driemaandelijks magazine, jaargang 20, nummer 70 ... - NanoSoc

Recommendations

Info

ne robots - moleculaire machientjes in feite - die voor allerlei delicaat precisiewerk kunnen worden ingezet. Bijvoorbeeld voor het verwijderen van afzettingen op vaatwanden in ons lichaam, het repareren van schade aan cellen, het produceren van elektronische componenten of het opruimen van milieubelastende stoffen in bodems of waterlopen. Impressionante perspectieven biedt ook de synthese van nieuwe materialen die sterker, duurzamer, beter geleidend, vlotter bewerkbaar of in andere opzichten superieur zijn. Op nanoschaal, waar de regels van de kwantummechanica gelden, hebben materialen andere chemische, optische, elektrische en magnetische eigenschappen dan op de macroschaal die de leefwereld van de mens vormt. Door in het laboratorium atoom voor atoom nanostructuren met interessante eigenschappen te bouwen - wat al met succes gebeurt - en die piepkleine structuren dan in enorme aantallen te produceren - wat nog praktische problemen stelt - is het in principe mogelijk ook op onze schaal materialen met nano-eigenschappen te verkrijgen. Een bekende nanostructuur is het koolstofbuisje: een cilindertje met een doorsnede van ongeveer één nanometer dat helemaal uit koolstofatomen is opgebouwd. Deze “ultieme vezel” is zestig keer lichter en honderd keer sterker dan staal en leent zich potentieel dan ook voor tal van industriële toepassingen. Overigens zijn koolstofbuisjes goede geleiders die de verdere miniaturisering van computerchips een extra impuls kunnen geven. Een koolstofbuisje kan tot een moleculaire transistor worden omgebouwd of, door in het buisje een rijtje metaalatomen te stoppen, tot een metaaldraad van slechts één atoom dik met heel specifieke elektrische eigenschappen. Nano-elektronica kan al op relatief korte termijn een zogeheten “intelligente omgeving” doen ontstaan. Omringd door een discreet netwerk van ultrakleine computers die draadloos met elkaar interageren, kunnen we dan overal doorlopend terugvallen op een waaier van elektronische diensten en informatie- en communicatiemogelijkheden. Technisch zijn sommige zaken nu reeds haalbaar. Wie weet duurt het nog maar even vooraleer we met ons volgeladen boodschappenkarretje zonder oponthoud aan een kassa de supermarkt kunnen verlaten en het bedrag van de in- 2 ALFABETA nummer 70 december 2006 - januari-februari 2007 Boven: In een van de brandpunten van een uit 36 kobaltatomen opgebouwde ellips is nog een kobaltatoom geplaatst (paarse piek). Sommige eigenschappen van dat laatste atoom blijken ook in het andere brandpunt van de ellips op te duiken (paarse vlek links). De sleutel tot draadloze dataoverdracht in toekomstige nanochips? Onder: Hetzelfde fenomeen anders gevisualiseerd. Met dank aan IBM Belgium en het IBM Almaden Research Center voor het bezorgen van de beelden.
kopen automatisch van onze rekening gaat. Combinaties van nanotechnologie en biotechnologie of biologische systemen, dus van dode en levende materie, wekken op hun beurt grote verwachtingen. Er kan bijvoorbeeld worden gedacht aan implantaten in de hersenen die het geheugen verbeteren of het mogelijk maken rechtstreeks vanuit het brein met computers te communiceren. Nu al bestaat er technologie waarmee verlamde personen louter door zich te concentreren de cursor van een computer over het scherm kunnen bewegen. Misschien komt er ooit een tijd dat we allemaal met nanochips in de hersenen rondlopen en letterlijk met elkaar van gedachten kunnen wisselen. Een andere mogelijkheid is de ontwikkeling van draadloze biosensoren die in de bloedsomloop de aanwezigheid en concentratie van een hele reeks substanties of micro-organismen kunnen detecteren en zo een massieve bijdrage kunnen leveren tot een betere preventie, diagnose en therapie. Ook voor onder meer kwaliteitsbewaking in de voedingsindustrie en allerlei milieucontroles kunnen biosensoren van pas komen. Zoeken naar realistische en zinvolle trajecten De lijst van voorbeelden, hoe onvolledig ook, laat er geen misverstand over bestaan dat nanotechnologie een ingrijpende impact kan hebben op mens en maatschappij. Het lijkt bijgevolg raadzaam om eens met verschillende partijen, dus niet enkel nanowetenschappers, uitvoerig te reflecteren over die nog prille, ontluikende discipline. Welke nieuwe mogelijkheden opent de nanotechnologie allemaal? Waar situeren zich de opportuniteiten en wat zijn de eventuele risico’s? In welke richtingen dient het onderzoek zich bij voorkeur te ontwikkelen? Het zijn deze en aanverwante vragen die in het kader van het in februari gestarte vierjarige onderzoeksproject “Nanotechnologie voor de maatschappij van morgen” gesteld en ook beantwoord zullen worden. Professor Lieve Goorden van het Studiecentrum Technologie, Energie en Milieu (STEM) van de TEW-faculteit: “We willen al in een vroeg stadium een dialoog, een interactie tot stand brengen tussen enerzijds nanowetenschappers en anderzijds humane wetenschappers, beleidsmensen, belangengroepen en, zeker niet te verge- ten, geïnteresseerde burgers. Toen twintig jaar geleden de biotechnologie haar doorbraak kende, is het maatschappelijk debat veel te laat op gang gekomen, wat een polarisatie in de hand heeft gewerkt. Plots waren er genetisch gemanipuleerde gewassen. De mensen voelden zich door de technologische ontwikkelingen overrompeld, wat tot verhitte reacties heeft geleid. De biotechnologische bedrijven van hun kant, die al grote sommen in onderzoek en ontwikkeling hadden geïnvesteerd, hebben zich toen nogal bits verdedigd. Zo’n scenario willen we dit keer vermijden. “In het net gestarte onderzoeksproject, dat door het IWT [Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen] wordt gefinancierd, zullen we ons op drie toepassingsgebieden van de nanotechnologie concentreren: nieuwe materialen, de intelligente omgeving, en de combinatie van nano- en biotechnologie. Per gebied zullen we met alle betrokkenen eerst naar mogelijke en dan naar wenselijke toekomstbeelden zoeken, telkens met aandacht voor zowel de technologische als de maatschappelijke dimensie. Over gevaren en onzekerheden zal heel open worden gepraat, maar de vele positieve aspecten van nanotechnologie zullen ook hun terechte plaats krijgen. Het uitgangspunt van het project is opbouwend: wat kan nanotechnologie voor ons doen? Aan het slot willen we een selectie kunnen presenteren van technologische trajecten die tegelijk realistisch zijn en door iedereen als zinvol worden ervaren. “Het ligt niet in onze bedoeling de overheid over vier jaar een strikt kader aan te reiken met de vraag het aan de nanowetenschappers op te leggen. We zien het project veeleer als een dynamisch zoekproces, waarbij de nanowetenschappers centraal staan maar hun reflectie wordt gestimuleerd door informatie, vragen, bedenkingen en suggesties van humane wetenschappers en mensen uit andere geledingen van de maatschappij. Natuurlijk hopen en verwachten we dat de nanowetenschappers bij het opstellen van hun onderzoeksagenda effectief iets met de resultaten van het overleg zullen doen.” Voor het toepassingsgebied van de nieuwe materialen neemt het EMAT-laboratorium (Elektronenmicroscopie voor Materiaalonderzoek) van de Universiteit Antwerpen deel aan het project, voor dat van de intelligente omgeving en de combinatie van nano- en biotechnologie het Leuvense IMEC (Interuniversitair Micro-elektronicacentrum). Van academische zijde is er verder nog een actieve inbreng van het Centrum voor Wetenschap, Technologie en Ethiek van de KULeuven en uiteraard ook van STEM, dat het project coördineert. Patrick! Het belang van een dialoog met de maatschappij wordt door nanowetenschappers volmondig erkend. Professor Staf Van Tendeloo, fysicus en directeur van EMAT: “Om te beginnen moeten we de mensen uitleggen waar de term ‘nanotechnologie’ op slaat, want uit onderzoek blijkt dat 90 procent van de Vlamingen dat niet weet. In het algemeen hebben wetenschappers zich te lang in een ivoren toren opgesloten, wat tot allerlei misverstanden en vooroordelen heeft geleid. Zo associëren veel mensen de woorden ‘atomair’ en ‘nucleair’ direct met atoombommen. “Een goede communicatie over nanowetenschap is hard nodig en met het project willen we daar actief toe bijdragen. Al vrees ik dat slechts een klein percentage van de bevolking echt in wetenschappelijke informatie is geïnteresseerd. Het valt niet mee de juiste communicatiestrategie en -toon te vinden. Misschien moeten we die taak overlaten aan sociologen zoals Lieve Goorden of reclamemensen van het kaliber Patrick Janssens.” Lieve Goorden: “Ik denk dat het verkeerd is om in de communicatie over nanotoepassingen de nadruk te leggen op het technisch-wetenschappelijk verhaal. Mijn ervaring met burgerpanels, consensusconferenties en dergelijke heeft me geleerd dat het beter is dat wetenschappers over de toekomstbeelden praten die hen voor ogen staan, over de voordelen van een nieuwe technologie en ook over hun bekommernissen en onzekerheden. Dan constateer je wel degelijk een levendige interesse bij de mensen en een grote bereidheid tot meedenken.” Fundamenteel onderzoek is van fundamenteel belang In zowel Europa als de Verenigde Staten wordt het nano-onderzoek voor meer dan 50 procent met overheidsmiddelen gefinancierd. Alleen daarom al lijkt het wenselijk dat het publiek goed over dat onder- Universiteit Antwerpen 3
Page 1 and 2: DRIEMAANDELIJKS MAGAZINE, JAARGANG
Page 3: WETENSCHAP EN SAMENLEVING Technolog
Page 7 and 8: deeltjes via de longen in ons bloed
Page 9 and 10: 1650-1750 re aandacht en zelfs een
Page 11 and 12: Daar komt de klarinet Vraag is in h
Page 13 and 14: slachtoffers graag zien vooraleer h
Page 15 and 16: een methode om dat tot enkele uren
Page 17 and 18: POLITIEKE WETENSCHAPPEN Regeren de
Page 19 and 20: ken erover door de media zal worden
Page 21 and 22: illusie dat er zoiets als het volk,
Page 23 and 24: longpest zou totaal niet meer tegen
Page 25 and 26: seerd, alleen kunnen de soorten kna
Page 27: PROMOTIES Doctor in de Wetenschappe

driemaandelijks magazine, jaargang 20, nummer 70 ... - NanoSoc

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?