deel 1

Ton van Reen
De bende van de Bokkenrijders
UITGEVERIJ DE GEUS

Derde druk
Dit boek bevat de eerder bij Uitgeverij Willem J. Wildeboer verschenen en
door de auteur herziene titels Ontsnapt aan de galg, Vurige ruiters,
De gesel van het zwarte goud en Het loon van de duivel die samen het boek
'De bende van de Bokkenrijders 'vormen
© Ton van Reen, 2003
Nawoord © Ton van Reen, 2003
Kaartwerk © Eelco Deuling
Omslagontwerp Uitgeverij De Geus bv
Omslagillustratie © Henk Kneepkens
Druk de Boekentuin, Zwolle
ISBN 90 445 0189 5
NUR 301
Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden
door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook,
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Uitgeverij De Geus bv,
Postbus 1878, 4801 BW Breda, Nederland. Telefoon: 0765228151 .
Internet: www.degeus.nl
Verspreiding in België via Libridis nv,
Industriepark-Noord 5a, 9100 Sint-Nik/aas

-Inhoud
Ontsnapt aan de galg 7
Vurige ruiters 157
De gesel van het zwarte goud 323
Het loon van de duivel 461
Nawoord ,87
Kaarten 598
Woordenlijst 601

Ontsnapt aan de galg

I
Mathijs Stevens was met de koeien op weg naar het weiland. Hij kwam
voorbij de LommelenbergO, waar het lijk van een bokkenrijder aan de galg
hing. Die rover was daar al weken geleden opgeknoopt. Mathijs huiverde bij
het zien van het lijk, waar de kraaien de ogen uit hadden gepikt. Hij was altijd
blij als hij de galgenberg voorbij was.
'Jij komt hier ook nog eens te hangen!' snauwde de dode rover hem
plotseling met ijzige stem toe.
Van schrik liet Mathijs de koeien in de steek en zette het op een lopen.
Wonderlijk genoeg wist de bokkenrijder zich los te maken en rende met
rammelende botten achter hem aan. Telkens als Mathijs omkeek, zag hij het
akelige lijk dichterbij komen.
'Ik krijg je wel te pakken', schreeuwde de blinde rover. 'Ik wil daar niet
alleen hangen!'
Onder het hollen verloor de bokkenrijder een arm. Een voet. Een been.
Het leek hem niet te hinderen. Met zijn overgebleven arm probeerde hij het
galgentouw als een lasso om Mathijs' hals te mikken.
Mathijs rende voor zijn leven. Blind van angst struikelde hij over een
boomwortel. Langs een rotsachtige helling buitelde hij naar beneden. Met
een klap viel hij in het snel stromende water van de Geul.
Wakker door de smak keek hij om zich heen. Hij lag op de vloer naast zijn
bed, met het angstzweet nog op zijn voorhoofd. Veel tijd om aan zijn nacht­
merrie terug te denken kreeg hij niet. Geschreeuw van buiten drong tot hem
door. Een hoop lawaai. Wat was er aan de hand, midden in de nacht?
Een rode gloed scheen de kamer binnen. Dat kon maar één ding bete­
kenen. Hij sprong naar het raam. De grote schuur van buurman Hansen
stond in brand. De vlammen laaiden hoog op uit het houten raamwerk. Van
het strooien dak was al niets meer over. Door het vuur was de hele buurt-
• Zie de Woordenlijst op p. 601 e.v.
9

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
schap zo goed.verlicht dat het klaarlichte dag leek.
Mathijs holde naar beneden. In de bijkeuken schoot hij zijn klompen aan
en rende naar buiten.
De mensen uit de buurtschap probeerden het vuur te doven. De vrouwen
stonden in een rij om emmers water door te geven die ze over het vuur
uitgoten. De vlammen trokken zich er weinig van aan. Ze bliezen dikke
wolken vuile stoom over de blussers. Tussen de mannen zag Mathijs zijn
vader en ook Driek, de knecht die bij hen in huis woonde. Moeder en Miene,
het meisje dat sinds een jaar koeienmeid bij hen was, stonden bij de put en
werkten zich in het zweet om de emmers water zo vlug mogelijk naar boven
te halen.
Het was een ongelijke strijd. Door de mooie zomer was het houtwerk van
de schuur urkdroog. Het vuur werd gevoed door een kolossale massa plan­
ken, balken en dakspanten die op elkaar waren gestort. De geraamtes van de
eens zo fraaie koetsen en karren zakten de een na de ander in elkaar. Niemand
geloofde er nog in dat er iets van de schuur gered kon worden, maar het vuur
moest worden bestreden om te voorkomen dat het naar woningen en schu­
ren in de buurt oversloeg.
Mathijs zag zijn vriend Lowie met een bos dikbebladerde takken naar het
vuur lopen.
'Geef mij ook een paar takken!'
Aan de zijde van Lowie ging Mathijs de vlammen te lijf. Hij sloeg op het
vuur in alsof zijn leven ervan afhing. Het was opwindend werk, want de
vlammen vochten brutaal terug. Ze hielden hem voor de gek. Als de takken
erop neerkwamen, bleven ze even weg, om dan opeens weer hoog op te
schieten. Ze schroeiden zijn gezicht. Zijn armen werden zwart van de op­
stuivende as. Was het in de hel ook zo heet?
Opeens ontdekte hij dat hij nog in zijn nachthemd srond. Hij liep voor
gek. Hij keek snel rond, om te zien of er iemand op hem lette.
Tot zijn geruststelling zag hij dat er zelfs mannen in lange onderbroeken
tussen de rijen takkenzwaaiers stonden. De meeste vrouwen liepen in linnen
nacht jurken en droegen slaapmutsen. Hij was niet de enige die in alle haast
naar de brand was gehold. Zijn vader knikte hem bemoedigend toe. Dat
deed hem goed. Hij deed nog beter zijn best.
Nadat hij een tijdje flink op de vlammen had ingeslagen, kreeg de hitte
hem te pakken. Door de rook kreeg hij bijna geen adem meer. Gelukkig
IQ

ONTSNAPT AAN DE GALG
kwamen er steeds meer mannen opdagen om te helpen. Mathijs herkende
zelfs mensen uit Valkenburg en Walem, een gehucht verderop. Lowie en hij
konden het even wat kalmer aan doen.
'Kom, we gaan helpen bij de pud' riep Lowie enthousiast. Ze holden naar
de vrouwen.
'Blij dat we mannenhulp krijgen', zei moeder. Ze veegde het zweet van
haar gezicht.
'Dat werd hoog tijd', klaagde Miene. 'Ik heb blaren aan mijn handen van
die zware puthaak.'
'Niks gewend', smaalde Mathijs. Als een grote man probeerde hij een
emmer water in één haal boven te krijgen. Dat lukte net. Hij keek trots rond.
'J e bent een flinke vent' , zei Miene. 'Je krijgt een stuiver· als je dat tien keer
achter elkaar kunt.'
'Loop naar de duivel.' Mathijs wist maar al te goed dat hij daar nog lang
niet sterk genoeg voor was.
'Niet praten', zei moeder streng. 'Werken.' Mathijs haalde weer een em­
mer omhoog. Lowie tilde hem van de haak.
'Kan het niet een beetje vlugger met die emmers?' riep een bazige vrouw
vooraan in de rij. 'Die kinderen kunnen dat werk niet aan!'
'Wegwezen. Laat mij dat maar weer doen', zei Miene. 'Ze zien jullie nog
niet voor vol aan.' IJverig greep ze de puthaak en hees een emmer water naar
boven.
Teleurgesteld over zoveel miskenning dropen de jongens af. Van een
afstandje bleven ze naar het vuur kijken.
'Vuur is mooi', zei Lowie.
'Dan heb jij het zeker aangestoken.'
'Ik? Heb je dan niet gehoord dat de bokkenrijders de boerderij van Hansen
hebben overvallen?'
'Bokkenrijders?' vroeg Mathijs ademloos. 'Heeft iemand ze gezien?'
'Hansen zelf. En zijn knechten en meiden.'
'Kwamen ze op vliegende bokken?'
'Fabeltjes, man. Je denkt toch niet dat die rovers echt kunnen vliegen.'
'Waren er veel?'
'Niemand heeft ze geteld, maar het moeten er veel zijn geweest. De hele
boerderij hebben ze leeggeplunderd. Bij hun vertrek hebben ze de schuur in
brand gestoken.'
IJ

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Ik dacht dat ze zich koest zouden houden nu de schout· een bokkenrijder
heeft laten ophangen', zei Mathijs.
'Ben je gek', smaalde Lowie. 'Zolang de mensen honger hebben, stelen ze.
De dieven hebben alle kippen meegenomen. Een paar kalveren hebben ze in
de wei geslacht. Kom, kijken.'
Z holden naar het weiland achter de stallen van Hansen. Een paar wilde
honden sprongen weg bij de resten van de kalveren die verspreid in het gras
lagen. Je kon zien dat de dieren in grote haast waren afgemaakt. De drie
verminkte koppen zagen er griezelig uit. De rovers hadden zo weinig tijd
gehad dat ze niet alles hadden kunnen meenemen. Er zat nog volop vlees aan
de kadavers.
'Jammer van die mooie kalveren', zei Mathijs.
Teruglopend zagen ze Hansen voor zijn woonhuis zitten. De eens zo
trotse man zag er gehavend uit. Zijn hoofd was in verband gewikkeld.
De vroedvrouw van Ransdaal, die vaak voor dokter speelde als er geen geneesheer
in de buurt was, behandelde zijn verbrande voeten met zout water
en kruiden. Hij schreeuwde het uit van pijn, maar ook van woede om zijn
machteloosheid, omdat hij zelf niet in staat was een hand uit te steken bij het
bluswerk.
'Wat hebben de bokkenrijders met Hansen gedaan?' vroeg Mathijs.
'Je ziet, hij is er niet al te best van afgekomen', grinnikte Lowie. 'Ze hebben
hem met zijn voeten in een vuurtje gezet, net zo lang tot hij vertelde waar hij
zijn geld verborgen hield.'
Daar moest Mathijs toch ook een beetje om lachen. De gierige Hansen
was liever zijn vel dan zijn geld kwijt. Ook de bokkenrijders moesten van zijn
vrekkigheid hebben geweten. Ze wisten natuurlijk dat hij ergens een flinke
zak goudstukken· had verstopt. Voor zo' n geldwolf moest het onverdraaglijk
zijn om te zien hoe de vlammen zijn fraaie schuur en dure koetsen in de as
legden. Hansen, die altijd de rijkste boer van De Heek was geweest, verloor in
één klap een groot deel van zijn bezit.
'Waar zal Hansen de grootste pijn voelen?' grapte Mathijs. 'Aan zijn lijf of
in zijn beurs?'
'In zijn beurs', zei Lowie. 'Voor hem telt alleen geld.'
Marie, de dikke vrouw van Hansen, holde als een kip zonder kop heen en
weer tussen de brand en haar kermende man. Ze was zo overstuur dat ze nog
nauwelijks wist wat ze deed.
12

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Dat mens heeft een flinke aframmeling gekregen', wist Lowie. 'Haar kont
is er nog dikker door geworden.'
'Vort, of ik stuur de hond op jullie af, gromde Hansen.
'We hebben ons in het zweet gewerkt om zijn schuur te blussen en. dan
krijg je wiets', mopperde Mathijs, terwijl ze doorliepen.
'Hij kan die hond niet eens op ons afsturen', zei Lowie. 'De bokkenrijders
hebben het beest gekeeld. Die houden niet van honden die alarm kunnen
slaan.'
Nu begreep Mathijs waarom hij niet eerder wakker was geworden. Als de
hond was gaan blaffen, zou hij dat zeker gehoord hebben.
'Denk je dat de knechten van Hansen onder één hoedje met de bokkenrij­
ders spelen?' vroeg Lowie zich hardop af.
'Of iemand die vroeger als knecht bij hem heeft gewerkt.'
'Zoiets moet wel. In ieder geval moet de man die de hond heeft afgeleid
hem goed hebben gekend, anders had hij nooit bij dat valse beest in de buurt
durven komen.'
Plotseling zagen ze een paar mannen uit een huis naar buiten sluipen, met
zakken op hun rug. Toen ze de jongens in het oog kregen, gingen ze er als
hazen vandoor, in de richting van Klimmen.
'Bokkenrijders', schrok Mathijs. 'Misschien zitten er hier nog meer.'
'Iedereen is bij de brand', zei Lowie. 'Inbreken is nu een koud kunstje.'
Hij had gelijk. Alle bewoners van De Heek hielpen bij het blussen van de
brand. Dieven konden ongehinderd de huizen in.
Ze renden terug naar het vuur en vertelden wat ze hadden gezien. De
mannen aarzelden niet. Bewapend met rieken en hooivorken zetten ze de
achtervolging op de rovers in.
'Ga naar huis, om op de beesten te letten', riep vader naar Mathijs. 'Ze
worden onrustig door al dat lawaai en de rook.'
Mathijs was teleurgesteld. Het liefst zou hij met de mannen achter de
rovers aan zijn gegaan.
Inmiddels had men het vuur in bedwang. Het gevaar voor overslaande
brand was geweken. De vrouwen en mannen die bij de brand waren ach­
tergebleven, staakten het bluswerk. Ze zagen er enkel nog op toe dat de
vlammen niet opnieuw om zich heen konden grijpen. De rest van het werk
mochten boer Hansen en zijn knechten zelf opknappen. Voor de gierige boer
staken de buurtbewoners geen hand te veel uit.
I3

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Ik ga nog een paar uurtjes slapen', gaapte Lowie. 'Morgen moet ik
hooien.'
Mathijs liep terug naar huis, maar hij was er niet gerust op. Stel je voor dat
de bokkenrijders het ook op hun boerderij hadden gemunt. Vreemd, ook
zijn eigen hond had hij niet gehoord toen de bokkenrijders bij Hansen
waren. Als Bels ' s nachts mensen hoorde die hij niet kende, ging hij als
een duivel tekeer. Bij de rovers moest iemand zijn die Bels en de hond
van Hansen goed had gekend. Mathijs griezelde van zijn eigen gedachte.
Het betekende immers dat er zelfS bokkenrijders in hun eigen buurtschap
woonden!
Hij maakte Bels los van de ketting. De hond, een forse Mechelse herder,
liep met hem mee naar binnen. Mathijs stak de stallamp aan. De dieren
waren rustig. Het lawaai en het licht van het vuur hadden hen niet gestoord.
De varkens lagen stil in het stro en knorden in hun slaap. Gewekt door de
lamp deed de dikke zeug haar ogen open en gromde tevreden toen ze Mathijs
herkende. De drie koeien, Bertha, Anna en Jacoba, lagen kalm te herkauwen.
Alleen de kippen, die her en der op stok zaten, waren wat in de war door het
licht van de stallamp, alsof ze zich afvroegen of het al ochtend was.
Opeens kraaide de haan. Hoe gewoon dat geluid op de boerderij ook was,
deze keer schrok Mathijs zich te pletter. Bijna was hij gillend van angst naar
buiten gehold, maar hij wilde zich niet als een bang kind gedragen. Rillend
hield hij de lamp omhoog en scheen in alle hoeken van de stal. Om zichzelf
moed in te praten schold hij de haan uit voor alles wat lelijk was, maar het
zelfingenomen beest zette een hoge borst op en bekeek hem hooghartig vanaf
zijn verheven plek op een steunbalk. Om hem helemaal voor gek te zetten liet
de haan een dikke keutel net voor zijn voeten vallen.
In een flits zag Mathijs een hoofd achter de voerbak wegduiken. Eén
ogenblik zag hij een gezicht. Mathijs stond aan de vloer genageld van schrik.
Een schim vluchtte de deur uit. Bels sprong erachteraan. Een bokkenrijder?
Had hij hem wel echt gezien? Was het inbeelding door angst? Had hij in het
flakkerende licht van de lantaarn zijn eigen schaduw voor een indringer
aangezien? Blijkbaar had hij zich vergist, want Bels kwam weer naar binnen,
zonder iemand te hebben gepakt. Kon ook de hond zich op dezelfde manier
hebben vergist? Onmogelijk.
Mathijs vroeg zich af of hij de anderen moest waarschuwen. Toch maar
niet. Als hij zich alleen maar had ingebeeld dat hij iets had gezien, zou hij daar

ONTSNAPT AAN DE GALG
later mee geplaagd worden. Hij raapte al zijn moed bij elkaar en bleef op zijn
post.
Diekerd, zijn paard, groette hem door hem zijn natte neus in de hals te
duwen. Hij streelde de hengst over de manen en klopte hem kameraadschap­
pelijk op de hals. Het contact met het dier stelde hem op zijn gemak.
Hij klom in de haverbak. Bels sprong naast hem. Op dit plekje zat Mathijs
vaak, vooral als hij over iets wilde nadenken. Voor hem was het een plaats om
tot rust te komen. Zijn vriendschap met het paard gaf de plek een vertrouwd­
heid die hij nergens anders in huis vond. Soms zat hij hier alleen maar om van
de geuren van het paard en het hooi te genieten.
Diekerd had er al heel wat jaren dienst op zitten. Hij was oud, wat goed te
zien was aan zijn vacht. Op de plekken waar het tuigwerk van kar en ploeg
langs zijn huid schuurden, waren de haren weggesleten. De Belgische hengst
was niet zo mooi als de paarden van Hansen, maar Mathijs was heel tevreden
over hem. Het dier had een rustig karakter en werkte goed, ook al was hij wat
traag door zijn leeftijd. Tot zijn schrik had Mathijs zijn vader wel eens horen
zeggen dat hij het paard aan de slager wilde verkopen en dat hij een nieuw
paard wilde. Hij was het daar niet mee eens. Hij hield van Diekerd. Hij had
nooit een ander paard gekend op de boerderij. Als vader hem wat minder liet
werken, kon hij nog lang mee. Vader zou tevreden moeten zijn met zo' n goed
paard. Tenslotte hadden maar weinig boeren in het Land van Valkenburg een
paard. De meesten deden al het werk op het land met mankracht of met hulp
van een os. Mathijs had al eens woorden gehad met zijn vader over de
verkoop van Diekerd en hem hardvochtigheid verweten. Toch wist Mathijs
dat het vader niet alleen om het geld te doen was. Gelukkig was hij niet als
Hansen. Hij streefde er niet naar om de rijkste boer van De Heek te worden,
ook al was zijn boerderij al haast groter dan ze met het gezin en de hulp van
een knecht en een meid aankonden. Méér werk was nergens goed voor. Méér
geld trok bokkenrijders aan. Als je die lui in huis kreeg, had je voor niets
gewerkt.
Zo zat Mathijs wat voor zich uit te mijmeren. Moe van het bluswerk en
warm door het lijf van de hond en de adem van het paard, zakte hij weg in een
diepe slaap.
I5
I·

2
'Kom op, jongen', riep vader, Mathijs wakker schuddend. 'De pap staat
klaar. Er is een hoop werk te doen.'
'Ik heb nog slaap' , kreunde Mathijs, die nog maar weinig van de wereld zag
oindat zijn haren als een gordijn voor zijn gezicht hingen.
'Je verslaapt de beste tijd van je leven', bromde vader.
'Nog bokkenrijders gevonden?' geeuwde Mathijs terwijl hij uit de haver­
bak klom.
'Geen spoor. Jullie hebben spoken gezien.'
'Ik heb ze met mijn eigen ogen gezien', zei Mathijs wat beledigd. Tot zijn
eigen verbazing droeg hij nog steeds zijn nachthemd. In de bijkeuken trok hij
zijn broek en werkkiel aan, gooide het beroete hemd in de wasmand en liep
naar buiten.
De zon stond al aan de hemel. Mathijs putte een emmer water en hield zijn
hoofd even in het koele nat. Dat friste lekker op. Met zijn vingers kamde hij
zijn lange blonde haar naar achter. Bels sprong tegen hem op en rende een
. paar rondjes over het erf.
Er kwamen een paar mannen aanhollen. Schutters·.
ken!'
'Bokkenrijders!' riepen ze al van ver. 'In drie huizen hebben ze ingebro­
'Zie je wel dat het geen spoken waren', zei Mathijs tegen zijn vader, die op
het roepen naar buiten was gekomen.
Als er iets gebeurde in De Heek dat niet in de haak was, werd Stevens er
altijd als eerste bij gehaald. Als kapitein van de schutters was hij verant­
woordelijk voor de orde in het dorp.
Stevens en de mannen staken hun koppen bij elkaar. Mathijs zette zijn
oren goed open, maar hij kon hen niet verstaan. Benieuwd naar wat ze te
melden hadden, liep hij naar hen toe.
'Loop door', zei vader. 'Ik hou niet van kinderen die gesprekken van grote
mensen afluisteren.'
16

ONTSNAPT AAN DE GALG
Mathijs had er gloeiend de pest aan dat vader hem weer liet merken dat
hij hem nog maar een kind vond. Dat deed hij altijd als er schutters in de
buurt waren. Stom, waarom moesten die kerels steeds zo geheimzinnig
doen?
Nijdig schopte hij tegen een brok mergel. Harder dan zijn bedoeling was.
Zijn tenen deden pijn.
In de keuken stond het ontbijt op tafel. Dampende pap en brood met
spek. Moeder en Miene zaten al aan tafel.
'Ik had nog veel langer kunnen slapen', zei Miene. Ze gaapte zo uitvoerig
dat de tranen haar in de ogen sprongen.
'Na zo' n nacht komt iedereen slaap te kort', zei Driek, de knecht. Hij nam
plaats achter zijn bord en zette zijn pet af, waardoor zijn flink kalende schedel
bloot kwam.
'Het lijkt wel of je baard vannacht weer grijzer is geworden', plaagde
Mathijs. 'Als ik jou was, zou ik hem afscheren. Dan zie je er jonger uit.'
'Ik denk er niet aan. Ik ben al kaal genoeg, maar met die baard heb ik toch
nog genoeg haar aan mijn hoofd.'
'We kunnen je zo als vogelverschrikker in de kersenboom zetten', zei
Mathijs.
'Als ik daarmee de kost kan verdienen, wil ik er best vandaag al in gaan
zitten. Het is weer om lekker lui te zijn.'
Zolang Mathijs zich kon herinneren, werkte Driek al op de boerderij.
Hoewel hij niet kon lezen of schrijven, stond de knecht door zijn schran­
derheid goed aangeschreven in het dorp. En hij was erg handig. Niemand
kon zo goed met gereedschap omgaan als hij.
Miene schepte Mathijs' bord nog eens goed vol. Miene en hij waren goede
maatjes. Ze was maar een paar jaar ouder dan hij. Dit jaar had ze zich voor het
eerst als meid verhuurd. Haar ouders woonden in Ransdaal, op een kleine
boerderij. Ze waren blij dat hun dochter uit de kost was.
'Dat krijg ik nooit op', zuchtte Mathijs.
cJ e moet groeien', zei Miene, terwijl ze een lepel stroop in de pap schepte.
'We hebben sterke kerels nodig met al die bokkenrijders in de buurt.'
af.
'Zal Hansen ditmaal iets leren van zijn verlies?' vroeg moeder zich hardop
'Dat wordt tijd', zei Driek. 'Hij moet eens wat beter met zijn werkvolk
omgaan. Hij behandelt zijn mensen als honden. Bijna al zijn knechten en

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
meiden willen aan het eind van het jaar vertrekken. Niemand blijft langer
dan de tijd waarvoor hij zich heeft verhuurd.'
'Hansen heeft nooit werkvolk kunnen houden' , zei moeder. 'Hij is veel te
vrekkig.'
Door het raam zag Mathijs dat de schutters vertrokken. Vader kwam
binnen.
'Die bokkenrijders zijn een vloek voor het land', verzuchtte hij, aan tafel
schuivend. 'We hebben voor vanavond een vergadering belegd. We wiHen
eens kijken of de schutters iets tegen die bende kunnen doen.' Hij pakte een
homp brood met een dikke plak spek. Het blussen en het zoeken naar de
rovers hadden hem hongerig gemaakt.
'Ik moet straks bier bestellen bij de brouwerij', zei hij tussen twee happen
door. 'Zo'n schuttersvergadering kost me een paar vaatjes.'
'Ik hoop wel dat jullie uit de kelder blijven', zei moeder, die niet erg blij
was met de vergadering. 'De laatste keer dat die bijeenkomst bij ons was,
hebben die vrienden van jou een paar potten vlees en een mand eieren
opgegeten. Het leek wel of de bokkenrijders in huis waren geweest.'
'Als je gastheer bent, moet je niet gierig zijn', zei vader. 'Als we bij anderen
thuis vergaderen, wordt er ook royaal gedaan. We komen niet elke dag bij
elkaar.'
'Gelukkig niet', moeder. 'Anders waren we allang straatarm.'
'We moeten iets tegen die roversbendes ondernemen', bromde vader
tussen twee lepels pap door. 'Ze stelen maar raak.'
'De mensen kennen het verschil tussen het mijn en het dijn niet meer', zei
moeder. 'Daar moet ik je gelijk in geven.'
Die opmerking viel niet in goede aarde bij Driek.
'Als ik geen eten en geen loon had, dan zou ik ook bokkenrijder zijn', zei
hlj, bedachtzaam aan zijn baard plukkend.
Vader keek Driek verbaasd aan.
'Hoe kun je dat zeggen? Je wilt toch niet worden als die rovers?'
'Dat niet. Gelukkig heb ik mijn eten en mijn loon. Maar als ik honger had,
zou het mijn en het dijn me niets kunnen schelen. Dan stal ik mijn buik vol
en ging mijn loon halen bij hen die te veel hebben. Wie goud en goed bezit,
heeft dat ook niet allemaal verdiend door werk met eigen handen.'
'Je wilt toch niet zeggen dat ik rijk word door jouw werk?' zei vader, die de
opmerkingen van zijn knecht maar moeilijk kon verteren.
18

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Dat beweer ik niet. Als je geen eerlijke boer was, zou ik ook niet voor je
willen werken.'
'Ik wil mijn beurs niet spekken met geld dat ik jou onthouden zou hebben.
Ik wil best eens over je loon praten.'
'Dat hoeft niet', wees Driek af. 'Je betaalt me genoeg. Ik voel me hier best.
Ik vind alleen dat jullie te lichtvaardig over bokkenrijders oordelen.'
'Ze rijden toch op bokken', gooide Mathijs ertussen.
'Bokken die zo groot zijn als paarden', dikte moeder aan.
'Fabels', zei Driek scherp. 'Dat heeft geen mens ooit gezien. De schout
probeert ons die onzin wijs te maken. En ook de pastoor wil ons laten geloven
dat het duivels zijn. De pastoor en de schout hebben allebei een dikke buik.'
'Zo mag je niet over onze pastoor praten', stoof moeder op. 'Hij is een
goed mens.'
'Misschien is hij wel té goed', smaalde Driek. 'De meeste zegen treft de
pastoor zelf. Hij heeft een volle wijnkelder en meer eten dan hij op kan. Maar
gewone mensen mogen van hem verhongeren als ze in nood zijn.'
'Driek, je gaat te ver', wees Stevens zijn knecht terecht. 'Zulke uitspraken
kan ik in mijn huis niet toestaan.'
'Je hebt gelijk. Dat had ik niet moeten zeggen waar een kind bij is.'
'Die bokkenrijders eten ook hosties', zei moeder. 'Heiligschennis' kun je
toch ook van arme mensen niet goedpraten.'
'Ik wed dat al die verhalen overdreven zijn', zei Driek. 'Laatst hoorde ik
iemand zeggen dat hij een troep bokken waar de vlammen uitsloegen door
het bos had zien rennen. Als het waar was geweest, was dat bos afgebrand. Ik
ben er gaan kijken, maar er was geen spoor van vuur te ontdekken.'
Het gesprek had de sfeer in huis onbehaaglijk gemaakt. Zwijgend aten ze
verder. Om de stilte te doorbreken begon Miene over de brand bij boer
Hansen, maar niemand zei iets terug. Toen hield ook zij maar haar mond.
Om aan de kille stemming te ontsnappen, at Mathijs vlug zijn bord leeg en
liep naar buiten.
Er kwam een drietal boeren aanlopen, russen hen in een jongen die ze
stevig vasthielden.
Onmiddellijk herkende Mathijs het gezicht dat hij de afgelopen nacht in
de stal had gezien. Hij had zich dus niet vergist.
'We hebben een bokkenrijder gepakt', riep een van de mannen naar
Stevens, die naar buiten was gekomen.
19

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Hij lag bij ons in de stal te slapen', riep de ander. 'Ik vond hem toen ik de
koeien naar buiten wilde halen.'
'Gelukkig hebben we een van de rovers te pakken', zei Stevens opgelucht.
'Dat zal de schout leuk vinden.'
'Ik ben geen bokkenrijder!' riep de jongen bang. 'Ik hoor niet bij die
bende! Ik ben helemaal alleen!'
'Als je geen bokkenrijder bent, wat ben je dan wel?' vroeg Stevens.
'Ik kom uit Maastricht', kermde de jongen.
'Waarom ben je nu dan niet in Maastricht?'
'Ik heb geen werk. Bij de steenfabriek ben ik weggestuurd. Ik zwerf rond.
Ik probeer werk te vinden bij de boeren.'
'Noem je stelen bij de boeren ook werken?' vroeg Stevens.
'Ik heb niets gestolen. Ik wilde alleen maar ergens slapen.'
'Geloof dat duvelsjong toch niet', gromde een van de boeren. 'Dat hij een
bokkenrijder is, zie je wel aan de vodden aan zijn lijf.'
'Ik kan er niets aan doen dat ik arm ben', zei de jongen. 'Ik heb geen geld
om kleren te kopen.'
'Hij is rijp voor de galg', riep een ander.
'Als je iedereen die in vodden loopt wilt ophangen, kun je de meeste
inwoners van Maastricht opknopen', zei Driek, die erbij was komen staan.
'Daar heeft bijna niemand meer geld om eten en kleren te kopen.'
boer.
'Hij had brood bij zich dat hij bij ons uit de keuken heeft gepakt', zei de
'Als ik geen eten zou stelen, was ik allang dood', zei de jongen.
'Hij heeft gelijk', zei Driek. 'Armoe kweekt dieven, maar niet iedere dief is
een bokkenrijder. Iemand die steelt om in leven te blijven is niet eens een
echte dief.'
Die uitspraak van de knecht wekte de woede van de boeren.
'Voor een knecht durf jij heel wat te zeggen', riep een van hen uit. 'Jij
verdedigt een dief. Volgens mij ben je zelf een bokkenrijder.'
'Dat is wel makkelijk ' , zei Driek met minachting in zijn stem. 'Beschuldig
iemand ervan dat hij een bokkenrijder is en je hoeft verder niks meer te
bewijzen.'
'Driek heeft gelijk ' , zei Stevens. 'We mogen die jongen niet vasthouden
zonder bewijzen.'
'Ik wil terug wat er vannacht uit mijn huis is gestolen', zei een van de
20

ONTSNAPT AAN DE GALG
mannen. 'Daar zal deze schooier toch ook wel iets mee te maken hebben
gehad.'
'Ik heb niets en ik weet niets', zei de jongen.
'We laten hem vrij', zei Stevens. 'We kunnen hem niet vasthouden alleen
vanwege verdenkingen.'
'J e moet het zelf weten' , zei de een. 'Jij bent schutterskapitein. Het is jouw
verantwoording wat er met dat jong gebeurt, maar ik twijfel eraan of de
schout het met jouw beslissing eens zal zijn.'
'Dat wacht ik dan maar af', zei Stevens berustend. 'Ik hoop er het beste
van. Per slot van rekening heeft de schout zich nog nooit met zaken be­
ziggehouden die ook een schutterskapitein zelf kan regelen.'
Mokkend dropen de boeren af.
'Hoe heet je?' vroeg Stevens aan de jongen.
'Wolf.'
'Alleen Wolf?'
'Wolf Kremers.'
'Waarom ben je juist in onS dorp als de bokkenrijders hier hun slag
slaan?'
'Dat kon ik niet weten. Ik ben net zo bang voor die rovers als jullie.'
'Maak dat je hier uit de buurt komt' , zei Stevens. 'En laat je niet meer zien.
De volgende keer kan ik je niet meer helpen.'
'Bedankt', zei de jongen. Hij liep vlug weg. Na een paar passen draaide hij
zich om. 'Hebben jullie iets te eten voor me? Ik heb al dagen niets gehad.'
Dat Wolf rammelde van de honger wilde Mathijs wel geloven. Hij was zo
mager als een lat.
'Neem hem maar mee naar de keuken', zei Stevens. 'Laat moeder wat
brood voor hem klaarmaken. En zorg dan dat hij verdwijnt.'
'Kom maar mee', nodigde Mathijs uit.
Wolf volgde hem naar de keuken.
'Hij heeft Hink honger', zei Mathijs tegen zijn moeder, die een beetje
verbaasd was over het vreemde bezoek.
'Dan zullen we hem daar eens vlug van afhelpen', zei moeder. Ze smeerde
een stapel boterhammen. Met verbazingwekkende snelheid verdwenen ze in
Wolfs keelgat.
'Hoelang zwerf je al rond?' vroeg Mathijs.
'Een jaar of drie', zei Wolf tussen het kauwen door. 'Soms werk ik bij een
21

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
boer, of bij een visser op de Maas. Ik kan nergens blijven. Voor arbeiders
zonder contract is er nauwelijks werk.'
'Hoe oud ben je?'
'Twaalf.'
'Net zo oud als ik.'
'Jij hebt het beter getroffen dan ik. Je hebt een prinsenleven op de boerderij.
Altijd eten.'
Miene kwam binnen met een handvol eieren, die ze net uit de nesten van
de kippen had gehaald.
'Wie ben jij?' vroeg ze verrast toen ze de jongen zag.
'Wolf.'
'Vandaar die wolvenhonger natuurlijk', lachte moeder.
'Dat klopt', zei Wolf. 'Die eieren zou ik met gemak nog op kunnen.'
'Ik zal er een paar voor je bakken', zei moeder. Ze legde een paar repen
spek in de pan en sloeg er drie eieren overheen.
Mathijs vond dat Wolf niet alleen eten maar ook kleren nodig had, want
hemd en broek hingen hem in flarden om het lijf. Hij haalde een broek en
een kiel uit de kast op zijn kamertje.
'Mag ik die aan Wolf geven?' vroeg hij.
'Je doet maar'; stemde moeder toe. 'Aan de armen gegeven, is aan Gode
geleend.'
Wolf was blij verrast toen Mathijs hem de kleren gaf.
'Woonde ik hier ook maar', zei hij nadat hij zich verkleed had. 'Jullie
hebben het goed.'
'Toch zou ik niet langer blijven', waarschuwde Mathijs. 'De boeren die je
gepakt hebben zijn boos op vader, omdat hij je niet naar de schout heeft
gebracht. Als Driek vader niet had overtuigd van je onschuld, zou je nu in de
gevangenis van Valkenburg zitten.'
'Nou, bedankt voor alles', zei Wolf. Hij gaf hun een hand en vertrok.
'Een aardige jongen', zei moeder, terwijl ze Wolf nakeek.
'Hij komt uit de stad', zei Mathijs. 'Hij zwerft al jaren rond. Hij heeft heel
wat meer beleefd dan ik. Hij is jaloers op mij, maar ik zou ook wel eens wat
willen meemaken.'
'Je weet niet wat je zegt. Die jongen heeft meer ellende gezien dan jij
vermoedt. Hij is nu blij dat hij zijn buik vol heeft. Jullie beseffen dat nooit.
Voor jullie staat het eten steeds klaar. En je kunt altijd vrij rondlopen.'
22

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Vrij rondlopen', klaagde Mathijs. 'Ik loop me elke dag de blaren! Iedere
dag met de koeien naar het weiland. Is dat vrijheid?'
Hij liep naar de stal om de koeien naar buiten te brengen. Het was tijd om
aan het werk te gaan.
23

3
In de stal trof hij Miene en Driek. De knecht tuigde het paard op, Miene was
aan het melken.
'Vanochtend geeft Bertha weer weinig melk', zei de meid. 'Vreet ze wel
genoeg?'
'Meer dan genoeg', zei Mathijs.
'Bertha is altijd de sterkste koe geweest', zei Driek. 'Ze heeft alle veeziekten
overleefd, maar ze is oud. Het zal me niet verbazen als ze dit jaar voor het
laatst wordt gemolken.'
Mathijs knoopte de touwen van Bertha, Anna en Jacoba los. De koeien
sjokten rechtstreeks naar de drinkbak en slobberden die leeg.
Moeder droeg een aarden pot naar de put en waste hem uit. Ze ging bonen
inmaken.
'Wees voorzichtig', waarschuwde ze. 'Pas op dat er geen vreemd volk bij de
koeien komt. Je hoort steeds vaker dat vee wordt behekst.'
'Ik let goed op', beloofde Mathijs. 'Ik zorg dat niemand een vinger naar
onze koeien uitsteekt.'
'Het ergste is dat je er meestal niets tegen kunt doen. Mensen met het boze
oog kunnen de koeien al beheksen door naar ze te kijken.'
'Het boze oog?' vroeg Mathijs.
'Veel weet ik er ook niet van,' zei moeder, 'maar zeker is dat mensen met
het boze oog samenwerken met de duivel.' Meer wilde of kon ze er niet over
kwijt. Ze liep met de pot terug naar de keuken.
Driek leidde het opgetuigde paard naar de put. Mathijs was blij dat Driek
met Diekerd ging werken. Hij ging veel kalmer om met het paard dan va­
der. Als vader zelf de hengst een dag mee had, kwam het dier meestal uit­
geput terug. De knecht liet Diekerd zijn gang gaan. Hij zweepte hem nooit
op.
De koeien sjokten het erf af en sloegen de weg in naar Valkenburg. Mathijs
pakte zijn stok, knoopte er zijn knapzak met brood aan vast en pakte het boek
over Tijl Uilenspiegel, dat hij had geleend van Antoon Bosch. De vader van
24

ONTSNAPT AAN DE GALG
Lowie had hem dat gegeven om te oefenen in het lezen en om er zich mee te
vermaken tijdens de lange uren in het weiland.
Hij floot Bels. De hond kwam aanstormen uit de boomgaard, waar hij
jacht had gemaakt op mollen. Het was zijn grootste plezier de molshopen om
te wroeten en uit te diepen.
Voorbij het huis van Hansen lopend, zag Mathijs dat de drossaard·, de
schout en de schepenen· van Valkenburg bij de herenboer op bezoek waren.
Ze zaten aan een tafel onder de lindeboom op het erf en ondervroegen de
knechten en meiden.
Een twaalftal rakkers·, bewapend met geweren en pistolen, stond met
paarden langs de weg. Een armzalig troepje soldaten. Ze zagen er eerder
meelijwekkend dan angstaanjagend uit. Vanuit Brussel waren ze door de
Oostenrijkse heren naar het Land van Valkenburg gestuurd om het te zui­
veren van bokkenrijders. Veel soeps was het niet. De meeste rakkers waren
oudgedienden uit het leger. Kerels die op de slagvelden gewond waren
geraakt en nooit meer zo goed waren hersteld dat ze nog aan een echte
oorlog konden meedoen. Geen mens geloofde dat dit stelletje veteranen
de watervlugge bokkenrijders te pakken kreeg.
Matrujs dreef de koeien met een wijde boog om het erf van Hansen heen.
Hij had het niet op die hoge heren begrepen. Niet dat hij echt bang was, maar
eng vond hij hen wel. Hij had veel gehoord over de wreedheid van de
drossaard. Gevangenen liet hij behandelen als beesten, of ze nu aan het
ten laste gelegde schuldig waren of niet. De gevangenen die op het schavot
kwamen, waren al half doodgemarteld. Hoewel de mensen bang waren van
de bokkenrijders en hen verwensten, waren er niet veel die hen graag in
handen van de drossaard zagen vallen. Driek vond hem zelfs een groter
misdadiger dan de bokkenrijders. 'Kwaad trekt kwaad aan', zei Driek altijd
als ze het over de rechtbank hadden die over de bokkenrijders moest oor­
delen. Het was duidelijk dat hij met het ergste kwaad de drossaard en de
rechters bedoelde. Maar ondanks zijn hardheid was de drossaard op zijn jacht
naar de bendes nooit verder gekomen dan het opknopen van wat arme
drommels. Onder hevige pijnen bij het martelen hadden ze alles bekend
wat hen in de mond was gelegd.
Lowie was buiten aan het werk, voor het kleine huis waar hij met zijn vader
woonde. Uit een knoestige eikentak sneed hij een steel voor een riek. Hoewel
hij even oud was als Mathijs, was hij een halve kop groter. Zijn brede borstkas
25

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
verried dat hij een beer van een kerel zou worden. Zijn moeder was al lang
geleden gestorven, hij had haar niet eens gekend, en zijn oudere zus Geer­
truid werkte als huishoudster bij dokter Kirchhoffs in 's-Hertogenrade.
Daarom deed Lowie het meeste werk thuis en zorgde hij voor het eten en
de was. Zijn vader was glazenier, maar hij oefende dat beroep nauwelijks nog
uit. Een langdurige ziekte had zijn longen aangetast. Op de weinige dagen
dat zijn gezondheid hem dat toeliet, reisde hij met een hondenkar de mark­
ten af en handelde in gebruikte potten en pannen, glazen en kommen. Zijn
magere inkomen spijkerde hij wat bij met de verkoop van groenten uit zijn
tuin: bonen, aardappels en kooL Maar boer kon je hem niet noemen,
daarvoor had hij te weinig grond en hij bezat maar één koe. Een paard
had hij nooit gehad.
Hoewel Bosch arm was, stond hij in hoog aanzien bij de mensen. Hij was
de enige volwassene in De Heek die kon lezen en schrijven. Niet dat hij ooit
naar school was geweest, hij had het zichzelf geleerd, op de ateliers in Aken,
Luik en Maastricht, waar hij als leerling had gewerkt en waar hij honderden
kerkramen van woorden had voorzien.
In de afgelopen winter had Antoon Bosch zijn zoon Lowie en Mathijs de
eerste beginselen van het schrijven bijgebracht. Bovendien leerde hij hen
Duitse en Franse begrippen te vertalen, wat handig was, omdat veel van de
rondreizende kooplieden geen dialect of Nederlands spraken. Tijdens de
lange avonden bij de haard hadden ze tijd genoeg om te studeren.
Bosch schreef ook brieven voor de mensen uit De Heek en hij las hun de
brieven voor die ze ontvingen. Zelfs een rijke boer als Hansen was onge­
letterd en moest de hulp van Bosch inroepen voor zijn schrijfWerk. Juist
daardoor wist hij meer over iedereen dan wie ook in het dorp. Door al zijn
kennis was hij officier van de schutterij waar Mathijs' vader kapitein van was.
'Heb je het druk vandaag?' vroeg Mathijs.
'Hou op', zei Lowie mismoedig. 'Mijn vader is weer ziek. Ik heb zoveel aan
mijn kop dat ik niet weet waar ik het eerst aan moet beginnen. Kun jij onze
koe meenemen? Ik heb geen tijd om naar het weiland te gaan.'
'Mij best.' Mathijs opende de staldeur. De lelijkste koe uit de buurt, die
toch de mooie naam Eva had, sjokte naar buiten. Uit gewoonte sloot ze aan
bij het groepje andere koeien. Mathijs nam Eva vaker mee. Hoewel het dier
het gras uit hun weiland opvrat, vond vader het toch goed. Iedereen in de
buurt wist hoe beroerd Bosch ervoor stond nu zijn magere inkomen door zijn

ONTSNAPT AAN DE GALG
ziekte nog verder was geslonken. Als men hem een beetje kon helpen was dat
nooit verkeerd, maar aalmoezen aannemen deed Bosch niet. Daar was hij te
trots voor.
'In het dorp weten ze nu dat de bokkenrijders hebben ingebroken tijdens
de brand', zei Mathijs.
'Ik heb zoiets horen roepen', antwoordde Lowie. 'Wij hebben die rovers
dus écht gezien.'
Achter de koeien lopend bedacht Mathijs dat hij het thuis zo slecht nog
niet had. Als hij zijn werk met dat van Lowie vergeleek, had hij een leven als
een pnns.
Hij schrok toen hij voorbij de galg bij de Lommelenberg kwam. Het lijk
van de bokkenrijder, dat daar de laatste weken had gehangen, was verdwe­
nen. Ook onder de galg lag niets dat op een lichaam leek.
Plotseling zag hij, tussen wat struiken een eind verderop, een paar mannen
wegsluipen. Ze liepen gebukt en droegen een zak over hun schouders. Waren
het bokkenrijders die het lijk van hun kameraad van de galg hadden gehaald
om het te begraven? De twee hadden in de gaten dat Mathijs hen zag en
zetten het op een lopen. Door de doeken voor hun gezicht had hij hen niet
herkend. Waarom hadden ze het lijk niet in het donker weggehaald? Of
durfden zelfs bokkenrijders niet tijdens de nachtelijke uren op deze spook­
plaats te komen? Geloofden ook zij dat de duivels elke nacht kermis vierden
onder de galg?
Hij herinnerde zich de akelige droom waarin de dode bokkenrijder hem
achternazat. 'Jij komt hier ook nog eens te hangen', had het lijk geroepen.
Rillend van afschuw liep Mathijs verder.
Een eind verderop zag hij een paar zoontjes van rijke heren uit Hulsberg,
die te voet op weg waren naar de school van de paters in Valkenburg. Hij kon
hen niet uitstaan. Hij kwam ze vaak tegen, maar ze voelden zich te deftig om
hem te groeten. Hij was altijd jaloers op hen geweest, omdat hij ook graag
naar school had gewild. Dat had hem heel wat interessanter geleken dan elke
dag met de koeien op sjouw te gaan. Helaas, boerenjongens mochten alleen
maar dromen van de school. Zijn vader was niet rijk genoeg om de lessen te
kunnen betalen. Bovendien kon hij niet gemist worden op de boerderij. Wie
anders dan Mathijs zou de koeien moeten hoeden? Maar sinds Antoon
Bosch hem les gaf in lezen, was zijn jaloezie over. Hij had de school niet
meer nodig. Hij wist dat hij, nu hij eenmaal kon lezen, alles kon leren en alles

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
kon worden. Hij hoefde geen boer te blijven. Wie kon lezen, kon de hele
wereld aan.
Niet ver van het dorp trof hij Wolf, die lui in het gras van de berm lag.
'Heb je niets beters te doen?'
'Ik zou niet weten wat', zei Wolf. 'Bovendien heb ik me zo vol gegeten dat
ik moeite heb met lopen. Ik heb slaap. Mgelopen nacht heb ik nauwelijks een
oog dichtgedaan.'
'Misschien weet ik een karweitje voor je.'
'0 ja, wat?' Wolf sprong een gat in de lucht. In één klap had hij geen last
meer van slaap of van een volle maag.
'Ik zeg nog niets, want ik kan je niets beloven', zei Mathijs voorzichtig.
'Kom maar mee.'
Samen liepen ze naar Valkenburg.
'Heb je geen familie meer?' vroeg Mathijs.
'Ik heb een paar ooms en tantes, maar die kunnen niet voor mij zorgen.
zijn er net zo beroerd aan toe als ik. In feite is een van mijn ooms voogd over
me, maar ik heb hem in geen jaren gezien.'
'Ik zou graag in Maastricht wonen. In een mooi burgerhuis.'
'Je weet niet waarover je praat. Je hebt het toch goed!'
'In zo'n stad valt veel meer te beleven dan bij ons in De Heek.'
'Maar ik kom er niet graag meer', zei Wolf. 'Ik vind er geen werk. En ik
hou niet van de rijkelui die je over het Vrijthof ziet wandelen. Een klein deel
van de bevolking is steenrijk, maar de meeste mensen zijn arm. Ik ga er alleen
heen om te bedelen, als ik nergens anders wat krijg.'
'Waaraan zijn je ouders doodgegaan?'
'Mijn vader stierf aan een longziekte. Hij werd ziek van het vuile werk in
een steenbakkerij. Toen hij niet meer kon werken, liet zijn baas hem cre­
peren-.'
'En je moeder?'
'Niet lang na de dood van mijn vader kreeg ze koorts en die ging niet over.
Ze at niet meer. Ze is van verdriet gestorven.'
28

4
Ze waren met de koeien bij de stadspoort van Valkenburg gearriveerd. In het
plaatsje was het druk. Overal stonden groepjes burgers en boeren te praten.
Hier en daar vingen Wolf en Mathijs iets van de gesprekken op. De overval
van de bokkenrijders op de boerderij van Hansen werd uitvoerig besproken.
De schade, die de bokkenrijders veroorzaakt hadden, werd flink opgeblazen.
Tot zijn verbazing hoorde Mathijs vertellen dat de hele veestapel van Hansen
was afgeslacht, hoewel hij met eigen ogen had gezien dat er maar drie
kalveren waren gedood. Ook werd er verteld dat de bokkenrijders met
honderden waren geweest. Dat was geklets. Als ze de buit met zovelen
moesten delen, had niemand er iets aan.
Bij de bakkerij aan de markt snoofMathijs de heerlijke geuren op van vers
brood en gebak. Het water liep hem in de mond. Hij was dol op dat lekkere
wittebrood. Niet dat zijn moeder ooit brood of vlaai bij de bakker kocht.
Boeren bakten zelE De bakker had vooral burgers als klant: mensen die geen
tijd hadden om zelf te bakken, of die daar te deftig voor waren.
'Wacht hier even', zei Mathijs.
Mathijs was bevriend met Peter, de knecht van de bakker, een jongen uit
De Heek. Peter was een jaar of zeventien en hij had een oogje op Miene.
Het raam van de bakkerij stond open. Mathijs stak zijn hoofd naar binnen.
Peter stond achter de werkbank en kneedde een homp deeg.
'Hé, meeImuis', riep Mathijs.
'Ben jij het, koeienjongen? Ga je gezellig met de koeien op stap?' Peter
plaagde Mathijs vaak met zijn werk. Hij wist dat die er niet van hield om er
elke dag met de beesten op uit te moeten.
'Kun je een knechtje gebruiken?'
'Wil je zeggen dat jij bij ons wilt komen werken?' vroeg Peter verbaasd.
'Als ik niet met de koeien naar het weiland moest, zou ik dat zeker willen.
De hele dag vlaai eten lijkt me best lekker.'
'Wie bedoel je dan?'
29

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Mijn maatje wil je helpen met het stoken van de oven', zei Mathijs. Hij
schoof Wolf naar voren.
'Zo, is hij jouw maatje?' zei Peter bedenkelijk. 'Helaas ben ik hier niet de
baas. De bakker zelf is niet thuis. Hij is brood aan het bezorgen. Wat wil je
verdienen, jongen?'
'Eten', antwoordde Wolf. 'Meer heb ik niet nodig.'
'Nou, dan mag je me helpen. Kom maar binnen. Brood hebben we
genoeg. Waar woon je?'
'Nergens', antwoordde Wolf schuchter. 'Ik zoek nog een slaapplaats.'
'Van mij mag je 's nachts in het berghok van de oven slapen. Daar is het
ook in de winter lekker warm. Ik hoop voor jou dat de baas het goedvindt.'
'Prachtig! Wat moet ik doen?'
'Houthakken. Kom maar binnen. De achterdeur staat open.'
'Heb je niets lekkers voor me?' vroeg Mathijs. 'Ik heb mijn brood ver­
geten.'
'Je bent een leugenaar', grinnikte Peter. 'Ik wed dat je een half brood in je
knapzak hebt.'
'Voor een hele dag buiten is dat veel te weinig', hield Mathijs aan.
'Je boft. Van de vlaaien die ik vanochtend vroeg heb gebakken, is er één een
beetje aangebrand. Die vind ik zelf het lekkerst, maar de baas verkoopt geen
aangebakken vlaai. Lust je kersenvlaai ?'
'Wel een hele!' Mathijs sprong een gat in de lucht van blijdschap.
'Jij kunt eten tot je buik ervan barst', zei Peter hoofdschuddend. Hij
wikkelde een paar flinke stukken vlaai in stevig papier en reikte Mathijs
het gebak aan. Welhaast een halve vlaai.
'Bedankt', zei Mathijs verheugd.
'Smakelijk', wenste Peter. De rest van de vlaai gaf hij aan Wolf, die door de
achterdeur naar binnen was gegaan.
'Jij bent natuurlijk net zo'n hongerlijder?'
'Eten kan ik dag en nacht', zei Wolf.
'Weet je dat de bokkenrijders bij Hansen zijn geweest en zijn schuur in de
fik hebben gestoken?' vroeg Mathijs.
'Dat heb ik gehoord', zei Peter. 'In Valkenburg wordt over niets anders
gepraat. De bokkenrijders hebben de afgelopen nacht flink huisgehouden.
Ook in Houthem hebben ze ingebroken.'
'Bij wie?' vroeg Mathijs, die van die andere overval nog niets had gehoord.
3°

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Bij de pastoor. Ze hebben zijn voorraadkelder leeggehaald.'
'Is het zeker dat het bokkenrijders waren? Het kunnen toch ook gewone
dieven zijn geweest?'
'Dat moet je aan de drossaard vragen. Iedere dief heet tegenwoordig
bokkenrijder.'
'Ik moet achter de koeien aan' , schrok Mathijs. 'Straks vind ik ze niet meer
terug.'
Hij moest een stuk hollen om de beesten in te halen. Gelukkig had Bels
zich goed van zijn taak gekweten en de koeien bij elkaar gehouden.
Mathijs zag hoe een paar soldaten een groep bedelaars de stad uit dreef.
Die lieten zich dat niet zomaar gevallen. Ze probeerden te ontkomen, maar
een paar liepen daarbij rake klappen op. Iedere ochtend herhaalde zich dit
gedoe. Steeds meer mensen werden door armoede gedwongen om te gaan
bedelen. Dat zinde de heren van het stadsbestuur niet en daarom hadden ze
onlangs afgekondigd dat mensen zonder geld de toegang tot de stad werd
ontzegd.
Op het pleintje bij de kerk stond een man in een schandblok. Het was een
slager uit Valkenburg. Zijn armen en hoofd staken uit het blok. Zijn gezicht
droop van eierstruif.
'Waarom staat hij in het blok?' vroeg Mathijs aan een knaap die een paar
rotte eieren naar het beteuterde gezicht van de slager mikte.
'Hij heeft mijn zus verleid', zei de jongen. 'Ze werkte bij hem in de winkel.
En nu krijgt ze een kind van hem, maar hij ontkent dat hij de vader is.'
'Wil hij niet betalen?'
'De schout laat hem in het blok staan tot hij schuld bekent en het kind
aanneemt.' Hij brak een paar rotte eieren en goot de stinkende troep in de
hals van de slager, die dat allemaal lijdzaam moest ondergaan. De toeschou­
wers maakten zich vrolijk over de hulpeloze toestand waarin de slager ver­
keerde. Vooral de eierschalen die op zijn kalende hoofd bleven plakken,
wekten hun lachlust op.
'En toch zal ik nooit betalen voor die meid', gromde de slager. 'Ze ging
met Jan en alleman naar bed. Een hoop anderen kunnen de vader van haar
kind zijn. Ik heb nooit mijn handen naar die meid uitgestoken. Ik was vies
van haar.'
'Dan snap ik niet dat je haar in je winkel liet werken', zei een omstander.
'Hij liegt', schreeuwde de broer. 'Mijn zus is een eerzaam meisje. heeft
31

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
nooit iets met kerels gehad voordat ze bij deze slager werkte.'
'Ik zou dat niet te hard roepen', zei een van de mannen in het publiek. 'Ik
ken die zus van jou ook. Ik weet nog dat ze in Heerlen in een herberg heeft
gewerkt. Daar stond ze ook als een sloerie bekend.'
'Dat laat ik niet van mijn zus zeggen!' De broer vloog op de man af die zijn
zus had beledigd. Er ontstond een vechtpartij, waar de roeschouwers van
genoten.
Mathijs zag het meisje op de stoep voor een burgerhuis zitten. Het was
goed te zien dat ze hoogzwanger was. Mathijs had met haar te doen. Hij
begreep best dat ze haar gelijk probeerde te halen. Als die slager niet voor haar
en haar kind zou betalen, wie zou er dan voor hen zorgen? Een ongetrouwde
vrouw met een kind hoefde er nauwelijks op te rekenen dat ze ergens werk
kreeg.
'De mensen worden steeds slechter', krijste een vrouw, met een stem die
van valsheid oversloeg. 'Zo'n meid moet worden gestraft.'
'Och, hou jij je mond', voegde een andere vrouw haar toe. 'Dat meisje is al
genoeg gestraft met de toestand waarin ze verkeert.'
'Die ellende heeft ze aan zichzelf te danken door zich met mannen af te
geven', riep het valse wijf.
'Jou zou dat niet kunnen gebeuren', zei de ander. 'Jij kijkt altijd zo zuur dat
de mannen nooit naar jou hebben omgekeken.' Er moesten anderen aan te
pas komen om de kijvende vrouwen uit elkaar te houden.
'Ga jij eens vlug verder met die koeien', zei een net geklede burger tegen
Mathijs toen Bertha een paar Hadders liet vallen. 'Die stinkende koeien
bevuilen de hele stad.'
'Zonder koeien geen boter op het wittebrood van de heren', zei Mathijs.
'Dat wil nog niet zeggen dat ze steeds voor mijn deur moeten schijten', zei
de man bars. 'Het stadsbestuur zou de boeren moeten verbieden met hun
beesten door de stad te lopen.'
'Het stadsbestuur zou de burgers moeten leren wat meer respect voor
boeren te hebben', gaf Mathijs hem lik op stuk. 'Zonder boeren geen eten.'
'Scheer je weg, brutale vlerk', siste de man, die haast uit zijn vel sprong van
woede omdat zo'n boerenjongen hem van repliek diende.
Fluitend, alsof die nette burgerheer lucht voor hem was, liep Mathijs
achter de koeien aan.
Bij de Grendelpoort was hij Valkenburg weer uit. Voor hem lagen verlaten
32

ONTSNAPT AAN DE GALG
weilanden en akkers. Zo druk als het in het plaatsje altijd was, in dit buiten­
gebied kwam hij zelden iemand tegen.
Ver buiten het stadje passeerde hij de ruïne van een afgebrande boerderij .
De puinhopen lagen er verlaten bij. Jaren geleden hadden de bokkenrijders
huis, schuren en stallen platgebrand. Alleen een paar dikke muren stonden
nog overeind. De boerderij was zo grondig verwoest dat het niet de moeite
had geloond om haar opnieuw op te bouwen. En niemand durfde meer op
deze plek te wonen. Wie eenzaam woonde, bleef altijd een makkelijk doelwit
voor de bokkenrijders.
Er werd verteld dat het ' s nachts spookte in de ruïne. De zielen van de ter
dood gebrachte bokkenrijders, die geen rust konden vinden, zouden er tot
het einde der dagen moeten ronddolen. Omdat niemand er durfde te ko­
men, meende men dat de bokkenrijders er hun nachtelijke bijeenkomsten
hielden. Maar juist o,mdat zich dan niemand bij die plaats waagde, had geen
mens dat ooit gezien. En als iemand de bokkenrijders daar echt zou hebben
gezien, wie zou hen dan durven verraden ? Met verraders maakten de rovers
korte metten. Die hingen ze op, in de hoogste bomen.
Mathijs was altijd blij als hij de griezelige plaats voorbij was. In het donker
zou hij er voor geen goud in de buurt durven komen. Hij had geen zin in een
ontmoeting met bokkenrijders. En van spoken moest hij al helemaal niets
hebben. Ook al twijfelde hij aan het bestaan van geesten, hij nam liever het
zekere voor het onzekere.
Opeens hoorde hij een krassend geluid. Op de brokkelige muur van de
niine zaten een paar kraaien. Daar had je het al. Waren het echte kraaien of
waren het bokkenrijders die zich in kraaien hadden veranderd om hem bang
te maken ? De vogels vlogen op en kwamen brutaal op hem af. Akelig dicht
scheerden ze over zijn hoofd en pikten naar zijn gezicht. Hij zag hun koude
gele ogen. Zie je wel : rovers. Hij greep een steen en gooide hem naar de
vogels. Ze vlogen terug naar de ruïne en bleven opgewonden krassend boven
de geheimzinnige plek rondcirkelen.
Mathijs zag dat zelfs Bels het niet op de vogels had begrepen. Op zijn
hoede stond hij naar ze te kijken, de kop dicht bij de grond. Als zelfs zijn
hond bang voor ze was, was dat wel het bewijs dat die vogels iets anders
moesten zijn dan gewone kraaien.
Een paar uur nadat hij van huis was vertrokken, bereikte hij het weiland.
De grond die zijn vader hier bezat, grensde aan het riviertje de Geul. Aan de
33

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
overkant van het water liep een beboste helling steil omhoog.
De koeien dronken van het koele water en zochten een plek met mals gras.
Naar die beesten had hij voorlopig geen omkijken meer. Zelf zocht hij ook
wat verkoeling. Hij waste het zweet van zijn gezicht en ging met zijn voeten in
het water zitten.
Zijn aandacht werd getrokken door een karrenspoor op beide oevers. De
afdrukken van de wielen stonden diep in de modder. Dat verbaasde hem. Hij
had hier nooit een kar of wagen gezien.
Bij de doorwaadbare plaats wat verderop liep hij naar de overkant. Pas­
geleden was een kar of wagen de beek overgestoken. Vreemd, aan de overkant
viel niets te halen. In de bossen op de steile helling kwamen hooguit jagers of
stropers.
Hij waadde terug naar het weiland en ging in het gras langs de stroom
zitten. Hij at een stuk vlaai. Het gebak was te lekker om te bewaren. Fijn als je
een vriend had die in een bakkerij werkte. De bakker gebruikte wit meel.
Moeder vond dat fijne meel te duur. De burgers die hun brood en gebak bij
de bakker haalden, hadden het toch maar goed. Die aten alleen wittebrood.
Bruin brood was hun te min.
Bels was moe van het rennen en blaffen om de koeien bij elkaar te houden.
Hijgend als een oud paard vlijde hij zich neer naast Mathijs. Zijn tong hing
uit zijn bek.
Mathijs pakte het boek over Tijl Uilenspiegel uit zijn knapzak. Hij bekeek
de plaatjes en spelde de onderschriften. Het verhaal ging over Tijl, die de
inwoners van Mechelen te grazen had genomen door gebruik te maken van
hun goedgelovigheid. Tij!, die altijd platzak was maar ook te lui om te
werken, bedacht een list om gemakkelijk aan geld te komen. Hij liet aan
de inwoners van Mechelen weten dat hij als een vogel over het marktplein
zou vliegen en dat iedereen dat tegen betaling kon komen zien. Toen het
plein volgepakt stond met mensen en iedereen had betaald, klom hij op het
dak van een herberg en riep de mensen toe: 'Ik geloofde niet dat er grotere
gekken waren dan ik, maar nu weet ik dat uw stad er vol van is, omdat gij
allen denkt dat ik echt kan vliegen.' Snel liet Tijl zich aan de andere kant van
de herberg in een van de straatjes neer en vluchtte met het geld op zak weg.
Onwillekeurig moest Mathijs aan de bokkenrijders denken. Van hen werd
ook verteld dat ze konden vliegen. Waren de mensen die dat geloofden net zo
dom als de inwoners van Mechelen?
34

ONTSNAPT AAN DE GALG
Terwijl hij stil over zijn boek gebogen zat, vloog een gele vlinder op zijn
neus. Hij greep naar het diertje, maar de vlinder was hem te vlug af en danste
weg, buiten het bereik van zijn handen.
Nu zijn aandacht van Tijl was afgeleid, legde hij het boek aan de kant, brak
een dikke tak uit een vlierstruik en pulkte het zachte merg eruit. Hij sneed
een fluitje, waarop hij eenvoudige deuntjes kon spelen. Het simpele muziekje
stemde hem opgewekt. Het verdreef zijn gevoel van eenzaamheid.
Alleenzijn was het grootste probleem bij het hoeden van de koeien. Elke
dag zat hij in zijn eentje in het weiland. Nooit eens iemand om mee te praten.
Hij had wel de hond bij zich, maar Bels zei nooit iets terug. En de koeien
hadden nergens belangstelling voor. Die wilden alleen maar vreten.
Een sperwer kwam uit zijn nest in de grottenwand gevlogen en bleef stil in
de lucht hangen, loerend naar konijnen in de bosrand of ratten aan de
beekoevers.
De zon stond al hoog aan de hemel. Het licht was w fel dat Mathijs
sterretjes voor zijn ogen zag. Muggen zoemden rond zijn hoofd. Hij werd er
slaperig van. Hij probeerde zijn ogen open te houden, hij mocht niet in slaap
vallen. Dat kon gevaarlijk zijn, want in het gras konden adders verborgen
zitten. En hij moest de koeien in de gaten houden.
35

5
Plotseling begon Bels te blaffen. Mathijs vloog overeind en keek om zich
heen.
Bij de doorwaadbare plaats in de beek stond een meisje. Ze had een
kleurige jurk aan, waarover ze een jakje met borduurwerk droeg. Haar lange
zwarte haren vielen los over haar schouders. Ze liep op blote voeten. Mathijs
was verbaasd. Zulke mensen zag je niet in deze streek. Was ze op het geluid
van het fluitje afgekomen?
'Goed volk', zei hij, de hond kalmerend.
Het meisje waadde door het riviertje en kwam naar hem toe. Op een paar
passen afstand bleef ze staan. Bels gromde.
'Mag ik bij je komen?' vroeg ze vriendelijk. Ze sprak een soort Pruisisch,
maar met een zuidelijke tongval. Toch kon hij haar goed verstaan. Ve el
knechten en meiden op de boerderijen in De Heek kwamen uit streken
waar men Pruisisch of Waals sprak.
'Kom maar. Mijn hond doet je niets.'
Ze kwam naderbij.
'Hoe heet je?'
'Marita. En jij?'
'Mathijs. Je ziet eruit of je naar een feest gaat.'
'Hoew?'
'Zulke mooie kleren dragen de meisjes bij ons in het dorp zelfs met Pasen
niet.'
'Zigeuners· houden van kleurige kleren.'
'Jij bent een zigeunerin?'
'Is dat iets bijzonders?'
'Misschien niet voor jou, maar wij zien hier bijna nooit zigeuners.'
Ze hipte van het ene op het andere been.
'Hoe oud ben je?' vroeg ze.
'Twaalf. En jij?'
'Ook twaalf.'

ONTSNAPT AAN DE GALG
Daar keek Mathijs van op. Hij had haar wel veertien geschat.
'Waar kom je vandaan?' vroeg hij.
'We zijn hier gisteravond aangekomen. We hebben een lange reis gemaakt,
met de woonwagen. Vijf maanden geleden zijn we uit Marseille vertrok­
ken.'
'Reizen jullie nog verder ?'
'Mijn vader wil een tijdje in deze buurt blijven. Misschien gaan we daarna
naar Antwerpen. Voor de winter wil hij terug naar Marseille. Tenminste, als
dat kan. De Fransen zijn ons liever kwijt dan rijk.'
'Ik zou ook wel eens naar Marseille willen', flapte hij eruit. 'Ik ben nooit op
reis geweest. Ik heb nog niets van de wereld gezien.'
'Nooit hier weggeweest ?'
'Een paar keer naar de jaarmarkt in Maastricht. Dat is alles. De mensen
hier reizen niet.'
Marita vertelde over de tochten die ze met haar familie had gemaakt. Ze
was in Oostenrijk geweest. In Pruisen. Ze was door de Alpen getrokken. Ze
kende heel Franktijk. Parijs. Ze noemde namen van landen waarvan hij nooit
had gehoord. Ze legde hem uit dat haar familie in de winter meestal in
zuidelijke landen verbleef, maar in de zomer vaak naar Pruisen of Holland
trok, om werk te zoeken.
Mathijs luisterde ademloos. Met elk woord dat ze zei, steeg ze in zijn
achting. Reizen! Dat was nog eens een ander leven dan elke dag die stomme
koeien hoeden. De wereld zien! Dat wilde hij ook. Maar hoe kwam hij ooit
uit De Heek weg ? Misschien dat hij later naar een dorp in de buurt kon
vertrekken, als zijn vader hem voor een paar jaar als jong knechtje aan een
grote boer zou verhuren. Als er geen wonderen zouden gebeuren, zou hij
nooit verder komen dan het Land van Valkenburg.
'Ik zou graag met jullie mee willen', zei Mathijs.
'Je moet niet denken dat reizen alleen maar leuk is', zei Marita. 'Vaak
trekken we noodgedwongen rond, omdat we bedreigd worden. We zijn via
Oostenrijk en Pruisen gereisd, maar een plezierige tocht was dat niet. In
Pruisen moesten we wegvluchten. Wij kregen de schuld van het uitbreken
van ziekten onder het vee. De families met wie we in de afgelopen maanden
samen hebben gereisd, zijn we tijdens de vlucht kwijtgeraakt.'
'Verdwaald ?'
'We konden alleen ' s nachts reizen. Overdag moesten we ons verborgen
37

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
houden. We moeten hen in het donker zijn kwijtgeraakt. Wij hopen maar
dat ze het er levend van af hebben gebracht en dat we elkaar ooit terug­
vinden.'
Mathijs zweeg, onder de indruk van wat Marita hem had verteld. Hij wilde
iets voor haar doen, al was het maar om haar te laten zien dat niet iedereen
tegen zigeuners was. Maar wat kon hij doen ?
Zijn blik viel op het pakpapier.
'Lust je vlaai ?' Hij haalde de vlaai uit het papier en reikte haar een stuk aan.
Hij hoefde niet te vragen of ze trek had. Ze at het stuk met smaak op.
'Zoiets fijns heb ik nog nooit gegeten', zei ze, haar vingers aflikkend.
'Dat eten we thuis iedere dag', pochte hij. Hij zei er niet bij dat zijn moeder
zelf vlaaien bakte van roggemeel en vruchten uit eigen tuin. Vlaaien die ook
goed smaakten, maar zeker niet vergeleken konden worden met de fijne
bakkersvlaai die ze nu had geproefd.
'Ga jij niet naar school?' vroeg ze.
'Mijn vader kan dat niet betalen. Op de school bij de paters in Valkenburg
zitten alleen kinderen van rijke burgers. Ik zou er niet eens naartoe willen.
Trouwens, ik kan al lezen.' Hij liet haar het boek zien.
'Dat is knap. Ik zou wel naar school willen, maar wij zijn altijd op reis.'
'Heb je vrienden?'
'Thuis, in Marseille. Op reis leren we haast nooit iemand echt kennen. Zo
gauw ik ergens vrienden heb gemaakt, trekken we weer verder. Op de plaat­
sen waar we geweest zijn, komen we zelden terug.'
'Waar leven jullie van ?'
'Het meeste geld verdienen we met handelen. Mijn vader sjachert in alles
wat verkoopbaar is. En hij kan ijzeren pannen repareren.'
'Ik dacht dat zigeuners muzikanten waren.'
'Klopt. We verdienen ook geld met vioolspelen. Als mijn vader op feestjes
speelt, moet ik geld ophalen. Mijn moeder verdient ook. Ze kan kwaaltjes
van mensen en dieren genezen.'
'Is dat de zwarte magie van zigeuners ?'
'Sommige mensen kunnen niet uitstaan dat wij die kennis bezitten. Soms
wordt mijn moeder van hekserij beschuldigd en weggejaagd, maar als ik
groter ben leer ik dat genezen ook.'
Toen het begrip 'heks'· viel, dacht Mathijs ineens weer aan de bokkenrij­
ders. Hij vertelde over de overvallen. Marita had nooit eerder van bokkenrij-

ONTSNAPT AAN DE GALG
ders gehoord en werd een beetje bang door de akelige verhalen die Mathijs
haar vertelde.
'Als mijn vader over die dieven hoort, zal hij niet lang in deze streek willen
blijven.'
,
sen.
'Jullie hoeven niet bang te zijn. Bokkenrijders stelen niet van arme men-
'Ik hoop dat je gelijk hebt. Misschien worden ze bang als ze onze aap zien.'
'Hoe komen jullie aan een aap ?'
'Die hebben we meegebracht uit het zuiden. Mijn vader heeft hem in
Spanje gekocht.'
'Ik wil dat beest wel eens zien.'
'Kom maar mee. Onze wagen staat hier vlakbij.'
Mathijs dacht niet meer aan de koeien. Door het riviertje waadden ze naar
de overkant.
'Het lijkt wel of jullie je verbergen.'
'Dat is ook zo. Als we ergens willen blijven, moeten we toestemming
vragen aan de schout. Maar eerst verkennen we de omgeving. Op veel plaat­
sen willen de mensen ons niet hebben.'
De huifkar stond verscholen onder dichte beuken. Ze was niet gtoot en
bekleed met zeildoek. Het houtwerk was versierd met snijwerk.
Op het trapje voor de deur zat een man. Met een fors mes sneed hij scherpe
punten aan een paar paaltjes.
'Dat is mijn vader. Hij maakt een waslijn.' De man stak zijn hand op als
groet.
Bedeesd groette Mathijs terug.
'Hij heet Mathijs', zei Marita. 'Hij woont hier in de buurt.'
'Doe maar of je thuis bent, Mathijs', zei de man vriendelijk. 'Ik ben Goja.
Als jij hier toch alles kent, kun je mij ook vertellen of zigeuners hier welkom
zijn.'
'Zeker', zei Mathijs. 'Ik heb hier nog nooit over vervolging van zigeuners
gehoord.'
'Dat komt dan goed uit', zei Goja.
Een vrouw kwam uit de wagen naar buiten. Ze droeg net zulke mooie
kleren als Marita en had sieraden om hals en polsen. Ze zei iets, maar Mathijs
verstond er geen woord van.
'Mijn moeder spreekt alleen Spaans en een beetje Frans', verduidelijkte
39

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Marita. 'In haar jeugd heeft ze vooral door Spanje en het zuiden van Frank­
rijk gereisd. Ze verstaat geen Pruisisch of Hollands.'
'Kan je moeder mensen genezen als ze hen niet verstaat ?'
'Ik vertaal alles voor haar. Als we onder elkaar zijn praten wij Romany·.
Dat is de taal die zigeuners onder elkaar spreken.'
'Hoeveel talen spreek jij dan wel ?'
'Pruisisch, Spaans, Frans. Van alles een beetje. En Romany natuurlijk.'
Ze steeg nog hoger in zijn achting, vooral omdat hij zelf alleen het dialect
uit de streek, een beetje Hollands, een paar woorden Frans en een beetje
Pruisisch sprak. Dat laatste had hij geleerd van de Pruisische knechten die in
De Heek werkten.
Achter de kar stond een paard te grazen. Een mooi slank dier, dat meer van
een rijpaard had dan van een werkpaard. Toch moest het sterk zijn, om elke
dag weer die huifkar te trekken.
'Kom maar binnen', nodigde Marita uit.
In de kar zag Mathijs de aap, die in een kooi bij de ingang zat. Het diertje
leek op een kat, maar het had ook iets van een mens. Het had een bruine
vacht en klauwtjes die op kinderhandjes leken. Marita gaf het dier een paar
noten en liet de kleren zien die de aap droeg als ze voorstellingen gaven. Dan
zag hij er beurtelings uit als een boer, een koning of een burger.
'Om een verklede aap kunnen de mensen lachen', vertelde ze. 'Vooral een
aap die als koning is verkleed. Om een echte koning durven ze zich niet
vrolijk te maken, want dat kost hun de kop.'
De kar was volgestouwd met mooie dingen. Beeldjes. Bonte stoffen.
Kleurige platen. Het verwonderde Mathijs wel. Het waren spullen die ze
zelfs thuis in hun deftige kamer niet hadden. In een hoek stonden kisten met
messen en scharen, zagen en hamers, beitels en tangen.
'Wat doen jullie met die dingen?' vroeg Mathijs.
'Het is handel. Dat spul heeft vader in Hessen ingekocht. Hij verkoopt het
op markten.'
'Ik zie geen haard. Koken jullie niet?'
'Buiten. Als we ergens een tijdje blijven staan, maken we een stookplaats.'
Achter in de kar stond een bed. Een zeil beschermde een piepklein hok.
'Hier slaap ik. Dit is mijn eigen plekje.' Ze had haar hoekje versierd met
droogbloemen.
Ze sprongen van de kar. Marita' s vader sloeg de paaltjes voor de waslijn in

ONTSNAPT AAN DE GALG
de grond. Hij vroeg Mathijs uit over de dorpen en stadjes in de buurt.
Mathijs vertelde alles wat hij ervan wist. Hij kende de dorpen tot aan Geleen,
Kerkrade en Maastricht. Verder weg was hij nooit geweest. Goja wilde vooral
weten wanneer er feesten en markten waren. Daar wist Mathijs niet veel van.
Hij bezocht alleen de markten in Valkenburg en een enkele keer in Maas­
tricht. Wel wist hij te vertellen waar de grenzen lagen tussen de landen van
Oostenrijk en de Staatse gebieden en welke plaatsen in de buurt een eigen
heer of een eigen bestuur hadden. Het hele gebied van Overmaze was een
lappendeken van heerlijkheden en stukken van staten. Dat was vaak een
geluk voor misdadigers, want als ze van het ene naar het andere dorp vlucht­
ten, waren ze vaak al in een gebied waar de rechtspraak van het dorp of stad
waaruit ze waren gevlucht niet geldig was en waar ze vrij waren. Goja was er
zeer in geïnteresseerd, om zich in geval van nood uit de voeten te kunnen
maken. Maar Maastricht interesseerde hem het meest. In een grote stad was
voor hem veel meer te halen dan op het platteland. Er was elke dag markt. Hij
zou er zijn ijzerwaren kunnen verkopen en hij wilde er spullen inkopen, die
hij later weer in Frankrijk kon verkopen.
'Hoelang blijven jullie hier?' vroeg Mathijs.
'Niet lang', zei Goja. 'Ik wil naar Antwerpen. Een havenstad is voor mij de
beste handelsplaats. Daar raak ik mijn gereedschap voor een goede prijs kwijt
aan scheepsbouwers en zeilmakers.'
Marita's moeder zei iets tegen haar.
'De kruiken zijn leeg. Ik moet water halen.' Marita pakte een kruik.
'Ik moet ook terug. De koeien kunnen niet lang alleen blijven.'
'Vertrekken jullie morgen al ?' vroeg hij toen ze terugliepen naar de Geul.
'Ik denk het niet. We moeten een paar dagen uitrusten van de lange reis.'
'Ik kom elke dag met de koeien naar het weiland', zei Mathijs, alsof hij
wilde zeggen dat hij haar morgen weer wilde zien.
Ze stonden op de oever van de Geul. Hun lichamen werden weerspiegeld
in het water dat beneden hen bijna stilstond, achter een paar meegespoelde
boomstammen die een stukje van de Geul hadden afgedamd.
'Zie je die feeën in het water ?' vroeg Marita.
'Dat zijn wij zelf', zei Mathijs. 'Wij worden door het water weerspiegeld.'
'Niet. Het zijn waternimfen die de macht bezitten de gedaante aan te
nemen van degene die in het water kijkt.'
'Hoe weet je dat ?'
41

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Van mijn moeder. Ze weet alles van de sprookjeswereld.'
'Wat vreemd', zei Mathijs. 'Dat is dan echt iets voor moeders. Mijn
moeder weet ook veel over geesten.' Door het riviertje waadde hij terug naar
de overkant.
'Ik zie je morgen wel.'
'Heb je dan weer vlaai bij je?'
'Ik zal mijn best doen', beloofde hij.
Hij schrok. Hij zag de koeien niet. Waren ze weggelopen? Hij floot de
hond.
Hij hoorde Bels blaffen en rende op het geluid af. Opgelucht zag hij de
koeien in de beek staan, verborgen achter een bosje hazelaars.
De klok van de kerk in Valkenburg sloeg één uur. Direct daarna klepte de
klok van Berg en even later liet de zware klok van de basiliek van Meerssen
zich horen. Vandaag ging de tijd wel erg snel. Zijn ontmoeting met Marita
had de lange dag doen vervliegen.
Zittend in het gras, met de benen in het water, at hij zijn brood op. Hij
keek naar zijn spiegelbeeld, maar hij kon zich toch onmogelijk voorstellen
dat de jongen die hij in het water zag niet hij zelf maar een waternimf was.
Met zijn ogen volgde hij een hagedis, die over het door de zon verwarmde
oppervlak van een rijtje stenen gleed. Even bleef het diertje doodstil zitten.
Plotseling schoot het weg, gleed tussen de stenen door en was verdwenen.
Mathijs haalde het boek weer tevoorschijn en las verder over de wonder­
lijke avonturen van Tijl Uilenspiegel. Maar hij kon zijn aandacht niet bij het
verhaal houden. Hij dacht steeds aan reizen. Reizen zoals Tijl Uilenspiegel,
maar ook zoals Marita ze had gemaakt. Reizen die hij zelf zou willen maken.
Pruisen. Frankrijk. Spanje. Dat was nog eens wat anders dan Valkenburg en
De Heek.

6
De klok van Valkenburg sloeg drie uur. Tijd om naar huis te gaan. Rond zes
uur moesten de koeien op stal zijn om door Miene te worden gemolken.
Mathijs dreef de dieren naar de weg. kwamen traag op gang. Als ze hun
pens vol haddén, liepen ze nog langzamer dan ' s ochtends. Ze bleven vaak
staan om naar een pluk gras te happen of om zich de vliegen van het lijf te
slaan.
Tot zijn verbazing zag Mathijs bij de ruïne van de eenzame boerderij de
ezelskar van Lei, de tinnegieter, staan. Lei huisde in Meerssen in een rotswo­
ning, maar hij was zelden thuis. Hij was altijd op sjouw om bij de mensen
thuis lepels en vorken te maken en pannen en ketels te lappen.
Lei stond tussen de puinhopen te wroeten. Wat zocht hij ? Het was de
eerste keer dat Mathijs iemand op die verlaten plek zag.
'Hé, kom eens helpen!' riep Lei toen hij Mathijs in het oog kreeg.
'Voor geen goud', riep Mathijs terug. 'Het is me daar te eng!'
'Op klaarlichte dag hoef je niet bang te zijn voor spoken', lachte Lei. 'Die
bijten niet overdag.'
Mathijs raapte al zijn moed bij elkaar en liep naar de ruïne. De kraaien die
hem vanochtend zo woedend hadden aangevallen, zaten stil op een muurtje.
Waarom waren ze nu niet gevaarlijk? Had Lei zoveel macht dat hij ze rustig
kon houden? Bezat hij magische krachten?
'Wat zoek je eigenlijk?'
'Heb je nooit horen vertellen dat de bokkenrijders in deze ruïne hun
schatten verbergen?'
'Als het waar was, zou de schout ze wel hebben laten opgraven.'
'Laat me niet lachen', zei Lei grimmig. 'De heren van het gerecht zijn veel
te lui. Zie jij hier iets van opgravingen?'
'Dat niet. Misschien hecht de schout geen geloof aan die praatjes.'
'Ik geloof er wel in. Verhalen bevatten altijd een kern van waarheid. De
bokkenrijders weten dat niemand op deze plek durft te komen. Daarom ligt
hun buit hier veilig. Maar ze hebben niet op mij gerekend.'
43

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Ben je niet bang dat de bokkenrijders wraak: zullen nemen als jij hun schat
vindt?'
'Ik ben niet bang voor geesten en ook niet voor levende bokkenrijders.
Voor mij is het alleen de vraag op welke plaats ze het spul verborgen hebben.
Ik kan deze ruïne niet in mijn eentje afgraven. Misschien als jij me helpt?'
'Het is me hier te gevaarlijk. Vanochtend nog hebben de kraaien me
aangevallen. Ze wilden me de ogen uitpikken.'
'Laat me niet lachen. Die vogels hebben geroken dat je brood met spek bij
je had. Daar wilden ze wat van hebben.'
'Ik dacht dat het bokkenrijders waren die zich in kraaien hadden veran­
derd.'
'Ben je gek. Mensen kunnen zich niet in dieren veranderen. In die fabeltjes
geloof jij toch niet meer! Iemand die boeken kan lezen, moet beter weten.'
'Je hebt gelijk', zei Mathijs. 'Spoken bestaan niet.'
'Help me even', zei Lei. 'Als jij dat houweel onder die steen wrikt, dan kan
ik hem opzij duwen.'
Met vereende krachten rolden ze het brok puin van zijn plaats. Begerig
wroette Lei in het zand, op de plek waar de steenklomp had gelegen.
'Nou, tot ziens', zei Mathijs. 'Ik moet achter de koeien aan. Straks zijn ze
eerder thuis dan ik.'
Op het moment dat hij wilde wegstappen, zagen ze een klein blinkend
voorwerp in het zand. Lei bukte zich om het op te rapen, maar het ding zat
muurvast. Hij schepte het zand weg. Het ding bleek heel groot te zijn en diep
in de grond te zitten. Het blonk gelig.
'Goud', zei Lei ademloos. 'Dit moet de schat zijn!'
Opgewonden maakte hij ruimte met het houweel. Toen kon hij het
voorwerp met zijn blote handen uitgraven. Het was een beeldje van een
bok. Voorzichtig tilde Lei het op. Het was loodzwaar.
'Zie ... zie je wel dat ... dat ... ik gelijk had. Het beeld van de duivel.'
Mathijs deed een stap achteruit.
'De meester van de bokkentijders. Als de duivel onder de mensen komt,
neemt hij de gedaante aan van een bok. Bij dit beeldje van hun leider zweren
de bokkenrijders trouw aan Satan. Voel maar eens hoe zwaar.' Lei reikre
Mathijs het beeldje aan.
'
'E rg zwaar.
'Puur goud. De bokkenrijders hebben het gemaakt van het goud van de
44

ONTSNAPT AAN DE GALG
kelken en de monstransen die ze uit kerken hebben geroofd.'
'Hoe weet jij dat ?'
'Dat weet toch iedereen. Dat hebben gevangen bokkenrijders zelf verteld
toen ze gefolterd werden. Alleen hebben ze niet verraden dat het beeldje in de
ruïne lag.'
'Geven we het terug aan de kerk?'
'Dat is te gevaarlijk', zei Lei ernstig. 'Deze gouden bok is een grote bedrei­
ging voor ons. We mogen hem niet meenemen. We zouden de wraak van de
duivel over ons afroepen.'
'Dat nooit', bibberde Mathijs. Hij trilde op zijn benen van angst. Het
beeldje viel haast uit zijn bevende handen.
'Stel je voor dat de bokkenrijders hun beeldje missen', zei Lei. 'En dat ze
erachter komen dat wij er meer van weten. We zouden ons leven niet meer
zeker zijn.'
'Wat doen we er dan mee ?'
'We begraven het op dezelfde plaats. En we laten ons gezicht hier nooit
meer zien. De duivel huist op deze plek. Misschien had je toch gelijk met je
verhaal over die kraaien en zijn het wel bokkenrijders die ons in de gaten
houden.'
Vlug zette Mathijs het beeldje terug in de kuil. Ze stopten het onder het
zand en rolden de steenklomp op zijn plaats. Haastig verlieten ze de ruïne.
'Dat heeft me flink doen schrikken', zei Lei, het zweet van zijn voorhoofd
vegend.
'Mij ook', zei Mathijs. 'Ik loop met je mee tot Valkenburg. Die eenzame
weg durf ik niet meer alleen.'
Lei haalde de rem van de kar.
'Vort, lopen!' riep hij tegen de ezel. Het dier bleef staan. Lei gafhem een
klap op zijn kont, maar ook dat hielp niet.
'Hij heeft weer kuren', zei Lei misprijzend. 'Als hij niet wil, dan wil hij
niet. Ik heb maar één middel om hem aan het lopen te krijgen.'
Hij pakte een vishengel van de kar, hing een wortel aan de lijn en liet die
een meter voor de neus van het dier bengelen. De ezel kwam in beweging.
Die lekkere wortel wilde hij graag hebben. Voor zo'n hapje wilde hij wel een
paar stappen doen.
'Hij trapt er weer in', grinnikte Lei. 'Dankzij zijn domheid krijg ik zijn
eigenwijze kop toch om. Ze zeggen dat een ezel zich niet twee keer aan
45

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
dezelfde steen stoot, maar dit beest snapt niet dat het steeds dezelfde wortel is
die voor zijn neus hangt.'
Mathijs sprong op de bok Langzaam schommelde de kar in de richting
van het stadje. Ze haalden de koeien in.
'En als we de echte schat van de bokkenrijders hadden gevonden in plaats
van het beeldje van de duivel ?' vroeg Mathijs.
'Schat? Dat beeldje zélf is de schat. Het is meer waard dan jij in je hele
leven met werken kunt verdienen.'
'Wat zou je ermee hebben gedaan als het niet het beeld van de duivel was
geweest, maar gewoon een klomp goud?'
'Voor jou een vraag en voor mij een weet.'
'Nou moet je niet geheimzinnig gaan doen.'
'Ik wil het je wel zeggen, jongen. Ik zou graag een nieuwe kar kopen. En
die ezel moet ik nodig vervangen door een paard. Soms valt dat beest lopend
in slaap.'
Bij een kruising van de weg sprong Mathijsvan de kar. Om thuis te komen
moest Lei richting Meerssen.
'En denk eraan, hou je mond over wat we gezien hebben', bezwoer Lei.
'Ik zwijg als het graf.'
'Doe de groeten thuis. En vraag aan je moeder of er voor mij iets te
repareren valt.'
'Zal ik doen.'

7
In Valkenburg was veel volk op de been. Overal stonden groepjes mensen te
praten. Voor het stadhuis was een oploop. Op de deur hing een proclamatie·.
Met moeite kon Mathijs het handschrift lezen.
ZATERDAGMIDDAG ZULLEN GEERLINGH JAN SEN EN DANIËL SCHIKS
OP DE LOMMELENBERG GEHANGEN WORDEN. ZIJ ZIJN SCHULD IG
BEVON DEN AAN OVERVALLEN OP EEN BOERDERIJ IN HOUTHEM EN
AAN DE ROOF VAN KALVEREN, HUISRAAD EN GELD UIT EEN BOER­
DERIJ IN BRUNSSUM . ZIJ HEBBEN BEKEND TE HOREN BIJ EEN BENDE
GAUWDIEVEN IN HET LAND VAN VALKENBURG.
De proclamatie was ondertekend door drossaard Fayon.
Geerlingh Jansen en Daniël Schiks waren een paar dieven die een maand
geleden waren opgepakt. Ze hadden een aantal misdrijven bekend, waar­
onder overvallen op boerderijen. Er werd verteld dat ze bij de bende van de
bokkenrijders hoorden. Het waren taaie lieden gebleken, die pas schuld
hadden bekend nadat ze gruwelijk waren gemarteld. De schout had Geer­
lingh aan alle mogelijke folteringen onderworpen. Geerlingh had gezwegen
tot hij in een roes van pijn niet meer wist wat hij deed en zijn mond voorbij
had gepraat.
Er was veel over die gruwelijke manier van verhoor te doen geweest. Er was
een storm van kritiek over drossaard Fayon losgebarsten, nadat men de
gevangenen tot buiten toe had horen schreeuwen.
Op een pleintje waren rakkers bezig onderdelen van een nieuw schavot op
een kar te laden. Een houten verhoging, twee steunbalken en een dwarsbalk,
waaraan de strop kon worden bevestigd. Het was geen leuk gezicht, maar de
rakkers zelf waren er allerminst van onder de indruk. Ze grapten en floten
naar passerende meisjes, alsof er niets aan de hand was. Die lui hadden in
zoveel oorlogen zoveel doden gezien dat ze koud noch warm werden bij het
zien van een galg.
47

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Mathijs was er nog net geruige van dat de slager uit het schandblok werd
losgemaakt. Zijn lijf droop van eierstruif, mest en rot fruit. Hij stonk als een
otter. En alsof dat nog niet erg genoeg voor hem was, werd hij nog hartelijk
uitgelachen door de mensen die hem met de smurrie hadden bekogeld. Van
de omstanders hoorde Mathijs dat de man uiteindelijk schuld had bekend en
beloofd had zorg te dragen voor de opvoeding van het kind dat zijn dienst­
meid van hem zou krijgen. Het meisje en haar broer waren nu een en al zorg
voor de slager en loodsten hem weg van de plek. Zo konden zaken zich
keren.
De kerkklok luidde, maar behalve een paar oude vrouwtjes ging niemand
naar de kerk. De pastoor deed slechte zaken. De meeste mensen namen het
niet zo nauw met het geloof. Die oude vrouwtjes gingen trouwens ook alleen
maar naar de kerk omdat ze wilden laten zien dat ze niet in contact met de
duivel stonden en geen heksen waren. Oude vrouwen werden vaak van
hekserij verdacht.
Bij de bakkerij stak Mathijs zijn hoofd om de deur. Geen Peter te zien. Hij
liep naar het achterhuis. Peter en Wolf waren zich aan het wassen op het
plaatsje. Dat was hard nodig, want het roet dreef van hun lijf.
'Jullie zijn wel erg zwart voor bakkers', zei Mathijs verbaasd. 'Zijn jullie
schoorsteenvegers geworden ?'
'We hebben het bakhuis schoongemaakt', lachte Peter. 'Dat karwei had ik
al veel eerder moeten doen, maar ik had er geen zin in. Met Wolf samen was
het een stuk makkelijker.'
gen.'
'Zo'n zwart gezicht staat je goed. Je lijkt een beetje op Satan.'
'Bedankr voor het compliment. Ik ben liever de duivel zelf dan koeienjon­
'Hoe is het werk je bevallen?' vroeg Mathijs aan Wolf.
'Het is niet allemaal mooi werk dat je als bakkersknecht moet doen',
verzuchtte Wolf, terwijl hij hoofd en bovenlijf inzeepte.
'Genoeg vlaai gegeten ?'
'Ik zou er nog wel een lusten', zei Wolf, zich verslikkend in een golf
zeepsop. Hij proestte door neus en mond.
'Hij heeft met opzet een vlaai laten vallen', zei Peter. 'Zo'n hongerwolfheb
ik nooit eerder gezien. Hij kan de hele dag eten.'
'Ik zou wel gek zijn als ik al dat lekkers zou laten staan, terwijl ik er
middenin zit', zei Wolf. 'Ik krijg graag een dikke buik. Ik ben er zeker

ONTSNAPT AAN DE GALG
van dat er weer een tijd komt dat ik honger moet lijden.'
'Maak je geen zorgen. Voorlopig hebben we werk genoeg voor je. Morgen
moeten we takkenbossen binden.'
'Zo komen bakkers ook nog eens buiten', zei Mathijs. 'Altijd binnen zitten
tussen meelzakken lijkt me ook niet gezond.'
'Je hebt gelijk, Mathijs. Boerenwerk is gezonder.'
'Waarom word jij dan geen boer?'
'Ik ben liever bakker. Er is geen mooier vak Ik vind het elke keer weer fijn
om de oven te stoken. Hoe goed het deeg van een bakker ook is, als hij geen
verstand heeft van stoken, bakt hij nooit het beste brood. Om lekker brood te
krijgen, stoken wij de oven met takkenbossen van meidoornhout.'
'Ik hoor het wel. Jij had nooit iets anders dan bakker kunnen worden.'
'Rentenieren zou me ook best bevallen.'
'Of bokkenrijder', plaagde Wolf.
'Praat me er niet van', zei Peter. 'Morgen worden er bokkenrijders ge­
hangen. Ze hebben alles bekend.'
'Ze zijn gemarteld', zei Wolf.
'Heb jij ooit gehoord van een bokkenrijder die bekende voordat hij half
doodgepijnigd was?' vroeg Peter. 'Die lui zijn taai als katten.'
'Gaan jullie naar de terechtstelling kijken?'
'Ik niet', zei Wolf. 'Als jouw vader mij bij de schout had afgeleverd, had ik
daar zelf kunnen hangen.'
'En ik heb mijn werk', zei Peter. 'Morgen krijgen we het extra druk. Er
komt veel volk naar Valkenburg. Daar moeten we extra vlaaien voor bakken.'
'Ik heb geen tijd om te gaan kijken', zei Mathijs. 'Ik moet met de koeien
naar het weiland.'
'Als ik jou was, zou ik nu maar vlug vertrekken,' zei Peter, 'anders vind je
de koeien niet meer terug.'
'Mijn hond doet zijn werk goed.'
'Daar zou ik niet al te veel op vertrouwen. Er verdwijnen wel meer koeien
onder de ogen van de mensen. Als dieven honger hebben, zijn ze vindingrijk.'
na.
'Je hebt gelijk.' Mathijs zette het op een draven.
'Doe Miene de groeten!'
'Als ik het niet vergeet.'
'Ik schroef je kop eraf als ik hoor dat je het vergeten bent', riep Peter hem
49

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Terug in De Heek, dreef hij Eva naar het huis van Bosch. De grote
trekhond, die vastlag achter het huis, gromde naar Bels. Kon ook een hond
jaloers zijn? Besefte hij dat Bels vrij rondliep, telWijl hij zelf aan de ketting
lag? Hij verveelde zich. Bosch had hem gekocht om de hondenkar te trekken,
maar hij ging nog zelden op pad.
Op dat moment kwam Lowie naar buiten, op de voet gevolgd door een
man die van top tot teen in het zwart was gekleed. Dokter Kirchhoffs uit
's-Hertogenrade. Hij kwam regelmatig bij Bosch op bezoek. Als geneesheer
was Kirchhoffs befaamd in de hele streek. Hij was een kordate man, die een
aantal jaren chirurgijn" was geweest in het Franse leger. Aan die tijd had hij
zijn gebiedende houding overgehouden. Hij was nogal stuurs en praatte wat
afgebeten. Toch nam iedereen dat van hem, want hij was een dokter die zich
ook voor het lot van gewone mensen interesseerde. Hij deed zijn werk niet in
de eerste plaats voor geld, zoals de dokter uit Valkenburg die alleen maar
rijken hielp en de mensen met weinig of geen geld doorstuurde naar kwak­
zalvers of rondreizende genezers.
'Zorg goed voor je vader', zei Kirchhoffs tegen Lowie. 'Hij is het waard.'
De dokter klom op zijn paard en reed snel weg. Een fraai beeld, de man in het
zwart op het zwarte paard.
'Hoe is het met je vader?'
'Het ziet er beroerd uit. Hij is zieker dan ooit. Kirchhoffs heeft hem nieuwe
medicijnen gegeven, maar ook hij gelooft niet echt dat vader daar beter van
wordt. Zijn longen zijn versleten. Hij spuwt bloed. Zijn werk als glazenier zal
hij nooit meer kunnen doen.'
'Als ik iets voor je kan doen, dan zeg je het maar', zei Mathijs.
Lowie dreef Eva naar de stal om haar te melken.
Mathijs liep verder met zijn dieren. Hij zag boer Hansen buiten zitten,
zijn benen in het verband. Zijn knechten waren nog druk bezig met het
opruimen van de resten van de schuur. Uit de as steeg nog steeds rook op.
De pauwen van Hansen zaten boven op een verkoold stuk van het wielstel
van een koets. Het mannetje pronkte met opgezette veren, als een vuur­
vogel boven de as. De mooie dieren waren de trots van Hansen. Hij hield
ze alleen om te laten zien hoe rijk hij was. Blijkbaar hadden de bokkenrij­
ders ze vergeten. Of wisten ze dat het vlees van pauwen nauwelijks eetbaar
was?
Thuisgekomen liepen de koeien direct door naar de drinkbak. Mathijs

ONTSNAPT AAN DE GALG
putte een paar volle emmers. De koeien slobberden alles op. Bels dreef ze
naar de stal.
Driek kwam thuis met het paard. Diekerd was nauwelijks bezweet. Hij zag
er niet afgejakkerd uit, terwijl hij toch de hele dag had moeten sjouwen.
'Heeft Diekerd goed gewerkt ?'
'Als je hem niet opjaagt doet hij zijn best. Zo'n beest op leeftijd moet je
niet afbeulen.'
'Ik snap niet waarom vader hem van de hand wil doen.'
'Daar begrijp ik ook niets van', zei Driek. 'De meeste boeren zijn jaloers op
ons paard. Ze hebben niet eens een ezel. Weet je dat de schout een knecht van
Hansen heeft opgepakt?'
'Nee, ik ben de hele dag met de koeien weg geweest. Wie?'
'Die Waalse knecht.'
'Sakkerju', zei Mathijs geschokt. 'Ze denken toch niet dat de Waal een
bokkenrijder is?'
'Het ziet er beroerd voor hem uit', zei Driek. 'Wie in handen van de schout
valt, is aan de duivel overgeleverd.'
Mathijs schrok. De duivel. Ineens moest hij aan het gouden beeldje
denken dat hij met de tinnegieter had opgegraven. Het lag hem voor in
de mond het verhaal te vertellen. Driek was altijd zijn vertrouweling geweest,
maar hij had Lei beloofd over de vondst te zwijgen.
Mathijs kende de Waal. Hij was een wat oudere Franstalige man, die van
ver achter Luik kwam. Hij sprak nauwelijks een woord Hollands en kende
maar een beetje van het dialect van hier. Ondanks zijn zure baas was de Waal
altijd vrolijk. Hij floot de hele dag en hij praatte tegen iedereen, ook al
begrepen de mensen nauwelijks iets van wat hij zei. Want behalve door zijn
rare mengelmoes van Frans en dialect, werd zijn taal nog extra verhaspeld
door zijn stotteren. Maar iedereen vond hem aardig en alle mensen hadden
graag met hem te doen. Dat net w' n man opgepakt was, begreep Mathijs
niet. Juist w iemand die geen kip kwaad wu kunnen doen.
Hij pakte het paard bij de teugel en leidde het naar de put. Terwijl Diekerd
dronk, borstelde hij hem op. Dat deed hij elke dag. Hij wilde dat Diekerd er
goed uitzag. Nadat hij hem had verwrgd, leidde Mathijs hem naar het weitje
achter de stal, waar hij rustig kon grazen.
Hij waste zich bij de put en ging naar binnen. De anderen zaten al aan
tafel. Moeder schepte op. Soep van bonen, peultjes, wortels en gort. Miene

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
stond aan het vuur en bakte pannenkoeken van boekweitmeel en spek.
'Weet u waarom de schout de Waalse knecht van Hansen heeft opgepakt?'
vroeg Mathijs aan zijn vader.
'Ik heb met de schout gepraat', zei vader. 'Ik heb hem gezegd dat de Waal
geen bokkenrijder is. Het mocht niet baten. Alle knechten en meiden konden
voor elkaar getuigen dat ze de hele nacht binnen de poort waren geweest,
alleen van de Waal wist niemand dat. Daaruit heeft de schout afgeleid dat de
Waal de poort voor de bokkenrijders moet hebben geopend en de hond heeft
afgemaakt. '
'De Waal kan zich niet verdedigen', gromde Driek. 'Niemand verstaat
hem goed. Maar als zo'n man niet uit zijn woorden kan komen, wil dat nog
niet zeggen dat hij een misdadiger is.'
'Het is de schuld van Hansen' , zei vader. 'Hij had voor zijn knecht moeten
opkomen.'
'Dat bewijst weer eens dat Hansen een varken is', zei Miene fel, terwijl ze
een schaal dampende pannenkoeken op tafel zette. 'Hadden de bokkenrij­
ders die vrek maar helemaal geroosterd.'
'Zoiets mag je geen mens toewensen', zei moeder afkeurend. 'Het onheil
dat je over anderen afroept, zal zich over jezelf voltrekken.'
'0 jee!' riep Miene uit. 'U wilt me toch niet zeggen dat ik nog eens
verbrand zal worden.'
'Ik denk het wel', plaagde Mathijs. 'Alle heksen gaan op de brandstapel.
Waarom jij dan niet?'
'Als ik een heks ben, ben jij een weerwolf.'
'Miene heeft gelijk', suste Driek. 'Hansen weet net zo goed als wij dat
iedereen die in handen van de schout valt, aan de beul wordt overgeleverd.
Dat heerschap weet altijd te bewijzen dat elke verdachte die hij oppakt
schuldig is. Hij laat de mensen halfdood martelen. Als je de Spaanse laarzen·
aanhebt, weet je van pijn niet wat je zegt. Dan ben je niet in staat om na te
denken.'
'Konden ze de echte raddraaiers maar pakken', verzuchtte vader. 'Er
worden alleen kleine schelmen opgepakt.'
'De heren die de bendes leiden krijgen ze nooit', meende Driek. 'Die zijn
te slim. Ze laten de gewone mensen het werk doen en blijven zelf achter de
schermen. Ik wed dat de meeste bokkenrijders niet eens weten wie hun
aanvoerders zijn.'
52

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Ik heb horen zeggen dat zelfs adellijke heren de bendes zouden organi­
seren', zei vader.
'Die zouden als eersten moeten hangen. Er worden meer onschuldigen
dan schuldigen opgeknoopt.'
Vader stond op.
'Denk eraan dat in huis alles aan kant is voordat de schutters komen.'
'Maak je geen zorgen', zei moeder. 'Over een uur is alles klaar en kunnen
jullie met feesten beginnen.'
Miene begon op te ruimen en veegde de tafel af.
'Geen restjes weggooien', zei moeder toen Miene de kruimels wilde op­
vegen. 'Verspilling van voedsel brengt ongeluk.' Ze vulde een bakje met
kruimels en broodkorsten en liep naar buiten om de duiven te voeren. Voor
haar waren de duiven, die halftam onder het dak van hun stal woonden, een
zegen. Ze was er zeker van dat de duivel, die de gedaante van veel dieren kon
aannemen, zich nooit in een duif zou veranderen, omdat ook de Heilige
Geest als duif werd afgebeeld. En dat was God zelf. Daarom waren de duiven
haar lievelingsdieren en verzorgde zij ze steeds goed.
Miene spoelde de kannen om de koeien te melken. Mathijs trof haar bij de
put.
'Je krijgt de groeten van Peter.'
'Dat bakkersknecht je' , deed ze misprijzend, alsof ze niet geïnteresseerd was
in zijn groeten. 'Laat hem maar bij zijn meel blijven.'
'Hoef ik de groeten niet terug te doen ?'
'Nou ja, als hij daarop zit te wachten, mag je hem van mij wel gedag
zeggen.'
Die Miene. Ze deed net of ze niets om Peter gaf. Maar Mathijs wist veel te
goed hoe verkikkerd ze op het bakkersknecht je was.
'Ik heb je tegen een vriendin horen zeggen dat je er bij dansavondjes op zit
te wachten dat Peter je komt halen.'
'Stik', zei ze. Ze liep met de kannen naar de stal. Haar rode kleur zei hem
meer dan genoeg.
Plotseling zag hij dat de kater een hagedis had gevangen. Gemeen als
katten kunnen zijn, speelde hij een spelletje met het doodsbange diertje.
Soms liet hij het los, alsof hij het wilde laten ontsnappen, maar als de hagedis
wegglipte, zette de kater hem weer vast tussen zijn klauwen.
Mathijs ergerde zich. Hij raapte een steen op en gooide. Hij trof net niet,
53

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
maar de kater schrok w dat hij het op een lopen zette. In een paar tellen was
de hagedis tussen een paar loszittende stenen van de putrand verdwenen.
Vanaf de keukendeur bleef de kater naar Mathijs zitten kijken. Hij begreep
niet dat Mathijs een steen naar hem had gegooid.
'Stom beest', mopperde Mathijs. 'Waarom kun je zo'n beestje niet met
rust laten? Als je het doodt om het op te vreten, kan ik dat begrijpen, maar
dat je het martelt, vind ik gemeen.'
De kater hoorde dat Mathijs tegen hem praatte. Met een hoge rug kwam
hij naar hem toe en streek met zijn vacht langs zijn benen. Hij liet zich graag
door Mathijs aanhalen.
54

8
Mathijs kuierde door de buurtschap. Kinderen speelden met een opgeblazen
varkensblaas. Een paar jongens waren aan het bikkelen·. Hij zou graag mee
willen doen, maar hij voelde zich er te groot voor. Van hem werd verwacht
dat hij zich niet meer met dit soort spelletjes bezighield.
Van de jongens en meisjes van zijn eigen leeftijd was er trouwens niemand
te zien. De meesten waren nog aan het werk, of gewoon te moe om spelletjes
te doen. Wie twaalf was geweest, werkte thuis volop mee, zodat ze maar
weinig tijd hadden om elkaar te treffen. Soms trofhij de een of ander bij het
hoeden van de koeien. Dan konden ze wat met elkaar kletsen.
Bij Bosch ging hij naar binnen. Lowie was aan het afwassen. Zijn vader
sliep, in een rieten stoel aan het raam. Mathijs hielp zijn vriend bij het
schuren van de zwart geblakerde ketels. Ondertussen vertelde hij over zijn
ontmoeting met de zigeunerfamilie.
Nadat alles was opgeruimd, liepen ze naar de bron, midden in het weiland
achter het huis. Het was maar een kuiltje, niet veel dieper dan een emmer.
Het water borrelde eruit op. Dikke kikkervisjes zwommen in het stroompje
dat vanaf de bron door het grasland liep. Verderop liep het geultje uit in een
poel, waarin kikkers zaten te kwaken.
Dit was hun geliefde plekje. Hier zaten ze vaak te praten en te fantaseren,
vooral over wat ze later wilden worden. Mooie dromen hadden ze, maar
Mathijs wist goed dat hij voor zijn toekomst weinig keus had. Hij zou boer
worden. Hij moest de boerderij van zijn vader overnemen. En het deed er
niet toe ofhi j daar veel of weinig voor voelde. Als enige zoon van een boer was
er voor hem geen andere mogelijkheid.
Lowie wilde niet het armoedige leven van zijn vader leiden. Antoon Bosch
wilde wel dat zijn zoon het beroep van glasblazer ging leren, maar Lowie had
daar geen oren naar. Hij kon ook niet in de leer gaan in Maastricht of Luik,
want hij moest voor zijn zieke vader zorgen. Misschien dat hij door zijn
gebondenheid aan huis juist zoveel over reizen praatte. Hij wilde vertrekken,
zo gauw hij thuis gemist kon worden. Hij wilde ver weg, het liefst naar
55

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Amerika, ook al wist hij niet goed wat dat voor een land was. Voor veel
mensen was het een onmetelijk land dat van iedereen was en waar geen
armoedzaaiers en keuterboeren bestonden. In jaren van mislukte oogsten en
grote armoede trokken vaak mensen uit de streek weg en gingen op weg naar
Amerika, ook al wisten ze niet precies waar het lag. verkochten hun boeltje
oflieten gewoon alles in de steek. Vanaf Stem reisden ze met een Maasschip­
per naar Rotterdam. Vandaar namen ze een boot naar dat onbekende wereld­
deel. Maar of ze er arriveerden ? Niemand van de landverhuizers kwam ooit
terug om te venellen hoe het hen in Amerika was gegaan.
'Zodra ik zelf kan beslissen, venrek ik', zei Lowie. 'Hier kan ik alleen maar
bedelaar worden. In Amerika begint iedereen gelijk.'
'Jouw vader rekent erop dat jij bij hem blijft.'
'Zolang hij ziek is, laat ik hem niet in de steek. Maar ik geloof niet dat hij
nog lang leeft. Daarna kan ik gaan en staan waar ik wil.'
'Ik wou dat ik met je mee kon', zei Mathijs. 'Ik weet zeker dat mijn ouders
me niet laten gaan.'
'Jij staat er ook niet zo beroerd voor als ik. Jij ktijgt later de boerderij.'
'Alsof dat een pretje is. Ik wil helemaal geen boer worden.'
'Dan gaan we toch met zijn tweeën. Je zegt niemand wat. Je verdwijnt
gewoon.'
'Dat kan ik mijn moeder niet aandoen. Maar jij bent ook nog niet zomaar
weg. Als je vader doodgaat, wijst de schout een voogd voor je aan.'
'Hij doet maar. Zo'n voogd vraag ik niet om toestemming. Als ik wil
venrekken, dan ga ik gewoon. Dat gebeurt wel meer.'
Lowie had gelijk. Jongemannen bleken soms spoorloos verdwenen.
Meestal hoorde men niets meer van hen. Van een enkeling kwam na jaren
een brief. Maar nooit uit Amerika. De meeste venrekkers bleven door geld­
gebrek in de havensteden hangen en zochten daar werk.
Terwijl de zon achter de bomen zakte, liepen ze naar huis terug.
'Als je het morgen druk hebt, neem ik Eva weer mee.'
'Goed', zei Lowie. 'Dat is een zorg minder.' Hij verdween naar binnen.
Mathijs slenterde naar huis.
Een aantal officieren en manschappen van de schutterij zaten onder de
notenboom te kletsen en te roken. Mannen uit De Heek en Valkenburg. Hij
kende hen niet allemaal, want sommigen kwamen uit buurtschappen waar
hij nooit kwam.

ONTSNAPT AAN DE GALG
Sjoof Erckens, de brouwer uit Valkenburg, kwam met zijn koetsje voor­
rijden en laadde een paar vaatjes bier af.
'Jij gaat naar bed', zei vader toen hij Mathijs zag. 'Jij hoort niet tussen de
grote mensen:
Mathijs was kwaad. Daar had je het weer. Als enig kind liep hij steeds in de
gaten. De meeste mensen in de buurt hadden grote gezinnen. Bij hen viel een
kind niet zo op. Maar hij was alleen. Dat was erg vervelend. Alle aandacht
was steeds op hem gericht. Zijn ouders hielden zich soms wel wat te veel met
hem bezig. Zijn vader behandelde hem nog steeds als een snotjongen. Juist
op een avond als deze had hij best nog een tijdje op willen blijven om naar de
gesprekken van de schutters te luisteren. Die hadden altijd interessante
verhalen te vertellen.
Hij hoorde nog net hoe Toon Schurgers, een boer uit Vilt, over een staaltje
van vliegkunst van de bokkenrijders vertelde. Verborgen achter de staldeut
luisterde Mathijs het verhaal stiekem af. Toon zei het verhaal te hebben
gehoord van een zwager uit Spaubeek En die had het weer van de pastoor
van Spaubeek zelf, die verteld had dat het hem persoonlijk was overkomen.
'Op zekere dag reed de pastoor terug naar huis. Hij was op bezoek geweest
in een ldooster in Maaseik en het was laat geworden. Nadat de koets per
veerboot over de Maas was gezet, begon het al donker te worden. Toen waren
ze pas bij Susteren, nog zeker dertig kilometer van huis. De pastoor vond dat
de reis te traag verliep en beklaagde zich bij de koetsier. In het tempo van dit
paard zou het ver na middernacht worden voordat ze thuis zouden zijn. De
koetsier kon het ook niet helpen, het paard kon niet harder. Na verloop van
tijd begon het hem te vervelen dat de pastoor over de lange duur van de reis
bleef klagen. Toen zei hij : "Meneer pastoor, als u sneller thuis wilt zijn, ga
dan met uw rug naar mij toe in de koets zitten. Sluit uw ogen stijf dicht en
kijk niet op of om, want in dat geval breken we allebei de nek" De pastoor,
die dacht dat het paard extra hard zou gaan lopen, deed wat hem werd
gezegd. Enkele ogenblikken later zei de koetsier: "Doe uw ogen maar weer
open. We zijn thuis." Verbaasd opende de pastoor zijn ogen en warempel, hij
stond met paard, rijtuig en al voor zijn pastorie in Spaubeek Hij schrok. Er
was een wonder gebeurd. Hij begreep dat hij een merkwaardige koetsier in
dienst had. Die man moest met de duivel heulen. Wie anders zou dit staaltje
van bliksemsnel vervoer door de lucht hebben kunnen bewerkstelligen? De
pastoor bedacht zich niet, maar nodigde de koetsier binnen. Daar bezwoer
57

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
hij hem zijn duivelse praktijken op te biechten. De koetsier gaf toe een
verbond met de duivel te hebben gesloten en dat hij een bokkenrijder
was. De pastoor wist hem te overreden deze overeenkomst op te zeggen.
Hij liet de duivel uit het lijf en uit het huis van de koetsier verdrijven door een
priester die door de bisschop als duiveluitdrijver was aangesteld:
De mannen waren onder de indruk van het verhaal en waren stil, tot
Miene met kruiken bier kwam aanzetten. Ze zag dat Mathijs achter de
staldeur had staan meeluisteren.
'Kleine kinderen horen in bed als grote mensen vergaderen.'
'Stik, meid.' Matbijs verwenste haar uit de grond van zijn hart. Weer
iemand die met de groten heulde.
Hij liep naar binnen. Het verhaal bleef door zijn hoofd spoken. Konden
bokkenrijders echt vliegen ? Zo snel dat ze in één ogenblik van Susteren naar
Spaubeek konden reizen?
In de stal trof hij Driek. De knecht nam niet deel aan de vergadering.
Knechten konden geen lid worden van de schutterij. Ze hadden geen in­
spraak in wat er in dorp of stad gebeurde, omdat ze er niet voor altijd
woonden. Ze verhuurden zich voor één jaar, al kwam het wel voor dat
een knecht jaar in jaar uit bij dezelfde baas bleef, zoals Driek. Die had
het hier naar zijn zin. Hij kon zijn eigen gang gaan. 'sAvonds, als hij klaar
was met zijn werk, zat hij altijd met zijn houtsnijwerk in een hoek van de stal.
Uit eiken- en notenhout sneed hij beeldjes, die gretig aftrek vonden. Figuren
van boeren en burgers, keizers en generaals, precies zoals Driek ze zich
voorstelde. Maar ook de kribbe in de kerk van Valkenburg had hij gemaakt.
En in de voorkamer stond een groep beeldjes die alle bewoners van het huis,
tezamen met hun dieren, moest voorstellen.
Mathijs zag hoe uit een blok hout het figuur van een koopman tevoor­
schijn kwam. Met een beetje fantasie herkende hij de gelaatstrekken van
scharensliep Jan Parant uit Heerlen, die vaak met zijn handkar langs kwam.
De scharensliep zat op een springende bok die groter was dan hijzelf.
'Denk je dat Jan Parant een bokkenrijder is ?'
'Dat weet ik niet', zei Driek. 'Hij is in ieder geval een ruig mens. Ik kan me
hem best op de rug van een bok voorstellen.'
'Waarom zijn er bokkenrijders ?'
'Je kunt net zo goed vragen waarom er stinkend rijke en straatarme mensen
zijn:

'Nou, waarom dan ?'
ONTSNAPT AAN DE GALG
'Geld en macht worden verkeerd verdeeld. Als iedereen evenveel bezat, zou
je nooit van bokkenrijders horen. Het probleem is dat mensen met geld
steeds rijker worden, omdat ze degenen die geen geld hebben voor honger­
loontjes voor zich laten werken.'
'Werk jij ook voor een hongerloon?'
'Een boerenknecht gaat het meestal zo slecht nog niet', zei Driek. Hij
krabde in zijn baard. Als hij dat deed betekende het dat hij diep nadacht en
iets belangrijks had te zeggen. 'Wij wonen en werken waar het voedsel
vandaan komt. Dat scheelt. Het zijn vooral arbeiders die nooit weten wat
ze hebben. De mensen in de fabrieken in Maastricht en in de ijzergieterijen in
Luik. En de mijnwerkers die voor de rijke abdij van 's-Hertogenrade kolen
delven. Ze mogen werken als hun patroons· hen nodig hebben. Als er weinig
vraag naar hun producten is en er weinig werk is, worden ze naar huis
gestuurd. Hoe komen ze dan aan geld? Daar maakt niemand van de heren
zich druk om. Weet jij waarvan mensen moeten leven die geen geld hebben?'
'Van stelen.'
'J uist. De meeste bokkenrijders roven omdat ze geen eten hebben.'
'Toch hoor je over die honger niet veeL'
'Als men over bokkenrijders praat, heeft men het altijd over hun gruwel­
daden. Nooit over hun ellende. Denk maar niet dat alle verhalen die je over
misdadigers hoort waar zijn. De rechters zijn rijke mensen. Die kennen de
noden van de armen niet. Voor de drossaard en de schout van Valkenburg
zijn arme mensen misbaksels waar ze op neerkijken. voelen zich hoger
geplaatst dan andere schepsels.'
Driek schonk een glaasje brandewijn in en nam een slok.
'Gezondheid', wenste Mathijs.
'Wil je ook proeven ?'
Voorzichtig nam Mathijs een slok. Het spul brandde in zijn mond. Hij
spuugde het uit.
'Ik snap niet dat je dit kunt drinken.'
'Dat begrijp je pas als je wat ouder bent. Dan krijg je de smaak vanzelf te
pakken.'
Mathijs aaide het paard. Diekerd duwde zijn neus tegen zijn buik.
Door de achterdeur liep hij naar buiten. Bij de put trok hij zijn hemd uit
en waste zich. Bels sprong tegen hem op. 's Avonds lag de hond vast. Dat was
59

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
een door de drossaard uitgevaardigde wet die voor alle honden in het land
van Valkenburg gold, maar aan zijn lange ketting kon hij over de hele plaats
lopen.
Het was pas negen uur en nog lang niet donker. Mathijs vond het maar
oneerlijk dat hij op zo'n zomerse avond zo vroeg naar bed moest, terwijl hij
toch al hele dagen moest werken.
'Vergeet niet je oren te wassen !' riep moeder, die buitenkwam met het
etensbakje voor de kabouters.
'Krijgen de aardmannetjes wat lekkers vannacht?'
'Pannenkoeken en spekzwoerd. Daar worden ze sterk van.'
'Meent u nou écht dat de kabouters dit opeten ?'
'Als ik dat niet geloofde, zou ik ze niets geven.'
'Volgens mij eten de muizen het op. Of Bels. Ik heb nog nooit kabouters
. ,
gezIen.
'] e moet niet alleen geloven wat je ziet', zei moeder verwijtend. 'De wereld
zit vol raadsels. Neem maar van mij aan dat kabouters echt bestaan. Het zijn
goede geesten die ons huis beschermen.'
'Hebt u ze wel eens gezien?'
'Dat niet, maar vroeger kwamen er vaak kabouters helpen bij de buren van
mijn ouders. In tijden dat hulp hard nodig was, waren ze altijd present.
's Nachts dorsten ze het koren en keerden ze het hooi.'
'Waarom komen ze nooit bij ons werken ?'
'Gelukkig hebben wij hun hulp nooit echt nodig gehad, maar als het zover
mocht komen, zullen ze ons zeker helpen.'
'Waarom helpen ze Bosch dan niet?'
'Wie niet in hen gelooft en hun geen eten geeft, wordt ook niet geholpen.'
'Als het geesten zijn, hoeven ze niet te eten.'
'Soms maken ze zich zichtbaar als kleine mensen. Dan hebben ze wel
honger.'
'Gelooft Driek in kabouters ?'
'Driek gelooft nergens in.'
'Hij is ook niet bang voor de duivel.'
'Wat dat betreft is het goed dat we Driek in huis hebben', gaf moeder toe.
'Ook al is hij ongelovig, ik ben blij dat hij bij ons wil blijven.'
'Helemaal ongelovig is hij niet', zei Mathijs. 'In de kerken in alle dorpen in
de buurt staan beelden van hem.'
60

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Dat bespaart hem misschien de hel', zei moeder. Ze haalde de karnton uit
de achterkeuken en zocht haar plekje bij de put op. Elke avond was boter
karnen haar vaste karwei.
Als ze zo aan het werk was, zat ze meestal voor zich heen te dromen. Zo was
ze. Ze legde weinig beslag op anderen en trok zich graag terug met een
karweitje. Boter karnen, sokken breien of kleren verstellen. Va n drukte hield
ze niet. Bij de vergadering van de schutters liet ze zich niet zien. Ze liet het aan
Miene over de schutters van bier te voorzien.
Plotseling zag Mathijs een hoofd om de hoek gluren. Daar had je het al.
Net hadden ze over kabouters gepraat en daar had je er al een. Een groter deel
van het hoofd werd zichtbaar. Wolf!
'Wat doe jij hier? Waarom ben je niet bij de bakker?'
'Dat zou ik wel willen', zei Wo lf treurig, terwijl hij naderbij kwam. 'Die
vriend van jou was erg aardig voor mij, maar zijn baas had mij niet meer
nodig. Hij vond het niet goed dat ik daar bleef slapen.'
'Misschien denkt hij met vreemd volk de bokkenrijders in huis te halen.
Door al die overvallen van de laatste tijd zijn de mensen bang geworden.'
'Ik ben altijd de klos.'
'Waar slaap je vannacht ?' Te laat besefte Mathijs dat hij een domme vraag
had gesteld.
'Als ik dat eens wist', anrwoordde Wolf. 'Ik was al blij dat ik me niet in een
hooiberg of in een schuur hoefde te verstoppen.'
'Hé, jij bent die slokop van vanmorgen', riep moeder, die de jongen
herkende. 'Wat is er met jou aan de hand?'
Wolf venelde haar dat hij door de bakker op straat was gezet, ook al had hij
de hele dag hard gewerkt in de bakkerij.
'Hij moet onderdak hebben voor de nacht', zei Mathijs. 'Kan hij niet bij
ons blijven slapen ?'
Moeder trok een bedenkelijk gezicht.
'Nou, wat vind je ervan ?'
'Hij zou in het kamertje boven de paardenstal kunnen slapen. Er staat nog
een goed bed.'
Mathijs sprong een gat in de lucht.
'Ik heb het nog niet echt beloofd', hield zijn moeder af. 'Ik moet het eerst
aan vader vragen.'
'Als jij het goedvindt, is het toch ook goed', zei Mathijs. Hij haalde zijn
61

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
vader. Stevens liet de schutters even alleen. Toen moest Wolf nog een keer
vertellen wat er bij de bakker was gebeurd.
'Wat moet ik met jou beginnen, jongen?' vroeg vader zich af nadat hij het
hele verhaal had gehoord. Nadenkend streek hij over zijn kin. 'We kunnen
niet zomaar een wildvreemde in huis halen. In deze roerige tijd weet je niet
wie je in huis haalt. Wat moeten wij hier met een jongen die voor galg en rad
is opgegroeid?'
'Geen mens groeit op voor galg en rad', zei Driek, die was komen kijken
wat er aan de hand was en alles had gehoord. 'Als hij geen struikrover is uit
noodzaak, maak je er een bokkenrij der van door hem aan zijn lot over te
laten. Rovers worden niet geboren, maar door honger gemaakt.'
'Driek heeft gelijk', zei moeder. 'Wolf kan niet blijven zwerven. Zo'n
jongen heeft een thuis nodig.'
'Laat hem maar bij ons blijven', pleitte Mathijs. 'Hij kan ook werken.'
'Dat kan ik zeker', beaamde Wolf volmondig. 'Ik heb al heel wat baantjes
gehad.'
'Hij lijkt me een goede knecht', zei Driek.
'Hij is best ondernemend', vulde moeder aan. 'Hij heeft de hele dag bij de
bakker gewerkt.'
'Wij s hem dan zijn kamertje maar', zei vader, zich gewonnen gevend.
'Morgen praten we verder. Ik heb het nu te druk met de vergadering.'
Blij liepen Wolf en Mathijs naar binnen en klommen naar het kamertje
boven de stal van Diekerd. Het bed zat onder een laag stof. Ze maakten de
kamer schoon en vulden de matras met vers stro.
'Ik kan me herinneren dat je altijd honger had', zei moeder toen ze haar
even later goedenacht gingen wensen.
'Dat is waar. Ik kan dag en nacht eten.'
'In de keuken staan nog pannenkoeken.'
Wolf at ze dankbaar op.
'Wat eet jij altijd vlug', zei Mathijs, verbaasd over de snelheid waarmee
Wolf alles naar binnen werkte.
'Wat in je buik zit, kunnen ze je niet meer afpakken', antwoordde Wolf.
'Een zwerver leert om altijd te eten als hem eten wordt aangeboden.' Hij liet
zich op het bed neerploffen en streelde vergenoegd zijn buik. 'Het is lang
geleden dat ik in een fatsoenlijk bed heb gelegen. Ik barst van de slaap.'
'Ik zal je niet langer wakker houden. Ik ga ook slapen. Slaap ze.' Mathijs

ONTSNAPT AAN DE GALG
liep naar buiten en gaf zijn moeder een kus.
'Nu hebben we er een knecht bij', zei hij.
'En weer een mond meer om te vullen.'
'Toch ben ik blij dat hij bij ons is.'
'Ik ook. Slaap maar lekker.'
Hij zag dat de kabouters nog niet waren geweest. Hij griste de pannenkoek
van het bord en at hem op. Daar zou moeder van opkijken. Als ze naar
binnen zou gaan, zou ze zien dat de kabouters al waren geweest. Hij moest
daar in zichzelf om lachen.

9
De slaapkamer van Mathijs lag boven de woonkeuken. Vooral 's winters was
dat aangenaam, omdat de warmte van de haard er doordrong. Feitelijk was
het niet meer dan een hok tussen schotten. Daarnaast was de slaapkamer van
Driek en de zolder waar het hooi voor de winter werd opgeslagen. Vader,
moeder en Miene hadden een slaapplek beneden. Zijn ouders sliepen in de
bedstee naast de haard en Miene in het opkamertje.
Er stonden maar weinig spullen in zijn kamer. In de kast werden de nette
kleren bewaard, die hij op wndagochtend droeg als hij naar de kerk ging. Op
de vensterbank prijkte zijn verzameling fluitjes, naast een paar versteende
botjes van dieren die hij in de grotten van Valkenburg had gevonden. Op de
kast stonden een paar beeldjes van dieren die Driek voor hem had gemaakt.
Een paard, een bok, een wolf. In een lade lagen de schriften waarin hij het
schrijven oefende en de boeken die hij van Bosch had geleend. Een boek over
Reinaert de Vo s. Een ander met het verhaal van de vier heemskinderen die,
gezeten op het ros Beiaart, aan de zijde van Karel de Grote ten strijde
trokken. Aan de wand hing een wijwaterbakje. Naast het bed stond een stoel.
Hij kleedde zich uit, trok zijn nachthemd aan, doopte zijn vingers in het
wijwaterbakje en sloeg een kruisteken om de duivels uit de buurt te houden.
De duivels waren het grootste kwaad op aarde, had moeder hem geleerd.
Vo lgens haar hadden de boze geesten uit de hel de wereld in hun macht.
Vo oral 's nachts vielen ze de mensen lastig. Overdag waren ze er ook wel,
maar dan hielden ze zich verscholen in kieren en gaten, in putten en kelders.
In het donker werden ze pas echt gevaarlijk. Niet voor niets werd verteld dat
de bokkenrijders hun helpers waren en dat ze daarom alleen 's nachts toe­
sloegen.
Moeder praatte vaak over de duivel. Als het een of ander karweitje niet
wilde vlotten, riep ze uit dat ze geplaagd werd door de duivel. Bij alles wat
haar tegenzat, wist ze wel een gezegde over de duivel aan te halen. Dat ergerde
vader. Hij vond dat het de duivel er juist om te doen was zo vaak mogelijk
genoemd te worden.

ONTSNAPT AAN DE GALG
Mathijs keek in alle hoeken en gaten. Geen duivel te zien. Trouwens, hij
wist niet eens hoe de duivel eruitzag. De gouden bok die hij samen met Lei
had gevonden, was ook niet meer dan een voorstelling van Satan. Een
gevaarlijke geest als de duivel was niet echt zichtbaar te maken.
Zittend op de rand van zijn bed keek hij naar buiten. De eerste sterren
kwamen tevoorschijn aan de donker wordende hemel. Veel avonden had hij
zo naar de lucht zitten kijken, in de hoop bokkenrijders op hun bokken of
heksen op bezemstelen voorbij te zien vliegen. Hij had nooit iets gezien. Ook
nu niet. Driek beweerde dat al die rare verhalen maar kletskoek waren en daar
kon hij wel eens gelijk in hebben.
Hij probeerde wat te lezen, maar het werd zo snel donker in zijn kamertje
dat hij de letters nog nauwelijks kon onderscheiden. Daarom borg hij het
boek weer op.
Hij had nog geen zin om te gaan slapen. Hij was veel te nieuwsgierig naar
wat de schutters te vertellen hadden. Aan het lawaai hoorde hij dat het erg
druk werd. Er waren al meer dan veertig man. Als de schutterij op volle
sterkte aantrad, telde die meer dan vijftig leden. De meeste schutters hadden
hun geweren bij zich. Hun wapens waren hun trots, want gewone burgers en
boeren mochten geen vuurwapens dragen. De schutters hadden er vergun­
ning voor, omdat ze veel taken hadden in het dorp. Ze traden op tegen de
bendes van plunderende soldaten die de streek vaak onveilig maakten. Wan­
neer er ziekten onder het vee uitbraken, zorgden ze ervoor dat de dieren op de
getroffen boerderijen werden opgeruimd. Maar hun vereniging was er ook
voor de gezelligheid. De mannen deden graag mee aan de schietwedstrijden
tussen de schutterijen uit de dorpen in de streek, ook al liepen die wed­
kampen vaak uit op drinkwedstrijden en slaande ruzie over wie er gewonnen
had.
In bed liggend telde Mathijs de balken onder het dak. Dat was een
gewoonte. Hij kon goed tellen, ook al was hij nooit op school geweest. Driek
had hem dat geleerd door, als ze samen aan het werk waren, onder het
ploegen de voren te tellen of de eieren te tellen die ze in de legnesten van
de kippen vonden. Vermenigvuldigen, delen : hij kon net zo goed tellen als
een koopman.
Hij hoorde het geritsel van de muizen die in het hooi op zolder speelden.
Jonge zwaluwen piepten in hun nesten onder de pannen.
Buiten werd het rustiger, maar in huis werd het rumoeriger. Wanneer ze

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
serieuze dingen te bespreken hadden, gingen de schutters altijd naar binnen,
om pottenkijkers en luistervinken te weren.
Op één luistervink hadden ze niet gerekend. Mathijs ktoop onder het bed
en maakte zijn kijkgaatje vrij . Dat gat had hij door toeval ontdekt, toen hij
iets onder zijn bed zocht. Het was ontstaan doordat een knoest uit een
vloerplank was gevallen. Door het gat kon hij in de woonkeuken kijken,
precies midden op tafel.
Soms kon hij iets zien. Als de mannen naar de bierpotten op tafel reikten,
zag hij hun armen of keek hij recht op hun kruin. Hij kteeg dorst van al dat
bier onder oogbereik. Hij zou best een paar slokken lusten. Maar vader vond
hem nog te jong voor het zware schuttersbier, al mocht hij wel drinken van
het tafelbier dat ze ' s zondags bij het eten dronken.
De schutters praatten zo driftig door elkaar heen dat hij niet alles kon
verstaan. Hun opwinding werd voor een groot deel veroorzaakt door de
drank. Miene bleef af en aan hollen met grote potten schuimend bier, dat
gulzig naar binnen werd gegoten.
Uit de flarden van de gesprekken die hij opving, begreep Mathijs dat er
werd gesproken over wie er van de mensen uit de dorpen in de buurt bij de
bokkenrijders zouden kunnen horen. Heel wat namen werden genoemd.
Vooral rondtrekkende kooplieden waren verdacht, maar van niemand was
men zeker. Mathijs schrok toen ook de naam van Lei, de tinnegieter viel.
Maar echte beschuldigingen werden niet geuit. Er waren geen bewijzen. De
enige aanwijzingen die men had, waren de verhalen van de knechten en de
meiden van Hansen, maar die hadden niemand echt herkend. Waarschijnlijk
waren de lui die Hansen hadden beroofd niet uit deze streek, maar waren ze
van ver gekomen. Ze hadden een dialect gesproken dat niemand van het
personeel had kunnen thuisbrengen. Hansen zelf meende dat de rovers van
Geleen of misschien wel van de andere kant van de Maas afkomstig waren.
Opeens hoorde Mathijs zeggen dat er zigeuners waren gezien. Daarna
werd er niet meer over bokkenrijders maar alleen nog over zigeuners ge­
sproken. Net als de meeste mensen hadden de schutters niet veel met zigeu­
ners op. Ze noemden hen landlopers en gauwdieven die hier niet thuishoor­
den. Er kwamen sterke verhalen boven tafel over de streken die de zigeuners
zouden hebben uitgehaald.
Iemand vertelde hoe op een mooie zondag een groep zigeunermuzikanten
een feest had aangericht in Geleen, een dorp in de buurt van Sittard. Een
66

ONTSNAPT AAN DE GALG
orkest, goochelaars en circusnummers, alles was er. Alle dorpelingen waren
erop afgekomen. Niemand had het schouwspel willen missen. Toen alle
mensen van huis waren, had de rest van de zigeunergroep van de gelegenheid
gebruikgemaakt om de onbewaakte huizen leeg te roven, een tactiek die ze
vaker toepasten.
Na dit verhaal kwamen de schutters tot de slotsom dat de bokkenrijders in
de afgelopen nacht dezelfde tactiek hadden toegepast als de zigeuners. In de
tijd dat de meeste inwoners bij de brand waren, hadden de rovers hun slag
geslagen. Daarom vonden ze dat het voor de hand lag dat er bij de bokkenrij­
ders, die Hansen hadden overvallen, zigeuners waren geweest.
Mathijs geloofde die rare verhalen niet. Van D riek wist hij dat veel van wat
over zigeuners werd verteld, uit de duim werd gezogen. Maar het verhaal over
het zigeunerfeest in Geleen had stemming gemaakt, zodat de schutters nog
meer dan voorheen tegen de zigeuners waren ingenomen.
Het werd Mathijs koud om het hart toen hij een van de dronken mannen
hoorde zeggen dat de schutterij tegen de zigeuners in de streek op moest
treden om van verdere bokkenrijdersstreken verschoond te blijven. Veel
schutters waren het daar mee eens. Er werd fel gesproken over het voor
en tegen van een straftocht tegen de zigeuners. Hoe talrijker de potten bier en
hoe later het werd, hoe meer voorstanders er waren voor het plan die zigeu­
ners een lesje te leren. De mannen vonden het hun plicht dat reizend volk te
verjagen, want het bracht alleen maar kwaad in de streek. Toen iemand riep
dat hij een zigeuner bij de Geul had gezien, begreep Mathijs direct dat hij
Goja bedoelde.
Hij was teleurgesteld over het gedrag van zijn vader. Waarom was hij niet
tégen dat plan? Hij liet zich meeslepen door de anderen. Het was jammer dat
Driek niet bij de vergadering kon zijn. Met een paar zinnige opmerkingen
zou Driek die kerels de mond hebben gesnoerd. Vader moest een man als
Driek bij zich hebben, iemand die hem aan het denken zette. Want hoewel de
knecht hem soms scherp zijn fouten verweet, hield vader meestal rekening
met zijn mening. Vooral omdat hij wist dat Driek een verstandige kijk op
mensen had.
'We hangen die zigeuner op', riep een kerel die flink beneveld was. Het
plan werd met gejuich begroet. De schutters zouden die zigeuners wel eens
mores leren. Ze laadden hun geweren en staken fakkels aan bij het haardvuur.
Mathijs was geschokt. Het was een laffe streek om het met zoveel tegen één

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
man op te nemen. Goja was weerloos tegen zo'n overmacht.
Langzaam drong het tot Mathijs door dat hij de enige was die Marita en
haar ouders kon waarschuwen. Hij mocht zich geen moment bedenken.
Vlug trok hij zijn kleren aan en sloop de kamer uit. Op zijn tenen liep hij
over de hooizolder en klom langs de ladder naar beneden. Buiten sprong Bels
tegen hem op. Gelukkig blafte hij niet en wist Mathijs hem rustig te houden.
68

10
Mathijs voelde de angst in zijn buik kriebelen. Durfde hij wel dat hele eind in
zijn eentje door het donker? Langs de ruïne? Helemaal alleen ? Hij twijfelde
aan zichzelf. Hij was niet bang uitgevallen, maar had hij zoveel lef?
Zou Wolf mee willen gaan ? Met zijn tweeën was de tocht minder gevaar­
lijk dan alleen.
Hij sloop naar de stal. Zelfs in het donker glansden de grote ogen van
Diekerd. Mathijs aaide het dier over het hoofd. Dat deed hij niet alleen om
het paard gerust te stellen, maar vooral om zelf een beetje tot rust te komen.
Hij opende de deur van Wolfs kamertje.
Wolf sliep als een os. Mathijs tikte hem op zijn schouders. Wolfwas direct
wakker. Als door een horzel gestoken vloog hij overeind. Niet wetend wat er
gebeurde, nam hij onmiddellijk een verdedigende houding aan. Zelfs sla­
pend bleek hij steeds op zijn hoede. Dat had hij in de afgelopen jaren wel
geleerd. Een zwerver moest altijd oppassen.
'Stil, ik ben het', fluisterde Mathijs. 'Ik heb hulp nodig. Vlug. Kom mee.'
'Wat moet ik doen? Waar gaan we naartoe?'
'Dat leg ik je onderweg wel uit.'
Wolf was al uit bed. Zijn kleren hoefde hij niet aan te trekken. Voor zijn
veiligheid, of uit gemakzucht, had hij ze gewoon aangehouden.
In een paar tellen stonden ze buiten.
Mathijs hoorde dat de schutters het huis verlieten. Hun stemmen klonken
luid op in de nacht. Aan hun gèbrul was te horen dat ze te veel gedronken
hadden.
'Rennen', zei Mathijs.
Ze liepen alsof hun leven ervan afhing. Om de afstand te verkorten en niet
door de stad Valkenburg te hoeven, volgden ze de binnenweggetjes en de
paadjes. Soms holden ze dwars door een weiland of over een akker.
Hijgend en in weinig woorden vertelde Mathijs over de zigeuners en hoe
hij had gehoord dat de schutters het plan hadden opgevat om Goja op te
hangen.

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Wolf was het met Mathijs eens : de zigeuners moesten gered worden. Uit
eigen ervaring wist hij maar al te goed hoe zwervers te lijden hadden onder
vooroordelen en doodgewone haat.
Niet ver van de ruïne kwam hun een lichtje tegemoet. Vlug doken ze in de
struiken langs de weg. Ze hoorden de rammelende wielen van een kar
naderen. Toen het voertuig dichterbij was, zag Mathijs dat het de tinnegieter
was. Waarom was Lei nog zo laat op pad met zijn ezelskar? Waar kwam hij
vandaan ? Was Lei toch weer in de bouwval geweest? Nee, dat was niet
mogelijk. Natuurlijk was ook Lei veel te bang voor die plek om zich daar
in het donker te vertonen.
Veel tijd om zich zorgen over Lei te maken had Mathijs niet. Plotseling
stoof Lei met een knuppel de struiken in en begon woest om zich heen te
slaan.
'Rovers ! Moordenaars !' tierde hij, door het dolle heen. 'Ik sla jullie dood !
Ik breek jullie allemaal de nek!'
Was hij gek geworden? Mathijs probeerde buiten het bereik van de knup­
pel te blijven, maar hij struikelde en sloeg languit tegen de grond.
'Niet slaan !' riep Mathijs bang. 'Ik ben hed'
Maar Lei tilde de knuppel hoog op. Wolf zag het gevaar. Met één sprong
vloog hij Lei in de nek. Ze vielen. Vechtend rolden ze over de grond.
Mathijs snelde Wolf te hulp. Samen kregen ze Lei eronder. Ze duwden
hem plat op de grond en draaiden zijn armen op zijn rug. Hij kon zich niet
meer bewegen.
'Was je van plan mij te vermoorden ? Ik dacht nog wel dat wij samen een
geheim hadden.'
Nu pas herkende Lei Mathijs.
'Ben jij het', steunde hij. 'Ik dacht dat ik rovers hoorde.'
'Als je weer kalm bent, laten we je los.'
'Je gelooft toch niet dat ik jullie iets had willen doen. Ik zou liever mijn
eigen benen breken dan dat ik jullie een haar zou krenken.'
Ze lieten hem los. Lei stond op.
'Stom van me. Ik had beter moeten uitkijken. Maar hoe kon ik weten dat
uitgerekend jij hier in de struiken zat ? Wie is hij ?'
'Wolf. Hij woont bij ons.'
'Ik heb jou wel vaker gezien, jongen.'

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Dat klopt', zei Wolf. 'Ik ken jou ook. Ik zwerf al zo lang rond dat ik
iedereen ken die veel op pad is.'
'Hoe wist je dat er mensen tussen de struiken zaten?' vroeg Mathijs. 'We
waren muisstil.'
'Dat is mijn zesde zintuig. Ik voel het als er gevaar dreigt. Als je zoveel jaren
op de wegen hebt doorgebracht, krijg je dat zintuig vanzelf.'
'Toch kun je ons niet gehoord hebben', zei Wolf.
'Ik zal het je verklappen. Het is mijn ezel. Als hij mensen ruikt, begint hij te
snuiven. Dat is voor mij het teken dat ik op mijn hoede moet zijn. Ik heb
geleerd dat je het beste zelf kunt aanvallen als er rovers tussen de struiken
zitten. Dat maakr indruk. Ze verwachten nooit dat ze zelf aangevallen
worden. Dan heb je kans dat ze ervan schrikken en ervandoor gaan.'
'Waar kwam jij zo laat nog vandaan ?' vroeg Mathijs. 'Ben je in de ruine
geweest?'
'Welnee, ik zou niet durven. Ik ben bij de Geul geweest. De ezel heeft daar
lekker kunnen grazen. Ik ben in slaap gevallen. Daardoor is het zo laat
geworden.'
'Wie gaat er in een weiland liggen slapen als hij thuis een bed heeft?'
'Ik wilde alleen maar een tukje doen, maar ik ben als een os door blijven
pitten. Aan die paar borrels die ik vanmiddag heb gehad, kan dat toch niet
hebben gelegen.'
'Je zult wel een hele Hes hebben opgezopen.' Mathijs wist dat Lei vaak
stomdronken was.
'Echt niet', zei Lei. 'Denk jij ook al dat ik een zuiplap ben? Ik ben een sober
mens. Ik ben vlug tevreden.'
'Nu weet ik ook waarom het gras langs de Geul zo kon is. Jouw ezel vreet
ons gras op.'
'Je wilt me dat toch niet verbieden, wel ?' zei Lei grimmig. 'Jullie boeren
willen altijd alles voor jezelf hebben.'
'Welnee. Niet alle boeren heten Hansen. Jij mag jouw ezel daar rustig laten
grazen. Mijn vader vindt dat niet erg.'
'Wat doen jullie zo laat nog op weg ? Jullie horen in bed te liggen.'
'Als je niet te veel vraagt, kun je ook niet te veel verklappen', antwoordde
Mathijs. Hij voelde donders goed aan dat Lei ook iets voor hem verzweeg.
'Jullie gaan toch niet naar de ruïne ?' vroeg Lei onzeker.
71

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Ik zou niet durven', huiverde Mathijs. 'We zijn op weg naar de Geul. Ik
heb een net uitgezet voor forellen. Dat wil ik gaan leeghalen. Overdag durf ik
dat niet:
'Pas maar op dat de schout er niet achter komt', lachte Lei. 'Alle vis is voor
de heren. Komaan, ik moet verder. Ik wil naar huis. Je ziet hoe gevaarlijk het
is in het donker. En er loopt nog heel wat erger gespuis op de wegen dan
jullie.'
De ezel had weinig zin om verder te gaan, maar een flinke klap op zijn kont
deed hem dit keer besluiten toch te gehoorzamen.
'Blij dat hij weg is', zei Mathijs opgelucht toen Lei was vertrokken. 'Zo'n
pottenkijker kunnen we niet gebruiken.'
Ze zetten het weer op een lopen, vooral om zo vlug mogelijk de ruïne
voorbij te zijn. Stel je voor dat ze daar bokkenrijders tegen zouden komen.
Vluchten rou niet helpen. Als het waar was dat die lui door de lucht reden,
zouden die hen ro bij hun nekvel kunnen grijpen.
Mathijs besefte dat hij zichzelf bang liep te maken. Hij vertrouwde op
Driek, die steeds zei dat al die verhalen over vliegende duivels en bokkenrij­
ders maar sprookjes waren. Er was nu geen tijd voor angst. Treuzelen kon
Goja het leven kosten.
Toen ze vlak bij de doorwaadbare plaats in de beek waren, hoorden ze
opeens een paar mannen die luid met elkaar stonden te praten. Ze verstopten
zich in de struiken. Mathijs herkende hen. Het waren een paar opgeschoten
knullen uit Valkenburg die aan het stropen waren. Een dozijn dode konijnen
lag in het gras. De stropers voelden zich onbespied, zodat ze erg onvoor­
zichtig waren. Ze gebruikten zelfs een lantaarn, waardoor ze makkelijk te
betrappen waren. Waarschijnlijk dachten ze dat niemand in het donker langs
de ruïne durfde. Op stropen stond immers een zware straf, maar dat leek hun
nu weinig angst in te boezemen. Om de strikken opnieuw te kunnen plaat­
sen, spoelden ze de draden schoon in de beek.
Mathijs ergerde zich over dit nodeloze oponthoud. Hij kon haast niet
wachten.
'Ik geloof dat ik iemand hoor', zei een van de stropers, net toen Mathijs
wilde voorstellen om een stuk verderop de Geul over te steken.
'Je zult reeën bedoelen', zei de andere stroper. 'Of konijnen:
'Ik meende toch echt dat ik een mens hoorde.'
72

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Jij maakt jezelf zo bang dat je spoken ziet. Kom op, we gaan de strikken
zetten en dan smeren we 'm.'
Ze pakten hun spullen op en verdwenen in de bosrand.
Wolf en Mathijs wachtten tot ze hen niet meer hoorden. Toen waadden ze
door de beek naar de overkant. Mathijs nam niet eens de tijd om zijn sokken
uit te doen. Wolf hoefde dat niet. Hij had geen sokken.
73

II
Het licht van een paar kaarsen scheen door de rui*s van de woonwagen.
Mathijs bonkte op de deur.
'Wie is daar?' riep Goja geschrokken.
'Ik ben het! Mathijs!'
Goja deed de deur op een kier. Hij was op zijn hoede en had een dikke
knuppel in de hand.
'Ik schrok me haast dood', zei Goja opgelucht toen hij Mathijs herkende.
'Waarom jaag jij ons zo laat op de avond de zenuwen op het lijfl'
'Jullie moeten vluchten', hijgde Mathijs. 'Vlug.'
'Vluchten? Vo or wie ?'
'De schutters. Ze willen wraak. Ze willen je vermoorden.'
'Wraak? Op mij ? Ik heb niemand iets misdaan.'
'Ze willen de overval op Hansen wreken. Ze denken dat jij een bokken­
rijder bent.'
'Die rovers over wie je Marita hebt verteld ? Ik ken geen bokkenrijders. Ik
laat me niet in met gespuis.'
'De schutters geloven je toch niet. Ze zijn dronken. Vlug, ze kunnen zo
hier zijn.'
'Is er dan geen schout om ons te beschermen?'
'De schour is nog erger dan de schutters. Van hem hoef je zeker geen hulp
te verwachten.'
'Waar moeten we heen ? Ik ken hier de weg niet. En het duurt een uur
voordat ik de wagen geladen heb.'
'U kunt niets meenemen', zei Mathijs. 'Daar is geen tijd voor. De wielen
kunnen ze op een uur afstand horen.'
zag.
Marita kwam slaperig uit haar hoekje. Ze keek verbaasd op toen ze Mathijs
'Als de bliksem aankleden', riep Goja. 'We moeten weg.'
'Midden in de nacht? Waar naartoe?'
'Dat weet ik nog niet. We móéten hier weg.'
74

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Misschien weet ik een oplossing', opperde WolE
'Vlug, venel op.' Goja trok hem de woorden uit de mond.
'Ik kan jullie in een grot verbergen. Daar zullen de schutters niet zo vlug
zoeken. Ik weet de weg. Ik heb vaak in de grotten geslapen.'
'Goed idee!' zei Mathijs opgelucht. 'In de grotten zijn jullie veilig.'
Vlug pakten ze belangrijke dingen als dekens, kaarsen en eetgerei bij
elkaar.
'Wat gebeun er met ons paard?' vroeg Marita bezorgd, terwijl ze de aap uit
zijn kooi haalde en op haar schouders zette.
'Het paard kunnen we niet redden', zei Mathijs spijtig. 'Het gaat nu om
jullie.'
Goja doofde de kaarsen. Vlug verlieten ze de kar. Met tranen in haar ogen
omhelsde Marita het paard. Toen rende ze achter de anderen aan.
Over een snel stijgend en hobbelig pad klommen ze omhoog. Soms gleden
ze uit over vochtige en met mos begroeide keien. In het donker was het een
gevecht met de struiken die het pad overwoekerden, maar dankzij de kat­
achtige ogen van Wolf raakten ze de weg niet kwijt.
Na een flinke klimpartij waren ze halverwege de helling, tussen het wei-
land beneden aan de Geul en de top van de heuvel.
'Hier is het.'
Ze zagen niets.
'Achter deze struiken.' Wo lf drukte een paar takken aan de kant. Ze
stonden voor een donker hol. Goja wilde licht maken.
'Niet doen', waarschuwde Mathijs. 'Elk lichtje kunnen ze beneden in het
dal zien.'
'Ik ben bang', rilde Marita. 'Ik heb nog nooit in een grot geslapen.'
'Je hoeft geen angst te hebben', probeerde Mathijs haar op te monteren.
'Hier kan je niets gebeuren. Niemand zal jullie hier zoeken.'
Op de tast gingen ze naar binnen.
'Leg een hand op elkaars schouder', zei Wolf. 'In een ketting lopen we
makkelijker.'
Voelend langs de wanden, die kil en klam waren van druipwater, kwamen
ze vooruit.
'Het ruikt muf', zei Marita.
'Dat komt door de bladeren die binnen zijn gewaaid. Je went aan die
lucht. Het stinkt niet. Vroeger hebben hier mensen gewoond, soms jaren-
75

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
lang. Vooral als er gevaar was. In oorlogstijd.'
'Dat mensen onder de grond kunnen wonen', huiverde Marita.
'Zo aangenaam als in een herberg is het ook niet. De keren dat ik in een
grot heb geslapen, deed ik dat ook alleen maar omdat ik geen dak boven mijn
hoofd had.'
'Sommige mensen wonen hun leven lang in grotten', zei Mathijs. 'Vooral
in Meerssen. Ze hebben hun grotten als echte huizen ingericht. Lei, de
tinnegieter, woont ook in zo'n grotwoning. Die zou er niet uit weg willen.'
'Kunnen we hier niet stikken?' vroeg Marita.
'Er zijn genoeg openingen waardoor lucht binnenkomt. Koud wordt het
nooit. In grotten heerst altijd dezelfde temperatuur.'
Na een tocht die door een eindeloze doolhofleek te gaan, waren ze op de
plek die Wolf zocht.
'Nu kunnen we licht maken. Van buitenaf ziet niemand ons.'
Goja stak een kaars aan. Ze bevonden zich in een vierkant vertrek dat was
uitgehakt in de mergel.
'Raar, deze plek ken ik', zei Mathijs. 'Hier ben ik wel eens geweest, met
Driek.'
'Met Driek?' vroeg Wolf verbaasd.
'Vorige winter hebben we mergelblokken gezaagd in de grotten. Toen
ontdekten we een oude gang die op deze plaats uitkwam. Van hieruit durfden
we niet verder. We zijn teruggegaan. We waren bang om te verdwalen. We
wisten niet dat er zo dichtbij ook een uitgang was.'
'Dat is maar goed ook. Als jullie die zouden hebben ontdekt, zou je dat
zeker ook tegen je vader hebben verteld. Dan was deze plek niet meer veilig.'
'De schutters zullen deze grot toch wel kennen', zei Goja. 'Als zij voor orde
en veiligheid moeten zorgen, zullen ze toch ook wel de plekken weten te
vinden waar mensen zich kunnen verbergen?'
'Er durven maar weinig mensen in de grotten te komen', zei Mathijs. 'De
laatste jaren zijn er mensen in de gangen verdwenen. Gewoon verdwaald in al
die uitgehakte gangen en nooit meer gevonden. Ik denk niet dat de schutters
hun leven wagen voor een vluchteling.'
'En is er niemand die alle grotten kent?' vroeg Goja.
'Nee. Zo iemand bestaat niet. De meeste grotten zijn vergeten. Vaak zijn
de gangen ernaartoe ingestort of onvindbaar. Soms liggen de ingangen ver-

ONTSNAPT AAN DE GALG
scholen achter struiken. Er zijn grotten waar in geen honderd jaar mensen
binnen zijn geweest.'
'Gelukkig dat jullie ons helpen', zei Marita.
Mathijs vond het prettig om dat uit haar mond te horen. Hij was trots op
wat ze gedaan hadden, maar hij had geen tijd om daar lang bij stil te staan.
Goja spreidde dekens uit. Het was wel geen echt bed, maar ze konden in
ieder geval slapen.
'Jullie moeten je stilhouden', zei Mathijs. 'Wij gaan naar huis, maar mor­
genvroeg kom ik jullie opzoeken, als ik met de koeien in het weiland ben.'
'Jullie zijn moedig', prees Goja hen. 'Gelukkig dat er mensen zijn die ons
willen helpen. Wij hebben vaak veel van de mensen te verduren. Als het
ergens misgaat, krijgen wij altijd de schuld.'
Op de tast verlieten de jongens de grot. Zo snel ze konden liepen ze het pad
af, want aan de overkant van de Geul zagen ze een rij dansende lichtjes
naderen. De lantaarns van de schutters, die al in de buurt van de ruïne waren.
Om hen niet tegen het lijf te lopen, besloot Mathijs een andere weg terug
te nemen. staken de Geul nog niet over, maar liepen een stuk langs de
oever om dan pas naar de andere kant te waden.
Nadat ze een Hink eind hadden doorgelopen en de beek al ver achter hen
lag, zagen ze plotseling een man, recht voor hen uit. Een donkere figuur in de
zwarte nacht. hielden hun pas in.
'Een weerwolf', zei Mathijs zacht.
'Ben je gek, het is gewoon een man.'
'Zie je dan niet dat hij een wolven kop heeft?'
'Dat lijkt maar zo, door de rand van zijn hoed.'
Ook de man bleek op zijn hoede te zijn. Hij draaide zich met een ruk om.
Met een paar passen stond hij voor hen.
'Wat moeten jongens zo laat op straat?' hikte de man, die blijkbaar ook
bang was. 'Horen jullie niet thuis te zijn? Waarom sluipen jullie als dieven in
de nacht rond?'
'We zijn door vader naar de vilder· gestuurd', loog Mathijs, snel een smoes
verzinnend. 'Bij ons thuis is een koe gestorven. moet direct worden
geslacht.'
'Een vreemde vader die zijn kinderen zo laat over straat stuurt. Wel
jammer, van die koe. Er gaan de laatste tijd veel runderen dood. Dat zal
wel met die bokkenrijders te maken hebben.'
77

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Ik denk het niet. Onze koe heeft te veel mals gras gegeten. Daar heeft ze
een windbuik van gekregen. Haar maag is geknapt.'
'Dat is mogelijk' , zei de man. 'Ga dan maar vlug verder, al zal de vilder niet
blij zijn als hij jullie zo laat aan de deur vindt. Het is nog maar de vraag of je
hem thuis treft. Hij houdt van drinken en dobbelen.'
De man vervolgde zijn weg. Eenmaal uit het oog van de vreemde zetten de
jongens het weer op een hollen. Maar het lopen ging niet meer zo goed. Ze
waren hondsmoe. Mathijs voelde pijn in zijn zij. Steken. Door het lopen op
natte sokken zwollen zijn voeten op. Zijn hielen leken te branden. kwamen
pijnlijke blaren opzetten. Hij ging even zitten, trok zijn sokken uit en
stopte ze in zijn broekzak.
Plotseling zag hij in het donker de gedaante van een reus. Het monster
hield zijn armen gespreid om hem op te vangen.
'Ren voor je leven', schreeuwde hij tegen Wolf.
'Ben je gek', zei Wolf droog. 'Je gaat toch niet op de loop voor een boom?'
Mathijs haalde opgelucht adem. Hij had zich door zijn eigen angst laten
beetnemen. In het donker zag hij spookgedaanten in de dingen om zich heen
die hij niet kon herkennen.
'Het wordt tijd dat we in bed komen', zei Wolf. 'We malen van vermoeidheid.'
'Dat klopt. Ik heb nog nooit zoveel spoken op één dag gezien.'
In de verte, in de richting van de Geul, zagen ze een groot vuur opgloeien.
'Ze hebben de woonwagen in brand gestoken', zei Wolf.
'Verschrikkelijk', zei Mathijs bitter. 'Je zou die lui moeten zien als hun
eigen huis in brand werd gestoken door bezopen kerels.'
Even later zagen ze de dansende lichtjes van de lantaarns en fakkels weer.
De schutters waren op de terugweg. Ze gingen behoorlijk tekeer, zelfs van
zover konden de jongens hen horen schreeuwen. Ze leken flink teleurgesteld
over het feit dat de vogels waren gevlogen. Het deed Mathijs en Wolf goed
dat ze de schutters deze streek hadden geleverd.
'We mogen hier nooit over praten', zei Mathijs. 'Wat we hebben uitgevoerd
moet voor altijd geheim blijven, anders komen wij zelf in de hoogste
boom te hangen.'
'Van mij zal nooit iemand iets horen. Ik zwijg als het graf.'
Doodmoe kwamen ze thuis. De hond herkende hen en hield zich stil.
Wolf verdween naar zijn kamertje boven de paardenstal. Snel kroop Mathijs

ONTSNAPT AAN DE GALG
langs de trap van de hooischelf naar boven. De planken van de zolder kraak­
ten.
'Wie is daar ?' riep Driek slaperig.
'Ik ben het.'
'Waarom lig je niet in bed?'
'Ik had honger. Ik heb een stuk brood gehaald.'
Driek was gerustgesteld, maar het bleek dat hij heel licht sliep. Was hij ook
bang voor bokkenrijders? Nu pas voelde Mathijs dat hij écht honger had.
Maar hij durfde niet meer naar de keuken te gaan, bang dat de knecht weer
zou roepen. Hij kroop in bed.
Hoewel hij doodmoe was van alle spanningen, wilde hij wakker blijven om
de thuiskomst van de schutters te horen.
Nog geen kwartier later waren de mannen er al. Aan hun geschreeuw te
horen waren ze erg boos. Ze dronken nog een glas bier om hun teleurstelling
weg te drinken.
Maar Mathijs was gelukkig. Hij wist dat Marita en haar ouders in veilig­
heid waren. Tevreden viel hij in slaap.
79

12
'Hé, word wakker, luilak!' Driek schudde Mathijs door elkaar. Slaperig
opende hij zijn ogen. Hij zag Driek naast zijn bed staan.
'Het is nog middernacht', kreunde Mathijs met een stem die uit een
grafkelder leek te komen. 'Ik wil nog slapen.'
'Je bedoelt dat het al bijna middag is. Bertha, Anna en Jacoba staan al een
tijd op je te wachten.'
om.
'Die koeien mogen wel een keertje wachten.' Mathijs draaide zich nog eens
'Wat jullie toch allemaal mankeert vandaag', zei Driek bars. 'We zijn uren
later dan normaal. Van je vader kan ik dat begrijpen. Die heeft minstens een
vat bier leeggedronken. Maar jij bent toch niet ziek?'
'Nee. Ik moest al vroeg naar bed.'
'Dan zul je wel stiekem bier hebben gedronken toen je vannacht bent
opgestaan om brood te halen. Laat dat zuipen maar aan de schutters over.'
Bij het horen van het woord 'schutters' zat Mathijs onmiddellijk rechtop.
De schutters ! Ineens wist hij alles weer.
Hij vloog uit bed. Hij moest er meteen met de koeien op uit. Hij wilde zo
vlug mogelijk naar de grotwoning gaan, want hij moest ervoor wrgen dat de
mensen daar te eten kregen. Hij wu brood en worst meenemen, wnder dat
zijn moeder het merkte. Melk had hij genoeg. Een paar uur nadat de koeien
waren gemolken, gaven ze wel weer een paar liter.
Haastig trok hij zijn kleren aan, zag Driek niet eens meer en holde naar
beneden.
'Wat is er met jou aan de hand?' riep de knecht hem verbaasd na. 'Eerst wil
jij je bed niet uit en ineens begin je te rennen!' Hoofdschuddend liep hij
achter Mathijs de trap af.
Wolf zat al een bord pap leeg te lepelen.
'J e ziet wie de meeste honger heeft', grapte moeder. 'Ons nieuwe knechtje
zit het eerst aan tafeL'
Vader kwam binnen. Hij zag wat witjes en had kleine oogjes.
80

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Ik zie het al', zei Mathijs. 'Schuttersbier is schuttershoofdpijn.'
'Schutters zijn zuiplappen', zei Miene. 'Ik had handen te kort.'
'Die schutterij bestaat alleen maar voor het drinken', zei moeder misprij­
zend. 'De hele voorraad bier die de brouwer gebracht heeft is op.'
'Goed dat de brouwer ook wat verdient', zei vader. 'Tenslotte vergaderen
we niet elke dag bij ons thuis. Gisteren was het toevallig mijn beurt om
gastheer te spelen. Wat maken die paar tonnetjes bier nou uit. Wat zouden
Valkenburg en De Heek zijn zonder een eigen schutterij ? Wie zou ons
moeten verdedigen?'
'Verdedigen', hoonde moeder. 'De bokkenrijders trekken zich van jullie
niet veel aan. Dat volkje komt rustig terug, schutters of geen schutters.'
'Dronken schutters kunnen niet schieten', zei Driek, aan tafel schuivend.
'Ze schieten hun geweren leeg naar de sterren. Daarom hebben de bokkenrij­
ders geen spat angst voor hen.'
Vader had het zwaar te verduren. Niemand had medelijden met zijn
pijnlijke hoofd en ze hielden hem nog voor de gek ook.
'Als ik vragen mag,' zei de knecht, 'het was gisteravond erg rumoerig. Wat
hebben de schutters uitgevoerd?'
'We wilden een bokkenrijder te pakken nemen. Helaas was de vogel
gevlogen.'
'Welke bokkenrijder? Ken ik hem ?'
'Een zigeuner die met zijn woonwagen bij Geulhem stond. Hij moet
onraad hebben geroken. 'sAvonds was hij nog gezien. Toen wij kwamen
was hij ervandoor.'
'Van wie wisten jullie dat hij een bokkenrijder was ?' vroeg Driek.
'Alle zigeuners zijn bokkentijders' , zei vader fel. 'Laatst nog hebben ze er in
Hoensbroek een paar opgeknoopt.'
'Dat kunnen jullie wel zeggen, maar had iemand bewijzen?'
'Bij de overval op de boerderij van Hansen hebben ze een donkere man
gezien. Iemand met ravenzwart haar. Hier heeft niemand zulk zwart haar.'
'Toch zijn er veel mensen met zwart haar', zei Driek. 'Als je die allemaal
wilt ophangen, moet je de helft van de wereldbevolking opknopen.'
'Ik hoor het alweer', bromde vader nijdig. 'Jij bent het niet met ons eens.'
'Zo is het. Schutters zouden hun verstand moeten gebruiken. Wat jullie
gisteravond gedaan hebben, is feitelijk niets anders dan wat bokkenrijders
doen.'
81

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Hoezo ?' Vader keek Driek verbaasd aan.
'Als mensen het recht in eigen hand nemen, zijn ze nooit beter dan
bokkenrij ders', zei Driek nijdig. 'Nog erger is dat jullie kleine lieden over­
vallen, zoals zo'n zigeuner. Dat is zelfs de bokkenrijders te min.'
Daar kreeg vader zijn vet. Op die laatste beschuldiging wist de schutters­
kapitein geen antwoord.
Driek stond op van tafel en liep naar buiten, zonder te hebben gegeten.
'Driek kan rake dingen zeggen', zei moeder. 'Maar waarom neemt hij het
altijd voor de bokkenrijders op ?'
'Hij neemt het niet voor hen op', zei Mathijs. 'Die zigeuner is geen
bokkenrijder .'
'Ken jij die zigeuner ook al?' vroeg vader.
'Ik heb die wagen zien rijden.' Mathijs besefte dat hij zich versproken had.
'Die lui vroegen me de weg. Het waren aardige mensen. Ze zagen er niet als
misdadigers uit.'
Hij at zijn bord pap leeg en smeerde een dikke snee roggebrood met
reepjes spek en stroop.
Miene liet een stukje brood met boter vallen. Ze bukte zich om het op te
rapen.
'Als het brood met de boter omhoog valt, krijg je bezoek', zei moeder.
'Maar als het brood met de boter naar beneden valt, krijg je later een knappe
echtgenoot.'
'Zo knap is die Peter toch niet', zei Mathijs plagerig.
'Pestkop', zei Miene.
'Wat moet ik vandaag doen?' vroeg Wolf.
'Je mag mij helpen', zei vader. 'Ik zal je wijzen hoe alles hier reilt en zeilt.'
'Met zo'n hoofdpijn kunt u best een beetje hulp gebruiken', sneerde
Mathijs.
Met een boterham in de hand liep hij naar de stal. De koeien verwelkom­
den hem met geloei. Het was net alsof ze hem wilden zeggen dat het knap laat
was geworden en dat ze honger hadden. Hij knoopte de dieren los en stak een
stuk touw bij zich, om hen in het weiland vast te zetten.
Toen srond hij als aan de grond genageld. In de stal van Diekerd stond het
paard van Goja. De schutters hadden het dier gespaard, maar waarom was
het hier ?
De koeien sjokten naar de drinkbak. Driek was al bij de put en borstelde

ONTSNAPT AAN DE GALG
Diekerd. Mathijs aaide het dier over het hoofd.
'Heb je het paard van de zigeuner gezien ?'
'Hebben ze dat van hem gekocht ?' vroeg Driek.
'Niet gekocht maar gestolen.'
Vader kwam naar buiten en liep naar de schuur. En weer terug. En weer
naar de schuur. Blijkbaar voelde hij zich niet op zijn gemak. Hij was ge­
schrokken van wat Driek over de schutters had gezegd en hij leek zich nu te
schamen. Hij pakte de kruiwagen, sjouwde er een eind mee en zette hem
weer terug.
'Vandaag ga je met het paard naar de hoefsmid', riep hij tegen Driek.
'Welk paard? Ons paard of het paard dat jullie hebben gestolen ?'
'Het is niet gestolen. Die zigeuner heeft het achtergelaten.'
'Als hij voor zijn leven heeft moeten lopen, zal hij niet veel hebben kunnen
,
meenemen.
'Driek, je moet je niet met de zaken van de schutters bemoeien', riep vader
kwaad. 'Wij bestrijden de bokkenrijders zoals wij denken dat wij dat moeten
doen.'
'Ik zwijg al', antwoordde Driek.
'Het gaat de goeie kant op', grinnikte Mathijs. 'Vader wil ons paard op­
nieuw laten beslaan. Dat betekent dat hij hem voorlopig niet weg wil doen.'
'Ik was al bang dat hij een nieuw paard had gekocht', zei Driek.
'Hij wil een wit voetje bij je halen. Hij voelt zich in zijn hemd gezet door
wat jij aan tafel zei. Hij beseft nu ook dat de schutters dom hebben ge­
handeld, ook al zal hij dat niet toegeven.'
'Als die schutters te veel bier hebben gedronken, worden ze overmoedig.
Maar echt lef hebben ze niet. Als ze de moed hadden om dieven te pakken,
dan zouden ze naar de kroegen in Valkenburg gaan om er daar een aantal in
de kraag te vatten. De cafés zitten vol met lieden die genoeg geld hebben om
te drinken en te dobbelen. En hoe die aan dat geld komen?'
'Denk je dat het bokkenrijders zijn?'
'Niet elke diefhoeft een bokkenrijder te zijn. Ik ken een kerel die als knecht
bij een boer op straat is geschopt, omdat hij te lui was om te werken.
Sindsdien heeft hij geen steek meer uitgevoerd, maar elke dag hangt hij
de rijke heer uit in de kroegen.'
'Weet de schout dat dan niet ?'
'Natuurlijk weet die dat wel, maar hij is bang voor echte misdadigers. De

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
mannen van de wet zijn bang door de bendes aangepakt te worden als ze
werkelijk tegen hen optreden. Daarom pakken ze de kleine overtreders oflui
die zich niet kunnen verweren, zoals de Waal. Zo proberen ze hun gezicht te
redden en houden ze de schijn op iets tegen de misdaad te ondememen.
Maar ze zouden die dronkelappen in de kroegen eens goed aan de tand
moeten voelen, dan zou men vlug meer over de inbraken van de laatste tijd
weten dan die flauwe verhaaltjes over bokkenrijders die door de lucht vlie­
gen.'
'Waarom zijn de soldaten dan hier? Die hebben ze toch gestuurd om de
bendes aan te pakken ?'
'Dat men dat soort lieden soldaten durft te noemen', zei Driek misprij­
zend. 'Het zijn boeven in soldatenpakken. Ze zijn net zo erg als het geboefte
dat ze moeten bestrijden. Het zou me niet verbazen als ze met de bendes
samenwerken.'
Driek leidde het paard de stal uit en vertrok naar de hoefsmid.
Het viel Mathijs op dat zijn vader op en neer bleef lopen tussen de stal en
het woonhuis. Zo nerveus had hij hem nog nooit gezien. Kwam dat door het
gestolen paard ? Toen vader weer in de stal was, liep Mathi js naar het raam en
gluurde naar binnen. Het werd hem koud om het hart. Hij zag dat vader een
bos stro van een kist schoof, de kist met de messen en scharen die Mathijs een
dag eerder in de woonwagen van Goja had gezien. Dat spul hadden de
schutters dus ook meegepikt. Ze gedroegen zich net zo misdadig als de
dieven die ze bestreden. Wat zouden ze met die voorraad scharen en messen
doen?
Hij wilde Bels losmaken om naar het weiland te vertrekken, maar hij
bedacht zich. De hond zou de zigeuners op het spoor kunnen komen. Dat
zou nodeloos de aandacht op hen vestigen. Door zijn waakzaamheid zou hij
ze kunnen verraden.
Bels rukte aan de ketting. Hij begreep niet waarom hij niet mee mocht.
Mathijs had met hem te doen, maar hij moest hard zijn.
'Zorg jij vandaag voor Bels', zei hij tegen Wolf, die juist naar buiten kwam
en samen met Miene een plank vol verse vlaaien naar het bakhuis in de tuin
droeg.
'Ik zorg dat hij niets te kort komt.'
In de keuken smeerde Mathijs zijn boterhammen. Hij was alleen. Moeder
was al naar de markt vertrokken. Miene was bij de broodoven en vader was in

ONTSNAPT AAN DE GALG
de schuur. Vlug stak hij een half roggebrood en een stuk worst in zijn
knapzak. Fluitend, alsof er niets aan de hand was, liep hij terug naar de
koeien. Brood, worst en melk, de vluchtelingen zouden niet verhongeren.
Buiten was Miene druk bezig het brood uit de oven te halen, dat ze er
eerder die ochtend in had gelegd. Zes grote broden lagen dampend op de
bakplaat. Eén brood was een beetje aangebakken.
'Als je niet beter brood leert bakken, zul je nooit een man vinden die met je
wil trouwen' , plaagde Mathijs. Hij brak een aangebrand korstje af en stak het
in zijn mond. Zo'n hete korst was erg lekker.
'Als mijn brood niet goed is, snap ik niet dat jij het lust.'
'Gebarsten brood brengt ongeluk', zei Mathijs, bedenkelijk kijkend naar
een brood dat was opengebakken.
'Hoe kom je daarbij ?'
'Dat zegt moeder vaak.'
'Och wat, bijgeloof.'
'Zorg er toch maar voor dat moeder dat brood niet te zien krijgt. Ze gooit
het zeker weg.'
'Wat kan er bij ons dan misgaan ?'
'Dat weet ik ook niet. We moeten in ieder geval voorzichtig zijn, zodat we
de rampspoed niet nodeloos over ons afroepen.'
'Je lijkt de pastoor weL'
Terwijl Mathijs met de koeien op weg ging, zag hij Wolf en Bels naar de
boomgaard rennen. De hond was zo blij met zijn nieuwe vriend dat hij niet
eens in de gaten had dat Mathijs zonder hem vertrok.
Toen hij langs het huis van Hansen kwam, zag hij dat de beroofde boer
zich alweer met behulp van krukken kon voortbewegen. Hansen knapte snel
op. De knechten waren druk bezig met de voorbereidingen voor de bouw
van een nieuwe schuur. Een paar mannen sleepten met een driespan van
paarden bomen uit het bos. Op de hem eigen brute manier gaf Hansen zijn
knechten aanwijzingen. Binnen korte tijd zou er weer een grote schuur
achter zijn huis staan. Waarschijnlijk een nog groter gebouw dan het vorige.
Hansen had er alles voor over om te laten zien dat hij de rijkste boer van De
Heek was.
Mathijs keek even binnen bij Lowie. Niemand te zien. Waarschijnlijk lag
Bosch zelf nog in bed. Was Lowie al naar het land? Hij haalde Eva uit de stal.
Zoals gewoonlijk kuierde ze vanzelf met Bertha, Anna en J acoba mee.

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Onderweg haalde hij zijn moeder in, die met een korf boter en eieren naar
de markt in Valkenburg ging.
'Hoeveel verdienen we aan die boter en die eieren ?' vroeg Mathijs.
'Als we geluk hebben twintig stuivers.'
'Dat is veel', zei hij bewonderend.
'Dat lijkt veel. Heb je er wel eens aan gedacht hoe hard we ervoor moeten
werken ? Om deze korf vol te krijgen, zijn we allemaal de hele week in touw.'
'Zo rijk als Hansen zullen we nooit worden.'
'Dat hoeft ook niet', zei moeder. 'Hoe meer geld, hoe meer zorgen.'
Bij een viersprong van wegen, net voor Valkenburg, ontmoette moeder een
paar andere vrouwen die ook met hun waren naar de markt gingen. Al
pratend liep het groepje boerinnen samen op. Zonder haast. Zelfs de luie
koeien liepen harder.
86

13
In de straat, vlak bij de bakkerij, stond de kar van Jan Parant. De scharensliep
uit Heerlen sleep niet alleen scharen en messen, hij verkocht ook nieuwe
exemplaren.
'Je treft het jongen', zei Jan, die zag dat Mathijs voor zijn uitstalbak bleef
stilstaan. 'Ik heb mooie messen te koop. Ik heb pas mijn voorraad aange­
vuld.'
Mathijs pakte een mooi groot mes uit de bak. Het had een heft van been en
was vlijmscherp.
'Dit zou ik graag willen hebben.'
'Yoor geld is alles te koop', spotte de scharensliep. 'Dit is een duur exem­
plaar. Gewoonlijk verkoop ik dit soort messen alleen aan bokkenrijders.'
'Als u messen aan bokkenrijders verkoopt, weet u dus ook wie de bok-
kenrijders zijn.'
'Wie weet dat dan niet?'
'De drossaard weet het blijkbaar niet.'
'De drossaard speelt voor blindeman', gromde Jan. 'Ik vertel je, jongen, in
dit land wordt iedereen die geen brood op de plank heeft, noodgedwongen
een bokkenrijder.'
'U denkt er net zo over als Driek.'
'Wacht maar. Ik ben al oud, maar jij, jongen, jij zult het nog meemaken
dat de wereld er anders uit gaat zien. Het zal niet lang meer duren voordat de
lieden die nu de grootste huizen en de dikste buiken hebben aan de bomen
zullen hangen. Wij worden de baas.'
'Wij ? Wie zijn wij ?'
'De gewone mensen', zei de scharensliep vol vuur. 'De mensen zonder
geld. Eens zullen ze dat rijke gespuis de strot afsnijden.' Hij hield een mes zo
dreigend voor zich uit dat het leek alsof hij nu al met dat karwei wilde
beginnen.
Een paar mannen die hadden gehoord wat de scharensliep had gezegd
kwamen bij hen staan. Binnen een paar tellen was er een levendig gesprek aan

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
de gang. De een zag wel wat in de woorden van de scharensliep, de ander
geloofde niet dat de wereld ooit zou veranderen.
'De pastoors, de baronnen en de schouten zullen aan deze bomen ben­
gelen', sprak de scharensliep, terwijl hij met zijn mes zwaaide om zijn betoog
kracht bij te zetten. 'Let op mijn woorden. Het duurt niet meer lang.'
Mathijs wist niet wat hij ervan denken moest. Was Jan ook een bokken­
rijder ? Dan zou ook Driek een bokkenrijder kunnen zijn. Driek uitte de­
zelfde meningen, al was hij minder fel. Jan Parant liep heel wat meer gevaar
door zijn mening zomaar op straat te verkondigen. Daar had je lef voor
nodig.
Peinzend liep Mathijs verder. Hij schrok van het hoofd van Peter dat uit
het kelderraam van de bakkerij opdook. De bakkersknecht zat van top tot
teen onder het meel.
'Dag dromer', groette Peter.
'Dag engel.'
'En? Wat heeft Miene gezegd?' vroeg Peter, het meel uit zijn gezicht
blazend.
zei dat je nog maar een snotneus was.'
'Dat lieg je!'
'Pas maar op, er zijn meer jongemannen die haar aardig vinden.'
'Vanavond kom ik naar jullie toe', zei Peter. 'Dan hoor ik wel hoe het zit.'
'Ik zou dat maar laten. Vader houdt Miene binnen als hij weet dat jij
komt.'
'Hij is niet eens haar vader.'
'Dat niet, maar hij heeft haar ouders beloofd dat hij goed op haar zou
passen. Hij let nog beter op haar dan wanneer ze zijn eigen dochter was.'
'Jij zou wel iets voor mij kunnen doen.'
'Voor een stuk vlaai doe ik alles.'
'Ik weet dat de meisjes uit De Heek vanavond bij boer Henkels samen­
komen. De jongemannen zullen daar dan ook wel bij willen zijn. Als ze hoort
dat ik daar ben, gaat ze er misschien met haar spinnewiel naartoe.'
'Goed. Ik zeg haar dat jij vanavond op de spinning" komt.'
'Als je dat wilt doen, heel graag!'
'En waar blijft mijn vlaai ?'
'Vandaag heb je pech. We hebben nog geen vlaai gebakken. Maar ik
verzeker je, als ik Miene vanavond te zien krijg, is er morgen voor jou
88

ONTSNAPT AAN DE GALG
een flink stuk vlaai.' Peter gooide hem een dikke boterkoek toe. 'Hier heb je
iets als troost.'
'Die baas van jou heeft niet netjes gehandeld door Wolf weg te sturen. Net
voor het donker en na een dag werken.'
'Ik kon er niets aan doen. Ik heb het hier niet voor het zeggen. Ik heb mijn
best voor hem gedaan. Waar is hij nu?'
'Voorlopig blijft hij bij ons:
'Gelukkig. Hij is het waard een goed thuis te hebben.'
Mathijs vond zijn koeien erug bij de dorpspomp. Een paar jongens zaten
op de rand van de waterbak. Een van hen, Joep Knarren, was leerling bij de
smid waar Driek met het paard naartoe moest. Joep woonde ook in De Heek.
Hij was een zoon van een keuterboer die weinig grond maar veel kinderen
had. Geen van zijn jongens zou boer kunnen worden. Daarom leerden ze
allemaal een ambacht.
'Vanmiddag worden die bokkenrijders gehangen', wist Joep. 'Geerlingh
Jansen en Daniël Schiks. Mijn baas moet nieuwe duimschroeven" maken.
Die Geerlingh was zo bikkelhard dat de beul het vorige stel duimschroeven
op hem kapot heeft gedraaid.'
'Ik zou me schamen om geld te verdienen aan folterwerktuigen', zei
Mathijs.
'Mijn baas maakt alles wat men bij hem bestelt. De Spaanse laarzen die de
beul heeft gebruikt, heeft hij ook gesmeed. Nu maken we de kooi waarin de
bokkenrijders door het dorp worden gereden voordat ze worden gehangen.'
'Walgelijk. Ik ga niet kijken.'
'Ik weL Ik heb zoveel over die moordenaars gehoord dat ik wil zien hoe die
lui zich gedragen als ze er zelf aan gaan.'
Mismoedig vervolgde Mathijs zijn weg. Hij vond het niet nodig om de
gemartelde mannen te zien, vooral omdat hij de jongste van de twee kende.
Daniël Schiks had tot vorig jaar bij een boer in Valkenburg gewerkt. Hij was
pas achttien jaar. Volgens het vonnis zou hij verschillende malen op de uitkijk
hebben gestaan bij overvallen van de bokkenrijders. Uit angst voor de mar­
telingen had hij alles bekend wat hem ten laste was gelegd, nog voor hij
Spaanse laarzen, duimschroeven of wipgalg" had gezien. Daarom twijfelden
veel mensen eraan of Daniël wel schuldig was, want bokkenrijders hielden
hun mond, al kostte het hun de kop.
Mathijs wist dat de Waal, die ook in de kerker onder het raadhuis zat,

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
hetzelfde lot boven het hoofd hing. De drossaard liet hem pijnigen tot hij
alles zou toegeven waarvan hij beschuldigd werd, of hij het begreep of niet.
Zijn weg vervolgend zag hij dat een paar rakkers de oploop, die rond
scharensliep Jan Parant was ontstaan, uit elkaar joegen. De heren van het
gezag hielden niet van samenscholingen waar over politiek werd gesproken.
Schout en schepenen hadden niet graag ontevreden geluiden over het bestuur.
Kritiek op hen gingen ze zo veel mogelijk tegen, desnoods door geweld
te gebruiken.

14
Duurde de tocht met de koeien gewoonlijk allang, op deze ochtend stonden
ze steeds maar weer stil om naar een pluk gras te happen of de vliegen rond
hun kop te verjagen.
Zoals gewoonlijk lag de ruïne van de geplunderde boerderij er verlaten bij.
Mathijs dacht na over de gewelddadige ontmoeting die ze in de afgelopen
nacht met de tinnegieter hadden gehad. Zou Lei hun gezamenlijke geheim
goed bewaren ? Kletste hij niet tegen anderen over het gouden beeldje van de
bok dat ze samen hadden gevonden?
Eindelijk bij het weiland aangekomen, bond hij de koeien met hun hal­
sters bijeen, zodat ze niet van elkaar konden afdwalen.
Schijnbaar op zijn gemak kuierde hij een rondje om het weiland. Hij wilde
er zeker van zijn dat er niemand in de buurt was die hem kon bespieden, maar
in geen velden of wegen was een mens te bekennen.
Snel waadde hij door de beek en klom over het steile paadje naar de grot.
Vo or de ingang wachtte hij even en spiedde rond. Hij luisterde. Niets.
Geen gevaar. Ook binnen hielden ze zich goed stil.
'Oehoe !' riep hij, de schemerige gang in lopend. 'Ik kom eraan.'
In de grot was het donker. Een paar spaarzame stralen licht vielen uit
smalle trechters in het steendak. De natte wanden weerkaatsten het zwakke
schijnsel. Langzaam raakten zijn ogen gewend aan het duister.
Marita kwam hem tegemoet met een kaars.
'Er kwam haast geen eind aan het wachten', zei ze opgelucht. 'Kunnen we
nu weg ?'
'Nog niet.' Mathijs vond het jammer dat hij haar moest teleurstellen. 'Het
is nog te gevaarlijk. '
'Hoe is het met het paard?' was het eerste wat Goja wilde weten. 'En de
wagen?'
'De schutters hebben het paard en het gereedschap gestolen. De rest
hebben ze verbrand.'
91

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Marita en haar moeder begonnen te huilen.
'We zijn alles kwijt', zei Goja woedend. 'Hoe moeten we verder zonder
paard en wagen?' Mathijs was zo beschaamd over het feit dat het paard bij
hen thuis in de stal stond en ook dat bet gereedschap bij hen verborgen was,
dat hij er zijn mond over hield.
'Jullie moeten wachten tot het weer rustig is in de streek. Dat zal een paar
dagen duren. Het kan je de kop kosten als ze jullie zien.'
We hebben niemand iets misdaan !' riep Marita kwaad. 'We hoeven ons
toch niet als misdadigers te gedragen!'
'Er worden wel meer lui gehangen die niets misdaan hebben. Als de heren
van het gerecht je van misdaad verdenken, is het al haast niet meer mogelijk
om aan de galg te ontsnappen. Vandaag is het extra gevaarlijk. De drossaard,
de heren van de rechtbank en de beul zijn in Valkenburg.'
'Juist die lui zouden ons moeten beschermen', zei Goja.
'Reken daar maar niet op. De drossaard is genadeloos. Driek, onze knecht,
zegt dat hij zelf de grootste misdadiger uit het Land van Valkenburg is.'
'Waarom is de beul in de stad ?'
'Vanmiddag worden twee bokkenrijders gehangen.'
'Afschuwelijk', huiverde Marita.
'Uit alle plaatsen in de buurt komen de mensen kijken. Een hangpartij
wordt drukker bezocht dan de kermis.'
'Dan had ik daar juist vandaag wat kunnen verdienen met mijn handeltje',
zei Goja cynisch.
'U denkt toch niet dat ik daarbij had willen zijn', zei Marita.
Mathijs haalde het brood en de worst van onder zijn kiel tevoorschijn. Blij
namen ze het eten aan.
'J e zorgt goed voor ons', prees Marita.
Mathijs glom van voldoening.
'Ik moet terug naar de koeien. Over een paar uur kom ik terug met verse
melk.' Hij nam een kan mee en verliet de grot.
Hij was net op tijd terug. In de verte zag hij zijn vader aankomen met Bels.
Vlug verborg hij de kan tussen de struiken en maakte de touwen van de
koeien los, zodat ze vrij konden grazen. Vader mocht niet weten dat hij de
koeien alleen had gelaten. Daar had hij een hekel aan, vooral omdat er steeds
vaker koeien werden gestolen, zelfs op klaarlichte dag. Soms werden ze
brutaalweg in het weiland geslacht. Of bokkenrijders dat deden? Volgens

ONTSNAPT AAN DE GALG
Driek kwam dit soort veedieven uit steden als Maastricht, Luik en Aken,
waar de laatste jaren meer armoe was ontstaan.
Door de elkaar opvolgende oorlogen zakte de handel ineen en draaiden de
werkplaatsen in de steden steeds slechter. Veel mensen kwamen zonder geld
te zitten.
'Ik heb Bels meegebracht', zei vader. 'Had je hem vergeten?'
'Hij was bij Wolf toen ik vertrok.'
'Ik kom eens kijken hoe het weiland erbij staat.' Vader lichtte zijn pet op en
veegde het zweet van zijn voorhoofd. 'Het gras mag niet tot de bodem
worden afgevreten, dan gaan de wortels kapot. Je kunt de komende dagen
beter naar het weiland in Haasdal gaan. Dat ligt er nog heel groen bij.'
'Er is hier nog genoeg gras voor een hele week. Langs de beekkant staat het
hoog. Ik zal de koeien daar zo veel mogelijk laten grazen.'
'Ik dacht dat jij liever naar Haasdal zou gaan', zei vader wat verbaasd. 'Dat
is niet zo ver van huis. Ik hoor je vaak klagen over de afstand naar hier.'
'Hier kan ik vissen tijdens het koeien hoeden. Gisteren heb ik drie forellen
uit de beek gehaald.'
'Daar heb ik aan tafel niets van gezien.'
'Ik heb ze gestoofd op een vuurtje.'
'Jij weet wat lekker is. Nu snap ik waarom je soms geen honger hebt.'
'We moeten zuinig zijn met het gras', zei Mathijs zo rustig mogelijk, terwijl
hij de koeien naar de beekkant dreef. 'Het gras in Haasdal kan beter nog een
week gtoeien.'
'Je begint als een boer te denken.'
Onbedoeld haalde Mathijs een pluimpje binnen. Natuurlijk zou hij in
gewone omstandigheden liever met de koeien naar Haasdal gaan, maar nu
wilde hij koste wat kost met de koeien naar het weiland aan de Geul, totdat
het probleem met de zigeuners was opgelost.
Vader had een paar zomerappels meegebracht.
'Ik wist niet dat die al rijp waren', zei Mathijs.
'Kom jij dan nooit in de boomgaard?'
'Wanneer heb ik daar tijd voor? Van de vroege ochtend tot de late avond
ben ik met de koeien op pad:
'Ach, arme jongen.'
'Ik beklaag me niet.'
93

ONTSNAPT AAN DE GALG
Driek heb ik de meeste grotten van Valkenburg bezocht. Ondergronds zijn
heel mooie plekjes.'
'Kun je me zo' n mooie plek laten zien ?' vroeg Marita.
'Kom maar mee.'
95

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Het is maar een vleermuis', zei Mathijs. 'Hij is van ons geschrokken en
zoekt nu een ander plekje.'
Mathijs liet de kaars in een spelonk schijnen. Aan een uitstekend deel van
de wand hingen bosjes vleermuizen.
'Net aapjes', zei Marita.
'Overdag hangen ze te slapen. Als het donker is, vliegen ze naar buiten
door de gaten waardoor overdag licht binnenvalt. Bange mensen zeggen dat
het heksen zijn die zich veranderd hebben in vleermuizen. Maar je hoeft geen
angst voor ze te hebben. Ze doen niets.'
'Ik ben niet bijgelovig.'
'Ik ook niet. Maar toch, als je de verhalen over geesten en spoken hoort
zoals Driek ze vertelt, dan zou je hier niet meer om je heen durven kijken van
angst. Vooral in de winter, als we 's avonds rond de haard zitten en het buiten
stormt en hagelt, weet hij ook mij bang te maken. Vaak ben ik bevend van
angst naar bed gegaan, ook al wist ik dat het maar verhaaltjes waren.'
'Als je niet in geesten gelooft, geloof je dan wel in engelen en duivels ?'
'Dat is een moeilijke vraag. De pastoor preekt er zo vaak over dat je er wel
in moet geloven. Van al die verhalen over hemel en hel zal toch wel iets waar
zijn?'
'Mijn vader gelooft nergens in.'
'En jij ?'
'Ik ben net als mijn moeder. Ik geloof van alles een beetje.'
Ze struikelde ergens over.
'Daar heb je de straf al voor je ongeloof', zei Mathijs. Hij hield de kaars bij
het voorwerp. Geschrokken keken ze in de holle ogen van een doodskop. Het
skelet moest er al lang hebben gelegen. Een paar repen stof herinnerden aan
kleren. Naast de botten lag een verroest geweer. Was de dode een soldaat
geweest die in de grotten was verdwaald? Of een stroper die onderdak had
gezocht bij noodweer?
'Dit is een van die dolende zielen', zei Mathijs. 'Hij heeft de weg naar
buiten niet meer terug weten te vinden en is van uitputting gestorven.'
'Wat ellendig om hier van honger te moeten sterven.'
'Hij zal niet helemaal alleen zijn geweest. De ratten hebben hem gezelschap
gehouden.'
'Wat eng. Laten we teruggaan.'
Door een wirwar van gangen kwamen ze terug in de ruimte waar de
anderen waren.
97

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Bij het licht van een kaars sneed Goja een portret uit in de zachte wand van
mergelsteen. Het leek op de kop van de aap.
'Als we hier weg zijn, heb ik voorgoed mijn merkteken achtergelaten', zei
hij. 'De aap is voor mij het symbool van reizend handelsvolk. Heb je toevallig
nog iets gehoord over andere zigeuners hier in de buurt?'
'Niets.'
'Ik hoop de anderen van onze groep terug te vinden.'
'Ook als ze naar alle windrichtingen zijn getrokken ?' vroeg Mathijs.
'Vroeg of laat krijgen we alles over hen te horen. Dat weet ik zeker. Alle
reizende handelslieden vertellen alles over elkaar aan elkaar door.'
'Ik moet terug', zei Mathijs. 'Ik kan de koeien niet lang alleen laten. Als er
iets met ze misgaat, breekt de hel los. Morgenvroeg kom ik weer:
'Hoelang moeten we hier blijven ?' vroeg Marita.
'Misschien een paar dagen.'
'Zigeuners zijn aan vrijheid gewend. We moeten ruimte om ons heen
hebben.'
Ze liep met hem mee naar de uitgang. Ze hoorden dat Goja een lied begon
te zingen. Het klonk droevig. Mathijs verstond er geen woord van.
'Versta jij wat hij zingt ?'
'Hij zingt in onze taal. Het is een lied over het lot van de zigeuners. Elke
keer als hij het zingt, maakt hij er nieuwe woorden bij. Nu zingt hij over onze
stam die wij zijn kwijtgeraakt bij de vlucht uit Pruisen. Hij is bang dat hun
iets vreselijks is overkomen. Door te zingen bezweert hij zijn angst. Wij
missen de anderen erg.'
'Doen die anderen hetzelfde voor de kost als jullie?'
'Wij kennen allemaal een of ander ambacht. De een doet dit, de ander dat.
Met de hele kompania" samen kunnen we bijna alles. Een van mijn ooms is
smid, maar op de kermissen werkt hij ook als berenleider. Hij verdiende
altijd het meest van de groep. De mensen hielden van zijn optreden met de
dansende beer. Jammer genoeg hebben ze in Pruisen zijn beer vermoord.'
'J uil ie worden wel erg door rampen achtervolgd', zei Mathijs.
'De meeste mensen houden nu eenmaal niet van zigeuners.'
'Maar ik was graag bij je gebleven.' Het viel hem zomaar uit de mond. Ze
stonden bij de uitgang. Mathijs voelde zich een beetje verlegen na zijn
opmerking. Marita merkte dat. Ze gaf hem een zoen. Hij voelde dat hij
kleurde tot onder zijn haarwortels.

ONTSNAPT AAN DE GALG
Zonder nog een woord te zeggen liep Marita terug het donker in. Wat
voelde hij nu? Waarom was hij zo blij ? Om Marita? Haar kus ? Waarom
dacht hij voortdurend aan Marita?
Hij liep het pad af en dacht na over alle gebeurtenissen van de afgelopen
dagen. In nauwelijks een paar dagen tijd waren er meer spannende dingen
gebeurd dan in alle jaren daarvoor. Of waren dit soort toestanden hem altijd
ontgaan, omdat hij er toen nog te jong voor was ener nog geen oog voor had?
Was het leven altijd zo spannend ?
Hij voelde dat hij veranderd was. Hij was betrokken geraakt bij het lot van
anderen. Bij mensen die hem nodig hadden. Was hij nu volwassen ?
99

I6
De zon begon te zakken. Aan de vlug langer wordende schaduwen zag
Mathijs dat het een uur of drie was.
Terwijl hij in het gras zat, sprong er een sprinkhaan over zijn been. Het
groene diertje hopte met grote sprongen kriskras door het gras.
Hij hoorde Bels grommen. De hond stond bij een adder, die zich half had
opgericht uit het gras en hem leek te willen bijten. Mathijs gooide een stok
naar de slang. Hij raakte hem niet, maar de slang was afgeleid, heel even,
maar van dat moment maakte de hond gebruik en greep de adder achter de
kop. In doodsnood roffelde de slang met zijn lijf in het gras, maar hij was
verloren. Bels liet hem vallen. De adder maakte nog een paar kronkelende
bewegingen, alsof hij nog wilde ontkomen. Het waren slechts stuiptrekkin­
gen.
'Brave hond.' Mathijs klopte Bels goedkeurend op zijn kop. Hij draaide de
dode slang rond de stok. Hij was bHj met zijn buit. Die leverde geld op.
Chirurgijn Joseph Piron in Valkenburg kocht dode adders op en verwerkte
het slangengif in medicijnen.
Mathijs dreef de koeien bij elkaar en ging op weg naar huis. Bij de ruïne
zag hij de kraaien rondvliegen, zenuwachtiger dan anders. Wisten ze dat er
vandaag twee bokkenrijders waren gehangen?
Nog voor Valkenburg kwam hij al mensen tegen die naar de terechtstelling
waren gaan kijken. De kermisachtige drukte die gebruikelijk was rond een
terechtstelling, trok altijd veel volk.
Een paar voorbijgangers stonden even stil om naar de koeien te kijken. Een
boer toonde erg veel belangstelling voor Jacoba, betastte haar keurend en
bekeek haar tanden.
'Als je vader dat beest kwijt wil, stuur je hem maar naar mij.'
'Vader verkoopt geen koeien', zei Mathijs. 'Hij wil dat ik later ook boer
word.'
'Als jij dan ook zulk goed vee kunt houden, zal het je niet slecht gaan', zei
de man en hij liep door.
IOO

ONTSNAPT AAN DE GALG
In Valkenburg stapte Mathijs binnen bij chirurgijn Piron en legde de dode
adder op de tafeL
'Prima', zei Piron verheugd. 'Die kan ik goed gebruiken. Je mag mij zoveel
adders bezorgen als je vangen kunt.' Hij betaalde vijf stuivers. Mathijs was
blij met het geld en hoopte dat hij een stuiver voor zichzelf zou mogen
houden.
In het stadj e was het nog steeds druk, maar er hing een vreemde stemming.
De gezichten van de mensen stonden niet vrolijk. Uit de flarden van de ge­
sprekken die Mathijs opving, bleek hem dat menigeen het niet eens was met
de zware straf voor de twee dieven. Moest een arme gauwdief met zijn leven
betalen voor een paar inbraken? Bij veel mensen leefde de ovenuiging dat de
drossaard een groter misdadiger was dan de bokkenrijders die hij liet hangen.
Bedroefd dacht Mathijs aan het lot van de Waal. Vo or hem had de dros­
saard ook de strop klaarliggen. Wie kon er iets tegen doen ? Iedereen was
bang voor hem. Wie hem zijn harde straffen verweet, had kans zonder
pardon in de gevangenis te worden gegooid.
In het groepje mannen dat zich rond scharensliep Jan Parant had gevormd,
werd stevig geredetwist over de politiek. Mathijs bleef even luisteren. De
Franse koning, de keizer van Wenen en de heren uit Holland werden door
Jan flink gehekeld. De scharensliep betoogde dat het verspillende leven en de
willekeur van deze heersers grotere misdaden waren dan de kleine zonden
van de bokkenrijders. Hij was feller dan ooit en riep dat hij die uitzuigers
eigenhandig wilde opknopen. Mathijs begreep niet veel van het verband
tussen de politiek van de machthebbers en het opknopen van bokkenrijders,
maar wel begreep hij dat gewone mensen armer werden naargelang hun
vorsten rijker werden.
Op het marktplein leek het wel kermis. Kooplui hadden er kramen op­
gezet : verkopers van stoffen en gereedschap, een touwslager, handelaars in
zaden, een Maasvisser met bakken vol levende paling en zalm, boeren die
biggen en kalveren, geiten en kippen, groente en eieren te koop aanboden.
Op het veldje tegenover de kerk verdrongen de mensen zich rond een vuur­
vreter, die meterslange vlammen spuwde.
De tinnegieter was ook present, met kar en ezel.
'Ik zie je de laatste tijd zo vaak dat je hier lijkt te wonen', zei Mathijs.
'Kennen ze je nog wel in Meerssen ?'
'Waar veel mensen bij elkaar komen, moet ik met mijn handel zijn. Ik heb
101

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
goede zaken gedaan. Op dagen dat er terechtstellingen zijn, verkoop ik vaak
meer dan op tien marktdagen samen : de een zijn dood is de ander zijn brood.
Het is net of de mensen het geld losser in de zak hebben zitten als ze in de
buurt van de dood zijn geweest. Ik heb vandaag zoveel bestellingen gekregen
dat ik daar zeker een week werk aan heb.'
'Dan kun je eindelijk dat paard kopen.'
'Wie weet', zei Lei. Hij lachte geheimzinnig.
Verder slenterend zag Mathijs zijn vader, die stond te praten met een boer
uit Schimmen. Hij schrok toen hij hoorde dat vader aan het onderhandelen
was over de verkoop van het paard van Goja. Hij moest zich beheersen om
het niet uit te schreeuwen van woede. Zijn bloed begon te koken toen hij een
paar schutters zag staan achter de op straat uitgestalde voorraad messen en
scharen die ze van de zigeuners hadden gestolen. Ze verkochten het gereed­
schap blijkbaar vlot, want er was nog maar weinig van over.
Van kwaadheid schopte Mathijs tegen een boom. Wat kon hij tegen de
diefstal van de schutters ondernemen? Niets. De schout had hen zo vaak
nodig dat ze altijd het recht aan hun kant hadden.
Omdat de koeien al om de hoek van de straat waren verdwenen, zette hij
het op een lopen.
Even later kwam hij voorbij de Lommelenberg, waar de twee gestraften
aan de galg hingen. Mathijs zag het met afgrijzen. De vertrokken gezichten
van de slachtoffers lieten zien hoe gruwelijk hun doodsstrijd was geweest. De
oudere man was opgehangen aan zijn hals. De jonge knaap hing onderste­
boven aan een voet. Zijn gezicht was blauw. De ogen puilden uit de kassen.
Mathijs voelde zich misselijk worden. Toch had hij wel eens vaker een
gehangene gezien, want alle misdadigers werden terechtgesteld op de Lom­
melenberg. Hij had er nooit in het bijzonder op gelet, maar nu hij betrokken
was geraakt bij mensen die gevaar liepen, werd hem pas duidelijk wat het
betekende om op zo'n brute wijze te moeten sterven. De dood aan de galg
was onterend. Daarmee vergeleken was de dood van zijn grootvader vredig
geweest. Grootvader had bij hen in huis gewoond en was thuis overleden en
opgebaard. Van die dode was Mathijs niet geschrokken. De oude man had er
vredig bij gelegen, tussen bloemen en kaarsen. Daar was niets akeligs aan. Hij
had er wel verdriet over gehad, vooral omdat ze altijd goede maatjes waren
geweest. Grootvader had in zijn laatste jaren nooit anders over de dood
gesproken dan over een zachte overgang naar een ander leven. Hij had vrede
102

ONTSNAPT AAN DE GALG
gehad met zijn naderende dood. Maar deze twee mannen hadden met de
dood gevochten. Vo or hen was de dood gekomen op een moment dat ze nog
heel wat van het leven te verwachten hadden.
Er was nog veel volk rond de galg aanwezig. Bedelaars zaten te wachten tot
de kleren van de gestorvenen wuden worden verdeeld, wals dat na elke
terechtstelling gebruikelijk was.
Hij dreef de koeien verder naar huis.
Lowie was buiten aan het werk.
'Ben jij ook bij de galg geweest ?' vroeg Lowie toen hij het bedrukte gezicht
van Mathijs zag.
'Ik heb die bokkenrijders zien hangen. Het was afschuwelijk.'
'Een reden te meer om naar Amerika te gaan' , zei Lowie. 'Iedereen die arm
is loopt kans aan de galg te eindigen.'
'Ik zou graag met je mee willen', zei Mathijs.
'Vandaag heb je onze koe voor de laatste keer meegenomen', zei Lowie, die
Eva de stal binnenleidde.
'Ga je er voortaan zelf met haar op uit?'
'Mijn vader heeft Eva aan Hansen verkocht:
'Hoe kan hij dat doen ! En dan nog wel aan die vrek.'
'Wij hebben het geld hard nodig. Bij Hansen hebben de bokkenrijders
toch niet alle goudstukken gevonden. Overal koopt hij koeien op. Zijn
kippenhok zit ook weer vol. Hij heeft weer mooie krielen en parelhoenders
gekocht.'
'Hij wil laten zien dat hij nog steeds de rijkste boer van De Heek is', zei
Mathijs wat jaloers.
'Het ergste is dat de opbrengst van Eva niet eens voor ons is. Vader moet
het geld direct betalen aan het heerschap van wie hij dit huis heeft gepacht.
Hij is een jaar achter met de huur. Nu moet hij twee jaar in één keer betalen.
Als hij vandaag niet betaalt, staan we morgen op straat.'
'Wat een rotstreek. Uitzuigers hebben nooit genoeg.'
'Hoe moeten we verder leven wnder koe? Geld om melk en boter te kopen
hebben we niet.'
'Ik weet ook niet hoe ik je kan helpen', zei Mathijs bedrukt. 'Het beste is
dat jij je als knecht verhuurt aan een boer. Daar ben je oud genoeg voor.'
'Wie wrgt er dan voor vader ? Hij is w ziek, hij kan niet alleen blijven.'
'Misschien weten mijn ouders raad. Of Driek:
I03

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Mathijs liep naar huis. De koeien stonden al bij de put op hem te wachten.
Daar trof hij Driek; die het paard aan het borstelen was. Diekerd had vier
gloednieuwe hoefijzers onder. De versleten ijzers lagen op de rand van de
drinkbak.
'Waarom heb je die oude hoefijzers mee naar huis genomen ?' vroeg
Matbijs. 'Die zijn toch niets waard?'
'Ik spijker ze boven de buitendeuren. Hoefijzers brengen geluk.'
'Ik wist niet dat jij bijgelovig was.'
'Dat ben ik ook niet, maar misschien zijn de bokkenrijders dat wel. Ik
hoop dat ze niet binnen durven als ze die hoefijzers zien.'
'Denk je dat de bokkenrijders ook bij ons komen ?'
'Dat weet geen mens, maar ik weet wel dat die lui niet met zich laten
spotten. Nu de schutters geprobeerd hebben die zigeuners te pakken, zouden
de bokkenrijders wel eens wraak kunnen nemen.'
'Die zigeuner is toch geen bokkenrijder ?'
'Dat doet er niet toe. Het zou best eens kunnen dat de bokkenrijders aan
de schutters duidelijk willen maken dat ze met hun handen van de bende
moeten afblijven.'
'Goja heeft niets met die rovers te maken.' Op het moment dat hij de naam
van Goja uitsprak, wist hij dat hij zijn mond voorbij had gepraat.
'Waar ken jij die zigeuner van?' vroeg Driek verrast.
'Als je het niemand zegt, zal ik het vertellen.'
'Ik zwijg als het graf.'
Mathijs vertelde alles wat hij had meegemaakt met de zigeunerfamilie.
Vanaf zijn ontmoeting met Marita bij de Geul tot en met de reddingsactie die
hij samen met Wolf had uitgevoerd en zijn zorg voor voedsel.
'J e hebt er goed aan gedaan', zei 0 riek instemmend. 'Als mensen bedreigd
worden, moet je hen helpen. Als ik je daarbij van dienst kan zijn, zeg je het
,
maar.
'Misschien kan ik je hulp nog gebruiken', zei Matbijs terwijl hij het paard
borstelde. Diekerd leek dat prettig te vinden, zijn nekhuid trilde. Met de
nieuwe hoefijzers was het leven van het dier voor een paar jaar gered. En
daarna? Dan was Matbijs zo groot dat zijn vader minstens rekening met hem
zou houden wat het werk aanging. Vandaag had hij hem toch ook al een
compliment gegeven voor zijn zorgzaamheid over het gras ?
'Waarom worden zigeuners vervolgd?'

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Dat is moeilijk uit te leggen', zei Driek. 'Het zijn vreemdelingen. Wan­
neer er iets niet in de haak is, worden zij eerder verdacht dan de mensen die
men kent. Men begrijpt weinig van de vrije manier van leven van zigeuners.
Dat maakt hen gehaat. Mgunst uit jaloezie, want velen zouden net w vrij als
zigeuners willen zijn.'
'Ik zou ook graag
'Reizen is heus niet alleen maar plezier, zeker niet voor zigeuners. Ze zijn
niet overal welkom, zeker niet in gebieden waar de mensen de godsdiensten
bestrijden die anders zijn dan hun eigen geloof. Wat dat betreft valt het hier
voor hen mee, want de meeste zigeuners zijn katholiek, zoals de mensen hier.'
'Ben jij naar de terechtstelling geweest?'
'Ik wil niet zien hoe ze mensen ophangen', zei Driek. 'Ik vind het bar­
baars.'
'Waarom hing er één ondersteboven?'
'Als je bedoelt dat er een aan één been hing, wil dat zeggen dat hij zelf­
moord heeft gepleegd. Een zelfmoordenaar hangen ze ondersteboven op. Uit
wraak, omdat de beul niet de kans heeft gehad hem de nek te breken.'
'Hij was de jongste van de twee.'
'Dan zal hij zich wel in zijn cel van het leven hebben beroofd. Volgens de
rechtspraak moet een ter dood veroordeelde die kans heeft gezien zelfmoord
te plegen, toch aan het volk worden getoond.'
'Dat snap ik niet.'
'Volgens de rechters is zelfmoord een schande voor de zelfmoordenaar. Ze
zeggen dat veroordeelden die zelfmoord plegen te laf zijn om de dood onder
ogen te zien. Maar ik kan je wel zeggen dat een knaap van achttien het nooit
verdiend kan hebben om opgeknoopt te worden, ook al heeft hij een paar
keer ingebroken en ook al wu hij lid van een bokkenrijdersbende zijn.'
'Laten ze deze lijken ook net zo lang hangen als de bokkenrijder die daar
wekenlang hing?'
'Dat weet ik niet. De ene rechter laat ze hangen tot ze vanzelf van de strop
vallen, de ander laat ze direct na de dood begraven. In het Land van Val­
kenburg worden ze meestal na een etmaal onder de galg begraven, waarna de
kleren onder de armen worden verloot.'
'Ik wu ze niet aan mijn lijf willen hebben!' zei Mathijs met afgrijzen.
'Dat zeg je nu wel, maar er zijn mensen die veel minder hebben dan wij. Er
zijn lui die helemaal niets hebben. Die zijn blij met alles wat ze krijgen.'
1°5

'Wat staan jullie te kletsen!' riep Miene. 'Breng die koeien eindelijk eens naar
binnen. Je wilt me toch niet 'snachts laten melken !'
Mathijs dreef de koeien naar de stal. Miene stond al klaar met de melk­
emmers.
'Je bent veel later dan anders, Mathijs.' Ze zette een emmer onder Jacoba
en begon te melken.
bekijks.'
was veel volk onderweg. Dat heeft tijd gekost. De koeien hadden veel
'J e weet dat er geen vreemde mensen aan onze koeien mogen komen. Ze
kunnen ze beheksen.'
'Ik heb geen heks gezien.'
'Ze doen zich voor als gewone mensen.'
'Ik wist niet dat jij ook al bijgelovig was.'
'Nee hoor', zei ze haastig. 'Ik geloof het zelf ook niet.'
Mathijs bleef wat talmen in de stal. Hij vond het altijd prettig bij Miene.
Tenslotte was ze maar een paar jaar ouder dan hij. Va ak zochten ze steun bij
elkaar. Over sommige zaken dachten ze beiden heel anders dan de ouders van
Mathijs, hoewel vader hun eigen mening toeschreef aan de invloed van
Driek. Het was waar dat Mathijs en Miene veel van hem leerden, want
over alles wat er in de wereld gebeurde, had de knecht een uitgesproken
menmg.
Nadat Miene Jacoba had gemolken, keek ze Mathijs wat bevreemd aan.
'Hoe kan dat nou? J acoba geeft minstens een liter melk minder dan
anders. Zou ze dan toch behekst zijn ? Ofben jij onder de koe gaan hangen ?
Had je dorst?'
'Als jij je mond weet te houden over dat beetje melk, zal ik je iets ver-
klappen.'
'Ik praat er met niemand over', beloofde Miene.
'Vanavond op de sp inning in de schuur van boer Henkels tref je Peter.'
'Is dat het hele geheim ?' zei ze gemaakt onverschillig. 'Zo'n spinning is
106

ONTSNAPT AAN DE GALG
altijd gezellig. Ik ga erheen, maar of die meelworm wel of niet komt, is mij
een zorg.'
'Volgens mij heb jij een slechte avond als die meelworm niet komt.'
Mathijs liep de stal uit en waste zich bij de put. Hij kreeg gezelschap van
Wolf, die met de schoffel van het veld kwam.
'De hele dag geschoffeld ?'
'En met de bieten gepraat', zei Wolf monter. 'Een spannend gesprek over
wormen en mollen.'
'Van schoffelen krijg je sterke armen.'
'Dan is dat werk ook goed voor jou. Morgen ga jij maar schoffelen, dan ga
ik met de koeien naar het weiland.'
'Van die ruil zou je nog spijt krijgen. Je moet eerst de karakters van de
koeien kennen, anders hol je tot je een ons weegt om ze bij elkaar te houden.
Dan houden ze je voor de gek.'
Hij duwde Wolf kopje-onder.
'Lekker fris', zei Wolf, het water afschuddend. 'Met jouw hulp ben ik vlug
klaar met wassen.'
Ze liepen door de boomgaard en plukten een paar appels. Na de kersen
waren de zomerappels de vroegste vruchten van het jaar. Het verbaasde
Mathijs elk jaar weer hoe vlug ze groot en rijp waren. Ze waren al lekker
geel en zoet.
Tussen de fruitbomen stonden een paar bijenkorven. Een paar jaar geleden
had Driek de bijenvolken aangeschaft. Hij kon zich zo'n liefhebberij ver­
oorloven, omdat het zo goed als zeker was dat hij toch nooit meer bij hen zou
vertrekken. Het was hem vooral om de bijenwas te doen, waarvan hij kaarsen
en beeldjes maakte. De honing werd in de keuken gebruikt om spijzen te
zoeten. Soms bleef er iets over voor op het brood.
Vader kwam thuis. Het viel Mathijs direct op dat hij zo geheimzinnig deed
en direct doorliep naar de kelder. Wat had hij daar te zoeken ? Had hij iets te
verbergen? Wilde hij het geld verstoppen dat de schutters voor het paard van
Goja en voor het gereedschap hadden gebeurd?
Ze gingen aan tafel. Wolf vond een plaatsje naast Mathijs.
'Nu kunnen jullie een wedstrijd houden wie het meest kan eten', lachte
Miene.
'Laat maar', zuchtte Mathijs. 'Van hem win ik nooit. Hij heet niet voor
niets Wolf. Hij is een echte hongerwolf.'

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Wolf verspilde zijn tijd niet met praten. Hij schepte zijn tweede bord soep
al op toen Mathijs nog maar een paar lepels binnen had.
'Met zo'n hongerlijder in huis zijn we spoedig arm', zei moeder plagend.
Juist op dat moment liet Miene een kan uit haar handen vallen. De scherven
spatten door het hele vertrek.
'Miene maakt ons nog armer', zei Mathijs.
'Dat geeft niet', zei moeder. 'Brekend vaatwerk brengt geluk.'
Tussen soep en aardappels kwam het gesprek weer op de Waalse knecht
van Hansen.
'Kan iemand hem helpen?' vroeg Mathijs. 'Iedereen weet toch dat de Waal
onschuldig is.'
'Ik zou hem best willen helpen,' zei Driek, 'maar dan riskeer ik het om ook
te worden gehangen. Als je een bokkenrijder helpt, ben je in de ogen van de
drossaard ook een bokkenrijder.'
Vader zei niets. Hij staarde voor zich uit. Met zijn gedachten was hij heel
ergens anders, misschien nog bij de verkoop van het paard.
'De schutters zullen het wel druk hebben gehad met al dat volk bij de galg',
zei Driek.
'Het was een bende', zei vader, die het woord 'schutters' opving en terug­
keerde in de werkelijkheid. 'Ik heb nog nooit zo'n onterende vertoning
meegemaakt. Ik heb nooit eerder gezien dat een dode gehangen werd.'
'Dan snap ik niet waarom de schutters aan zoiets meewerken.'
'Van mij hoeft het ook niet meer', zei vader bitter. 'De drossaard regelt die
moordpartijen voortaan maar zonder ons. Ik heb er genoeg van. Het wordt
hoog tijd dat er over het leven van mensen nagedacht wordt.'
'Dat moet dan zeker ook voor de schutters gelden', zei Driek. 'De afge­
lopen nacht zouden jullie ook nog een moord hebben begaan als die zigeuner
niet op tijd was gevlucht.'
'Misschien heb je gelijk. Maar als ons land verdeeld blijft tussen zoveel
elkaar bestrij dende heren, ben ik bang dat er van werkelijk recht niet veel
terechtkomt. Zolang zullen schutters het recht in eigen hand moeten hou­
den.'
'Wanneer alleen rijke en voorname lieden blijven rechtspreken, zal er nooit
rechtvaardigheid bestaan', zei Driek.
'Jullie moeten eten', zei moeder. 'Altijd die trieste gesprekken aan tafel,
daar wordt een mens nog ziek van.'
108

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Het eten smaakt me niet', zei vader. 'Ik kan er niets aan doen. Ik heb
steeds die mannen aan de galg voor ogen.' Hij stond op en liep naar buiten.
Driek volgde zijn voorbeeld. Mathijs en Miene aten met lange tanden. Alleen
Wolf trok zich nergens wat van aan en at flink door.
'Ik zou jullie wel eens willen horen als ik één dag niet wu koken', ver­
zuchtte moeder. 'Ik heb weinig eer van mijn werk. Gelukkig dat Wolf er nu
.
IS.
,
Mathijs keek met spijt naar de halfvolle pannen. Daar wu hij Marita en
haar ouders uitstekend mee van dienst kunnen zijn.
'Breng het eten dat over is maar naar Bosch', zei moeder. 'Daar zijn ze er
blij mee. Ik heb gehoord dat Antoon zijn koe heeft verkocht om de pacht te
betalen.' Ze schepte spek en aardappels in één pan.
Mathijs pakte de pan en liep naar de buren.
Lowie keek wat beschaamd toen hij zijn vriend met het eten zag binnen­
komen.
'Nu leven we nog van de bedeling ook', zei hij met ingehouden woede.
'J e hoeft je voor mij niet te schamen. Ik ben je vriend. Ik wil je alleen maar
helpen.'
lag.
Lowie schepte een bord vol en bracht dat naar zijn vader, die in de bedstee
'Is hij nog steeds zo ziek?' vroeg Mathijs toen ze even later op de bank voor
de deur zaten.
'Misschien meer mismoedig dan ziek. De armoe vreet aan hem. Nu zijn we
ook nog onze koe kwijt. En werken zal hij nooit meer kunnen. Hoe komen
we voortaan aan de kost ?'
'Je vader moet er zijn beroep van maken de mensen lezen en schrijven te
leren.'
'Daar ziet niemand het nut van in. Misschien een paar. En wie wel willen
leren, zijn arme lui die er beter door denken te worden maar er geen cent voor
kunnen betalen.'
'Weten de schutters geen raad ?'
'Vader meldt zich af bij de schutterij . Zo'n armoedzaaier als hij wil niet
meer bij het gilde horen. Hij heeft er het geld niet meer voor. Als hij aan de
beurt is om de vergadering bij ons thuis te houden, kan hij geen vaatjes bier
kopen.'
'Dat is zo erg niet', zei Mathijs. 'Dan blijven de schutters maar nuchter.
109

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Halen ze misschien niet zulke stomme streken uit als in de afgelopen nacht.
Dat hele schuttersgilde mag voor mijn part ontploffen, ook al is mijn vader
kapitein. Als je die mannen bezig ziet, zijn het net kwajongens.'
'Het is kiezen tussen twee kwaden', zei Lowie. 'Als alleen de drossaard de
boeven aan moet pakken, is geen mens meer zeker van zijn leven.'
'Toch zou het beter zijn als het gewone volk zelf over de bokkenrijders kon
oordelen', meende Mathijs.
'J e gelooft toch niet dat de hoge heren zich dat recht laten afnemen door de
mensen op wie ze neerkijken?'
wen.
Ze hoorden hoe Hansen op zijn erf tegen de knechten stond te schreeu­
'Die bullebak gaat weer goed tekeer', zei Mathijs. 'Hij lijkt ook dit jaar
geen werkvolk te willen overhouden.'
'Het beroerde is dat er altijd zoveel armoedzaaiers blijven dat elke vrek
steeds genoeg nieuwe knechten en meiden kan vinden.'
Met de lege pan ging Mathijs terug naar huis. Zijn ouders en Wolf waren
in de tuin bezig. Na het avondeten werkten zijn vader en moeder meestal een
uurtje in de moestuin, het stukje grond waar ze het meest van hielden.
'Je kunt me helpen', zei vader, die de rijtjes peulen, wortelen en bonen
schoffelde.
'Ik ben moe.'
'Je hebt geen zin. Je bent verwend. Ik zal jou eens een jaartje als knecht aan
Hansen verhuren. Dan leer je wat werken is. Dan besef je pas hoe goed je het
bij ons hebt.'
Mathijs deed of hij het niet gehoord had. Hij wist zeker dat zijn vader een
grapje maakte. Zelfs zijn grootste vijand zou hij het leed niet willen aandoen
voor Hansen te moeten werken.
Moeder plukte de laatste tuinbonen. Wolf hielp haar.
'Als je niets te doen hebt, mag jij ons ook helpen', zei moeder.
'Ik lust die krengen niet. En dan zou ik nog moeten helpen met ze te
oogsten ook. Spaar me die ellende. Voer ze maar aan de kabouters.'
'Spot niet met kabouters', zei moeder streng. 'Dat jij niet in ze gelooft is
jouw zaak. Maar je moet leren beseffen dat alles wat niet bewezen is, toch
waar kan zijn.'
'Niemand heeft ooit kabouters gezien', zei Mathijs koppig.
'Je mag hen niet zien bij het werk', zei moeder. 'Dat willen ze niet.'
no

ONTSNAPT AAN DE GALG
Mathijs haalde zijn schouders op. Hij wandelde naar de schuur en haalde
een van de jonge katjes uit het nest. Het diertje had de ogen nog niet open.
'Eén katje is zwart', zei Driek, die in een hoek met zijn beeldjes bezig was.
'Dat brengt onheiL Het is een heks.'
'Het is juist het mooiste uit het nest.'
'Heksen zijn vaak mooie vrouwen.'
'Ik dacht dat het lelijke wijven waren.'
'Nee hoor. In Geleen woonde een heks die nog heel jong was en zo mooi
dat ze aan elke vinger wel tien kerels kon krijgen, ook al wist iedereen dat ze
een heks was.'
'Waarom pakte de drossaard haar dan niet op?'
'Ze had de mensen nog geen kwaad gedaan. Maar de heksenstreken kende
ze al, hoewel nog niet tot in de puntjes. Ze kon al levende muizen maken,
maar nog zonder staartjes.'
'Woont ze nog in Geleen ?'
'Ben je gek', lachte Driek. 'Met deze heks is het net als met de andere
wezens uit de verhalen. Je vindt ze nooit terug als je ze op wilt zoeken.
Sprookjes zijn verzinsels. Daar mag je hooguit het honderdste deel van
geloven.'
'En kabouters ? Bestaan die wel?'
'Misschien wel, misschien niet, maar eeuwen geleden waren de mensen
veel kleiner dan wij nu. De lui die in de kerken begraven liggen, waren een
hoofd kleiner dan wij .'
Driek schonk een borrel in. Hij trok een wijs gezicht en plukte aan zijn
baard.
'Kijk eens, jongen', zei hij. 'Vroeger werden ziekelijke kinderen verstoten.
Volgens de mensen waren ze een straf van God voor de zonden en het slechte
gedrag van hun ouders. Daarom schaamde men zich voor kinderen die niet
volmaakt waren. Niemand wilde met zijn straf te koop lopen. Er waren vaak
kinderen bij die slecht groeiden. Sommige van die verstotelingen leefden als
dieren in de bossen. Als de boeren het druk hadden, kwamen ze op de
boerderijen werken, 's nachts. Bij een boer waar ik als jongen heb gewerkt,
was een dwerg die als schaapherder werkte. Zo komen die verhalen over de
kabouters in de wereld. Men vertelt ze aan elkaar door en ze worden steeds
spannender, maar steeds minder waar.'
'Zó zit dat dus', zei Mathijs. 'Verstoten kinderen.'
III

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Als ik jou was, zou ik vlug je moeder gaan helpen met het plukken van de
tuinbonen,' zei Driek, 'anders word je ook zo'n verstoten kind.'
'Dan moet ik hier als kabouter komen rondspoken om aan eten te ko­
men ?'
'Je bordje staat al klaar bij de buitendeur', spotte Driek.
Mathijs liep naar de keuken. Daar was niemand. Opeens dacht hij aan het
geld dat vader vermoedelijk in de kelder had verstopt. Het geld van Goja's
paard en het gereedschap. Mocht hij dat geld houden? Behoorde het niet aan
Marita's vader toe ? Hij zou het geld kunnen pakken en het aan Goja geven.
Goj a kon het goed gebruiken nu hij alles kwij t was.
Vader was nog in de tuin bezig. Nu had hij de kans. Hij aarzelde niet langer
en dook de kelder in.
Hij veronderstelde dat vader het geld onder de vloer had verborgen. Met
het dikke deksel van een inmaakpot klopte hij op de vloer, op zoek naar een
losse tegeL Een hol geluid. Hij lichtte de tegel op. Een zakje. Hij opende het.
Vijf goudstukken. Het zweet brak hem uit van opwinding. Vlug liet hij het
zakje in zijn broekzak glijden, legde de tegel terug en verliet haastig de kelder.
Niemand had hem gezien. Hij vloog naar zijn kamertje. In een kier tussen
een paar planken verborg hij het zakje. Hij ging op de rand van zijn bed zitten
om tot rust te komen. Toen hij weer kalm was geworden, pakte hij het boek
van Tijl Uilenspiegel en begon te lezen. Maar hij kon zijn aandacht niet bij de
tekst houden. Of hij wilde of niet, hij moest steeds aan Marita denken. En
aan geld.
II2

18
Mathijs schrok wakker. Kreten in huis. Om hem heen was het donker. Het
lawaai kwam van beneden. Schreeuwerige stemmen. Mannen. Waren de
schutters er weer ? Nee, die kwamen nooit meer dan één keer per week bij
elkaar. Bokkenrijders ? Droomde hij ? Hij trok aan zijn haren. Dat deed pijn.
Hij was dus echt wakker. Hij had zijn kleren nog aan. Lezend was hij in slaap
gevallen.
Vlug schoot hij onder het bed en gluurde door het gat in de vloer.
De woonkeuken was verlicht door een stallantaarn. De schaduwen van
mannen vielen over de tafel als ze voorbij de lampen liepen. Allerhande
spullen uit huis werden op tafel gezet en in zakken gepakt. Potten. Kleren.
Levensmiddelen. Rovers dus. Bokkenrijders ?
Een man zat op de tafelrand. Mathijs keek recht op zijn haardos. Zwarte
haren. Soms zag hij een stukje van het gezicht. De man droeg een masker. Hij
gaf de bevelen. Afgebeten aanwijzingen. Mathijs kon hem niet verstaan.
Sprak hij een andere taal ? Een ander dialect ? Hij ving een glimp op van
tronies van mannen die geen maskers droegen. Ze hadden hun gezichten
zwart gemaakt, zodat ze niet herkenbaar waren. Het schijnsel van de lantaarn
was te zwak. Veel licht konden die kerels niet gebruiken, want dat zou hun
aanwezigheid verraden.
Soms hoorde Mathijs de stem van zijn vader. Hij sprak verslagen. Ze
hoorden hem uit. Stelden ze hem vragen over zijn geld? Wisten ze dat hij het
paard van de zigeuner had verkocht? Of wilden ze alles aan de weet komen
over de plannen van de schutters ?
Een paar kerels kwamen de trap op. Ze schopten de deur van Drieks kamer
open. Had de knecht tot nu toe geslapen? Ze sleurden hem uit bed en
stommelden de trap a( Een van de kerels kwam Mathljs' kamertje binnen
en trok de dekens van het bed. Met zijn lantaarn lichtte hij in de hoeken en in
de kast. De schamele spullen van Mathijs vond hij niet de moeite waard om
mee te nemen. De man vergat onder het bed te kijken. Had hij niet gemerkt
dat het bed nog warm was en dat er daarom iemand in de buurt moest zijn?
II3

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Hij verliet de kamer en denderde de trap af. Mathijs was blij. De dief had het
zakje met goudstukken niet gevonden.
Beneden ontspon zich een ruziënd gesprek tussen vader en enkele rovers.
Een scheldpartij. Er vielen klappen. Er werd gevloekt. Mathijs wachtte in
spanning af. Zouden ze vader met zijn voeten in een vuurtje leggen, zoals ze
met Hansen hadden gedaan? Soms hoorde hij de rustige stem van Driek
tussenbeide komen. Kon hij de bokkenrijders kalmeren ?
Steeds meer zakken werden gevuld. Alles wat los zat werd uit huis gehaald.
Het uurwerk uit de kamer. Kleding en gereedschap. Serviesgoed. Lakens en
dekens. Emmers en manden vol hammen en worsten. De potten boter uit de
kelder. Zelfs de beeldjes van Driek. Alles wat draagbaar was, konden de
dieven gebruiken.
Het viel wel op dat ze niets kapotsloegen. Bij Hansen hadden de rovers
alles wat ze achter hadden moeten laten kon en klein geslagen.
De toon van het ruziegesprek zakte. Had Driek succes met zijn kalme­
rende stem ? Nu ze wat rustiger spraken, kon Mathijs iets verstaan.
Het werd hem duidelijk dat de bokkenrijders kwaad waren op vader,
omdat de schutters plannen hadden gesmeed om de bende te vervolgen.
Hoe waren ze daar achter gekomen ? Wisten ze dat de schutters de zigeuner
hadden willen ophangen ? De angst van Driek voor wraak van de kant van de
bokkenrijders bleek zeer gegrond, maar de hoefijzers die hij boven de deuren
had gespijkerd, hadden weinig geholpen. Hoorden een of meer leden van de
schutterij in het geniep bij de bende ? Hoe waren de bokkenrijders anders te
weten gekomen dat de laatste vergadering van de schutters bij Stevens was
geweest? Of toch ... ? Mathijs durfde er niet aan te denken. Zou ... Goja toch
lid van de bende zijn ? Nee, dat kon niet! Hoe zou iemand die pas in deze
streek was gearriveerd bij de bokkenrijders kunnen horen ? Goja kende nau­
welijks de weg in dit gebied. Marita had geen leugens verteld toen ze hem had
gezegd dat ze voor het eerst door het Land van Valkenburg reisden. Maar
vroeger ? Toen Marita nog niet geboren was ? In de tijd dat de vorige bok­
kenrijdersbendes in deze streken hadden huisgehouden ? Twintig, denig jaar
geleden. Misschien was Goja als jongeman al eerder in deze buurt geweest.
Maar waarom had hij hem dan uitgehoord over de dorpen in de omgeving?
Hij kende zelfs Maastricht niet. Die rovers konden op hun bokken toch grote
afstanden door de lucht afleggen ? Die wisten toch overal de weg ?
Wie was die zwarte man beneden dan wel? Wa arom sprak hij in dat
114

ONTSNAPT AAN DE GALG
vreemde taaltje? Jammer genoeg kon Mathijs hem niet verstaan. En hij kon
hem niet recht in het gezicht kijken. Maar wie anders dan Goja had zulk
zwart haar? Hadden de schutters dan toch gelijk met hem te verdenken ?
Driek had dat bestreden. Volgens hem had de helft van de mensen op de
aardbol zwart haar, maar van die helft woonde niemand in De Heek of
Valkenburg. Iemand met zulk zwart haar viel bijzonder op. En waarom
waren er aan de lopende band overvallen, juist in de tijd dat Goja in de
buurt was ? De terechtstelling van twee leden van de bende maakte de
bokkenrijders niet bang. Die lieten zich niet intimideren. Nee, Goja kon
geen rover zij n. Daarvoor was hij veel te aardig. Maar witte schapen konden
zwarte zielen hebben, dat zei moeder wel eens.
Op alle vragen die in zijn hoofd rezen, wist Mathijs geen goed antwoord te
bedenken.
Het werd donker in de keuken. De rovers slopen naar buiten. Binnen een
paar ogenblikken was het stil. Doodstil. Waren die lui verdwenen op snelle
bokken ? Had niemand van de buurtbewoners iets van hun komst of vertrek
gemerkt?
Mathijs wachtte tot hij er zeker van was dat de bokkenrijders weg waren.
Met kloppend hart kroop hij onder het bed uit en sloop op zijn tenen naar de
keuken. In het smeulende haardvuur stak hij een stomp kaars aan.
Een ongelooflijk schouwspel. Moeder, Miene, vader en Driek zaten vast­
gebonden op stoelen, met proppen in de mond.
Hij wilde een mes uit de keukenkast pakken. Er was geen mes. Al het
keukengerei was door de bokkenrijders meegenomen. Met een glasscherf
sneed hij het touw rond de polsen van vader door. Even later hadden ze ook
de anderen bevrijd.
Waar was Wolf? Met een kaars in de hand holde Mathijs naar het kamertj e
boven de paardenstal. Wo lf lag op bed, handen en voeten vastgebonden en
een prop in de mond.
'Dat werd tijd', zei Wolf opgelucht toen Mathijs hem had bevrij d. 'Ik
stikte bijna:
Ze holden naar de keuken.
Moeder huilde van blijdschap, omdat iedereen het er levend had afge­
bracht. Of huilde ze van verdriet omdat haar huis was leeggeroofd? Haast
alles wat draagbaar was hadden de dieven meegenomen. Alle spullen die ze
dagelijks nodig hadden, waren verdwenen.
II5

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Ik ga buiten kijken of ze daar wat hebben vernield', zei Driek. 'Ik hoop dat
ik wat kan zien bij het maanlicht. Ze hebben niet één stallantaarn achter­
gelaten.' Hij liep de deur uit.
Nerveus ijsbeerde vader door de woonkeuken. Hij leek nog het meest
onthand door het verdwijnen van zijn pijp en de tabak. Hij had niets meer
om zichzelf te troosten en daarvan kreeg hij het op zijn zenuwen. afhad hij al
ontdekt dat de vijf goudstukken verdwenen waren? Mathijs begreep dat het
voor hem een geluk bij een ongeluk was. Als zijn vader dat geld nu zou
missen, zou hij zeker denken dat de bokkenrijders het hadden gestolen.
Miene liep wat verloren rond. Ze keek in alle laden en kasten of er nog iets
van het keukengerei terug te vinden was. Alles vergeefs.
Plotseling herinnerde Mathijs zich het brood dat door Miene uit de oven
was gehaald en dat kapot was gebakken. Volgens moeder voorspelde een
brood dat aan de bovenkant kapot was rampspoed. Miene had het niet willen
geloven, maar nu was het toch uitgekomen.
Driek holde naar binnen.
'Ze hebben Bels vermoord!' riep hij, met een stem die oversloeg van
kwaadheid.
'Nee!' krijste Mathijs ontzet. Hij rende naar buiten en vond de hond bij de
putrand. Hij knielde bij hem neer. Bels lag in een plas bloed. Zijn hals was
doorgesneden. Zijn ogen stonden wijd open en keken glazig in het niets.
Mathijs huilde. Driek kwam naast hem staan en legde een hand op zijn
schouder.
'Waarom hebben ze hem vermoord ?' snikte Mathijs. 'Wie heeft het ge­
daan ?'
'Daar komen we nooit achter', zei Driek zacht. 'Het moet iemand zijn
geweest die de hond goed heeft gekend. Of een zigeuner.'
Mathijs schrok van Drieks woorden.
'Goja is geen bokkenrijder', zei hij zacht. 'Goja zou zoiets nooit doen.'
'Zigeuners kunnen zelfs de wildste honden bezweren, zodat ze rustig
blijven als ze hen benaderen.'
'Dan moet die zwarte man toch Goja zijn geweest', zei Mathijs woedend.
Door het verlies van zijn hond was hij zo razend dat hij niet redelijk meer kon
denken en er niet meer aan twijfelde dat Goja een van de bokkenrijders was
geweest.
Hij rende naar zijn vader. In één adem vertelde hij alles wat hij van de
n6

ONTSNAPT AAN DE GALG
zigeuners wist. Vanaf zijn eerste ontmoeting met MarÎta tot hoe hij Goja had
gewaarschuwd tegen de komst van de schutters. Wel drie keer zei hij dat hij
Goja tussen de rovers had gezien en dat hij hem had herkend als de man die
de bevelen had gegeven.
'Hoe kon je vanuit je slaapkamer in de keuken kijken ?' vroeg vader ver­
baasd.
'Door een gat in het plafond.' Mathijs wees op de plek waar een knoest uit
een vloerplank was verdwenen.
'Dus jij hebt altijd de gesprekken in de keuken afgeluisterd.' Maar vader
kon er nu niet boos over worden. Na de overval had hij wel andere zaken om
zich druk over te maken.
'Morgenvroeg ga ik direct naar de schout', zei hij beslist. 'En jij gaat mee,
om de weg te wijzen naar de plek waar die zigeuners zich verborgen houden.'
'Daar ben ik het niet mee eens', zei Driek ongevraagd. 'Er zijn meer
zigeuners op de wereld dan deze ene. Het is nog maar de vraag of die
man met het zwarte haar wel een zigeuner was. Misschien was het een
man die zijn haren zwart heeft gemaakt om niet herkend te worden.'
'Je zei zelf dat een zigeuner Bels heeft vermoord', zei Mathijs. 'Dat moet
Goja zijn geweest.'
'Had ik mijn mond maar gehouden', zei Driek spijtig. 'Ik heb niet gezegd
dat Bels door Goja is vermoord:
'Jawel', zei Mathijs fel. 'Jij zei dat zigeuners honden kunnen bezweren.'
'Dát heb ik gezegd, maar ik heb niet gezegd dat het ook zo gebeurd is.'
'Het kan de duivel zelf zijn geweest', zei moeder. 'Die is ook zwart.'
'Ik heb die man van boven gezien', zei Mathijs. 'Zijn gezicht heb ik niet
gezien.'
'Daarom moeten we voorzichtig zijn met beschuldigingen', zei Driek.
'Ditmaal laat ik me door jou niet ompraten', zei vader tegen Driek.
'Morgenvroeg gaat Mathijs met mij mee naar de schout. Die rovers moeten
worden gepakt. Misschien krijgen we dan iets van onze spullen terug. Ik laat
me niet ongestraft beroven!'
Ook Mathijs wilde niet meer naar Driek luisteren. Hij was zo kwaad over
de moord op zijn hond dat alles in hem om wraak riep. Hij huilde. Wolf sloeg
een arm om hem heen, om hem te troosten.
'Waarom hebben ze bij ons geen brand gesticht?' vroeg moeder zich af. 'En
bij Hansen wel ?'
II7

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Dat hebben we aan Driek te danken', zei vader. 'Hij heeft zijn rust
bewaard. Zijn kalmte heeft hen ervan weerhouden om nodeloos schade
aan te richten.'
'Driek had rechter moeten worden', zei Miene. 'Of schout. Hij zou veel
makkelijker tegen die bende kunnen optreden dan die heethoofden van een
drossaard en de schout die we nu hebben.'
'Een boerenknecht kan nooit schout worden', zei Driek. 'Voor zo'n baan
moet je van een rijke en geziene familie zijn. En als ik schout had kunnen
worden, dan zou ik het toch niet willen zijn. Ik zou nooit iemand ter dood
kunnen veroordelen.'
'We hebben het huis behouden', zei moeder. 'Maar wat moeten we zonder
spullen ? Ik kan niet eens meer koken.'
'We hebben niet alleen het huis nog, maar ook de dieren en het land',
troostte Driek. 'Er blijft genoeg te eten over, ook al moeten we ons een tijdje
behelpen.'
'Niet alle beesten zijn er nog', zei Miene, die in de stallen was gaan kijken.
'De kippen zijn gestolen. Ze zijn in hun slaap van de balken geplukt. Alleen
de haan is er nog.'
'Dat beest heeft zich natuurlijk verzet', zei Driek. 'Voor zo'n felle haan
hebben zelfs bokkenrijders angst.'
Er werd op de deur geklopt. Stemmen van buren die hadden gehoord dat
ze bij Stevens op waren en daaruit hadden begrepen dat er iets aan de hand
was. Vader liet hen binnen en vertelde over de overval. Iedereen wilde er het
fijne van weten. En toen een van de buurvrouwen een kan koffie bracht en
een ander met een kruik jenever kwam aanzetten, werd er gedronken op het
geluk bij een ongeluk. Het werd nog een gezellig koffieuurtje, zo midden in
de nacht. Toch was dat heel bedrieglijk, want niemand voelde zich echt
behaaglijk.
Ook Hansen kwam op zijn krukken binnenstrompelen. Nadat hij het
verhaal in geuren en kleuren had gehoord, kon hij alleen maar zuur kijken.
'Ze hebben jou gespaard, Stevens', zei hij kil. 'Ze hebben je wel beroofd,
maar huis en haard hebben ze heel gelaten. Ik ben véél meer kwijtgeraakt.'
'Je praat of je me meer rampspoed had toegewenst', zei Stevens verbou­
wereerd. 'Je zou blij moeten zijn dat ik niet alles kwijt ben.'
'Met mij heeft ook niemand medelijden', gromde Hansen.
'We hoeven geen medelijden te hebben met een man die nog zo rijk is dat
u8

ONTSNAPT AAN DE GALG
hij koeien kan opkopen', zei Driek droog. 'Jij bent niet arm.'
'Jij moet je mond houden', zei Hansen hard. 'Een knecht hoort mij niet
aan te spreken in zo'n taal. Een knecht hoort niet voor zijn meester te
spreken.'
'Van mij mag Driek zeggen wat hij wil', zei Stevens.
'In dit huis staat alles op zijn kop', hoonde Hansen. 'Jij hebt geen gezag als
boer. Ik begrijp niet dat de schutters juist jou tot kapitein hebben gekozen.
Logisch dat de bokkenrijders keer op keer in óns dorp komen. Van jou
hebben ze niets te vrezen.' Nijdig strompelde hij de deur uit.
'Die man beledigt me zelfs nog in mijn eigen huis', zei vader woedend.
'Trek het je niet aan', zei Driek. 'Pak een borrel en vergeet het.'
Iedereen nam nog een glaasje. Alleen Wo lf niet. Hij gaapte. 'Ik ga weer
pitten. Ik kan nog wel wat slaap gebruiken.' Hij verdween naar zijn kamertje.
Ook Mathijs zinde de drukte in huis niet. Hij wilde nadenken over alles
wat er was gebeurd.
Hij liep naar de stal en klom in de haverbak van het paard, een plekje waar
hij als kind ook vaak zat als hij tot rust wilde komen. Het oude dier leek hem
te willen kalmeren en streelde hem met zijn lange manen.
In Mathijs' hoofd spookte het. Onzekerheid overviel hem. Hij twijfelde of
hij er goed aan had gedaan het verhaal over Goja aan zijn vader te vertellen.
Hoe meer hij erover nadacht, hoe minder het zwarte haar van de bokken­
rijder een bewijs tegen Goja leek.
Hij was zo verward dat hij aan alles en iedereen twijfelde. Hij vertrouwde
zelfs Driek niet meer. Waarom had Driek als eerste de dode hond ontdekt?
Voor Driek was het een koud kunstje geweest Bels om zeep te helpen.
Waarom praatte Driek het gedrag van de bokkenrijders steeds goed? Omdat
hij zelf ook weinig geld en goed bezat ? Dat was geen verklaring. Driek was
een tevreden mens. Voor hem telde bezit nauwelijks. Hij was geen rover.
En Wolf? Was hij op zijn zwerftochten bevriend geraakt met boeven ? Wie
weet gebruikten de bokkenrijders Wolf als spion. Waarom had hij als eerste
zoveel slaap ? Kon hij Wolf nog vertrouwen ?
II9

Het eerste ochtendlicht kierde door de stalraampjes. Met de komst van het
licht verdwenen de spookbeelden uit Mathijs' hoofd.
Miene kwam naar de stal om de koeien te melken. Ze zocht een emmer,
maar kon er geen vinden.
'Ik wist niet dat die ouwe melkemmers ook al waarde hadden' , foeterde ze.
Ze zag het trieste gezicht van Mathijs.
'Kop op, jongen. Ik weet dat je het erg vindt van de hond, maar het leven
gaat verder.'
Ze gafhem een kus in zijn nek. Even voelde hij haar dicht tegen zich aan.
Dat was prettig. Hij wist dat Miene veel om hem gaf. Al was ze maar een
dienstmeid, voor hem telde ze net zoveel als een zus.
'Heb jij dan nooit verdriet ?' vroeg hij.
'Soms. Misschien ben ik minder vlug verdrietig dan jij. Maar ik weet dat je
met hartzeer geen stap verder komt. Je moet uithuilen en dan weer op je
tanden bijten. Daarna gaat alles weer vanzelf.'
'Heb je gisteravond Peter nog gezien ?'
'Jazeker.'
'En ? Hou je van hem ?'
'Het is nog maar de vraag of ik van bakkerswerk hou', lachte ze. 'Ik zou
liever boerin worden dan bakkersvrouw. Ik hou van beesten. Ik vind het
prettig om 's morgens die dikke koeien te melken en hun warme lijven te
voelen.'
'Peter is een geboren bakker. Hij houdt van zijn werk.'
'Dat is zo. Het ziet ernaar uit dat ik toch bakkersvrouw moet worden.'
'Elke dag bakkersvlaai is ook niet gek. Die bekentenis van jou brengt mij
een flink stuk vlaai op.'
Mathijs sprong uit de haverbak en liep naar de schuur. Daar stond wa­
rempel nog een oude schop. De bokkenrijders hadden het stuk roest niet de
moeite waard gevonden. Achter in de bongerd groef hij een gat. De boom­
gaard was altijd de lievelingspiek van Bels geweest. Als hij vrij mocht rond-
120

ONTSNAPT AAN DE GALG
lopen, rende hij daar zijn rondjes en wroette er in de molshopen.
Samen met Driek sleepte hij de hond naar het gat. Hij plukte een armvol
weidebloemen en strooide die uit over het dode dier. Nog even bleef hij naar
zijn makker kijken. Toen gooide hij het gat dicht.
'Het was een goede hond', zei Driek om de stilte te verbreken.
'Het is akelig zonder Bels', zei Mathijs met verstikte stem. 'Ik mis hem erg.'
Ze liepen terug naar de put.
'Jij zult nooit een goede boer worden', zei Driek opeens.
'Hoezo ?' zei Mathijs verwonderd.
'J e hecht je te veel aan beesten. Je kunt er geen afstand van doen. Een boer
moet ook hard kunnen zijn voor dieren.'
'Toch wil vader dat ik boer word. Hij wil gewoon niet weten dat ik er geen
zin in heb.'
'Het ligt ook in de lijn van de verwachting dat jij als enige zoon de
boerderij van je vader overneemt. Veel jongens zouden dat maar al te graag
willen. Ik had vroeger graag zo'n kans gehad, maar als zoon van een knecht
kon ik alleen maar knecht worden. De kansen liggen in de wereld niet voor
het opscheppen.'
Mathijs waste zich bij de put. Wolf zat op de putrand en mikte steentjes
over de notenboom.
'Wat een spannend nachtje', grijnsde Wolf.
'We hebben het overleefd', zei Mathijs. 'Dat kunnen veel anderen bij wie
de bokkenrijders zijn geweest niet zeggen.'
Vader kwam naar hen toe.
'Jij gaat er vanmorgen met de koeien op uit', zei hij tegen Wolf.
'Naar het weiland bij de Geul ?'
'Nee. Laat ze maar in de buurt van het huis grazen. Je moet de koeien
kennen voordat je zulke verre tochten met ze kunt maken.'
'Ik hou ze wel bij elkaar', zei Wolf, overtuigd van zijn eigen kunnen.
'Jij hebt wel geluk', zei Mathijs. 'Gisteravond nog wilde je met mijn
baantje ruilen en nu heb je al je zin.'
Omdat alle levensmiddelen uit huis waren geroofd en er niet eens meer een
bord of kop voorhanden was, leende moeder huisraad en etenswaren bij de
buren. Ze smeerde boterhammen, maar het komende bezoek aan de schout
ontnam Mathijs alle lust tot eten.
Moeder gafhem schone kleren. Voor een bezoek aan de schout moest hij er
121

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJD ERS
netjes uitzien. Mathijs trok ze vol tegenzin aan. Veel liever was hlj er met de
koeien op uitgetrokken. Sommige ochtenden haatte hij die dieren, maar nu
zou hij ze wel willen omhelzen als hij met hen naar het weiland mocht. Hoe
moesten Goja en zijn gezin nu aan eten komen? Ze zouden vergeefs op hem
wachten.
Vader had de pech dat de bokkenrijders niet één kledingstuk van hem
hadden achtergelaten. Hij bezat alleen nog de spullen die hij aan zijn lijf had.
In zijn daagse plunje moest hij zijn opwachting bij de schout maken.
De weg naar Valkenburg werd de zwaarste wandeling die Mathijs in zijn
leven had gemaakt. Zijn klompen leken van lood.
'Stel je voor dat het toch niet die zigeuner was, maar iemand anders',
probeerde hlj. 'Misschien heeft Driek gelijk en had die man zijn haren
geverfd.'
'Als Goja geen bokkenrijder is, dan is het een zaak van de schout om achter
de waarheid te komen. Voor dat werk wordt hlj betaald.'
'De beul kan iedereen laten bekennen.'
'Van mij hoeft dat ook niet op die manier, maar ik kan de wet niet
veranderen. Wanneer die zigeuner wél bij de bende hoort, kan de schout
via hem de hele groep te grazen nemen.' Uit die woorden begreep Mathijs dat
zijn vader niet van de aangifte wilde afzien. Hij was vastbesloten om de
schout alles te vertellen. Misschien hoopte hij zo de gestolen spullen terug te
krijgen.
In het dorp werden ze herhaaldelijk staande gehouden door mensen die
meer wilden horen over de bokkenrijders. Het nieuws van de overval had
zich als een lopend vuurtje verspreid. Maar Stevens liet zich niet ophouden.
'Ik moet er eerst met de schout over praten', weerde hlj steeds korzelig af.
Ze troffen de schout aan op zijn kantoor in het raadhuis. Mathljs was er
vaak voorbijgekomen, maar hlj was er nooit binnen geweest. De fraaie
aankleding van het vertrek verbaasde hem. Een grote scbrijftafel van glan­
zend hout. Hoge kasten met laden. Vloerkleden. Spiegels. Schilderijen. Zo'n
deftige inrichting had hij nooit eerder gezien.
'Ik heb al van de overval gehoord', zei de schout. 'Ik was al van plan in de
loop van de dag bij je langs te komen, Stevens. Ik wil zelf zien wat voor schade
de bokkenrijders hebben aangericht. Hebben ze sporen achtergelaten ?'
'Dat zal wel, maar van onze spullen hebben ze niet veel overgelaten. Alles
wat te tillen was, hebben ze meegenomen.'
122

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Dat gespuis heeft voor niemand respect. Zelfs niet voor de kapitein van de
schutterij.'
'Mathijs heeft een van de bokkenrijders herkend.'
'Dat is wat ik horen wil', riep de schout blij uit. 'Daar zal ook de drossaard
blij mee zijn.' De schout trommelde op zijn dikke buik. 'Het wordt tijd dat
we een vette buit binnenhalen. Wie heeft hij herkend ?'
Nu Mathijs zijn mond moest opendoen, zou hij het het liefst op een lopen
hebben gezet. Hij voelde zich een verrader.
'Vertel alles wat je over die zigeuner weet', beval zijn vader.
bleef Mathijs niets anders over dan te praten. De schout was een en al
oor voor zijn verhaal. Hij wilde alles precies weten en hoorde hem langdutig
uit over alles wat Mathijs van de zigeuners wist, vanaf zijn eerste ontmoeting
met Marita bij de beek, tot aan zijn vermoeden over de bokkenrijder met het
zwarte haar.
Nadat hij de verklaring van Mathijs had genoteerd, riep de schout de
wacht bij zich. Vanaf dat moment ging alles snel. Een paar ogenblikken later
stond er buiten een twintigtal rakkers te paard klaar. De koets van de schout
werd voorgereden. Op de bok zaten twee met vuurwapens bewapende sol­
daten.
Stevens nam naast de schout in de koets plaats. Mathijs moest tussen de
mannen op de bok zitten. Het was de eerste keer in zijn leven dat hij met zo' n
deftige koets reed, maar het plezier van de rit ontging hem helemaal. Hij
voelde zich als een kat in het nauw. In zijn hoofd spookte het tussen goed en
kwaad. Als hij aan Bels dacht, was hij tevreden over zijn daad, maar als hij aan
Marita dacht kromp hij in elkaar van berouw. Dan was hij zich bewust van
het leed dat hij Goja en zijn gezin aandeed.
Bij de Geul lieten ze koets en paarden achter.
'Loop jij maar voorop', zei de schout tegen Mathijs. 'Jij kent de weg het
best: Het pad beklimmend, hoorde Mathijs de schout achter zich hijgen.
Zijn dikke buik zat hem in de weg bij de lastige klim.
Binnen in de grot hielden ze zich goed stil. Ze zaten natuurlijk op Mathijs
te wachten, met een lege maag. Door die rotgedachte voelde hij zich nog
schuldiger.
De rakkers staken fakkels aan. Op een teken van de schout stormden ze
naar binnen. De anderen volgden hen op de voet.
Goja keek vreemd op toen hij plotseling werd ingesloten door rakkers. Hij
123

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
wilde zich verweren, maar nadat hij een paar harde klappen had gekregen,
zag hij in dat de overmacht te groot was. Hij begreep niet waarom hij gepakt
werd, vooral niet toen hij Mathijs zag.
'Deze knaap heeft jou herkend', beet de schout Goja toe. 'In de afgelopen
nacht was jij een van de bokkenrijders die de boerderij van zijn vader hebben
overvallen. '
Goja was stomverbaasd. Ook Marita en haar moeder begrepen niets van
de beschuldiging.
'Ik ben de hele nacht hier binnen geweest', zei Goja. 'Ik ben al in dagen
niet meer buiten geweest.'
'J e hoeft je er niet uit te praten', snauwde de schout. 'Die jongen kent jou.
Hij heeft je willen redden, dus praat hij niet voor zijn beurt.'
'Hij kan zich toch vergissen', zei Goja.
'We hebben een speciale kelder om je aan de tand te voelen', gromde de
schout, doelend op de manelkamer.
'Toch is hij de hele nacht bij ons geweest', riep Marita uit. 'Mijn vader
heeft niets misdaan.'
In haar radde taaltje begon Marita' s moeder tegen de schout te praten.
'Wat zegt die vrouw ?' vroeg de schout geïrriteerd. Hij begreep er niets van.
'Ze zegt dat jullie in de hel zullen branden als je een onschuldige in de
gevangenis zet', venaalde Marita.
'Als die vrouw haar mond niet houdt, arresteer ik haar ook', zei de schout
kwaad.
'Ik ben geen rover', zei Goja verslagen. 'Ik heb niemand iets gedaan.'
'Dan begrijp ik niet waarom je naar dit hol bent gevlucht', zei de schout.
'Als je niets op je geweten hebt, had je voor niemand hoeven vluchten.'
'Die jongen heeft ons hiernaanoe gebracht', riep Goja. 'Hij zei dat we in
levensgevaar waren. Was dat dan ook niet waar ?'
'Jawel, dat was waar', gaf Stevens toe. 'Als wij je te pakken hadden ge­
kregen, had je aan de hoogste boom gebengeld.'
'Jammer dat jullie hem niet hebben opgeknoopt', zej de schout. 'Dat had
me al dit werk bespaard. Ik ben blij dat Mathijs altijd heeft beseft wat voor
vlees we in de kuip hebben.' Hij klopte Mathijs bemoedigend op de schouder,
maar die voelde dat alleen maar als een vernedering.
De rakkers sloegen Goja in de boeien en leidden hem de grot uit.
'Wat doen we met de vrouw en het kind ?' vroeg de commandant van de
soldaten.
124

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Die twee blijven voorlopig maar hier, tot we weten wat we met die kerel
gaan doen', zei de schout. 'Ik kan ze moeilijk in een logement onderbrengen.
Daar geef ik mijn goede geld niet aan uit. In de grot kunnen we hen
makkelijk bewaken. Laat een paar wachten bij de ingang achter.'
'Zolang u die man vasthoudt, zullen ze heus niet vluchten', de rakker.
'Ze kunnen nergens heen.'
'Waar is hun woonwagen?' vroeg de schout.
'Die hebben we verbrand', zei Stevens, een beetje schuldig.
'En zijn paard?'
'Dat hebben we verkocht.'
'Wat doe je met het geld?'
'Dat is voor de kas van de schutterij. Daar kopen we geweren voor.'
'Prima. Hoe meer wapens, hoe meer hulp ik van jullie heb.'
Marita en haar moeder huilden. Mathijs had graag met hen mee willen
huilen. Hij zou hen willen bemoedigen, maar hij besefte dat hij zelf hun
ellende veroorzaakt had. Hij was niet de aangewezen persoon om hen te
troosten, ook al wu hij Marita willen omarmen.
'Ik kon het niet voorkomen', zei hij zacht. 'Ik heb mijn mond voorbijgepraat.
Ik was over mijn toeren omdat de bokkenrijders mijn hond hadden
vermoord.'
'Je bent een schoft', beet Marita hem toe. 'Een vuile verrader.'
Haar woorden troffen Mathijs als zweepslagen. Hij wu het liefst door de
grond zijn gezakt van schaamte. Hij voelde zich zo vuil alsof hij dagen in de
stront had gelegen. In alle omvang drong tot hem door welk onheil hij had
aangericht. Maar het was te laat. Hij kon zijn woorden niet herroepen. De
schout zou hem toch niet meer geloven. Die was veel te blij met de nieuwe
prooi in zijn val.
'De galg staat nog klaar', hoorde hij de schout tegen de commandant van
de rakkers zeggen toen ze uit de grot naar buiten liepen.
Een tweetal rakkers bleef bij de uitgang van de grot achter.
Met een touw om zijn hals en met geboeide handen liep Goja achter de
koets aan. Hoewel nog niets tegen hem was bewezen, werd hij roch al als een
misdadiger behandeld.
Mathijs ging niet met de koets terug. Hij wilde niet bij dit gezelschap
horen.
'Ik zie je straks wel', riep vader, terwijl hij in het rijtuig stapte. Hij begreep
125

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
wat er in zijn zoon omging en dwong hem niet om met hem mee te gaan.
Het voertuig, Goja en de ruiters verdwenen snel uit het zicht.
Mathijs ging in het gras zitten. Hij voelde zich ellendig. Zijn hoofd leek te
barsten van spanning. Hij was het niet waard om in vrijheid rond te lopen als
door zijn toedoen een onschuldig iemand aan de galg zou komen. Kon hij de
tijd maar terugzetten. Eén dag terug. Dan zou hij alles anders doen.
Om het kloppen van het bloed in zijn hoofd tegen te gaan, hield hij zijn
hoofd tellen lang in het koele water van de Geul.
Langzaam slenterde hij terug naar Valkenburg. Hij kwam langs de ruïne.
Na alles wat hij in de afgelopen uren had meegemaakt, was zijn angst voor de
spookplaats volledig verdwenen. Iets ergers kon niet meer. Hij durfde er
gewoon rond te lopen.
Vreemd. De grote brok steen die op het beeldje lag, was weggerold. Hij
gtoef in het zand. Het beeldje was weg. Hadden de bokkenrijders het mee­
genomen ? Of wisten ook anderen dat er in de ruïne een gouden beeldje te
vinden was ? Had Lei te veel gekletst?
Met zijn hoofd vol zorgen liep hij verder naar Valkenburg.
Voor het raadhuis was een oploop. De arrestatie van de zigeuner werd druk
besproken. Iedereen wilde er het fijne van weten.
Mathijs zag zijn vader het huis van de rijke baron De Struels verlaten en
ging naar hem toe.
'Ik heb geld geleend van de baron', zei vader. 'We moeten nieuwe spullen
kopen. We hebben geen stuk gereedschap meer in huis. Geen pot of pan. En
dit is mijn enige broek.'
'Krijgen we alles nieuw?'
'Er zit niet veel anders op. Wat we zelf niet kunnen maken, moeten we
kopen. Dit verlies kost ons zeker een paar jaar werk. Gelukkig dat ons huis
nog overeind staat.'
stapten de werkplaats van leerwerker Savelkoul binnen. Vader bestelde
een paardenhoofdstuk, tuigwerk en leidsels.
'Kun je nog wel betalen?' vroeg de leerwerker voorzichtig.
'Ik ben altijd goed geweest voor mijn geld', zei vader. 'Zelfs baron De
Struels leent mij geld.'
'Het was maar een grapje', haastte Savelkoul zich te verontschuldigen. 'Ik
ken mensen bij wie de bokkenrijders helemaal niets hebben achtergelaten.'
'Ze pakken naargelang je rijk bent, maar rijk ben ik nooit geweest.'
126

ONTSNAPT AAN DE GALG
Daarna bewchten ze de pottenbakker en een lakenhandelaar. Stevens
verzocht hun thuis langs te komen, omdat moeder beter wist wat ze van
dat soort spullen nodig hadden.
Op weg naar huis ontmoetten ze de tinnegieter.
'Ha, nieuwe klanten', riep Lei. 'De bokkenrijders hebben mij werk be­
zorgd bij jullie thuis. Zo krijg ik ook een beetje binnen van de buit.'
'Spot er maar niet mee', zei Stevens.
'Je hebt gelijk', zei Lei. 'Ik gun het jullie niet, maar door de bokkenrijders
gaat het mij goed. Waar zij op bezoek zijn geweest, moet ik nieuw bestek
maken. Mijn smeltketeltje staat alle dagen gloeiend.' Hij blies in het hours­
koolvuuttje onder de pot gesmolten tin.
Nu pas zag Mathijs dat er in plaats van de trouwe ezel een paard voor de
kar stond. Ook de kar was nieuw. En Lei zelf was van top tot teen in het
nieuw gestoken.
'Hoe kom jij plotseling aan wveel geld ?' vroeg Stevens, die al die nieuwig­
heid ook was opgevallen.
'Je hoort het toch, mijn zaken gaan goed. De bokkenrijders bezorgen mij
steeds meer werk. De een zijn nood is de ander zijn brood.'
'Maar zoveel ineens ?' zei Stevens. 'Het benieuwt me hoe jij ineens aan
zoveel geld komt. Ben jij ook lid van die bende ?'
'Hoe durf je dat in je mond te nemen', zei Lei kwaad.
'Mensen die plotseling met geld gooien, hebben dat nooit eerlijk ver­
diend', zei vader hard. 'Dat de schout jou nog niet opgepakt heeft, verbaast
me toch al. Hij verdenkt heel wat kooplieden van medeplichtigheid en
heling.'
'Ik doe geen vlieg kwaad', zei Lei.
'Jullie handelaren komen bij veel mensen over de vloer. Jullie zien en
horen veel. Je kent de huizen vanbinnen en vanbuiten. Iemand als jij weet
waar wat te halen valt. Dat alleen al maakt je verdacht.'
'God beware me. Ik heb liever geen strop om mijn nek. Liever een arme
tinnegieter dan een dode bokkenrijder.'
'Ik hoop dat het w is', zei vader. 'Ga maar met ons mee. Bij ons thuis kun
je direct aan de slag. Er is geen vork of lepel meer in huis.'
Terwijl ze verder liepen, dacht Mathijs aan het gouden beeldje dat van de
ruïne was verdwenen. En aan die nacht waarin Wolf en hij Lei hadden
ontmoet. Het kon heel goed zijn dat hij toen van de ruïne kwam. Wie
127

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
anders dan Lei zou het beeldje daar hebben weggehaald? Vo or Lei was het een
koud kunstje om het gouden beeldje in zijn smeltpot om te smelten. Had hij
daarom zijn mond moeten houden? Omdat Lei de buit alleen voor zichzelf
wilde hebben ? Toch vond hij het maar dom van Lei om zijn geld zo op­
vallend uit te geven. Hij had hem daar nog voor gewaarschuwd.
128

20
Het middageten was klaar. Soep met brood. Moeder nodigde ook de tinne­
gieter aan tafeL En Lei was zo vriendelijk hun een stel vorken en lepels te
lenen.
Er ontspon zich een druk gesprek over de bokkenrijders en wie dat nu
eigenlijk waren. Mathijs volgde het gesprek nauwelijks. Hij kon het gebeurde
in de grotten niet uit zijn gedachten zetten. Steeds weer zag hij het ontzette
gezicht van Marita voor zich. Nooit was iemand zo teleurgesteld in hem
geweest. Hij pijnigde zijn hersens naar mogelijkheden om Goja te helpen,
maar hij kon niets bedenken waarmee hij hem uit zijn ellendige situatie zou
kunnen verlossen.
Direct na het eten ging hij naar buiten. Bij de put bleef hij zitten peinzen.
Daar trof Miene hem aan, toen ze de melkkannen kwam uitspoelen.
'De laatste dagen eet je bijna niet. Je bent toch niet ziek?'
Opeens begon hij te vertellen. In één golf kwam er alles uit wat hij had
meegemaakt sinds hij Marita bij de beek had ontmoet tot aan het moment
van de arrestatie van haar vader. En ook over het feit dat hij steeds meer aan
de schuld van Goja twijfelde.
'Ik vind het vreselijk dat Goja door mijn schuld vastzit en dat Marita
kwaad op me is. Hoe kan ik het goedmaken ?'
'Ik weet ook niet wat je eraan kunt doen. Wie in handen van de schout valt,
is te beklagen.'
'Die martelingen, dat is het ergst.'
'Misschien gebeurt er een wonder', zei Miene. 'Dat ze toch nog net op tijd
de echte bokkenrijders vinden.'
Wolf kwam aanlopen, met zijn handen op de buik. Hij had weer te veel
gegeten.
'Hoe is het met de koeien gegaan ?' vroeg Mathijs.
'Praat me er niet van. Die krengen hebben me flink laten lopen.'
'Dat heb ik je voorspeld. Als je ze niet de baas bent, trekken ze zich weinig
van je aan. Troost je. Vanmiddag ga ik er zelf met de koeien op uit.'
129

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
Hij liep naar de stal en dreef de koeien naar buiten.
'Je moet maar wat dichter bij huis blijven', zei vader. 'Het is te laat om nog
naar Geulhem te gaan. Breng de koeien maar naar het weitje in Walem.'
Daar was Mathijs blij om. Hij maakte zich zorgen over de mensen in de
grotten en hij vroeg zich afhoe ze aan eten moesten komen, maar hij durfde
hen niet onder ogen te komen. Trouwens, met die wachtposten voor de grot
zou hij er niet eens binnen kunnen.
Voor de stal was Lei zijn smeltkroes aan het vullen me.t brokken tin.
'J e valt me tegen', voegde Mathijs hem toe. 'Jij hebt dat gouden beeldje
ingepikt en verkocht. Mij ben je vergeten.'
'Dat denk je maar.' Uit de binnenzak van zijn jas haalde Lei een zakje en
overhandigde het aan Mathijs. Mathijs opende het. Vijf goudstukken.
'Wat moet ik met al dat geld ?'
'Dat is jouw zaak. Nu ben je net zo rijk als ik.'
'Ik dacht dat je bang was voor dat beeldje!'
'Dat was ook zo, maar ik kon zoveel goud niet voor anderen laten liggen',
'grinnikte Lei.
'Toen wij je die nacht tegenkwamen, kwam je toen van de ruïne ?'
'Precies. En nu zwijgen we erover. Hoe minder praat, hoe minder het
schaadt.'
Verrast over zijn plotselinge rijkdom liep Mathijs achter de koeien aan.
Wat moest hij met die goudstukken? Toen dacht hij aan Goja. Die zou dat
geld goed kunnen gebruiken, als hij ooit nog vrij zou komen. Samen met de
opbrengst van het paard en het gereedschap had hij nu tien goudstukken.
Een klein kapitaal. Hopelijk dat hij het Goja ooit zou kunnen geven.
Gewoontegetrouw wilde hij ook de koe van Bosch uit de stal halen. Pas
toen hij voor de staldeur stond, herinnerde hij zich dat Eva was verkocht.
Hij dreef de koeien het gehucht uit. De buurtschap Walem lag hoger dan
De Heek, boven op een heuvel. Op het hoogste punt van Walem kon je over
de hele omgeving van Valkenburg uitkijken. Vader bezat er een klein weitje.
Het lag er wat verloren. De meeste stukken grond die hij bezat, lagen rond
De Heek en Valkenburg. Het stukje in Walem had hij geërfd van een kinder­
loze oom. Vader zei wel eens dat hij al die kleine stukjes grond die hij hier en
daar bezat, aan elkaar zou willen schuiven. Dat zou het werk veel makkelijker
maken. Een groot deel van de werktijd werd verdaan met het op en neer
lopen tussen het huis en de verspreid liggende lapjes grond.
13°

ONTSNAPT AAN DE GALG
Bij het weitje aangekomen bond Mathijs de koeien met hun halsters aan
elkaar. De oude Bertha was hier al eens eerder uit het weitje gebroken en had
zich volgevreten aan de gewassen op de omliggende akkers. Dat had ruzie
gegeven.
Op een naburig veld, dat van een boer uit Walem was, waren twee
knechten aan het maaien. Ze floten een deuntje onder het werk. Hun zeisen
zoefden door de tarwe. Waren ze blij dat de oogst er dit jaar goed op stond ?
In de afgelopen jaren was het meestal anders geweest. Door hagel of ander
noodweer was er vaak weinig graan geoogst. In de voorbije winter had dat op
veel plaatsen tot voedselgebrek geleid. Aan die misoogsten schreef Driek een
deel van de diefstallen toe. 'Honger kweekt dieven', zei hij altijd.
Het viel Mathijs op dat een van de maaiers zwart haar had. Buiten Goja
had hij nooit eerder een man met zulk zwart haar gezien. Zijn hart begon
sneller te kloppen. Was dit de man die in de afgelopen nacht bij hen in huis
was geweest? Hoe kwam hij daar achter ? Zou hij een praatje met die lui
maken?
Schijnbaar achteloos op een grashalm kauwend, slenterde hij naar de
mannen toe. Hij moest zichzelf dwingen gewoon te blijven doen. Hij mocht
zijn aandacht voor de zwartharige man niet verraden.
'Maaien jullie dit hele stuk vandaag nog kaal ?' riep hij toen hij tot aan de
rand van het veld genaderd was.
'Jawel, snotneus', riep een van de maaiers terug. 'Onze baas houdt van
opschieten. Pas maar op dat jouw vader je niet verhuurt aan onze boer. Bij
ons leer je pas werken.'
'Als het aan onze baas ligt, maaien we op één dag twee van deze velden
kaal', riep de man met het zwarte haar. 'Maar mij krijgt hij daar niet voor.'
Mathijs herkende de stem meteen. Het was dezelfde afgebeten stem die hij
in de afgelopen nacht in huis had gehoord. Dit moest de man zijn die hij
zocht!
Hij dacht geen moment meer aan de koeien, maar zette het op een lopen
en holde in één stuk door naar huis.
Buiten adem en zwetend als een paard rende hij de schuur in waar vader en
Driek aan het werk waren.
uit.
'Ik. .. ik ... heb de zwarte bokkenrijder gezien !' riep hij stotterend van haast
'Dit is al de tweede keer dat je denkt de zwarte rover te herkennen', zei
vader ongelovig.

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Ik herkende zijn stem', riep Mathijs uit. 'Diezelfde snauwerige stem.'
'Jij ziet spoken op klaarlichte dag.'
'We kunnen op zijn minst gaan kijken', zei Driek. 'Je weet het maar nooit.'
Bewapend met knuppels en hooivorken liepen ze naar Walem, maar bij
het veld aangekomen was er van de zwarte maaier geen spoor meer te
bekennen. De andere knecht was er nog wel.
Eerst dreven ze de koeien terug, die kans hadden gezien naar het grasveld
van een buurman af te dwalen. Toen stapten ze op de maaier af.
'Waar is je maat?' vroeg Stevens.
'Ik ben hier alleen', zei de maaier. Hij liet zijn zeis zakken en wiste het
zweet van zijn gezicht.
'En de man die bij je was ?'
'Je bedoelt de Zwarte van Stein? Die is weggelopen. Die had ineens haast.'
'De Zwarte van Stein ?' vroegen ze in één adem.
'Kennen jullie de Zwarte van Stein niet?'
'We kennen hem niet,' zei Stevens, 'maar we hebben wel over hem ge­
hoord. Hij is berucht om de vechtpartijen die hij uitlokt als hij dronken is.'
'Hij werkt net als ik op de Beukenhoeve, maar hij is niet bepaald de beste
knecht.'
'Waarom niet?' vroeg Stevens. 'Is hij lui ?'
'Niet lui. Als hij aan het werk is, werkt hij als een paard. Maar hij gaat vaak
op stap. Dan komt hij lang na middernacht pas thuis. Soms ziet hij hele
nachten zijn bed niet. En ik ben de klos. Ik moet altijd het werk opknappen
dat hij laat liggen. Ik hoop dat mijn baas hem op straat zet en een andere
knecht neemt.'
'Ik snap het', zei Driek toen ze terugliepen naar huis, de koeien voor zich
uit drijvend. 'De Zwarte van Stein heeft onraad geroken toen Mathijs weg­
holde en de koeien achterliet. Zoiets doet een boerenzoon niet. Als die de
koeien alleen laat, is er iets aan de hand.'
'Die man is op de vlucht gegaan, omdat hij een slecht geweten heeft', zei
vader.
'Geven we de Zwarte van Stein aan bij de schout?' vroeg Mathijs.
'Voorlopig denk ik daar niet aan', zei zijn vader beslist. 'Laat de schout het
zelf maar uitzoeken. Als ik deze man beschuldig, hebben we kans de bok­
kenrijders nog een keer te mogen ontvangen. Daar heb ik geen trek in.'
'We moeten de onschuld van Goja bewijzen', hield Mathijs aan.
1 32

ONTSNAPT AAN DE GALG
'Dat kunnen we niet .. Ook al verdenken we nu de Zwarte van Stein, voor
de schout is dat niet het bewijs dat die zigeuner onschuldig is.'
'Als de Zwarte van Stein aan de haal is, geloof ik niet dat de schout hem
nog te pakken krijgt', zei Driek. 'En dan blijft de vraag ofhij ons wel gelooft.
Die zigeuner is voor hem een veel makkelijker prooi.'
Thuis aangekomen rustten ze even uit bij de put.
'Wat gebeurt er nu met Goja?' vroeg Mathijs.
'Dat is onze zaak niet', zei vader.
'Nu Goja door onze schuld in de gevangenis zit, moeten wij ervoor zorgen
dat hij eruit komt', zei Driek.
'Je weet niet wat je zegt', zei vader. 'Je kunt je net zo goed zelf ophangen.'
'Beter dood dan blood*', zei de knecht, het spreekwoord omkerend. 'Ieder­
een moet met eigen middelen strijden tegen het onrecht.'
'Maar als je geen middelen hebt, kun je ook niet strijden. Ik heb er geen
behoefte aan om in de schoenen van de drossaard en de schout te gaan staan
en al helemaal niet om me tegen hen te keren. Dat wordt niet van een
schutter verwacht. Ik wil er niets meer over horen.'
Nijdig beende vader naar binnen, de anderen bedrukt achterlatend.
'Hij is niet voor rede vatbaar', zei Driek misprijzend. 'Hij wil niet toegeven
dat de schutters een fout hebben gemaakt met hun mislukte overval op die
zigeuner. Hij is bang dat het zijn eer als schutterskapitein aantast.'
Wolfkwam uit de boomgaard met een mand appels. Met een plof zette hij
de mand neer.
'Niet te tillen. Die appels zijn zwaarder dan ik dacht.'
'Het zal je buik zijn die je niet kunt tillen', zei Mathijs. 'Je hebt natuurlijk
net zoveel appels gegeten als er in de mand zitten.'
'Wat kijken jullie triest. Kan ik je een appeltje aanbieden om je wat op te
vrolijken?'
Mathijs vertelde wat er was gebeurd.
'Toch zouden we iets voor Goja moeten doen', zei Wolf nadat hij het hele
verhaal had gehoord. 'Wij zijn verplicht hem te bevrijden.'
'Je hebt gelijk', zei Driek. 'Wij moeten hem helpen. Het is zijn enige kans.
Het kost hem het leven als we hem aan zijn lot overlaten.'
'Als we Goja uit de cel zouden kunnen halen, dan kunnen we ook meteen
de Waal bevrijden', zei Mathijs hoopvol.
'Jij wilt wel veel ineens', merkte Wolf op. 'We kunnen geen wonderen
verrichten. '
133

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Misschien wel', Driek. 'Ik heb een plan, maar het is gewaagd.'
'Laat horen', zei Wolf. 'Als het spannend wordt, doe ik mee.'
'J e móét meedoen. Zonder jou zijn we met te weinig. Op vader hoeven we
niet te rekenen. Die mag niet eens weten dat we Goja willen bevrijden.'
'Vertel op', drong Mathijs aan. 'Wat moeten we doen ?'
'Het is vandaag zaterdag', zei Driek. 'Vanavond gaan veel mensen in het
dorp wandelen en een biertje drinken. Zoals wij dat ook vaak op zo'n zo­
merse zaterdagavond doen. Het valt niemand op als we een ommetje maken
en in Valkenburg terechtkomen.'
'En dan?' trok Mathijs de woorden uit Drieks mond.
'Dan begint het pas echt. Om het raadhuis binnen te komen, moeten we
de wacht uitschakelen.'
ken.'
'Onmogelijk', zei Wolf. 'Met al dat volk op straat.'
'We moeten een list bedenken', Driek. 'We moeten de man weglok-
'Een wacht krijg je nooit van zijn post weg.'
'Ik wed dat ik hem van de deur weg krijg als ik hem een pot bier aanbied',
zei Driek.
'Ik snap het', zei Mathijs. 'Jij lokt hem de herberg in en dan moeten wij
proberen het raadhuis binnen te komen.'
'Juist. Hoe langer ik de wachtpost bij het raadhuis vandaan kan houden,
hoe beter het is.'
'En verder?' vroeg Wolf gespannen.
'Jullie sluipen naar binnen, schakelen de wacht uit die binnen zit en
openen de cel.'
'Dat lukt nooit', zei Mathijs mismoedig. 'Ik geloof nooit dat wij een
soldaat de baas kunnen. We hebben geen wapens.'
'Toch is het de enige manier', zei Driek. 'Maar als je denkt dat het niet
lukt, moeten we het hele plan vergeten.'
'We kunnen het proberen', zei Wolf moedig. 'Waarom zou het niet
lukken? Toen Lei ons overviel, hebben we hem ook plat gekregen met zijn
tweeën.'
'Zo mag ik het horen', zei Driek. Hij gaf Wolf een vriendschappelijke klap
op de schouders.
'Niet te hard slaan. Als ik kreupel ben kan ik niet meedoen.'
'Jullie moeten elkaar helpen om op het dak te komen. Als je een paar
134

ONTSNAPT AAN DE GALG
pannen aan de kant schuift, kun je het dakvenster van binnenuit openen.'
'Hoe krijgen we de deur van de cel open?'
'Dat is niet moeilijk. De sleutel van het traliehek voor de cellen hangt aan
de keldermuur.'
'Hoe weet jij dat?' vroeg Mathijs. 'Heb je in de gevangenis gezeten ?'
'Toen ik jong was, heb ik eens een paar dagen vastgezeten wegens een
vechtpartij op de kermis.'
'Jij ? Heb jij ooit gevochten ?'
'Ach, echt vechten kon je dat niet noemen. Het waren meer stoeipartijtjes
tussen jongens uit De Heek en die uit Valkenburg, zoals je dat nu ook nog
hebt. Maar de schout die we toen hadden, was altijd op de hand van die lui
uit Valkenburg en greep ons.'
'En als het plan niet lukt ?' vroeg Wolf.
'Dan hangen we allemaal.'
Daar waren ze even stil van. Twijfels speelden door hun hoofden. Ze keken
elkaar eens aan, alsof ze wilden schatten hoe de anderen erover dachten.
'Het is een gedurfd plan', zei Wolf, een beetje stil.
'Of het slaagt hangt af van kleinigheden', zei Driek.
'Stel dat die wacht geen dorst heeft', zei Mathijs.
'Elke soldaat heeft dorst', zei Driek. 'Die soldaten krijgen vanzelf trek als ze
zien dat andere mensen lekker zitten te drinken. Veel geld om in de herberg
uit te geven hebben die rakkers trouwens niet. Ze verdienen nog minder dan
een boerenknecht!'
'En als het plan wel lukt ?' vroeg Wolf.
'In dat geval moeten jullie de zigeuner en zijn gezin zo snel mogelijk over
de grens brengen. Ik hou de wachtpost zo lang mogelijk in de herberg aan de
praat.'
'En thuis ?' vroeg Mathijs. 'Hoe laat denk je dat we terug zijn? Na midder­
nacht ?'
'Dat denk ik niet. Zo'n actie moet snel gebeuren. Er mag niet getreuzeld
worden. Als Goja buiten is, moet hij zo vlug mogelijk het land uit.'
'Maar dan zijn we er nog niet', zei Mathijs. 'Er staan ook wachtposten bij
de grot.'
'Als jullie zo ver komen, zijn jullie met een man meer. Met een beetje
gezond verstand moeten die wachten uit te schakelen zijn.'
'We kunnen ook de andere ingang van de grot gebruiken om Marita en
135

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
haar moeder daar weg te halen', zei Mathijs.
'Dat is te gewaagd. De wachten moeten uitgeschakeld worden, zodat ze
geen alarm kunnen slaan.'
'Wanneer gaan we ?' vroeg Mathijs.
'We moeten wachten tot het bijna donker is en de schout zijn kantoor
heeft verlaten. Dan zijn er alleen nog wachtposten.'
'Ben je bang?' vroeg Mathijs aan Wolf.
'Jij niet ?'
'Je bent niet verplicht om mee te doen. Jij hebt geen schuld aan wat er met
Goja is gebeurd.'
'Ik laat je niet alleen', zei Wolf. 'Jij hebt mij geholpen. Nu help ik jou.'

21
Van eten kwam die avond niet veel. Zelfs Wolf kwam niet door zijn portie
stamppot heen. Gelukkig viel het niet te erg op, want terwijl ze nog aan het
eten waren, kwam de naaister om van allen de maat te nemen. Behalve
Mathijs moest iedereen in het nieuw worden gestoken. Ook Wo lf.
Voor hem was het aanmeten van nieuwe kleren een hele gebeurtenis. Hij
had nooit nieuwe kleren gekregen, maar had zich altijd moeten behelpen met
afdankertjes.
Wolf vertelde hoe hij zijn broek en jas wilde hebben. De naaister knikte ja
en amen, maar Mathijs geloofde niet dat ze veel rekening met Wo lfS wensen
zou houden. Ze maakte kleren voor haast iedereen in De Heek. Het resultaat
was dat op zondag alle jongens uit de buurt er hetzelfde bij liepen, in een­
zelfde broek en eenzelfde vest. En de meisjes droegen eendere gesteven
jurken.
In de keuken was Miene bezig met het klaarmaken van spijs voor vlaaien.
Van wortels en appels had ze pap gemaakt, die ze over de vlaaibodems
uitgoot.
'Ik ben benieuwd hoe het smaakt', zei Mathijs.
'Ach, wat jij niet lust, eet Wolf wel op.'
Driek zat bij de put en bond bezems. Bezems van heide waren voorwerpen
die je nooit van anderen mocht lenen. Door te vegen met de bezems van
anderen, veegde je het ongeluk en de ziekten van de bezitter van de bezems
ook je eigen huis binnen, meende moeder. Daarom had ze geen bezems
geleend nadat de bokkenrijders hen hadden overvallen.
Tegen de tijd dat het begon te schemeren, haalde Mathijs de goudstukken
uit zijn kamertje en stopte ze diep in zijn zak. Met kloppend hart ging hij naar
buiten. Niemand had wat gemerkt. Dit was zijn geheim. Daar zou hij nooit
met iemand over praten.
Moeder en Miene zaten op de bank voor het huis. Moeder dopte erwten
en Miene schilde aardappels. Meestal maakten ze ' s avonds al de voorberei­
dingen voor het eten van de volgende dag.
137

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Jij schilt dobbelstenen', plaagde Mathijs.
'Laat maar eens zien dat jij het beter kunt.' Miene reikte hem het mes aan.
'Poeh, vrouwenwerk.'
'Ja, vrouwenwerk, omdat mannen er te lomp voor zijn.' Ze pakte een
aardappel uit de mand en zette er het mes in.
'Als het je lukt de schil van de aardappel in één keer eraf te halen en hem
dan over je linkerschouder gooit, zul je trouwen met de jongen van je keuze',
zei moeder. Even later mikte Miene een hele schil over haar schouder.
'Je mag van geluk spreken', zei moeder. 'Als de schil onder het gooien was
gebroken, zou je helemaal nooit trouwen.'
Plotseling hoorden ze de haan tekeergaan. Vader kwam met het dier uit de
schuur. Hij had hem aan twee poten vast, legde hem met de nek op het
hakblok en sloeg hem in één keer de kop af.
'Die is voor morgen" zei moeder. 'Lekker eten voor de zondag.'
'Jammer van die mooie haan', Mathijs.
'Niks jammer', zei Driek. 'Een haan zonder kippen heeft geen taak. Het
enige waarmee hij ons nog kan dienen, is lekker mals te zijn. Als we nieuwe
kippen kopen, krijgen we er een nieuwe haan gratis bij.'
Even later kuierden Driek, Mathijs en Wolf, ogenschijnlijk op hun gemak,
naar Valkenburg. De pauw van Hansen was slechtgehumeurd. Hij kwam
blazend op hen af, maar echt aanvallen durfde hij niet.
Lowie zat voor het huis zijn klompen te schuren.
'Hoe is het met je vader?' vroeg Mathijs.
'Een beetje beter. Vandaag is de vroedvrouw uit Ransdaal geweest. Je weet
dat ze pijn kan afbidden.'
'Ik zag dat er iemand met een paard bij jullie was', zei Driek.
'Dat was boer Schütz uit Übach-over-Worms. Bij zijn vader heeft mijn
vader nog gewerkt. Schütz wil mij huren als knecht. Als ik wil, kan ik
komende lente bij hem beginnen.'
'Zo'n betrekking was voor jou ook niet slecht', zei Driek tegen Mathijs,
toen ze verder wandelden. 'Het zou goed voor je zijn een tijdje bij een andere
boer te werken. Hoe meer ervaring je opdoet, hoe beter het je later als boer
gaat. Ik heb vroeger ook bij verschillende boeren gewerkt. Daar heb ik nooit
spijt van gehad. Overal doe je andere inzichten op.'
In Valkenburg was het druk. Veel mensen profiteerden van de mooie
zomeravond om een wandeling te maken. De terrassen van de herbergen

ONTSNAPT AAN DE GALG
zaten vol. Dienstmeiden van burgerfamilies kwamen op dit late uur nog van
de bakker met broden en vlaaien voor de zondag.
Op de markt zorgden straatmuzikanten voor een vrolijke stemming. Be­
delaars hielden iedereen staande om een aalmoes te vragen.
Onder een boom op het marktplein was een kwakzalver bezig met het
trekken van kiezen. Met een grote tang trok hij rotte tanden. Medelijden met
zijn klanten had hij niet, want als ze hun zere kiezen kwijt waren, keken ze
nog pijnlijker dan tevoren. Medelijden hoefde ook niemand van deze tand­
arts te verwachten, want buiten zijn praktijk als kwakzalver was hij ook
aangesteld als de beul van Valkenburg. Ondanks zijn bruutheid had de beul
niet over gebrek aan klanten te klagen. De extra pijn nam men op de koop
toe. Die ging na verloop van tijd weer weg en dat was beter dan eeuwig met
kiespijn te lopen. Trouwens, tegen de bloedingen verkocht de kwakzalver een
spoelmiddel, dat de arme klanten als brand in de mond voelden, maar het
hielp werkelijk het bloeden te stelpen.
De beul was een man die goed verdiende aan het leed van de mensen, want
niet alleen hielp hij hen van ziekten af en hing hij ter dood veroordeelden op,
hij was ook de doodgraver van het stadje.
Driek wisselde enkele woorden met bekenden. Over het weer en het werk
en natuurlijk over de bokkenrijders, want daar had iedereen de mond van
vol. Driek werd uitgehoord over de overval, maar veel kwamen ze van hem
niet te weten. Driek wilde niemand beschuldigen en praatte eromheen.
Tenslotte was het nog gevaarlijk ook om je mening over de bokkentijders
te laten horen, want iedereen zou een bokkenrijder kunnen zijn.
Ze vonden een plekje op een van de zitbanken tegenover het raadhuis.
Mathijs liep even naar de bakkerswinkel en keek naar binnen.
Peter had het druk met het bedienen van de laatste klanten. Hij keek blij
op toen hij Mathijs zag.
'Zeg tegen Miene dat ik morgenmiddag bij de kapel in Walem ben',
fluisterde hij in Mathijs' oor.
'Komt voor de bakker.'
Die twee leken smoorverliefd. Wat voor een gevoel zou dat zijn, verliefd­
heid ? De kriebel die hij in zijn buik voelde als hij aan Marita dacht, was dat
ook verliefdheid?
Hij ging terug naar de anderen. Driek zat een pijpje te roken, net of er niets
aan de hand was.
139

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
In een café aan de overkant was tumult. De kastelein werkte een paar
dronken klanten naar buiten. De mannen gingen tekeer en probeerden weer
binnen te dringen, maar de potige kastelein gooide hen opnieuw de deur uit.
'Kerels die zo dronken zijn, geven veel geld uit', zei Driek. 'Ik ken ze. Ze
werken nooit, maar ze feesten de hele dag. Ra ra, hoe kan dat ?'
'Zijn het bokkenrijders ?' vroeg Mathijs.
'Ik denk dat het gewone struikrovers zijn. Echte bokkenrijders gedragen
zich minder opvallend. Die smijten niet met geld. Die verraden zich niet.'
Rond negen uur zagen ze dat de schout zijn kantoor verliet en het raadhuis
afsloot.
Voor de deur nam een oude rakker plaats, bewapend met een pistool. Als
de oudgediende er niet zo krakkemikkig bij had gestaan, zou hij er misschien
krijgshaftig hebben uitgezien, maar door zijn houten been en zijn groezelige
uniform zag hij er eerder lachwekkend uit. Een versleten soldaat op zijn ouwe
dag.
'We hebben geluk', zei Driek zachtjes. 'Die kerel ken ik.'
'Waar ken je hem van?' vroeg Mathijs.
'Hij heet Jansen. Oorspronkelijk komt hij uit Meerssen. Toen ik nog een
kind was kende ik hem al. Met zijn vader, die varkenskoopman was, trok hij
langs de boerderijen. Hij hield niet van dat werk. Hij wilde avonturieren en
daarom is hij soldaat geworden.'
'In het Oostenrijkse of het Franse leger ?' vroeg Wolf.
'Hij heeft in vele legers gediend. Mannen als Jansen verhuren zich aan
degene die het meest betaalt. Als ze een stuiver meer krijgen, vechten ze
'morgen tegen de maten met wie ze vandaag ten strijde trekken.'
'Hoe komt hij hier terecht?'
'Hij is te oud voor het leger. Hij heeft geluk gehad dat hij in zijn geboor­
testreek een baantje heeft gekregen.'
'Beter een halve soldaat dan een hele', meende Wolf.
'Zo' n oude soldaat houdt wel van een pot bier', zei Driek. 'Ik heb J ansen
vaak in de herberg gesproken. Hij vertelt graag over zijn heldendaden. Hij
heeft heel Europa gezien. Dat alleen al maakt zijn verhalen interessant, al
mag je er niet te veel van geloven.'
'Een beetje sneu dat we juist hém te pakken moeten nemen', zei Mathijs.
'Welnee. Met hem hoeven we geen medelijden te hebben', zei Driek. 'Hij
zal dat ook nooit met zijn slachtoffers hebben gehad. Hij maakt het ons wat

ONTSNAPT AAN DE GALG
makkelijker. Een type als hij moet ik aan de praat kunnen krijgen.'
Ze stonden op en wandelden kalm naar de dichtstbijzijnde herberg. Ter
hoogte van het raadhuis groette Driek de rakker en lichtte beleefd zijn pet op.
'Ze hebben jou mooi te pakken, Jansen. Op zo'n mooie avond, als ieder­
een dorst heeft en de herberg vol mensen zit die naar jouw verhalen willen
luisteren, sta jij op wacht.'
'Ik ben voor pech in de wieg gelegd', gromde Jansen. 'Ik heb altijd van
generaal gedroomd, maar op mijn ouwe dag ben ik nog minder dan een
gewoon soldaat. Rakker is een hondenbaan.'
'Een cent wordt nooit een gulden', troostte Driek. 'Ik blijf ook mijn hele
leven boerenknecht.'
'Ik had generaal willen worden, maar nu sta ik voor piet snot op de
avonden dat iedereen vrij is.'
'Dat is het nadeel van je beroep. Een soldaat is nooit echt vrij .'
'Er zitten wel meer nadelen aan mijn beroep', klaagde Jansen. 'Ik word
betaald alsof ik van nature een hongerlijder ben.'
'Die schepenen zouden hun soldaten goud moeten geven, nu jullie zoveel
goed werk doen met het opruimen van de bokkenrijders.' Driek smeerde de
man stroop om de mond om hem te paaien.
'Geen cent méér krijgen wij van dat vrekkige stadsbestuur. Als ik een pot
bier wil drinken, heb ik niet eens het geld om naar de herberg te gaan. Door
zo gierig te zijn maken de schepenen nog bokkenrijders van hun eigen
soldaten.'
'Ach weet je, wij boeren zijn de beroerdsten niet. Wij zijn jullie best
dankbaar voor alles wat jullie doen. Daarom krijg je van mij een pot bier.
Ik geef er een bij de herberg.'
'Een pot bier zou best door mijn droge soldatenkeel glijden. Helaas kan ik
hier niet weg. Er zitten een paar bokkenrijders in de kerker.'
'Die zitten veilig achter slot en grendel. Ze lopen niet weg.'
'Dat is waar. Die knapen kunnen er niet uit. En er zit nog een cipier
binnen ook.'
'Ik zou ook niet weten wie hen eruit zou willen halen. Alle mensen zijn blij
dat die rovers opgesloten zitten.'
'Je hebt gelijk. Vo oruit, eentje wil ik er wel met je gaan drinken. Eentje.
Dan ben ik maar even weg.'
'Zegjansen, laatst vertelde je over die oorlog in Pruisen. Jij hebt toen toch

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
persoonlijk die vijandelijke generaal te pakken genomen ?'
'Dat zal ik je eens haarfijn vertellen', zei Jansen, verheugd dat hij een
glorieus verhaal uit zijn roemruchte verleden mocht opdissen. Hij wandelde
met Driek mee naar de herberg.
'Dat moet een zeer interessante gebeurtenis zijn geweest', moedigde Driek
hem aan.
'Dat ik die generaal te pakken heb genomen, was nog lang niet alles. Ikheb
er in die oorlog heel wat over de kling gejaagd.'
Nu Jansen eenmaal aan het vertellen was, raakte hij zelfin de ban van zijn
verhaal. Vol vuur berichtte hij over zijn vermeende heldendaden.
Driek bestelde grote kruiken bier voor Jansen en hemzelf.
Zodra de twee in de herberg zaten, slenterden Mathijs en Wolf naar het
steegje naast het raadhuis. Onopvallend verdwenen ze in het straatje. Er was
niemand.
Mathijs klom op het muurtje.
'Nu moet het gebeuren', mompelde hij. Hij voelde de spanning tot in zijn
kaken.
'Kop op', fluisterde Wolf. 'Je moet gewoon aan iets leuks denken. Ik denk
aan de vlaai die we morgen krijgen. Ik zag Miene beslag maken van echt wit
meel.'
'Jij bent een abnormale vreetzak.'
Met een extra zetje van Wolfbelandde Mathijs in de goot van het raadhuis.
Hij trok Wolf omhoog.
Vo orzichtig schuifelden ze langs de dakrand tot aan het zolderraampje.
Zachtjes schoven ze een paar pannen aan de kant. Wolf stak zijn arm naar
binnen. Hij kon net de beugel bereiken waarmee het raam was vergrendeld.
Hij opende het raampje, hees zich omhoog en liet zich behoedzaam naar
binnen glijden. Mathijs volgde.
Even moesten hun ogen aan het donker wennen. Toen zagen ze dat ze
tussen kasten stonden die waren volgestapeld met klappers vol papieren.
Mappen vol beschreven vellen lagen in de hoeken.
Nu hij eenmaal binnen was, stond Mathijs versteld van zijn eigen moed.
Inbrekertje spelen in het raadhuis ! Het zweet brak hem uit als hij eraan dacht
wat er zou kunnen gebeuren als ze betrapt werden. Hij bewonderde Wolf, die
geen spoor van angst vertoonde.
'Welke vlaai wil je, appelvlaai of wortelenvlaai ?'

'Allebei', fluisterde Wolf terug.
ONTSNAPT AAN DE GALG
Ze wachtten en luisterden. Ze hoorden de cipier in de gang op en neer
lopen. Hij had hen niet gehoord.
'En nu verder', zei Wolf. 'Er is geen tijd te verliezen.'
Zacht opende hij de deur. Een trap. Op hun tenen slopen ze naar beneden.
Tree voor tree. Bij elke stap kraakte de trap een beetje.
kast.
De cipier stond stil. Had hij hen gehoord? Ze verscholen zich achter een
De man stommelde de trap op. Het moment van de waarheid naderde.
De cipier kwam dichterbij. Hij was op zijn hoede en hield zijn pistool voor
zich uit. Hij liep hen rakelings voorbij. In één beweging sprong Wolfhem op
de rug en kneep hem de keel dicht. Mathijs dook naar zijn benen en trok hem
omver. Het wapen viel. Wolf greep het pistool en sloeg de man bewusteloos.
'De gebruikelijke tactiek', hijgde Wolf tevreden. 'Dit is al de tweede keer
dat we samen iemand te grazen nemen. We kunnen er een beroep van
maken.'
'Mij niet gezien. Ik ben niet zo'n vechtersbaas.'
Vo l lef stak Wolf het pistool tussen zijn riem en stopte de kogels in zijn
broekzak. Met zijn eigen kledingstukken bonden ze de in onmacht liggende
man aan handen en voeten en propten een stuk van zijn hemd in zijn mond.
Ze slopen verder naar beneden. De hal op de begane grond was betegeld,
zodat ze daar haast geruisloos vorderden. Het flauwe licht van de straat­
lantaarns viel door glas-in-loodramen naar binnen.
Ze vonden de ingang van de kelder. Een zware deur die zo hard kraakte dat
ze ervan schrokken. Ze wachtten. Er gebeurde niets.
Op de keldertrap scheen het zwakke licht van een flambouw·, die in een
houder in de muur stak. De muren schitterden van het vocht. Beneden stonk
het naar muf stro en beschimmeld voedsel.
Het eerste dat ze zagen was de martelkamer. Een vies hok waarin wipgalg,
rad·, pijnbank· en Spaanse laarzen klaarstonden voor hun gruwelijk werk. De
sinistere werktuigen deden hen eens te meer beseffen met welke gevaarlijke
opdracht ze bezig waren.
Wolf greep de flambouw van de muur. Ze schrokken van een paar ratten
die plots onder de trap uitsprongen en door een hekwerk wegschoten.
Ze vonden de cel waarin Goja zat opgesloten. Treurig zat hij in een hoek.
In de andere hoek lag de Waal, op een dunne laag oud stro. Hij was er slecht
143

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
aan toe. Hij was gemaneld. Zijn gezicht en armen waren bedekt met ge­
ronnen bloed. Zijn lderen waren gescheurd.
'Jij verrader!' riep Goja uit toen hij Mathijs herkende. Hij vloog overeind.
'Het is jouw schuld dat ik hier zit te creperen!'
'Sssst', zei Wolf geschrokken. 'Niemand mag ons horen.'
Mathijs had een paar tellen nodig om de woede-uitval van Goja te ver­
werken. Even verlamde zijn schuldgevoel hem, maar gelukkig hervond hij
zijn zelfbeheersing.
Tot hun stomme verbazing zagen de twee gevangenen dat Mathijs de
zware sleutel van de muur griste en het hek in het traliewerk ontsloot.
'Snel achter ons aan komen', fluisterde Wolf.
'Hoe ... ?'
'Praten doen we straks', voegde Mathijs Goja toe. 'Ik kan alles verldaren.'
Vo ordat ze het pand verlieten, ontfermden ze zich eerst over de cipier. Ze
sleurden hem de trappen af en sloten hem op in de cel, zodat hij geen alarm
kon slaan.
Snel liepen ze naar boven. Wolf stak zijn hoofd door het raam en loerde
rond. Geen onraad. Jansen zat nog in de kroeg.
Vlug klommen ze door het dakraam naar buiten en legden de pannen
goed, zodat niemand kon zien hoe de inbrekers waren binnengekomen.
Niemand zou erachter komen hoe de zigeuner en de Waal bevrijd waren.
Misschien zou de schout denken dat het geesten, duivels of desnoods de
bokkenrijders zelf waren geweest, maar dat was zijn zorg.
Door de goot schoven ze naar de hoek van het gebouw, lieten zich op het
muurtje zakken en sprongen op de grond.
Via een wirwar van donkere straatjes en stille erven bereikten ze het open
veld. Over de akkers vluchtten ze naar de vrijheid. Mathijs liep voorop. Om
niemand tegen te komen, nam hij de veldweggetjes die hij als zijn broekzak
kende.
Ondanks het succes van hun actie was hij zo nerveus dat hij zelfs schrok
van een konijn dat zijn pad kruiste en in de struiken wegsprong. Even stond
zijn hart stil.
144

22
In een hooiberg, vlak bij de Geul, rustten ze even uit.
'Ik heb nooit geweten dat de sterren zo mooi waren', hijgde Goja. 'De
vrijheid is me nog nooit zo lief geweest.'
'Niet te vroeg juichen', zei Mathijs. 'Er wacht ons nog een zware klus. De
bewakers bij de grot moeten worden uitgeschakeld.'
'Je moet me nog uideggen wat er allemaal is gebeurd', zei Goja. 'Ik kan er
geen touw aan vastknopen.'
In het kort vertelde Mathijs hoe alles zich had afgespeeld. Hoe bij hem het
idee was ontstaan dat Goja een bokkenrijder was, toen hij de man met de
zwarte haren had gezien tussen de bendeleden die hun huis hadden over­
vallen. Hij vergat niet te vertellen dat hij zo kwaad was geworden omdat de
rovers zijn hond hadden vermoord.
'J e hebt me net op tijd uit dat kot gehaald. De schout heeft me beloofd dat
hij me morgen zou verhoren met gebruik van de duimschroeven. Dat was
niet zo'n prettig vooruitzicht.'
Daar kon de Waal over meepraten, want de schout had zijn handen al laten
bewerken met de duimschroeven. En ook al verstonden ze zijn woorden
nauwelijks, ze begrepen dat hij veel pijn had. Zo goed mogelijk verbonden ze
zijn pijnlijke vingers met repen stof van Mathijs' halsdoek.
Wolf haalde het pistool tevoorschijn en overhandigde het wapen en de
kogels aan Goja.
'Een souveniertje van de wacht. Ik durf het niet te houden, maar u hebt dat
ding misschien nog nodig.'
'Het is beter dat ik het niet hoef te gebruiken,' zei Goja, 'maar het geeft me
wel een veilig gevoel.'
'We moeten verder', zei Wolf. 'We mogen geen tijd verliezen.'
Door de Geul waadden ze naar de overkant en slopen over het pad naar
boven.
Vo or de ingang van de grot brandde een vuurtje.
Muisstil kropen ze dichterbij. De twee rakkers zaten bij het licht van de
vlammen te kaarten.
145

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
'Ze zijn goed bewapend', fluisterde Wolf. 'Geweren en pistolen.'
'We moeten hen weglokken', zei Goja zacht.
'Ze mogen in elk geval onze gezichten niet zien en onze stemmen niet
horen', Mathijs. 'Later mogen ze ons niet kunnen herkennen.'
'Mathijs en ik sluipen zo dicht mogelijk naar de grot', zei Goja. 'We
proberen hen het bos in te lokken door een steentje in de struiken te gooien.
Een van hen zal gaan kijken waar het geritsel vandaan komt. Wolf en de Waal
moeten die man opvangen. Op het moment dat jullie hem te pakken nemen,
zal de andere dat zeker horen en hem te hulp schieten. Op dat moment
nemen wij die persoon voor onze rekening.'
'Die niet waagt, die niet wint', zei Wolf.
'En als het niet lukt?' vroeg Mathijs.
'Dan moeten ze thuis alle vlaaien zonder ons opeten', fluisterde Wolf.
Goja en Mathijs slopen vooruit, tot ze zo dicht bij de ingang waren dat ze
de twee soldaten duidelijk hoorden praten. Vo orzichtig kroop Mathijs om­
hoog naar de rots, die een stuk boven de ingang van de grot uitstak. Zo kwam
hij net boven de kaartende mannen uit. In het opflakkerende licht van het
vuurtje kon hij hun gezichten zien. Nu moest het gebeuren. Hij gooide een
steentje het bos in. Het ritselde door de bladeren.
'Hé, hoor ik daar iets ?' zei een van de soldaten opkijkend.
'Ik hoor niets', bromde de ander.
'Ik ga toch even kijken, maar loer ondertUSsen niet in mijn kaarten', zei de
eerste waarschuwend. Hij stond op en liep het pad af. Plotseling klonk er een
plof. schreeuw. Toen was het stil. Wolf en de Waal hadden de soldaat
overmeesterd.
De rakker die bij het vuur achtergebleven was, schoot overeind. Staande in
het licht van het vuurtje zwaaide hij nerveus met zijn geweer.
'Waar ben je?' riep hij uit met een stem die verried dat hij niet de dapperste
was. Zijn maat gaf geen antwoord.
Nu of nooit, dacht Mathijs en hij sprong de wacht op de rug. Op hetzelfde
moment schoot Goja uit de struiken en sloeg de man het geweer uit handen.
Met zijn drieën vielen ze om. Een korte worsteling. kregen de soldaat
onder en duwden hem met zijn gezicht tegen de grond.
'Liggen blijven', gromde Goja. 'Beweeg je niet, dat kost je je leven.' De
soldaat begreep dat hij geen schijn van kans had en bleef stil liggen. Goja
pakte hem zijn mes af en sneed de soldatenjas aan repen. Hij blinddoekte

ONTSNAPT AAN DE GALG
de man en bond hem de handen op de rug.
Uit het donker kwamen de Waal en Wolf aanlopen met de andere wacht,
die ze net zo stevig hadden geblinddoekt.
Ze bonden de rakkers vast aan een paar bomen en stopten proppen in hun
mond.
Het was een mooi gezicht, de twee hulpeloze soldaten die ze zo te pakken
hadden genomen. Ondanks de vreugde over het slagen van hun onderne­
ming spraken de jongens geen woord, om achteraf niet aan hun stemmen
herkend te kunnen worden. De Waal hing het geweer van de ene soldaat om
en Goja ontfermde zich over het andere wapen.
'Met zoveel schiettuig kan ons niet veel meer gebeuren', grijnsde Goja.
Om licht te hebben, grepen ze brandende stukken hout uit het vuurtje en
renden de grot in.
Marita en haar moeder waren dolblij toen ze Goja terugzagen. vlogen
hem om de hals. Kort en duidelijk vertelde hij wat er was gebeurd.
'Ik ben blij dat je geen verrader bent', zei Marita tegen Mathijs. 'Ik vind je
erg dapper.'
Zelfs in het donker voelde Mathijs zijn hoofd kleuren.
'Ik had zo' n verdriet over de moord op mijn hond dat ik niet meer besefte
wat ik deed', zei hij wat verlegen. 'Ik had er direct al spijt van.'
'Het is allemaal goed gekomen', zei Goja blij . 'Meer hadden jullie niet
kunnen doen.'
'Kom op', riep Wolf. 'Praten doen we een andere keer. Er is geen tijd te
verliezen. Jullie moeten zo snel mogelijk de grens over.'
aap.
Ze pakten de weinige spullen die ze bezaten bij elkaar. Marita droeg de
'We brengen jullie een eind weg', zei Mathijs. 'Tot waar jullie alleen verder
kunnen en de schout jullie niet meer kan vinden.'
Wolf liep voor hen uit, om te zien of alles veilig was. Hij was een goede
gids, want in de afgelopen jaren, waarin hij zich vaak verborgen had
houden, had hij een zintuig ontwikkeld voor het minste onraad. Zo ging de
tocht tot ver achter het gehucht Sibbe. Vandaar moesten de vluchters zelf
verder naar het zuiden zien te komen. Over Slenaken naar Aubel. Daar wist
de Waal de weg. In Wallonië was hij thuis.
Het spookte in Mathijs' hoofd.
'Ik vind het jammer dat je weggaat', zei hij tegen Marita. 'Ik had je nog
147

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
vaak willen ontmoeten en met je willen praten.'
'Ik vind het ook jammer.'
'Denk je nog ooit bij ons terug te komen?'
'Na wat wij meegemaakt hebben, zullen mijn ouders hier niet meer naar­
toe willen. Het is te gevaarlijk.'
'Misschien zal het ooit afgelopen zijn met de bende van de bokkenrijders.
Dan hebben ook jullie niets meer te vrezen en kun je hier veilig rondreizen.'
'Ik hoop terug te keren. Misschien later, als ik groot ben en alleen mijn weg
kan vinden.'
'Wanneer is dat, later ?'
'Over vier jaar ben ik zestien. Denk je dat je dan nog weet wie ik ben?'
'Ik zal je nooit vergeten. Jou niet en ook je manier van leven niet. Jouw
leven is veel interessanter dan het mijne. Je ziet veel van de wereld. Ik zal
nooit verder komen dan De Heek en Valkenburg. Al zou ik anders willen.
Tenzij ... '
'Tenzij wat?'
'Tenzij ik erop uittrek. Net als mijn vriend Lowie. Die is van plan naar
Amerika te gaan. Zou jij naar Amerika willen ?'
'Ik wel', zei Marita enthousiast. 'Ik heb gehoord dat ze daar niet kijken
naar waar de mensen vandaan komen.'
'Misschien kunnen we later samen naar Amerika gaan', opperde hij voor­
zichtig.
'Zo ver durf ik niet te denken. Het staat in de sterren geschreven. We
moeten afWachten.'
Een eind voorbij het gehucht Sibbe namen ze afscheid.
'Zorg dat jullie vannacht zo ver mogelijk uit de buurt komen', raadde Wolf
de vluchtelingen aan. 'Als jullie flink doorlopen, kunnen jullie in de ochtend
al voorbij Aubel zijn. Daar is het veilig. De mensen spreken er Frans. Het zal
een hele tijd duren voordat ze daar horen wat er in Valkenburg is gebeurd.'
De Waal mompelde goedkeurend.
'Waarschijnlijk verstaan ze hem daar beter', grijnsde Goja.
'Ik begrijp nu ook al wat hij zegt', zei Marita.
'Jij bent een talenwonder', prees Mathijs.
'Ik dank jullie voor wat je voor ons hebt gedaan', zei Goja ontroerd. 'Jullie
hebben je eigen leven ingezet om ons te redden. Bedank ook Driek. Zeg hem
dat we ook hem nooit zullen vergeten, al hebben we hem nooit gezien.'

ONTSNAPT AAN DE GALG
Ook de Waal zei van alles ten afscheid. Het klonk erg dankbaar. En ook al
verstonden ze niet veel van zijn gestotter, ze begrepen precies wat hij be­
doelde.
Toen pas haalde Mathijs de tien goudstukken uit zijn broekzak. Twee
zakjes. Het geld van het paard en het gereedschap en het geld van het gouden
beeldje.
'Die zijn van u', zei hij en hij overhandigde het geld aan de verbaasde Goja.
Hij vertelde dat de schutters het paard verkocht hadden ten eigen nutte en
hoe hij het geld had ontvreemd. En ook dat niemand het zou missen, omdat
zijn vader dacht dat de bokkenrijders het hadden gestolen. Over het geld van
het beeldje sprak hij niet. Hoe minder mensen dat geheim kenden, hoe beter
het was.
'Van dit geld kan ik alles tetugkopen wat ik verloren heb.' Goja straalde.
Marita gaf Mathijs een zoen.
'Tot later', zei ze.
'Ik zal elke dag aan je denken.'
Hij en Wolf keken de vluchtelingen na tot ze in het donker verdwenen
waren, op weg naar Aubel.
I49

23
Om tijd te winnen liepen de jongens dwars door de velden terug naar
Valkenburg.
'Het lijkt net ofhet allemaal niet echt is gebeurd', zei Mathijs. 'Als iemand
mij zou vertellen dat hij zo'n gevaarlijk avontuur had overleefd, zou ik hem
niet geloven.'
'Dit was de akeligste dag van mijn leven', bekende Wolf. 'Ik heb nooit
zoveel angsten uitgestaan.'
'Ik heb niet gemerkt dat je bang was.'
'Angst maakt helden.'
'Heb je echt aan vlaai gedacht ?'
'Geen moment. Ik heb alleen maar aan de galg gedacht. Ik zag mezelf al
hangen.'
Nog voor de sluitingstijd van de herbergen waren ze terug in Valkenburg.
Ze mengden zich tussen de late wandelaars.
Driek zat nog steeds met soldaat J ansen in de herberg. De oude rakker was
stomdronken. Hij probeerde nog wel te vertellen, maar hij praatte met
dubbele tong en zijn ogen zakten dicht.
Driek speelde niet eens meer dat hij naar hem luisterde. Toen hij de
jongens bij de deur zag staan, riep hij hen binnen en bestelde grote kruiken
bier voor hen.
'Ik hoef jullie niet te vragen of alles gelukt is. Dat zie ik wel aan jullie
gezicht. Een kruik bier hebben jullie zeker verdiend.'
'Het is allemaal gegaan zoals het moest gaan', zei Mathijs verheugd toen hij
er zeker van was dat niemand hem hoorde. Hij zette de kruik aan zijn mond
en nam een flinke slok.
'Het enige probleem is dat Mathijs liefdesverdriet aan dit avontuur heeft
overgehouden', plaagde Wolf.
'Dat gaat wel over', zei Driek. 'Uit het oog, uit het hart.'
'Daar geloof ik niets van', zei Wolf. 'Bij hem zit het diep.'
'Ik snap niet waar jullie je druk over maken', zei Mathijs. 'We kunnen ons

ONTSNAPT AAN DE GALG
beter afvragen of niemand iets heeft gemerkt van de ontsnapping.'
'Dat zal niet lang meer duren', zei Driek. 'Het is al over elven. Om twaalf
uur wordt de wacht afgelost. Vo or Jansen zal het geen pretje zijn als hij
stomdronken uit de herberg wordt gehaald.'
Ondenussen was de soldaat met zijn hoofd op tafel in slaap gevallen. Hij
zag er heel vredig uit. Er zweemde een glimlach rond zijn mond. Waar­
schijnlijk droomde hij ervan dat hij generaal was.
'Ik heb hem net zo lang uitgehoord over veldslagen tot hij zich op het
slagveld waande. In Pruisen heeft hij destijds zo'n warme zomer meegemaakt
dat hij aan zijn dorst van toen herinnerd werd en wel vijf kruiken bier heeft
gedronken. Het heeft me een hoop geld gekost, maar dat heb ik er graag voor
,
over.
Toen ze hun kruiken leeg hadden, verlieten ze de herberg en begaven zich
op weg naar huis.
tje.
Niet ver buiten Va lkenburg werd hun aandacht getrokken door een vuur­
'Vuur in de nacht', zei Mathijs. 'Wat kan dat zijn?'
'Niet veel goeds', meende Driek. 'Wie zou er 's avonds laat een vuurtje
stoken in het open veld ? Ik vind het verdacht.'
'Zullen we gaan kijken?' vroeg Wolf.
'Misschien is het gevaarlijk', zei Driek.
'We zijn met zijn drieën', zei Wolf moedig. 'Het gevaar zal wel meevallen,
want wie vuur maakt in de nacht heeft niets te verbergen.'
Vo orzichtig slopen ze naar het vuur toe. Er was geen mens te zien. In de
vlammen herkenden ze de inzakkende resten van een kar.
Plotseling rezen Mathijs de haren te berge. Hij herkende het voenuig. De
kar van de tinnegieter. De smeltkroes was kapotgeslagen. De stukken lagen
in het rond. Het nieuwe paard, waar Lei zo trots op was, lag op zijn rug, de
hals opengesneden, de benen stijf omhoog. Dood.
'Kijk eens in de boom', fluisterde Wolf ademloos.
Het leek Mathijs of zijn bloed stolde. Aan een touw hing Lei. De tong uit
zijn mond. Zijn nek geknakt.
'Dit is het werk van bokkenrijders', zei Driek, hees van woede.
'Waarom hebben ze Lei vermoord ?' vroeg Mathijs, die tranen in zijn ogen
voelde opwellen. Lei was altijd als een vriend voor hem geweest. Hij had hem
zo vaak ontmoet bij zijn tochten met de koeien, dat ze als goede kennissen
met elkaar waren omgegaan.

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJD ERS
'Waarom ze Lei gehangen hebben, weten alleen de bokkenrijders', zei
Driek. 'Als je het mij vraagt, hebben ze wraak op hem genomen. Ik vermoed
dat Lei een bokkenrijder is geweest die hen heeft verraden of die zich ge­
vaarlijk voor de bende heeft gedragen.'
'Hij had plotseling een nieuwe kar en een nieuw paard', zei Wolf.
'Misschien is het dat wel', zei Driek. 'Wellicht heeft hij te veel van de buit
genomen.'
Nu begreep Mathijs alles. De bokkenrijders waren erachter gekomen dat
Lei het gouden beeldje had gestolen. Hûn beeldje. Dat was de reden van hun
wraak. Hij dacht aan de kraaien in de ruïne. Waren dat toch bokkenrijders
die zich in kraaien hadden veranderd om hen te beloeren ?
'We moeten hem uit de boom halen', zei Mathijs.
'Laat dat maar aan de schout over', zei Driek. 'Dat mogen wij niet doen.
We kunnen er Lei toch niet meer mee helpen. Voor hem is het te laat. Stel je
voor dat de bokkenrijders te weten komen dat wij zijn lijk uit de boom
hebben gehaald. Dan kunnen ze denken dat wij ook iets met hem te maken
hebben gehad.'
Daar moest Mathijs hem gelijk in geven. Hij rilde bij de gedachte dat de
bokkenrijders erachter zouden komen dat hij van het bestaan van het gouden
beeldje wist. Dan zou het erg gevaarlijk voor hem worden.
Hij besloot over het beeldje te blijven zwijgen. Hoe minder mensen van
zijn geheim wisten, hoe beter. Dan kon niemand zijn mond voorbijpraten.
Terneergeslagen liepen ze verder naar huis. Ze spraken geen woord meer.
Hun vreugde over de geslaagde vlucht van Goja en zijn familie had plaats­
gemaakt voor verdriet over de dood van Lei.

24
Het was tegen twaalven toen ze thuiskwamen.
'Ik ruik dat jullie bier hebben gedronken', zei vader een beetje kwaad.
'Eén kruikje maar', zei Mathijs.
'Dat hebben ze van mij gekregen', zei Driek. 'Ze zijn er oud genoeg voor.'
'Horen snotneuzen zo laat nog op straat?'
'Dat we zo laat zijn is mijn fout', zei Driek, die de schuld op zich nam. 'De
jongens hebben op mij gewacht. Er zat een interessante verteller in de kroeg
en daardoor vergat ik hoe laat het was. Maar er zijn ergere dingen aan de
hand.'
'Hoe bedoel je?'
'We hebben Lei gevonden. Opgehangen.'
'Bokkenrijders ?' vroeg vader geschrokken.
'Wie anders zouden zoiets doen ?' vroeg Driek.
'Het geweld houdt maar niet op', zei moeder getroffen. 'Wat kan Lei nou
voor kwaad hebben uitgehaald ? Eigenlijk was hij zo onnozel als een kind.'
'Dat zou ik niet zeggen', zei Driek. 'Hij was misschien niet de slimste,
maar hij was wel levenslustig.'
Toen zwegen ze allemaal en dachten aan Lei, de vrolijke tinnegieter, wiens
leven zo wreed was beëindigd.
'Wie was die verteller trouwens?' vroeg vader na een tijdje om de stilte te
doorbreken.
'Soldaat Jansen uit Meerssen:
'Die kerel ken ik. Ik heb hem ook vaak verhalen horen vertellen. Als je hem
gelooft, zou hij eigenlijk keizer van Oostenrijk moeten zijn.'
'Heb je Peter gezien?' vroeg Miene fluisterend.
'Om drie uur morgenmiddag is hij bij het kapelletje in Walem', zei
Mathijs.
'Zeker om schietgebedjes te bidden', zei Driek.
'Naar bed, jongens', zei vader. 'Over een paar uur is het al ochtend:
'Niets liever dan slapen', zei Wolf. 'Ik ben uitgeput.' Hij wenste hun
153

DE BENDE VAN DE BOKKENRIJDERS
goedenacht en verdween naar zijn kamertje boven de paardenstal.
'Ik heb nog één vraag', zei Mathijs wat bedremmeld toen hij al voor de
deur naar de trap stond.
'En die is ?' vroeg vader.
'Moet ik later boer worden?'
'Ik zou niet weten wat jij anders zou moeten worden. Wat zou jij dan
willen gaan doen voor de kost? Jij bent mijn enige zoon. De boerderij is later
voor jou.'
'Eigenlijk wil ik wat anders. Misschien wil ik wel naar Amerika, net als
Lowie.'
'Dat verhaal ken ik', merkte vader op.
'Hoezo ? Ik heb er nooit eerder iets van gezegd.'
'Het herinnert me aan toen ik zo oud was als jij nu bent en ook voor de
eerste keer over Amerika hoorde. Ik dacht ook dat een toekomst in dat verre
land veel beter zou zijn dan werken op de boerderij .'
'Waarom bent u dan gebleven ?'
'Toen ik je moeder ontmoette, was ik dat hele Amerika vlug weer vergeten.
Zij wilde helemaal niet weg.'
'Misschien wil Wolfboer worden', hield Mathijs aan. 'Hij houdt meer van
boerenwerk dan ik.'
'Wolf?' zei vader. 'Die is toch niet van ons ?'
'Van wie is hij dan wel als hij niet van ons is ?' vroeg moeder.
Mathijs had geen andere opmerking van haar verwacht. Hij was maar wat
blij dat moeder en Wolf het zo goed met elkaar konden vinden.
'Weet je wel zeker dat hij bij ons wil blijven?' vroeg vader. 'Die jongen
heeft al jaren gezworven. Wie zegt dat hij het bij ons uithoudt.'
'Dat weet ik zeker', zei moeder beslist. 'Hij blijft hier. Ik wil niet dat hij
zich weer als een zwerver in hooibergen en grotten moet verstoppen.'
'Tja, er hoeft er maar één boer te worden', zei vader bedachtzaam. 'Voor
twee opvolgers is onze boerderij te klein.'
Mathijs wist genoeg. Met die opmerking gaf vader te kennen dat ook hij
Wolf als een van hen zou aanvaarden. Hij wenste hen welterusten en ging
naar bed.
Bij de achterdeur deed hij zijn klompen uit. Hij zag dat het bordje van de
kabouters nog vol was. Moeder had weer goed voor de aardmannetjes ge­
zorgd. Gebakken spek en roggebrood.
154

ONTSNAPT AAN DE GALG
Net toen hij naar boven wilde gaan, zag hij iemand uit de stal naar buiten
sluipen. Het was Wolf. Hij waande zich onbespied, griste het spek en het
brood van het bord en verdween schielijk naar zijn kamertje. Hij had niet in
de gaten dat Mathijs hem had gezien.
Mathijs vond het wel leuk dat hij had ontdekt wie de nieuwe kabouter in
huis was. Hij nam zich voor er niets over te zeggen, zodat moeder in het
sprookje kon blijven geloven.
Terwijl hij zich op zijn kamertje uitkleedde, zag hij wolken voor de maan
drijven. Hij keek goed ofhij bokkenrijders langs de hemel zag rijden, maar er
was geen bok te zien.
155