driemaandelijks magazine, jaargang 20, nummer 70 ... - NanoSoc

grond dat ze vele jaren kan gebruiken
- een gerbilburcht. Per burcht gingen de
Sovjets twee keer per jaar na of er gerbils
aanwezig waren en, zo ja, hoeveel. Al die
gegevens werden zorgvuldig genoteerd en
bewaard. Van de bewoonde burchten werden
telkens ook enkele gerbils en vlooien
van gerbils naar een laboratorium gebracht
om ze te onderzoeken op een mogelijke
besmetting met pestbacteriën. Werden er
bacteriën aangetroffen, dan volgde een
bestrijdingsactie, waarbij in de betrokken
burcht insecticide werd gespoten om
de vlooien, de belangrijkste schakel in
het overdragen van pest op de mens, te
doden. Dat systeem bleek succesvol. In
Kazachstan daalde het aantal gevallen van
pest bij mensen onmiddellijk tot nog maar
enkele per jaar.”
Voor Europa naar Kazachstan
Meer dan veertig jaar bleef het systeem
van de pestcontrole in Centraal-Azië goed
functioneren, maar toen omstreeks 1990
de Sovjet-Unie uiteenviel kwam de klad in
die controle. Dat zorgde voor ongerustheid
over een mogelijke toename van het aantal
mensen dat de pest zou krijgen. Aangezien
Centraal-Azië uiteindelijk niet zo heel ver
van Europa ligt en nogal wat Europeanen
directe contacten hebben met dat gebied
omdat ze er betrokken zijn bij het zoeken
naar olie en gas, waren er ook binnen de
Europese Unie redenen tot bezorgdheid.
Herwig Leirs: “Relevant is verder dat de
tweede pandemie is begonnen in Centraal-
Azië en zich via Turkije over grote delen van
Europa heeft verspreid. Ook de derde pandemie,
die eerst in China opdook, had
mogelijk haar wortels in Centraal-Azië. In
1997 heeft de Europese overheid mij dan
gevraagd om in Kazachstan een wetenschappelijk
project in verband met de pestbestrijding
te coördineren. In het internationale
team zaten onder meer mensen
die zich in het Sovjettijdperk met de pestcontrole
in Kazachstan hadden beziggehouden,
maar bijvoorbeeld ook weten-
Tot het midden van de vorige eeuw veranderde de builenpest in Kazachstan complete dorpen soms in
één klap in spookdorpen.
22 ALFABETA nummer 70 december 2006 - januari-februari 2007
schappers met een rijke onderzoekservaring
in het domein van de biologische oorlogvoering.
Sommigen hadden mathematische
modellen ontworpen voor het berekenen
van de optimale hoogte waarop een
bom met bacillen tot ontploffing moet worden
gebracht om een zo wijd mogelijke verspreiding
van een bepaalde ziekte te verkrijgen.
Dat ook dergelijke personen bij het
project betrokken werden, kwam doordat
de Europese Unie, de Verenigde Staten,
Canada, Japan en Australië in de jaren
negentig een fonds hadden opgericht dat
ervoor moest zorgen dat experts die in de
Sovjet-Unie militaire research hadden verricht
niet naar een ‘schurkenstaat’ zouden
uitwijken of voor terroristen zouden gaan
werken, maar voor vredelievende projecten
zoals het onze werden ingezet.”
Drempelwaarde als houvast
In Kazachstan zijn Herwig Leirs en zijn
team aan de slag gegaan met de enorme
schat aan gegevens die in de Sovjetperiode
was verzameld over het aantal gerbils in de
verschillende kolonies en het percentage
besmette dieren. Een nauwgezette analyse
van de tientallen jaren lang op een gestandaardiseerde
manier verworven biologische
data kon nieuwe inzichten in de pestproblematiek
opleveren.
Herwig Leirs: “We hebben ons geconcentreerd
op de gegevens van één stepperegio
in het oosten van Kazachstan. Dat
heeft tot de belangrijke vaststelling geleid
dat het aantal gerbils er sterk varieert in
de tijd en dat er twee jaar na een piek in de
populatie dikwijls een uitbraak van pest
onder de dieren volgt, wat dan meteen
het risico met zich meebrengt van een
pestepidemie onder mensen. Blijft de gerbilpopulatie
beneden een bepaalde drempelwaarde,
dan is er geen enkel gevaar
voor pest. Om aan de weet te komen of in
de regio binnen afzienbare tijd pest dreigt,
volstaat het zelfs om na te gaan hoeveel
procent van de lokale gerbilburchten effectief
bewoond is. Blijkt minder dan 47 procent
bewoond, dan is er geen reden om
ongerust te zijn. Is het percentage hoger,
dan is een pestuitbraak twee jaar later nog
niet zeker maar wel mogelijk en wordt er
best een preventieve actie georganiseerd.
Stephen Davis van ons team heeft een
voorspellingsmodel ontwikkeld dat we nu
in de betrokken regio aan het toetsen zijn
op zijn praktische bruikbaarheid en doeltreffendheid.
“Overigens staat het niet vast dat wat we
in die ene regio hebben geconstateerd in
gelijke mate van toepassing is op alle andere
delen van Kazachstan met een steppehabitat.
Daarom hebben we een voorstel
ingediend om ons onderzoek tot enkele van
die andere gebieden uit te breiden. Voor
sommige regio’s in het 2,7 miljoen vierkante
kilometer grote Kazachstan zal het
model in ieder geval moeten worden aangepast,
want er zijn bijvoorbeeld plaatsen
met een Alpenachtig landschap, waar de
builenpest door marmotten wordt verspreid.
In andere regio’s spelen ook woelmuizen
een rol bij het overbrengen van
pest. Toch denken we dat in principe overal,
ook buiten Kazachstan en Azië, waarschuwingssystemen
voor pest kunnen worden
uitgebouwd die op drempelwaarden
voor knaagdierenpopulaties zijn geba-