Pommeliere, - CC Ter Vesten Beveren

Lesbrief bij de voorstelling
Pommeliere,
muziek en dans met een sappig dessert.

Geachte,
Binnenkort kom je met je klas naar de voorstelling Pommeliere van het gezelschap
Pantalone en Nat Gras.
Voor deze jonge kleuters is een uitstapje naar het theater meer dan de voorstelling op zich.
De bus, het grote gebouw, de lift,…. allemaal ervaringen die de uitstap mee bepalen.
Het is belangrijk de kinderen hier gepast op voor te bereiden. Deze lesbrief informeert je over
de voorstelling en de wijze waarop je hier in de klas mogelijk rond kan werken.
Wij wensen je een fijne voorstelling die jou en je klasgroep kan inspireren en nog even blijft
nazinderen in de hoofden, de harten en de lichamen van de kinderen.
Veel plezier!
INHOUD
2

DE VOORSTELLING
- de inhoud
- het concept
- inspiratie
- kijken naar dans en luisteren naar muziek
VOORAF IN DE KLAS
- filosoferen over de titel
- organisatie
BIJ AANKOMST EN TIJDENS DE VOORSTELLING
NA DE VOORSTELLING
- jouw inspiratie
- activiteiten in de klas
HET TEAM
DE GEZELSCHAPPEN
BIJLAGEN
1. appelkunstwerken
2. appelweetjes
3. de symbolische waarde van de appel
DE VOORSTELLING
Pommeliere is een dans- en muziekvoorstelling, gespeeld door 2 dansers, 1 muzikante en
40 appels.
3

De inhoud
Drie vriendinnen komen op scène en groeten het publiek. Ze groeten elkaar. Ze groeten de
piano. Hij antwoordt met prachtige muziek tot … er een appel over zijn toetsen rolt. En nog
een appel, en nóg één. Appels worden geplukt en gedanst op hun eigen beat. Ze worden
geoogst en geschild. En als de schil breekt, stopt het lied. Terwijl ieder een partje appel
krijgt, zingt de piano verder. Zo eindigt Pommeliere in een concert met een sappig
dessert, een verwennerij voor ogen, oren en smaak.
Het Concept
De voorstelling Pommeliere is een voorstelling die bestaat de uit 2 delen : tijdens een eerste
deel kijkt en luistert het publiek naar de spelers die met de appels dansen en muziek maken.
Dit kijk-deel gaat heel spontaan over in een tweede deel waar de sfeer van een 4-uurtje
wordt gecreëerd. Het publiek kan proeven van de appels, een gezellige babbel doen met zijn
buur, nog nagenieten van de pianomuziek of….
Inspiratie
De inspiratie voor Pommeliere haalde de choreografe, Goele Van Dijck, uit haar
jeugdherinneringen aan haar grootmoeder. Zij kon prachtig zingen en allerlei
geschiedkundige feiten heel boeiend, op maat van elke luisteraar vertellen. Het was fijn
vertoeven in haar buurt en zeker rond 4 uur. Dan zat ze met een pot vol appels op haar
schoot en deelde ze partjes uit aan ieder die wilde, tot er alleen nog het gesmikkel van de
appel te horen was.
Deze sfeer van gezellig samenzijn met een vleugje kunst en cultuur, waar de drukte even
wordt stilgelegd en er tijd wordt gemaakt voor ieders verhaal, wilde Goele delen met
anderen. De muzikante zou zorgen voor de sfeer en het gemoed, de dansers voor de appels
en de maag.
Op deze manier werden zang, dans en appels het vertrekpunt van de voorstelling
Pommeliere,
Kijken naar dans en luisteren naar muziek.
Tijdens de voorstelling wordt er niet gesproken. Dansers en muzikanten praten via hun
“instrument”. Voor de dansers is dit hun lichaam; voor de muzikante is dit de piano. En bij
Pommeliere hebben de spelers nog een derde “instrument” : de appels.
De voorstelling spreekt door de beelden die ze oproept en de energie die ze uitstraalt. Deze
twee elementen nemen het publiek mee in een verhaal dat ieder voor zich in zijn hoofd / hart
kan vormgeven. Zo kan elke kijker / luisteraar het verhaal dat op de scène ontstaat, verrijken
met zijn eigen beleving. Hij kan zelf kiezen wanneer hij op welke stroom afstemt : is hij
gefocust op de manier waarop de appels worden gemanipuleerd, nemen alle cellen van zijn
lichaam de dansbewegingen op die verschijnen en verdwijnen, laat hij zich meevoeren op de
golven van de verschillende sferen die ontstaan, of ….
De openheid van het verhaal zorgt er voor dat zowel volwassenen als kinderen geboeid
blijven kijken en luisteren naar Pommeliere.
4

VOORAF IN DE KLAS
Voor de meeste kinderen is het een eerste bezoek aan het theater, mogelijk is het ook een
eerste schooluitstap. Het is belangrijk vooraf de nieuwsgierigheid van de kinderen te
prikkelen en hen warm te maken voor deze nieuwe ervaring.
Filosoferen over de titel
Maak de kleuters nieuwsgierig door hen vragen te stellen bij de titel van de voorstelling
Pommeliere.
Wat zou dit woord betekenen?
Klinkt als tiereliere?
Pomme, het franse woord voor appel?
Pom pom pom?
Pommeliere is om te kijken en te luisteren. Wat zou er te zien zijn? Wat zou er te horen zijn?
Hieronder vind je de vertaling van “appel” in enkele talen.
Engels apple
Spaans manzana, poma
Italiaans mela, melo, pomo
Frans pomme
Japans ringo
Duits apfel
Portugees maçã
Fins omena
Noors eple
Deens ble
Zweeds apple
Maori aproro
Servisch jabuka
Hongaars alma
Roemeens mar
Turks elma
Albanees mollë
Ests oun
Kroatisch jabuka , zlatara
Berbers tateffaht
Organisatie
Het is belangrijk om de kinderen goed voor te bereiden wat er organisatorisch gaat gebeuren
(met de bus, boekentas blijft in de klas,..). Ook hier kan je vooraf spelmatig mee bezig zijn.
Het is ook belangrijk dat de tweede persoon die zal meegaan, al wordt voorgesteld in de klas
zodat de kinderen deze goed herkennen eens ze in de zaal zijn.
BIJ AANKOMST EN TIJDENS DE VOORSTELLING
5

Zorg dat de kinderen voor aanvang nog even naar toilet gaan. Jassen worden in de vestiare
gehangen, de klaspop kan natuurlijk wel mee.
Het publiek zit verdeeld in 2 groepen, elk aan een andere kant van de zaal.
Omdat de groepen ongeveer evenredig verdeeld moeten worden, zitten mogelijk niet alle
klasgroepen bij elkaar aan dezelfde kant van de zaal. Daarom is het noodzakelijk dat er 2
volwassen begeleiders per klas aanwezig zijn. Zitten de kinderen verspreid over de 2
groepen, zorg er dan voor dat bij elke groep een begeleider zit die de kleuters kunnen
aanspreken indien nodig. Dit voorkomt onnodig ‘overlopen’.
Neem zelf plaats tussen de kleuters. Jij kent je klasgroep het best. Organiseer en plaats
de kleuters zo, zodat ook jij op een ontspannen manier van de voorstelling kan genieten.
De dansers en muzikante van Pommeliere kozen er bewust voor om voor een jong publiek te
spelen, en staan open voor spontane reacties van de kinderen. Door de grote inleving van
jonge kinderen kan het gebeuren dat ze rechtstaan, een beweging van de dansers
nabootsen,…. Dit is geen probleem zolang ze de anderen in het publiek niet storen.
Loopt een kind echter de scène op als er nog gedanst wordt, dan kan dit een probleem zijn
voor zijn eigen veiligheid en dat van de dansers. Deze maken nl. onverwachte bewegingen,
rennen achterwaarts in de veronderstelling dat er niemand achter hen staat,… In dit geval is
het goed om deze peuter meteen terug op zijn bankje te zetten. Hem naar jou roepen zal
niet meteen lukken omdat hij zo opgaat in zijn beleving en jou dus waarschijnlijk niet zal
horen.
Filmen of het maken van foto’s is niet toegestaan tijdens de voorstelling. Foto’s van de
voorstelling kan je downloaden via de sites van één van de gezelschappen :
www.natgras.be. of www.pantalone.be.
Tijdens het eetmoment is het nemen van foto’s geen probleem.
NA DE VOORSTELLING
Jouw inspiratie
Wil je in je klas verder werken rond de voorstelling, dan is je eigen inspiratie een belangrijke
bouwsteen om tot een boeiend resultaat te komen.
Vooraleer je focust op wat de kinderen boeide tijdens de voorstelling, ga eerst bij jezelf na
wat jou vooral boeide. Heeft de inspiratie te maken met de kinderen, met jou als
kleuterleidster of misschien staat het wel los van de schoolcontext?
Kan de voorstelling een inspiratie zijn om een boeiend muzisch aanbod samen te stellen?
6

Ongetwijfeld werkte je in het verleden al een appelthema uit. Pommeliere biedt je de
mogelijkheid om dit thema vanuit een verfrissende, nieuwe hoek te bekijken.
Gebruik onderstaande lesideeën als een inspiratiebron. De uiteindelijke vorm van de
activiteiten zal afhangen van je klasgroep, de accommodatie, het materiaal dat je vond,…
Activiteiten in de klas
Foto’s van de voorstelling zijn te downloaden op de site www.natgras.be.
Deze foto’s kunnen houvast zijn bij het eerste kringgesprek na de voorstelling of andere
activiteiten.
De trailer van de voorstelling kan je vinden via volgende link :
www.youtube.com/watch?v=t13OcsUXS24
Laat iedereen 2 appels meebrengen, zo heb je voldoende
om een heel appelproject uit te werken, en meteen ook veel
verschillende appelsoorten.
Voor de beeldende activiteiten kan je eventueel
sierappeltjes gebruiken.
Vertellen met je lichaam non-verbale communicatie
Er wordt niet gesproken tijdens de voorstelling, maar hebben de spelers wel iets verteld?
Wat?
Hoe zou je in de klas iets kunnen vertellen zonder te praten?
Denk aan wijzen met je vinger, draaibeweging op je buik als iets lekker is,….
Horen, zien en … smullen zintuiglijke waarneming
Volgende elementen kunnen een klassieke appelwaarneming iets extra geven:
- wat gebeurt er als je een appel lang bewaart? Leg een appel op de vensterbank en
kijk wat er gebeurt na enkele dagen, weken,….
- Sommige fruittelers organiseren rondleidingen voor klassen, informeer naar de
mogelijkheden in jouw buurt. Bezoek een veiling, boomgaard of gewoon een
appelboom in de buurt : en doe dit zowel in de lente als in september-oktober.
- Elke appel heeft een naam, net zoals iedereen in de klas een naam heeft. Denk maar
aan Jonagold, Elstar, Goudreinet, Cox, Clivia en Pinoya. Granny Smith is van
oorsprong een Australische appel en werd ontdekt door Granny Anne Smith.
Zou je alle voorwerpen in de klas ook een naam kunnen geven, zodat de kast niet
zomaar een kast genoemd wordt?
- Appelpuzzel : verschillende soorten appels doormidden snijden, de peuters puzzelen
de juiste soort terug bij elkaar of zetten het juiste hoedje terug op de dwars gedeelde
appel.
- Op youtube kan je verschillende filmpjes vinden waar appelschillers aan de
man/vrouw worden gebracht. Een mooi voorbeeld vind je op :
http://www.youtube.com/watch?v=JC1QEkYYnG8
Een vrouw demonstreert in een vreemde taal (zweeds?) hoe een appelmachientje
werkt. De beelden spreken voor zich, maar als je goed luistert kan je verschillende
woorden herkennen. Fascinerend om met oudere kleuters te bekijken….
- Kan je in een appel een tekening bijten of snijden?
7

Appelinstrumenten zintuiglijke waarneming
- De piano is in de voorstelling heel erg aanwezig. Is er een piano op school? Kan je in
de piano kijken?
Een appel op de toetsen laten dansen leidt niet tot brutaal kloppen, wat je wel kan
krijgen als je de kleuters het instrument vrij met hun handen laat bespelen.
- Welke instrumenten ken je nog? Verzamel ze in de klas. Welke zijn ook bespeelbaar
met een appel?
Adopteer een appelboom!
Sinds kort kan iedereen in Limburg een appelboom adopteren (bezoek de site van toerisme
Limburg).
Je betaalt tien euro per boom. Daarvoor mag je in het voorjaar komen helpen om je boom te
planten en in de oogsttijd kan je jouw appels komen plukken. Je kan het fruit meenemen
voor een halve euro per kilo of je kan het ter plekke laten persen. Fruitboeren zorgen telkens
voor professionele uitleg.
Kan je hiervoor met je klas niet telkens naar Limburg, dan is er vast een oplossing dichter bij
huis. Misschien is er een appelboom bij een particulier waar je regelmatig op bezoek kan
gaan? De eigenaars zullen er vast niets op tegen hebben als je een zelfgemaakte appeltaart
onder de boom komt opsmullen als ze getrakteerd worden!
Van klokhuis tot compost! milieubewustzijn
10

Waar gaan de klokhuizen en appelschillen op jouw school naartoe? Misschien verdwijnen ze
tussen het restafval, misschien komen ze terecht op de composthoop van de school of zijn
ze een lekkernij voor de kippen van de schoolburen?
Bekijk met je collega’s of dit afval op jouw school nog groener verwerkt kan worden en betrek
de kinderen bij dit proces.
Er was eens….. taalbevordering en fantasie
Kies één van de foto’s in bijlage nr. 1 en bekijk hem goed. Start je verhaal met “Er was
eens..” en laat je verhaal groeien terwijl je naar de prent kijkt.
Je kan dit zelf doen, kls kunnen jou verhaal aanvullen of kleuters kunnen zelfstandig een
verhaal verzinnen. In dit laatste geval is het nodig om hun verhaal af en toe een frisse
wending te geven. Dit kan je doen door vragen te stellen die hun denkspoor opentrekken:
Enkele voorbeelden:
- wat zou er net gebeurd zijn?
- Zou iemand het gezien hebben?
- Wat hoorde ze toen?
In bijlage 1 vind je afbeeldingen van kunstwerken die je hiervoor kan gebruiken. We maakten
een zeer rijke selectie zodat je zelf de meest prikkelende werken kan uitkiezen.
Hieronder vind je een voorbeeld van een ‘er was eens-verhaal’ vanuit een schilderij van
Henk Van Dijk :
De appel en de stoel
Er was eens een appel, appel Gustaaf. Elke dag zat hij in zijn huisje op zijn stoel. En elke
dag hadden ze een gezellige babbel met elkaar.
11

“Gustaaf”, zei de stoel op een dag, “ik heb een wens. Wij zitten altijd maar binnen in ons
huisje, ik zou de zee wel eens willen zien.”. “Oh, dan kijken we wel eens naar een film over
de zee.” antwoorde Gustaaf.
“Maar neen, de echte zee!!! Met golven en vissen en ….. “ Gustaaf wiebelde bijna van zijn
stoel, zo hevig werd de stoel.
Gustaaf dacht diep na … en toen wist hij het : ze namen de trein naar de zee!
Wat was de zee groot! Voorzichtig stapte de stoel met zijn poten in de zee. De golven deden
zijn poten kriebelen. Gustaaf bleef mooi op de stoel zitten want hij wilde niet nat worden. Het
werd avond en donker. De stoel en Gustaaf stonden nog steeds in de zee en keken naar de
sterren. Wat was het een prachtig idee geweest van Gustaaf om naar de zee te gaan, en
een prachtige wens van de stoel om de zee te willen zien.
Zou Gustaaf ook een wens hebben?
Waar zouden Gustaaf en de stoel op het schilderij zijn? In hun huisje of in de zee?
Ritselfritsel gehoorontwikkeling, creativiteit
In de voorstelling worden er tik-geluiden met de appels gemaakt door hen in de handen heen
en weer te gooien.
- Welke geluiden kan je nog maken met een appel? Denk ook aan hele stille geluiden
die enkel jij en je buur kunnen horen. Je kan de kinderen meer focussen op hun
gehoor door hun ogen te laten sluiten.
- Doe dit ook met de tussendoortjes die de kinderen bij hebben.
Neem 3 tussendoortjes met geluiden die erg van elkaar verschillen. Laat de kinderen hun
ogen sluiten en raden met welk tussendoortje je een geluid maakt.
Schillezinge verbale reactie op visuale prikkel
De kleuters zingen een gekend lied terwijl jij een appel schilt. Breekt de schil, dan stoppen de
kleuters met zingen.
Is het liedje uit voordat de schil gebroken is? Deze keer mag de juf / meester oefenen!
Pomme de Reinette
Pomme de Reinette is een oud frans lied. De eerste strofe is een meezing-topper bij jonge
kleuters.
Kapitein Winokio zette het liedje op de CD J’aime la vie, leer frans met Kapitein Winokio
(www.kapitienwinokio.be)
Het liedje is ook in andere versies op het net te vinden, bijvoorbeeld via de link :
www.youtube.com/watch?v=pwGR7vpQVCo
Met dit liedje zijn oneindig spelopdrachten in de zithoek te bedenken. Denk aan:
- op het A-deel laat een kleuter een appel op zijn lichaam dansen, op het B-deel rolt hij
de appel naar een andere kleuter en wisselen ze van plaats.
- tijdens het lied wordt de appel in de kring rondgegeven, stopt het lied dan raad de
geblinddoekte kleuter waar de appel verstopt zit.
- 2 kinderen dansen met een appel tussen hun buik gekneld. Kunnen ze dit volhouden
tot het einde van het lied?
Bij oudere kleuters kan je zelfs tellen hoeveel liedjes ze het volhouden. Op het einde
van elk gezongen liedje wordt er een appel op de mat gelegd. Hoeveel appels liggen
er als de appel uiteindelijk valt?
- …
12

Appeltrap, appelroltrap staccato / legato
In de voorstelling gebruikt een danser de lichamen van de anderen als trap om zo van de
piano naar beneden te komen. Dit principe kan je ook doen met een appel die neerdaalt van
het hoofd, via het lichaam naar de grond.
De kleuters starten allen met een appel in de hand, de appel rust op hun hoofd.
APPELTRAP
Hier komt het notenschrift van de verkorte appeltekening.
Bovenstaand liedje is ook te beluisteren via de link ….
- neurie bovenstaand melodietje uit de voorstelling (of zing eender welk staccato
melodietje), terwijl de kinderen hun appel van de trap (hun lichaam) laten huppen:
via verschillende trapjes van hun hoofd, op schouders,…. tot aan de grond.
- Herhaal dit een aantal keren zodat de kinderen de lengte van de melodie kunnen
inschatten.
- Stimuleer de kinderen om de appel op de maat van de melodie te laten hoppen.
APPELROLTRAP
Hier komt het notenschrift van de eerste regel van het wiegenliedje
Bovenstaand liedje is ook te beluisteren via de link …
- laat de kinderen luisteren naar de melodie van de roltrap. Kan de appel ook op deze
muziek van de trap komen? Hoe zou het beter gaan? Welke soort trap zou het
kunnen zijn?
- De kinderen laten de appel met beide handen van hun hoofd tot hun tenen rollen
terwijl je zingt. Stimuleer de kinderen om gevarieerd te bewegen door te vertellen dat
het een roltrap is met veel bochten, …
- Neurie afwisselend de roltrapmelodie en de trapmelodie. Kunnen de kinderen naar
aanleiding van wat je zingt, hun appel op een gepaste manier laten bewegen?
Boomgaard tellen, beurt afwachten
Deze klassieker onder de bordspelen voor peuters en kleuters willen we jullie niet
onthouden…..
Het spelidee:
Dit spel van Haba is ontwikkeld voor kinderen van 3 tot 6 jaar. Tijdens het spel leren
kinderen om samen te werken. Het is de bedoeling dat de kinderen samen zoveel mogelijk
kersen, pruimen, peren en appels plukken, voor dat de raaf er vandoor gaat met de rijpe
vruchten.
Wie zal er winnen? Ofwel iedereen samen, ofwel de raaf.
Bots bots bluts.
Appels moeten geplukt worden voor ze op de grond vallen, anders zien ze er niet meer mooi
gaaf uit. Als een appel toch op de grond valt heeft hij een bluts, hangt er nog een beetje gras
aan, heeft hij een ingedrukt steentje of…..
Wat kan er nog aan de appel hangen?
Maak vanuit dit idee een appelwerkstuk.
Denk aan :
- waterachtige modder als rotte vlek op een geschilderde appel
- kleef vers gras onder / rond een geschilderde appel,….
- Prik een gaatje in een geschilderde appel waar je vinger (rupsje) precies in past.
13

Schilschilderij. vormgeving met bestaande vormen en lijnen
Maak een tekening van appelschillen en kijk wat er gebeurt als de schillen uitdrogen. Blijft de
oorspronkelijke tekening bewaard of kan je er nieuwe dingen in zien?
Appelreis lichaamsdelen, oog-handcoördinatie
Appel, appel in mijn hand, appel ligt in de handpalm
reis jij mee door het land. appel wordt bovenop het hoofd gezet
rol maar naar mijn neus deze zin kan je herhalen met verschillende
rol maar naar mijn buik lichaamsdelen, de appel rolt telkens naar
rol maar naar ….. het juiste lichaamsdeel
rol maar naar mijn been appel rolt langs de benen
tot helemaal aan mijn teen. naar de tenen.
Dit liedje kan in de zithoek gezongen worden, maar kan ook als afsluiter van een
14

zaalactiviteit dienen. De oudere kleuters kunnen dit al liggend uitvoeren. Tijdens de
spreektekst komen ze zitten en de appel reist verder over hun benen terwijl ze in langzit op
de grond zitten.
Hieronder volgen enkele opdrachten die in de zaal uitgevoerd kunnen worden:
Appelstandbeeld lichaamsbesef, vormspanning
- bespreek vooraf de vormen van de appels en de manier waarop de appels bij elkaar
liggen : putjes en bultjes, schrale plekken, rare steeltjes. Liggen de appels allemaal
met het steeltje naar boven?
- telkens als je in je handen klapt tonen de kinderen een andere appelvorm. Je kan hun
creativiteit uitlokken door aan te geven waar het steeltje zit : aan een arm, een been,
je tong,…of hoe de appel ligt : op zijn zij,….
- Wie kan er vanuit deze vorm naar een andere plek rollen?
Appels verzamelen reactiesnelheid, herkennen
van de lengte van een lied
- maak samen met de kinderen een vloertekening van alle appel : een grote lijn, een
cirkel,…..
- ren met z’n allen van de éne naar de andere zijde en spring over de appellijn, kijk of
je met de hele klas in de cirkel kan? Open de cirkel met een kleine deur, iedereen
langs de deur naar buiten,…..
- speel hetzelfde reactiespel als de dansers en de muzikant in de voorstelling:
o verdeel de groep in dansers en muzikanten : de dansers proberen een
afgesproken tekening te op de grond te leggen alvorens het lied van de
muzikanten uit is. Wie is eerst klaar?
o In plaats van te focussen op een figuur op de grond, kan je het accent ook
leggen op een voortverplaatsing bijvoorbeeld “de dansers” duwen de appels
met hun neus naar een afgeproken punt.
Appeldans sfeer van de muziek
omzetten in beweging
- de kinderen staan verspreid in de zaal en staan klaar met een appel op hun
handpalm (of houden ze de appel vast aan het steeltje).
- Zodra de muziek start laten ze de appel naar verschillende kanten dansen :
voorwaarts, zijwaarts, naar onder, tussen de benen,…. Ter plaatse of verplaatsend.
Stopt de muziek dan bevriest iedereen in zijn houding. Wiens appel is niet gevallen?
Gebruik voor deze opdracht langzame, legato muziek. Laat de kinderen vooraf naar
de muziek luisteren: is hij snel? Hoor je bochten? Gaat de appel naar boven of
omlaag? Is het licht of zwaar?
- Naargelang de leeftijd van de kleuters kan je nog verder werken op deze langzame
appeldans:
15

Rollende appels
o Kinderen staan per 4 op een rijtje, redelijke afstand van elkaar. Ieder kiest een
starthouding met 1 handpalm als schoteltje. De eerste kleuter heeft een appel
op zijn “schoteltje” en start een appeldans als de muziek start. Hij danst naar
de tweede kleuter en legt zijn appel op het nieuwe schoteltje. Zo danst de
appel tot kleuter 4 terug bij de eerste kleuter is.
o De helft van de kleuters staan klaar als bruggetjes (dit kan een brug met 2 zijn
of alleen), de anderen staan in een beginhouding met een appel op hun
‘schoteltje’. Zodra de muziek start dansen de kleuters met de appels tussen
en onder de bruggetjes door.
Voorgaande trage appeldans vraagt veel concentratie van de kinderen; deze opdracht is hier
een goede afwisseling op. Zoek voor de muziek een stuk dat in tempo en sfeer erg verschilt
van het vorige : dit keer mag het snel en met stevige accenten zijn. Deze muziekkwaliteit
vind je in alle muziekstijlen terug.
- Als vooroefening is de opdracht ‘appelstandbeeld’ noodzakelijk: door de
variatiemogelijkheden die ze daar geleerd hebben is de kans klein dat de ‘rollende
appels’ vervallen in wild door elkaar botsende en rollende kleuters.
- de kinderen liggen als een appel op de grond, allemaal dicht bij elkaar alsof ze in een
doos liggen. De doos staat op de kar van de tractor.
- De muziek wordt zachtjes ingedraaid : de tractor vertrekt zachtjes en de kleuters
beginnen te wiebelen als appels beginnen in de doos. Speel met het volume van de
muziek : oeps, de tractor rijdt over een put in de weg,….
- Uiteindelijk scheurt de doos en alle kleuters rollen als appels uit elkaar. Wijs hen er
op dat de appels geen botsplekken willen : ze rollen van elkaar weg in plaats van
naar elkaar toe! Wijs de kleuters er steeds op dat de vorm van de appel duidelijk
moet zijn. Met hun arm- of beensteeltje kunnen ze zich afduwen. Wie is het gelukt om
nergens tegenaan te botsen?
Appelmassage
Zijn de appels nog niet tot moes gedanst, dan kunnen ze nog dienen voor een massage. Een
fijne opdracht die je zeker vooraf zelf moet ondergaan om ze goed te begeleiden!
- de kinderen kiezen per 2 een plek in de zaal. 1 kleuter ligt op zijn buik op de grond,
een andere zit er naast met een appel in zijn hand.
- De zittende kleuter laat de appel van de nek, over de rug en de benen in kronkelende
baantjes naar de voeten rollen.
16

HET TEAM
Voor deze voorstelling werd een boeiend team samengesteld. Allen hebben ze een sterke
kennis van hun kunstvakgebied en bieden ze een grote meerwaarde door hun ervaringen
vanuit het werken met jonge kinderen.
Anne Marie Hongoekoessoemo, danser
Anne Marie Honggokoessoemo studeerde dans aan de academie Sead in Salzburg, en
klassiek piano en jazz-zang aan het Lemmensinstituut en het Koninklijk Conservatorium te
Brussel. Die brede interesse weerspiegelt zich in haar werkveld: zo danste ze o.a. TjingTjing,
een kinderdansvoorstelling van Keskiespace (locatiedans voor een jong publiek),
Menlightened van Les Gentils en zong ze oa. bij Wim Mertens, Aranis en Scoreman van
Thomas De Prins. Verder brengt ze haar eigen werk als singer songwriter in Monkeys &
Mermaids Orchestra en verdiept ze zich in yoga (Sivananda). Binnen het Deeltijds
Kunstonderwijs geeft ze momenteel zang- en dansles.
Dafne Maes, danser
Dafne Maes studeerde in 2005 af als danser aan het Koninklijk Conservatorium afdeling
dans (Artesis Hogeschool Antwerpen) en behaalde in 2008 een Master Culturele Agogiek
aan de Vrije Universiteit Brussel. Ze danste in verschillende dansprojecten (Ann Van den
Broek, Thomas Steyaert, Filip Van Huffel). Dit seizoen danst ze o.a. ook in de productie
‘Blauwe Storm’ van Randi De Vlieghe (Moldavië vzw). Als freelance educatief medewerkster
is ze aan de slag bij Ultima Vez/Wim Vandekeybus en Rosas/Anne Teresa de
Keersmaecker. Daarnaast verricht ze aan het Koninklijk Conservatorium Artesis Hogeschool
Antwerpen onderzoek naar danseducatie.
Ilse Stroobant, muzikante
17

Ilse Stroobant studeerde klassieke piano en saxofoon aan het conservatorium van
Antwerpen waarbij piano haar hoofdinstrument werd. Ze geeft les in House of Music (HoM).
In deze privéschool wordt gewerkt met alle leeftijden en met heel jonge kinderen (vanaf 4 j).
Ze gebruiken een speelse aanpak om niet alleen de pianistieke talenten van het kind te
ontwikkelen maar vooral ook hun gehoor, hun zin tot oefenen, hun compositie- en
improvisatietalenten te ontwikkelen. Verder zingt zij op het podium samen met het
meisjeskoor Scala.
Goele Van Dijck, choreografe
Goele Van Dijck studeerde aan de Fontys Dansacademie te Tilburg, Nl. als dansdocente
maar kwam al vlug in het podiumcircuit terecht. Haar ervaringen als kleuterleidster
combineert ze met haar artistieke inzichten als danser/choreograaf. Dit resulteerde eerder in
bejubelde voorstellingen als Koeiemorgen, Schaapwel en MuurtjeMuurtje.
Haar voorstellingen kenmerken zich door de speelsheid en een sterke zintuiglijkheid.
Ze is de drijvende kracht achter het dansgezelschap Nat Gras.
Filip Bral, compositie muziek
Filip Bral behaalde aan het Lemmensinstituut de diploma’s hoorn, fuga en orkestdirectie. Hij
kan ondertussen terugblikken op een succesvolle dirigentencarrière, verzorgde opnames
voor de Vlaamse Radio en Televisie en leidde o.a. verschillende operaproducties. Sinds ’99
combineert hij dit alles met het artistiek leiderschap van Pantalone, en is als componist /
muzikant betrokken bij de producties van dit muziektheater.
Jef Loots, scenograaf en lichtontwerp
Jef is de vaste scenograaf van Pantalone en zorgde voor Pommeliere voor de visuele
aankleding van de voorstelling.
Peter Lauwers, theatertechniek.
18

Het Pommeliereteam op tournee……
DE GEZELSCHAPPEN
De voorstelling Pommeliere kwam tot stand dankzij de samenwerking tussen het
dansgezelschap Nat Gras en het muziektheatergezelschap Pantalone. Beide gezelschappen
maakten in het verleden reeds voorstellingen voor kinderen.
Muziektheater Pantalone
Pantalone is een muziektheatergezelschap uit Brussel.
Ze verenigt kunstenaars uit verschillende disciplines in creaties die vele vormen kunnen
aannemen: van een muzikaal prentenboek tot een multimediale kinderopera of een beeldend
concert. Rode draad is de muziek van waaruit Pantalone een wereld vol poëzie, kleur, vorm
en spel wil oproepen, een wereld die zowel kinderen als volwassenen kan beroeren.
Pantalone startte zijn werking in 2000 met de succesvolle producties Luna van de boom en
de kinderopera Brundibár.
19

Dag Maan, Carussel en Pantoffeltrein zijn de peutervoorstellingen die, naast Pommeliere, dit
seizoen op hun programma staan.
www.pantalone.be
Dansgezelschap Nat Gras.
Het dansgezelschap Nat Gras werd in 2002 opgericht en wil sindsdien voor iedereen
mogelijkheden scheppen tot zowel actieve als receptieve kunstbeleving. Vanuit
kindervoorstellingen wil ze kinderen en hun families in contact brengen met dans en kunst in
het algemeen. Ze gaat hierbij steeds op zoek naar de ware zeggingskracht van dans, zonder
al te veel compromissen.
We streven steeds naar een grote betrokkenheid en naar een communicatie rond het kijken,
beoefenen en creëren van dans en kunstbeleving in het algemeen. Naast Pommeliere, is Nat
Gras dit seizoen ook nog in de culturele centra te zien met de voorstelling MuurtjeMuurtje.
Nat Gras is gevestigd in Antwerpen en met hun voorstellingen reizen ze doorheen
Vlaanderen, Nederland en af en toe naar het verdere buitenland.
www.natgras.be
Bijlage 1 :
APPELKUNSTWERKEN
Op de volgende blz. vind je foto’s van “appelkunstwerken” die je kunnen inspireren tot
nieuwe beeldende activiteiten of die je kan gebruiken voor de activiteit “Er was eens…” zoals
beschreven op p. 11.
20

Kunstwerk “Appels” van Kees Franse.
Rotterdam, 2008.
21

Kunstwerk “Apple Core” van Claes Oldenburg,
1990
22

foto van het net, kunstenaar onbekend.
24

werk in publiek park, Zweden
fotograaf Vanda Hellsing
25

Zandsculptuur “ Falling Apple Sculptures” van Jooheng Tan.
2012
26

Apple Man Doll, Sandra Eterovic
27

schilderij van Henk Van Dijk
28

Schilderij “Pianootje” van Carmen Nutbey
29

Schilderij “Elsje aan de piano” van Els Dufourmont
30

De luisterkamer, René Margritte, 1954
31

René Margritte,
32

De Mensenzoon, René Margritte, 1964
33

Werkstuk “Apple Art” van Carolyn Margan.
34

Schilderij Vertumnus van Archimboldo,
1590
35

Deel uit schilderij met bijbels tafereel : Eva aan de boom van de kennis van goed en kwaad.
36

detail van schilderij Landschap met de verzoeking van de Heilige Antonius.
Joachim Patinir en Quinten Massijs,
1520 - 1524
37

Bijlage 2 :
APPELWEETJES
Deze info werd van het net geplukt en is een selectie van informatie van volgende sites:
www.fruit-op-school.be
www.grasspriet.be
www.lembifruit.be
www.olmenhorst.nl
Veilig uit het vuistje.
Een appel schillen of met schil opsmullen?
In de schil zitten 2 tot 6 keer meer bioactieve stoffen dan in het vruchtvlees, dat vooral
suikers bevat. Maar smullen we dan ook niet de pesticideresten mee op?
Eventuele pesticideresten bevinden zich in en op de schil, maar dit is geen probleem: ook
fruitboeren worden alsmaar milieu- en gezondheidsbewuster en doen aan zogenaamde
geïntegreerde teelt. Dat behelst onder meer het inzetten van de natuurlijke vijanden
(lieveheersbeestjes en oorwurmen) van schadelijke insecten (bladluizen). 
 Er verloopt ook
veel tijd tussen de laatste toediening van pesticiden en de oogst. In ons land ondergaat het
fruit bovendien een nauwgezette controle. Er zijn dan ook weinig tot geen pesticideresten op
de schil te vinden.
Appels, een vettige schil?
Het vettig worden van de schil is een natuurlijk proces. Het is dus geen gevolg van het
gebruik van grote hoeveelheden pesticiden. Deze laag wordt ook niet door de producenten
aangebracht om de appels te beschermen tegen uitdroging of ze meer te doen blinken.
Groenten en fruit zijn zoals de meeste planten bedekt met een natuurlijke waslaag die hen
beschermt tegen negatieve invloeden van buitenaf, zoals regen, wind en schade door de
groei van bacteriën of schimmels. Tijdens de bewaring vertraagt deze waslaag tevens de
ademhaling van de plant en het hiermee gepaard gaande vocht-, structuur- en
gewichtsverlies. Als de waslaag met oplosmiddelen wordt verwijderd, verliest de appel op
één dag tijd een tiende van zijn gewicht aan vocht. De appel zal eveneens sneller
bruinkleuren door oxidatie. De waslaag is dus belangrijk voor het kwaliteitsbehoud van de
appel.
Waarom voelt de éne appel vettig aan en de andere niet?
Bij jonge appels is de waslaag nog dun en hard en vertoont ze onder de microscoop kleine
barstjes. Naarmate de rijping vordert, scheidt de schil een stof af die de was vloeibaarder
maakt. De barstjes in de waslaag vloeien dicht en het oppervlak van de appel begint er vettig
uit te zien. De mate waarin dit gebeurt is afhankelijk van de chemische samenstelling van de
waslaag en dus van de cultivar. De waslaag van de Jonagoldappel bijvoorbeeld is
oorspronkelijk vrij dun maar vervloeit tijdens de rijping gemakkelijk. Hierdoor krijgt de appel
een meer vettige schil, vooral op de rode (rijpere) delen, maar is ze bijzonder geschikt om
39

gedurende langere periodes te bewaren. De waslaag van bijvoorbeeld de Elstarappel
vervloeit niet. De barstjes blijven aanwezig waardoor de appel meer vocht verliest en minder
geschikt is om te bewaren.
Hoe vettige schilvorming tegengaan?
De teler kan een te vette schil voorkomen door de appels te plukken voor ze helemaal rijp
zijn. Als de appel te rijp wordt geplukt, zal de waslaag al te veel vervloeid zijn en dus ook
vettiger aanvoelen. Tijdens de bewaring moet de verdere rijping zoveel mogelijk worden
vertraagd. Dit kan door de appels op te slaan in grote koelcellen bij lage temperaturen en
onder gecontroleerde luchtsamenstelling met lagere zuurstofgehaltes en hogere
hoeveelheden koolstofdioxide. Vooral warmte doet de waslaag vervloeien. Appels moeten
daarom ook in de winkel en thuis gekoeld worden bewaard. Appels die enkele dagen in een
niet-gekoeld winkelrek of op een fruitschaal hebben gelegen vertonen vaker een meer
vettige schil dan appels die koel zijn bewaard. De vettigheid kan niet met water worden
weggewassen. Het proper wrijven met een droge doek is doeltreffender..
Hebben appels ook vijanden?
De appeloogst kan verminderen of zelfs verloren gaan door:
Vorst / de vriezeman: de appelbloesem kan veel schade ondervinden door vorst,
waardoor de bloemen niet uitgroeien tot appels.
hagel : hagel kan de bloemetjes of vruchten beschadigen zodat
ze niet uitgroeien tot grote appels.
Bladluizen: Lieveheersbeestjes en zweefvliegen worden gebruikt om
ongewenste gasten weg te huiden van de appels die nog aan
de boom hangen. Ze worden gelokt met bloembedden.
rupsen: kool- en pimpelmezen eten de rupsen zodat deze geen
schade aanbrengen .
Bewoners van appels
Dat regenwormen graag in appels wonen, dat weet iedereen, maar wist je ook dat er
mensen in Appels wonen? Appels is namelijk ook een dorpje in Oost-Vlaanderen, een
deelgemeente van Dendermonde.
Niet alle appels zijn eetbaar….
Komen giftige appels alleen maar in sprookjes voor?
Wilde appels zijn veel kleiner en groeien nog in enkele bossen in België.
Sierappels vind je vaak in tuinen en parken of worden aangeplant in het straatbeeld. maar
zijn ook te koop in tuincentra en bloemenhandels.
Deze bomen worden vooral om de decoratieve appeltjes en bloesems gewaardeerd.
De appels zijn wel eetbaar, maar niet lekker. Ze zijn zuur en hebben een groot klokhuis.
Een nachtvorst periode verbeterd de smaak. Ze kunnen dan uitstekend gebruikt worden voor
het maken van gelei omdat ze een grote hoeveelheid pectine bevatten.
De sierappels die je kan kopen in tuincentra zijn louter decoratief. In deze winkels zijn ze
behandeld tegen het te vroeg gaan schimmelen en niet eetbaar.
40

Vruchtensap, vruchtenlimonades en frisdrank.
Echt vruchtensap is sap dat bestaat uit puur, ongezoet vruchtensap. Het kan vers geperst
zijn. Op de verpakking staat vermeld: 100% sap, puur, ongezoet. Het kan ook uit
geconcentreerd vruchtensap gemaakt zijn, dat weer wordt aangevuld met water. Dat staat
dan op de verpakking of etiket.
Dan zijn er nog allerlei drankjes met fruitsmaak. Als er nog een klein beetje vruchtensap in zit
worden ze vruchtenlimonades genoemd.
Frisdrank is suikerwater met plantextract.
De appel van Apple.
Steve Jobs, de oprichter en directeur van de computerfirma Apple, de maker van de Maccomputers,
was in de zeventiger jaren fruitariër (een voedingsprincipe waarbij men zich
uitsluitend voedt met rauw eetbare vruchten van planten) en kwam naar eigen zeggen
daardoor op het idee om zijn bedrijf “Apple“ te noemen….
Bijlage 3 :
SYMBOLIEK VAN DE APPEL
41

De appel heeft een rijk geschakeerde symbolische betekenis; we geven hier een korte
uiteenzetting van de belangrijkste symbolische waarden…
Christelijke symboliek
In de christelijke symboliek werd de appel vaak in verband gebracht met de Maagd Maria,
overgenomen van de matriarchalische moederreligies. Maar gauw kreeg de appel een
negatieve betekenis als symbool van zonde en verleiding omdat de patriarchalische
kerkvorsten het zo wilden. De witte godin van de oude religies veranderde in de
onbetrouwbare, naïeve, verleidelijke Eva, die het waagde, Gods gebod te breken en van de
Boom van Goed en Kwaad te eten. Van hieruit werd het Latijnse gezegde ‘malum e malo’
afgeleid wat betekent:’ het kwaad kwam van de appel of de appel die door Eva geplukt werd
bracht ons allen ellende.’
In barokke kunstwerken heeft de dood als geraamte ook niet zelden een appel in de hand:
de prijs van de oerzonde is de dood.
Profane symboliek
De appel functioneert hier door zijn bijna volkomen bolronde vorm als een kosmisch
symbool, en keizers en koningen voeren dan ook behalve de scepter een ‘rijksappel’ die de
wereld vertegenwoordigt (zie ook ‘Etymologie’). In de oudheid stelden de drie bollen op een
beeldenaar de aan keizer Augustus bekende werelddelen Azië, Afrika en Europa voor, en op
de rijksappel troonde de figuur van de godin van de overwinning (Nikè, Lat. Victoria). In de
christelijke tijd kwam daar het kruis voor in de plaats, en het astronomische symbool voor
‘aarde’ is dan een cirkel met een kruis erop.
Erotische symboliek
De appel wordt met de vrouwenborst vergeleken en het klokhuis van de doormidden
gesneden vrucht met de vulva.
Appels in sprookjes
De appel wordt in sprookjes magische krachten toegeschreven, bijvoorbeeld:
- De appel als de vrucht van de kennis.
- De appel als vrucht van verjonging.
- De appel als verleider.
- De appel als brenger van onsterfelijkheid.
Appels spelen een belangrijke rol in het sprookje van Vrouw Holle. Op haar weg door de
onderwereld ontmoet het meisje een appelboom die roept:’ Schud mij, want mijn appels zijn
allemaal rijp!’ Zij schudt de boom en wordt met een regen van goud beloond, terwijl haar
stiefzus achteloos aan de boom voorbij gaat. Als loon wordt zij overgoten met een regen van
pek.
Sneeuwwitje at van de appel die door haar jaloerse stiefmoeder vergiftigd was, en viel dood
om.
42

In het sprookje van de Vogel Greif genas een prinses van haar ziekte door het eten van
appels.
Wilhelm Tell moest een appel van het hoofd van zijn zoontje schieten.
Nadat dit de eerste keer gelukt was, weigerde hij een tweede pijl af te schieten en belandde
in de gevangenis.
De rol van de appel in de levenscyclus
Het gebruik van de appelboom als levens en geboorteboom is eeuwenoud. De appelboom
werd bij de geboorte van een kind geplant . Verpieterde de boom, dan moest men met de
vroege dood van het kind rekening houden, groeide hij voorspoedig, dan voorspelde dit een
lang leven.
Het eerste badwater van een zuigeling wordt aan de voet van een appelboom gegoten opdat
het kind blozende wangen zou krijgen.
In het kanton Aargau in Zwitserland is het nog een vrij algemeen gebruik om bij de geboorte
van een jongetje een appelboom te planten en bij de geboorte van een meisje een
perenboom. Welzijn en leed zijn nauw met de appelboom verbonden. De ziel van de mens
werd met de ziel van de boom geïdentificeerd.
Bij trouwerijen had de appel bij vele volkeren de functie van vruchtbaarheidssymbool. De
rijkdom aan pitten gaf informatie over de vruchtbaarheid van het stel.
In het oude Griekenland moest een bruidspaar, volgens de wet van Solon, bij het sluiten van
het huwelijk appels of kweeappels eten om hun vruchtbaarheid te stimuleren.
In Zwitserland schilden de begeleiders van de bruid een appel en vormden van de schil
figuren. Hieruit werd de toekomst van het bruidspaar voorspeld.
Men zag de boom vaak als orakelboom. Wanneer men bij het doorsnijden van de appel de
pitten beschadigde, beschadigde men daarmee ook zijn eigen leven. At men met kerst een
appel voor de kerstmis, zou men zweren oplopen. At men voor het laatste oliesel een appel,
was men voor eeuwig verdoemd.
Appelbomen werden ook vaak met heksen en monsters in verband gebracht. Op
vrijdagnacht dansen heksen onder de heksenboom.
De nachtmerrie verscheen in de gestalte van een appel, en de ingang van het hol van de
onsterfelijken ligt onder een appelboom.
TEN SLOTTE….
Indien u of uw kleuters na de voorstelling over appels zouden dromen, geven we u graag
mee wat de droomanalyse ons leert over appel-dromen ….
- Als in een droom een rode appel voor komt, wijst dit op romantische liefde.
- Een groen/rode appel in een droom wijst op een dynamisch en uitdagend leven.
- Eet de dromer van een appel, dan wijst dit op een intieme liefdesrelatie.
- Zit er een worm in de appel, dan wijst dit op de twijfel van de dromer aan de
eerlijkheid van zijn partner.
- De appelboom is het symbool van het begin om zelfkennis te verwerven (‘boom van
de kennis’).
43

En nu…. dromen maar!
COLOFON
Deze lesmap werd samengesteld door Goele Van Dijck, naar aanleiding van de voorstelling
Pommeliere., 2012
Deze voorstelling kwam tot stand dankzij de coproductie tussen Nat Gras en Pantalone en
werd gesubsidieerd door de stad Antwerpen, de Vlaamse Overheid en de provincie
Antwerpen.
44