Zonder geloof - Humanistisch Verbond

De glazen samenleving
Veiligheid is vooral waardevol omdat het onze
vrijheden garandeert. Het opgeven van
vrijheden of privacy ten behoeve van veiligheid
is dus lood om oud ijzer. Advocaat en Eerste
Kamerlid Britta Böhler en Socrateshoogleraar
Beate Roessler hielden een pleidooi voor
privacy tijdens de Socrateslezing 2008. Een
dubbelinterview.
De glazen samenleving, wat wordt daarmee bedoeld?
Britta Böhler: Met ‘de glazen samenleving’ drukken we transparantie
uit. Onze samenleving is transparant, we zijn steeds zichtbaarder
geworden. Op dit moment kunnen partijen die geïnteresseerd
zijn – zoals de overheid maar ook bijvoorbeeld commerciële bedrijven
en zorgverzekeraars – bijzonder veel persoonsgegevens
verkrijgen. Je bewegingen op internet, je google-zoekopdrachten,
de plek waar je je bevindt, de boeken die je bij de bibliotheek
leent, medische en financiële gegevens enzovoort. Er is geen echte
privéruimte meer. We hebben geen regie over onze persoonlijke
gegevens en daarmee zijn we een deel van onze autonomie kwijt.
Wij vinden dit een zorgelijke ontwikkeling. Mensen die geen
regie hebben over hun persoonlijke gegevens, worden bijzonder
kwetsbaar. Dit is niet de samenleving waarin wij willen leven.
Wat is privacy?
Beate Roessler: Je kunt zeggen dat privacy gaat over de regie die
je hebt over toegang van anderen tot delen van je leven. Jij bepaalt
zelf wie je toelaat, bijvoorbeeld tot je huis, of niet. Privacy
betekent ook dat je bepaalde zaken in je leven zelf mag bepalen,
je religie of levenbeschouwing bijvoorbeeld. Privacy maakt het
mogelijk om je terug te trekken. ‘Backstage’, het deel van je leven
waarin je geen sociale rol speelt maar alleen met jezelf bent.
Privacy is niet alleen belangrijk in je privédomein zoals je huis,
maar ook in het openbaar. Mensen laten elkaar in de openbare
ruimte de vrijheid om te zijn wie ze willen zijn.
Waarom is privacy belangrijk?
Beate: Ten eerste kun je ‘backstage’ op een bepaalde manier jezelf
zijn. Dat is een kostbare verworvenheid. Je kunt er uitrusten, tot
jezelf komen, experimenteren, in vrijheid denken en op jouw
manier relaties aangaan en onderhouden. Ten tweede is het belangrijk
om controle te hebben over je eigen informatie. Als ik
een zakelijk contact heb met iemand, wil ik niet dat deze persoon
allerlei privégegevens van mij heeft zonder dat ik me daar bewust
van ben. Onduidelijkheid op dit gebied maakt mensen onzeker en
verstoort de relatie.
10 HUMUS no. 4 | 2008
Waarom is dit thema voor het humanisme belangrijk?
Britta: Het humanisme gaat ervan uit dat het belangrijk is dat
mensen zich ontplooien en ontwikkelen en dat ze over zichzelf
beschikken. Vrijheid is een recht dat mensen van nature toekomt.
Een van de vormen van vrijheid is het hebben van een persoonlijke
levenssfeer. Een privésfeer waar je met jezelf alleen bent.
Als je persoonsgegevens op straat liggen, tast dit op een fundamentele
en rechtstreekse manier onze autonomie aan.
Wat is jullie grootste zorg op dit moment?
Britta: Ten eerste hebben we sinds een aantal jaren nieuwe wetgeving
die het veel eenvoudiger maakt om persoonsgegevens te
achterhalen, uit te wisselen en te koppelen. De toegang tot persoonsgegevens
is niet alleen wettelijk gelegitimeerd, het is ook
eenvoudiger geworden om ze te verkrijgen. Dat hangt samen met
de tweede ontwikkeling: de digitalisering van veel gegevens. De
overheid, maar ook bedrijven en bijvoorbeeld zorgverzekeraars,
zijn erg geïnteresseerd in onze persoonsgegevens. En ze kunnen
heel veel te weten komen omdat vrijwel alles digitaal wordt opgeslagen
en veel communicatie tegenwoordig digitaal verloopt.
Er zijn eenvoudigweg veel meer data beschikbaar.
Beate: Ik maak mij vooral zorgen over een zich voltrekkende
culturele verandering. Deze verandering gaat heel geleidelijk en
sluipenderwijs. Ik ben niet bang voor de politie of de geheime
dienst maar wel voor de manier waarop we leren naar onszelf te
kijken. Uit de geschiedenis weten we dat elke vorm van controle
onbewust een enorm effect heeft op mensen. Het grootste effect
is normalisering. Mensen nemen onbewust in hun dagelijks leven
mee dat ze bekeken en beoordeeld worden en dat ze ‘goed’ en ‘te
vertrouwen’ zijn als ze zo normaal mogelijk handelen. Je bent
‘Als je persoonsgegevens
op straat liggen, tast dat
je autonomie aan’
potentieel verdacht als je afwijkt van het ‘normale’. Onbewust
gaan we ons zo onopvallend mogelijk gedragen. Dit is ernstig
omdat je als individu beknot wordt in je ontwikkeling en omdat
zo de pluriformiteit van de samenleving onder druk staat.