driemaandelijks magazine, jaargang 20, nummer 70 ... - NanoSoc

Recommendations

Info

Staf Van Tendeloo (links), Lieve Goorden en François Peeters voor een van de elektronenmicroscopen in het EMAT-laboratorium. zoek wordt geïnformeerd en er ook mee de prioriteiten van kan bepalen. Professor François Peeters, specialist in de theoretische fysica en het modelleren van nanostructuren: “De Universiteit Antwerpen beschikt over een excellentiecentrum op het gebied van nanowetenschap waar EMAT, mijn onderzoeksgroep Theorie van de Gecondenseerde Materie en de groep Plasmant rond professor Annemie Bogaerts deel van uitmaken. Dat centrum verricht vooral fundamenteel onderzoek. Met de bijzonder krachtige microscopen van EMAT kunnen Staf Van Tendeloo en zijn medewerkers materie op nanoschaal visualiseren, bestuderen en karakteriseren, terwijl wij de eigenschappen en het gedrag van nanostructuren op voorhand, dus voor ze zijn vervaardigd, al kunnen berekenen. Plasmant is dan weer gespecialiseerd in de ontwikkeling van numerieke modellen voor plasma’s en voor de interactie tussen een plasma of een laser en het oppervlak van een vaste stof. “Een probleem is wel dat het moeilijk is om bij het publiek steun te verwerven voor fundamenteel onderzoek, dat dikwijls pas op lange termijn tastbare resultaten oplevert. Toch is fundamenteel onderzoek enorm belangrijk. Kijk naar de transistor. Toen die ruim een halve eeuw geleden werd uitgevonden, kon niemand voorzien welke revolutie hij zou teweegbrengen. Zonder de transistor zouden we nog altijd met computers van gigantische afmetingen zitten die meer warmte genereren dan dat ze informatie verwerken. Veel zaken die nuttig zijn voor de maatschappij zijn een spin-off van onderzoek dat hetzij niet op toepassingen, hetzij op een heel ander soort toepassingen was gericht.” 4 ALFABETA nummer 70 december 2006 - januari-februari 2007 Staf Van Tendeloo: “Viagra is een nevenproduct van onderzoek naar een medicijn tegen angina pectoris. Ik begrijp best dat de overheid en het publiek graag een resultaatverbintenis met wetenschappers willen afsluiten, maar wetenschap laat zich slechts in beperkte mate sturen. Het is essentieel dat ook nanowetenschappers voldoende ruimte krijgen om hun inventiviteit bot te vieren. De maatschappij mag gerust een inbreng hebben, de vraag is alleen op welk moment. Het fundamenteel onderzoek moet zo vrij mogelijk zijn, pas als het om toegepast onderzoek gaat lijkt inspraak van de maatschappij me realistisch en gewenst. “Vandaag wordt het fundamenteel onderzoek te sterk ingeperkt. We moeten op voorhand zeggen wat we over vier jaar met een onderzoek zullen bereiken en elk jaar een voortgangsrapport opstellen. Maar bij fundamenteel onderrzoek weet je dikwijls niet wat je zult bereiken en of je überhaupt wel iets zult bereiken. We kunnen het ons niet langer permitteren dat een onderzoek vastloopt. De neiging bestaat om dan maar op veilig te spelen, waardoor bepaalde thema’s dreigen te blijven liggen.” Keuzes onvermijdelijk Hoe zit het met de beschikbare budgetten voor fundamenteel onderzoek? François Peeters: “Voor elke euro die daarin wordt geïnvesteerd, gaat er tien euro naar toegepast en honderd euro naar productiegericht onderzoek.” Lieve Goorden: “Aangezien de middelen beperkt zijn, moeten er onvermijdelijk keuzes worden gemaakt. Misschien zouden onderzoeksgroepen zelf wat vaker over hun eigen keuzes moeten reflecteren: zijn die wel optimaal? Het is waar dat wetenschappelijk onderzoek zich niet zomaar laat sturen, maar door prioriteiten te formuleren kun je het toch wat in de ene of de andere richting duwen.” Dat enige sturing inderdaad mogelijk is, blijkt onder meer hieruit dat nanowetenschappers regelmatig fundamenteel onderzoek verrichten dat direct inspeelt op technische behoeften. François Peeters: “In de informatica is het zo dat de beroemde wet van Moore die stelt dat het aantal transistors op een chip en dus de snelheid en kracht van computers om de achttien maanden verdubbelen, over enkele jaren niet langer van toepassing zal zijn. De verschillende componenten van een chip kunnen niet eindeloos verder worden verkleind, we stevenen af op een fysische ondergrens, de zogenaamde red brick wall. De greppeltjes die in het siliciumplaatje moeten worden gegraveerd kunnen niet smaller zijn dan de golflengte van het licht dat voor het graveren wordt gebruikt en de dikte van isolerende tussenlagen vermindert tot een paar atoomlagen. Daarom komen mensen uit de computerindustrie nu naar ons. Ze willen een dieper inzicht in wat er op nanoschaal in microprocessoren gebeurt, in de hoop een manier te ontdekken om door de opdoemende muur te breken.” Klein maar daarom nog niet onschuldig Net als bij biotechnologie zullen ook in het geval van nanotechnologie veel mensen willen weten of er gezondheidsrisico’s aan verbonden zijn. Staf Van Tendeloo: “Een gram goud is inert, maar is een nanogram goud dat ook nog? We kennen niet precies de eigenschappen van materie in nanovorm. Experimenteel onderzoek heeft aangetoond dat nanodeeltjes zilver die in de buurt van een kankercel komen zich rond die cel schikken en haar isoleren. Dat is een gunstig effect, maar misschien zijn er ook andere, ongewenste effecten. “Nanodeeltjes zijn zo klein dat ze in principe op alle plaatsen in ons lichaam kunnen belanden. Samen met onder andere de dienst Pneumologie van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen nemen we deel aan een onderzoeksproject waarbij wordt nagegaan wat er gebeurt als de lucht die we inademen nanodeeltjes bevat. Komen die
deeltjes via de longen in ons bloed en zo overal in ons lichaam terecht? Of ademen we ze onder invloed van turbulentie in de lagere luchtwegen gewoon weer uit? Nanotechnologie heeft de mensen potentieel heel veel positiefs te bieden, maar natuurlijk moeten we ook alle mogelijke negatieve aspecten zorgvuldig bestuderen.” François Peeters: “Waarschijnlijk zit de lucht nu al vol met nanodeeltjes, afkomstig van onder meer auto’s en fabrieken. Maar echt zeker weten doen we dat niet. We hebben geen filters die nanodeeltjes tegenhouden en lucht doorlaten. “Het is ook geen ijzeren wet dat de toxiciteit van een materiaal toeneemt naarmate de grootte ervan afneemt. Iedereen kent de ernstige medische problemen die sommige asbestvezels veroorzaken, maar het merkwaardige is dat als je die vezels korter maakt hun schadelijkheid vermindert.” Zoals gras Om in de macrowereld waarin wij leven enig direct voordeel te kunnen hebben van nanostructuren met interessante eigenschappen, moeten we een manier vinden om die structuren supersnel in ongelooflijke aantallen te vervaardigen. Met een scanning tunneling microscope, zoals bijvoorbeeld IMEC er één heeft, kunnen nanostructuren atoom voor atoom worden geassembleerd, maar dat gaat langzaam en is alleen zinvol in het kader van onderzoek en ontwikkeling. Staf Van Tendeloo: “Zelfs als je met zo’n toestel een miljoen atomen per seconde op elkaar zou kunnen stapelen, zou het nog tien miljoen jaar duren om een kubieke millimeter materie te produceren. De hoop van nanowetenschappers is veeleer op selfassembly gevestigd, op nanostructuren die zichzelf kunnen reproduceren. De natuur moet hier ons voorbeeld zijn. Nanostructuren zouden min of meer moeten kunnen groeien zoals gras, of zoals het haar op ons hoofd. Snijd je dat af, dan groeit het vanzelf weer aan.” François Peeters: “De meeste technologie is top-down georiënteerd. Uit een grote siliciumplaat vervaardigen we chips. Maar de natuur werkt bottom-up, van nano naar macro, en bovendien verbazingwekkend vlug. Voor de toekomst van de nanotechnologie is het cruciaal dat we erin slagen die natuurlijke aanpak te ontrafelen en te imiteren. Voorlopig zijn op dit gebied nog maar de eerste stappen gezet.” Lieve Goorden: “Zelfreproductie van nanostructuren roept bij sommigen het schrikbeeld op van een ongeremde, zich aan elke menselijke controle onttrekkende woekering. In het algemeen klopt het wel dat actieve systemen instabieler zijn, en er is geen reden waarom actieve nanostructuren een uitzondering op die regel zouden vormen. Dat verklaart ook waarom bijvoorbeeld de idee van nanoduikbootjes die een medicijn op exact de juiste plaats in het lichaam deponeren velen toch een beetje afschrikt. We mogen die angst niet zomaar wegwuiven.” Staf Van Tendeloo: “Maar we mogen ons er ook niet door laten verlammen en prachtige toepassingen al te vlug verwerpen. We zouden bijvoorbeeld koolstofbuisjes met een chemotherapeutische oplossing kunnen vullen en ze zo kunnen construeren dat ze alleen opengaan en hun inhoud afgeven onder invloed van een specifieke bestraling. Als je de buisjes dan inderdaad als een soort nanoduikbootjes in de bloedstroom van een patiënt met een tumor brengt en die tumor bestraalt, zal de chemotherapie precies en uitsluitend op de plaats waar dat nodig is vrijkomen. Je kunt kankerpatiënten dan veel gerichter behandelen, en ook veel intensiever, want er is geen gevaar meer dat je gezond weefsel vernietigt.” François Peeters: “Het publiek mag van de nanowetenschappers verlangen dat ze de risico’s tot een minimum reduceren, maar anderzijds moet het accepteren dat aan alles een zeker risico zit. Leven is op zich al gevaarlijk.” Ethiek en privacy In het onderzoeksproject “Nanotechnologie voor de maatschappij van morgen” zullen ook ethische kwesties aan bod komen. Lieve Goorden: “Als morgen door het implanteren van een nanochip in de hersenen de ziekte van Alzheimer zou kunnen worden behandeld, zouden de meeste mensen dat waarschijnlijk fantastisch vinden. Maar als het met een soortgelijke chip mogelijk wordt hyperactieve kinderen te kalmeren, zullen de meningen daarover ongetwijfeld meer uiteenlopen. De vraag hoe ver we willen gaan in het lichamelijk en psychisch verbeteren van de mens door nanotechnologie lijkt me te belangrijk om ze uitsluitend door wetenschappers en beleidsverantwoordelijken te laten beantwoorden. Het publiek moet ook in de discussie worden betrokken.” Staf Van Tendeloo: “Een ander pijnpunt is de bescherming van de privacy. Nu al is het mogelijk om de identiteitskaart te vervangen door een chip in het lichaam. Dat kan heel handig zijn om bijvoorbeeld verdwenen kinderen of ontsnapte gevangenen op te sporen, en als je door een ongeval bewusteloos in het ziekenhuis belandt zouden de artsen dankzij die chip naast je identiteit eventueel ook onmiddellijk je bloedgroep en je medische voorgeschiedenis kunnen achterhalen. Maar willen wij wel altijd en overal traceerbaar zijn? Hoeveel vrijheid en privacy willen we opgeven in ruil voor meer veiligheid en comfort?” Schaamlapje? Dat de “geïnteresseerde burgers” die aan het onderzoeksproject deelnemen misschien overwegend als schaamlapje, als excuus-Truus respectievelijk excuus-Guus fungeren, wordt met klem tegengesproken. Lieve Goorden: “We aanzien alle deelnemers als volwassen en verantwoordelijke mensen met een gezond beoordelingsvermogen. Ik denk bijvoorbeeld niet dat veel burgers inzake nanotechnologie een nulrisico eisen. Ze verwachten in de eerste plaats duidelijke informatie over wat nanowetenschappers al weten en kunnen en wat nog niet, over de voordelen en de risico’s van nanotechnologie. Aan de hand daarvan zijn ze best wel in staat een kritische afweging te maken. “Veel weerstand tegen nieuwe technologie is terug te voeren op wantrouwen. Burgers vragen zich bijvoorbeeld af of er wel altijd even eerbare bedoelingen achter zitten, of bedrijven niet veel meer geïnteresseerd zijn in het maken van winst dan in het verhogen van de levenskwaliteit van de mensen. Dat wantrouwen groeit naarmate de burgers sterker het gevoel hebben dat allerlei groepen en organisaties boven hun hoofd en zonder hen enige inspraak te geven met technologie bezig zijn. Geen greep hebben op de technologische ontwikkelingen, erdoor overvallen worden, dat is wat de mensen bang en afkerig maakt. En dat is precies wat we met ons project willen helpen vermijden.” Meer informatie over het project “Nanotechnologie voor de maatschappij van morgen” is te vinden op www.nanosoc.be. Universiteit Antwerpen 5
Page 1 and 2: DRIEMAANDELIJKS MAGAZINE, JAARGANG
Page 3 and 4: WETENSCHAP EN SAMENLEVING Technolog
Page 5: kopen automatisch van onze rekening
Page 9 and 10: 1650-1750 re aandacht en zelfs een
Page 11 and 12: Daar komt de klarinet Vraag is in h
Page 13 and 14: slachtoffers graag zien vooraleer h
Page 15 and 16: een methode om dat tot enkele uren
Page 17 and 18: POLITIEKE WETENSCHAPPEN Regeren de
Page 19 and 20: ken erover door de media zal worden
Page 21 and 22: illusie dat er zoiets als het volk,
Page 23 and 24: longpest zou totaal niet meer tegen
Page 25 and 26: seerd, alleen kunnen de soorten kna
Page 27: PROMOTIES Doctor in de Wetenschappe

driemaandelijks magazine, jaargang 20, nummer 70 ... - NanoSoc

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?