijn om dialysepatiënten
hoogwaardige zorg te geven.”
Nadere informatie
• www.roche.com
• www.roche.nl
• www.rochediagnostics.com
• www.rochediagnostics.nl
• www.health-kiosk.ch
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 47

toen de medicijnencocktails (toediening
van verschillende middelen tegelijk)
opgang maakten. Roche behoorde tot
de kleine groep farmabedrijven die aan
deze nieuwe therapeutische benadering
met effectieve medicijnen een bijdrage
heeft geleverd, waardoor HIV/AIDS zich
langzaam maar zeker ontwikkelt van
een volstrekt dodelijke ziekte naar een
behandelbare, chronische aandoening.
Maar de werkelijke faam van Roche
sproot toch vooral voort uit de ontdekking
eind jaren vijftig van de benzodiazepines,
waarvan Librium (1960) en Valium
(1963) nog altijd een magische klank
hebben. Het was het begin van een tijdperk
waarin Roche zijn vleugels uitsloeg
naar tal van terreinen binnen en buiten
de gezondheidszorg.
Wereldleider
De laatste jaren heeft Roche een opmerkelijke
metamorfose doorgemaakt.
De bedrijfsactiviteiten berusten nu op
twee pijlers, prescriptiegeneesmiddelen
en diagnostiek. Alle activiteiten die
daar niet onder vallen zijn inmiddels
afgestoten, zoals geur- en smaakstoffen,
vitaminen en fijnchemicaliën. De Consumer
Health-divisie (vrij verkrijgbare
zelfzorggeneesmiddelen) is begin 2005
overgegeaan naar Bayer. Back to the
corebusiness dus. Manfred Heinzer (40),
sinds 1 augustus van vorig jaar General
Manager van Roche Nederland: “de hele
farmaceutische wereld is nu eenmaal
sterk aan het veranderen. Denk aan gentherapie,
de ontwikkeling van medicijnen
op maat, biotechnologie en het toenemend
belang van snelle en effectieve
diagnostiek. Als je werkelijk innovatief
wilt zijn op die gebieden, zijn slagvaardigheid
en toewijding essentieel. Om die
reden is de focus nu uitsluitend gericht
op het innovatieve geneesmiddel en op
diagnostiek. En om dezelfde reden doet
Roche niet mee aan de huidige fusietrend
in de farmacie. Wij geloven niet
dat schaalgrootte ook per definitie leidt
tot een succesvollere research en beter
gevulde pijplijnen. Wat we wel doen, is
strategische samenwerkingsverbanden
aangaan met tientallen meestal kleine
(biotech)bedrijven, die vaak wel heel
waardevolle ideeën hebben maar niet
de expertise en de financiële middelen
om de noodzakelijke, peperdure klinische
trials te financieren, het geneesmiddel
te produceren en aan het eind van de rit
op de markt te brengen. Deze strategie
loont, zo blijkt uit de groei in de laatste
jaren.”
Roche is op dit moment wereldleider op
het gebied van onder andere oncologie,
transplantatie, diabetes, obesitas en diagnostica,
terwijl het hard op weg is ook
in de virologie marktleider te worden.
Ook als producent van biotechproducten
voert Roche de lijst aan. Dat dankt het
onder meer aan zijn meerderheidsbelangen
in twee belangrijke bedrijven, het in
San Francisco gevestigde biotechbedrijf
Genentech en het Japanse Chugai.
Ambitie
De farmaceutische divisie van Roche is
sinds 1968 ook in Nederland gevestigd,
tot medio 2003 in Mijdrecht, vanaf juli
van dat jaar in een nieuw kantoor in
Woerden op een steenworp afstand
van het station. In Nederland vindt
geen productie en research plaats: de
160 medewerkers van Roche Nederland
houden zich dan ook uitsluitend bezig
met marketing en sales. In Almere is
de andere divisie van Roche gevestigd,
Diagnostics. Samen zijn zij goed voor een
stevige positie in de top tien van de
healthcarebedrijven in Nederland maar
de ambities reiken hoger. Manfred Heinzer:
“wij willen excelleren in de therapeutische
gebieden waarop wij actief zijn,
door voortdurend te blijven zoeken naar
betere, nog innovatievere en kosteneffectieve
therapieën voor de patiënt van
nu en straks. De pijplijn met middelen
die de komende jaren zullen worden geintroduceerd
laat zien dat deze ambitie
realistisch is.”
Dit jaar en in 2006 brengt Roche onder
andere twee nieuwe oncologische middelen
op de markt en een osteoporosemiddel.
Op wat langere termijn volgt
bovendien een nieuw middel ter behandeling
van anemie als opvolger van
de op dit moment op dialyseafdelingen
gebruikte middelen. In de pijplijn zitten
daarnaast nog meer dan zestig andere
potentiële geneesmiddelen in verschillende
stadia van ontwikkeling op tal van
therapeutische gebieden.
Klimaat
Hoewel Roche kan bogen op een van de
best gevulde pijplijnen van de industrie,
maakt Heinzer zich ook zorgen. Een
eeuw geleden al noteerde de godfather
van de interne geneeskunde, Sir William
Osler (1849-1919): “het verlangen om
medicijnen in te nemen is misschien het
belangrijkste verschil tussen de mens
en het dier.” Heinzer: “dit verlangen verklaart
wellicht voor een deel de houding
van de Europese en Nederlandse autori-
L•V•D•T M AGAZI N E
teiten als het om geneesmiddelen gaat:
sterk gefixeerd op het geneesmiddel als
kostenpost. Ik maak me dan ook zorgen
over het politieke en sociaal-economische
klimaat van nu. Tot voor kort kwam
zestig procent van alle farmaceutische
innovaties en doorbraken uit Europa
maar door het ongunstige klimaat
wijken steeds meer farmaceutische
bedrijven voor hun research en development
uit naar de Verenigde Staten. De
eenzijdige fixatie op de kosten zonder
oog te hebben voor de opbrengsten op
langere termijn – niet alleen vanuit
medisch oogpunt maar ook in financieel
opzicht, want het geneesmiddel is en
blijft de goedkoopste therapie – kan bovendien
de innovatie bedreigen. Nieuwe
geneesmiddelen moeten immers ook
kunnen worden verkocht. Maar voorlopig
overheerst bij mij het optimisme. Roche
is een ambitieus en gezond bedrijf en
een vanzelfsprekende partner voor alle
gezondheidsprofessionals, ziekenhuizen
en zeker ook voor al diegenen die dagelijks
in de weer zijn om dialysepatiënten
hoogwaardige zorg te geven.”
Nadere informatie
• www.roche.com
• www.roche.nl
• www.rochediagnostics.com
• www.rochediagnostics.nl
• www.health-kiosk.ch
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3 47

50
L•V•D•T M AGAZI N E
Advertentiemogelijkheden
& -tarieven
Voor adverteren in het LVDT Magazine
gelden de volgende regels:
Voor het reserveren van een advertentie
kunt u contact opnemen met
de hoofdredacteur Charles André.
U kunt hem bereiken via e-mail:
C.Andre@lzr.nl .
Bellen kan ook op: 0475-382144
(Dialyseafdeling Laurentius Ziekenhuis
te Roermond).
Bij reservering per e-mail graag vermelden
welk formaat u wenst. De
hoofdredacteur zal dan zo spoedig
mogelijk contact met u opnemen
om de mogelijkheden met u verder
door te nemen.
Verder bij de aanvraag graag vermelden
met wie contact moet worden
opgenomen en om wat voor soort
advertentie het gaat (personeel of
product). Ook graag vermelden aan
wie de factuur en het bewijsexemplaar
moeten worden verzonden.
U ontvangt de factuur en het bewijsexemplaar
zo spoedig mogelijk
na het verschijnen van het LVDT
Magazine.
Tarieven:
Formaat alleen kleur
1/1 (A4) e 750,-
1/2 (A5) e 450,-
Advertorial e 750,-
Flyers op aanvraag
Formaat A4
bladspiegel 210 x 297 mm;
zetspiegel 178 x 260 mm.
Formaat A5
bladspiegel 210 x 148 mm;
zetspiegel 178 x 130 mm.
Advertenties dienen binnen te
komen als PDF (Liefst: Certified PDF
Tijdschriften Nederland), Adobe
InDesign, Adobe Illustrator of Quark
X-press formaat.
Andere wijzen van aanleveren brengen
een meerprijs met zich mee.
Flyers en toevoegingen op aanvraag.
Bij flyers en andere toevoegingen
moet u rekening houden met een
meerprijs.
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3
Lidmaatschap & contributie
Het lidmaatschap
De doelgroep van de LVDT zijn de verpleegkundigen
die werkzaam zijn op het gebied
van de nierfunctievervangende therapie. De
vereniging sluit niemand uit van het lidmaatschap.
Personen werkzaam bij commerciële
bedrijven kunnen alleen associé worden.
Verder hebben ze de gelijke rechten als leden,
afgezien van het stemrecht tijdens de ledenjaarvergadering.
Het lidmaatschap geldt per
kalenderjaar. Het lidmaatschap geldt tot wederopzegging
en wordt zonder tegenbericht
automatisch verlengd. Het lidmaatschap kan
op elk gewenst moment ingaan. Aanmelden
kan alleen schriftelijk, bij voorkeur met de
daarvoor bestemde inschrijfformulieren.
Opzeggen
Nu zien we het niet graag maar toch komt
het voor dat leden bedanken voor het lidmaatschap.
De procedure is als volgt. Opzeggen
dient schriftelijk te gebeuren en uiterlijk
voor 1 december van het lopende jaar. Indien
correct wordt bedankt wordt per 1 januari van
het volgende jaar het lid uit het ledenbestand
verwijderd. Ieder lid dat bedankt krijgt een
brief ter bevestiging. Indien het opzeggen
niet correct is gebeurd blijft lidmaatschap
en de daarbij behorende verplichtingen van
kracht. Het lid wordt schriftelijk geïnformeerd.
De contributie
De hoogte van de contributie wordt ieder jaar
door de leden tijdens de ledenjaarvergadering
vastgesteld. Er is een differentiatie in de berekening
van de contributie aangebracht. Wanneer
de aanmelding voor 1 juli plaatsvindt,
dan wordt het volledige bedrag in rekening
gebracht. Wanneer iemand zich aanmeldt als
lid tussen 1 juli en 1 december dan wordt de
helft van de contributie in rekening gebracht.
Meldt iemand zich na 1 december aan, dan
wordt voor dat jaar niets berekend. Voor de
cursisten is een speciale regeling in het leven
geroepen. Een cursist kan namelijk gratis lid
zijn voor een periode van 12 maanden. Het
gratis lidmaatschap gaat in op het moment
dat de theoretische opleiding start. Twaalf
maanden lang, tellende vanaf de start van uw
opleiding, wordt geen contributie berekend.
De enige voorwaarde is dat de cursist lid
blijft in het jaar dat het gratis lidmaatschap
afloopt. Om hoogte van de contributie te
bepalen geldt de volgende berekening. Begint
de opleiding in januari, februari of maart, dan
is in het daarop volgende jaar het te betalen
bedrag 75% van de geldende contributie.
Vangt de opleiding in april, mei of juni aan
dan wordt de helft van het bedrag berekend.
Start de opleiding juli, augustus of september
wordt 25% van de contributie in rekening
gebracht. Als de opleiding in een van de laatste
drie maanden begint dan is het daarop
volgende jaar geheel kosteloos. De bedragen
worden naar beneden afgerond. Wanneer
de cursist de opleiding afbreekt dan wordt
het lidmaatschap (alleen op verzoek van de
cursist) ontbonden.
Inning van de contributie
Ieder lid wordt verzocht de vereniging te
machtigen om de contributie te innen.
Daarvoor ontvangt een nieuw lid een machtiging/acceptgirokaart.
De keuze is vrij maar
bij betaling anders dan met een machtiging
wordt e 2,50 administratiekosten in rekening
gebracht. Diegene die de LVDT niet heeft
gemachtigd ontvangt bij het laatste LVDT
Magazine van het jaar een acceptgiro voor het
komende jaar. Voor 15 februari van het daarop
volgende jaar moet het bedrag gestort zijn
op de rekening van de LVDT. Wanneer dat niet
het geval is volgt een herinnering (het bedrag
is dan verhoogd i.v.m. administratiekosten).
Dit bedrag moet voor 1 april gestort zijn op
de LVDT rekening. Zo niet volgt een tweede
aanmaning (het bedrag is dan wederom
verhoogd), dit bedrag moet voor 1 mei bij de
LVDT binnen zijn. Is na de laatste aanmaning
geen contributie ontvangen dan wordt het
lid geroyeerd. De gegevens worden niet uit
het ledenbestand gewist maar de geroyeerde
wordt als debiteur geboekt. In het geval dat de
persoon in kwestie zich weer aanmeldt wordt
de openstaande schuld in rekening gebracht.
Registratie
Van de leden worden de volgende gegevens in
het ledenbestand geregistreerd:
• De naam en/of meisjesnaam, de roepnaam
en de initialen.
• Het adres, de postcode en de woonplaats
• De geboortedatum en het geslacht
• De werkgever en de functie die het lid
bekleedt
• De eventuele telefoon- en faxnummer(s)
en eventueel e-mail adres
• Het giro- of bankrekeningnummer
• Datum inschrijving
• Bij cursisten worden in het bestand ook
het opleidingsinstituut en de aanvang
opleiding geregistreerd.
Abonnement
Ieder lid ontvangt het verenigingsblad LVDT
Magazine. Voor niet-leden is het mogelijk een
abonnement te nemen. Het abonnement is
duurder dan het lidmaatschap. De hoogte
van het abonnementsgeld wordt door het
bestuur vastgesteld. Voor aanmelden en
opzeggen geldt dezelfde procedure als bij het
lidmaatschap. De abonnee kan desgewenst
schriftelijk geïnformeerd worden over activiteiten
van de vereniging.

zoekt dialyse-verpleegkundigen voor opdrachten
van langere duur bij diverse dialysecentra. Naast
afwisseling biedt TMI de zekerheid van een
vaste baan met een uitstekend salaris als je
minimaal 32 uur per week beschikbaar
bent. Meer weten? Bel:
Bettyanne de Rijk 06 - 46176755 of
Richard van der Jagt 06 - 15097625

Retro
52
L•V•D•T M AGAZI N E
23e jaargang | oktober 2005 | nummer 3