Balkan Moves

Syncoop_64_aug_2009 DEF 17-08-2009 10:21 Pagina 18
ACCORDÉON MÉLANCOLIQUE
LES INVITÉS/ DE GENODIGDEN
(STERKENBURG RECORDS STAM 009)
De kracht van een melodie. Toen ik de vijfde cd van het duo
Accordón Mélancolique opzette dacht ik bij de eerste tonen
meteen: ik ken dit nummer al, hoe heette het ook al weer? Even
graven in mijn muzikale geheugen: oh nee, ik ken de echte titel
niet. Ik heb het in de jaren tachtig op straat gehoord bij een
demonstratie tegen kernenergie (of waren het kernwapens?),
van de groep Rapalje, niet te verwarren met de gelijknamige
groep die nu de Nederlandse theaters onveilig maakt met een
spectaculair Keltisch programma. Omdat ik de melodie zo aansprekend
vond heb ik hem zelf veel gespeeld, en ook wel eens
in workshops aangeleerd. Bij gebrek aan een titel noemde ik
hem maar Rapalje Polka. Nu staat hij op een cd onder de titel
L´arrivee des invités. Rara? Een mailtje naar componist en
accordeonist Jean-Pierre Guiran brengt opheldering. ,,Ja, het
klopt van Rapalje. Daar heb ik een tijd in gespeeld en in die tijd
schreef ik al eigen nummers. Dit stuk gebruikten we vaak als
intro en als afsluiting van optredens, ook op straat. De naam
heb ik er pas later aan gegeven, en ik heb er een tweede langzame
tegenmelodie aan toegevoegd, maar de basis is inderdaad
al zeker 25 jaar oud.``
Melodieën schrijven die na zoveel jaar nog steeds fris klinken,
het is een kwaliteit. Op deze cd staan 15 zeer uiteenlopende
stukken te horen, waarvan de meeste door Guiran zelf zijn
geschreven. Soms vooral door de Franse musette geïnspireerd,
dan weer meer door de jazz, Guiran en zijn partner Cherie de
Boer zijn bepaald niet eenkennig als het om accordeonmuziek
gaat. Wat opvalt is dat het accent echt ligt op de melodiekant,
de begeleidende bassen en akkoorden zijn nooit nadrukkelijk.
Het geeft het geluid iets transparants en soms zelfs wat fragiels,
ook doordat ze meestal geen zwevend register op hun
instrumenten gebruiken.
De folkloreliefhebber komt aan zijn trekken bij een mooie
Zweedse gånglåt, een Tarantella (uit de soundtrack van de film
The Godfater, het bekende thema Speak Softly Love staat ook
op de cd), een Venezolaanse harpwals en twee klezmermelodieën,
waarvan er één in volksdanskringen ook zeer bekend is.
De meer klassiek geïnspireerde luisteraar kan terecht bij Le
Cygne (de Zwaan) uit het Carnaval der Dieren van Saint Saëns,
waar de twee accordeons de rollen van de cello en piano vertolken.
Hoewel er echt alleen twee accordeons te horen zijn (tijdens
concerten zingt het duo ook), is het een zeer gevarieerde cd,
met een grote melodische rijkdom. En die openingsmelodie
verdient het om een klassieker te worden!
THE DEVIL´S HORN
BRASSBAND TRADITION FROM
THE HIGHLANDS OF BOLIVIA
(PAN 2091)
Het label PAN staat bekend om twee soorten producties: aan
de ene kant de folkmuziek, aan de andere kant de ethno-musicologische
uitgaven, uit soms onverwachte hoeken van de
wereld. In die laatste categorie valt The Devil´s Horn, een cd
met veldopnamen die de Nederlandse antropologe Miranda
van der Spek in de jaren negentig maakte tijdens haar verblijf
in Bolivia. Wie Bolivia tot nu toe muzikaal gezien alleen associeerde
met panfluiten en gitaren, krijgt bij deze cd een cultuurschok:
Bolivia blijkt ook een traditie van koperblazers te
hebben. Deze orkesten, de zogeheten bandas, bestaan uit zeker
25 muzikanten, maar er zijn ook bandas die wel 60 leden tellen.
Trompet en baritonhoorns vormen de grootste groepen, daarnaast
zij er altijd wel één of meer sousafoons, trombones, en
verder slagwerk als grote trom, snaredrum en bekkens. Echte
brassbands dus, houtblazers als klarinetten of saxofoons
komen er niet in voor.
De herkomst van de muziekinstrumenten laat zich raden: de
militaire orkesten van de Europese veroveraars. Bijzonder is
natuurlijk dat koper een belangrijke delfstof is in de mijnen van
Bolivia, met de koperen instrumenten kwam er als het waren
ook weer wat terug in het land. Zoals dat zo vaak gaat met
importinstrumenten, zijn in Bolivia de koperen blaasinstrumenten
opgenomen in de lokale muzikale tradities, van
Indianen en geïmporteerde slaven (Creolen). Terwijl de mogelijkheden
van de instrumenten (meer volume, groter bereik,
grotere toonvastheid dan de traditionele panfluiten) op hun
beurt de muziek ook weer beïnvloed hebben.
De cd The Devil´s Horn is bij uitstek een soort documentaire
in geluid (Miranda van der Spek heeft overigens in 1994 ook
een gefilmde documentaire onder dezelfde naam uitgebracht).
Dat betekent dat de cd vooral recht doet aan de muzikale
tradities in Bolivia, en niet is toegesneden op onze verwende
westerse luistertraditie. Nu ja, de enige concessie is
dat nummers die normaal een half uur duren hier wel zijn
ingekort. De muziek is niet in studio´s opgenomen (op één
uitzondering na), het zijn echt opnames tijdens de vele fiestas
in de streek. Dan is het niet altijd even zuiver, al moeten onze
oren ook wennen aan de soms afwijkende toonsystemen in
Bolivia. De balans tussen de instrumenten is niet altijd optimaal,
maar de spelvreugde straalt er van af. De muziek
bestaat vaak uit korte melodische lijnen die veel herhaald
worden, afwisselend door de trompetten en de baritonhoorns,
met omspelingen door de andere stemgroep. Bij de
opnames van de Contrapuntos is het helemaal feest: hier
duelleren verschillende bandas door elkaar te overtreffen in
virtuositeit en volume!
Dit is geen muziek om nu eens gezellig te draaien tijdens een
visite, tenzij je het bezoek te lang vindt duren. Maar als docu-
SEPTEMBER 2009 - PAGINA 18
CD RECENSIES CD RECENSIES
ment van een bijzondere muzikale traditie, waar ook de dansbegeleiding
een belangrijke rol in speelt, is het zeker boeiend.
De uitgebreide achtergrondinformatie in het cd-boekje is zeer
de moeite waard, onder meer waar het gaat om de rituelen om
de duivel te bezweren (vandaar ook de titel The Devil´s Horn).
En voor de vele koperblazers in Nederland kan deze cd een
lesje in enthousiast musiceren zijn. In mijn woonplaats
Dordrecht wordt elk jaar een concours van dweilorkesten (carnavalsbands
die vooral op straat optreden) gehouden, onder
de naam Ramspoed. Als één van de Boliviaanse orkesten mee
zou doen, zou ik ze een grote kans op de wisselbeker geven.
SIAKA SIDIBÉ ENSEMBLE
SIDIKIBA KEITA
HUNTER´S HARP MUSIC FROM MALI
(PAN 2108)
Creatief met remkabels! Dat mag je wel zeggen van de
Malinese muzikanten die de Sinbi spelen. Deze zevensnarige
harp combineert lokale producten met moderne door de kolonisten
ingevoerde materialen. Een kalebas als klankkast,
maar daarover heen gespannen snaren van fietsremkabels.
Zoals de Donso ngoni, een zessnarige harp, wordt bespannen
met nylon vislijnen. De herkomst van de snaren is niet het
enige verschil tussen de twee verwante instrumenten: de
Donso ngoni is pentatonisch gestemd (vijf tonen per octaaf,
do, re, fa, sol la), bespeeld met twee duimen en een wijsvinger)
de Sinbi heeft zeven tonen per octaaf (bespeeld met beide
duimen en wijsvingers). Bij de Donso Ngoni is er bovendien
door een metalen plaat met ijzeren ringen een soort zoemend
ritmisch bijgeluid.
Op deze door PAN uitgebrachte zijn twee meesters aan het
werk. De eerste opnames zijn van Siaka Sidibé, vooral gekenmerkt
door een redelijk drukke begeleiding met onder meer
djembé, handgeklap van de zangeressen en de Karinya, een
soort metalen rasp. Het heeft iets van minimal music: eindeloos
herhaalde muzikale thema´s, waar toch kleine veranderingen
in plaats vinden. Muziek waarvan je in een trance kan
raken. Soms wordt een derde soort harp bespeeld, de Kamalen
Ngoni, een lichtere versie van de Donso Ngoni.
De tweede helft van de cd is gewijd aan Sidikiba Keita, een
muzikant die afstand nam van de traditie en een eigen stijl ontwikkelde,
waarvoor hij zelfs zijn instrument aanpaste. Hij liet
zich met name inspireren door de gitaarmuziek uit Opper
Guinee. De muziek is aan de ene kant melodieus en soms ook
ritmisch ingewikkelder, aan de andere kant klinkt het allemaal
wat rustiger doordat je alleen de stem en de harp van Keita
hoort. Een ware meester op zijn instrument!
De Malinese harpmuziek is gerelateerd aan de jacht, van oorsprong
zijn het jagers die muziek maken en de teksten hebben
vaak te maken met de jacht. De muziek is opgenomen door de
van oorsprong Oostenrijkse antropoloog Clemens Zebel, die
gedurende een jarenlang verblijf in Mali zelf ook harp studeerde.
De ´buit` van deze cultuurjager mag er zijn: een bijzondere
cd voor de liefhebber van echte Afrikaanse muziek, die nog
niet in de smeltkroes van de cross-overs en wereldmuziek is
gegooid.
MAHWASH
GHAZALS AFGHANS
(ACCORDS CROISÉS AC 118)
Een stem in de duisternis, een roepende in de woestijn? De
zangeres Farida Mahwash is een zeer bijzondere. Als enige
vrouw in Afghanistan heeft ze een muzikale opleiding genoten,
waarbij haar zelfs de titel Ustad (meester) is verleend. En
dat in een tijd waarin het voor vrouwen verboden was te zingen:
een zangeres was vergelijkbaar met een prostituee.
Mahwash volgde de opleiding in een periode van relatieve
culturele vrijheid in Afghanistan, toen de Ghazal, licht klassieke
Perzische liederen op Indiaas geörienteerde muziek,
populair was en zelfs op Radio Kabul werd gedraaid. Na de
inval van de Russen in de bergstaat moest Mahwash op de
vlucht slaan voor de Mujaheddin, omdat ze ook voor de
Russen had gezongen. Uiteindelijk vond ze politiek asiel in
de Verenigde Staten, waar ze haar zangcarrière voortzette.
Onder de taliban was er uiteraard helemaal geen kans op een
terugkeer naar haar geboorteland, waar de positie van vrouwen
alleen maar verder verslechterd was en waar muziek ook
werd verboden. Pas in 2007 heeft ze voor het eerst weer in
Afghanistan gezongen.
Deze achtergrond hoef je niet te kennen om de cd Ghazals
Afghans te kunnen waarderen. Dit is echt zo´n cd uit een
muzikale cultuur die de meesten van ons vreemd is.
Afghanistan ligt op een kruispunt van wat we vanuit Westers
perspectief het nabije oosten en het verre oosten noemen.
Handelsroutes gingen hier doorheen (denk aan de zijderoute),
en de muziek reisde uiteraard mee. Zo is deze muziek
een mooie combinatie van Perzische en Indiase/Pakistaanse
elementen. Alleen al in instrumentarium: naast de luit en
rebab (vedel) vanuit Iran hoor je sitar, tafelharmonium, bansouri
(fluit) en tabla uit India. Boven alles uit torent steeds de
indrukwekkende stem van Farida Mahwash zelf. Met haar
krachtige en soepele stem zingt ze de Ghazals, liefdesgedichten
waarbij het begrip liefde heel ruim mag worden genomen:
liefde voor de natuur, voor god, voor de familie, voor
de partner. Opvallend is dat de tekst sekseneutraal is: er is
niet af te leiden of de geliefde een man of vrouw is. De
nadruk in de muziek ligt sterk op de melodie, met veel
omspelingen van de toon.
Ustad Mahwash was in 2006 te gast op het Holland Festival,
maar je zou wensen dat ze gewoon in Afghanistan op zou kunnen
treden. Misschien een aardig criterium voor de vraag of de
missie van Amerika en bondgenoten is volbracht.
BIJZONDERE UITGAVEN VAN HOME RECORDS
Het Belgische label Home Records, al eerder besproken in
Syncoopnieuws, blijft zeer actief met het uitbrengen van interessante
cross-overmuziek. Muziekculturen komen op bijzondere
wijze samen: het lijkt er op dat Belgische folkmuzikanten
meer experimenten aan durven te gaan, en de integratie van de
migranten lijkt althans in muzikaal opzicht beter te slagen dan
in Nederland.
Neem nu Tri a Tolia. In deze groep komen een Vlaamse cellospeler,
een Turkse zangeres en een Irakese qanun (citer)speler
samen. Het is nog meer multiculti dan het lijkt: zangeres
Melike Tarhan is geboren in Gent, maar heeft Osama
Abdulrasul leren kennen toen ze in Berlijn studeerde. Daar
bleek het niet alleen muzikaal te klikken, want ze zijn
getrouwd. In België raakten ze in de folkkringen verzeild, en
zo kwam ook het contact met cellist Lode Vercampt tot stand.
Het resultaat van de samenwerking is de zeer spannende cd
Zumurrude, waarin de kwaliteiten van de drie leden prachtig
tot hun recht komen. Melike met haar prachtige Turkse stembuigingen,
Lode Vercampt die alle registers van de cello verkent
(inclusief de ijle fleageolettonen) en Osama Abdulrasul
die afwisselen akkoordpartijen en meer melodische lijnen voor
zijn rekening neemt, het klinkt allemaal heel fris. Origineel
zonder geforceerd af te wijken van de gebaande paden.
Tri a Tolia, Zummurrude, Homerecords 4446045.
Een ander interessant project komt van Dick van der Harst.
Onder de titel Assim heeft hij een cd gemaakt met composities
van de in Gent geboren componist Jacob Obrecht (ca 1457-
1505), bewerkt, gearrangeerd en aangevuld met eigen werk.
Het bijzondere is dat Van der Harst de polyfone muziek uit de
late Middeleeuwen combineert met elementen uit de
Indonesische gamelan-traditie. Van der Harst kwam met die
muziek in aanraking via zijn vader, die in Indonesië heeft
gewoond. Van een lp met hofmuziek uit Djakarta haalde hij
zijn inspiratie: trage, bijna minimalistische muziek, veel herhalingen.
Het blijkt uitstekend te passen bij de lange lijnen van
Obrecht. Instrumentaal is het ook bijzonder: Van der Harst
speelt zelf in Het Nieuwe Gentse Stadsblazerscollectief, een
vijfmansgroep met een bijzondere combinatie van instrumenten
als basklarinet, tible en tenora (bekend van de Catalaanse
Cobla), vibrafoon, marimba en bouzouki. De vader van Jacob
Obrecht was zelf overigens stadstrompetter in Gent. Daarnaast
zingt en speelt de Vlaamse groep Zefiro Torna, met onder meer
luit en vedel. Een zeer aparte combinatie van Oost en West,
door de eeuwen heen, die op de een of andere manier toch volstrekt
natuurlijk klinkt.
Dick van der Harst: Assim, Homerecords 4446054.
Nog zo´n cd die zich beweegt tussen oost en west, maar ook
tussen Middeleeuwen en moderne rock is Evok van het duo
Dietrich. Jeuc Dietrich en Anik Faniel kiezen een volstrekt
eigen koers, met instrumenten als draailier, Ierse bouzouki,
elektrische bas, en soms veelstemmige zangpartijen, zoals in
nummer Fratu. De Iranese slagwerker Siavache Yasdanifar
geeft met instrumenten als darbuka, bendir en daf het geheel
een zekere Oosterse inslag. Soms is de muziek sober, op andere
momenten is het juist zwaar georkestreerd, alsof Phil
Spector de productie heeft begeleid. Een cd die je vaker moet
beluisteren: de eerste keer weet je misschien niet goed wat je
er mee aan moet. De meerstemmige zang doet soms wat denken
aan de groepen uit de Franse folkrevival, mede door het
nasale timbre en de gekozen harmonieën. Op andere momenten
is het meer Loreena McKennit, maar dan komen er ineens
elektrische gitaren langs scheuren in de beste metal-traditie.
Het is duidelijk dat Dietrich zich niets van grenzen aantrekt.
Het duo wil deze muziek ook live gaan uitvoeren: dan zullen
ze vast een batterij gastmuzikanten mee moeten nemen om
het geluid van de cd te benaderen, of nog meer gebruik moeten
maken van elektronica. Voor wie niet bang is voor experimenten
een aanrader.
Dietrich: Evok. Homerecords 4446052.
Tenslotte een cd waar de West-Afrikaanse nianiooru, een
volksvedel, wordt gecombineerd met de Westerse viool en
gitaar, en met een compleet strijkorkest. De nianiooru wordt
bespeeld door Issa Mbaye Diary Sow, een tegenwoordig in
België wonende Senegalees. Als jonge herder leerde hij het instrument
spelen. De ijle klanken van de nianiooru worden begeleid
met de hoddu (banjo) en cora (harp), maar ook de combinatie
met de Westerse strijkers mag er zijn. Wie anders dan
Wouter van Abeele, Vlaamse meesterviolist en grondlegger
van tal van multiculturele muziekprojecten zoals Olla Vogala
speelt een hoofdrol in de begeleiding, zonder Issa Sow weg te
blazen. Nu heeft deze muzikant zelf ook een rijke achtergrond
qua samenspel: hij speelde met het Nationaal Orkest van
Senegal maar ook meestergitarist Youssou N´dour.
Traditioneel repertoire, traditionele teksten, afwisselend in
ritme en sfeer, in een bijzondere jas gestoken.
La Musique d´Issa Sow: Doumale. Homerecords 4446057
Mark Benjamin