Eigen rechter (Jan Terlouw) in pdf

Eigen rechter

Boektoppers 2.001 

Boektoppers is een uitgave van Malmberg, Den Bosch. 

In de serie Boektoppers 2.001 va B 

(ISBN 9020847090) 

verschenen de volgende titels: 

De guillotine, Simone van der Vlugt 

ISBN 902.0847163 

rec·play, Hans Hagen 

ISBN 902.0847171 

Steenkuib is een rat, Harm de Jonge 

ISBN 90 2.08 472.60 

Spoorloos verdwenen, Gijs Wanders 

ISBN 902.0847775 

Eigen rechter, Jan Terlouw 

ISBN 902.0847783 

Belofte maakt schuld, Gonneke Huizing 

ISBN 902.0847791

Eigen rechter 

Jan Terlouw 

2001 

Malmberg 

UitgeverIDen Bosch

Oorspronkelijke titel: Eigen rechter 

Tekst: Jan Terlouw 

© Uitgeverij Lemniscaat b.v., Rotterdam 1998 

Uitgegeven met een licentie van Uitgeverij Lemniscaat 

Omslagontwerp: Annemiek Dilven 

Foto omslag: Benelux Press 

BoekJauteursinformatie: Floor Verbeek 

ISBN 90 208 47783 

Artikelnummer 159

Het was de dag dat de rechter uitspraak zou doen. 

1 

Twee jaar en een maand zaten ze daar al op te wachten. 

Juridische molens malen langzamer dan windmolens bij wind 

kracht één. Verdaging. Vertraging. Uitstel. Nader onderzoek. Het 

waren termen waar het hele gezin deskundig in was geworden. 

Maar nu scheen er niets meer tussen te kunnen komen. Lusteloos 

zaten ze aan het ontbijt, vader, moeder en Jusrus. 

De telefoon rinkelde. Ze keken elkaar aan. Toch uitstel? 

'Yvonne', zei vader. 'Wedden?' 

Justus stond op. Zestien jaar, donker, bijna zwart haar en bruine 

ogen waarmee hij de wereld om zich heen oplettend opnam. Door 

zijn indringende blik leek hij iemand met wie je geen ruzie moest 

maken, maar in de regel was hij zeer vredelievend. 'Het is Yvonne.' 

Vader nam de hoorn over. 

'Om tien uur. ( ... ) Ik zal je direct bellen, of moeder zal het doen, 

als ze me opsluiten. ( ... ) Je weet het nooit. ( ... ) Zakjes plakken 

schijnt niet meer de gewoonte te zijn, maar anders krijg je beslist 

een stapel van me, in vijf verschillende kleuren. ( ... ) Ja, Boudewijn 

is prima, ik heb goede moed. ( ... ) Tot zaterdag.( ... ) Zal ik doen. 

Groeten van Yvonne. Ze leeft mee.' 

'Van minuut tot minuut, dat weet ik zeker', zei moeder. 

Ze kauwden op hun bruine boterham met kaas, met trage 

bewegingen. Zelfs vader, die gewoonlijk kauwde met het tempo 

van een moderne drukpers. Daarbij gingen zijn kaken niet alleen 

op en neer, ze maakten ook nog een rollende beweging. Het zag 

er zeer energiek uit, zelfs een beetje bedreigend. Als Justus soms, 

in gedachten weggedwaald, zijn vork en zijn kaken liet rusten, 

deed een blik op de malende mond van zijn vader hem opschrik 

ken. Dagdromen is nietsdoen, scheen die actieve mond te zeggen. 

Maar nu vergat zelfs vader af en toe de volgende hap te nemen. 

Nu staarde zelfs hij tussen twee slikbewegingen door even voor 

zich uit. 

De stilte was onnatuurlijk. Vader zat altijd vol grappen en ver 

halen. Ook over zijn rechtszaak had hij de afgelopen jaren vaak 

5

komische opmerkingen gemaakt. 'Het is wat om met een crimineel 

aan tafel te zitten had hij gisteren nog gezegd.' 

Moeder was wat stiller van aard. Ze at bedachtzaam, en veegde 

om de paar happen haar mond af met een servet. Dat gebaar werd 

meestal gevolgd door het nemen van een slokje thee. Of nam ze 

eerst thee en veegde daarna haar lippen af? Ineens wist Justus dat 

niet meer, terwijl hij het honderden malen had gezien. Hij lette even 

op. Juist, eerst het servet, dan de thee. 

Toch was zijn moeder ook niet op haar mondje gevallen. Wel op 

haar stuitje trouwens, reden waarom ze op een opgeblazen rubber 

band zat. 

Dat was gisteren gebeurd, toen ze gehaast de trap af kwam en 

een losliggende roe haar snelheid nog had vergroot. Bonkend met 

haar zitvlak van tree op tree was ze beneden aangeland, waar vader 

en Justus waren komen aansnellen, te laat om haar te kunnen hel 

pen, en aanvankelijk in tweestrijd of ze moesten lachen of bekla 

gen. Ze hadden gauw begrepen dat beklagen op z'n plaats was, 

want ze had zich flink bezeerd. 

'Denk je dat je het straks in de rechtszaal kunt uithouden, op die 

harde stoelen?' vroeg vader. 

'Jawel. Ik neem een kussentje mee.' 

'Zo lang zal het overigens niet duren.' 

'Daar geloof ik niet meer in.' 

Justus nam een krentenbol. Jam er op, of boter, of allebei? Hij 

kwam er niet toe dat vraagstuk tot een oplossing te brengen. Zijn 

gedachten waren alweer elders en hij beet ongeïnteresseerd in het 

droge broodje. Stel dat zijn vader inderdaad werd veroordeeld, dat 

hij een jaar of meer de gevangenis in moest. In het begin, een paar 

jaar geleden, was hij vier dagen vastgehouden op het politiebureau. 

'Om beschikbaar te zijn voor het onderzoek', hadden ze gezegd. 

Voorarrest had er in de krant gestaan. In verband met de affaire 

Molenhoek is J.H. V. te Stoutendam in voorarrest genomen. 'Niks 

aan de hand', had vader gezegd, toen hij na vier dagen die ze in 

afschuwelijke spanning hadden doorgebracht, monter het huis 

weer binnenstapte. 'Misverstand. Verdachnnakingen. Ik ben zo 

onschuldig als een pasgeboren kind. Horen we nooit meer iets van.' 

Tijdens het vooronderzoek en in de verschillende fasen van het 

6

proces had hij steeds in dezelfde geest gesproken. 'Ik heb niets 

gedaan wat in strijd is met de wet. Ze zullen me met excuses laten 

gaan, let maar op.' 

Ook zijn advocaat, Boudewijn de Geus, was voortdurend opti 

mistisch geweest. 'Ze hebben geen poot om op te staan', was zijn 

geliefde uitdrukking. 'Hoogstens leunen ze op hun ambtelijke elle 

bogen.' Deze meester De Geus liep al tegen de vijftig, maar hij 

stond erop dat Justus hem Boudewijn noemde. Het was zijn manier 

om de strijd aan te gaan met het ouder worden. Hij had het gepro 

beerd met jeugdige bloesjes, met uitbundige dassen, met potsierlij 

ke bezoekjes aan een disco, allemaal tevergeefs. De laatste jaren 

ontwikkelde zich een buikje waar vroeger strakke spieren de boel 

in toom hadden gehouden. Dat verschafte hem een zekere waardig 

heid. In ieder geval paste het beter dan zijn vroegere jongensachtige 

lichaam onder de ouder wordende kop vol grijs haar. Hoe dan ook, 

hij scheen een kundig jurist te zijn. Maar als het toch anders uit 

pakte? Als vader de bak indraaide? Hield hij dat uit? Kwam hij dan 

tussen moordenaars en verkrachters te zitten, kerels met misdadige 

vuisten waar ze het liefst gezichten mee in elkaar slaan? Je zag dat 

in films over gevangenissen. Opgesloten zitten was één ding, moe 

ten vertoeven tussen kerels met angstaanjagende tronies die ongure 

dingen met je willen doen was nog veel erger. Zijn vader was aller 

minst een krachtpatser. Vroeger dacht Justus dat hij de sterkste 

man van de wereld was, maar dat oordeel kwam door gebrek aan 

vergelijkingsmateriaal. Nu was hij zelf al sterker dan zijn vader. 

Sterker in lichamelijk opzicht. Dat was onlangs nog gebleken, toen 

ze vriendschappelijk vochten om een tennisracket. Als er met de 

. tong moest worden gestreden was Justus nergens. 

En hoe moest het met hen? Zou er nog wel inkomen zijn? 

Waarschijnlijk wel. Vader had altijd gezorgd dat er geen gebrek 

was. Hij strooide geld rond met het gemak waarmee een regenwolk 

zijn druppels eruit gooit. En hoe zouden ze op school reageren? 

Toen met het voorarrest hadden ze niks gezegd. Ze hadden een 

beetje gek naar Justus gekeken, maar dat was wellicht meer in zijn 

verbeelding geweest dan in werkelijkheid. 

'Justus zit erover te piekeren hoe het moet als ik straks moet zit 

ten, zitten brommen', zei vader. 

7

Justus glimlachte bleekjes. 

'Geen zorgen, stamhouder. Ik word vrijgesproken, daar is geen 

twijfel aan. Vanmiddag is het allemaal voorbij, finito. Vanavond 

gaan we lekker eten in het visrestaurant.' 

Zou moeder er ook zo over denken? Ook zij was in gedachten 

verzonken. Maar ze schudde even met haar hoofd en zei: ' 't Wordt 

tijd. Einde maaltijd.' 

Met z'n drieën ruimden ze de ontbijtboel weg, de een nog 

gedienstiger dan de ander. Er zijn momenten dat iedereen ernaar 

streeft de heiligen naar de kroon te steken. Er waart een collectieve 

wens rond om niets verkeerd te doen. Met liefde heeft dat weinig te 

maken, het komt voort uit iets anders, kwetsbaarheid, je geen hou 

ding weten te geven. 

Ze reden naar het gerechtsgebouw. Op de trappen die naar de 

indrukwekkende ingang leidden, ontmoetten ze Boudewijn de Geus 

die moeder kuste, Justus een hand gaf en daarna een arm om 

vaders schouder legde en hem vertelde hoe goed de zaak ervoor 

stond. 

Ze gingen naar binnen en volgden De Geus naar een zaaltje dat 

er uitzag als een vertrek in een cultureel centrum. Je zou je goed 

voor kunnen stellen dat het bestuur van de voetbalvereniging 

SZmO (Stoutendam Zet 'm Op) hier vergaderde. Er hing een por 

tret van de koningin, dat was het enige officiële voorwerp dat er 

was te vinden. Justus had zich een veel indrukwekkender ruimte 

voorgesteld, met ouderwetse hoge stoelen, donkere betimmering, 

engeltjes tegen het plafond. Kortom, iets wat aan een plechtig ver 

leden doet denken. Bij de eerdere zittingen was hij nooit geweest, 

zijn vader had dat niet gewild. Hij had de zittingen waarin zijn 

zaak werd behandeld, weggewuifd als niet van belang zijnde, zoiets 

als het afhalen van een paspoort. 

Het zaaltje was nagenoeg leeg. Ze zochten plaatsen in het 

gedeelte dat voor het publiek was bedoeld. De Geus was ineens 

verdwenen. Er druppelden nog een stuk of tien mensen binnen. 

Niemand zei iets. 

Was dit nu een rechtszaal? Werd hier RECHT gesproken, op 

grond van de WET? Gingen vanuit dit onbeduidende zaaltje men 

sen voor jaren de gevangenis in, om te boeten voor misdaden 

8

egaan tegen de gemeenschap? Justus kon zich daar geen voorstel 

ling van maken. De omgeving deed hem denken aan de lezing die 

ze eens hadden gehoord in een achterzaaltje van een dorpshuis, 

waar niet meer dan twintig mensen op af waren gekomen en waar 

de afwezigen na afloop gelijk bleken te hebben gehad. 

Nee kijk, er veranderde toch iets. Het werd plechtiger. De advo 

caat kwam binnen, nu gehuld in toga, en meteen daarop kwamen 

uit een zijdeur drie rechters, ook in toga, die plaats namen aan de 

lange tafel voorin, hun gezicht naar het publiek. Twee vrouwen en 

een man waren het, veel jonger dan Justus zich had voorgesteld, zo 

te zien jonger dan De Geus. 

Er kwam nog een man in toga aanlopen, met driftige pasjes. Hij 

had een stapel papieren onder zijn arm en hij ging zitten aan een 

tafelje dat haaks stond op de tafel van de rechters. 

'De officier van justitie', fluisterde vader. 

Er was ook een tafelje waaraan een meneer in burger zat en die 

zei met luide stem: 'Aan de orde is de zaak van de Staat versus Jan 

Hendrik Verdaasdonk.' 

De Geus wenkte. Vader stond op en ging naast hem zitten, voor 

aan. De middelste rechter, een mevrouw met kort haar en een bril 

letje, nam het woord. Haar stem was hoog en weinig plechtig. Ze 

zei niet 'u hebt', zoals het volgens moeder hoorde, maar 'u heeft'. 

Justus probeerde te volgen wat ze zei. Dat viel niet mee. In het 

begin lukte het nog wel. Ze vatte samen waar het over ging, name 

lijk over de verkoop van grond in het gebied dat bekend stond als 

de Molenhoek, waar intussen een honderdtal woningen was 

gebouwd. Daarna ging het over transacties, manipulaties, over 

drachten, financieringsconstructies. Justus raakte de draad kwijt. 

Zijn gedachten dwaalden weg, naar televisieseries over rechtspraak 

die hij altijd precies begreep, naar ouderwetse rechtspraken waarbij 

de rechters pruiken droegen, naar zijn zusje Yvonne die advocaat 

aan het worden was. 

Uit zijn ooghoeken keek hij naar zijn moeder. Ze zat rechtop, 

een kussentje onder haar niet geringe popo. Ze voerde al jaren een 

ongelijke strijd tegen het fenomeen uitdijen, niet geholpen door 

haar slanke echtgenoot, die als het onderwerp ter sprake kwam zei 

dat hij het wel leuk vond als er veel van haar was. Zowel zij als 

9

vader luisterden gespannen naar de woorden die de rechter oplas. 

De advocaat luisterde ook goed, leek het, maar in zijn rug zat min 

der spanning. De officier van justitie speelde met een goudkleurig 

pennetje. 

' ... , zodat de rechtbank besluit tot vrijspraak', eindigde de rechter. 

De Geus zwengelde aan vaders hand en moeder trok Justus naar 

zich toe om hem te kussen. De rechter zei dat de zitting gesloten 

was, waarna ze met haar beide collega's afmarcheerde door het zij 

deurtje. Moeder sprong op, greep naar haar stuitje, ging weer zit 

ten, kwam daarna voorzichtiger overeind, strompelde naar vader 

en drukte hem plat. Daarna kuste ze De Geus, Justus omhelsde zijn 

vader, kortom, er was een klein feestje van vier mensen. De officier 

keek zuur. Met zijn driftige pasjes liep hij langs hun groepje en 

snauwde tegen de advocaat dat die nog wel zou horen of hij in 

hoger beroep ging. 

'Dat zou me verbazen, mijn waarde', zei De Geus. 

Ze liepen het zaaltje uit, de trappen af, naar de kroeg aan de 

andere kant van het plein. Vader had weer het hoogste woord. 

'Ik wist het', zei hij. 'Je bent een kei, Boudewijn. Je wordt een 

hele grote. Ik zal nooit je pleidooi van veertien dagen geleden ver 

geten. Dat was magistraal. Zag je het gezicht van de officier? Ouwe 

chagrijn. Hij had nooit aan de zaak moeten beginnen. Nou jongen, 

wat zeg je ervan? Zie je nou wel dat je ouwe heer onschuldig is? Er 

zit weinig criminaliteit in de familie. Eerst even Yvonne bellen.' 

Hij verdween in de telefooncel bij de uitgang. 

'Wat ben ik opgelucht', zei moeder. 'Eerlijk gezegd was ik er 

helemaal niet gerust op.' 

'Het recht heeft gezegevierd', constateerde De Geus. Vader kwam 

terug, handenwrijvend, vergenoegd. 

'Yvonne was in de wolken. Ze komt het weekend. Ik heb gezegd 

dat ze vanavond op mijn kosten moet gaan eten met Bart. Heerlijke 

meid, die Yvonne. Dat wordt ook een goeie, Boudewijn, let op m'n 

woorden. Ze had deze uitspraak voorspeld, precies op grond van 

de argumenten die de rechter aanvoerde.' 

Ze dronken champagne. Ze maakten grappen en lachten. Ze 

deden de officier van justitie na. Later thuis, belden ze familie en 

vrienden, het was een feestdag van jewelste. 's Avonds aten ze met 

10

een tiental vrienden in het visrestaurant, waarbij de wijn rijkelijk 

vloeide. 

Tegen elven was Justus in zijn kamer. Ook hij had een paar gla 

zen wijn gedronken. Zijn hoofd voelde licht, maar zijn ziel niet. Hij 

ging voor de spiegel staan en keek zichzelf aan. Hij grijnsde zijn 

tanden bloot, maar zijn ogen lachten niet, zoals ze de hele dag niet 

echt hadden gelachen. 

Wat is er met me, dacht hij. Ben ik niet blij dat vader niet naar 

de gevangenis hoeft? Ben ik dan niet bang geweest dat hij achter de 

tralies zou komen, temidden van schurken en misdadigers? Zag ik 

niet voor me hoe hij na jaren de gevangenispoort uit zou komen 

strompelen, somber en uitgeblust? Ben ik niet blij? Of kan ik er 

niet tegen dat hij zo in het centrum van de belangstelling staat? De 

hele avond waren vaders kwinkslagen over de tafel gegaan. 

Iedereen had aan zijn lippen gehangen. Aan zelfspot geen gebrek, 

aardig tegen iedereen, gul als geen ander. Voor zijn gasten was het 

beste nog niet goed genoeg geweest. Voor moeder was hij vanmid 

dag een prachtige broche gaan kopen, 'omdat ze steeds achter hem 

was blijven staan'. Hij, Justus, had nieuwe tennisschoenen gekre 

gen en voor Yvonne lag een beeldig tasje klaar, van zacht bruin leer. 

Zijn vader was een fantastische man. Als hij een glas teveel dronk 

werden zijn grappen wel eens een tikje platvloers, dan zag Justus 

dat moeder zich geneerde, maar dat was dan ook alles wat op 

vader was aan te merken. Nou dan. Slapen, man. Het was een 

prachtige dag geweest. Gisteravond had hij ook zo voor de spiegel 

gestaan, hartstikke ongerust. Hij had bij wijze van spreken het 

gerammel van ketenen gehoord, in gedachten had hij de rechter 

horen zeggen: 'Ik veroordeel u tot tien jaar gevangenisstraf.' Of 

twintig. Je haalt je wat in 't hoofd. Met een jaar had hij ernstig 

rekening gehouden. De Geus had het een keer gezegd: 'In het 

ondenkbare geval dat de rechter je schuldig bevindt, kun je één of 

twee jaar krijgen.' Een mooie dag. Hij kon zijn klasgenoten weer 

recht in de ogen kijken. Zijn vader was onschuldig. Nou dan. 

11

2 

Die zaterdagmiddag kwam Yvonne. 

Ze was zeven jaar ouder dan Justus, een aardig uitziende, spor 

tieve meid. Ze leek veel op haar vader, spraakzaam, levendig, bor 

relend van initiatief. De trap deed ze altijd met twee treden tegelijk, 

ze brak steevast een kopje of een bord als ze hielp met de afwas. 

Als ze turks fruit meebracht, zoals vandaag, was dat meteen een 

kilo, en ze knuffelde graag. Daar had Justus ernstig onder geleden 

toe hij klein was, zijn oudere zus moest hem om de haverklap zo 

nodig op schoot trekken en overladen met liefkozingen. De laatste 

jaren was het minder, niet omdat het karakter van Yvonne was ver 

anderd, maar omdat Justus sprieten op zijn kin had die hij slechts 

van tijd tot tijd verwijderde, omdat hij één meter negenentachtig 

lang was geworden en omdat hij zijn slanke zusje met één hand op 

afstand kon houden. 

Er was nu een ander gevaar als Yvonne in de buurt was, name 

lijk haar hartstocht voor het uitdrukken van meeëters. Vooral 

's zomers, als Justus schaars was gekleed, ontdekte ze altijd wel 

weer zwarte stipjes op zijn rug, die ze tot meeëter verklaarde en 

met wellust en scherpe nagels uitdrukte. 

'Doe dat maar bij Bart', zei Justus. Bart was haar laatste verove 

ring, een student in iets vaags, waar het woord cultuur in voor 

kwam. 

'Bart is voor het knuffelen, jij bent voor de meeëters.' 

Yvonne kon goed leren. Ze had vlot het atheneum doorlopen, 

(de achten hadden met wat inspanning negens kunnen zijn), en 

nu studeerde ze rechten in Leiden. Ze was bijna klaar. Als je mees 

ter in de rechten bent, kun je daar van alles mee doen, maar 

voor Yvonne stond vanaf het begin vast dat ze advocaat zou 

worden. 

't Was altijd gezellig als Yvonne er was. Meestal werden er eerst een 

uur ervaringen uitgewisseld, maar deze keer trok ze zich na een 

paar minuten terug in haar kamer met de tekst van het vonnis die 

ze haar vader afhandig had gemaakt. Beroepsmatig was ze toch al 

12

geïnteresseerd, en als het dan ook nog je geliefde vader betreft, kan 

het helemaal niet wachten. 

Na een tijdje kwam ze fluitend terug. 

'Goed van die Boudewijn' , zei ze. 'Hij heeft de enig kansrijke 

verdedigingslijn gekozen. Petje af.' 

Pas de volgende middag kon Justus even alleen met Yvonne pra 

ten. Ze zaten in de tuin, op de schitterende houten tuinmeubels die 

vader een week eerder had gekocht. De zon scheen. De vlinder 

struik werd bezocht door wel honderd pauwogen. 

'Ik snapte het vonnis niet', zei Justus. 

'Dat kan ik me voorstellen. Het staat vol juridische termen. Het 

belangrijkste is dat vader is vrijgesproken.' 

'Wat was er nu zo goed van Boudewijn?' 

'Laat me proberen het uit te leggen', zei Yvonne. 'Je weet dat er 

een heleboel wetten zijn. Daarin staat wat je mag of niet mag, of 

wat je moet. Dat lijkt makkelijk, maar dat is het niet. Een voor 

beeld. Er staat in de wet dat je niet mag stelen. Stel nu dat je langs 

een kanaal komt waar een hond in is gevallen. Het beest zwemt hij 

gend langs de kant, maar die is te stijl om uit het water te komen. 

Je probeert hem te helpen, maar je kunt er niet bij. Er is niemand in 

de buurt. Het is duidelijk dat de hond haast niet meer kan.' 

'Ik zie het voor me', zei Justus. 

'Er is een huis in de buurt. Je belt aan. Er wordt niet open 

gedaan. Naast het huis ligt een ladder. Je sjouwt de ladder naar het 

kanaal en zet hem in het water. Je redt de hond. Je haalt de ladder 

naar boven, maar omdat je moe bent valt hij uit je handen en 

breekt. Op dat moment komt de eigenaar van de ladder aan fiet 

sen. Hij zegt dat je zijn ladder hebt gestolen en vernield. Je legt uit 

wat er is gebeurd. 'Niks mee te maken', zegt de man.' 't Is mijn lad 

der en bovendien heeft die hond vorige week drie kippen van me 

doodgebeten. Mijn zoontje heeft hij ook al eens te pakken gehad, 

een beet in zijn hand, gehecht in het ziekenhuis. Jammer dat die 

rothond niet is verzopen.' 

'Dan zal ik de ladder moeten vergoeden', meent Justus. 

'Je biedt dat aan. Maar de eigenaar zegt dat die ladder nog van 

zijn vader is geweest, dat hij barst van de sentimentele waarde en 

dat hij gerepareerd moet worden bij het museum voor middel- 

13

eeuwse huishoudelijke voorwerpen, wat vijfduizend gulden gaat 

kosten. Ik zeg maar wat.' 

'Ik zou zeggen dat hij op de pot kon plaatsnemen.' 

'De man gaat naar de rechter, want hij is zo iemand die dan naar 

de rechter gaat - daar zijn er meer van dan je denkt, volstrekte 

idioten in onze ogen - en dan moet de rechter uitspraak doen. 

Met alleen maar die wet in z'n hand dat je niet mag stelen.' 

'Ja ja', zei Justus. 'De rechter moet uitmaken wat de wet bedoelt 

in zo n geval, Ik zou het wel weten. Ik stuurde die vent met z'n 

kapotte ladder naar een tehuis voor laddergekken.' 

wet.' 

'Daar is weer een andere wet voor. Een nog lastiger toe te passen 

'Wie is vader nu, de man van de hond of de man van de ladder?' 

'Dat doet er niet toe', zei Yvonne. 'Belangrijk is dat Boudewijn 

heeft kunnen aantonen dat vader de wet waar het om ging niet 

heeft overtreden. De rechter vond dat Boudewijn gelijk had en 

vader is vrijgesproken. 

En vertel me nu eens hoe het met Stijn gaat.' 

De middag verstreek. Na het avondeten ging Yvonne terug naar 

Leiden. Vader zat voor Studio Sport, het onaantastbare programma 

van de vroege zondagavond. Justus keek mee tot het voetballen 

voorbij was. Het schermen en de motorraces die nog volgden, inte 

resseerden hem niet. Hij besloot naar Stijn te gaan, Yvonne had 

hem op een idee gebracht. 

Stijn en hij waren al bevriend sinds de basisschool. Ze waren zeer 

verschillend. Stijn leek op het eerste gezicht saai. Hij hield niet van 

avontuur. Hij was zelf voorspelbaar, de gebeurtenissen moesten dat 

zo mogelijk ook zijn. Zijn grote hobby was meteorologie, de kennis 

van het weer. Wellicht was dat omdat het weer zo onvoorspelbaar 

is. Hij vond het prachtig om het zo voorspelbaar mogelijk te maken. 

Als jongen van acht was hij al begonnen metingen te doen. De 

temperatuur, de hoeveelheid regen die viel, later ook de vochtigheid 

van de lucht en de windsnelheid en -richting. Hij had geleerd de 

meetresultaten uit te zetten in een grafiek. Met grote nauwkeurig 

heid kon hij je vertellen wat voor weer het in hun tuin was geweest, 

bijvoorbeeld vier jaar en drie maanden geleden. 

14

'Ik snap niet dat het je niet verveelt', zei Justus soms. 

'Afwijking van me.' 

Verder had Stijn een vriendin, ook al jaren. Ze heette Joke en ze 

woonde twee straten verderop. Justus had geen vriendin, nooit 

gehad ook. Hij vond meisjes wel leuk, heel leuk zelfs, als ze niet in 

de buurt waren. Hij dacht aan hun witte tanden en hun bruine 

benen en stelde zich voor hoe het zou zijn om ze aan te raken. In 

hun nabijheid werd hij verlegen en daardoor stuurs. Hij voelde zich 

niet prettig in hun buurt, hij klapte dicht zoals dat heet. Hij werd 

ook niet verliefd op één bepaald meisje, hoewel... 't was hem toch 

een keer overkomen. Dat was met Carolien. Carillon, noemde 

Justus haar in gedachten, want er zaten hoge heldere tinkeltjes in 

haar stem en als ze lachte was het of er een carillon speelde. En ze 

had een paardenstaart die verleidelijk danste op haar rug als ze 

liep. Carolien had een klas lager gezeten dan hij en voordat hij de 

moed had gehad haar aan te spreken, was ze verhuisd en uit zijn 

gezichtsveld verdwenen. Eigenlijk wel rustig. Denken aan haar had 

een beetje pijn gedaan in zijn maag en als hij haar had zien fietsen 

naast een andere jongen, haar tinkelende stem boven alle straatla 

waai uit, kon hij soms een dag lang nergens anders aan denken. 

Maar Stijn had Joke. Hij beschouwde haar een beetje als eigen 

dom, zoals een ander z'n brommer. Als iets dat altijd beschikbaar 

voor je is. Dat klinkt vervelender dan het was, want zij had hetzelf 

de gevoel over hem. Ze hoorden bij elkaar, punt uit. 

Er was nog iets opmerkelijks aan Stijn. Hij maakte gedichten. 

Evenals de meteorologie en Joke was het iets waar Justus weinig 

van snapte. Wat bezielde Stijn om op te schrijven: 

Een schreeuw 

in de nacht van het verlangen. 

Vervlogen keus. 

Of toch de laatste uitweg. 

'Wat betekent dàt nou helemaal', zei Justus. 'Maakte hij er die 

nacht een eind aan?' 

'Zou kunnen.' 

'Dat moet jij, als schrijver, toch weten.' 

15

'Nee, dat hoef ik niet te weten. Dat mag jij als lezer beslissen.' 

Justus dacht na. 'Waarom schrijf je niet: 

In de nacht van het verlangen 

bleef hij steeds besluiteloos. 

Toen heeft hij zich maar verhangen. 

Da's de uitweg die hij koos. 

Dat is tenminste iets wat ik zou snappen.' 'Omdat het rijmpje van 

jou niet vibreert.' 'Niet wat?' 

'Het veroorzaakt geen trillingen, geen rimpelingen.' 

'0 juist', zei Justus. 

Het kon Stijn weinig schelen of zijn gedichten mooi werden 

gevonden of niet, althans zo leek het. Af en toe verscheen er een in 

de schoolkrant en hij had ook al eens meegedaan aan een poëzie 

wedstrijd in het Cultureel Centrum. Joke zei dat ze het prachtig 

vond, maar Justus had het vermoeden dat de verblinding van de 

liefde een woordje meesprak. 'Geen keus, door de macht van het 

verlangen', mompelde hij. 

Die zondagavond ging Justus dus langs bij Stijn. Hij zat met Joke 

op z'n kamer naar cd'tjes te luisteren, Franse liedjes die niet te ver 

staan waren maar wel leuk klonken. 

Joke kwam op Justus af en omhelsde hem. 

'Hartelijk gefeliciteerd.' 

'Ben ik jarig?' vroeg Justus. 

'Met de vrijspraak van je vader, joh.' 

'0 ja. Dank je wel.' 

'Kan het je zo weinig schelen?' 

'Nee. Jawel. Ik dacht er even niet aan.' 

Stijn stond op en knipte de cd-speler uit. 

'Je vader is dus onschuldig', zei hij. 'Dat zou mij een goed gevoel 

geven. Mijn eigen vader is schuldig aan te weinig zakgeld geven, 

aan chagrijnig kijken als ik de krant eerder lees dan hij, aan uit 

doen van de televisie voordat ik het uitgebreide weeroverzicht heb 

kunnen zien, maar dat is allemaal te weinig voor celstraf. Jouw 

vader geeft je een vorstelijk zakgeld, hij is altijd opgewekt en als 

16

het aan hem ligt, staat de televisie de hele dag aan. En nu blijkt hij 

ook nog onschuldig aan fraude. Je moet een gelukkig mens zijn.' 

'Zeer gelukkig', zei Justus somber. 

'Wat zeg je dat opgetogen.' 

'Zeer gelukkig', juichte Justus. 

'Je hebt natuurlijk de pest in over dat stukje in de Stouten 

dammer' , zei Joke. 

'Die lezen we niet. Wat stond erin?' 

'0, niks. Dat er een vormfout was gemaakt. Dat je vader geluk 

had gehad. Die kranten schrijven maar wat.' 

'Ik had het er nog over met Yvonne, vanmiddag. Ze zegt dat 

alleen de rechter beslist of iemand schuldig is of onschuldig. Niet 

de krant. En ze is bijna afgestudeerd in rechten.' 

'Onweer voorbij', constateerde Stijn. 'Stormveld weggedreven. 

Verwachting voor de lange termijn: droog en onbewolkt. Wil je een 

cola?' 

'Graag.' 

Maar tijdens het aanhoren van Jokes commentaar op de toptien 

van deze week, bleef het woord dreinen in zijn hoofd. Vormfout. 

Foute vorm? Fout van vorm? Welke vorm? Mieke, een van de 

meisjes in hun klas, had een vormfout, want ze was veel te dik. Ze 

had geen vorm of de vorm van een pilaar. Justus vroeg zich af of ze 

daar iets aan kon doen. At ze te veel of had ze een ziekte onder de 

leden? Ze at wel veel, vond hij, ze snoepte graag. Maar misschien 

at ze veel omdat ze een ziekte onder de leden had. Een boom in de 

laan achter hun huis had ook een foute vorm. Er zat een rare bocht 

in, hij leek op je te zullen vallen als je er onderdoor kwam. En het 

nieuwe bankgebouw had een verkeerde vorm; althans, zijn vader 

schimpte op de architectuur, die hij foeilelijk vond. 'En dat nog wel 

voor een bank, die rijk wordt van onze centen', placht hij te zeg 

gen. 

Ze praatten over school, over de vakantie die net was begonnen 

en die nog zes weken zou duren. Over de kleine dingen, die er ener 

zijds niet toe doen en anderzijds zo belangrijk zijn. Kletsen met 

vrienden. 

'Ik ga weer 's', kondigde Justus aan. 

'Haast?' 

17

'Nou nee, maar we kletsen toch zo maar wat.' 

, 't Is gek', zei Stijn. 'Onlangs hadden we onze oude buren op 

bezoek, je weet wel, de familie Van de Brink.' 

'Die zijn toch naar Nieuw-Zeeland vertrokken?' 

'Ja, vijf jaar geleden al. Ze zijn terug. Het beviel ze niet. Nou 

goed, je zou denken dat je elkaar van alles te vertellen hebt, maar 

nee hoor. De avond sleepte zich voort. Gek hé? Kletsen kun je 

alleen met mensen die je ieder ogenblik ziet.' 

Stijn had zo zijn gedachten. Hij zag weinig, hij mijmerde veel. Je 

kon met hem langs een kermis lopen en als je er voorbij was had hij 

niet gemerkt dat er een kermis aan de gang was. Dan waren zijn 

gedachten blijven hangen bij een slagerswinkel die je vijf minuten 

eerder was gepasseerd. Zei je: 'Al weer kermis, het lijkt wel of hij 

er een maand geleden nog was. Toch is hij er maar eens per half 

jaar.' Antwoordde hij: 'Zouden over honderd jaar alle mensen 

vegetariër zijn?' 

Justus ging naar huis. Hij at nog een gevulde koek met zijn 

ouders en ging daarna naar zijn kamer. Vormfout. In de werk 

kamer van zijn vader stond de driedelige Van Dale. Dus ging hij 

weer even naar beneden. Vormfout. Het stond er niet in. Elfde 

druk, editie 1984. Een nieuw woord, dat er tien of vijftien jaar 

geleden nog niet was? Een vakterm die niet in het woordenboek 

thuishoorde? Geen wonder dat hij het niet kende. En de krant dan? 

Een krant gebruikte toch geen woorden die niet in Van Dale 

stonden? 

Hij moest het zijn vader vragen, dacht hij. Die zou heus wel 

weten wat er over zijn proces in de kranten had gestaan. Maar om 

de een of andere reden sprak hij niet graag met vader over het pro 

ces. Met moeder dan? Die zou het wegwuiven. 'Heb ik geen ver 

stand van', zou ze zeggen. Over dingen die van belang zijn, maakt 

mijn vader een grap en mijn moeder gaat ze uit de weg, dacht hij 

met ongewone helderheid. Neem nou het probleem van de vluchte 

lingen, dat hij onlangs aan tafel had aangesneden. 'Allemaal een 

kwestie van status', had vader gezegd. 'Dat moet de regering maar 

oplossen was moeders commentaar geweest.' 

Nee, Yvonne moest hij hebben. Helaas was ze weer naar Leiden 

vertrokken. Zou hij haar opbellen? Lastig onderwerp voor een tele- 

18

foongesprek. Nou ja, hij zou nog wel zien. Vormfout. Hij draaide 

zich op zijn andere zij. Een mug snorde storend om zijn hoofd. 

Rotbeest. In de stilte van de avond maakte het een geluid als van 

een straaljager, zo vlak bij zijn oor. Zat de hor wellicht niet in het 

raam? Hij stond op, zonder het licht aan te doen, om niet nog meer 

insecten aan te trekken. Het hor zat wel degelijk in het raam. Hij 

zag dat zijn vader in de tuin zat en met iemand sprak. Wie was dat? 

Niet moeder, zoveel kon hij wel onderscheiden. Het was een man, 

een man die hij niet kende. Vreemd, zo laat op zondagavond. De 

mannen spraken gedempt, Justus kon er niets van verstaan. 

Hij ging terug in bed. Zijn vader die in de late avond zit te flui 

steren met een onbekende man. Vreemd. Dat klopt niet helemaal. 

Je zou het best een vormfout kunnen noemen. 

19

3 

In het ochtendlicht lijkt alles anders. Zoals de aarde door de nacht 

is afgekoeld, zijn ook de gedachten koeler, nuchterder geworden. 

De schaduwen van de bomen wijzen in een andere richting dan de 

vorige avond. De oostzijde van het huis wordt door de zon besche 

nen; het is alsof een relativerender, oostelijker filosofie daardoor 

meer kans krijgt. 

Die man in de tuin, dat was natuurlijk een kennis van zijn vader, 

niks bijzonders. 

Justus besloot het gewoon te vragen. 

'Je had nog laat bezoek', zegt hij. 

'Een relatie van mijn werk. Hij wilde raad over iets waarmee hij 

vanochtend aan het werk moet.' 

Zie je wel, niks aan de hand. 

Als hij even met zijn moeder alleen is, vraagt hij: 'Is vader vrijge 

sproken op grond van een vormfout?' 

'Zo schijnen ze dat te noemen. Volgens Boudewijn zat de officier 

van justitie er helemaal naast met zijn aanklacht. Verkeerde argu 

menten, verkeerd opgeschreven, zoiets. De rechter gaat er dan van 

uit dat het hele verhaal niet klopt. Hoe dan ook, je vader is niet 

schuldig, gelukkig. Wil je karnemelk of yoghurt?' Ik maak me 

altijd zorgen om niks, denkt Justus. Zijn vader zei het soms: 'Je tilt 

veel te zwaar aan de dingen. Dat heb je van opa Christiaan 

Correct.' Zijn grootvader heette natuurlijk niet echt zo. Zijn naam 

was Christiaan Luykens. Volgens vader had moeder er ook een tik 

van beet, zij het wat minder dan haar vader. Hij had ook eens 

gezegd: 'Toen we pas getrouwd waren en ik nog op het gemeente 

huis werkte, maakte moeder al een kritische opmerking als ik per 

ongeluk een potlood van kantoor in m'n zak had. Terwijl ik 

natuurlijk geregeld mijn eigen potloden op het gemeentehuis 

gebruikte.' 

't Is waar, dacht Justus. Als de jongens vroeger appels gingen jat 

ten in de boomgaard van de boer, deed ik niet mee. Yvonne wel. 

Die vond de appels lekkerder naarmate ze met meer risico in haar 

bezit waren gekomen. 

20

Normaal gesproken zouden ze deze dag met vakantie zijn 

gegaan, zijn vader en moeder en hij, met Rudolf, zijn neef. Rudolf 

woonde met zijn gescheiden moeder, de zuster van Justus' moeder, 

in Amsterdam. Sinds Yvonne niet meer meeging met vakantie, 

werd Rudolf altijd uitgenodigd. Dat was leuk voor Justus, en ook 

voor Rudolf, die geen broers en zusters had. Maar de tocht naar 

Spanje was uitgesteld vanwege moeders stuitje. Daar ging het nog 

niet goed mee. Een lange tocht in de auto zou een marteling voor 

haar zijn. 

Justus bedacht dat hij wel weer eens zou willen honkballen. Hij 

had een tijdje op een honkbalclub gezeten, samen met Stijn. 

Misschien had Stijn zin om weer eens een balletje te slaan. Waar 

was zijn honkbalknuppel? Waarschijnlijk op zolder. Hij ging op 

zoek. Jazeker, daar stond hij, in een oude paraplubak. 

Zolders zijn aardig als je er een poos niet bent geweest. Je blijkt 

dingen te hebben die je was vergeten. Als je ze weer ontdekt, is dat 

bijna hetzelfde als wanneer je ze nieuw krijgt op je verjaardag. 

Wat was dat voor een rol? Een vloerkleed, zo te zien. Justus 

maakte het touwtje los en rolde het kleed uit. Een prachtig kleed, 

nondeju. Waarom gebruikten ze dat niet? Ineens schoot hem te bin 

nen waar dat kleed vandaan kwam. Hoe lang was het geleden? 

Vier jaar? Vijf jaar? Toen waren ze met vakantie geweest naar 

Turkije, in Antalya. Hij had pas het fotoboek nog zitten bekijken. 

Daar had zijn vader tapijten gekocht, dure tapijten. Tapijten waar 

over je invoerrechten moet betalen. 

Het staat hem weer levendig voor de geest. 

'Dat kan niet, Henk.' Zoiets had moeder gezegd. 'Daar krijgen 

we geduvel mee. Zo'n stapel kleden, dat ziet de douane beslist. 

Bovendien is het toch een soort diefstal. Je steelt van de Staat.' 'Ach 

wat', had vader gezegd. 'Iedereen doet het. Dit zit in de rafelige 

kantlijn van de wet. En wat de douane betreft, laat dat maar aan 

mij over.' 

De tapijten had hij voor een deel óp en voor een deel vóór de 

achterbank van hun auto gelegd. Toen ze in de buurt van de grens 

kwamen was vader gestopt en had hij aan Justus gevraagd of hij 

goed kon toneelspelen. 

'Toneelspelen?' 

21

'Ik wil dat je op die kleden gaat liggen en net doet of je slaapt.' 

Dat was niet zo moeilijk geweest. Hij had niet eens gemerkt dat ze de 

grens over waren gekomen, want vader had langzaam kunnen door 

rijden, hij was niet gecontroleerd. Maar Justus had toch het gevoel 

gehad dat hij iets belangrijks had gedaan, een kleine heldendaad. 

Waar waren die tapijten gebleven? Hier lag er nog één. Elders in 

huis waren ze niet, ze hadden andere kleden in de slaapkamers en 

de woonkamer had een parketvloer. Hij voelde ineens een niet te 

stuiten drang om te weten te komen wat er met die Turkse kleden 

was gebeurd. Met de honkbalknuppel in zijn hand ging hij op zoek 

naar moeder. Ze zat op haar reddingsboei aan haar werktafel een 

tekening te maken voor het verenigingsblad van de bridgeclub. Ze 

was goed in tekenen, als kind was ze dat al geweest en ze had haar 

talent een handje geholpen door naar cursussen te gaan. Ze kon 

onaanspreekbaar zijn als ze zat te tekenen en voor haar doen onge 

woon kribbig als iemand toch probeerde haar te storen. Inspiratie 

laat zich niet gemakkelijk van zijn plaats dringen en is zelden 

gevoelig voor redelijke argumenten. Justus probeerde het toch. 

'Moeder .. .' 

'Hm?' 

'Mam, wat hebben we gedaan met de vloerkleden die we uit 

Antalya hebben meegebracht?' 

'Waar heb je het over?' 

'Vier of vijf jaar geleden waren we met vakantie in Turkije, weet 

je nog?' 

'Natuurlijk weet ik dat nog. Maar ik ben nu even bezig.' 

'Vader heeft toen een hele stapel tapijten gekocht. Ik moest erop 

liggen en net doen of ik sliep toen we over de grens kwamen.' 

'Ja, daar staat me iets van bij.' 

'Eén van die kleden ligt op zolder. Wat is er met de andere 

gebeurd?' 

Ze gumde iets uit. 

'Waar zijn de andere gebleven?' 

'Ik zou het niet weten.' 

'Hoe kan dat nou. Die kleden kostten honderden, of misschien 

wel duizenden dollars. Dan vergeet je toch niet wat je er mee hebt 

gedaan?' Ze legde haar potlood neer. 

22

'Eh ... nee.' 

'Weet je wat ik denk? Dat vader ze verkocht heeft. Met een flin- 

ke winst.' 

'Zou kunnen.' 

'Nee, dat is zo', zei Justus. 

'En?' 

'Zoiets heet smokkel. Doodgewone, ordinaire smokkel.' 'Papa 

houdt van een beetje avontuur.' 

Ze zei het zonder overtuiging. Ze was bleek. Door het gedoe 

met haar stuitje was ze weinig buiten geweest. Of was het door de 

zorgen die ze over vaders proces had gehad? Waar was de grens 

tussen 'een beetje avontuur' en de wet overtreden? Moeder stelde 

zich diezelfde vraag, daarvan was Justus overtuigd. 

Ze reikte omhoog en streek hem door zijn stugge haren, die na 

iedere wasbeurt fanatiek ten hemel rezen en zich door geen kam 

lieten temmen. 

'Moet je luisteren, Justus', zei ze. 'Niet alle mensen zijn hetzelf 

de. Je vader neemt de dingen makkelijk, hij lééft makkelijk. Ik had 

het daar vroeger moeilijk mee, maar ik heb het leren accepteren. 

Papa is iemand die ervan geniet om voor niks met de tram te gaan 

en zo twee gulden te verdienen. Vervolgens springt hij van de tram 

en gooit een tientje in de collectebus van het Leger des Heils. 

Ouderling hoe heet-ie, met dat vrome gezicht, die op de hoek 

woont, zou nooit zonder kaartje in de tram plaatsnemen, maar als 

je collecteert krijg je een kwartje van hem.' 

'Maar 't is wel zijn eigen kwarje.' 

'Papa is opgewekt en behulpzaam en gul, iedereen houdt van 

hem. Ik ook. Jij ook. Maar er zijn geen mensen zonder fouten, dat 

weet jij ook wel. Mijn vader was een Pietje Precies. Christiaan 

Correct, je weet wel. Van hem hield ik ook. Maar hij had veel min 

der vrienden dan papa. Ik heb geleerd de mensen te nemen zoals ze 

zijn. Toen ik je vader ontmoette, viel ik voor zijn vlotte, makkelijke 

manier van leven. Als reactie op opa Christiaan, veronderstel ik. 

Niemand is volmaakt. Gelukkig maar. Volmaakte mensen zouden 

waarschijnlijk volmaakt saai zijn.' 

, Saai is vader in ieder geval niet', zei Justus. 

Wat was er verder te zeggen? Zoals zijn moeder het voorstelde 

23

was zijn vader een heel klein beetje een oplichter, iemand die een 

beetje speelt met de rafelige randen van de wet, zoals hij het zelf 

uitdrukte. Nou ja. Wat een onzin om zich daar druk over te maken. 

Moeder kon er ook mee leven. 

Hij zette de honkbalknuppel in zijn kamer en ging de stad in. 

Als hij de rafelige randen van de wet nu ook eens verkende? Een 

tram hadden ze niet, dus gratis meerijden was niet mogelijk. In de 

stadsbus moest je voorin instappen; je kwam niet ongemerkt langs 

de chauffeur. 

Weet je wat, hij ging een appel jatten. Niet uit een boomgaard, 

de appels waren nog niet rijp. Nee, van een kraampje op de markt. 

Kijken hoe het voelde. Een appel pikken, dat was toch een klein 

vergrijp. Fietsen werden tegenwoordig met vrachtautoladingen 

tegelijk gestolen en als zo'n dief werd gepakt, kwam hij ervanaf 

met een vaderlijke berisping, naar het schijnt. Wat is dan een appel? 

Er was geen markt meer, de stellages werden afgebroken. Even 

daalde een weldadige geruststelling neer in Justus' roerige ziel. Het 

hoefde niet. Ho, wacht even. Dit was te gemakkelijk. Er waren 

groentewinkels genoeg met voor de deur uitgestald fruit. Kijk, daar 

bijvoorbeeld, bij Van der Made, in de Frans Halsstraat. Hij liep 

erlangs. Nog eens terug. De winkel leek leeg. Voor de derde keer 

erlangs. 

Het leek hem ondenkbaar dat hij een appel van het rek zou pak 

ken en ermee vandoor zou gaan. Dat dééd je niet. Alles in hem ver 

zette zich ertegen. Het was zoiets als jezelf opzettelijk met een 

hamer op je duim slaan. Iets tegennatuurlijks. 

Hij maakte een omweg langs de grote kerk, over het marktplein, 

langs de gracht. Enkele van zijn klasgenoten pochten erover dat ze 

wel eens stalen in winkels. Soms niet meer dan een handvol spij 

kers. Soms een stuk gereedschap, niet iets groots, een schroeven 

draaier of zo. Het ergste wat hij had gehoord was een zwembroek. 

Het ergste? Of het moedigste? Als hij hoorde van winkeldiefstal 

wist hij niet of hij jaloers was op het lef of walgde van wat hij in 

zijn hart misdaad vond. 

Daar was nog een groentewinkel, die van Buitenhuis. Ook daar 

stonden kisten met appels buiten. Nee, dan toch maar bij Van der 

Made, die leek rijker. 

24

Met een grote bocht, via het park, ging hij terug naar de Frans 

Halsstraat. Nog steeds leek de winkel leeg. Weet je wat, hij zou er 

eerst eens een nachtje over slapen. Het was toch idioot om zo maar 

ineens, op een dinsdagmiddag, uit stelen te gaan. Uit stelen? Kom 

nou. Daar ging het net om. Justus Correct, de kleinzoon van 

Christiaan Correct, noemde dat meteen stelen. Volgens anderen 

was het niet meer dan een geintje, iets waar je niet over nadacht. 

En vanmiddag ging hij proberen erachter te komen of dat ook zo 

voelde als je het echt had gedaan. 

Met een schichtige beweging greep hij een appel. Te schichtig, 

binnen viel het op. 

'Hé daar', riep iemand die naar buiten kwam. 

Justus rende weg, de hoek om, uit zicht. Drie minuten later was 

hij thuis, hijgend, vuurrood. Hij sprintte de trap op, naar zijn 

kamer. Zijn hart bonsde en het was niet van het harde lopen. Kom 

aan, Justus, je hebt het gered. Je hebt je avontuur. Een appel met 

risico. Die moet heerlijk zijn. Hij waste het ding onder de kraan. 

Hij zette zijn tanden erin. 

Zo smaakte dus een gestolen vrucht. Op dit moment zei de heer 

Van der Made vast tegen zijn vrouw: 'De jeugd van tegenwoordig 

steelt er maar op los. Hebben ze het niet goed genoeg? Hebben ze 

niet alles wat hun hartje begeert?' 

Wat was het eigenlijk voor appel? Een EIstar? Wat zou hij kos 

ten? Twee kwartjes? Wat deed het ertoe. Al was de waarde een 

dubbeltje. Hij smaakte niet. 

Een vakantie op losse schroeven rammelt. Zou het er nog van 

komen om naar Spanje te gaan of niet? Zou het stuitje op tijd weer 

anoniem zijn, dat wil zeggen zijn aanwezigheid minder opdringen, 

of niet? De familie Verdaasdonk werd landerig van de onzekerheid. 

'We kunnen dit jaar de grenzen niet vinden, ha ha', zei vader en hij 

kocht ijstaart om de moed erin te houden. Tenslotte besloten vader 

en moeder dat ze een paar dagen naar Terschelling zouden gaan. 

Dat was een afstand die moeder kon overbruggen en het was een 

prachtig eiland, waar of niet. 

Maar Justus voelde er niet voor. Het was koel weer, dus met het 

strand zou het niet veel worden. En lange sportieve wandelingen 

25

over de Bosplaat waren aardig hoor, hij had er niks op tegen, er 

zaten veel vogels en zo, prachtig natuurgebied, maar hij had 

gewoon niet zo veel zin. 

'Vind je het erg om een paar dagen alleen thuis te blijven?' 

Het tegendeel was waar. Wat is heerlijker dan alleen in huis te 

zijn, de galmende gang alleen voor jouw gejodel, de wc-deur wijd 

open als je alle tijd neemt om de minerale resten van je diepvries 

maaltijd aan de natuur terug te geven. De eenzaamheid die ruim 

schoots wordt gecompenseerd door de vrijheid om je eigen 

regelmaat in te richten. Je kunt hardop praten zonder dat iemand 

denkt dat je zwak in het hoofd aan het worden bent en je kunt 

teveel suiker in de yoghurt doen zonder dat dit een verwijtend 

hoofdschudden teweegbrengt. 

'Nee hoor, gaan jullie gerust.' 

Dus gingen ze. Justus' moeder sloeg eerst een hoeveelheid voed 

sel in waar haar zoon drie maanden van zou kunnen leven, ze 

somde alle gevaren op die iemand in de keuken kunnen bedreigen 

(hete kookplaten, ontploffende hogedrukpannen, scherpe vleesmes 

sen) en ze liet hem hun telefoonnummer op Terschelling uit het 

hoofd leren. Ze verzekerde hem dat ze dagelijks zou bellen en 

hoogstens vier dagen zou wegblijven. Daarna liep ze met de stram 

me pasjes van een gewonde naar de auto. 

'Afmars dan maar', zei haar man. 

De vier dagen dat Justus het rijk alleen zou hebben, werden 

beperkt tot één. Er gebeurde iets dat gauw verteld is, maar dat hij 

de rest van zijn leven niet zou vergeten. 

't Was in de eerste nacht dat hij alleen in huis was. 

Hij had naar een Duitse Knmi gekeken op de televisie en daarna 

had hij een paar cd-ties gedraaid. Om elf uur was hij naar bed 

gegaan. Normaal gesproken sliep hij diep, maar misschien door de 

ongewoonte van het alleen zijn, werd hij omstreeks twee uur wak 

ker omdat hij iets meende te horen. 

't Is een vreemde wereld waarin je vertoeft als je op een onver 

wacht moment half wakker wordt. In enkele seconden maak je din 

gen mee waar je anders een dag voor nodig hebt. Je droomt nog 

gauw even een droom waarin je langdurig wordt achtervolgd door 

ongure types, je begint de droom drie keer opnieuw en net voor de 

26

ontknoping weet je dat het niet echt is. Je probeert te bedenken 

waar je bent, welke dag het is en of je alleen bent. Dit alles in de 

tijd waarin de echo van het geluid dat je heeft gewekt uitsterft. 

Piepte daar de deur van de werkkamer van zijn vader? Hij was 

nu echt wakker en luisterde scherp. 

Stilte. 

Al was de maan nog maar net weer aan het wassen, echt pik 

donker was de zomernacht niet. Justus sliep altijd met de gordijnen 

en ramen wijd open. Hij was nu klaarwakker. Ogen kun je sluiten, 

oren niet. Blijkbaar is dat in de natuur niet veilig, want bij dieren is 

het net zo. Zo gauw er een takje kraakt, staan de oren van een 

slapend hert rechtop. 

Hoorde hij nu iets of niet? Echte stilte bestaat niet. Je hoort 

altijd wel iets. Hij had eens gelezen dat als je iemand opsluit in een 

volmaakt stille cel die persoon gek wordt. Hij hoorde zijn eigen 

ademhaling. Als hij de rand van het laken op zijn oor legde, hoorde 

hij zijn hartslag. Hij hoorde een heel licht gesuis, kosmische deeltjes 

op weg naar de eeuwigheid, zou Stijn zeggen. 

Wat zou Stijn in zijn geval doen? Zou hij opstaan en gaan kij 

ken? Ja, waarschijnlijk wel. Nee, waarschijnlijk niet. Wat wist je 

eigenlijk weinig van elkaar. Toch eens vragen. 

Hoe hij zijn oren ook inspande, hij hoorde niets verdachts meer. 

Nou, als hij het zich had verbeeld kon hij ook wel even gaan kij 

ken. Kon hij meteen voor zichzelf bewijzen dat hij géén zenuwpees 

was. Daar klopte iets niet. Als hij het zich had verbeeld, hoefde hij 

niet te gaan kijken. 

Maar een stemmetje in zijn hoofd zei dat hij het zich niet had 

verbeeld. Hij had wel degelijk iets gehoord. 

Hij zwaaide zijn benen buiten het bed en trok op de tast zijn 

tennisschoenen aan die er nog stonden van enkele uren eerder. Zijn 

ogen waren nu helemaal aan het .donker gewend. Het flauwe 

schijnsel van buiten scheen op iets dat naast zijn bed stond. A ja, de 

honkbalknuppel. Die nam hij mee, voor de zekerheid. Het ronde 

hout in zijn hand gaf hem een veilig gevoel. 

Zonder licht te maken liep hij via de overloop naar de trap. De 

dikke loper dempte zijn schreden. Daar was de deur van vaders 

werkkamer. Scheen daar nou licht onder die deur door? Justus' 

27

hart bonsde zo luid dat hij dacht dat een eventuele inbreker het zou 

moeten horen. 

Zou hij zachtjes in de woonkamer de politie opbellen? Onzin. 

Als er een inbreker was zou die het horen, als er geen was zou de 

politie hem uitlachen en zijn ouders zouden hem nooit meer alleen 

thuis laten. 

Vooruit, lafbek. Doe die deur open. 

Ineens resoluut deed hij de laatste stap naar de deur en gooide 

hem wijd open. Er was wel degelijk een inbreker. De man stond 

gebogen over het bureau van Justus' vader, een zaklamp in zijn 

hand. 

Toen de deur openging, draaide hij zich om en r echtte zijn rug, 

in één beweging. De zaklamp zwaaide omhoog, ging halverwege de 

zwaai uit. Justus kon nog net zien dat de man een stap in zijn rich 

ting deed. Hij voelde de honkbalknuppel in zijn hand. Automatisch 

nam hij de houding van de slagman aan. Hoe vaak had hij zo niet 

gemikt op de bal van de werper. Hij haalde uit, in de richting waar 

hij de inbreker vermoedde. Er kan veel door je hoofd gaan in een 

onderdeel van een seconde. Sommige werpers zien kans de bal een 

effect mee te geven waardoor hij op het laatste moment nog net 

wegdraait van de plaat, of er juist overheen gaat. Justus was in 

staat op het laatste moment de richting van zijn slag nog bij te 

stellen. 

Nu, in deze flits in de tijd, schoot door zijn hoofd dat hij de man 

waarschijnlijk op zijn hoofd zou treffen en hem daarbij mogelijk 

zou doodslaan. Op het laatste, beslissende moment liet hij de knup 

pel dalen, maar de kracht van de slag was nog steeds formidabel. 

Plop. 

Het geluid van knuppel tegen lichaam werd gevolgd door een 

kreet van pijn, daarna door een vallend lichaam. Justus reikte naar 

het lichtknopje. Het licht flitste aan. 

Op het vloerkleed, nagenoeg voor Justus' voeten, lag een man. 

Hij lag in elkaar gedoken. Met beide handen omklemde hij zijn lin 

kerknie. Hij kermde. De zaklamp lag naast hem. 

Een gevoel van triomf schoot door Justus heen. Hij was de over 

winnaar. Hij had een inbreker overweldigd. J.W. Verdaasdonk, 

held. 

28

Het gevoel duurde niet lang. Dat kwam misschien omdat de 

overwonnene er weinig bedreigend uitzag. Je maakt je van dieven 

een andere voorstelling: een jaar of dertig, ruig gezicht, bruin en 

gemeen, gympen aan de voeten, strak truitje waaronder de spier 

bundels bollen, wrede brede riem om het middel. Via vele televisie 

netten wordt dit beeld in je hoofd geprent. 

De man op het vloerkleed was vooral deerniswekkend. Hij was 

een jaar of vijftig. Hij zat keurig in het pak en zijn zwartleren 

schoenen waren beslist diezelfde dag nog gepoetst. Er zijn situaties 

waarin je niet meteen een mooie volzin bij de hand hebt. 'Wat eh ... 

wat doet u hier?' 

De man kermde. 

'Bent u een dief?' 

Tja, je zegt wat onder zulke omstandigheden. 

, Ambulance', kreunde de man. 

Dat was een idee. Justus deed overal lampen aan, in de gang, de 

kamer, de vestibule, het buitenlicht. Daarna belde hij vanuit de 

woonkamer het alarmnummer. Hij gaf zijn adres en vroeg of ze 

direct een ziekenauto wilden sturen. Daarna belde hij de politie. 

Hij zei dat er was ingebroken en dat de inbreker gewond op de 

vloer lag. Ze kwamen direct, zeiden ze. 

Binnen een kwartier was het huis vol mensen. De ziekenauto 

was er het eerst, maar nog voor de gewonde inbreker op een bran 

card was gelegd, stopte de politie al met blauw zwaailicht voor de 

deur. De sirene gebruikten ze niet, zo diep in de nacht. Een meneer 

in een gewoon burgerpak maakte zich bekend als inspecteur 

Holtrigter. Eerst aan de inbreker. 

'Wat is uw naam?' Kreun kreun. 

'Uw naam alstublieft.' 'Ik heb een arts nodig.' 

'Daar wordt aan gewerkt. Wie bent u?' 

'Slijkhuis.' 

'Ik spreek u nader in het ziekenhuis', zei de inspecteur, die zich 

vervolgens tot Justus wendde. 

'Hoe heet je?' 

'Justus Verdaasdonk.' 

'Leeftijd?' 

'Zestien.' 

29

'Kunnen we hem meenemen?' vroegen de mannen in witte jas- 

sen van de ambulancedienst. 

aan?' 

'Ga je gang. Laat 'm niet ontsnappen.' 

De mannen grijnsden en sjouwden de brancard de deur uit. 

'Wat is er precies gebeurd?' 

Justus vertelde kort wat er was voorgevallen. 

'Dit is de honkbalknuppel waarmee je hebt geslagen, neem ik 

Justus knikte. 

'Die neem ik mee. Waar zijn je ouders?' 

'Op Terschelling.' 

'Telefoonnummer? ' 

Justus dreunde het op. 

'Zitten ze bij familie?' 

'Nee, in een hotel.' 

'Bel je ze dan ieder uur of zo, dat je het nummer uit je hoofd 

kent?' 

'Ik heb ze nog niet opgebeld.' 

'Dan heb je vast een hoog cijfer voor rekenen op school. Hoor 

eens, het is laat. We zullen je ouders niet midden in de nacht storen. 

Laten we even nagaan hoe de man is binnen gekomen.' Ze door 

zochten samen het huis. Nergens was een spoor van inbraak. Geen 

gebroken ruitje, geen geforceerde deur, niets. 

'De achterdeur zit op de grendel', zei de inspecteur. 'Had je de 

voordeur open laten staan?' 

'Absoluut niet. Ik ben heel goed nagegaan of alle deuren op slot 

waren.' 

'Eigenaardig. Nou, kom morgenochtend om negen uur naar het 

politiebureau. Dan praten we verder. Durf je alleen in huis te blij 

ven?' 

'Natuurlijk wel.' 

'Goed, dan zie ik je morgenochtend. En doe de deur op slot.' 

'Ja. De groeten', zei Justus, enigszins geïrriteerd. 

Toen hij alleen was, liet hij zich achterover vallen in de grote 

leren fauteuil waarin zijn vader meestal zat. Zijn hart bonsde nog 

steeds abnormaal hard. Een biertje, dat zou misschien helpen om 

tot rust te komen. In zijn handen voelde hij nog de weernakende 

30

plop toen de knuppel het been raakte. Een klap op een levend 

orgaan, op het been van een mens. Een dief? Wat anders? De man 

kwam hem vaag bekend voor. Slijkhuis. Zijn vader noemde die 

naam wel eens. 

Zou hij weer in slaap kunnen komen? Hij dronk zijn glas leeg 

en ging naar boven om het te proberen. Ieder geluid van de nacht 

hoorde hij. Ieder kraakje en knerpje van het huis, het aanslaan van 

de koelkast, het zachte tikken van de badkamerklok. Het was of 

alles honderd maal werd versterkt. Toch viel hij in slaap. Zo diep 

zelfs dat hij pas om tien over negen wakker werd. De gebeurtenis 

sen van de afgelopen nacht sprongen in wat computerdeskundigen 

zouden noemen zijn RAM. Inspecteur Holtrigter. Hij was te laat. 

Nou ja. De inspecteur versliep zich misschien ook wel. Toch maar 

even douchen, hij kon hoe dan ook niet meer op tijd zijn. Ontbijt 

sloeg hij over. 

Buiten klampte de buurvrouw hem aan, mevrouw Vogelenzang. 

Ze had 's nachts zoveel rumoer gehoord en ze had een ambulance 

voor de deur gezien. Ze had graag even langs willen komen, kijken 

of ze kon helpen, maar vanwege het uur had ze ervan afgezien. Was 

er iets met zijn vader of moeder? 

'Er was een dief in huis', zei Justus. 

'Nou toch. En is je moeder onwel geworden?' 'Nee, de dief.' 

'Gunst, dat hoor je zelden', kwinkeleerde ze. 'Het is heel onge- 

bruikelijk', beaamde Justus. 

Drie kwartier te laat meldde hij zich op het politiebureau. 

31

4 

Inspecteur Holtrigter liet zich niet zien. Misschien had hij zich ver 

slapen, maar dan had hij toch tijd gevonden om een zekere recher 

cheur Wachtmans precies op de hoogte te brengen van wat er die 

nacht was gebeurd. Door hem werd Justus ontvangen. Hij bleek 

volledig geïnformeerd te zijn. 

'Zo, ben je daar eindelijk', begon hij onvriendelijk. 

'Ik was vergeten de wekker te zetten.' 

'Kan het je allemaal zo weinig schelen?' Justus haalde zijn 

schouders op. 

'Eerst maar de gegevens opschrijven. Naam?' 


'Leeftijd?' 

'Dat heb ik meneer Holtrigter vannacht ook allemaal al verteld.' 

'Dan vertel je het nog maar eens.' 

'Zestien.' 

Justus' hele doopceel werd doorgenomen en aan de computer 

toevertrouwd. Daarna wendde Wachtmans zich af van het scherm 

en ging door het vertrek lopen. Justus voelde zich er ongemakkelijk 

bij. Met zijn ogen volgde hij het geijsbeer van de rechercheur, 

als betrof het een vertraagde tenniswedstrijd: bal naar rechts, 

bal naar links, bal naar rechts, bal naar links. Hij constateerde 

dat de man afgetrapte schoenen droeg. Hij rook naar deodorant, 

en hij gebruikte er beslist teveel van Op een gegeven moment 

legde Wachtmans zijn handen op Justus' schouders en zei kwaad 

aardig: 

'Waarom heb je meneer Slijkhuis neergeslagen met een honkbal- 

knuppel?' 

'Wat?' 

'Je hoort me best.' 

'Ik eh .. . ' 

'Waarom? Meneer Slijkhuis is een kop kleiner dan jij en weegt 

niet meer dan honderdzestig pond.' 

'Ik dacht dat het een dief was. Ik bedoel, het was een dief.' 'Wat 

had hij dan gestolen?' 

32

'Dat weet ik niet.' 

'Hoe weet je dan dat hij een dief was?' 

'Wat zou u denken als iemand om twee uur 's nachts door uw 

huis sloop?' 

'Ken je meneer Slijkhuis?' 

'Nee.' 

'Hij is anders pas nog bij jullie thuis geweest.' 

'0 ja?' 

'Zondagavond nog, zegt hij.' 

'0, was hij dat.' 

'Dus je hebt hem wel degelijk ontmoet', zei de rechercheur. 

'Nee, ik zag mijn vader met een man in de tuin zitten, zondag 

avond laat. Ik zag het vanuit mijn kamer.' 

'En herkende je hem niet, vannacht?' 

'Nee. Later, toen hij zijn naam had genoemd, en toen hij op de 

brancard lag, kwam iets me bekend voor. Hoe is het met hem?' 

'Ik dacht dat je het nooit zou vragen. Het kan je blijkbaar wei 

nig schelen dat je iemand met bruut geweld het ziekenhuis in 

mept.' 

Justus voelde dat het zweet hem uitbrak. 

'Hoe is het met hem?' 

'Hij wordt op het ogenblik geopereerd. Je hebt z'n knie aan flar- 

den geslagen.' 

'Is de knie verbrijzeld? Komt het weer goed?' 

'Dat weten we pas na de operatie.' 

De rechercheur hervatte zijn wandeling door het vertrek. Hij 

deed Justus nu meer denken aan een roofdier in een dierentuin, 

heen en weer, heen en weer, want de ruimte was hoogstens vier 

bij vijf meter. Het was ook niet wat je noemt een bureau, reali 

seerde Justus zich. Hij had zich voorgesteld dat hij bij meneer 

Holtrigter aan een werktafel zou zitten, dat de inspecteur een ver 

klaring zou opnemen en hem tenslotte zou prijzen omdat hij zich 

zo goed had geweerd. Zoveel dieven ving de politie niet vandaag de 

dag. 

Maar deze ruimte leek meer een verhoorkamer. Ja waarachtig, 

dat was het. Die kale, lege tafel, het stomme krukje waarop hij 

moest zitten, er stond zelfs een lamp, waarvan hij zich kon voor- 

33

stellen dat ze die bij een verhoor 's nachts fel in het gezicht van de 

verdachte lieten schijnen. 

Verdachte? Was hij dan een verdachte? 

Hij had zich verdedigd tegen een inbreker en de man aan de 

politie uitgeleverd. Wat was hier aan de hand? 

'Heb je iets tegen die Slijkhuis?' vroeg de rechercheur. 

'Ik had iets tegen die inbreker, ja. Ik laat niet zomaar inbreken 

in ons huis.' 

'Je had de politie moeten bellen.' 

'Dat heb ik toch gedaan?' 

'Van te voren had je moeten bellen.' 

'Dat ging toch niet. Ik bedoel, ik wist niet zeker of er echt 

iemand in huis was. Ik zou toch voor gek hebben gestaan als er 

niks aan de hand was.' 

'Het gebeurt zo vaak dat we voor loos alarm moeten uitrukken.' 

'En vinden jullie dat leuk?' 

Voor het eerst lachte Wachtmans. 'Daar heb je gelijk aan.' Het 

geijsbeer werd hervat. 

'Hoe dan ook, je hoort wat, je denkt at het misschien een 

inbreker is, je zoekt een wapen .. .' 

'Die honkbalknuppel stond toevallig naast m'n bed.' 

'Heel toevallig.' 

'Ja. We waren een balletje wezen slaan. Vraag maar aan mijn 

vriend Stijn.' 

'Dat zullen we doen. Je grijpt die knuppel, loopt naar beneden, 

ziet iemand bij de schrijftafel van je vader staan, en terwijl die man 

geen wapen heeft, en zonder dat hij je bedreigt, sla je hem tot 

moes. Je had hem makkelijk kunnen doodslaan, weet je dat?' 

'Daarom mikte ik op zijn benen.' 

'Zo, deed je dat? Je sloeg dus weloverwogen. Je bedacht precies 

waar je de man zou raken. Als het waar is wat je zegt, kun je ver 

volgd worden wegens noodweerexces.' 

'Natuurlijk is het waar.' 

'Die meneer Slijkhuis heeft iets anders verklaard. Ik moet toege 

ven dat hij nog niet bepaald grondig is verhoord, maar tussen zijn 

gekerm door heeft hij gezegd dat je hem zelf hebt binnengelaten en 

dat je hem daarna hebt aangevallen.' 

34

'De smerige leugenaar', riep Justus woedend. 

'Er waren geen sporen van inbraak', merkte Wachtmans op. 

'Hoe verklaar je dat?' 

'Weet ik niet.' 

'Hoe dan ook, zelfs als je verhaal klopt, heb je veel te hardhan 

dig gereageerd.' 

'Het ging vanzelf.' 

'Eerlijk gezegd heb ik er wel begrip voor', zei, ineens vriendelijk, 

de rechercheur. 'Ik weet niet wat ik zou doen als ik midden in de 

nacht een vreemde man in mijn huis aantrof. Maar je mag een 

inbreker alleen lichamelijk letsel toebrengen als hij je aanvalt, liefst 

met een wapen. Dan heet het noodweer en dat is toegestaan. In 

jouw geval had je hem moeten aanspreken en de politie moeten 

bellen. Je hebt hem letsel toegebracht zonder dat daar echt reden 

voor was. Dat heet in de wet noodweerexces, een buitensporige 

reactie, en dat is strafbaar.' 

'Word ik gearresteerd?' 

'Nee nee, zo ver is het nog niet. Je kunt naar huis gaan. We heb 

ben je ouders gebeld. Die komen zo dadelijk ook thuis. Je moet niet 

met vakantie gaan, als je dat van plan was. Je moet je beschikbaar 

houden voor nader verhoor. Het zou een slechte indruk maken als 

je onvindbaar was.' 

'Ja', zei Justus. 

Hij verliet het politiebureau en fietste naar huis. In zijn hoofd 

vochten woede en ongerustheid om de voorrang. Die nare dreun 

van de knuppel op een lichaam zat hem dwars, maar geen ogenblik 

had hij gedacht dat hij niet in zijn recht had gestaan. Wie midden 

in de nacht uit inbreken ging, had zoiets toch te verwachten, zou je 

zeggen. Mag je je eigen huis dan niet meer verdedigen? Moest hij 

gaan zitten opbellen, met het risico dat de inbreker hém een klap in 

z'n nek zou geven? 

Thuis at hij een boterham, die niet smaakte. Hij probeerde 

Yvonne te bellen. Meer dan ooit had hij er behoefte aan met haar 

te spreken, haar deelgenoot te maken van wat hem was overko 

men, maar vooral om haar mening te horen over het recht. Dat stu 

deerde ze immers. Zij moest hem kunnen uitleggen wat er 

rechtvaardig aan was dat niet de inbreker, maar de persoon bij wie 

35

was ingebroken, werd vervolgd. Nou ja, troostte hij zichzelf, ze 

zouden de inbreker ook wel pakken. 

Hoewel. Er waren geen sporen van inbraak. Misschien had hij 

nog niks gestolen voor hij bij zijn pogingen was gestoord. Een man 

als Boudewijn zou hem zo vrij krijgen. 

Yvonne antwoordde niet. Ze woonde in een studentenhuis en 

meestal was er wel iemand die de telefoon opnam. Maar ja, het 

was vakantietijd. Straks nog eens proberen. 

In de loop van de middag kwamen zijn ouders muis. Zijn moe 

der omhelsde hem alsof ze elkaar drie jaar niet hadden gezien. 'Hoe 

is het met je stuitje?' 

'Goed. Veel beter. Wat doet dat stuitje er nu toe. Hoe is het met 

jou. Wat heb je allemaal meegemaakt. Voel je je goed? Heb je geen 

hartkloppingen?' 

'Gelukkig heb ik hartkloppingen', zei Justus. 'Mooie, regelmati 

ge kloppingen van het hart.' 

'Hè jasses .. .' 

'Vertel eens, jongen', zei vader. Justus vertelde in het kort wat er 

was gebeurd. 

'Dus binnenkort ga ik de gevangenis in wegens noodweerexces', 

besloot hij. 'En die Slijkhuis gaat op de Canarische eilanden zitten 

genezen van zijn zere knie. Waarschijnlijk op onze kosten.' 'Daar is 

geen sprake van', zei vader. 

'Wie is Slijkhuis eigenlijk? Wat deed hij hier zondagavond?' 'Dat 

zei ik al, van de week. Een relatie van mijn werk. Ik zal hem 

meteen opzoeken als hij bij kennis is. Hij heeft heel wat uit te 

leggen.' 

De telefoon ging. Justus nam op. 

'Ha Yvonne, fijn dat je belt.' 

Hij zei dat hij al een paar maal had geprobeerd haar te bereiken 

en vertelde wat er was voorgevallen. 

'Gossiemijne', zei Yvonne. 'Beschuldigen ze je van noodweer 

exces? Ik zal meteen even nakijken hoe dat zit. Over een paar uur 

ben ik bij jullie.' 

'Ze komt eraan', zei Justus. 

Tegen vijven was ze er. Als altijd maakte haar aanwezigheid dat 

36

alles meer glans kreeg. Ze bracht zonneschijn en een warme bries 

mee. Ze droeg als zo vaak een spijkerbroek, maar deze keer met 

een witte kanten blouse en sandalen met een hakje. 

vader. 

'Zo'n sjieke bloes past niet bij een spijkerbroek', vond haar 

'Daar heb jij geen verstand van. Dit is roerend goed, jij weet 

alleen iets van onroerend goed', zei ze, terwijl ze hem omhelsde. 

Vervolgens kuste ze haar moeder en daarna klom ze in Justus, 

terwijl ze uitriep: 'Onze held, onze dievenvanger, wat ben ik trots 

op je.' 

'Ja ja', zei Justus. Zijn zusjes uitlatingen bevonden zich vaak in 

het overgangsgebied tussen oprechte bewondering en spot. Je wist 

nooit welke kant het zou uitvallen. 

'Is-ie een keer alleen thuis, komt er meteen een inbreker. Nooit 

is er bij ons ingebroken en kijk. En wat doet onze krachtpatser, 

onze kampioen? Hij maakt hem met één klap onschadelijk. Mijn 

kleine broertje, hoe is het mogelijk.' 

'Zo kan-ie wel weer', zei Justus. 

'Fijn dat je er bent', zei moeder. 'Vind je dat we Boudewijn erbij 

moeten halen?' 

'Nog niet. Laten we eens kijken. Justus, als ik je goed begrijp 

heeft de politie je flink aan de tand gevoeld. Ze zeggen dat je de 

man kende, dat hij klein van stuk is, ongewapend was, en dat er 

dus geen enkele reden was om hem zo'n oplawaai met een honk 

balknuppel te geven.' 

'Ze zeggen zelfs dat ik hem heb binnengelaten. Of liever, dat 

schijnt die vent te hebben gezegd.' 

'Zijn er geen sporen van inbraak?' 

'Nee.' 

'Ik denk dat ik dat kan verklaren', zei vader. 'Zondagavond hing ik 

de sleutel terug in de boom, toen Slijkhuis net passeerde. Hij bleef 

staan voor een praatje en ik heb hem uitgenodigd nog een glas te drin 

ken in de tuin. Hij kan gezien hebben waar we de sleutel bewaren.' 

In de notenboom in de voortuin hadden ze een spijker geslagen 

waar meestal een reservesleutel hing. Huisgenoten die hun sleutel 

vergaten, konden zo toch binnenkomen. 

'Dat is de verklaring', vond moeder. 

37

'Stom van me', zei vader. 

'Nou', ging Yvonne verder, 'je hebt hem dus niet binnengelaten, 

maar je hebt hem wel een fikse dreun gegeven. Waarom?' 

'Stel je voor, het is pikdonker, je ziet bij het licht van een zaklamp 

iemand over de werktafel gebogen, een man die zich abrupt opricht, 

je hebt een honkbalknuppel in je handen, wat doe je dan?' 

'Ik zou weghollen', zei Yvonne, 'maar een held als jij slaat erop. 

Was dat nou spot of ernst?' 

'Venel eens, was er bij jou sprake van een hevige gemoeds 

toestand?' 

'Pardon?' 

'Was je hevig opgewonden? Artikel 41 van het Wetboek van 

Strafrecht zegt dat een heftige gemoedstoestand een schulduitslui 

tingsgrond is. Met andere woorden, als je door de situatie flink 

over je toeren was, dan is dat een reden om je niet te vervolgen.' 

'Mijn hart bonsde tamelijk hard', zei Justus. 'Maar ik kan niet 

zeggen dat ik, gezien de omstandigheden, abnormaal opgewonden 

was.' 

'Je kunt natuurlijk altijd zeggen dat je dat wel was.' 

'Raadt mevrouw de advocaat me aan om te liegen?' 

'Mijn hemel, Justus', zei vader. 'Dat is toch geen liegen. Dat is 

de dingen op een handige manier naar voren brengen.' 

zee.' 

'We kennen onze Justus' , zei Yvonne. 'Hij houdt van recht door 

'Stel eens', zei vader, 'dat Slijkhuis besluit geen aanklacht in te 

dienen. Wordt Justus dan niet vervolgd?' 

'Helaas, dat is geen reden voor een officier om af te zien van 

vervolging. Niet een particulier klaagt aan, dat doet de Staat. Het 

gaat hier om strafrecht, niet om civiel recht.' 

'Wat is het verschil?' 

'Dat leg ik later wel eens uit. Het gaat er nu om aannemelijk te 

maken dat Justus uit noodweer heeft gehandeld. Weet je wat zou 

helpen? Als Slijkhuis zou verklaren dat Justus zich best bedreigd 

kon voelen, bijvoorbeeld doordat hij bij de schaarse verlichting 

kon denken dat Slijkhuis een wapen in zijn hand had.' 'Goed idee', 

zei vader. 'Dat krijg ik wel voor elkaar bij die man.' 'Hoezo, doet 

die man wat je zegt?' 

38

'Misschien, misschien. Hij is tenslotte wederrechtelijk ons huis 

binnengekomen, met of zonder sleutel.' Daar kan ik tegenover de 

rechter mogelijkerwijs iets verzachtends over aanvoeren. 

Justus hoorde dit alles met verwarde gevoelens aan. Hij had de 

indruk dat niet de waarheid van belang was, maar de manier waar 

op de dingen werden voorgesteld. Hij had altijd gedacht dat wan 

neer iemand inbreekt en gepakt wordt, die persoon schuldig is en 

de gevangenis in gaat. Hij had ook gedacht dat je je mag verdedi 

gen als je een inbreker aantreft in je huis. 

'Ik vind het belachelijk, dat noodweerexces of hoe heet het', 

barstte hij uit. 'Mag je je huis verdedigen of niet? Het lijkt waar 

achtig wel of ik de dief ben.' 

'Ik begrijp dat je het onrechtvaardig vindt', zei Yvonne. 'Maar 

bekijk het eens zó: Stel, je hebt een rijke oom van wie je zult erven 

als hij uitstapt. Je vindt dat oom, ondanks zijn gevorderde leeftijd, 

erg fit blijft. Op een avond, laat, loopt hij rond in je huis, omdat hij 

bij zijn bezoek eerder die dag per ongeluk iets heeft laten liggen. Je 

ziet je kans schoon. Je grijpt het keukenmes en rijgt hem er aan. 

Inbreker, noodweer, begrafenis, erfenis. Moet de wet dat goedvin 

den? Nee dus. Daarom is niet iedere verdediging toegestaan. Er zijn 

grenzen. Daar moet je het toch mee eens zijn.' 

'Die oom was geen echte inbreker', vond Justus. 

'Nee. Ik kan het verhaal langer en ingewikkelder maken. Het 

gaat om het idee. Je mag er maar niet onder alle omstandigheden 

op los slaan, omdat het nacht is en het jouw huis is. Snap je?' 

De volgende morgen mocht Justus' vader Slijkhuis bezoeken in het 

ziekenhuis. De politie had erbij willen zijn, maar meneer Verdaas 

donk kreeg gedaan dat hij Slijkhuis alleen kon spreken. Hij bleef 

lang weg, het grootste deel van de ochtend. Toen hij thuiskwam, 

werd hij natuurlijk bestormd met vragen. 

'Wat wilde hij stelen? Hoe is hij binnengekomen? Hoe is het met 

hem? Is hij kwaad op Justus?' 

'Het gaat niet slecht met hem. Zijn been zal maanden in het gips 

moeten blijven, maar waarschijnlijk komt het weer helemaal goed.' 

'Wat had hij in ons huis te zoeken?' 

'Tja', zei vader. 

39

'Heeft hij dat niet verteld?' 

'Jawel. Maar ik heb hem beloofd er met niemand over te 

spreken.' 

'Wij mogen het toch wel weten', zei Yvonne verontwaardigd. 

'Ik heb het beloofd.' 

'Nou', zei Yvonne, 'dan zullen we raden. Het tafelzilver kwam 

hij niet stelen, dat zoek je niet in een werkkamer. Hij zocht iets in je 

bureau. Een document waarschijnlijk. Jij hebt dus een rapport of 

een brief of zoiets die hij graag wil hebben. Zou het de kaart van 

een goudmijn zijn? Onwaarschijnlijk. Althans, onwaarschijnlijk 

dat het de kaart is waarmee je een mijn met echt goud kunt vinden. 

Maar informatie waarmee je geld kunt verdienen, bijvoorbeeld 

gegevens over een bedrijf waarvan je aandelen kunt kopen of ver 

kopen, dat kan best. Dat kan ook een goudmijn zijn, eentje waar 

voor je niet naar de binnenlanden van Mrika hoeft. Heb jij zulke 

gegevens, waarde vader?' 

'Je bent een slimme luis.' 

'Wat zei hij over de aanklacht tegen Justus wegens noodweer 

exces?' vroeg moeder. 

'Hij zal verklaren dat Justus zich heel goed bedreigd heeft kun 

nen voelen. De zaklamp lijkt in 't donker best op een pistool.' 

'Wat ben ik daar blij om', zei moeder. 

'Wat heb je hem daarvoor moeten beloven?' wilde Yvonne 

weten. 

'Dat valt onder de zwijgplicht.' 

'Hoe is hij binnengekomen?' 

'Hij had inderdaad gezien waar ik de sleutel ophing.' 

Ze probeerden nog een tijdlang meer uit hem te krijgen, maar 

hun gewoonlijk zo loslippige man en vader was merkwaardig 

zwijgzaam en wijzer werden ze niet. 

Het zat Justus allemaal niet lekker. Het klopte niet. Vaders gedrag 

klopte niet. Een inbreker in je huis. Je zoon betrapt hem en ver 

wondt hem. Dat is een gebeurtenis van jewelste. Daar praat je over, 

daar wil je alles van weten. Je vervangt het slot van de deur, of je 

koopt een wapen, of je moet valeriaan slikken tegen de zenuwen. Je 

doet niet net of er niks is voorgevallen. 

40

Dan blijkt de inbreker ook nog iemand te zijn die je kent en er 

valt een geheime afspraak met hem te maken. Vreemd. Klopt niet. 

Bizar. 

Hij vertelde het hele verhaal aan Stijn. Die was vooral geïnteres 

seerd in de honkbalslag. Hij vond het verbazend moedig van Justus 

dat die op de dief was afgegaan en hem had neergeslagen. Toen hij 

hoorde dat de politie hem dat kwalijk nam, werd hij reuzekwaad. 

'Is er eindelijk eens iemand die een boef vangt, wat ze zelf 

horen te doen, en dan is het weer niet goed. Ze lijken wel gek 

tegenwoordig. ' 

'De politie doet ook alleen maar wat ze moeten en mogen', zei 

Justus. Dat had hij Yvonne zo horen zeggen. 

'Nou, ik weet wat ik ga worden', verkondigde Stijn. 'Inbreker. 

Met kniebeschermers tegen bruten als jij.' 

'Toen ik die nacht wakker werd en meende iets te horen', zei 

Justus, 'dacht ik onder andere: wat zou Stijn doen in zo'n geval? 

Zou hij op onderzoek uitgaan of niet?' 

'En wat antwoordde Stijn in je gedachten?' 

'Hij hield z'n mond. Hij was besluiteloos. Hij dacht langer na 

dan ik me kon veroorloven.' 

'Zo', zei Stijn. 

'Wat zóu je gedaan hebben?' 

Stijn grijnsde. 'Ik zou graag zeggen dat ik naar beneden was 

gegaan, maar ik vrees dat ik mezelf zou hebben wijsgemaakt dat ik 

me dat geluid had verbeeld.' 

'Je weet pas zeker wat je zou doen als je het meemaakt.' 

Als je een ervaring niet samen opdoet, kun je hem niet met iemand 

delen. Een appel kun je in tweeën snijden. Van een koffieboon kun 

je koffie zetten en die samen drinken. Een eenzame ervaring is als 

een droom: hij is van jou alleen. 

Weet je wat, dacht Justus, ik ga zelf bij die meneer Slijkhuis op 

bezoek. Misschien kom ik er dan achter wat er aan de hand is. Hij 

herkauwde dat idee. In de diepere lagen van zijn hersens wist hij 

dat zo'n onderneming wel eens verstrekkende gevolgen kon heb 

ben. Dat hij zich bemoeide met dingen die hem niet aangingen. Dat 

hij dingen te weten kon komen die hij liever niet wist. Maar hij had 

41

een hekel aan nevels, die hem het zicht ontnamen. Als kind al, als 

hij viel, waste hij de wond op zijn knie hardhandig schoon, 

ondanks de pijn. Hij wilde zien wat er aan de hand was. De vol 

gende middag, tijdens het bezoekuur, bracht hij zijn plan ten uit 

voer. Slijkhuis lag in een gewoon ziekenhuis, niet in een bewaakte 

afdeling van de gevangenis. Er zat ook geen politieagent naast zijn 

bed. Blijkbaar vreesde men niet dat hij ervandoor zou gaan. Justus 

zei het thuis niet dat hij met zijn slachtoffer wilde gaan praten. Zijn 

vader zou proberen hem tegen te houden, vermoedde hij, en dat 

was nu juist de reden om te gaan. 

De heer Slijkhuis lag op een lange tuinstoel in een soort serre. 

Hij las. Zijn linkerbeen zat tot halverwege het dijbeen in het gips. 

Ander bezoek voor hem was er niet. Justus was ineens erg verlegen 

toen hij dat been zag, dat hij tenslotte had veroorzaakt. Hij was 

haast teruggegaan, maar dat was hem toch te kinderachtig. Hij 

naderde aarzelend. 

'Dag meneer.' 

Slijkhuis keek op. 'Goeiemiddag.' 

't Was inderdaad een tenger mannetje, die meneer Slijkhuis. De 

kamerjas die hij droeg was te wijd voor hem. Zijn gezicht was smal 

en bleek, zijn mond stond half open. Hij had vriendelijke bruine 

ogen, waarmee hij Justus een beetje schuw aankeek. 

'Ik ben Justus Verdaasdonk.' 

'Ah juist. Van eh ... van dit hier.' Meneer Slijkhuis legde zijn 

hand op het gips. 

'Ja. Sorry.' 

'Mijn eigen schuld stelde Slijkhuis vast. 'Ik ben blij dat je niet op 

mijn oor hebt gemikt. HoeweL.' 

'Dan was u dood geweest', zei Justus. 

'Ja.' 

'Mag ik even gaan zitten?' 

'Daar staat een stoel. Schuif die maar bij.' 

Er waren weinig mensen in de serre. Ze konden spreken zonder 

dat iemand anders het kon verstaan. 

'Aardig van je om langs te komen.' 

'Ik had u niet zo hard willen raken. Ik bedoel, nu ik u zie zou ik 

u nooit zo'n klap willen geven.' 

42

'Je bedoelt eigenlijk: wat deed je ook midden in de nacht in ons 

huis', zei meneer Slijkhuis. 

'Ja, ook', zei Justus. 

'Je vader heeft iets dat van mij is. Dat wilde ik zoeken en meene 

men. Ik dacht dat er niemand in huis was. Zeker was ik er niet van. 

Je moet erg geschrokken zijn. Ik vind het flink van je dat je kwam 

kijken wat er aan de hand was. Ik zou het zelf nooit gedurfd heb 

ben.' 

'Wat heeft mijn vader van u?' 

'Een brief.' 

'Wat voor brief?' 

'Een brief die ik hem heb geschreven. Al wel drie jaar geleden.' 

, Als u die aan mijn vader hebt geschreven, dan is die brief nu toch 

van mijn vader?' 

'Ja, eigenlijk wel. Maar ik moet hem terughebben.' 

Tot verbijstering van Justus begon meneer Slijkhuis zachtjes te 

huilen. Dat zie je niet vaak, een man die huilt. De operatie, dacht 

Justus. Na een operatie huil je, had hij wel eens gehoord. Dan ben 

je kwetsbaar. 

'Hebt u pijn aan uw knie?' vroeg hij, tegen beter weten in. 

Meneer Slijkhuis schudde zijn hoofd. Hij nam een pakje papie 

ren zakdoekjes van het tafelje naast zijn ligstoel en snoot zijn neus. 

'Let maar niet op me.' 

'Niemand vertelt mij ooit wat', zei Justus. 'Nou ja, ze vertellen 

alles half. Ik heb het gevoel dat u iets te maken hebt met het proces 

van mijn vader. Daar weet ik ook het fijne niet van.' Hij praatte 

maar door, om meneer Slijkhuis de gelegenheid te geven op te hou 

den met huilen. Want als een volwassen man zich zo laat gaan, dan 

weet je niet waar je kijken moet. 'Ik weet wel dat mijn vader ervan 

werd beschuldigd dat hij gerommeld had met grond waar wonin 

gen op zijn gebouwd. Hij ontkent dat en de rechter heeft hem gelijk 

gegeven. Maar als ik vraag hoe het precies zit, komen ze met 

smoesjes en met onbegrijpelijke juridische termen.' 

Meneer Slijkhuis haalde zijn neus op, wat het teken was van het 

definitieve einde van zijn huilbui. 

'Ik zou je heel wat kunnen vertellen', zei hij. 

'Doet u dat alstublieft.' 

43

'Je bent zijn zoon.' 

'Ja. Vertel het me toch. Vertel het me juist daarom.' Toen vertel 

de meneer Slijkhuis het volgende. 

44

5 

Enkele jaren eerder werkte Justus' vader, Henk Verdaasdonk, nog 

bij de gemeente Stoutendam. Daar hield hij zich bezig met woning 

bouw. De heer Slijkhuis werkte ook bij de gemeente, maar zijn 

werkterrein was Ruimtelijke Ordening, dat wil zeggen de inrichting 

van het land. Het gemeentebestuur moet beslissen waar woningen 

mogen worden gebouwd, waar de industrie zich mag vestigen, 

waar landbouw mag worden bedreven, kortom hoe het grond 

gebied van de gemeente mag worden gebruikt. Dat heet ruimtelijke 

ordening. 

Ze kenden elkaar wel, maar niet erg goed, want er waren enkele 

honderden gemeenteambtenaren in Stoutendam. 

Ruim drie jaar geleden zaten ze een keer naast elkaar op de per 

soneelsavond. Het gesprek kwam op auto's en Verdaasdonk vertel 

de dat hij zijn antieke Saab ging verkopen. Nu wilde het geval dat 

Slijkhuis een diepe liefde had voor oude stijlvolle auto's en hij had 

belangstelling voor de Saab. Verdaasdonk zei dat hij er de volgende 

dag mee naar kantoor zou komen, dan kon Slijkhuis eens kijken. 

Vervolgens spraken ze over het werk. Verdaasdonk had iets 

gehoord over plannen waarmee de afdeling van Slijkhuis bezig 

was. Plannen voor het bebouwen van een deel van de Ooster Eng, 

een stuk landbouwgrond. Nu is de prijs van landbouwgrond veel 

lager dan de prijs van grond waar je huizen op mag bouwen. Als 

een particulier te weten komt dat een stuk landbouwgrond wordt 

bestemd voor woningbouw, kan hij die grond opkopen en er 

naderhand flink winst op maken. En dus had de gemeente besloten 

dat de plannen met de Ooster Eng voorlopig geheim moesten 

blijven. 

De volgende dag kwam Verdaasdonk met de Saab naar kantoor. 

Slijkhuis was geïnteresseerd, maar hij vond de prijs die Verdaas 

donk vroeg veel te hoog. Misschien was het niet te veel, maar hij 

kon het niet betalen. 

Verdaasdonk had toen laten doorschemeren dat hij de prijs een 

flink stuk zou laten zakken, als hij een lapje grond in de Ooster 

Eng kon kopen voor de lage landbouwprijs die nu nog gold. Hij 

45

dacht erover om te verhuizen, had hij gezegd, maar hij moest dan 

wel weten in welk deel van de Ooster Eng gebouwd zou mogen 

worden. 

Hoe dan ook, een paar dagen later had Slijkhuis een briefje naar 

het woonadres van zijn collega gestuurd, waarin in bedekte termen 

stond hoe de plannen met de Ooster Eng ervoor stonden. En de 

Saab was voor een vriendenprijsje zijn eigendom geworden. 

Justus' vader zag ervan af om te verhuizen. Maar wel liet hij een 

relatie van hem, iemand uit een andere gemeente, voor zijn reke 

ning een flink stUk grond kopen in de Ooster Eng. En toen de plan 

nen officieel waren goedgekeurd en de nieuwe woningen mochten 

worden gebouwd, liet hij de percelen verkopen. De stroman (de 

relatie die de transacties voor hem had gedaan) kreeg een deel van 

de winst, maar de heer Verdaasdonk zelf werd er vooral heel wat 

beter van. Hij werd er zo welgesteld van dat hij besloot de gemeen 

te te verlaten en zelfstandig iets te beginnen in de sector van onroe 

rend goed: hij ging handeldrijven in grond en gebouwen. 

Maar de zaak lekte uit. De heer Slijkhuis was er nooit achter 

gekomen of de stroman zijn mond voorbij had gepraat of dat er 

iets anders was misgegaan, maar een feit is dat de politie op een 

kwade dag huiszoeking had gedaan bij de familie Verdaasdonk. Ze 

hadden de hele privé-administratie van Jan Hendrik Verdaasdonk 

meegenomen en hij zelf was vier dagen vastgehouden voor verhoor. 

Daarna leek het of de zaak in het vergeetboek was geraakt. Je 

hoorde er niets meer van. De kranten berichtten er niet meer over. 

Slijkhuis had niet de moed gehad om aan Verdaasdonk te vragen of 

justitie de zaak had laten vallen. Als hij zijn vroegere collega nu 

maar eens was tegengekomen, dan had hij kunnen vragen hoe het 

met zijn gezondheid ging, met zijn gezin, met zijn nieuwe werk 

kring en, 0 ja, hoe gaat het met dat justitiële onderzoek? Maar hij 

kwam Verdaasdonk niet tegen, al was hij geregeld door de straat 

gewandeld waar ze woonden. 

Justitie zette de zaak wel degelijk door. Gedurende de jaren dat 

het proces zich voortsleepte had Slijkhuis geleefd in de voortduren 

de angst dat hij van zijn bed zou worden gelicht en in de gevange 

nis zou worden gegooid. Want de politie had natuurlijk ook zijn 

brief gevonden. Uit die brief bleek dat hij de geheime informatie 

46

had doorgegeven, hij had zijn ziel verkocht om goedkoop aan een 

Saab te komen. 

Toen het uiteindelijk tot een proces kwam, volgde hij dat zo 

nauwkeurig mogelijk en tot zijn verbazing werd zijn naam nooit in 

verband met de zaak genoemd. Tot zijn diepe vreugde was de heer 

Verdaasdonk een week geleden vrijgesproken en Slijkhuis hoopte 

dat daarmee zijn rust zou weerkeren en hij weer lekker zou kunnen 

slapen. 

Helaas voor hem, zo ging het niet. 

Een dag na de rechterlijke uitspraak had Justus' vader hem 

opgebeld. 

'Je hebt gemerkt dat ik je naam niet heb genoemd, tijdens het 

proces', had hij gezegd. 

'Ja, ik vind dat fantastisch van je. Hartelijk dank.' 

'Ik heb nog altijd die brief van je. Die hebben ze niet gevonden, 

indertijd. Ik bewaarde hem op een aparte plaats.' 

'Daar ben ik erg blij om', had Slijkhuis gezegd. 'Mag ik hem 

terughebben? ' 

'Och ja, waarom niet?' 

Fidele kerel, die Verdaasdonk, had hij gedacht. Betrouwbare 

man. Nou ja, betrouwbaar ... voor zijn vrienden dan. En zo was 

Slijkhuis zondagavond laat, in opperbeste stemming, nog langs de 

woning van de Verdaasdonks gegaan. 

De brief had hij niet gekregen. 

'Ik kan hem niet vinden', had Justus' vader gezegd. 

'Hoezo, niet vinden.' 

'Gewoon, niet vinden. Zoek. Kwijt. Maar dat komt wel goed 

hoor. Ik spoor hem wel op.' 

Slijkhuis' prachtige humeur plofte in elkaar. Hoe kon dat nou? 

Zo'n brief raak je niet kwijt. Hij geloofde zijn. vroegere collega niet. 

Anderzijds, Verdaasdonk keek zo hartelijk uit zijn ogen. Een en al 

sympathie. Hij was altijd een aardige vent geweest. 

Hij zei: 'Je hoeft niet bang te zijn dat hij ooit in verkeerde han 

den terechtkomt. En weet je, misschien heb je nog eens een aardige 

tip voor me. Ik vraag niet iets wat niet door de beugel kan, hoor. Ik 

heb m'n buik vol van processen en rechters. Maar je weet wel, iets 

wat aardig kan zijn voor iemand die in het onroerend goed zit.' 

47

Opnieuw sliep Slijkhuis slecht. De brief was levensgevaarlijk. 

Als de officier hem te pakken kreeg, zou die in zijn handen wrijven 

van plezier. Want het was Slijkhuis natuurlijk niet ontgaan dat 

Verdaasdonk was vrijgesproken op grond van een vormfout. Daar 

zou de officier van justitie behoorlijk chagrijnig over zijn. Die had 

liever gezien dat de man was veroordeeld. Verdaasdonk kon hij 

voor hetzelfde feit niet opnieuw vervolgen. Maar iemand anders 

wel. Slijkhuis bijvoorbeeld. 

Toevallig had hij zondagavond gezien hoe Verdaasdonk een 

sleutel aan een spijker in de boom hing. Bij hem thuis was er zo n 

reservesleutel aan een haakje laag in de muur van de garage. De 

meeste gezinnen zullen wel een soortgelijke regeling hebben waar 

door ingewijden het huis in kunnen komen. Hij had twee dagen 

geleden ook opgemerkt dat de auto van de Verdaasdonks niet voor 

de deur stond. Ze waren dus waarschijnlijk met vakantie, zoals 

bijna iedereen. Het huis was donker. Met de moed der wanhoop 

had hij de sleutel geprobeerd. Zijn handen beefden toen hij hem 

omdraaide, want hij was geen waaghals, meneer Slijkhuis. Hij was 

geen man van geweld en avontuur. Hij was een oppassende huis 

vader, die één keer iets verkeerds had gedaan, en daar ontzettend 

spijt van had. En nu verschafte hij zich wederrechtelijk toegang tot 

een huis dat niet van hem was. De deur ging zonder moeite open. 

Zijn handen beefden nog steeds toen hij in het bureau van zijn 

vroegere collega ging zoeken. En toen plotseling de deur van de 

kamer openging en hij een knal tegen zijn knie kreeg, verwonderde 

hem dat eigenlijk niet eens. Zo gaat dat, als amateurs uit stelen 

gaan. 

De vinnige pijn in zijn knie was hem wel goed uitgekomen. Nu 

kon hij zich verschuilen achter gekerm, nu hoefde hij niet meteen 

een verklaring af te leggen. Want wat moest hij zeggen? Hoe moest 

hij straks zijn vrouw uitleggen wat hem was overkomen? Ze zou 

eerder geloven dat de Belgen ons land gewapenderwijs waren bin 

nen gevallen dan dat haar rechtschapen man uit inbreken was 

gegaan. Om tijd te winnen had hij daarom tegen de politie gezegd 

dat Justus hem had binnengelaten. 

Gisteren, kort na zijn operatie, was Justus' vader hem komen 

opzoeken. Hij moest zeggen, die was reuze sympathiek geweest. 

48

Hij had er alle begrip voor dat Slijkhuis inzat over de brief en hij 

zou hem beslist vinden en vernietigen, of teruggeven, wat Slijkhuis 

maar wilde. Als enige tegenprestatie verlangde hij dat Slijkhuis die 

verklaring dat hij was binnengelaten zou intrekken. Het tegendeel 

was toch waar: hij was heel bedreigend geweest voor Justus. 

'En dat is natuurlijk ook zo', zei Slijkhuis trouwhartig. 'Als ik 

om twee uur 's nachts een insluiper tegenkwam, zou ik flauwvallen 

van angst.' 

Justus' vader had ook nog gezegd dat hij wel wilde proberen 

Slijkhuis uit de gevangenis te houden. Tenslotte, als hij werd ver 

oordeeld, kostte hem dat waarschijnlijk zijn betrekking bij de 

gemeente. Dat zou jammer zijn voor Slijkhuis zelf en hij, 

Verdaasdonk, zou dan ook niet meer af en toe een interessante tip 

kunnen krijgen. En dus wilde Verdaasdonk wel verklaren tegen 

over de politie dat hij zelf had aangewezen waar de sleutel hing en 

dat hij toestemming had gegeven aan Slijkhuis, om in geval van 

haast of zoiets, zich toegang te verschaffen tot de woning. Dan zou 

de officier van justitie de zaak vast laten vallen. 

Het zag er dus naar uit dat het redelijk goed zou aflopen met 

meneer Slijkhuis. En toch was hij doodongelukkig. Nu het weer 

beter met hem ging, zouden zijn vrouw en kinderen precies willen 

weten wat er aan de hand was, en ook op het gemeentehuis was de 

belangstelling groot. Er had een berichtje in de Stoutendammer 

gestaan, weliswaar met initialen (de insluiper bleek te zijn T.S. te 

Stoutendam) maar het zou een wonder zijn als niet bekend werd 

wie T.S. was. Eén keer had hij een foutje gemaakt, nou ja een fout, 

omdat hij geen weerstand had kunnen bieden toen hij die klassieke 

Saab had gezien, en kijk nou eens. Misdaad loont niet, dat was 

maar weer eens bewezen. 

Of Justus' vader daar ook zo over dacht, staat te bezien. Eén 

ding was zeker: meneer Slijkhuis kon beter op het rechte pad 

blijven. Justus was ontdaan door het verhaal van meneer Slijkhuis. 

Hij verzekerde de gewonde man dat hij er bij zijn vader op zou 

aandringen dat die de brief teruggaf en hij nam afscheid. 

Lange tijd zat hij op het stenen muurtje bij het kanaal waar hij 

wel vaker zijn toevlucht zocht als hij wilde nadenken. Als meneer 

Slijkhuis de waarheid had gesproken - en zijn mededelingen had- 

49

den geloofwaardig geklonken - dan was zijn vader wel degelijk 

schuldig. Hij realiseerde zich dat hij daar eigenlijk allang van over 

tuigd was. 

Moeder kon ermee leven. Ze stelde vaders goede eigenschappen 

er tegenover en daarvan waren er genoeg. Yvonne wist het natuur 

lijk ook. Maar Yvonne hield van het spel, ze genoot van de handig 

heid en de overwinning. 

Justus was anders. Hij hield niet van omwegen en zijpaden. Zelf 

had hij zijn fouten, zeker. Hij had al eens een jongen in zijn klas 

half bewusteloos geslagen, in drift. Hij had al eens autogereden, 

wat natuurlijk absoluut niet mocht op zijn leeftijd. Hij vergat soms 

de tij d, kwam vaak te laat thuis en liet zijn ouders in ongerustheid 

zitten. Maar hij kwam uit voor wat hij deed. Liegen, gappen, om 

de dingen heen draaien, daar hield hij niet van. Daar kon hij niet 

tegen. Dat was ook wat hem in Stijn zo aantrok: die vond iets heel 

moois in de waarheid, hij maakte er gedichten over. 

Vader nam het niet zo nauw met de wet. Hij ritselde. Hij sjoe 

melde. Dat had hij gedaan zolang Justus zich herinnerde. 

Maar wat nog veel erger was, hij had meneer Slijkhuis gechan 

teerd, nou ja, onder druk gezet. 

Met trage voeten ging Justus naar huis. De eerste die hij daar 

zag, was zijn vader. 

'Ik ben in het ziekenhuis bij Slijkhuis geweest', zei Justus. 'Je 

moet hem zijn brief terug geven.' 

'Ben jij bij .. .' 

Maar Justus was de trap al op. Hij kwam niet aan tafel voor het 

avondeten. 'Hoofdpijn', zei hij. Zijn moeder kwam boven met een 

aspirine-achtig tabletje, wat hij weigerde. Ze probeerde uit hem te 

krijgen wat er aan de hand was. Hij zei dat hij er niet over wilde 

praten, hij had dingen om over te denken. 

Later stuurden ze Yvonne op hem af. 

'Is onze held ingestort?' 

'Vader is vrijgesproken op grond van een vormfout', zei Justus. 

'Hoe zit dat precies?' 

'Is dat wat je dwars zit?' 

'Onder andere.' 

'Wat dan nog meer?' 

50

'Vertel me nu eindelijk eens zonder ingewikkeld te doen wat een 

vormfout is.' 

'Er zijn allerlei vormfouten mogelijk.' 

Justus keek haar recht in de ogen en zweeg. 

'Stel, de officier heeft zijn requisitoir gehouden, hij heeft de zaak 

samengevat en zijn eis gesteld, en dan toont de advocaat aan dat de 

datum in de dagvaarding niet klopt. Het jaartal is niet goed, er 

staat bijvoorbeeld achttienhonderd in plaats van negentienhon 

derd. De advocaat zegt dat zijn cliënt op de datum van de dagvaar 

ding nog niet geboren was en dus onmogelijk kan hebben gedaan 

waarvan hij wordt beschuldigd. Ofschoon iedereen weet dat het 

om een tikfout gaat en om niks anders, is er een grote kans dat de 

verdachte wordt vrijgesproken. Want, zegt de rechter, hij kan op 

die datum het strafbare feit niet hebben gepleegd.' 

'Dan volgt natuurlijk hoger beroep', zei Justus. 

'Nee, want in hoger beroep mag er niks meer aan de stukken 

worden veranderd. Het jaartal blijft verkeerd en de verdachte gaat 

vrijuit. Zoiets heet een vormfout.' 

'Dit is toch niet te geloven', vond Justus. 'Iemand vermoordt 

twee kinderen, hij komt vrij op grond van een tikfout, en hij kan 

rustig opnieuw twee kinderen om zeep helpen.' 

'Dat zou kunnen', zei Yvonne. 

'En jij zou als advocaat zo iemand vrij willen krijgen?' 'Daar is 

veel meer over te zeggen. Daar hebben we het nog wel eens over. 

Maar nu de vormfout in het proces van Pap. Je weet dat het begon 

nen is met een huiszoeking. Daarbij heeft de politie iets verkeerd 

gedaan. Er was, zoals dat heet geen last tot binnentreding getekend 

door de hulpofficier van justitie. Daardoor waren de papieren die 

ze hebben gevonden niet rechtsgeldig. Ze waren onrechtmatig ver 

kregen en speelden dus geen rol bij het oordeel van de rechters. Het 

was alsof ze er niet waren.' 'Als ze wel rechtsgeldig waren geweest, 

zou vader dan veroordeeld zijn?' 

'Dat zou best kunnen.' 'Wat denk je?' 

'Ik weet niet of de rechters dan hadden geoordeeld dat er vol 

doende bewijs was.' 

'Hou nou eens op met dat gedraai. Heeft vader het gedaan of 

heeft hij het niet gedaan?' 

51

Yvonne keek haar broer recht in de ogen. 'Ik denk dat hij het 

heeft gedaan. Maar voor de wet is hij onschuldig. Dat heeft de 

rechtbank beslist.' 

'Hij is dus een crimineel.' 

'Nee, dat is hij niet. In ons rechtssysteem ben je pas een crimi 

neel als dat voor de rechter blijkt.' 

In de dagen die volgden was er met Justus geen land te bezeilen. 

Hij verscheen nauwelijks aan tafel en een gesprek was met hem niet 

te voeren. Hij had het moeilijk. 

In het algemeen had hij er niet zo'n probleem mee de mensen te 

nemen zoals ze zijn. Hij was er al wel achter gekomen dat ze nooit 

wezenlijk veranderen, dat iemand hoogstens zijn gedrag een beetje 

kan bijstellen. Dat inzicht had hem indertijd rust gegeven, want 

aanvankelijk had hij het als zijn heilige taak beschouwd om vrien 

den van hem op het rechte pad te brengen als ze daar in zijn ogen 

van waren afgeweken. Rudolf bijvoorbeeld, zijn neef. Die kon het 

niet laten kleinere kinderen te pesten, en daar had Justus hem een 

keer een fikse bloedneus voor geslagen. Nu pestte Rudolf alleen 

nog kinderen als Justus niet in de buurt was. Nee, je moest erin 

berusten dat mensen waren zoals ze waren. Maar nu zat deze 

wetenschap hem dwars. Zijn vader zou dus niet veranderen. Moest 

hij daar dan maar gewoon mee leren leven? 

Moeder probeerde met Justus te praten; ze botste tegen een 

muur van zwijgzaamheid. Yvonne probeerde hem te knuffelen; hij 

was zo toeschietelijk als een klemmende la. 

Vader zei niets of nagenoeg niets. Hij had van Yvonne begrepen 

wat eraan schortte en hij begreep het best. Het moest maar slijten. 

Of nee, hij zou een handje helpen om de lucht te klaren. Dat deed 

hij op zijn manier. Hij kocht voor Justus een brommer. Een prach 

tig, splinternieuw exemplaar, opgevoerd tot het maximum toelaat 

bare, met alle toeters en bellen die het ding maar begeerlijk konden 

maken, met de duurst verkrijgbare helm erbij, kortom, een cadeau 

om van te watertanden. Op een ochtend werd hij afgeleverd, nog 

net voordat Yvonne terug zou gaan naar Leiden. 

'Voor jou, Justus. Om goed te maken wat je door mij hebt moe 

ten doorstaan.' 

52

'Gossiemijne', riep Yvonne. 

Justus bekeek het cadeau. Zijn eerste reactie was er een van 

intense blijdschap. Er was niets wat hij liever wilde hebben. Zijn 

vader was toch een prachtman, die door middel van dit vorstelijke 

gebaar zijn fout toegaf. De mooiste brommer van de stad. Maar 

langer dan tien seconden hield hij zichzelf niet voor de gek. Hij 

keek zijn vader aan en zei: 'Het is goed bedoeld, maar ik wil geen 

brommer die gekocht is met gestolen geld.' 

'Justus!' riep moeder geschrokken. 

'Het verbaast me dat je je ontbijt door je keel kon krijgen', zei 

vader woedend. 'Hoe heeft zo'n verdacht eitje door jouw recht 

vaardige slokdarm kunnen glijden. Ik weet niet wat jou mankeert, 

jongen.' 

'Het spijt me. Ik wil de brommer niet.' 

Moeder en Yvonne waren allebei tegen hem. Wel met begrip, 

maar ze vonden dat hij overdreef. In de dagen die volgden, pro 

beerden ze te bemiddelen tussen Justus en zijn vader. 

Vader was ontgoocheld. Hij had de bromfiets terug moeten 

geven aan de leverancier, met een niet aannemelijk klinkend smoes 

je en hij had zich zeer vernederd gevoeld. Want bij het kopen had 

hij, loslippig als altijd, bij voorbaat opgeschept over het plezier dat 

hij zijn zoon ging doen. 'De rechter spreekt me vrij en mijn zoon 

veroordeelt me', zei hij bitter tegen Yvonne. Moeder probeerde 

Justus ervan te overtuigen dat vader in zijn hart een door en door 

goeie man was. 

Yvonne haalde al haar juridische kennis uit de kast om uit te 

leggen dat de rechter besliste wat recht was, niet ene Justus 

Verdaasdonk. 

'De rechter had het mis', zei Justus koppig. 'Vader heeft het 

gedaan, dat weet jij, dat weet ik, en dat weet hij zelf. Hij moet het 

geld teruggeven, in plaats van er een brommer voor mij van te kopen.' 

'Teruggeven? Aan wie? Aan de projectontwikkelaar die er 

anders rijk van zou zijn geworden, en die trouwens toch al rijk is? 

Komaan, Justus, wees een beetje realistisch. Iedere dag worden er 

transacties gesloten over onroerend goed. Wie het slimst informatie 

weet los te weken, verdient het meeste geld. Zo zit de wereld nu 

eenmaal in elkaar.' 

53

'Niet mijn wereld', zei Justus. 

Hij had er grote moeite mee dat zijn vader de brief van Slijkhuis 

'niet kon vinden'. Hij wilde Slijkhuis onder druk houden. Voor een 

deel was dat te begrijpen: zijn vader wilde er zeker van zijn dat 

Slijkhuis niet zou zeggen tegen de politie dat Justus hem had bin 

nengelaten. Maar in hoeverre wilde zijn vader, met de dreiging van 

die brief op de achtergrond, interessante tips over het gemeentelijk 

beleid loskrijgen? 

Ook de opmerking van zijn vader over het ontbijt zat hem 

dwars. Wat was het verschil tussen een brommer en een eitje, een 

overhemd, schoolgeld? Hij leefde van gestolen geld. Hij had het 

goed van gestolen geld. Naarmate zijn ouders en Yvonne meer in 

zijn hoofd probeerden te stampen dat hij overdreef, beet Justus zich 

vaster in die gedachte. 

Een dag later, toen hij alleen thuis was, zocht hij zijn spullen bij 

elkaar. De kleren die hij het liefst droeg, zijn tentje, toiletspullen, 

zijn verrekijker en nog zo het een en ander. Dat pakte hij allemaal 

op zijn fiets. Hij schreef een briefje en legde het op de keukentafel. 

Ik wil voor mezelf zorgen, stond er. Ik zal wel laten weten waar ik 

ben. 

Hij bezat ongeveer honderdvijftig gulden. Dertig gulden op zak, 

de rest op een bankrekening. Kon hij die gebruiken? Voor een deel 

kwam het uit zakgeld, voor een deel was het een bedrag dat hij 

voor zijn zestiende verjaardag van oma had gekregen. Vooruit. Hij 

zou eerst de dertig gulden opmaken en dan als het moest de rest 

opnemen. Anders kon hij de tent ook wel achterlaten. Die had hij 

twee jaar eerder van zijn ouders gekregen. 

Met een bezwaard gemoed reed hij weg. Hij had .geen idee 

waarheen. 

54

6 

Twee maanden later. Justus werd wakker doordat de zon - nog 

zeer fel voor begin september - de temperatuur in zijn tentje snel 

opvoerde. Hij draaide zich op zijn rug. Het luchtbed paste zich soe 

pel aan. Deze dag zou hij geluk hebben, dat optimistische gevoel 

huisde in zijn botten. Normaal gesproken zou hij alweer een week 

naar school zijn. Hij had laten weten dat hij dit jaar niet kwam. 

Jammer van zijn eindexamen, want hij was in juni toegelaten tot 

vijf HAVO. Niks aan te doen. Dat examen haalde hij nog wel eens. 

Zijn ouders waren er niet blij mee. Er waren heftige discussies 

geweest, en tranen, van moeder. Een week na zijn vertrek had hij 

telefonisch laten weten waar hij was. 

foon.' 

'We moeten praten', had vader gezegd. 'Dat gaat niet per tele 

Hij was naar huis gefietst. Ze hadden gepraat. Yvonne was er 

ook bij geweest. Vader had zich gekwetst getoond. Hij begreep het 

niet. Niemand is zonder fouten, je mocht toch verwachten dat 

iemand van zestien met een redelijk verstand daar wel achter was. 

Je probeerde van het leven te maken wat ervan te maken was. Was 

hij, Henk Verdaasdonk, een misdadiger? Had hij Justus ooit gesla 

gen? Had hij zijn vrouw en kinderen, ja of nee, een goed leven 

bezorgd? Was hij de schrik van weduwen en wezen, was hij 

gewelddadig, was hij gierig, was hij ... ? A ja, volgens Justus was hij 

een dief. Wie had hij dan bestolen? Niemand, althans volgens de 

rechter. Maar zijn zoon wist dat beter. Yvonne had hem bespot tot 

het maximum van haar vermogen. Wat heerlijk om een broer te 

hebben die later regelrecht naar de hemel zou gaan. Moeder 

Theresa, de heilige Sebastiaan, Justus Verdaasdonk, Franciscus van 

Assisië, wie hoort er niet thuis in dit rijtje? Moeder Theresa, want 

dat is een vrouw. In plaats van hem had ze haar vader zitten 

knuffelen, wat die kennelijk heel prettig had gevonden. 'Wij 

slechteriken, we maken er samen wel wat van in de hel', had ze 

gezegd. 

Moeder had hem het best begrepen. 'Iedereen moet zelf met de 

wet in het reine komen. Dat maakt het leven zo mooi en zo moei- 

55

lijk.' Veel meer had ze niet gezegd, althans met woorden. Haar tra 

nen waren welsprekender geweest. Eens waren ze het natuurlijk 

niet geworden. 

Zijn vader berustte er tenslotte in dat hij deed wat hij juist vond. 

Wat moest hij anders? Hem via de politie terug laten halen? Leuke 

discussie kon dat worden. 

Zoon: 'Ik wil niet van het geld van mijn ouders leven, want mijn 

vader is er niet eerlijk aan gekomen.' 

Vader: 'Ik wil dat mijn zoon thuis komt wonen, want hij is veel 

te rechtvaardig om zich alleen te redden.' 

Voorwaarde was wel dat hij hen op de hoogte hield van zijn ver 

blijfplaats. 

Dat was nodig ook. Want nog voor hij had laten weten waar 

hij was, had inspecteur Holtrigter naar hem gevraagd. Zijn ouders 

hadden moeten zeggen dat ze niet wisten waar hij was. Dat had 

een belabberde indruk op de inspecteur gemaakt. Toen Justus 

zich een dag of wat later meldde bij het politiebureau, had hij 

danig op z'n kop gekregen. Of hij zich niet herinnerde dat hij 

bereikbaar moest blijven? En waar hij gezeten had? Zeker met een 

drugsbende inbraken aan het organiseren? Het was duidelijk dat de 

inspecteur niet veel in hem zag en het betreurde dat de aanklacht 

wegens noodweerexces niet doorging. Maar ja, na de verklaring 

van de heer Slijkhuis had de officier van justitie de zaak laten 

vallen. 

'Je bent een gewelddadige jongeman', had Holtrigter gezegd. 

'Jonge mensen van zestien horen niet onvindbaar te zijn voor hun 

ouders. Als je vader en moeder dat dan niet doen, ik hou je in de 

gaten, daar kun je op rekenen.' 

Wat had hij moeten zeggen? Wie zou zijn verhaal geloven? 

Trouwens, het ging de inspecteur niet aan. 

'U moet doen wat u niet laten kunt', had hij, niet erg beleefd, 

opgemerkt en daarna had de inspecteur hem met een norse hoofd 

knik duidelijk gemaakt dat hij kon ophoepelen. 

Tot nu toe had het hem niet erg meegezeten, welbeschouwd. Eerst 

wel, toen hij nog niet was begonnen een baantje te zoeken. Hij had 

zijn tentje opgeslagen achter een boerderij, net buiten Stoutendam. 

56

Dat mocht voor vier gulden per dag, omdat hij alleen was en de 

tent klein. 

Verder was hij, direct na dat gedoe met de inspecteur, samen met 

Stijn twee weken naar Drenthe geweest. Stijn had hem fantastisch 

opgevangen. Justus had alles verteld en Stijn had gezegd: 

'Je vader is een aardige man en ik mag hem graag. Maar hij 

hoort zich als een vader te gedragen, dat wil zeggen dat hij het 

goede voorbeeld moet geven. Zoals hij handelt, weet jij niet waar je 

aan toe bent.' Stijn had er een gruwelijke hekel aan als je niet wist 

waar je aan toe was. 'Joke gaat twee weken naar Engeland, naar 

haar grootouders. Kom op, we gaan samen een fietstocht maken.' 

Zo waren ze dan door Drenthe gefietst en daar, al pratend en 

fietsend, had hij besloten van school te gaan, althans voorlopig. 

Stijn was het ermee eens geweest. 'Je kunt niet in verwarring leven', 

zei hij. 'Dan haal je je examen nooit. En je kunt het beter niet 

gedaan hebben dan gezakt zijn.' 

Maar toen ze terug waren, het tentje weer bij de boer, toen botste 

de mooie filosofie met de harde praktijk. Hoe vond hij werk? Eerst 

had hij een paar dagen pruimen mogen plukken voor diezelfde 

boer. Gedurende die dagen had hij geen stageld hoeven betalen, hij 

kreeg per dag een maaltijd, en nog wat geld toe. Maar toen de 

bomen leeg waren, was hij vergeefs op pad gegaan om een nieuw 

baantje te vinden. Wie heeft werk voor een jongen van zestien 

zonder opleiding? Hij had gedacht achterrnekaar wat te vinden. 

Baantjes genoeg voor wie de handen uit de mouwen wil steken. 

Dat hoorde je toch altijd? Hij had aangeklopt bij bedrijven, bij 

restaurants, bij boeren. Zonder resultaat. 'Moet jij niet naar 

school? Wat kun je? Laat je vader maar eens langskomen.' 

Vorige week had hij bedacht dat hij misschien een uitkering kon 

krijgen. Talloze mensen hadden een uitkering, zeker mensen die 

graag een baan wilden hebben maar er geen konden vinden. 

Hij was naar het gemeentehuis gegaan en had na een paar mis 

lukte pogingen het goede loket gevonden. Daar zat een vriendelijke 

mevrouw achter, die meteen vroeg hoe oud hij was. 

'Zestien.' 

'Heb je ouders?' 

57

'Jawel.' 

'Hebben die een inkomen?' 

'Zeker.' 

'Dan zijn je ouders onderhoudsplichtig.' 

'Ik wil niet door mijn ouders worden onderhouden.' 

De mevrouw had het interessant gevonden. Ze had iemand 

geroepen die haar plaats achter het loket kon overnemen en was 

met Justus aan een tafeltje gaan zitten. 

'Verdaasdonk zei je? Heeft je vader vroeger bij de gemeente 

gewerkt?' 

'Ja, dat heeft hij.' 

'Hij is voor zichzelf begonnen, herinner ik me. En toen was er 

iets, een probleem met justitie', zei de ambtenares. 'Maar een tijdje 

geleden las ik in de krant dat hij is vrijgesproken.' 

'Dat klopt.' 

'Heeft hij geen andere baan gevonden? Hebben jullie financiële 

problemen?' 

'Nee, mijn vader verdient genoeg.' 

Ze keek hem lang en aandachtig aan. 'Als je vader was veroor 

deeld en in de gevangenis was terechtgekomen, en als jullie dan 

zonder inkomen hadden gezeten, dan hadden we iets voor je kun 

nen doen. Nu niet.' 

'Jammer.' 

'Ik meen me te herinneren dat je vader een vrijgevige man was. 

Krijg je te weinig zakgeld?' 

'Ik eh .. .' 

'Je wilt zijn zakgeld niet.' Justus knikte. 

'We leven in een rare wereld', zei de mevrouw. 'Zo raar, dat ik 

niets voor je kan doen. Je vader is onderhoudsplichtig voor je. Het 

spijt me.' 

Dus ook langs die weg had Justus niet de hand kunnen leggen 

op een bedragje om eten te kopen. Nu waren de honderdvijftig gul 

den waarmee hij was begonnen bijna op. Hij had nog twee gulden 

vijfenzeventig. 

Was het de zon die Justus zijn optimistische gevoel verschafte? Hij 

waste zich onder de buitenkraan van de wagenschuur, at een res- 

58

tantje brood van de vorige dag en ging op pad. Eerst fietste hij naar 

een dorpje in de buurt, maar daar was weinig te beleven. Kort na 

het middaguur was hij terug in Stoutendam. Haast automatisch 

kwam hij terecht bij het muurtje aan de haven waarop hij zo graag 

zat. Hij zette zijn fiets tegen een boom en keek uit over het groeze 

lige water. Aan de overkant waren wat scheepjes afgemeerd, een 

verveloze woonboot, een oude tjalk en een onooglijk pleziervaar 

tuigje dat Justus bij zichzelf een Stoutendamkruiser noemde. 

Aan de kant waar hij zat mochten geen schepen aanleggen, 

behalve voor laden en lossen. Deze middag was de bedrijvigheid op 

een wel heel laag pitje, want noch in het water, noch op de kade 

was ook maar iets te zien. 

Nee kijk, daar kwam waarachtig een auto aanrijden. Hij stopte 

aan de huizenkant van de kade en stak achteruit een toegangs 

weggetje naar een garage in. Voor de garage bleef de auto staan, de 

neus dus naar de weg en naar het water gericht. Een man stapte uit 

en liep langs de huizen. 

Justus volgde hem even met de ogen en daarna viel zijn blik 

weer op de auto. Die bewoog. Kennelijk had de eigenaar hem niet 

op de handrem of in een versnelling gezet en de oprit helde een 

beetje. Langzaam reed de auto de weg op. Even zat Justus ver 

dwaasd te kijken. Toen realiseerde hij zich dat het voertuig regel 

recht het kanaal zou inrijden. 

Hij gaf een schreeuw, sprong van zijn muurje en holde naar de 

auto toe. Was er een deur open? Aan de bestuurderskant: nee. Hij 

rende om de auto heen. Ook aan de rechterkant waren de deuren 

op slot. Intussen was de auto al halverwege de weg. Nog een meter 

of zes en hij zou de plomp ingaan. Kon hij hem tegenhouden? Hij 

holde naar de voorkant en probeerde het. Je hebt bitter weinig 

houvast aan de voorkant van een auto. Nergens zit een lekker 

handvat of een aanpakbare stang. Een en al stroomlijn. 

Hij zette zich schrap. Een paar stappen werd hij meegeduwd, 

richting water. Nog twee meter. Nu ging de vaart toch uit de 

Mercedes, want dat was het. Stop, de auto stond stil, op een halve 

meter afstand van de rand van de kade. Als Justus losliet, ging hij 

onherroepelijk het water in. Kon hij het houden? Ja, het ging. Had 

hij maar een steen om onder een band te leggen. Hij keek om zich 

59

heen. Lag er ergens een steen? Ja, op een meter of twintig afstand 

lag een losse klinker. Als hij heel hard holde, zou hij dan op tijd zijn 

om die klinker te pakken? 

Om te proberen verminderde hij even de druk tegen de auto. 

Meteen voelde hij weer beweging. Even denken aan de mechanica 

les. Versnelling is kracht gedeeld door massa. De kracht was de 

zwaartekracht, de massa ... Ach wat, hij verbeeldde zich toch niet 

dat hij kon uitrekenen of hij tijd had die kei te halen? 

To ch moest er iets gebeuren. In de verte liep iemand, een oude 

meneer met een hondje aan de lijn. Justus gaf een brul. De meneer 

keek op. Nog een brul. De meneer hervatte zijn schuifelende wan- 

. 

deling. 

Hoe lang hield hij dit vol? Komaan, hij zou nog maar eens 

roepen. Als er niemand kwam, zou hij op den duur toch de ren 

naar de steen moeten wagen, maar voorlopig ging het nog. 

'Hallo! Hé daar! Hoort iemand me?' 

Geen reactie. Vijf minuten gingen voorbij. Opnieuw verminder 

de Justus de druk op de auto. Het rotding begon meteen te bewe 

gen. 'Niks aan de hand met de lagers', mompelde hij. Auto's liepen 

vandaag de dag veel te soepel, begon hij te vinden. 

Was er werkelijk niemand op straat? Opnieuw riep hij luid dat hij 

door iemand gehoord wenste te worden. Warempel, daar ging een 

voordeur open en iemand vertoonde zich. Een kind. Een meisje van 

een jaar of vijf. Ze keek naar de roepende Justus. Dilemma. Kon hij 

dat kleine kind vragen naar hem toe te komen en de steen te brengen? 

Dat kon hij niet, besloot hij meteen. Ten eerste zou ze moeten over 

steken en juist dan zou er natuurlijk een auto de hoek om komen 

stuiven. Ten tweede zou ze veel te dicht bij de waterkant komen. 

En dus kon hij ook niet meer roepen. Veel te grote kans dat het 

kind het huis uit zou komen. Misschien zou het in huis gaan toch 

ten, met die open deur, dacht hij, en dan zou een vader of een moe 

der dat voelen en merken dat het kind de deur open had gezet en 

dan ... 

Het was niet meer nodig deze mogelijkheid verder in kaart te 

brengen, want een andere deur ging open en de eigenaar van de 

auto kwam naar buiten. Hij zag meteen wat er aan de hand was en 

kwam aansprinten. 

60

'Daar ligt een klinker', riep Justus hem toe. 

De man was snel van begrip. Hij griste de klinker van de kade 

en had hem tien seconden later voor een achterwiel gelegd. 

Voorzichtig verminderde Justus de kracht op de auto. Hij bewoog 

niet. 

'Nou zeg, dat is mooi werk van je', zei de man. 

Hij opende het portier met de daarvoor bestemde sleutel en zette 

zijn voertuig op een veilige plaats. Daarna stapte hij weer uit en zei 

tegen Justus dat hij Van Wakkeren heette, Klaas van Wakkeren, en 

dat hij een rund was om zijn auto niet op de handrem te zetten en 

dat Justus juist het tegenovergestelde was, het genie van de eeuw of 

zoiets en dat zijn doortastend optreden Klaas van Wakkeren een 

hoop ellende had bespaard. De auto was al negen jaar oud, al zag 

je dat er niet aan af, want hij werd goed onderhouden, dus zoveel 

was er niet aan verloren als-ie de geest gaf. Maar in het kanaal, 

Van Wakkeren moest er niet aan denken, de rompslomp met een 

kraanwagen en alles en ... 

'Justus Verdaasdonk', zei Justus. 

'Je bent een kerel naar m'n hart, Justus', zei Van Wakkeren. 

'Mag ik je vijfentwintig gulden geven als beloning?' 

'Ik zou liever een baan hebben', zei Justus. 

'Een baan?' 

'Ik zoek werk.' 

'Zo zo. Luister, ik hou van doortastende mensen. Ik zal zien wat 

ik voor je kan doen. Hier is mijn kaartje. Kom morgenochtend om 

tien uur bij me.' 

'Graag.' 

'Het adres staat erop. Nicolaas Beetsstraat. Ken je die?' 

'Zeker wel.' 

'Tot morgen dan.' 

Van Wakkeren reed weg. Justus keek op het kaarje. Autosloop 

bedrijf Klaas van Wakkeren, stond er. Nicolaas Beetsstraat 17. Zie 

je wel, dit was zijn geluksdag. 

Hij ging terug naar zijn fiets. Naar zijn fiets? Waar was die? De 

boom waartegen de fiets had gestaan, stond frank en vrij te genie 

ten van de zon, ongehinderd door ertegen leunende fietsen. Het 

was duidelijk dat iemand hem had meegenomen terwijl Justus met 

61

Van Wakkeren aan de praat was geweest. Meegenomen klinkt erg 

vriendelijk. Gestolen, dat is het woord. 

Om tien uur de volgende morgen kwam Justus aan bij het bedrijf 

van de heer Van Wakkeren. Te voet. Daar had hij veertig minuten 

over gedaan. 

Fraai was het bedrijf niet. Een slordige, bouwvallige werkplaats, 

met er vóór een aantal auto's die waarschijnlijk geacht werden het 

nog te doen, er achter een kerkhof vol wrakken, die allemaal één 

kleur gemeen hadden: het bruin van roestend ijzer. 

In de werkplaats stond iemand gebogen over de motor van een 

oud model Citroën. Dat was Van Wakkeren niet. Die zat in een kan 

toortje met een glazen deur, zodat hij een oog kon houden op wat er 

in de werkplaats voorviel. Hij zag Justus dan ook komen en wenkte. 

Justus ging het kantoortje in. 

'Goeiernorgen. Ik zie dat je het hebt gevonden.' 

'Makkelijk.' 

'Weet je iets van auto's?' 

'Niet veel.' 

'Luister, ik kan je niet in dienst nemen. In vaste dienst bedoel ik. 

Je kunt wel klusjes voor me doen. Ik geef je daar tachtig gulden per 

dag voor. Heb ik geen geld, of heb ik geen werk, dan gaat het een 

dag niet door, of zo lang tot ik weer wél geld en werk heb. Voel je 

daar voor?' 

'Ja nou! Fantastisch.' 

'Hoe heet je ook weer?' 


'Moet je niet naar school?' 

'Ik ben zestien, ik ben niet meer leerplichtig.' 

'Waar zijn je ouders?' 

'Die wonen hier in Stoutendam. Ze zullen blij zijn dat ik werk 

heb gevonden.' 

'Goed, kom dan maar mee.' 

Van Wakkeren wees Justus een auto aan die kennelijk total loss 

was gereden. Hij zat van achteren gruwelijk in elkaar, maar ook de 

motor had een fikse tik gehad. 

'Sloop de bruikbare onderdelen er uit', zei Van Wakkeren. 'De 

62

dynamo, de accu, de blower, enfin je ziet maar. Gereedschap vind je 

daar, op de werkbank. Als je iets niet weet, vraag je het maar aan 

Bashir.' 

Van Wakkeren wees op de man die met zijn bovenlijf onder een 

motorkap hing. 

'Bashir, hoor eens.' 

Een jonge, pikzwarte man dook op uit de auto die hij onder 

behandeling had. 

'Dit is Justus. Hij is de jongen die gisteren de Mercedes voor de 

verdrinkingsdood heeft behoed. Hij komt hier voorlopig werken. 

Pas een beetje op hem.' 

Justus gaf Bashir een hand. Bashir lachte een mond vol witte 

tanden bloot. 

'Bashir uit Somalie', zei hij. 'Ik kan Scheveningen zeggen.' 

Hij kon nog veel meer zeggen, bleek al gauw. Hij sprak heel 

goed Nederlands. En aardig was-ie ook. Wat prettig was. Want als 

je plotseling een dynamo uit een in elkaar geramde auto moet 

slopen en je weet niet eens hoe een dynamo eruitziet, en je kunt de 

motorkap niet open krijgen omdat die door de botsing is verbogen, 

en je kunt de juiste gereedschappen niet vinden, en je hebt na vijf 

minuten een paar knokkels van je rechterhand zó gestoten dat je 

die hand net zo lief niet meer zou willen hebben, althans de eerste 

tien minuten, dan is het erg fijn als er een Bashir is die geduldig is, 

die je niet uitscheldt voor de grootste anti-auto-non-specialist die 

hij ooit heeft ontmoet, en die je uitlegt wanneer je beter een steek 

sleutel en wanneer je beter een ringsleutel kunt gebruiken. 

Justus zwoegde zich door de dag. Ook de volgende dag, vrijdag, 

nam zijn kennis van auto's en het aantal schrammen op zijn han 

den toe. Maar om zes uur kreeg hij honderdzestig gulden en hij 

voelde zich een rijk persoon. Met bovendien een vrij weekend voor 

de boeg, lachte het leven. 

Het was wel erg hinderlijk dat hij geen fiets had. Zou hij het 

verdiende salaris besteden aan een tweedehands fiets? Het kostte 

hem weer meer dan een half uur om naar het centrum van 

Stoutendam te komen. Er was een tweedehands fietsenzaak in de 

Breestraat. Hij besloot er langs te gaan. 

Jawel, een keur van gebruikte fietsen stond buiten voor het 

63

edrijfje uitgestald. Kaartjes met de prijs hingen aan het stuur. 

Maar dat ... wel wis en waarachtig, dat was zijn eigen fiets. Kijk 

maar, met die ene verroeste spaak in het voorwiel. En die scheef 

zittende bel. Dit was toch van de dolle. Hoe was zijn fiets geprijsd? 

Hij bekeek het kaartje. Honderd en tien gulden. Alsjeblieft. Dit 

nam hij niet. Dit rijwiel was zijn eigendom. Hij nam de fiets mee en 

daarmee uit. 

Zou hij er eerst met de fietsenbaas over praten? Dat gaf natuur 

lijk geduvel. Nee, hij had geen boodschap aan die ... hoe heette de 

eigenaar? ... die Davelaar, dat stond op de gevel. G.Davelaar, nieu 

we en tweedehands rijwielen. Hij nam de fiets uit het rek en sloeg 

zijn been er brutaalweg overheen. Dit voelde heel anders dan toen 

hij een appel stal. Hij reed bedaard weg, het kon hem niet schelen 

als de eigenaar het zag. 

Die zag het inderdaad. Hij sprintte de winkel uit, holde Justus 

achterna en greep de bagagedrager. 

'Zeg, beste vriend, wat zullen we nou hebben', hijgde de heer 

G. Davelaar. 

'Deze fiets is van mij.' 

'Zeker. Als je honderd en tien gulden hebt betaald.' 

'Nee, dit is mijn fiets. Drie dagen geleden gestolen op de kade 

bij het kanaal.' 

'Dat kunnen er zo veel zeggen.' 

Justus stapte af. 'Op het zadel zit aan de rechterkant een kras. 

Als we het zadeldekje eraf halen zult u het zien. Het dopje op het 

ventiel van het achterwiel ontbreekt. Is ook zo na te kijken. Dit is 

mijn gestolen fiets.' 

'Ik koop tweedehands fietsen in', zei Davelaar. 'Ik kan niet 

weten of die al of niet gestolen zijn.' 

'0 nee? Daar hebt u geen idee van?' 

'Nee. Ik heb een bonafide zaak.' 

'Dan zullen we het aan de politie moeten voorleggen' vond 

Justus. Hij had het gevoel dat Davelaar daar weinig zin in zou heb 

ben. Intussen haalde hij het zadeldek van het zadel en wees op de 

kras. 'Ziet u wel?' 

mee.' 

Davelaar gromde iets onverstaanbaars. 'Ik neem mijn fiets dus 

64

'Vooruit, je krijgt hem voor de halve prijs.' 

'Geen dubbeltje', zei Justus. 'Geen cent. Het is mijn eigen fiets.' 

'Ik protesteer', zei Davelaar. 'En ik meld het aan de politie.' 

weg. 

'Ja ja. Doet u dat maar. Al weet u natuurlijk niet hoe ik heet.' 

'En dat vertel je me natuurlijk niet .. .' 

'Jawel hoor. Justus Verdaasdonk. En doe ze de groeten.' 

Hij reed weg. Davelaar stond onnozel, met lege handen, op de 

Blij met zijn teruggevonden fiets ging Justus bij zijn ouders 

langs. Alleen moeder was thuis. Ze probeerde zo veel mogelijk 

voedsel in hem te stoppen, want ten eerste doen moeders dat en ten 

tweede vond ze hem mager. Verder gaf ze hem een tas etenswaren 

mee. Justus vond het een beetje al te principieel om die te weigeren. 

Hij verzekerde haar dat hij het goed maakte. Hij verdiende geld, hij 

leerde iets van auto's, het ging best met hem. En ze moest niet den 

ken dat hij niet van vader hield, hij wilde alleen anders leven. 

'Ik begrijp je wel', zei ze. 

65

7 

In de weken die volgden werkte Justus iedere dag bij het bedrijf 

van Van Wakkeren. Olie en smeer drongen diep in de poriën van 

zijn huid, zodat hij nooit meer echt schone handen had. Nog altijd 

stootte hij zich aan de vele bouten, stangen en onderdelen die het 

binnenste van een automobiel bewonen, vooral omdat het oude, 

roestige wrakken waren die aan hem werden toevertrouwd. 

Moeren blijken dan erg vast te zitten en dan doe je je eerder pijn 

dan wanneer je het deksel van je nieuwe koffiepot losdraait. Maar 

al met al ging het toch steeds beter. Bashir gaf deskundig advies en 

Van Wakkeren was tevreden over hem, zo leek het. Althans, hij 

ging er steeds vanuit dat Justus de volgende dag terug zou komen. 

Het werd wel tijd om een ander onderkomen te vinden. Het 

werd fris in het tentje. Vooral 's avonds, bij de steeds vroeger inval 

lende duisternis, had Justus behoefte aan een stoel en een lamp. 

Via Bashir vond hij een kamer. De Somaliër woonde zelf in twee 

kamers bij een mevrouw De Wilde en in het huis ernaast kwam een 

kamer vrij. Justus trok erin, haalde wat meer van zijn spullen van 

huis en vond het leven een stuk comfortabeler. 

Die Bashir was een alleraardigste kerel. Hij bracht Justus in con 

tact met zijn eigen vriendenkring, meest buitenlanders met vreemde 

accenten en interessante gewoontes. Hij leerde hem biljarten en 

nodigde hem regelmatig uit voor een door hemzelf bereide Somalische 

maaltijd, waarbij schapenvlees een belangrijke rol speelde. 

Achter het huis waar hij woonde, was een klein schuurtje. 

Mevrouw De Wilde vond het goed dat Bashir dat schuurje gebruik 

te. Hij had een lasapparaat overgenomen van Van Wakkeren en nu 

laste hij in zijn vrije tijd van oud ijzer dingen in elkaar die je rustig 

kunstvoorwerpen kon noemen. Dansende paren, een stier die zo op 

je af leek te komen, een pauw die met zijn verenpracht pronkte. 

Justus vond het verbazend goed en zei dat er een kunstenaar in 

Bashir school. 

Bij een van hun gezamenlijke maaltijden vertelde Justus wat 

hem was overkomen, van de nachtelijke inbraak en het verhoor bij 

de politie. 

66

'De politie, brr', zei Bashir. 

'Hoezo brr?' 

'Van de politie ik blijf weg.' 

'Ze bijten niet, hoor.' 

'Je moet weten, ik ben illegaal. Ik mag in Nederland niet wer 

ken. En niet zijn.' 

Justus had wel eens iets gehoord over vluchtelingen die een sta 

tus aanvragen, dat wil zeggen dat ze proberen om in Nederland te 

mogen verblijven en te mogen werken. Zo'n status krijgen ze als ze 

kunnen aantonen dat ze in hun eigen land vervolgd worden, dat ze 

daar niet veilig zijn, bijvoorbeeld omdat ze het niet eens zijn met de 

politiek in hun land. 

'Kun je niet terug naar Somalië?' 

'Nee. Mijn clan, de Darood, wordt belaagd door andere clan, de 

Hawiye. Zij veel moorden en plundering en hoe heet dat, verkrach 

tingen. Nederlandse regering vindt ik kan wel ergens anders wonen 

in Somalië, in het noorden. Maar ik ken niemand in het noorden. 

En zij denken dat ik daar een adres heb, maar dat is niet zo. Het is 

niet veilig voor mij in Somalië.' 

'Het is toch vreemd dat de Nederlandse justitie dat niet weet', 

vond Justus. 

Bashir haalde zijn schouders op. Hij wist allang dat recht een 

betrekkelijk begrip is. Dat het alleen in grote lijnen klopt, niet tot 

in ieder detail. 

'Nog een reden waarom ik niet terug wil.' 

'Nou?' 

'Ik wil bij Jolande blijven.' 

Justus had Jolande al eens ontmoet. Een blonde, zeer Nederlandse 

vrouw was ze, iets ouder dan Bashir. Het was hem opgevallen dat 

Bashir veelvuldig een arm om haar heen had geslagen, maar hij 

wist niet dat ze een vaste relatie hadden. Althans, dat zou dan wel. 

'Jo lande is dus je vriendin?' 

, Ah, zo verliéfd. Zonder J olande kan ik niet.' 

'Kan zij ook niet zonder jou?' vroeg Justus realistisch. 

'Nee, zij ook houdt van mij.' 

'Als je met een Nederlandse vrouw trouwt, mag je in Nederland 

blijven, geloof ik. Waarom trouw je niet met Jolande?' 

67

Bashir draaide zijn ogen dramatisch naar boven, zodat alleen 

het wit nog te zien was. 'Kan niet.' 

'Waarom niet? Heb je al een vrouw in Somalië?' 

'Nee nee, ik zou morgen met Jolan kunnen trouwen. Maar zij 

kan niet. Ze is gescheiden van haar man, maar niet echt geschei 

den. Hoe noem je dat, voor de wet. Haar man is slecht. Hij zegt als 

ze scheiden hij zal zorgen dat hij Erik krijgt.' 

'Heeft Jolande een zoon?' 

'Natuurlijk, Erik. Drie jaar. Jolande durft scheiding niet door te 

zetten, bang Erik kwijtraken. En dus zij kan niet met mij trouwen', 

besloot Bashir droevig. 

Dus Bashir mocht niet in Nederland zijn. Hij was in over 

treding. Hij leefde een onzeker leven. Als de politie hem op het 

spoor kwam, werd hij op een vliegtuig naar Somalië gezet. Althans, 

dat zouden ze proberen. Dat moest erg vervelend voor hem zijn. 

Kon hij, Justus, niet uitvinden of er een manier was om toch een 

verblijfsvergunning voor Bashir te krijgen? 

'Geen kans', zei Bashir. 'Alles al geprobeerd. Ik had een advo 

caat. Hij zegt alle mogelijkheden is uitgeput.' 

Het bleef Justus bezighouden. Hij leek er veel meer mee te zitten 

dan Bashir zelf. Die floot valse deuntjes terwijl hij afgeleefde auto's 

weer nieuwe levensvreugde gaf. Als hij Yvonne eens om raad 

vroeg? De gedachte werd direct uitgevoerd. Bij gebrek aan tele 

foonkaart en munten, schreef hij een brief aan zijn zus waarin hij 

het geval Bashir uiteenzette. Bashir was een vluchteling, had geen 

familie in Nederland, had er wel een vriendin, had allerlei proces 

sen en procedures meegemaakt, met hulp van een advocaat De 

Groot in Rotterdam, dat en dat adres. Alles afgewezen. Hij moest 

terug naar het land van zijn geboorte. Was daar nog iets aan te 

doen? 

Te gekke meid, die Yvonne. Altijd actief, altijd meteen aan de 

slag. Drie dagen later had hij een brief terug. De zaak leek hope 

loos, schreef Yvonne. Ze had die advocaat De Groot opgebeld en 

die had gezegd dat alles was geprobeerd. Bashir was voor 

Nederland niet van speciaal nut, hij liep volgens de laatste ambts 

berichten van Buitenlandse Zaken geen gevaar in Somalië, hij had 

68

hier geen vrouw of kinderen, hij moest terug. Er werden alleen uit 

zonderingen gemaakt voor mensen die in zekere zin uniek waren, 

die niet vervangbaar waren door iemand in Nederland zelf. 

Bijvoorbeeld een groot geleerde of een belangrijk kunstenaar, of 

een voetballer of iemand die uitzonderlijk hard kon lopen. Mensen 

die oude auto's konden slopen, of zelfs weer aan het rijden konden 

krijgen, hoezeer Yvonne daar ook bewondering voor had (ze kon 

zelf nauwelijks een nieuw inktpatroon in een pen zetten), vielen 

niet in die categorie. Dus jammer, ze zag geen mogelijkheid om 

Bashir een verblijfsvergunning te verschaffen. 

De Verdaasdonks waren doorzettertjes, dat hadden ze zowel van 

vaders als van moeders kant meegekregen. Justus dacht aan het 

artistieke laswerk van zijn nieuwe vriend en er ging opnieuw een 

brief naar zijn zus. De kernvraag daarin was: wie beslist of iemand 

een belangrijk kunstenaar is? 

Daar zijn geen precieze regels voor, schreef Yvonne terug. Je zou 

een eind komen als een paar deskundigen in Nederland een verkla 

ring afgaven waarin stond dat ze de betrokkene goed of waardevol 

of vernieuwend of wat dan ook vonden. 

'Ben je goed of waardevol of vernieuwend?' vroeg Justus aan Bashir. 

Bashir lachte. 'Vraag aan Jolande.' 

'Jolande vindt je wellicht een Rodin of een Henri Moore, maar 

dat is niet zo overtuigend. Heb je wel eens iets verkocht?' 

'Ja natuurlijk', riep Bashir. 'Vroeger in Somalië. Onze buurman 

heeft een hert gekocht. Voor vijfenzestigduizend shilling', besloot 

hij trots. 

'Hoeveel?' vroeg Justus verbaasd. 'Hoeveel is dat in guldens?' 

'Een tientje', zei Bashir. 

'Indrukwekkend', vond Justus. 

'Nou ja, nog niet zo veel. Maar ik heb ook niet veel gepro 

beerd.' 'Mag ik wat kunstwerken van je lenen, voor een paar 

dagen?' 

'Lenen? Je mag ze hebben. Je mag ze allemaal hebben.' Bashir 

gaf altijd alles weg, dat vond hij vanzelfsprekend. 

De volgende dag ging Justus met een tas vol prestaties van 

69

Bashir naar zijn moeder. Hij koos een uur waarop hij vermoedde 

dat zijn vader niet thuis was. 

Sinds hij thuis weg was, spraken zijn vader en hij alleen nog 

over onbenullige, dagelijkse dingetjes. Ze geneerden zich voor 

elkaar. Daar leden ze beiden onder. Het was niet anders. 'Moet je 

eens kijken', zei Justus tegen zijn moeder. Hij stalde de ijzeren 

voorwerpen uit. 'Wat vind je ervan?' 

Zijn moeder bekeek de zwanen en dansers, draaide ze een 

kwartslag, betastte ze en constateerde: 

'Niet slecht. Ik neem aan dat jij ze niet hebt gemaakt?' Ze wist 

maar al te goed dat Justus haar talent voor vormgeving niet had 

geërfd. 

'Bashir. Van de sloperij. Ik heb je over hem verteld.' 'Helemaal 

niet slecht. Wil je proberen ze voor hem aan de man te brengen?' 

'Nee, dat niet.' 

Ze wachtte af, zijn moeder. Hij zou wel met zijn bedoeling voor 

de draad komen. 

'Je had vroeger toch les van Frank Lagerweij ?' 

'Ja zeker.' 

'Zie je hem nog wel eens?' 

'Een enkele keer.' 

'Denk je dat Frank Lagerweij dit goed werk vindt?' 'Dat zou ik 

niet weten. Het zou me niet verbazen.' 

Frank Lagerweij was een landelijk bekende beeldhouwer die in" 

Stoutendam woonde. 

'Bashir is hier illegaal. Als ze hem pakken sturen ze hem terug 

naar Somalië. Yvonne zegt dat er een kans is dat hij mag blijven als 

twee bekende mensen verklaren dat hij een belangrijk kunstenaar is.' 

, Ah, ik begrijp het.' 

Ze was er meteen vóór dat Bashir in Nederland zou blijven. Ze 

had een warm plekje in haar hart voor de man, al kende ze hem 

niet eens. Hij was kennelijk aardig voor Justus, hij had Justus opge 

vangen in de eerste moeilijke tijd. En bovendien, haar zoon moest 

zijn steun en toeverlaat in de sloperij niet kwijtraken. 

'Ik zal Frank opzoeken. Mag ik de kunstvoorwerpen een paar 

dagen houden?' 

'Ik wist dat je het zou doen', zei Justus dankbaar. 'Ik moet wel 

70

minstens twéé verklaringen hebben. Dus als Frank Lagerweij nog 

een vriendje in de buurt heeft .. .' 

'Ja ja. Je wilt het onderste uit de kan.' 

Waarachtig, het lukte. Frank Lagerweij en een kunstbroeder van 

hem schreven een briefje waarin ze verklaarden dat de kunstzinnige 

lasconstructies een aanzienlijke artistieke waarde hadden en dat ze 

het van belang vonden dat de kunstenaar die ze had vervaardigd 

kans kreeg zich in Nederland verder te ontwikkelen. 

'Wat nu?' vroeg Justus aan Yvonne, toen ze het weekend nadat 

de brieven waren binnengekomen in Stoutendam was. 

'Nu sturen we die brieven naar het Ministerie van Justitie met 

het verzoek om het uitwijzingsbevel van Bashir te herzien. Of we 

laten dat door zijn advocaat De Groot doen. Dat kan ik wel 

regelen.' 

'Hoe lang duurt het dan voor we iets horen?' 

'Ik ben bang dat dat maanden duurt.' 

'Nou ja, in ieder geval is er hoop.' 

Yvonne zei maar niet dat ze de kans dat Bashir zou mogen blijven 

heel klein achtte. Ze ontdekte een meeëter op haar broers kin 

en drukte hem uit, terwijl ze in opperste concentratie op haar 

onderlip beet. Justus liet het gelaten toe. Voor wat hoort wat. 

Hij bracht de stier en de andere kunstwerken terug, vertelde 

Bashir heel in het kort wat ze aan het proberen waren, hij, zijn moe 

der en Yvonne, maar besteedde er vooral veel tijd aan om Bashir te 

verzekeren dat de kans dat dit iets zou uithalen minimaal was. 

Een paar weken later, op een avond, toen Justus bezig was een rest 

je maaltijd van de vorige dag op te warmen, diende zich een bezoe 

ker aan. Het was rechercheur Wachtmans, aan wie Justus zulke 

aangename herinneringen bewaarde. 

'Ik hoorde van je ouders dat je hier zat', zei Wachtmans. 

'Goeienavond.' 

'Nog slachtoffers gemaakt, de laatste tijd?' informeerde de 

rechercheur met warme belangstelling. 

'Ik dacht dat die zaak was afgedaan.' 

'Dat is ook zo, dat is ook zo. Naar ik hoor, loopt die meneer 

71

Slijkhuis weer als een kievit. Gek trouwens dat ze zeggen: lopen als 

een kievit, terwijl dat toch een vogel is, die dus kan vliegen. 

Waarom zeggen ze niet: hij loopt als een jachthond, of zoiets?' 'Ja 

ja', zei Justus. Waar wilde die man heen? 

'Waarom woon je eigenlijk niet thuis?' 

'Omdat ik liever hier woon.' 

'Ja ja', zei nu Wachtmans. 'Wat ik zeggen wou, weet jij waar ene 

Bashir Abdullai Haile woont?' 

'Hoezo?' 

'We kregen een verzoek van het departement van justitie om 

gegevens over een man met die naam. Een Somaliër. Ik heb wat 

navraag gedaan en ik kwam jouw naam tegen. Jij schijnt hem te 

kennen. En omdat wij zulke dikke vrienden zijn, dacht ik: die helpt 

me wel even.' 

Justus' nekharen gingen overeind staan. Wilde Wachtmans aan 

Bashir vertellen dat hij mocht blijven ... ? Of het tegenovergestelde? 

'Nou', zei Wachtmans, 'waar kan ik hem vinden?' Justus zweeg. 

'Weet je het niet?' 

'Dat zeg ik niet.' 

'Wat zeg je niet, waar ik hem kan vinden of dat je het niet weet?' 

'Wat willen jullie van hem?' 

'Effe babbelen.' 

Justus herinnerde zich het babbelen met de politie, in het bijzon 

der met de heer Wachtmans, maar al te goed. Hij besloot geen 

inlichtingen te geven. 

'Ik heb u niets over Bashir te zeggen. 

'Da's dan jammer', zei Wachtmans opgewekt. 'Ik zal d'r een 

notitie van maken: weigert met de politie mee te werken. Maar ik 

vind 'm wel hoor, dat komt wel goed. Nou, ajuus.' 

'Goeienavond. ' 

Wachtmans vertrok. Justus hoopte vurig dat Bashir niet net naar 

buiten zou komen. Tenslotte was het de deur ernaast. Maar dat 

deed Bashir niet. Hij was verwoed bezig in het schuurje om nieuwe 

kunstwerken te maken, gestimuleerd als hij was door de belangstel 

ling van de laatste tijd. 

Toen Wachtmans uit de buurt was, ging Justus zijn nieuwe 

vriend waarschuwen: 

72

'De politie wil weten waar je bent. Ik heb het ze niet verteld.' 

'Willen ze me het land uitsturen of me vertellen ik mag blijven?' 

'Wist ik het maar.' 

'Dan gewoon wachten', zei Bashir. 

Lang hoefde hij niet te wachten. Al de volgende middag verscheen 

Wachtmans met een politieman in uniform bij het sloopbedrijf. Hij 

groette hartelijk. Vervolgens liep hij met de agent door naar het 

kantoorje waar Van Wakkeren zat. 

'Uw werknemers?' vroeg hij met een hoofdknik in de richting 

van de sleutelende jongemannen. 

'Soms een dagje, als ik werk heb. Ik betaal ze dan per uur.' 

'Dat mag gelden voor Justus Verdaasdonk' , zei Wachtmans. 'het 

is zeker niet waar voor die Somaliër. Dat is een zwartwerker en u 

weet het heel goed. Je gaat op de bon, beste man. Dat gaat je heel 

wat kosten.' 

De eigenaar van het autosloopbedrijf beet een lelijk woord 

doormidden. 

'Vloeken is heel stout', zei Wachtmans vermanend. 'Zeker tegen 

mij, want ik doe alleen mijn werk. Met vreugde, zeker in dit geval, 

dat moet ik toegeven. Maar arbeidsvreugde is niet verboden. 

Bewaar het vloeken dus maar voor de rechter. U hoort nog van 

ons. Haile Selassi gaat met me mee.' 

Hij ging terug naar de werkplaats, spiekte op een briefje en 

sprak Bashir formeel aan. 

'Bent u Bashir Abdullai Haile?' 

'Jawel.' 

'Dan moet ik u verzoeken met ons mee te gaan. U verblijft ille- 

gaal in Nederland. U zult worden uitgezet.' 

'Wanneer?' 

'Dat weet ik niet. Voorlopig blijft u in verzekerde bewaring.' 

'In wat?' 

'We houden u vast tot we u kunnen uitwijzen.' 

Bashir keek Justus berustend aan. 'Wil jij Jolande waarschu 

wen?' Hij wendde zich tot de rechercheur. 'Mag mijn verloofde me 

komen opzoeken?' 

'Uw verloofde. Zo zo. Maar natuurlijk, we zijn geen boemannen.' 

73

'Waar moet ze dan zijn?' 

'Laat haar maar vragen op het politiebureau.' 

Toen ze waren vertrokken kwam Van Wakkeren woedend zijn 

kantoorje uit. Hij wapperde met een paar bankbiljetten. 

'Heb jij ze verteld dat Bashir hier werkte?' 

'Nee', zei Justus beschaamd. 'Maar we hebben wel bepaalde 

stappen gedaan om Bashir een verblijfsvergunning te bezorgen. 

Daardoor is hij weer in de belangstelling gekomen. Misschien is hij 

daarom wel opgespoord.' 

'Nou, je wordt feestelijk bedankt. Nu word ik ervan beschul 

digd een zwartwerker in dienst te hebben. Daar ben ik al eens eer 

der voor veroordeeld. Ze zullen me een zware douw geven, een 

hoge boete of misschien wel gevangenisstraf.' 

'Jee. Dat spijt me. Wanneer ben je een zwartwerker?' 

'Als je niet mag werken. Of in ieder geval als er geen sociale las 

ten voor je worden betaald. In het geval van Bashir kon ik die 

natuurlijk niet betalen. Hij is hier illegaal.' 

En dat was wel lekker voordelig ook, dacht Justus. 

'Jou kan ik ook niet houden. Nu je hier al zoveel weken bent, 

had ik voor jou ook sociale premies moeten gaan betalen. Hier is 

het loon dat je nog tegoed hebt. De groeten.' 

'Ja', zei Justus. 'Ook de groeten.' 

Hij legde de ringsleutel waarmee hij een auto aan het opereren 

was op de werkbank, veegde zijn handen af aan een lap en vertrok. 

Nadat hij zich in zijn kamer had schoongeschrobd en opgeknapt, 

nam hij de trein naar Leiden. Yvonnes studentenhuis stond aan een 

van de grachten. Met acht meisjes woonden ze daar en nu in de 

vroege herfst waren ze allemaal aanwezig en aan de slag voor hun 

tempobeurs. Gelukkig was ook Yvonne thuis. 

Ze had, als een van de ouderejaarsstudenten, een van de mooiste 

kamers. Het was daar een enorme troep. Heel anders dan bij 

Justus, die van orde hield. Ze haalde haar broer enthousiast bin 

nen. Hij was er één keer eerder geweest, maar dat was in vakantie 

tijd, toen er verder haast niemand thuis was. 

'Wat een verrassing', riep ze. 'Heb je een snipperdag?' 

'Ik ben er uitgegooid.' 

74

'Gossie. Heb je de kas leeggehaald?' 

'Zoiets. De politie is Bashir komen halen. Hij werkte natuurlijk 

zwart bij Van Wakkeren en die is dus op de bon geslingerd. Dat 

kan hem een lieve duit kosten.' 

'Zijn ze Bashir komen halen?' 

'Ja. Mijn schuld natuurlijk. Ik heb ze op het spoor gezet, met 

m'n acties om hem een verblijfsvergunning te bezorgen. Van de wal 

in de sloot, zoals dat heet.' 

'Ai' , zei Yvonne. 

Ze dacht na. 'Het gevaar is dat er twee afdelingen langs elkaar 

heen werken. De ene is bezig na te gaan of de beschikking moet 

veranderen, of hij mag blijven zogezegd, de andere weet dat hij hier 

illegaal is en gooit hem het land uit. Wat te doen, dat is de vraag.' 

Justus keek zijn zusje verwachtingsvol aan. Hij had veel vertrou 

wen in haar vindingrijkheid. 

'Heb je zelf een idee?' vroeg ze. 

'In de trein zat ik eraan te denken of we hem niet uit het politie 

bureau kunnen bevrijden. Zo goed zullen ze hem niet bewaken.' 

Yvonne schoot in de lach. 'Wat ben je toch een romanticus. Loopt 

het huis uit omdat hij zijn vader een fraudeur vindt en gaat daarna 

een politiebureau overvallen omdat er een vriendje van hem is 

gearresteerd. ' 

'Dat is wat anders', zei Justus chagrijnig. 

'Het gaat wel allebei over wetsovertreding.' 

'Anders.' 

'Goed', zei Yvonne, 'als je het politiebureau in Stoutendam wilt 

overvallen, zul je dat alleen moeten doen. Ik ben niet van de partij. 

Maar misschien weet ik iets beters.' 

De deur ging open en drie baldadige meiden kwamen binnen. 

'We willen je broer zien', kondigden ze aan. 

'Daar zit-ie. Justus heet-ie, maar dat weten jullie al. Justus, dit 

zijn Sandra, Rietje en Jacqueline. Studeren met matig succes medi 

cijnen, biologie en Engels.' 

Justus stond op en gaf handen. Hij probeerde niet te hard te 

knijpen, want daar kreeg hij vaak commentaar over. 

'Wat is-ie sterk', zei Sandra. 

'Wat is-ie mooi', vond Rietje. 

75

'Wat lijkt-ie verstandig', oordeelde Jacqueline. 

Ah, hier oefent Yvonne dat spottende toontje, dacht Justus. Hij 

wenste dat hij iets snedigs kon zeggen, maar zoals altijd in de nabij 

heid van meisjes, kreeg hij rode vlekken in zijn hals en wilden de 

grappen niet komen. 

'We hebben veel over je gehoord', zei Jacqueline. 'Je studeert 

rechten in de praktijk, nietwaar?' 

'Op het ogenblik studeer ik voor autosloper. Studeerde voor 

autosloper. Ik ben net ontslagen.' 

'Tjee', zei Sandra. 'Onwijs. Wat nu?' 

'Daar hadden we het net over', zei Yvonne. 'Als jullie ophoepe 

len, kunnen we ons gesprek daarover voortzetten. We komen 

straks nog langs. Out! Weg! Foetsjie!' 

Ze gingen. 

'Waar waren we?' 

'Je had een idee.' 

'0 ja. De professor bij wie ik afstudeer kent iemand die bij de 

IND werkt heel goed. De IND is de dienst die over vreemdelingen 

gaat. Dat weet ik toevallig. Als hij bereid zou zijn z'n vriendje te 

bellen en aandacht te vragen voor het verzoekschrift dat advocaat 

De Groot over jouw Bashir heeft ingediend, wie weet wat er dan 

gebeurt.' 

'Kun je dat aan je professor vragen?' 

'Nee, eigenlijk niet. Maar hij vindt dat ik een leuk neusje heb. 

Dat zei hij onlangs. En hij vindt dat ik een interessant onderwerp 

voor mijn scriptie heb gekozen. Misschien wil hij me een plezier 

doen.' 

'Je bent mijn lievelingszusje.' 

'Kunst als je er maar één hebt. Wacht even hier, ik ga proberen 

hem op te bellen.' Yvonne liet nooit ergens gras over groeien. Ze 

ging naar beneden, waar de gemeenschappelijke telefoon hing. 

Justus wachtte, met een optimistisch gevoel. Yvonne bracht altijd 

optimistische gevoelens teweeg. Vijf minuten later was ze terug. 

'Hij zal het proberen.' 'Je meent het.' 

'En nu gaan we de ronde doen langs mijn huisgenoten', zei 

Yvonne sadistisch. 

76

Tien dagen later kwam Bashir met zwaaiende armen bij Justus bin 

nenstormen. De zwaaiende armen sloten zich om Justus' hals en tot 

zijn verbijstering werd hij hartelijk op beide wangen gekust. 

'Ik heb verblijfsvergunning. Ik mag blijven. Bij Jolande', juichte 

Bashir. 'En bij jou', voegde hij eraan toe. 

'Hartelijk gefeliciteerd. Hoe heb je dat voor elkaar gekregen?' 

'Ik niet. Jij! Er was een fax bij de Vreemdelingendienst. Ze zei 

den van Hoge Piet. Weet jij wie dat is? Een vergissing had Piet 

gezegd. Ik moest niet in bewaring. Omdat ik kunstenaar ben.' 

Bashir klapte dubbel van het lachen. 'Ik ben kunstenaar. Wat weten 

zij veel.' 

Justus lachte mee. Blij om zijn vriend. Blij dat de moeite van 

Yvonne en van moeder en van Frank Lagerweij had geloond. Blij 

voor zichzelf dat Bashir weer thuis was. 

'Zaterdagavond moeten al mijn vrienden komen, om feest te 

vieren. Jij natuurlijk ook. En je moeder en Yvonne. Kan dat?' 

'Ik zal het vragen.' 

Moeder wilde wel, maar kon niet. Yvonne wilde wel en kon 

wel. Het werd een leuk Somalisch feestje, met Yvonne als de heldin 

van de avond. Behalve zij, Jolande en Justus was de kamer pik 

zwart van de pikzwarte mensen, die in verschillende talen elkaar 

belangwekkende dingen vertelden. 

Bashir hield een toespraak in bijna vloeiend Nederlands waarin 

hij zijn vrienden vertelde dat Justus en zijn zuster hem zo fantas 

tisch hadden geholpen. Ze kregen ieder een ijzeren brouwsel als 

teken van zijn eeuwige dankbaarheid. 

Justus hield een toespraak waarin hij zei dat Bashir een waar 

kunstenaar was en dus puur op eigen kracht die verblijfsvergun 

ning in de wacht had gesleept, maar dat hij vond dat ook alle min 

der kunstzinnige vluchtelingen hier moesten blijven. Dat gaf fleur 

en kleur aan Nederland, en in ieder geval aan zijn leven. 

Daarna werd Yvonne bestormd met vragen, want veel van de 

aanwezigen hadden nog geen status en leefden in voortdurende 

angst dat ze terug naar hun land moesten. 

'Help', riep ze, 'ik moest er maar liever voor studeren om staats 

secretaris van Justitie te worden.' 

77

Later zaten Justus en Yvonne nog wat na te praten. 

'Weet je wat je gedaan hebt?' vroeg ze. 

'Hoezo?' 

'Je hebt zitten rommelen in de rafelige kantlijn van de wet.' 

'Anders', vond Justus. 

, Anders, maar toch. Ais mam Frank Lagerweij niet had gekend 

en ik de hoogleraar niet en de hoogleraar die man van de IND niet, 

dan zat Bashir nu in Somalië, denk je niet?' 

'Dat is'zo.' 

'En dus werkt de wet niet gelijk voor alle Bashirren, zou je zeg 

gen. Vind je dat rechtvaardig? Heeft de wet misschien een rafelige 

kantlijn? En heb jij in die kantlijn zitten rommelen?' 

'De andere Bashirren hebben er geen last van dat deze Bashir 

mag blijven', verdedigde hij zich. 

'0 nee? Wel eens van vreemdelingenhaat gehoord? Je kunt het je 

niet voorstellen, zeker niet na zo'n avond met al die gezellige men 

sen, maar er zijn Nederlanders die liever zouden zien dat iedereen 

die er niet net zo bleekscheterig uitziet als wij, het land uit werd 

gezet. Nou dan, door jouw acties voor jouw Bashir, is er weer een 

tje meer. Wie weet wakkert dat de vreemdelingenhaat aan, en dat is 

dan weer slecht voor de andere Bashirren. ' 

'En toch is het wat anders dan diefstal', zei Justus koppig. 'Weet 

je trouwens dat mijn fiets is gestolen, een poosje geleden? Ik vond 

hem terug bij een tweedehands handelaar. Je weet wel, bij Davelaar 

in de Breestraat. Ik heb hem gewoon meegenomen en Davelaar is 

niet naar de politie gegaan. Dus heeft hij best geweten dat hij een 

gestolen fiets had ingekocht. Dat vind ik heel wat anders dan 

proberen een Somaliër een verblijfsvergunning te bezorgen.' 

'Heb jij je fiets uit die winkel gehaald en ben je erop weg- 

gereden?' 

'Jazeker.' 

'Dan ben je een dief, weet je dat?' 

'Ga toch weg. Het was m'n eigen fiets.' 

'Tja', zei Yvonne, 'voor de wet was hij dat niet meer. Je fiets was 

je ontstolen. Je was hem kwijt.' 

'Wat had ik dan moeten doen?' 

'Je had naar de politie moeten gaan. Aangifte doen.' 

78

'Zou jij dat gedaan hebben?' 

'Nee, ik denk het niet', zei Yvonne. 'Jij weet en ik weet dat het 

niet helpt. De politie heeft geen tijd voor kleine diefstallen. Ons 

rechtssysteem zit vol gaten. Het verschil tussen jou en mij is dat ik 

daar niet zo mee zit.' 

'En dat studeert rechten', zuchtte Justus. 

'Je krijgt het niet waterdicht', zei zijn zus luchthartig. 'Dat 

maakt het zo interessant.' 

Justus zweeg. 

'Wat ga je maandag doen?' 

'Een nieuw baantje zoeken.' 

'Pap en mam zouden het heerlijk vinden als je weer thuis 

kwam.' 

'Ik weet het.' 

'De dingen moeten hun loop hebben', zei Yvonne filosofisch. Ze 

kuste haar broer ten afscheid en ging overnachten bij haar ouders. 

79

8 

Drie weken lang zocht Justus vergeefs naar werk. 't Is vreemd, 

dagen waarin weinig gebeurt duren lang, een serie dagen die een 

tonig en hetzelfde zijn, lijkt achteraf te zijn omgevlogen. Justus liep 

het arbeidsbureau plat, ging binnen bij talloze bedrijven om te ver 

tellen hoe werklustig hij was, bezocht alle garages van Stoutendam 

om zijn kwaliteiten als aankomend monteur aan te prijzen, het 

hielp niet. Het was een slappe tijd, hij had geen diploma's, altijd 

was er wel een reden om hem niet aan te nemen. Op een avond 

zocht hij troost bij Stijn. Die had net een schoolonderzoek afgerond 

waar hij redelijk door was gekomen en hij werkte nu zijn grafieken 

over het weer in hun tuin bij. 

'Hoe is het met Bashir?' 

'Fantastisch. Hij heeft werk gevonden bij een andere garage. De 

Peugeotgarage aan de Binnenweg. Legaal en alles. Hij is bij Jolande 

ingetrokken. Ik vind het wel jammer dat ik hem zo weinig meer 

zie.' 

'Je hebt iets prachtigs voor hem gedaan', zei Stijn. 

'Yvonne zegt dat ik heb zitten rommelen in de rafelige kantlijn 

van de wet. Eigenlijk niet zo anders dan wat mijn vader doet.' Daar 

moest Stijn over nadenken. 

'Maar ik ben het er niet mee eens', zei Justus. 'Ik heb het niet 

voor mezelf gedaan.' 

'Ja, dat is iets anders. Voor je gevoel is dat iets anders.' 

'Hoezo, voor je gevoel?' 

'Nou ja, ik bedoel, je zou kunnen zeggen: wet is wet. Daar moet 

je je aan houden, hoe dan ook.' 

'Ik heb niks gedaan wat tegen de wet is.' 

'Dat is waar. Maar de wet is anders toegepast voor Bashir dan 

voor andere vluchtelingen. Misschien moet ik zeggen: recht is 

recht. En dat is hier dan niet zo.' 

'Intussen wordt er wel iemand gestraft, en dat ben ik', zei Justus 

vol zelfbeklag. 'Ik ben ontslagen. En ik kan maar niks anders vinden.' 

'Supermarkten geprobeerd?' 

, Allemaal.' 

80

'Dan moet Joke iets verzinnen.' 

Justus lachte. 'Waarom moet Joke iets verzinnen?' 

'Omdat wij het niet kunnen. Soms hebben meisjes een heel 

andere invalshoek dan jongens. Ik ga haar opbellen.' 

Hij haalde de telefoon en belde waar Justus bij was. 

'Kom je vanavond nog? ( ... ) Justus is er. We willen je iets vragen. 

( ... ) Tot zo dan.' 

Hij verbrak de verbinding. 'Ze komt eraan.' 

Leuk, twee mensen die zo op elkaar zijn ingesteld, dacht Justus. 

Hebben ze elkaar nodig, ze zijn voor elkaar beschikbaar. Zou hij 

het prettig vinden zo'n relatie te hebben? Soms wel, soms niet, 

besloot hij. Hij deed dingen ook graag alleen. En dat was natuur 

lijk net het punt. Een beetje een vaste relatie, dat ging niet. Joke 

verscheen en ging zoals gewoonlijk op de grond zitten. 

'Wat is er aan de hand?' 

'Justus kan geen baan vinden. Weet jij iets?' 

'Jawel.' 

Stijn keek Justus aan met een gezicht van 'zei ik het niet'. 

'Wat dan?' 

'Tijdelijk hoor. Gert-Jan heeft zijn enkel gebroken. Stom gedaan 

op de brommer.' 

'Wie is Gert-Jan?' 

'De bezorger bij de apotheek. Hij brengt de medicijnen rond.' 

Joke's vader was apotheker. Hij had de grootste apotheek van 

Stoutendam. Er werkten vijf of zes assistenten, een magazijnmees 

ter en Gert-Jan, een jongen van achttien die bestellingen bij de 

mensen thuisbracht als ze dat wensten. 

'En denk je dat ik het werk van die Gert-Jan kan doen zolang hij 

met ziekteverlof is?' 

'Ik zou niet weten waarom niet. Ik zal het mijn vader vragen.' 

Het ging door. Justus kon terecht in apotheek Zeewald, met onmid 

dellijke ingang. Hij kreeg een brommer ter beschikking, op voor 

waarde dat hij voorzichtig zou rijden. Want Gert-Jan had met zijn 

gerag niet alleen zijn rechterenkel in de vernieling gereden, maar 

ook voor honderden guldens schade aan de bromfiets toegebracht. 

Meneer Zeewald was een wat afgemeten man, niet onvriende- 

81

lijk, maar het zakelijke stond duidelijk op de voorgrond. Hij vertel 

de Justus wat er van hem werd verwacht en wat hij daarmee zou 

verdienen. Hij hoefde in het algemeen 's morgens pas om elf uur te 

komen, maar daar stond tegenover dat het 's avonds best zeven uur 

of half acht kon worden. Of hij Stoutendam goed kende? 

Ja, hij kende het stadje behoorlijk goed en trouwens, hij kon 

plattegronden lezen. 

Nou, dan zou het allemaal wel loslopen. Als Gert-Jan was gene 

zen, moest hij natuurlijk weer plaatsrnaken. 

'Dat begrijp ik, meneer Zeewald.' 

De medewerkers ontvingen Justus hartelijk. Ze wilden allemaal 

met hun voornaam worden aangesproken, ook de oudste assisten 

te, die in de veertig moest zijn. Ze heette Annette Nachtegaal en ze 

was bijna zo oud als Justus' moeder. De man die de voorraad 

beheerde, binnenkomende medicijnen registreerde en op hun plaats 

legde, de magazijnmeester dus, heette Bert Haverkamp. Hij was 

uitermate bedaard en precies en nam zijn tijd om Justus alles wat 

hij moest weten nauwkeurig uit te leggen. 

Het was geen moeilijk baantje. Justus vertrok als regel tegen 

half twaalf met de tassen op de brommer vol bestellingen, die hij 

op verschillende plaatsen afleverde. 's Middags om een uur of drie 

ging hij nog eens, en als het nodig was om zes uur voor de derde 

maal. 

In het algemeen w a ren de mensen thuis, want ziek. Een enkele 

keer belde hij vergeefs aan. Meestal betrof het dan geen spoedeisen 

de leverantie en dan probeerde hij het later nog eens. Soms gaf hij 

een bestelling af bij de buren, als het om simpele, ongevaarlijke 

medicijnen ging. Meneer Zeewald of de assistenten gaven altijd aan 

welke medicijnen hij in geen geval aan iemand anders af mocht 

geven dan aan de geadresseerde. Dat gold met name voor verdo 

vende middelen. 

Met Annette Nachtegaal kon hij het erg goed vinden. Ze was 

een opgewekt mens met vriendelijke ogen. Als Justus moest wach 

ten tot zijn tas klaar was, wat hij deed in een achterkamer aan de 

tafel waar ze 's morgens koffie dronken, kwam ze soms even bij 

hem zitten en toonde belangstelling voor wat hij deed en wat hij 

van dingen vond. Zelf had ze geen kinderen. Tot haar spijt, had ze 

82

Justus een keer toevertrouwd. Ze was in het bijzonder geïnteres 

seerd in de reden waarom hij niet meer naar school ging. Hij maak 

te toch de indruk best te kunnen leren en dat ook niet zo vervelend 

te vinden. 

Justus sprak niet graag over het meningsverschil met zijn vader, 

maar op den duur kreeg ze het natuurlijk toch uit hem. 

'Wat een dilemma voor je', zei ze. 'We denken wel dat de wet 

ons precies vertelt wat we moeten doen en laten, maar hoe vaak 

gebeurt het niet dat je voor vraagtekens komt te staan?' 

Toen Justus enkele weken bij apotheek Zeewald had gewerkt en hij 

op een namiddag op het punt stond weg te rijden voor zijn laatste 

rondje van de dag, kwam Annette naar hem toe. Ze had een pakje 

in haar hand en zei dat ze dat op het laatste moment had klaarge 

maakt. 

'Wil je dat ook bezorgen? Het is voor meneer VreugdenhilI. Hij 

woont aan de Hardenburgerweg, nummer 117. Het is net buiten de 

stad.' 

'Ik ken de Hardenburgerweg wel.' 

Meneer VreugdenhilI was iemand die je niet vergat als je hem 

had ontmoet. Hij was zeer oud, tegen de negentig wellicht. Hij had 

nog wonderlijk veel haar voor zijn leeftijd, maar het was spierwit 

en het hing in vreemde flarden om zijn hoofd. Hij droeg een ouder 

wetse zwarte pantalon met streepjes en een egaal zwart jasje dat zo 

glom dat je je er bijna in kon spiegelen. Hij woonde - alleen naar 

hij zei - in een groot vervallen herenhuis, dat krachtig werd aange 

vallen door de verwilderde tuin. Nog enkele jaren, zo leek het, en 

de uitbundige groeisels zouden het huis zijn binnengedrongen. Wat 

vroeger een brede oprijlaan moest zijn geweest, was versmald tot 

een doorgang van een meter breed. In de kamers boven moest het 

ook bij dag behoorlijk donker zijn, want de brede bladeren van een 

catalpa en de woekeringen van een wilde wingerd bedekten de rui 

ten bijna helemaal. Het houtwerk had zo te zien minstens twintig 

jaar geen nieuw verfje gehad. Al met al leek de villa op zijn bewo 

ner. 'Ik kom van apotheek Zeewald', zei Justus. 

'Ben je nieuw? Ik heb je nog niet eerder gezien.' 

'Ik val in voor Gert-Jan.' 

83

'Wat zeg je?' 

'Ik val in voor Gert-Jan', riep Justus. 

'Die is hier een keer geweest, geloof ik. Kon Annette niet?' 'Ze 

vroeg me dit bij u te bezorgen.' 

'Dank je.' 

Justus zag dat Meneer VreugdenhilI zwaar leunde op een stok. 

Hij had een wilskrachtig gezicht, met doordringende, diepliggende 

ogen. Zeer mager was hij, té mager, vond Justus. Enfin, hij was 

kennelijk ziek, anders had hij geen medicijnen nodig. Justus vroeg 

niet wat er aan mankeerde, want ten eerste vond hij dat indiscreet, 

ten tweede had hij de ervaring dat mensen niets liever doen dan 

daar anderhalf uur over praten. Wat hij aan de lange kant vond. 

'Jij wilt een glaasje ranja', stelde meneer Vreugdenhill vast. 

Ranja, uit welke tijd stamde dat? Hij wilde liever naar huis, 

maar om de een of andere reden kon hij niet weigeren. 

'Kom mee naar binnen.' 

J ustus ging zitten aan een bekraste houten keukentafel en keek 

hoe zijn gastheer een niet al te schoon glas van het granieten aan 

recht nam en daar wat oranje stroop in schonk. Dat vulde hij aan 

met water uit de kraan. Zijn hand beefde nauwelijks. 

'We krijgen regen', stelde meneer VreugdenhilI vast. 

Justus keek door het raam naar de lucht. Er was geen wolkje te 

bekennen. 

'Niet vandaag. Morgen.' 

Iedereen kan tegenwoordig voorspellen welk weer het morgen 

zal zijn, namelijk door de weersverwachting op teletekst te lezen. 

Toch dacht Justus geen seconde dat de oude heer zijn kennis van 

het KNMI had. 

'Voelt u dat aan uw gewrichten of zo?' Meneer Vreugdenhill 

knikte. 

'Vooral aan m'n knieën.' 

'Ik zal morgen een regenjas meenemen', zei Justus. Hij dronk 

haastig het mierzoete spul, bedankte en vertrok. 

In de weken die volgden kwam het nog twee maal voor dat Annette 

aan Justus een pakje voor meneer VreugdenhilI meegaf. Blijkbaar 

had ze een bijzondere zorg voor hem, want geen van de andere 

84

assistenten gaf ooit iets afzonderlijk mee, en Annette ook niet voor 

iemand anders. Meneer Vreugdenhill noemde Annette beide keren 

ook even en nooit een andere medewerkster van de apotheek. Justus 

was onder de indruk van de oude heer. Je kon goed aan hem zien 

dat hij iemand van gezag was geweest, of eigenlijk nog was. Je zou 

het niet in je hoofd halen hem zonder respect te behandelen. 

De familie Zeewald woonde in een huis dat was aangebouwd aan 

de apotheek, maar Justus zag Joke nooit. 's Morgens om elf uur 

was ze naar school en 's avonds kwam hij vaak de tassen terug 

brengen op een moment dat de familie waarschijnlijk aan tafel zat. 

Maar op een avond dat hij wat later was, het zal kwan over 

acht zijn geweest, zag hij haar het huis uitkomen. Hij wilde een 

groet roepen, maar hield die op het laatste moment binnen zijn kie 

zen. Want hij zag dat er een jongen op haar stond te wachten, een 

jongen met een leren jasje en een motorfiets. Joke ging bij hem ach 

terop zitten en ze reden weg, waarbij de knalpijp zich luid liet 

horen. 

Typisch, dacht Justus, want de jongen met de motor was beslist 

niet Stijn. Nou ja, misschien een neef of zo. 

De volgende avond kwam Stijn bij Justus langs. Dat deed hij zel 

den. Hij rukte zich moeilijk los van zijn statistieken en zijn gedich 

ten. Hij stond in de deuropening en maakte een ontredderde indruk. 

'Joke heeft het uitgemaakt', stamelde hij. 

'Wat zeg je me nou.' 

'Ze heeft een ander.' 

Het is een oud verhaal, dat bijna iedereen wel eens heeft 

gehoord of meegemaakt. De wereld is vol concurrenten, die zo 

maar los mogen rondlopen. Maar als het je overkomt, is het nieuw 

en uniek en erger dan iemand zich kan voorstellen. 

'Ze vindt me saai', zei Stijn. 'Ze heeft iemand die haar mee- 

neemt naar de disco.' 

'En die een motor heeft.' 

'Wist jij ervan?' vroeg Stijn verbijsterd. 

'Nee. Toevallig zag ik gisteravond dat ze met iemand op een 

motor wegreed.' 

'Wat is het voor een gozer?' 

85

'Leer. Gespen. Chroom.' 

'Ze hoort bij mij', zei Stijn bitter. 

Dat was ook het gevoel dat Justus altijd had gehad. Stijn en 

Joke hoorden bij elkaar, zoals Van Gend hoort bij Loos en Oost bij 

West. Hoort Oost bij West? Ach, de aarde is een bol, Oost en West 

ontmoeten elkaar zou je kunnen zeggen. Onzinnige gedachteflar 

den, geboren uit zelfverdediging om even niets tegen Stijn te hoeven 

zeggen. Want wat moet je zeggen? Dat ze wel weer terugkomt? Dat 

het wel overgaat? Dat er duizend anderen zijn? Dat ze hem niet 

waard is? 

'Het is niet rechtvaardig', zei Stijn. 

Opnieuw sloegen Justus' gedachten op hol. Had Stijn dan recht 

op haar? Heb je er recht op gelukkig te zijn met iemand? Wie is 

dan de rechter? Wie is de advocaat? Staat er een straf op als je 

iemand anders ongelukkig maakt omdat je voor een ander kiest? 

Hoe zit het met de rechten van die bink op z'n motor? Recht, recht. 

Zijn rechte wegen beter dan kromme? Mooier dan kromme? 

'Nee, het is niet rechtvaardig', beaamde hij, want er zijn 

momenten dat je iemand niet moet tegenspreken. 

Stijn ging zitten. 

'Ik kan er niet eens een gedicht over maken', zei hij somber. 

'Een donderslag bij heldere hemel?' suggereerde Justus behulp 

zaam. 'Een orkaanuitbarsting? Een nooit meer eindigende mot 

regen? 

Stijn keek wantrouwig. 'Bespot je me?' 

'Nee, natuurlijk niet. Het is echt lullig voor je. Ik begrijp het 

ook niet. Jij bent toch veel interessanter dan een disco of een 

motorfiets.' 

Terwijl hij het zei, groeide ook het begrip voor Joke. Stijn was 

wel erg rustig, erg voorspelbaar, erg betrouwbaar. Heel fijn om als 

vriend te hebben, niet opwindend voor een meisje misschien. 

'Ze komt vast bij je terug.' 

'Dan wil ik haar niet meer.' 

Een paar dagen later kwam Justus als gewoonlijk om elf uur de 

apotheek binnen. Daar waren ze in ongerustheid over Annette, die 

zonder bericht niet was verschenen. Net toen besloten was dat ze 

86

maar eens naar haar huis zouden bellen, telefoneerde meneer 

Nachtegaal. Hij zei dat zijn vrouw de vorige avond, toen ze per 

fiets op weg was naar huis, een aanrijding had gehad met een auto. 

Ze had een hersenschudding en ze lag in het ziekenhuis. Heel ernstig 

was het niet, ze was weer bij bewustzijn, maar ze was nog erg suf. 

Een vervelend bericht. De medewerkers van de apotheek beslo 

ten bloemen te sturen en het werk van Annette onder elkaar te ver 

delen. Zo'n hersenschudding kon wel een paar weken duren. Aan 

het eind van de middag kwam er opnieuw een telefoontje, deze 

keer uit het ziekenhuis. Een verpleegster bracht een verzoek van 

mevrouw Nachtegaal over, namelijk of een zekere Justus 

Verdaasdonk nog die avond naar het ziekenhuis wilde komen en 

mevrouw opzoeken. 

'Ik zal het hem zeggen', antwoordde meneer Zeewald. 

Justus was verbaasd en dat waren de assistenten ook. Waarom 

die korte tijd zo dik bevriend geraakt? 

Justus ging, om half acht. Er was op dat tijdstip bezoekuur, 

maar bij Annette was niemand. Ze had aan haar gezin gezegd dat 

ze wilde slapen, fluisterde ze tegen Justus, want veel stem had ze 

niet. Ze had een verband om haar hoofd en haar gezicht was witter 

dan het laken. 

'Hoe is het ermee?' 

Met een mat glimlachje zei ze dat het wel meeviel, want dat wil 

len mensen graag horen. Bar goed ging het natuurlijk niet, in ieder 

geval een stuk slechter dan de vorige dag. 

'Iedereen doet je de groeten en wenst je beterschap.' 

'Wil je ze hartelijk danken voor de prachtige bloemen?' Jusms 

knikte. 

'Je zult verbaasd zijn dat ik speciaal naar jou heb gevraagd', zei 

Annette. 'Ik wil je vragen iets voor me te doen.' 

'Natuurlijk. ' 

'Op het nachtkastje ligt mijn handtas. Daar zit een pakje in. 

Haal het er even uit, wil je.' 

Justus deed wat hem werd gevraagd. Het was een pakje zoals hij 

er nu al drie naar meneer Vreugdenhill had gebracht. 

'Wil je vanavond nog dit pakje naar meneer Vreugdenhill bren 

gen? Vertel hem wat er is gebeurd. Zeg d t ik in het ziekenhuis lig 

87

en dat ik hem over een paar dagen zal opbellen. En praat hier ver 

der met niemand over.' 

'Ik zal het direct doen. En ik zal er met niemand over praten.' 

'Dank je wel', fluisterde Annette. 

Justus ging meteen op pad. Vreemd vond hij het, heel vreemd. 

Hij trof meneer Vreugdenhill op de uitkijk naar het scheen, althans hij 

kwam meteen naar buiten toen hij Justus zag aankomen. Zijn gezicht 

leek nog magerder dan de vorige keer. Heel slecht zag hij er uit. 

Justus vertelde wat Annette was overkomen. 

'De arme', zei meneer Vreugdenhill. 'Hoe lang zal ze in het 

ziekenhuis blijven?' 

'Dat weet ik niet. Mensen met een hersenschudding moet je zo 

min mogelijk verplaatsen, heb ik wel eens gehoord. Ze zal vast een 

paar weken plat moeten liggen.' 

Meneer VreugdenhilI knikte. 'Je zult gelijk hebben.' 

'Ik moest zeggen dat ze u over een paar dagen zal opbellen.' 

Meneer VreugdenhilI vroeg Justus deze keer niet binnen, mis- 

schien omdat het al vrij laat was. 

Justus ging naar huis. Wat zou hij de volgende dag in de apo 

theek moeten zeggen? Ze zouden vragen waarom Annette had 

gewild dat hij kwam. Of zouden ze dat niet vragen? En zo ja, wat 

moest hij dan zeggen? Hij had immers geheimhouding beloofd. 

Natuurlijk zou hij niets vertellen over het bezoek aan meneer 

VreugdenhilI. Maar vreemd was het. 

Ze vroegen hoe het met Annette was. Onuitgesproken bleef de 

vraag die duidelijk op hun gezichten lag waarom ze nu juist Justus 

had willen spreken. Ze belden meneer Nachtegaal op en vroegen of 

er die avond iemand van hen naar het bezoekuur kon gaan. Dat 

kon. Besloten werd dat Suze hen zou vertegenwoordigen. De vol 

gende morgen, om acht uur al, kwam er een agent van politie bij 

het huis van Justus langs met de vraag of hij om negen uur bij 

inspecteur Holtrigter wilde komen. Wat nou weer, dacht Justus, 

maar hij beloofde dat hij er zou zijn. 

Hij moest eerst een kwartier wachten. Daarna werd hij in de 

kamer van de inspecteur geroepen en er werd hem een plaats voor 

het bureau gewezen. 

88

'Een oude bekende', zei meneer Holtrigter. 

'Gaat het over m'n fiets?' 

'Nee, wat is er met je fiets? Gestolen?' 

'Dat was hij. Enkele dagen later vond ik hem terug bij 

Davelaar.' '0, bij die', zei de inspecteur veelbetekenend. 

'Ik heb hem meegenomen. Davelaar was boos. Hij zei dat hij het 

bij u zou melden.' 

'Dat heeft hij bij mijn weten nooit gedaan. Je mag je fiets niet 

terugstelen, al zal je dat vreemd in de oren klinken. Maar daar gaat 

het vandaag niet over. Ken je een meneer Vreugdenhill, aan de 

Hardenburgerweg?' 

'Ja, die ken ik.' 

'Ben je wel eens bij hem geweest?' 

'Jawel. Ik heb er een paar maal medicijnen gebracht. Ik werk nu 

bij apotheek Zeewald.' 

'Dat weet ik. Wanneer ben je er het laatst geweest?' 

'Eergistera vond.' 

'Dat klopt met wat de buren zeiden. Heb je meneer Vreugdenhill 

gezien?' 

'Ja.' 

'Heb je hem weer medicijnen gebracht?' 

'Dat neem ik aan. Ik heb hem een pakje gebracht. Daar zullen 

medicijnen in hebben gezeten.' 

'In de apotheek zeggen ze dat je geen medicijnen voor meneer 

Vreugdenhill hebt meegekregen.' 

'Ik eh ... Waarom vraagt u dit allemaal?' 

'Meneer Vreugdenhill is dood. Gisteravond is hij gevonden. De 

mevrouw die de krant brengt, vond het zo vreemd stil. De deur was 

niet op slot. Ze is naar binnen gegaan. Ze kende meneer 

Vreugdenhill goed. Ik geloof dat ze vijftien jaar de krant bij hem 

heeft bezorgd. Hij lag dood op zijn bed. Naast hem lag een injectie 

naald en een leeg flesje. De politiearts heeft vastgesteld dat hij is 

gestorven aan een te grote dosis morfine. We hebben geprobeerd 

zijn huisarts op te sporen. Maar geen enkele huisarts in Stouten 

dam weet iets van hem.' 

Dus in de pakjes die ik heb afgeleverd zat morfine, dacht Justus. 

Maar waarom die geheimzinnigheid? Wat zat daar achter? Annette 

89

was zo'n aardige vrouw. Die kon onmogelijk iets slechts in de zin 

hebben gehad. Hij had beloofd niemand iets te vertellen. Gold dat 

ook de politie? Dat gold waarschijnlijk juist de politie. 'Wie heeft je 

dat pakje gegeven?' 

Justus zweeg. 

'Iemand van de apotheek?' 

'Ik mag het niet zeggen.' 

'Ik begin mijn buik vol te krijgen van jou, jongeman', zei de 

inspecteur. 'Je móet het zeggen. Je bent verplicht de politie te 

helpen bij het opsporen van misdaden, heb je daar nooit van 

gehoord?' 

'Wie zegt dat er een misdaad is gepleegd?' 

'Dat vermoed ik. Vooruit, zeg op, van wie kwam dat pakje?' 

Het zweet brak Justus uit. Kon hij het maar even aan Yvonne 

vragen. Of aan Annette zelf. 

'Geef me een paar uur de tijd, inspecteur. Ik wil advies vragen 

aan mijn zus. Ze is advocaat. Nou ja, bijna.' 

De inspecteur zuchtte. 'Ook dat nog. Meneer wil een advocaat. 

Alleen omdat ik wat simpele informatie wil. Nou, hoepel maar op. 

En kom vanmiddag terug om me in te lichten.' 

Justus vertrok haastig. Yvonne bellen? Ze was vaak niet te 

bereiken. Hij probeerde het en inderdaad, de huisgenote die 

opnam, wist niet waar zijn zusje zat. 

Naar het ziekenhuis dan. Hij trok er zich niets van aan dat het 

geen bezoekuur was. Met zijn neus in de lucht, alsof hij in het zie 

kenhuis hoorde, liep hij langs de portier. Die zei niets. Hij liep de 

trap op naar de tweede verdieping, regelrecht naar de kamer van 

Annette. Het ging gesmeerd, niemand hield hem tegen. 

'Dag Annette.' 

Ze had haar ogen gesloten. Die gingen open toen ze zijn stem 

hoorde. 

'Justus!' 

'Heb je het gehoord van meneer VreugdenhilI?' 

'Nee. Wat is er?' 

'Hij is dood. Een overdosis morfine, zegt de politie.' Ze sloot 

haar ogen weer. 'Oom Ludo, mompelde ze. 'Is hij je oom? Ik 

bedoel, was hij je oom?' 

90

'Ja.' Annette had kennelijk moeite het nieuws te verwerken. 

Justus zweeg. Na een diepe zucht, zei Annette: 

'Van mezelf heet ik VreugdenhilI. Hij was een broer van mijn 

vader, een veel oudere broer. Mijn vader is overleden toen ik nog 

klein was. Oom Ludo was als een vader voor me.' 

'De politie wil weten hoe hij aan de morfine kwam. Ik heb niks 

gezegd, omdat ik je dat had beloofd. De inspecteur is kwaad op 

me.' 

'Zeg maar dat de morfine van mij kwam', zei Annette gelaten. 

'Daar komen ze toch achter en het kan me niet schelen ook.' 

'Maar wat' - Justus kon het niet laten het te vragen - 'wat zit 

hier allemaal achter?' 

'Pak die stoel maar, dan zal ik het je vertellen.' Justus schoof een 

stoel bij. 

Annette kwam voorzichtig overeind. 

'Mijn oom was een eigenaardige en eigenzinnige man. Als hij 

ergens van overtuigd was, kon je hem met geen mogelijkheid op 

andere gedachten brengen. Heb je hem gesproken?' 

'Ja', zei Justus. 'Ik vond hem heel bijzonder.' 

'Dat was hij. Toen hij veel jonger was, is hij eens in een zieken 

huis geweest. Ze dachten dat hij een hartinfarct had, want hij had 

hevige steken in de hartstreek. Hij wilde niet, maar zijn vrouw, 

tante Tilly, belde een ziekenauto. Ze legden hem meteen aan de 

beademing en weet ik veel, en drie dagen lang heeft hij op een afde 

ling gelegen met hartbewaking. Er was niets aan de hand. Hij had 

een ontsteking aan een zenuw in de buurt van zijn hart. Maar hij 

was nog geen twee uur thuis of hij kreeg hevige koorts. Een infectie 

of een virus, opgelopen in het ziekenhuis. Dit is allemaal gebeurd 

toen ik nog een kind was. Hij is op het randje van dood geweest, 

die sterke Ludo, die nooit iets had. 'Zie je wel', schijnt hij gezegd te 

hebben toen hij weer beter was, 'artsen en ziekenhuizen maken je 

alleen maar ziek. Ik wil ze niet meer zien.' 

Daar heeft hij zich aan gehouden. Als hij eens griep had, kroop 

hij met een pot hete thee naast zijn bed onder de warme dekens. 

Had hij keelpijn, dan nam hij honing. En nog zo het een en ander. 

In het begin, toen ik net apothekersassistente was, hadden we er 

vaak discussies over. 'Alle medicijnen hebben een vervelende 

91

ijwerking', was zijn stelling. 'Afblijven van die rommel.' En hij 

had nog een beetje gelijk ook. Alleen vergat hij dat sommige men 

sen, die minder sterk zijn dan hij was, zonder medicijnen dood zou 

den gaan. Denk maar eens aan longontsteking: vroeger 

levensgevaarlijk, nu eenvoudig te genezen met antibiotica.' 


'Tante Tilly is tien jaar geleden gestorven, toen hij negenenze 

ventig was. Hij wenste alleen te blijven wonen. Je hebt gezien hoe 

verwaarloosd het huis is. Hij bleef opgewekt. Tot ongeveer een 

halfjaar geleden. Toen bekende hij me dat hij buikpijn had en dat 

een glas melk, dat hij vroeger nam als zijn buik opspeelde, niet 

hielp.' 

'Dan zul je nu toch naar een dokter moeten', zei ik. 

'Geen sprake van.' 

Een paar dagen later kwam ik weer bij hem. Het was duidelijk 

dat hij verging van de pijn. Weer drong ik erop aan dat hij medi 

sche hulp zou zoeken. Hij prakkiseerde er niet over. 

'Ze zouden je morfine kunnen geven', zei ik. 'Alleen morfine 

tegen de pijn. Geen geneesmiddel.' 

Hij wilde er niet van horen. Hij veranderde het onderwerp van 

gesprek, en vroeg naar Frans. Ik had vreselijk met hem te doen. Ik 

was er ook van overtuigd dat hij het niet lang meer kon volhouden 

en uit het raam zou springen of zoiets. 

Toen heb ik morfine voor hem meegebracht uit de apotheek. Ik 

kon dat makkelijk doen. Ik ga over de administratie van die din 

gen. Er is netjes voor betaald. De enige overtreding is dat er geen 

recept van een arts was. Dat kon ik zonder probleem verdoezelen. 

Ik heb oom Ludo geleerd hoe hij zichzelf een injectie kon geven. 

Ik heb hem gezegd hoeveel hij zichzelf kon inspuiten en dat hij die 

dosis alleen maar moest opvoeren als de pijn erger werd, en dan zo 

langzaam mogelijk. Hij was me erg dankbaar. Zeuren over zijn 

ziekte en pijn deed hij nooit. 'Mijn tijd zit er bijna op', zei hij soms. 

'Het is mooi geweest. Je gunt me nog een paar maanden zonder 

pijn. Dank je wel daarvoor.' 

Zo heb ik hem regelmatig voorzien van morfine. Jij hebt enkele 

malen een flesje bij hem bezorgd, als ik echt niet zelf kon gaan. 

Toen hij hoorde van mijn aanrijding, en begreep dat ik enkele 

92

weken niet in de apotheek zou kunnen komen, heeft hij kennelijk 

besloten om zich de voorraad die jij hem had gebracht, normaal 

goed voor een dag of tien, ineens toe te dienen. Hij was een moedig 

man. Hij hield niet van halve maatregelen. Ik ben ervan overtuigd 

dat hij niet heeft beseft dat hij mij in moeilijkheden kon brengen.' 

Ze zweeg en ging weer achterover liggen. Justus keek naar haar 

in-bleke gezicht. Ook een moedig mens, dacht hij. Een goede nicht 

van haar oom. 

'Ga nu maar', zei ze. 'Vertel alles aan die inspecteur. Ik heb het 

gedaan uit liefde voor oom Ludo.' 

De volgende morgen riep meneer Zeewald alle assistenten bij 

elkaar. Justus en Bert Haverkamp mochten ook horen wat hij te 

zeggen had. 

'Annette heeft een halfj aar lang heimelijk morfine verstrekt aan 

haar oude oom, meneer Vreugdenhill. De oude heer had waar 

schijnlijk kanker, maar hij wenste geen arts te raadplegen. Er was 

dus geen recept.' 

De assistenten staarden hem aan. 

, Annette heeft ongetwijfeld met menslievende motieven gehan 

deld. Maar haar gedrag is onvergefelijk. Het is niet alleen in strijd 

met de wet, het spot ook met de gedragscode waar iedereen die in 

een apotheek werkt zich aan dient te houden. Inspecteur Holtrigter 

is me gisteravond komen vertellen wat zich heeft afgespeeld. Ik heb 

me diep geschaamd tegenover de inspecteur. Dat zoiets in mijn apo 

theek heeft kunnen gebeuren. Jullie begrijpen dat Annette met 

ingang van vandaag is ontslagen.' 

'Wordt ze strafrechtelijk vervolgd?' vroeg een van de assistenten. 

'Ongetwijfeld. Maar dat is een zaak van de officier van justitie.' 

Ze gingen terug naar hun werk, zwijgend. Ze moesten het verwer 

ken, daarna zou de discussie losbarsten, buiten aanwezigheid van 

hun baas. Justus ging zijn ronde doen. Hij was woedend op Joke's 

vader. Moest dat nu werkelijk? Ontslagen op staande voet, alsof ze 

haar hand in de kas had gestoken. Alsof ze een crimineel was. 

'Tja, dat is ze misschien ook wel, in de ogen van de officier van 

justitie', zei Yvonne. 

Het was de zaterdagavond volgend op de gebeurtenis met 

93

meneer Vreugdenhill. In het ouderlijk huis waren ze, en Justus had 

de geschiedenis verteld. 

'Gaat ze de gevangenis in?' vroeg moeder. 

'Dat hangt ervan af. Ten eerste is het niet zeker dat de officier de 

zaak voor de rechter brengt, maar ik denk het wel. En niet ten 

onrechte. De wet staat natuurlijk niet toe dat iemand die niet 

bevoegd is een ander morfine toedient of verstrekt. Stel je voor, dan 

hadden wij Justus toch al jaren geleden zijn portie gegeven, toen we 

zagen dat hij zo'n kanjer van een neus kreeg.' 

'Leuk', zei Justus. 'Geestig. We zullen het maar niet hebben over 

het onsmakelijke wratje dat zich de laatste tijd bij jouw linkeroog 

hoek ontwikkelt.' 

'Wat?' Ze haalde meteen een spiegeltje uit haar tas. 

'Mispunt.' 

Justus grijnsde. 

'Je verstoort mijn betoog. Waar was ik. Ja, ten tweede hangt het 

er dan vanaf wat de rechter beslist. Hij kan haar onschuldig verkla 

ren, of schuldig, maar zonder dat hij een straf oplegt, of hij kan 

haar een voorwaardelijke straf geven.' 

'Wat wil dat zeggen?' 

'Als ze bijvoorbeeld een jaar voorwaardelijke gevangenisstraf 

krijgt, met een proeftijd van drie jaar, betekent het dat ze niet naar 

de gevangenis hoeft, tenzij ze in de volgende drie jaar iets soort 

gelijks zou doen.' 

'Annette had toch geen keus', vond Justus. 'Als ze niets had 

gedaan, was hij misschien eerder gestorven en in ieder geval zou hij 

ondraaglijke pijn hebben gehad.' 

'Ze had het kunnen melden. Dan hadden ze hem wellicht ontoe 

rekeningsvatbaar verklaard. Twee psychiaters kunnen dat doen. 

Dan was hij tegen zijn zin opgenomen, tegen zijn zin onderzocht, 

tegen zijn zin geopereerd, tegen zijn zin vastgehouden.' 

'Krankzinnig', zei vader. 

'Ja, dat is het woord dat ze zouden hebben gebruikt.' 

'Dat bedoel ik niet.' 

'Ik weet het', grinnikte Yvonne. 'We leven in een idiote wereld. 

Wat is gebeurd, is voor die meneer Vreugdenhill het beste. Hij 

wilde, op zijn leeftijd zeker, geen onderzoek, geen ziekenhuis, geen 

94

gedoe aan zijn lijf meer. Hij had alleen pijnstillers nodig en die 

kreeg hij . Was hij naar een arts gestapt dan had hij ze waarschijn 

lijk ook gekregen, alleen daar had hij geen vertrouwen in. En nu 

gaat die Annette misschien de gevangenis in, terwijl ze heeft gedaan 

wat liefdevol was.' 

'Maar in strijd met de wet', zei vader spottend. 

'Ja, in strijd met de wet. En je kunt geen wet verzinnen die ook 

voor dit soort uitzonderingsgevallen precies goed is.' 

'Dan is de enige oplossing dat de rechter in zo'n geval niet 

straft', gaf moeder als haar mening. 

'Ik hoop dat hij dat doet', zei Yvonne. 'Maar als hij dat te mak 

kelijk doet, dan strooit na een tijdje iedereen lustig rond met morfi 

ne. En dat is ook weer niet de bedoeling.' 

Justus dacht na, want iets te zeggen wist hij niet. Was de wet nu 

voor je of tegen je? Was hij er voor mensen die de dingen goed wil 

den doen of juist voor de anderen? Hij bespeurde diep in zijn hart 

een groeiende afkeer van de wet. En morgen ging hij Annette nog 

eens opzoeken in het ziekenhuis om haar te zeggen dat hij achter 

haar stond. 

95

9 

't Was niet meer zoals het geweest was in apotheek Zeewald. Niet 

alleen was de afwezigheid van de opgewekte Annette voelbaar, het 

kwam ook doordat de andere medewerkers een wrok hadden 

tegenover de apotheker. Hij was snel geweest met het ontslag, von 

den ze. Erg snel. Hij had Annette de kans moeten geven zich te ver 

dedigen. 

Justus vond het dan ook niet zo erg dat een paar weken later 

Gert-Jan terugkwam, de bezorger die zijn enkel had gebroken. Hij 

was genezen verklaard. Justus stond weer eens op straat. 

Hij ging bij Annette langs, die weer thuis was uit het ziekenhuis. 

Hij kwam op een moment dat ze aan het musiceren was met haar 

man. Zij speelde piano, meneer Nachtegaal viool. 

, Ai, ik stoor', zei Justus. 

'Nee hoor, leuk dat je er bent. We waren net aan pauze toe.' 

'Komt er een proces?' 

'Ja, dat komt er zeker. Het is strafbaar wat ik heb gedaan.' 

'Voor de burgerlijke wet, niet voor de wet van het geweten', zei 

haar man hartelijk. Justus merkte dat hij haar zonder voorbehoud 

steunde en dat deed hem goed. 

'Ik neem aan dat je te zijner tijd zult moeten getuigen', zei 

meneer Nachtegaal tegen Justus. 

'Ik zal de waarheid moeten zeggen.' 

'Natuurlijk. Ik zal ook de waarheid zeggen', verzekerde Annette. 

'Weet je, ik ben schuldig, maar ik voel me niet schuldig. Ik zou het 

weer doen. En toch, denk ik, dat de wet niet anders kan zijn dan hij is.' 

'Gert-Jan is terug', zei Justus. 'Ik ben weer eens werkeloos.' 

'Zou je niet gewoon teruggaan naar school?' 

'Dus naar mijn vader?' 

Annette keek hem aan met een mengeling van zorg en bewonde 

ring. 'Je kunt in je eentje de wereld niet hervormen', zei ze. 'Straks 

sta je in het leven zonder opleiding, met je gelijk in je overigens lege 

rugzak.' 

Het klonk verre van overtuigend. Justus lachte. 'En dat zegt 

iemand die vanwege haar hogere gelijk gevangenisstraf riskeert.' 

96

'Ik hoor dat je bij de begrafenis van mijn oom Ludo bent 

geweest.' 

Justus knikte. 'Ik vond hem bijzonder.' 

'Dat was hij ook. Hij was het waard risico voor te lopen.' 'Zeg 

jongeman', vroeg meneer Nachtegaal, 'waarom volg je de avond 

school niet?' 

Dat was een nieuwe gedachte voor Justus. 

'Misschien kan ik een baantje voor halve dagen krijgen', zei hij. 

'Veel geld heb ik niet nodig. Althans voor een tijdje. Ik heb weer 

wat gespaard. Ik zal erover denken, meneer Nachtegaal.' Hij vroeg 

of ze verder wilden gaan met muziek maken. Hij wilde graag luiste 

ren. Toen hij aandrong speelden ze het laatste deel van de sonate 

van Brahms waar ze mee bezig waren geweest. Justus vond het 

prachtig. Hij hoorde zelden klassieke muziek. Zijn moeder haatte 

de radio en zijn vader hield meer van eigentijdse prestaties, met 

veel elektrische gitaren. De vele kleine foutjes die Annette en haar 

man maakten hoorde hij niet. Hij hoorde wel dat ze heel muzikaal 

speelden. 

Drie dagen later was het geluk met hem. Het arbeidsbureau had 

een baantje voor de ochtenden, ergens midden in Stoutendam. 

Lichte administratieve werkzaamheden, stond er. De beloning was 

minimaal, maar genoeg om even van rond te komen. Hij moest er 

de volgende dinsdag maar langs gaan, dan zou de man die de baan 

aanbood er zijn. 

Dinsdag ben ik jarig, dacht Justus. Dan word ik zeventien. Een 

nieuw jaar, een nieuwe start. 

Voor het eerst in zijn leven ging hij die dinsdag de deur uit voor 

dat iemand hem had gefeliciteerd. Het was een lichte ochtend in 

maart. De vorst was definitief geweken. De dagen waren merkbaar 

aan het lengen, met minuten per dag nu. Het adres was niet ver van 

het huis van zijn ouders, Karpatenstraat 23. 

Onder het bordje met 23 zat een ander bordje met de letters 

HbR. Daarnaast stak een ouderwetse bel in de muur, een koperen 

knop aan een stang. Het huis was minstens honderd jaar oud, zo te 

zien. Groot was het niet. De ramen waren hoog en smal en ver 

deeld in ruitjes. Boven de vensters waren kleine versierinkjes in 

97

steen aangebracht. Er was een voortuIntje van nauwelijks een 

meter diep, waarin een armetierige vuurdoorn groeide. 

'Een dynamisch, modern bedrijf', mompelde Justus. 

Hij trok aan de bel en hoorde dat het binnen galmde. 

Een man deed open. Een meneer? Een man? Hij was in ieder 

geval indrukwekkend. Minstens één meter negentig lang, breed in 

de schouders, een buik van jewelste, hij moest ver over de honderd 

kilo wegen. Zijn gezicht was ook breed, grote mond, grote ogen, 

niet onvriendelijk. Justus voelde zich klein en zijn zeventien jaar 

schrompelden ineen tot pas zeventien jaar. 

'Van het arbeidsbureau?' vroeg de man. 

Hij was, ondanks het dure pak met het grijze vest, toch meer een 

man dan een meneer. Dat zat vooral in de klank van zijn stem. 

'Ja. Ik ben Justus Verdaasdonk.' 

'Kom binnen.' 

Ze liepen een eindje de gang in, eerste deur links naar binnen. 

Wat kennelijk vroeger de woonkamer was geweest, was nu inge 

richt als een kantoortje. Dat wil zeggen, er stond een bureau, met 

een leunstoel erachter en een recht stoeltje ervoor. Er waren twee 

stalen dossierkasten en er stond nog een tafel met enkele stoelen er 

omheen. Dat was alles. 

'Mijn naam is Kozijnse. Ga zitten.' Hij ,wees naar de stoel voor 

het bureau en ging er zelf achter zitten. 

'Ik ben de directeur - eigenaar kun je beter zeggen - van een 

stichting die Heren en andere nuttige dingen inzamelt voor gebie 

den waar een ramp is gebeurd. HbR, Hulp bij Rampen. 

Aardbevingen, overstromingen, dat soort dingen. De stichting 

werkt in verschillende steden. Zelf woon ik in Amsterdam. 

Dit kantoor hier in Stoutendam is op werkdagen van 9 tot 12 uur 

open. Dan kunnen er goederen worden afgeleverd. Ik heb iemand 

nodig die ze in ontvangst neemt, registreert, ordent, en verzendklaar 

maakt. Zwaar werk is het niet, je moet er vooral zijn. Zelf kom ik 

eens in de week, op z'n minst eens in de veertien dagen.' 

'Lijkt me niet zo moeilijk', zei Justus. 

'Het is zo simpel als wat. Maar ik moet op je aan kunnen.' 

'Dat kunt u.' 

'Hoe kan ik daar zeker van zijn?' 

98

Tja, hoe kun je daar zeker van zijn? 

'Mijn eerlijke blauwe ogen?', zei Justus en hij sperde zijn don- 

kerbruine spiegels van de ziel wijd open. 

De man lachte. 

'Waarom ben je niet op school?' 

'Ik ben zeventien.' 

'Dat is geen reden.' 

'Ik ga avondschool doen', zei Justus, die het besluit op dat 

moment nam. 

'Heb je ouders?' 

'Ja, ze wonen praktisch om de hoek.' 

'Heb je op het ogenblik een baan?' 

'Nee, meneer.' 

'Wat heb je hiervoor gedaan?' 

'Gewerkt bij apotheek Zeewald. Allerlei klusjes.' 

'Hebben ze je er uitgegooid?' 

'De jongen waar ik voor inviel, kwam terug. Hij had zijn enkel 

gebroken.' 

'Mag ik inlichtingen vragen?' 

'Natuurlijk', zei Justus. 

'Je kunt dus direct beginnen?' 

'Geen probleem. Graag zelfs.' 

'Goed, ik zal je een paar dingen laten zien', zei meneer Kozijnse. 

Ze liepen het huis door, bekeken waar de goederen lagen opgetast 

en de systematiek van het ordenen, ze namen het boek door waar 

alles in werd opgetekend. Ingewikkeld was het niet. 

'Kan het niet beter met een computer?' vroeg Justus. 

'Eigenlijk wel. Ik ben er nog niet aan toe gekomen. Kun je met 

een computer omgaan?' 

'Ja hoor.' 

'Misschien schaffen we er dan een aan. 

Goed, Justus, ik neem je aan. Een maand op proef. Heeft het 

arbeidsbureau je gezegd wat je zult verdienen?' 

'Ja meneer.' 

'Vul even deze lijst in.' 

Toen Justus dat had gedaan, constateerde meneer Kozijnse direct 

dat hij vandaag jarig was. Een gunstig voorteken, vond hij. Nou, 

99

dan was alles geregeld. Morgen beginnen. Hij zou er dan bij wijze 

van uitzondering ook zijn om Justus verder wegwijs te maken en 

hij kon trouwens altijd naar Amsterdam bellen. Zijn bedrijf daar 

heette CONVERT en daar was altijd wel iemand. 'Nog vragen?' 

'Nee, hartelijk bedankt. Ik zal mijn best doen.' 

Een jofele man, die Kozijnse, vond hij. Zakelijk, vriendelijk. Hij 

had het getroffen. En al was dat baantje nog zo eenvoudig, hij zou 

behoorlijk zelfstandig zijn. Dat idee beviel hem. Fluitend vertrok 

hij, om zich door zijn moeder te laten feliciteren. 

In de dagen die volgden liep het allemaal heel soepel. Te soepel 

eigenlijk, want er was bijna niets te doen. Nadat Justus zich de 

opzet van de administratie had eigengemaakt, de nog niet verstuur 

de goederen had geïnspecteerd, en had uitgevonden hoe hij in het 

keukentje voor zichzelf koffie kon maken, ging hij zitten wachten 

op de eerste klant. Die kwam pas na twee dagen. Het was een 

oudere mevrouw, die mopperde dat het inzamelpunt van het Leger 

des Heils was gesloten of iets dergelijks. Ze liet een zak met ouder 

wetse jurken achter. 

'Geen opwindende baan', constateerde Justus bij zichzelf. 

Goed, dat gaf hem ruim de tijd om zich op de studie te werpen. 

Hij liet zich inschrijven bij een avondschool en bereidde zich inner 

lijk voor op een paar saaie maanden. Van de zomer zou hij wel ver 

der zien. 

Ze werden minder saai dan hij dacht. 

Op een dinsdagochtend, drie weken na Justus' verjaardag, ver 

scheen, zoals wel vaker, meneer Kozijnse. Hij constateerde dat alles 

goed liep en vroeg of Justus opmerkingen had. 

'Er gaat zo weinig om', zei Justus. 'Er zijn de afgelopen weken 

zes mensen geweest.' 

'Slappe tijd', zei meneer Kozijnse. 'Te weinig rampen. Geen 

aardbeving in Mexico. Geen overstroming in Polen. De natuur 

houdt zich koest.' 

'Er is gebrek genoeg in de wereld. Te veel. Daar is geen natuur 

ramp voor nodig.' 

'Weet ik wel', zei Kozijnse, 'maar de mensen komen pas in actie 

als de televisie zielige kinderen laat zien op een ijsschots.' 

100

'Op een ijsschots?' 

'Bij wijze van spreken. In een noodsituatie. Wacht maar tot er 

weer eens een vulkaan uitbarst. Dan komen de mensen bij drommen 

met hun ouwe kamizooltjes en oudmodische jacquetten. Dan zul je 

het drukker hebben dan de president van de Nederlandse Bank.' 

Justus knikte. Hij zag hoe zijn werkgever een kanjer van een 

sigaar uit een hulsje haalde, de punt er afknipte met een duur uit 

ziende sigarenschaar en de brand er injoeg. Meneer Kozijnse was 

niet het type man dat zijn leven wijdde aan de lijdende mensheid. 

Waarom dacht hij dat nou? Te dik? Te welgedaan? Zijn woord 

keus? 

'Ik moet nog even de stad in. De auto laat ik staan. Die haal ik 

straks wel op.' 

Kozijnse gooide zijn jas los over de schouders en beende de deur 

uit. Een energieke man, ondanks zijn gewicht, dat was zeker. 

Justus, achter zijn bureau, verdiepte zich in de Engelse les die hij 

de vorige avond had meegekregen. Toen hij na een tijdje even pau 

zeerde, zag hij door het raam hoe aan de overkant een meisje naar 

het huis stond te kijken. Ze was van zijn leeftijd, schatte hij. Jack, 

spijkerbroek, kort haar. Weinig bijzonders aan te zien. Maar haar 

gedrag was bijzonder. Eerst dat gekijk, dat was al apart. Daarna 

werd het nog vreemder. Ze haalde iets uit de zak van haar jack en 

maakte een vinnige kras in het linker voorportier van meneer 

Kozijnses auto. Een Ford was het. Een grote. Een dure. 

Justus kwam half overeind uit zijn stoel, wilde een schreeuw 

geven, maar die bleef steken in zijn keel. Want het leek of ze zich 

halverwege de kras bedacht. Ze hield op voordat de kras klaar 

was, zou je kunnen zeggen. Hij kwam maar tot halverwege het 

portier, terwijl een volwassen, een bewuste, een bedoelde kras van 

voor tot achter zou hebben gelopen. 

Daarna holde ze weg. Nou ja, hollen ... Ze deed een paar snelle 

stappen, keek schuw om zich heen, hield in, en liep toen gehaast 

weg van de plaats van het misdrijf. 'Misdrijfje', grijnsde Justus. Het 

hield hem bezig. Wat bezielde haar? Ze zag er niet uit als iemand 

die vernielzucht als hobby heeft. Het had een doelbewuste daad 

geleken, dié auto, alsof die haar iets had misdaan. Kun je een hekel 

hebben aan één bepaalde auto? 

101

Zou hij het zeggen tegen meneer Kozijnse? Dat probleem loste 

zichzelf voorlopig op. Want toen K'o zijnse terugkwam, zwaaide hij 

door het raam naar Justus, stapte gehaast, zonder de kras te zien, 

in zijn voertuig en reed weg. 

Justus vergat het voorval, of beter, hij vergat het bijna, tot hij 

een paar dagen later in een supermarkt ineens naast het meisje 

stond. Was ze het? Ze leek er in ieder geval op. Hij nam een pak 

karnemelk uit het rek, zij een pak yoghurt. 

Hij bekeek haar aandachtig. Leuk. Leuk meisje, zonder meer. Ze 

keek helder uit haar ogen, donkere oogharen, beetje bolle wangen, 

wat haar gezicht iets geestigs maar ook iets eigenwijs gaf. De zwie 

rige boodschappentas deed daar nog een schep bovenop. 

'Heb je het gedaan met een spijker of met een haarspeld?', zei hij. 

Ze keek op alsof hij een haarspeld in haar aantrekkelijke kontje 

had geprikt. Haar wangen werden rood, zo snel als hij nog nooit 

eerder had zien gebeuren. Ze wendde zich van hem af, gooide het 

pak yoghurt terug in het vak en haastte zich de winkel uit. Ze was 

het dus, dacht Justus. 

Hij schaamde zich een beetje dat hij haar zo had laten schrik 

ken. Maar ook werd de ridder in hem wakker. Dit meisje was geen 

vandaal. Ze moest haar reden hebben gehad. Welke? Wat bezielde 

haar? 

Hij bespeurde een vreemd gevoel in zijn maag. Hij had zin om 

haar te helpen. Hij wist niet met wát, hij wist niet hoe, maar het 

gevoel was er. 

's Avonds vertelde hij het verhaal aan Stijn. Die was onmogelijk 

geworden sinds hij Joke niet meer had. Hij zei bittere dingen over 

ieder onderwerp dat op zijn pad kwam. De school deugde niet. 

De leraren waren Mieren. Franse chansons waren onbegrijpelijk, 

kinderachtig en eentonig. Zelfs de krokusjes die hun kopje opsta 

ken op het veldje tegenover hun huis, moesten dat laten. 

'Deze dame heeft een erfelijke spijkerziekte', zei hij somber. 

'Misschien is ze door haar vriend in de steek gelaten', pestte 

Justus. 

'Leuk.' 

'Heb jij neiging auto's te bekrassen?' 

'Ik heb neiging motorfietsen te bekrassen.' 

102

'Ah', zei Justus, 'dus haar vriend is er met een oudere, rijke 

dame in een Ford vandoor gegaan.' 

'Kan wezen.' 

Nee, aan Stijn had je niet veel meer. Zelfs een vraag van Justus 

over de neerslag in de eerste drie maanden van het jaar wekte zijn 

belangstelling niet. 

'Het regent iedere dag', zei hij met zorgelijk veel zelfmedelijden. 

Dus stapte Justus al gauw weer op. Stijn moest maar een tijdje 

in zijn verdriet gaarstomen. 

Hij betrapte zich erop dat hij vaker dan vroeger een ommetje 

maakte, bij voorkeur in de buurt tussen het kantoorje waar hij 

werkte, en de supermarkt. 'Je hebt zin om haar weer tegen te 

komen, beken dat nu maar, man', zei hij tegen zichzelf. Idioot 

natuurlijk. Hij had haar nog nooit een woord horen zeggen, hij 

wist niet hoe ze heette, ze bekraste auto's, wat hij minderwaardig 

vond, en toch. Tja, dat zijn zo van die gevoelens. 

Natuurlijk zag hij haar weer, want met ijver en geluk en krach 

tig willen valt heel wat te bereiken. Ze ging weer de supermarkt in. 

Zijn hart maakte een sprongetje. Hij volgde haar op een afstandje 

en schoof in de drukte langzaam dichterbij. 

En toen maakte zijn blijdschap plaats voor een knoedel zenuwen 

in zijn buik. Wat te doen? Wat te zeggen? Meisjes maakten hem 

nerveus, dat was hij even vergeten. 

Hij zag ervan af. Er was niks aan haar. Een onnozel wicht, dat 

in een opwelling krassen in auto's maakte. 

Toen stond ze tegenover hem en keek hem recht in zijn ogen. 

Om hen heen dromden de andere klanten. Ze zei niks, ze bleef kij 

ken. Hij moest iets zeggen. Er kwam geen gedachte bij hem op . 

. Waarom had hij dit niet voorbereid? Waarom had hij geen gerust 

stellende zin bij de hand? In zijn verwarring deed hij het stomste 

wat hij kon doen, vond hijzelf. Hij zei dezelfde zin: 

'Heb je het gedaan met een spijker of met een haarspeld?' 

'Kloothommel', zei ze. 

'Ik wil met je praten.' 

'Wacht buiten dan maar op me.' 

Hij kocht voor de vorm een zakje zoute drop, voegde zich bij de 

103

kortste rij voor de kassa's, die natuurlijk het langzaamst bleek op te 

schieten, maar toen hij buiten stond, moest hij toch nog een kwar 

tier wachten voor ze arriveerde, met een tas vol boodschappen. 

'Wat wil je van me?' 

'Niks, ik wil niks van je', zei Justus. 

'Hoe heet je?' 'Justus.' 

'Ik ben Noortje.' 

Ze liepen langzaam door de straat, hij met zijn handen in zijn 

zakken, zij zeulend met de tas boodschappen. Moest hij aanbieden 

die voor haar te dragen? Dat zou stom klinken, vond hij. Het stond 

ook stom dat zij zeulde en hij niet. Ook dit probleem wist hij niet 

op te lossen. 

'Wil je een dropje?' 

Ze wilde een dropje. 

'Waarom vroeg je dat?' 

'Vroeg ik wat.' 

'Van die spijker en die haarspeld.' 

'Ik zag het je doen. Maak je daar een gewoonte van?' 

'Hoe kun je dat nou gezien hebben. Er was niemand op straat.' 

'Ik zag het van binnenuit. Door het raam.' 

'0, was je daar. Ik dacht dat er nooit iemand kwam dan die 

Kozijnse', zei ze. 

'Ik werk voor hem. Sinds kort.' 

'Wat doe je dan?' 

'Administratie. Bijhouden wat er aan oude kleding binnenkomt 

en uitgaat.' 

'Ouwe kleding me hoela', zei ze. 'Denk je echt dat die man met 

z'n patserige auto zich druk maakt om kindertjes op een ijsschots?' 

'Waarom noem je dat kindertjes op een ijsschots?' vroeg Justus 

verbaasd. 

'Dat zegt hij altijd.' 

'Ken je hem dan zo goed?' 

'Ik ken hem, ja.' 

'En je houdt niet van hem.' 

Ze snoof minachtend. 

'Waarom heb je zo'n hekel aan hem?' vroeg Justus. 

'Daarom.' 

104

Een antwoord waar je veel aan hebt. 

'Heb je hem verteld dat je zag wie de kras maakte?' 'Nee, hij is 

sindsdien niet meer op kantoor geweest.' 

'Ga je het hem vertellen? Het kan me trouwens niks schelen', zei 

Noorje bokkig. 

'Je loopt maar te zeulen met die tas. Zal ik .. .' 

'Hier woon ik.' 

Ze stond stil voor de deur van een gewoon rijtjeshuis. 

'Nou, dag.' 

Justus keek schaapachtig. Ging ze nou ineens naar binnen? Dat 

ging ze. 

'Dag', zei hij. 

'Klap', zei de deur. 

Justus had weinig bewondering voor zichzelf. Hij zat gebogen over 

zijn huiswerk, maar zijn gedachten waren elders. Weinig bewonde 

ring? Hij was een oen, een hals, een zwakbegaafde, een ... Waarom 

was zij, die toch de kras had gemaakt, die toch de schuldige was, 

zelfverzekerd geweest en hij onnozel en zenuwachtig? Waarom was 

hij niet geestig en krachtig en doelbewust geweest? Waarom had hij 

het gevoel gehad dat hij iets verkeerds had gedaan? Waarom maak 

ten meisjes altijd dat je bloosde en stotterde en jezelf een sukkel 

voelde? 

Goed, haar hoefde hij in ieder geval niet weer te zien. Basta. Uit. 

Waarom, daarom. Typisch iets voor meiden. Waarom? Daarom. 

Logica hadden ze nog nooit van gehoord. Een kind had hij zich 

gevoeld. Een kleuter. Een broekenmannetje. 

En dan de pretentie van zo'n wicht. Ze wil even opheldering 

over wat hij heeft gezegd. Ze kijkt hem recht in de ogen. Ze laat 

hem buiten wachten. Haar tas heeft hij lekker niet gedragen. 

Maar ze komt wel alles te weten wat ze wil weten. Dat Kozijnse 

er maar af en toe is. Dat hij in gebruikte kleding doet. Dat hij voor 

Kozijnse werkt. Dat hij de man niks heeft verteld. En wat is hij zelf 

te weten gekomen? Niets. Helemaal niets. 

Zou hij er nog eens langs gaan? 

Ja, hij zal daar gek zijn. Nog eens meemaken dat ze hem als een 

snotjongen behandelt. Waarom zou ze zo de pest hebben aan 

105

meneer Kozijnse? Misschien heeft hij met zijn auto haar hondje 

aangereden. Die Noortje is wel iemand om een hondje te hebben, 

zo'n kleintje, waar je de baas over kunt spelen. En Kozijnse is wel 

iemand om niet op overstekende hondjes te letten. 

Als hij haar eens een briefje schreef? Dat is misschien een idee. 

Hij neemt zijn blocnote en schrijft: 

Beste Noortje 

Nu weet ik nog niet waarom je de auto van meneer Kozijnse hebt 

bekrast. Als je me daar geen goede reden voor geeft, meld ik het bij 

de politie. 

Groeten 

Justus. 

Jasses wat een rotbrief. Gaat hij haar een beetje bedreigen. De eer 

ste prop gaat de prullenmand in. Hij probeert het opnieuw. 

Beste Noortje 

We hebben ons gesprek vanmiddag niet afgemaakt. Ik stel voor de 

we elkaar nog eens ontmoeten. Mijn telefoonnummer op kantoor 

ts ... 

Ook niks, tweede prop. 

Schrijven kan hij dus ook al niet. Vooruit, Engels idioom. 

Natuurkunde, de wet van Archimedes. Biologie, het verschil tussen 

mannetjes en vrouwtjes. Nou, dat verschil mag er wezen. 

Dag Noortje 

Ik vond het leuk je vanmiddag te ontmoeten. Ik wil je graag nog 

eens zien. Morgenavond om acht uur ben ik in Het Ezelsveulen op 

de Markt. Ik hoop dat je langskomt. 

Groeten 

Justus. 

Zo moet het maar. Gehaast, om niet weer van gedachten te veran 

deren, stopt hij het briefje in een envelop, schrijft daar Noortje op 

106

en gaat hem bij haar in de bus stoppen. 

Plop, zegt de brief als hij in de bus valt. Een onherroepelijk 

geluid. Justus gaat naar huis en slaapt onrustiger dan hij in weken 

heeft gedaan. 

107

Ze kwam. 

En ze wilde cola. 

10 

En ze was helemaal niet zo'n zelfverzekerd, alles naar haar hand 

zettend typetje als Justus had gedacht. 

'Die man heeft ons gezin, vooral mijn vader, reuze gemeen 

behandeld', zei ze. 

'GÓh.' 

'Hij lijkt 0 zo aardig, hij is de royaalste man van de wereld 

onder de honderd gulden, maar als het om grote bedragen gaat is 

hij de hebzuchtigste.' 

'En toch zamelt hij kleren in voor kinderen op een ijsschots', zei 

Justus. 

'Dat geloof ik dus niet. Die stichting is vast een dekmantel voor 

iets wat het daglicht niet kan velen.' 

'Je heet Noortje, hé? Noortje hoe?' 

'Noortje van der Molen. En jij?' 


De spanning tussen hen was een stuk minder geworden. Justus 

geloofde onmiddellijk dat Kozijnse niet deugde (terwijl hij niets 

anders dan aardige dingen van hem had meegemaakt), en hij 

geloofde beslist dat Noortje wél deugde (terwijl hij haar een zo 

goed als nieuwe auto moedwillig had zien bekrassen). Hoe kwam 

dat nou, vroeg hij zich af. Dat moest 'm toch in het uiterlijk zitten, 

zou je zeggen. Er zijn zoveel dingen op grond waarvan je iemand 

beoordeelt. Niet alleen wát hij zegt, ook hóe hij het zegt, hoe hij 

loopt, gaat zitten, zich kleedt, je aankijkt, al die dingen samen 

geven je een beeld van iemand. 

'Wat heeft hij jullie dan aangedaan?' Noortje staarde naar 

buiten. 

'Blijkbaar genoeg om zijn auto te vernielen', zei J ustus. 

'Dat was idioot van me. Ik had al spijt terwijl ik bezig was. Ik 

deed het in een opwelling.' 

gen.' 

Justus knikte. 'Ik heb soms ook onverwachte woede-uitbarstin 

108

Hij wachtte, in de hoop dat ze meer zou vertellen. Dat deed ze. 

'Drie jaar geleden woonden we nog in het huis waar jij nu werkt. 

Het is meer dan honderd jaar in de familie geweest. Mijn vader is 

er geboren. Preek is er geboren, mijn broer. Ik ben er geboren. 

Kozijnse heeft het ons op een vuile manier afhandig gemaakt.' 

'Hoe dan?' 

'Op een manier dat geen rechter er iets aan schijnt te kunnen 

doen. Hij heeft het niet gestolen en toch is hij een dief, als je 

begrijpt wat ik bedoel.' 

ken.' 

'Zo'n beetje. Maar hoe ging het dan precies?' 

'Dat moest ik je maar niet vertellen. Jij moet met die man wer 

Ja, dat was zo. Als hij te weten kwam dat Kozijnse een slim 

soort oplichter was, zo een die door de mazen van de wet zwom ... 

Iemand die dingen deed die niet deugen, maar op een manier dat 

hij niet gepakt kon worden ... Dat kwam hem bekend voor. Daar 

was hij al eens voor weggelopen. Dan zou hij zijn baantje moeten 

opgeven. Terwijl het hem zo goed van pas kwam. 

Nu staarde hij door het raam. 

'Ik haal nog een cola. Wil jij ook?', zei Noortje. 'Of iets anders?' 

'Geef maar een bierje, of nee, ik moet vanavond naar school. Doe 

maar seven up.' 

Ze kwam terug met volle glazen. 

'Ik wil het toch weten', zei Justus. 'Als je het wilt vertellen.' 

'Waarom wil je het weten?' 

'Omdat ik je leuk vind', zei hij, met ineens een vrijmoedigheid 

die hij nog nooit eerder had opgebracht. Hij kreeg er een kleur bij, 

en ook bij haar kroop het rood weer omhoog, net als een paar 

dagen geleden in de supermarkt. 

'Dan vertel ik het.' 

Meneer Van der Molen had een kleine zaak midden in Stoutendam. 

Hij verkocht stoelen en tafels voor kantines, kleine cafés, en dat 

soort ruimtes, en verder van alles en nog wat voor buiten, zoals 

tuinmeubels en parasols. Voor dat laatste was de stad inmiddels 

niet meer zo'n goede locatie. Aan de rand van het stadje en in de 

dorpen in de buurt verschenen overal tuincentra die niet alleen 

109

geraniums en chinese rozen verkochten, maar meer en meer ook 

zonneschermen, barbecue-sets en tuinameublementen. Net als 

overal maakten ook de inwoners van Stoutendam tochtjes met hun 

auto en gingen voor hun tuinspullen naar winkels met ruime keus 

en goede parkeermogelijkheid. 

Toch kon Van der Molen het hoofd nog boven water houden, 

door hard werken en zuinig leven. 

Er was geen woonhuis aan de zaak verbonden. De familie, 

vader, moeder en dochter Noortje woonden in vaders geboorte 

huis, Karpatenstraat 23. Freek, die negen jaar ouder was dan Noor, 

woonde al jaren in Canada. 

Rechts naast de zaak van Van der Molen was een grote winkel 

in lederwaren. Eigenaar indertijd: Kozijnse. Hij was er zelf maar af 

en toe, want hij had op meerdere plaatsen in het land belangen. In 

de lederwarenzaak werkte een winkelchef voor hem, Piet de 

Koning. 

Van der Molen en Kozijnse stonden op goede voet met elkaar. 

Er kwam wel eens een klant bij Van der Molen die zei dat hij door 

Kozijnse op Van der Molens winkel attent was gemaakt en het 

omgekeerde gebeurde ook. Soms dronken ze na sluitingstijd samen 

een biertje, in een kroegje op de hoek. 'Op een dag', zei Kozijnse 

bij zo'n gelegenheid: 'Hoe hou je het vol, man. Wie koopt er nu 

nog tuinmeubels in de stad? De mensen zijn rijk genoeg, daar gaat 

het niet om. Ik verkoop duurdere en duurdere tasjes en koffers. 

Maar jij moet het moeilijk hebben met die tuincentra overal om 

Stoutendam heen.' 

'Ik red me', zei Van der Molen. 

, Als je er ooit over denkt te stoppen, neem ik de zaak van je 

over. Ik wil wel uitbreiden.' 

'Nee hoor', zei Van der Molen. 'Zoals gezegd, ik red me.' 

Af en toe kwam Kozijnse erop terug. Meestal met een kwink 

slag, nooit vervelend of bedreigend. Maar Van der Molen zag geen 

kans iets groters en meer eigentijds buiten de stad te kopen en hij 

wilde er niet van horen. 

Achter de joviale toon van Kozijnse gingen boze gedachten 

schuil. Hij wilde Van der Molen, die hij een kleine, onbeduidende 

ploeteraar vond, weg hebben. En hij zon op een mogelijkheid. 

110

Een man als Kozijnse kent veel ondernemers, door het hele land. 

Hij komt in clubs waar ze elkaar op de hoogte houden van de 

ontwikkelingen van vraag en aanbod. Hij leest de vakbladen. Hij 

gaat geregeld naar het buitenland om de trends in de verschillende 

bedrijfstakken in de gaten te houden. Kortom, hij weet van wan 

ten. 

Zo was hij eens in gesprek met een grote fabrikant van tuinmeu 

bels, die hem vertelde dat volgens hem de bekende witte kunststof 

stoelen en tafels hun langste tijd hadden gehad. 'Hout wordt de 

mode, let op m'n woorden', zei de man. 

Kozijnse knoopte het in z'n oren. 

Bij een andere gelegenheid sprak hij de eigenaar van een keten 

van landelijk gelegen restaurants, met veel tuin en terras. Het was 

J.G. van Heesteren, van de bekende Heesterrestaurants. 

'Wat is volgend seizoen de trend in terrasmeubels, Van Heesteren?' 

vroeg Kozijnse. 

'Rustiek', antwoordde Van Heesteren. 'Harmonie met de natuur. 

Al dat gedoe over het milieu heeft de smaak van de mensen veran 

derd. Dus hout. Hardhout dat op een natuurvriendelijke manier 

wordt gewonnen. Bij mij komt er geen kunststof meer in. Niet 

iedereen heeft het al in de gaten, maar ik ben er van overtuigd dat 

het dat wordt. Let maar op, over een poosje zie je nergens meer 

kunststof.' 

'Juist', zei Kozijnse. 

Hij belde de fabrikant van tuinmeubels en vroeg of hij nog veel 

meubels van kunststof in voorraad had. 

'Natuurlijk', zei de man. 'Ze gaan er zo vlug mogelijk uit. Wil je 

ze kopen?' 

'Nee, ik zit niet in die branche', zei Kozijnse. 'Maar misschien 

weet ik iemand voor je. Wat geef je voor korting?' 

'Dat hangt ervan af. Wie m'n hele voorraad koopt, kan zeker 

25% krijgen op de inkoopprijs.' 

'Ik geef het door. Misschien word je gebeld door een zekere Van 

der Molen. Die kon wel eens belangstelling hebben. Wat zit er voor 

mij in?' 

'Als ik alles met 25% korting aan hem kan slijten, krijg jij 5%.' 

'Dat is afgesproken', zei Kozijnse. 

111

Een paar dagen later zat hij weer met Van der Molen in het café. 

'De economie trekt weer aan', zei Kozijnse. 'Goed voor onze 

bedrijven. Ik kan het al merken. Het gaat uitstekend in de leerbran 

che. Hoe is het bij jullie?' 

'Het gaat.' 

'Ik heb een tip voor je. Ken je Van Amerongen?' 

'De fabrikant? Natuurlijk ken ik die. Niet persoonlijk, ik ken 

z'n bedrijf. Ik betrek wel eens iets van ze.' 

'Naar ik hoor, dreigt hij failliet te gaan.' 

'0 ja?' 

'Hij probeert het te voorkomen door op andere artikelen over te 

gaan. Hij wil geloof ik tapijten en zo gaan maken. Dus moet hij 

zijn voorraad tuinmeubels kwijt.' 

'Dat is interessant.' 

'Ik heb uit betrouwbare bron gehoord dat wie zijn hele voor 

raad koopt, 20 à 25 procent korting kan krijgen. Als het iets voor 

jou is, moet je er snel bij zijn, lijkt me.' 

'Ik bel morgenochtend meteen. Bedankt man.' 

En dat is wat Van der Molen deed. Verlokt door de te verwach 

ten winst, kocht hij veel te veel tafels en stoelen van witte kunst 

stof. Handenwrijvend van plezier kwam hij thuis. 

'Wie weet kunnen we te zijner tijd toch nog gaan uitkijken naar 

een bedrijf buiten de stad', zei hij tegen zijn vrouw. 

'Is het schip met goud binnengevaren?' 

'Laten we zeggen, een scheepje. Maar toch .. .' 

'Vertel eens.' 

'Ik heb uit een bijna failliete boedel een voorraad meubels kun 

nen kopen voor een zeer aantrekkelijk prijsje. Daar gaan we lekker 

op verdienen.' 

'Mooi zo', riep Noortje. 'In februari naar de wintersport.' Maar 

mevouw Van der Molen zei zuinig: 

'Dan zul je ze eerst moeten verkopen, Bastiaan.' 

'De economie trekt aan.' 

'Laten we het hopen.' 

Mevrouw Van der Molen kreeg natuurlijk gelijk met haar scep 

sis. De witte tafels, stoelen en banken, ofschoon van prima kwali 

teit, bleken praktisch onverkoopbaar. Dat gaat zo met de mode. 

112

Niet alleen bij kleding, ook voor allerlei andere dingen. Wat giste 

ren prachtig werd gevonden, haalt men vandaag de neus voor op. 

Blinken, stinken. Halleluja, kruist hem. Een maand na de aankoop 

besefte Van der Molen dat hij in de val was gelopen. Dat wil zeg 

gen, hij wist toen nog niet dat het een val was geweest. Hij dacht 

nog dat Kozijnse te goeder trouw had gehandeld. 

Ze dronken weer een biertje, in hun stamcafé. Kozijnse, royaal 

als altijd, betaalde. 

'Een flop', zei Van der Molen neerslachtig. 'Dit doet me de das 

om.' 

'Maar hoezo dan toch, beste kerel. Je bent er toch goedkoop 

aangekomen.' 

'Men gaat in hout. Kunststof is uit. En ik heb het niet zien aan 

komen.' 

'Kopen de mensen tegenwoordig houten tuinmeubelen?' 

'Hardhout. Uit Australie. Uit Oost-Europa .. . ' 

'Wat spijt me dat nou. Ik voel me schuldig dat ik je de tip heb 

gegeven.' 

'Het is mijn eigen schuld. Jij doet in leer. Ik had het zelf moeten 

weten.' 

'Kun je de klap opvangen?' vroeg Kozijnse vol medeleven. 'Ik 

denk het niet. Dit kon wel eens het einde van m'n zaak betekenen.' 

'Als ik iets voor je kan doen ... Je weet dat ik met genoegen je 

zaak overneem. Dan zou ik uitbreiden.' 

'Als het tot een faillissement komt, zal ik eraan denken.' Nee, 

Van der Molen doorzag Kozijnse niet. Hij was een goedgelovig 

man, met vertrouwen in de mensen. 

Maar dat veranderde. 

Hij besloot een bezoek te brengen aan de fabriek die hem de 

partij had geleverd. De eigenaar, meneer Van Amerongen, ontving 

hem hartelijk. 

'U werkt natuurlijk op een heel andere schaal dan ik', zei Van 

der Molen, 'maar naar ik hoor zitten we in hetzelfde schuitje.' Van 

Amerongen trok zijn wenkbrauwen op. 

'U zit immers ook tegen een faillissement aan?' 

'Hoe komt u daarbij ?' 

'Dat hoorde ik zeggen.' 

113

'Dat hebt u dan verkeerd gehoord', zei Van Amerongen. 'Het 

gaat ons zeer goed. We gaan uitbreiden.' 

'Ik heb die partij witte tuinmeubels van u gekocht.' 

'Ach ja, Van der Molen uit Stoutendam. Daar hebt u me mooi 

mee uit de brand geholpen. We doen alles in hout tegenwoordig.' 

'Dat heb ik te laat gemerkt', zei Van der Molen. 'Ik raak die par 

tij van u niet kwijt. Ik hou het hoofd niet boven water.' 'Wat spijt 

me dat nou.' 

'Ik kreeg een tip van mijn buurman, Kozijnse.' 

'Kozijnse, die ken ik wel. Zit bij me in de Rotary. Ik herinner me 

dat hij uw naam noemde. Nou, die heeft u een lelijke poets gebak 

ken. Hij wist best dat het slecht ging met de kunststof meubelen.' 

'Wist hij dat?' 

'Natuurlijk wist hij dat. Heeft-ie iets tegen u? Hebt u hem iets 

misdaan?' 

Eindelijk brak het licht door bij Van der Molen. 

'Hij wil m'n zaak hebben.' 

'Wat een rotkerel', gromde Van Amerongen. 

Hij was zelf een solide, betrouwbare zakenman, die dit soort 

trucjes niet op prijs stelde. Hij vertelde Van der Molen dat hij zelfs 

een flinke commissie aan Kozijnse had betaald toen de deal was 

gesloten. Maar ja, zaken zijn zaken, er was natuurlijk geen sprake 

van dat hij het gebeurde kon terugdraaien. Het speet hem zeer voor 

Van der Molen en hij hoopte dat die zich zou redden. Wat Kozijnse 

betreft, daar zou hij in de toekomst voor uitkijken. 

Terug in Stoutendam struinde Van der Molen direct de leder 

warenwinkel van zijn buurman in. 

'Waar is je baas', riep hij woedend tegen Piet de Koning. Die 

hoefde niet te antwoorden, want Kozijnse kwam al tevoorschijn. 

'Is er iets, buurman?' 

'Jij schoft. Jij smerige, hypocriete, achterbakse schoft.' 'Hij 

houdt niet van me', zei Kozijnse zoetsappig tegen zijn winkelchef. 

'Je bent een laaghartige, criminele patser.' 

'Hij heeft een rijke woordenschat, vind je niet Piet?' 

Het spottende toontje bracht Van der Molen tot nog groter 

razernij . 

'Ik zal je smerige, misdadige tronie .. .' 

114

Met gebalde vuisten kwam hij dichterbij en leek Kozijnse in zijn 

gezicht te willen slaan. Maar toen hij tegenover de man stond, 

werd het verschil in postuur wel heel duidelijk. Kozijnse leek twee 

maal zo zwaar, zo sterk, zo indrukwekkend. 

'Bedaar', zei hij met een valse glimlach. 'Laten we een biertje 

gaan drinken. Zaken zijn zaken, dat moest je toch langzamerhand 

weten.' 

Van der Molen begreep dat hij tegen deze man niet was opge 

wassen. Hij draaide zich om en liep de zaak uit. 

Thuis vertelde hij alles aan zijn vrouw en dochter. Hij verhulde 

niet hoe goedgelovig hij was geweest. Ze probeerden hem te troos 

ten. 

'Ik kan mijn schulden niet betalen', zei hij terneergeslagen. 'Ik 

zal de zaak moeten opheffen, en Kozijnse zal hem kopen.' 

'Nee', zei zijn vrouw. 'Hij krijgt hem niet.' 

'Hoe wou je dat verhinderen?' 

'We verkopen dit huis. Met de opbrengst betalen we de schul 

den. We zoeken een huurwoning. En we zetten de winkel voort.' 

'Mijn ouderlijk huis.' 

'Het is maar een huis.' 

Zo gebeurde het. 

Kozijnse begreep dat Van der Molen door de verkoop van zijn 

woning zijn winkel kon behouden, zodat hij de lederwarenzaak 

toch niet kon uitbreiden. Maar mannen als hij weten de bakens op 

tijd te verzetten. Hij verkocht zijn lederwarenwinkel voor een 

prachtige prijs. Om zijn gram te halen deed hij een bod op 

Karpatenstraat 23, niet onder zijn eigen naam, hij deed het via de 

stichting HbR (Hulp bij Rampen). En zo verwierf hij het huis. 

Van der Molen was opnieuw woedend toen hij hoorde wie zijn 

huis eigenlijk had gekocht. Woedend vooral op zichzelf. Hij liet 

zich voortdurend beetnemen. 

'Je bent geen partij voor een type als Kozijnse. En daar ben ik 

trots op', zei zijn vrouw troostend. 

'Zo is het gegaan', zei Noortje. 

'Wat een smerige, achterbakse ... hoe zei je vader dat?' 

' ... hypocriete schoft', vulde Noorje bereidwillig aan. 

115

'Ik ga onmiddellijk bij hem weg. Bij zo'n smeerlap wil ik niet 

werken.' 

'Dat lijkt me nogal stom. Hij kan zo tien anderen krijgen. Je 

straft er hem niet mee, je straft jezelf.' 

Justus verzonk in gepeins. 

'Weet je', zei Noorje, 'ik vraag me af of zoiets gewoon maar 

mag. Kun je zo'n man niet voor de rechter slepen? Mijn vader zegt 

van niet, maar dat kan ik me niet voorstellen.' 

'Ik weet langzamerhand iets van rechters.' 

Hij vertelde op zijn beurt wat hij het afgelopen jaar had meege 

maakt. Noortje luisterde net zo aandachtig als hij daarvoor had 

gedaan. 

'Ik heb altijd Yvonne achter de hand. Ik zal jullie geval eens aan 

haar voorleggen. Ik geef je weinig kans.' 

'Ik reken nergens op.' 

'Ze komt dit weekend thuis. Ik ga ook thuis langs. Dan kan ik 

het vragen. Kom jij dan maandagmorgen naar de Karpatenstraat. 

Kun je gelijk je oude huis nog eens zien. Kozijnse is er nooit op 

maandag. Die komt alleen dinsdags, als hij al komt.' 'Ik heb maan 

dag het eerste uur vrij. Ik ben er om negen uur.' Leuk, dacht Justus. 

Heel leuk. 

'Geen schijn van kans', zei Yvonne. 

'Dus dit soort dingen mag maar zo.' 

'Kozijnse heeft de wet niet overtreden. Zijn bedoelingen deugden 

natuurlijk niet, maar de rechter kan geen bedoelingen gaan straffen.' 

'Er klopt niks van ons rechtssysteem', mopperde Justus. Dat was 

een schop tegen het zere been van zijn zus. 'Denk jij dat je een beter 

systeem kunt verzinnen? Er gebeuren de hele dag door dingen die 

niet goed zijn, maar die je niet bij wet kunt verbieden. Je zusje pes 

ten, mag dat? Een vrouw die net haar man heeft verloren links laten 

liggen, mag dat? Je hond de hele dag alleen thuis laten zitten. Kleine 

kinderen afsnauwen. Met iemand anders uitgaan zonder het tegen je 

vriendje te zeggen. Leraren sarren. Vuilnisemmers omtrappen. 

Alleen aan jezelf denken en de rest van de wereld laten barsten. Mag 

dat? En als dat niet mag, hoe wou je het dan bij wet verbieden?' 

Justus zweeg. 

116

'Hoor eens Justus', ging Yvonne verder, 'de wet geeft regels om 

de samenleving min of meer in goede banen te leiden. Daarmee 

maak je van slechte mensen nog geen goeie. Goed en kwaad, daar 

houdt de ethiek zich mee bezig. Die gaat over de wet van het gewe 

ten. Godsdiensten zeggen er iets over. De christelijke kerken bij 

voorbeeld. Ze hebben de wet van Mozes: je mag niet dit en je mag 

niet dat, net zoiets als onze Nederlandse wetten. Maar er is nog iets 

bij, een gebod: je moet je medemensen net zo liefhebben als jezelf. 

De naleving van zo'n gebod kun je niet afdwingen. Je kunt het 

alleen steeds weer zeggen, je kunt proberen jezelf en andere mensen 

ervan te overtuigen dat het een goed gebod is. 

Het zijn trouwens niet alleen kerken die dit soort dingen zeggen. 

Het humanisme bijvoorbeeld zegt het ook. Feitelijk proberen heel 

veel ouders het hun kinderen bij te brengen: je moet niet liegen, je 

moet betrouwbaar zijn, je moet iets over hebben voor anderen, dat 

soort dingen. Niet omdat het in de wet staat, maar omdat ons 

geweten het zegt.' 

'Straks ben je advocaat', zei Justus. 'Stel meneer Van der Molen 

sleept Kozijnse voor de rechter. Jij bent Kozijnses advocaat. Stel het 

is precies zo gegaan als Noortje me heeft verteld. Kun jij nu voor je 

geweten verantwoorden, dat geweten waar je het over hebt, om die 

man vrij te pleiten?' 

'Zonder probleem.' 

'Dat begrijp ik niet.' 

'Ik leer niet voor dominee, of voor zedenmeester, of voor gewe 

tensdeskundige. Ik probeer verstand te krijgen van de wetgeving en 

de toepassing van de wet. Ik zou aantonen dat mijn cliënt, 

Kozijnse, de wet niet heeft overtreden en dus vrijuit gaat. Ik zou 

grote last krijgen met m'n geweten als ik dat niet naar beste kun 

nen deed. Het zou een mooie boel worden als het anders was. 

Alleen omdat mijn innerlijke overtuiging zegt dat de man verkeerd 

heeft gehandeld, moet hij hangen. Nee, dank je wel zeg. Jij gelooft 

niet wat ik geloof, naar de brandstapel met die man. Daar weten de 

kerken waar ik het over had van mee te praten. Gelukkig veroorde 

len we mensen niet meer op grond van een opvatting maar op 

grond van een wetsovertreding.' 'Je zult wel gelijk hebben. En toch 

zit het me niet lekker', zei Justus. 

117

'Dat weet ik wel. En vertel me nu eens iets over die Noortje. 

Hoe ziet ze eruit?' 

'Gewoon.' 

'Ah, je bent dus verliefd', constateerde Yvonne. 

118

11 

De natuur is wreed, de mens is slecht, althans sommige mensen zijn 

slecht, de zon komt op, de zon gaat onder, een hardwerkende 

illegaal wordt het land uitgezet op grond van de wet, iemand pikt 

het huis van een ander in ondanks de wet, Justus was bezig er 

achter te komen dat het leven niet simpel is. 

Kozijnse, zijn baas, had naar zijn mening een huis door list en 

bedrog in zijn bezit gekregen, maar volgens de wet mocht je dat 

geen stelen noemen. 

Hij wenste dat hij het terug kon ritselen, ook binnen de moge 

lijkheden van de wet. 

Hij stelde zich de vraag of hij het zou doen, als hij het kon. 

Stel hij kon Kozijnse in een weddenschap lokken. Stel ze vonden 

een oud kleed op zolder waarvan hij direct zag dat het in Antalya 

was gemaakt, omdat hij het herkende door de kleden die zijn vader 

indertijd had gesmokkeld. Hij weet het zeker. Het is bijvoorbeeld 

hetzelfde kleed, dat ziet hij aan de bessensapvlek die hij er zelf op 

heeft gemorst. Hij zegt: 'Ik wed dat dit een kleed uit Antalya is.' 

Kozijnse vindt dat onzin. Het kleed kan net zo goed uit de 

Achterhoek komen. 'Ik wed om een huis', zegt Justus. 'Heb jij dan 

een huis?' vraagt Kozijnse. Nee, dat heeft hij niet. Maar stel dat hij 

het wel heeft. Net geërfd van een tante of zo. 'Nou, dá's best', zegt 

Kozijnse hebberig. Ze wedden, het kleed wordt bekeken door een 

expert en Justus wint zijn huis. 

Zou hij dat doen? 

Dat hangt ervan af, denkt hij. Bij Kozijnse zou hij het doen. Die 

verdient niet beter. Het zou een goeie straf voor hem zijn. Het zou 

rechtvaardig zijn, in zekere zin. Bij een ander zou hij het niet doen. 

Je kunt natuurlijk zeggen: dan moet die ander niet zo stom zijn. 

Maar toch. Nou ja, om een rolletje drop misschien. Niet om een 

huis. In principe maakt het eigenlijk geen verschil, denkt hij. Een 

huis of een rol drop. Onzin, natuurlijk maakt het verschil, zelfs in 

principe. Een rol drop is een geintje, een huis kan iets uitmaken 

voor de rest van je leven. 

Het bleef Justus bezighouden. 

119

Maandagmorgen had hij Noortje door het huis zien dwalen. Ze 

had de trapleuning gestreeld, ze had Justus gewezen op een buts in 

het plafond, die haar broer Freek erin had gemaakt, ze had de 

koperen kraan in de keuken open en dicht gedraaid omdat hij zo 

lekker aanvoelde. Ze waren naar de vliering gegaan, waar ze had 

geconstateerd dat er nog een stapel oude planken was die er had 

gelegen zo lang ze zich herinnerde. Ze had uit het dakraam gehan 

gen en over de tuinen in de buurt gekeken en toen ze dat deed, had 

ze een paar maal haar neus opgehaald. 

Hoe kon hij Kozijnse het huis ontfutselen? 

Dinsdagavond was hij bij Noortje thuis geweest. Hij had kennis 

gemaakt met haar ouders. Aardige mensen. Haar vader was een 

beetje kleurloos, in elkaar gedoken. Zijn ogen stonden droevig, of 

verbeeldde Justus zich dat nou? Ze hadden het even gehad over het 

huis waar hij nu werkte en meneer Van der Molen had gezegd: 

'Ach, het is maar een huis.' Het sneed Justus door de ziel, maar 

misschien was die ziel romantischer dan hij zelf wist. Een huis is zo 

belangrijk, had hij gedacht. Bijna zo belangrijk als een familielid. 

Hoe maakte hij Kozijnse het huis afhandig? 

Onzin, dat kon hij niet. Ophouden erover te denken. 

Later in de week ging hij opnieuw langs bij Annette Nachtegaal. 

Net als de vorige keer stoorde hij het echtpaar bij het musiceren, 

dat zag hij door het raam. Hij wilde rechtsomkeert maken, maar 

meneer Nachtegaal zag hem en wenkte hem binnen. 'Alleen als 

jullie doorspelen en ik mag luisteren', zei Justus. Ze speelden de 

sonate van eesar Franck. Justus applaudisseerde luid toen ze klaar 

waren. 

'Het lijkt nog nergens op', zei meneer Nachtegaal. 'We studeren 

hem nog maar net.' 

Ze spraken over muziek en wat het voor hen betekende. 'Ik ben 

ermee opgegroeid', vertelde meneer Nachtegaal. 'Mijn vader was 

violist, het was zijn beroep. Mijn broer is de bekende vioolbouwer 

'I 

in AJmsterdam, Koos Nachtegaal, je hebt misschien wel eens van 

hem: gehoord.' 

qat had Justus niet. 

I 'In vakkringen geldt hij als een van de besten in het land.' 

'En waar heb jij zo goed leren pianospelen, Annette?' 

120 

,

'Ik kan het absoluut niet goed.' 

'Je vist naar complimentjes.' 

'Nee hoor', zei ze, 'Frans speelt veel beter viool dan ik piano. 

Hij moet het met me doen. Ik doe m'n best. Ik heb als kind piano 

les gehad, zoals iedereen.' 

'Ik niet', zei Justus. 

'Nou ja, bijna iedereen. Bijtje zoem, weet je wel. Muziekschool. 

De vreselijke uitvoeringen aan het eind van het jaar, als je een stuk 

je moest voorspelen. Maar goed, er is iets van blijven hangen. Hoe 

staat het leven?' 

Justus vertelde van zijn baantje in de Karpatenstraat en dat hij 

meneer Nachtegaals suggestie van de avondschool had opgevolgd. 

'Bravo!' 

'Maar ik heb een probleem.' 

In het kort legde hij uit hoe Kozijnse aan het huis van de familie 

Van der Molen was gekomen. 

'Dat er zulke mensen bestaan', zei Annette. 

'Hoe heet dat meisje', zei je?' vroeg haar man. 

'Noortje. Noortje van der Molen.' 

'Die ken ik. Althans, ik ken haar vader. De tuinmeubelenzaak 

waar je het over had, is in de Boedapeststraat, is het niet?' 

'Ja, dat klopt.' 

De Nachtegalen keken elkaar aan. Annette sloeg een hand voor 

haar mond. Haar man kreeg een kleur. 

'Zo komt hij weer op ons pad', zei hij. 

'Hoezo?' vroeg Justus. 

'We staan bij hem in de schuld. We hebben hem niet netjes 

behandeld. ' 

Justus wachtte of er meer onthullingen zouden volgen. 

'En die man is op zo'n manier beetgenomen? Ja, dat zat erin. 

't Is een doodgoeie man, maar waarschijnlijk nogal naïef. Hij heeft 

me eens .. .' Nachtegaal verzonk in gepeins. 

'Wat heeft hij?' 

'Die man heeft me ooit geweldig uit de brand geholpen. En ik 

heb hem nooit behoorlijk bedankt.' 

'Wat is er dan gebeurd?' 

'Dat zal ik je vertellen.' 

121

Meneer Nachtegaal had het over een gebeurtenis van een jaar of 

drie eerder. Hij organiseerde in die tijd wel eens kleine concerten, 

klassieke muziek op de zondagmiddag. Een keer of twee, drie per 

jaar deed hij dat, en meestal in het Cultureel Centrum. Nu wilde 

het geval dat in de Boedapeststraat een gebouwtje was dat door de 

vrijzinnig hervormde gemeente als kerk werd gebruikt. De 

Nachtegalen kwamen er wel eens. Maar om een reden die hij 

vergeten was, waren de kerkdiensten verplaatst naar een ander 

gebouw en de voormalige ruimte stond tijdelijk leeg. 

Ha, dacht Frans Nachtegaal, dit is een perfecte zaal voor het 

ensemble dat over drie weken komt, want daar zitten nogal wat 

blazers bij en hun muziek zou in het gebouwtje van de vrijzinnig 

hervormden fantastisch klinken. Dus vroeg hij de koster of hij de 

ruimte mocht gebruiken voor zijn concert en dat mocht. 

Vervolgens maakte hij een ernstige fout. Hij ging niet van tevoren 

kijken. Hij meende dat hij het gebouw voldoende kende. Er was 

een podium, dat wist hij. Enfin, pas de betreffende zondag, om 

streeks het middaguur, ging hij er heen om de uitvoering voor te 

bereiden. Die zou om drie uur beginnen. 

Hij belde aan bij de koster en kreeg de sleutel. Hij ging het 

gebouw binnen en bleef verbijsterd staan op de drempel. Het 

gebouw was leeg, leeg als een verlaten sportzaal. Er was een podi 

um, jazeker. Maar alle stoelen waren weg. Je zou er pleinvrees van 

krijgen, zo leeg was het. 

Hij ging terug naar het huis van de koster. 

'Ja', zei de koster, 'de stoelen zijn vorige week weggehaald. Ik 

dacht dat u het wist.' 

'Ik wist van niets. Kunnen we ze terughalen?' 

'Volgens mij zijn ze naar Groningen gebracht.' 

Wat doe je in zo'n geval? Nachtegaal ging op de rand van het 

podium zitten en bedacht dat er straks honderd mensen op de 

stoep zouden staan. Moesten die de musici staande aanhoren? 

Moesten ze anderhalf uur op hun benen staan? Er waren zeker 

mensen van tachtig bij. Dat kon je ze toch niet aandoen. En hij was 

ook niet verrukt van het idee dat ze hem zouden honen, dat ze hem 

zouden uitlachen, dat ze kwaad zouden zijn. Hij zou tot in lengte 

van jaren worden herinnerd aan deze blunder. 

122

Hij ging naar een telefooncel en belde Annette. Die kwam met 

de auto (zelf was hij op de fiets gekomen) met daarin vier klap 

stoeltjes. Toen ze die aan het uitladen waren kwam Van der Molen 

langs. Hij bleef staan voor een praatje. Ze vertelden hem wat er 

aan de hand was. 

De meeste mensen zouden hebben gelachen en hun weg hebben 

vervolgd. Eigen schuld, dikke bult. Niet Van der Molen. Met alle 

goeiigheid die in hem was, zei hij: 

'Dat gaan we oplossen.' 

Hij nam hen mee naar zijn winkel, die om de hoek was, hij 

haakte de aanhanger achter zijn auto en met z'n drieën reden ze 

alle tuinstoelen, klapstoelen, keukenstoelen en wat er maar in de 

winkel te vinden was in vijf kwartier naar het lege kerkje. De laat 

ste stoel was net binnen toen de eerste bezoekers zich meldden. 

Nachtegaal ging opgelucht aan de slag om de muziekliefhebbers 

te verwelkomen, Annette parkeerde hun auto op het parkeerterrein 

in de buurt, en geen van beiden merkte dat de heer Van der Molen, 

toen hij de aanhanger had weggebracht, terugkwam en een kaartje 

kocht voor het concert bij het meisje dat daarvoor bij de ingang 

van het gebouwtje had plaatsgenomen. Pas na de uitvoering, die 

zeer geslaagd was, troffen Nachtegaal en Van der Molen elkaar 

weer om de stoelen terug te gaan brengen. 

'Prachtig concert', zei Van der Molen. 

'0, hebt u het gehoord?' 

'Natuurlijk. ' 

'Heeft Annette u een toegangsbewijs gegeven?' 

'Dat is wel goed.' 

Pas later, zei Annette dat ze dat niet had gedaan en dat ze dus 

hun redder in nood zijn eigen entreegeld hadden laten betalen. De 

stoelen werden teruggebracht en Van der Molen werd hartelijk 

bedankt. 

'Graag gedaan', zei de eigenaar van de winkel in tuinmeubelen. 

De grote organisator Nachtegaal nam zich voor om een enorme 

taart of een kist wijn of wat dan ook te laten bezorgen. Maar dat 

vergat hij. Er is geen goed woord van te zeggen, maar het kwam er 

niet van. Hij dacht dat Annette het had gedaan en zij meende dat 

haar man ervoor had gezorgd. Hoe dan ook, Van der Molen hoorde 

123

nooit meer iets van hen. Een jaar of zo later bedachten ze het en ze 

schaamden zich, vooral hij omdat hij er in de eerste plaats voor had 

moeten zorgen, maar toen durfden ze er niets meer aan te doen. 

'Ik krijg nog een kleur als ik eraan denk', zei de heer Nachtegaal. 

'Dat begrijp ik', zei Justus. 'En nou heeft die goedzak zich door 

Kozijnse zijn huis laten afpakken.' 

'Je zou zo'n schurk zijn nek omdraaien.' 

'Dat gaat misschien wat ver', vond Justus. 'Het gekke is dat de 

man best sympathiek is. Ik wou dat ik hem het huis weer afhandig 

kon maken.' 

'Als jij het zou doen, ga je de gevangenis in. Hij ziet kans het 

voor elkaar te krijgen zonder dat hem een strobreed in de weg 

wordt gelegd.' 

'Behalve als ik net zo'n truc verzin als hij.' 

'Dat lukt je nooit', zei Annette. 'Daar heb je te veel moraal voor. 

Je bent niet slecht genoeg. Zeker iemand als jij, die niet tegen het 

kleinste beetje oplichterij kan.' 

'Het gekke is dat ik het geen oplichterij zou vinden. Het zou 

rechtvaardigheid zijn, gerechtigheid. Niet als ik het huis zelf hield 

natuurlijk, maar als het terugging naar de familie Van der Molen.' 

'Een verrukkelijke gedachte', zei meneer Nachtegaal. 

'Er zijn een paar punten in ons voordeel', somde Justus op. 

'Ten eerste is Kozijnse dol op geld. Daar kun je gebruik van 

maken. Ten tweede zou hij geen enkel vermoeden hebben dat ik 

zoiets van plan was. Ten derde kan het huis hem niet veel schelen. 

Ik bedoel, het gaat hem alleen om geld, hij heeft geen emotionele 

binding met het huis.' 

'Je hebt er serieus over nagedacht', zei Annette verbaasd. 'Heb je 

misschien al een plan?' 

'Nee, helaas niet.' 

'Laten we voor de aardigheid een plan verzinnen', zei meneer 

Nachtegaal enthousiast. Misschien was hij enthousiast omdat hij 

van spelletjes hield, misschien ook omdat hij zich nog steeds schul 

dig voelde tegenover Van der Molen. 'We doen het met een viool. 

Een oud kreng van een viool, weinig waard, waarvan we die 

Kozijnse laten denken dat het een Stradivarius is.' 

124

'Wat is dat ook weer?' 

'Stradivarius was een beroemde Italiaanse vioolbouwer. Violen 

die hij heeft gemaakt kosten miljoenen. Er zijn wel meer bekende 

vioolbouwers. Amati, de familie Guarneri. De prijs van hun violen 

is astronomisch. Maar Stradivarius spant de kroon.' 

'En uw broer in Amsterdam is bereid voor ons plezier te verkla 

ren dat zo'n alledaags vioolje een Stradivarius is?' 

'Nee, dat is hij niet', zei meneer Nachtegaal ontnuchterd. 'Dat 

doet hij nooit. Daar is hij veel te veel vakman voor. En veel te eer 

lijk.' 

'0.' 

'Dat gaat dus niet. We mogen niet aannemen dat we Kozijnse 

een fabrieksviooltje kunnen aansmeren als ware het een 

Stradivarius, als niet een bekend expert een bewijs van echtheid 

geeft.' Dan gaan we maar eens een pot koffie zetten vond, Annette. 

Het liet Justus niet los. Hij sprak erover met Noortje, die zijn 

enthousiasme meteen deelde. Hij sprak erover met zijn moeder, die 

stomverbaasd was dat haar rechtvaardige Justus met zulke gedach 

ten rondliep. Hij sprak erover met Bashir, die er weinig van begreep 

maar hem verzekerde dat hij tot iedere hulpactie bereid was. En hij 

dacht na, tot zijn hersens kraakten. 

Kozijnse had zich sinds de kras op de auto niet meer laten zien, 

maar twee weken na dat gebeuren verscheen hij weer. Justus loerde 

naar de auto. De kras zat er nog, maar door stof en vuil was hij 

minder goed te zien. Kozijnse sprak er niet over. Hij dacht waar 

schijnlijk dat hij die in Amsterdam had opgelopen. Justus bracht 

het gesprek op het huis . . 

'Hoe lang hebt u het eigenlijk al?' 

'Een jaar of twee, drie.' 

'Ik neem aan dat het vroeger een woonhuis was?' 

'Jazeker. Ik had hier in Stoutendam een zaak in lederwaren, in 

de Boedapeststraat. Je kent hem misschien wel.' 

Justus knikte. 'Was die van u?' 

'Ernaast zit Van der Molen, tuinmeubelen. Die man zit daar 

natuurlijk helemaal fout. Enkele jaren geleden heeft hij zich een 

voorraad kunststof tuinmeubels laten aansmeren, net toen de men- 

125

sen houten stoelen op hun terras wilden. Geen zakenman, wat je 

noemt. Ik heb hem nog gewaarschuwd. De trend is aan het wijzi 

gen', zei ik. Hij wilde niet luisteren. Het ging dan ook verkeerd. Hij 

woonde hier, in dit huis. Dat heeft hij moeten verkopen om het 

hoofd boven water te houden. Om hem te helpen heb ik het over 

genomen.' 

Waarschijnlijk geloofde hij het zelf. 

'Ik doe het wel weer van de hand. De prijzen trekken aan. Ik val 

me hier geen buil aan.' 

Stukje bij beetje ontstond een plannetje in het hoofd van Justus. 

Door noeste hersenarbeid groeide het uit tot een volwassen plan. 

Hij ging met Noortje naar Annette en meneer Nachtegaal en 

legde het hun voor. 

'Zeg maar Frans', zei meneer Nachtegaal. Justus zei Frans. 

'Ik vind het een knap plan', zei Annette voorzichtig, 'maar ik 

weet het niet. Er kan zóveel fout gaan. En we hebben al gedoe met 

justitie, ik denk niet dat het verstandig is nog meer aandacht op 

ons te vestigen.' 

'Het geniale van Justus' plan is dat we niets doen wat de wet ver 

biedt. Dat is juist het leuke, Annette!' riep meneer Nachtegaal, par 

don Frans, enthousiast. 'Jij hebt iets gedaan wat goed was en toch 

niet mag, Justus wil iets doen wat eigenlijk niet goed is en wel mag.' 

'Ik hoop', zei Justus, 'dat het eigenlijk wél goed is, én niet verbo 

den.' 

'Frans is in zijn hart een avonturier', zei Annette hoofdschud 

dend tegen Noortje en Justus. 'Als hij in een andere eeuw was 

geboren, zou hij zeerover zijn geworden. Een edele zeerover. Zo één 

die steelt van de rijken en uitdeelt aan de armen.' 

'Nee hoor, ontdekkingsreiziger was ik geworden.' 

'Wat doe je nu eigenlijk?' 

'Accountant ben ik', zei Frans en hij lachte bulderend. 'Ik maak 

avontuurlijke tochten door de jaarrekening van bedrijven. Hoe 

spannend dat kan zijn, zullen buitenstaanders nooit begrijpen.' 

'We zouden minstens met de uitvoering van Justus' plan kunnen 

beginnen, vond Noortje. 'Fase één, zogezegd. Gaat er iets mis, dan 

stoppen we.' 

126

'Verstandig meisje, hé', zei Frans tegen Justus. 

'Zeer verstandig.' 

'Ik wil best meedoen', zei de accountant en hij keek scheef naar 

zijn vrouw. 

'Vooruit dan maar', zei Annette. 

Zaterdagmorgen gingen ze met z'n vieren met de auto van de 

Nachtegalen naar Utrecht. Ze parkeerden aan de rand van de stad 

en namen de stadsbus naar het centrum. Wandelend door de win 

kelstraten van de zo prachtig opgeknapte binnenstad, kon Justus 

zich niet voorstellen dat ze hier een oude viool zouden vinden. De 

etalages blonken van de nieuwigheid. Nieuwe schoenen, nieuwe 

meubels, nieuwe tassen en ook nieuwe piano's en nieuwe gitaren. 

Maar Frans kende zijn oude stad. Hij had er gestudeerd en hij 

had er als student met veel plezier streken uitgehaald. Hij voerde 

hen naar een werfkelder aan een van de grachten, waar ze een vrij 

oude, in stofjas gehulde man troffen, die Frans zich nog herinnerde 

als 'Teus'. 

'Hoe gaan de zaken, Teus?' 

'Ja, zo'n gangetje.' Zijn Utrechtse tongval was onversneden. Het 

klonk als gaangetje. 

'Teus, we hebben een ouwe viool nodig. In een kist. Het hoeft 

geen goeie te zijn. Een strijkstok is ook niet per se nodig. Hij moet 

er oud uitzien. En hij mag maar weinig kosten.' 

'Voor een geintje', zei Teus. 

'Precies.' 

'Heb ik wel, geloof ik.' 

Hij slofte de diepte van de kelder in, waar de contouren ver 

vaagden en de duisternis hem leek op te slokken. En alsof het de 

truc van een goochelaar was, kwam hij even later terug met een 

zeer vieze vioolkist. 

'Volgens mij zit er hier nog een in.' 

Met een lap sloeg hij het ergste stof van de kist. Een van de 

scharnieren van het deksel was kapot, van de bekleding was niet 

veel meer over, het slotje was verroest, maar met een drupje olie 

lukte het toch de kist te openen. In wat eens rood velours of zoiets 

was geweest, sluimerde een viool, die er een beetje zielig uitzag. 

127

Maar dat zat hem vooral in een paar losbungelende, geknapte sna 

ren. De kast zelf zag er eigenlijk niet eens zo erg aftands uit. 

Frans pakte de viool uit de kist. Hij constateerde dat de a- en de 

e-snaar waren gebroken, de beide andere snaren waren gerafeld. 

Zo kon hij er niet op spelen. Trouwens, van de stok hingen de 

haren ook slap. 

'Wat moet-ie kosten?' 'Honderd gulden.' 

'Doe je het ook voor vijfenzeventig?' 

Teus haalde zijn schouders op. 'Voor mijn part.' Frans keek 

Justus aan. 'Dan nemen we hem.' 

Justus stond erop hem zelf te betalen. 

'Uiteindelijk gaat Noortjes vader hem betalen', zei hij optimis 

tisch. 'Als het plan is uitgevoerd.' 

'Ik denk eerder', meende Noortje. 'Daar hebben we het nog wel 

over.' 

In een jolige stemming reden ze terug naar Stoutendam, de viool 

in de kofferbak. 

'Als je het goed vindt, hou ik hem dit weekend bij ons thuis', zei 

Frans. 'Ik zet er even snaren van mezelf op om hem te proberen en 

misschien knap ik hem ietsje op. Hoewel, ik zal hem niet te mooi 

maken.' 

'Ja, hou 'm maar even', zei Justus. 'Ik wil niet met een vioolkist 

over straat. Je weet nooit. Als iemand het ziet en overbrieft aan 

Kozijnse is ons plan mislukt voor het goed en wel is gestart. We 

moeten ook nog verzinnen hoe we hem onopvallend in de 

Karpatenstraat krijgen.' 

'Daar zorg ik voor', zei Annette inventief. 'Ben je er maandag 

morgen? Dan breng ik een grote zak oude Meren. Eri wat zou er 

tussen die Heren zitten?' 

Justus knikte dankbaar. 'Dat is een goeie oplossing.' 

'Kijk', zei Annette maandagmorgen, 'deze kleren zijn voor Hulp 

bij Rampen. Ik heb gisteren alles bij elkaar gesleept wat Frans en ik 

eigenlijk nooit meer dragen. Het is heel, gewassen en gestreken.' 

'Namens HbR hartelijk dank.' 

'Voor de administrateur van de stichting heb ik hier een per 

soonlijk geschenk.' 

Justus maakte de vioolkist open. Het kapotte scharnier was 

128

gerepareerd. Het ergste vuil was verwijderd. Hij haalde de viool uit 

de kist en pakte ook de strijkstok, waarvan de haren nog steeds in 

een neerslachtige boog hingen. 

'Frans heeft er gisteren even hele snaren opgezet en met zijn 

eigen stok gespeeld. Er kwam niet eens zo'n gek geluid uit. Kijk 

eens door dit gat, hier.' 

Een viool heeft twee openingen in de klankkast, in de vorm van 

een f en een gespiegelde f. 

'Ik zie niks.' 

'Laat het licht in de andere opening vallen. Wat zie je nu?' 'Daar 

zit een etiketje of zoiets.' 

'Wat staat daar op?' 

'Gagliano, lijkt me.' 

'Gagliano was ook een bekende vioolbouwer. Zijn violen zijn 

ook kostbaar. Maar lang niet zoals een Stradivarius, of een 

Guamen.' 

'Speelt Frans op een viool van Gagliano?' 

'Nee, Frans heeft een Lefèvre. Ook heel mooi. Ik neem aan dat 

Kozijnse niet weet wie Gagliano is.' 

'Vast niet. Hij zal het etiketje niet eens ontdekken.' 

'Ik ben benieuwd.' 

Annette vertrok en ]ustus ging met de vioolkist naar de vliering. 

Daar verborg hij hem achter de stapel oude planken. 

Twee weken moest hij wchten voordat Kozijnse weer ver- 

scheen. Het leken twee maanden. 

'Goeiemorgen, ]ustus. Hoe staan de zaken?' 

'Dag meneer Kozijnse. Rustig. Ik overwerk me niet.' 

'Is het leven 's een tijdje makkelijk voor je', zei Kozijnse hartelijk. 

'In deze kast ontbreekt een plank', zei ]ustus. 'Ik geloof dat er 

op de vliering nog planken liggen. Zal ik er een inzetten?' 

'Dat is goed, jongen.' 

'Ik ga er direct een halen.' 

Hij ging naar de vliering en vond de viool. Bijna was hij met 

alleen de viool naar beneden gegaan. Bij het trapgat merkte hij het. 

Sukkel, dacht hij, grote sukkel. Beheers je. Denk na. Maak niet 

onmiddellijk een fout. 

Met een plank en de vioolkist kwam hij het kantoortje in. Hij 

129

legde de kist achteloos op een stoel en begon op te meten hoeveel 

er van de plank moest worden afgezaagd. 

'Wat heb je daar?' 

'Lag onder de planken. Lijkt me een vioolkist. Ik dacht dat u die 

misschien nooit was tegengekomen.' 

Kozijnse maakte de kist open. 

'Er zit zelfs nog een viool in. Kan niet veel soeps zijn. Wil jij hem 

hebben?' 

Justus kwam uit de kast te voorschijn. 

'Ik kan geen viool spelen.' 

'Alles kan geleerd worden. Nou, hebben of niet? Anders zetten 

we hem bij de vuilnis.' 

'Goed, dan neem ik hem wel mee. Bedankt.' 

Kijk, het liep meteen al anders dan hij had gedacht. Het plan 

moest iets worden aangepast. Toen Kozijnse weg was, belde hij 

Noortje. Hij vertelde hoe het was gegaan. 

'Laten we het volgende doen', ging hij verder. 'Alles moet zo 

dicht mogelijk bij de waarheid zijn, dan vergissen we ons minder 

gauw. Ik stel voor dat jij morgen als ik uit mijn werk kom, dus tus 

sen de middag, met Bashir door de straat komt lopen, zodat ik jul 

lie tegenkom. Je kent Bashir. Ik zal hem vanavond vragen of hij je 

wil afhalen.' 

'Ik heb morgenochtend een aardrijkskundeproefwerk.' 

'Tot hoe laat?' 

'Tot half een.' 

'Dan doen we het daarna. Ik zal de vioolkist bij me hebben. Die 

zie jij. Je zegt de dingen die we hebben afgesproken.' 

'Is dat niet een beetje onzin? Dat horen toch alleen wij drieën.' 

'Het is om te zorgen dat ik me niet verspreek. Alles moet zo echt 

mogelijk zijn. Doe je het?' 

'Natuurlijk.' 

'Hé! Dag Bashir', riep Justus. 

'Ha Justus.' 

'Heb je een nieuwe vriendin?' 

'Dit is Noortje. Noortje van der Molen', zei Bashir met een 

grijns. 

130


Wat heeft-ie serieuze trekjes, dacht Noortje en ze slikte een lach in. 

Ze liepen samen op, keuvelend over de dingen van de dag. 

Omdat Noortje niet over de viool begon, zei Justus maar eens: 

'Ik heb een oude viool gevonden op de vliering van het huis 

waar ik werk. Ik heb 'm gekregen van de eigenaar.' 

'Van Kozijnse?' vroeg Noortje. 

'Ja.' 

'Dan is die viool van ons. Wij woonden daar vroeger. Mijn 

vader zei pas nog dat hij een papier heeft, waarop staat dat hij een 

viool bezit. Een eigendomsbewijs.' 

Justus hurkte en maakte de vioolkist open. 'Dit is-ie. Herken je 

hem?' 

'Nee, ik heb die viool nooit gezien. Mijn vader evenmin, geloof 

ik. Waar lag hij ?' 

'Achter een stapel planken op de vliering.' 

'Het huis is generaties lang in onze familie geweest. Misschien 

staat het eigendomsbewijs op naam van mijn grootvader.' 

'Kozijnse heeft mij die viool cadeau gegeven.' 

'Mooi', zei Noortje, 'dan kun je hem zo aan me doorgeven. Hij 

is ongetwijfeld van mijn vader. Die heeft alles van zijn vader 

geërfd.' 

Ze begon de kist dicht te maken. 

'Ho eens even. Stel, het is een kostbare viool. Hij is dus in ieder 

geval oud. Ik weet niet of muziekinstrumenten meer waard worden 

als ze antiek zijn, zoals kasten en schilderijen en zo, maar als hij 

veel waard is, moet ik eerst met Kozijnse overleggen.' 

'Hij is van ons', zei Noortje en ze deed haar best om hebberig te 

kijken. 

'Dat zal moeten blijken', constateerde Justus koeltjes. 

'Als die viool komt uit huis van Noortje en hij nu is van jou, 

kun je hem toch geven aan haar', vond Bashir. Hij keek er zo 

trouwhartig bij, dat je zou zweren dat hij het meende. 

'Nee. Meneer Kozijnse heeft me de viool gegeven in de veron 

derstelling dat het een waardeloos ding is. Mocht blijken dat hij 

meer dan, zeg f75,- waard is, dan zou het onbehoorlijk zijn hem te 

houden. Dan moet ik dat met meneer Kozijnse overleggen.' 

131

'Wat zijn we weer eerlijk', grijnsde Bashir. 

'Tja, dat ben ik nu eenmaal.' 

's Middags ging Justus met de viool naar zijn moeder. Hij vertelde 

in het kort wat hij van plan was. Het meeste wist ze trouwens al. 

Ze keek hem hoofdschuddend aan. 

'Ik begrijp weinig van je.' 

'Zou Christiaan Correct dit niet hebben gedaan?' 

'Mijn vader?' Ze dacht na. 'Nee, zoiets zou hij niet hebben gedaan.' 

'Ik probeer onrecht te herstellen.' 

'Maar op een manier die .. .' 

'Nou?' 

'Op een manier die .. .' 

'Me op vader doet lijken?' 

Ze lachte. 'Je had het niet treffender kunnen zeggen.' 

'Ik wil graag dat je iets voor me doet', zei Justus. 'Je kunt zo 

goed tekenen. Zou je een eigendomsbewijs kunnen fabriceren dat 

er uitziet alsof het honderd jaar geleden is gemaakt, op oud papier 

dus, met wat vegen en krassen en ouderwetse inkt, of weet ik veel, 

nou ja, je snapt wat ik bedoel.' 

'Dat is valsheid in geschrifte.' 

'Helemaal niet. Je beschrijft deze viool, je schrijft dat er een eti 

ket in zit waarop de naam Gagliano staat vermeld, en dat staat er, 

kijk maar .. .' 

Hij liet het haar zien. 

. 

' ... en je schrijft dat hij eigendom is van B.S.C. van der Molen, 

en daar is niks fouts mee. Want de viool " was van mij en ik heb hem 

cadeau gegeven aan de wettige erfgenaam van B.S.C. van der 

Molen. Dus niks valsheid in geschrifte.' 

'Hm', zei moeder. 

'Doe je het?' 

'Ik zou het eens kunnen proberen.' Hij gaf haar een klapzoen. 

'Na het weekend klaar?' 

'Ik moet het geschikte papier vinden, en een kroontjespen en .. .' 

'Een week?' vroeg Justus. 'Ik laat de viool bij jou. Hier is een 

papiertje met wat vaktermen: klankkast, zangbalk, stapel, dat 

soort dingen.' 

132

Frans Nachtegaal had een beschrijving voor hem gemaakt. 

Hoofdschuddend keek ze hem aan. 

'En niemand laten zien, hoor.' 

'Ook niet aan vader?' 

Justus dacht na. 

'Nog niet. Later zal ik het hem allemaal vertellen.' 

Het was maar goed dat er weinig werk was in de Karpatenstraat, 

want zijn hoofd stond er niet naar. Met het huiswerk voor de 

avondschool wilde het ook niet vlotten. Hij ging er 's avonds trouw 

heen en probeerde zich te concentreren, maar zijn gedachten 

dwaalden steeds af. Hetzelfde gebeurde als hij 's middags op zijn 

kamer zat en probeerde algebrasommen te maken. Alles moest per 

fect in elkaar steken, alles wat hij ging zeggen tegen Kozijnse moest 

de goede toon hebben, want de man keek slim uit z'n ogen. 

De vriendschap met Noortje groeide met de dag. Hoe kan het 

ook anders als je samen met zoiets bezig bent. Een vluchtig zoentje 

's avonds na de bioscoop ontwikkelde zich tot een veel tijdrovender 

afscheid. Aangenaam, vond Justus, heel aangenaam. Hij voelde 

nieuw zelfvertrouwen in zich groeien. Misschien vonden meisjes 

hem toch niet zo'n sukkel als hij altijd had gedacht. Misschien 

vond vooral Noortje dat niet. Misschien wás hij het ook niet. 

Hij voelde een vaag schuldgevoel tegenover Stijn. Stijn zat in een 

dip. Justus betrapte zich erop dat hij geen zin had naar hem toe te 

gaan. Kom op, daar moest hij zich overheen zetten. Weet je wat, hij 

ging Stijn bij het project betrekken. Dat zou hem opbeuren. Of zou 

hij Joke eens opzoeken? Och nee, dat had weinig zin. Hij had haar 

pas nog weer achterop zien zitten bij die gozer met z 'n chroom. Zij 

had nu ook een leren jasje aan, onherkenbaar was ze. Misschien 

kreeg ze er binnenkort genoeg van. Zou Stijn haar dan terug wil 

len? Moeilijk te zeggen. Wat weet je weinig van elkaar zo gauw het 

belangrijk wordt. Gelukkig hoefde hij die vraag niet te beantwoor 

den. Hij wenste dat Kozijnse wat vaker kwam dan eens in de veer 

tien dagen. Wachten duurt lang als je ergens intens benieuwd naar 

bent. 

133

12 

Toen de heer Kozijnse eindelijk weer op kantoor verscheen, lag de 

vioolkist zichtbaar, aandachttrekkend, op tafel. Justus zat achter 

het bureau. Hij was geconcentreerd bezig. Zo zag het er in ieder 

geval uit. Hij had werkjes opgespaard voor als zijn baas er was, 

zodat hij de man tijdens een gesprek niet steeds in de ogen zou hoe 

ven kijken. Hij was niet zo zeker van zichzelf als het aankwam op 

onbevangen verzinsels opdissen. 

Je zou het ook gewoon liegen kunnen noemen, dacht hij streng. 

'Zo, Justus, hoe staat het leven, jongen.' 

'Prima. U ook?' 

Kozijnse liet zijn zware lichaam neer in de enige stoel die met 

een beetje fantasie aanspraak kon maken op de benaming fauteuil 

en depte zijn voorhoofd met een zakdoek, zo uitvoerig alsof hij net 

de marathon had gelopen. 

'Ik zie dat je die ouwe viool niet hebt meegenomen.' 

'Jawel, meneer Kozijnse. Maar er is iets mee. Dat wilde ik u ver 

tellen.' 

'0 ja?' 

Het klonk weinig geïnteresseerd. Zijn gedachten waren kenne- 

lijk elders. 

'Ik heb die viool laten zien aan een kennis van ons.' 

'Ons?' 

'Van onze familie. Een zekere meneer Nachtegaal.' 

'Wonend in het bronsgroen eikenhout.' Wat kon die Kozijnse 

melig zijn bij tijd en wijle. 

'Meneer Nachtegaal weet heel veel van violen. Ze zijn z'n lust 

en z'n leven, en z'n deskundigheid.' 

'En die meneer Nachtegaal zei dat deze viool een Stradivarius is.' 

'Zoiets ja.' 

De ogen van Kozijnse werden plotseling oplettend. Hij stond op 

en opende de kist. 

gen.' 

'Ik zie dat je wat herstelwerkzaamheden hebt verricht.' 

'Ik heb een paar oude snaren van die meneer Nachtegaal gekre 

134

Frans had de viool losjes met vier nog bruikbare snaren van 

hemzelf bespannen. 

Kozijnse nam het instrument in zijn handen. Hij probeerde er 

zonder veel succes op te tokkelen. 

'Tja. Typisch de klank van een Stradivarius .. .' 

'Als u door dat gat kijkt, ziet u een etiketje.' 

Kozijnse haalde een lees brilletje te voorschijn en tuurde. 'Wat 

staat daarop?' 

'Gagliano.' 

'Zegt me niks.' 

'Meneer Nachtegaal wil u spreken', zei Justus. 'Hij komt straks 

even langs. Ik vertelde hem dat u er vanmorgen waarschijnlijk zou 

zijn. En hij zei ook dat we goed op de viool moesten passen. Hij zei 

het wel drie keer.' 

'Zo.' 

'Ik moet u nog iets vertellen', ging Justus verder. 'Ik heb waar 

schijnlijk iets stoms gedaan. Nou ja, ik kon het niet echt helpen.' 

'Een kop koffie over het kasboek gegooid?' 

'Nou nee. Toen ik de viool mee naar huis nam, kwam ik op 

straat een vriend van me tegen. Die had een meisje bij zich. Een 

zekere Noortje. Noortje van der Molen.' 

'Van der Molen. Van mijn oude buurman?' 

'Van de vorige eigenaar van dit huis.' 

'En?' 

'Ze zag de viool. Ze vroeg waar die vandaan kwam.' 

'Jij zei dat haar dat niets aanging.' 

'Nee, jammer genoeg niet. Ik vertelde dat ik hem op de vliering 

had gevonden en van u had gekregen. Toen zei ze dat haar vader 

nog een oud eigendomsbewijs van een viool had - of het eigen 

domsbewijs van een oude viool - en dat hij zeker van hen was en 

dat ze hem meenam.' 

'Mensen zeggen altijd te veel', verkondigde Kozijnse. 'Weet je 

wat het grootste succes geeft in zaken, jongeman? Anderen laten 

praten en zelf je mond houden. Maar goed, je hebt de viool kenne 

lijk niet meegegeven.' 

'Nee, dat niet. Maar er is een brief gekomen van de vader van 

dat meisje. Aan u gericht, maar ik heb hem opengemaakt, omdat 

135

ik dacht dat het over de HbR ging. Hier is hij.' 

Hij overhandigde Kozijnse een grote bruine enveloppe. Er zat 

een klein briefje in en nog een vel papier. Kozijnse las hardop voor: 

'Geachte heer Kozijnse 

Naar ik meen te weten bevindt zich. in het pand Karpatenstraat 23 

nog een viool, daar achtergebleven toen wij zijn verhuisd. Zoals u 

kunt zien op de fo tokopie van het eigendomsbewijs die ik hier bijvoeg, 

is die viool mijn eigendom. Ik verzoek u mij het instrument 

terug te bezorgen, dan wel me te laten weten waar en wanneer ik 

het kan komen halen. 

Hoogachtend 

B.L. van der Molen.' 

Kozijnse bekeek het eigendomsbewijs. 

'Het zou dus inderdaad een Gagliano zijn. Misschien zijn 

Gagliano's heel wat waard, misschien wel duizenden guldens. Dat 

zou bepaald aardig zijn. Je zou het trouwens niet zeggen als je dit 

ouwe lijk ziet, maar mensen geven geld voor de gekste dingen. 

Enfin, daar kan die meneer Nachtegaal van jou dus uitsluitsel over 

geven.' 

, Als het een kostbare viool is, hebt ti daar niet veel aan', zei 

Justus. 'Hij is immers eigendom van die meneer Van der Molen?' 

'Dat zit nog.' 

'Dat eigendomsbewijs lijkt mij echt.' 

'Misschien, misschien. Maar een viool die duizenden waard is, 

laat je toch niet achter. Die laat je toch niet op de vliering liggen. 

Vreemd verhaal hoor. Daar zou ik eerst eens wat meer over willen 

weten.' 

Kozijnse nam een opgevouwen ochtendblad uit zijn zak en ver 

diepte zich in de toestand van de wereld. Justus ging door met zijn 

werk, maar had zijn gedachten er natuurlijk niet bij. Tot zover ging 

het redelijk. Kozijnse raakte kennelijk geïnteresseerd. Nu maar 

hopen dat Frans zijn rol goed zou spelen. 

Hij kwam tegen elven. Hij had een stemmig accoutantspak aan, 

driedelig, en gedroeg zich afstandelijk, bijna uit de hoogte. Daar 

door leek hij een heel andere man dan de Frans die Justus kende. 

136

'U bent meneer Nachtegaal?' 

'Dat ben ik.' 

'Kozijnse. ' 

Ze gaven elkaar een hand. 

'Jusrus heeft koffie gemaakt. Wilt u ook?' 

'Nee dank u. Ik drink zelden koffie. Ik kom langs om een paar 

opmerkingen te maken over de viool.' 

Hij maakte een hoofdgebaar in de richting van de kist. 

'Denkt u dat het een kostbaar instrument is?' 

'Ik heb er vluchtig naar gekeken. Ik wilde hem niet uitvoerig en 

in detail bekijken zonder uw toestemming. Op het eerste gezicht 

leek het me de moeite waard hem niet bij het vuilnis te zetten, zoals 

bijna was gebeurd volgens Jusrus. Als u me toestaat .. .' Hij nam de 

viool uit de kist. 

Met grote tederheid hield Frans de viool vast. Alsof het een zui 

geling was. Hij tikte er zachtjes tegen, snoof eraan, liep ermee naar 

het raam, hield hem ondersteboven. 

'En?' vroeg Kozijnse ongeduldig. 

Nachtegaal zei niets, legde de viool op tafel en haalde een loep 

uit zijn vestzak. Daarmee begon hij de rand en de f-gaten van 

het instrument aan een nauwkeurig onderzoek te onderwerpen. 

Hij leek volledig in trance. Kozijnse en Jusrus zwegen eerbiedig. 

Nachtegaal stond op om opnieuw de viool in het licht te houden. 

'En?' 

Geen antwoord. Het onderzoek met de loep werd hervat. Jusrus 

keek er met bewondering naar. Hij betrapte zich erop dat hij zelf 

ging denken dat het om een bijzonder instrument ging. 

Eindelijk legde meneer Nachtegaal de viool terug in zijn kist. 

'En?' 

'Ik kan niets zeggen. 

'Is het een kostbare viool?' 

'Zonder nauwkeuriger onderzoek kan ik niets zeggen. Ik wil 

geen verwachtingen wekken.' 

'Is een Gagliano een kostbaar instrument?' vroeg Kozijnse. 

'Het zou me verbazen als het een Gagliano was.' 

'O?' Het klonk teleurgesteld. 'Waarom zit er dan een etiket in 

met de naam Gagliano erop?' 

137

'Er zijn gevallen bekend', zei meneer Nachtegaal langzaam, 'dat 

er een valse naam in een viool werd geplakt om te verhullen dat het 

een kostbaarder instrument is.' 

'Dus u denkt dat het om een viool gaat die nog kostbaarder is 

dan een Gagliano?' zei Kozijnse met glimmende ogen. 

'Dat is niet onmogelijk.' 

'Een Stradivarius?' 

'Nee nee, dit is geen Stradivarius.' 

'Wat dan?' 

'Hoor eens hier, meneer Kozijnse, ik ga u geen dingen zeggen die 

ik niet kan verantwoorden.' 

Kozijnse haalde diep adem. 

'Hoe komen we erachter?' vroeg hij. 

'Nauwkeurig onderzoek. Door meerdere experts. U kent mij 

niet, dus ik bied niet aan de viool mee te nemen. Als u wilt, kan ik 

terugkomen met wat hulpmiddelen om met meer zekerheid te kun 

nen zeggen of nader onderzoek aan te raden is. Zo'n onderzoek 

kost natuurlijk geld. Enkele duizenden guldens.' 

'Hoeveel zou hij waard kunnen zijn?' Nachtegaal haalde zijn 

schouders op. 'Kunt u niet een schatting maken?' 

'Ik denk er niet over', zei de heer Nachtegaal afgemeten. 

'Wat is de waarde van een Gagliano?' 

'Dat hangt ervan af. Zeg honderdduizend gulden als het instru- 

ment geen ernstige gebreken heeft.' 

'En deze viool zou meer waard kunnen zijn? Veel meer?' 

'Zou kunnen.' 

'Moet ik meer denken aan vijfhonderdduizend? Een miljoen?' 

Opnieuw haalde Nachtegaal zijn schouders op. Zijn houding druk 

te uit dat hij de geldwaarde nauwelijks interessant vond. Je vraagt 

toch ook niet wat de prijs van een geliefde is. 

'Als de viool aan een nauwkeurig onderzoek wordt onderwor 

pen, blijft dat dan geheim?' vroeg Kozijnse. 

'Nee, dat kan ik niet garanderen. Daar worden meerdere perso 

nen bij betrokken. Als het inderdaad ... , als het een instrument van 

een befaamde bouwer zou zijn, dan is dat groot nieuws in ons vak. 

Dat hou je niet stil.' 

'Bent u vioolbouwer?' 

138

'Kent u Amsterdam, meneer?' vroeg Nachtegaal uit de hoogte. 

'Daar woon ik.' 

'Kijkt u dan eens in de gids onder de naam Nachtegaal.' 

'Ik zou het op prijs stellen als u nog niet over deze vondst sprak 

met anderen', zei Kozijnse. 'Wanneer zou u weer kunnen komen?' 

'De komende twee weken niet. Op z'n vroegst over veertien 

dagen.' 

dig?' 

'Heel graag. Vandaag over veertien dagen. Wat ben ik u schul 

'Dat heeft geen haast', antwoordde meneer Nachtegaal. 

Hij gaf Kozijnse een hand, zei 'Dag Justus', wierp nog een lief 

devolle blik op de viool en vertrok. 

Over het moment dat nu kwam had Justus het langst nagedacht. 

Hoe moest hij zich gedragen? Als hij te enthousiast zou geloven dat 

ze met een beroemde viool van doen hadden, zou Kozijnse dat 

wellicht verdacht vinden. Niet enthousiast kon ook niet. Hij had 

besloten dat 'stomme verbazing' het best was. 

Daarom liep hij, toen Frans was vertrokken, naar de tafel 

en staarde zwijgend naar de viool, die daar in de open kist lag. 

Kozijnse was gaan zitten en ook zijn blik ging nadenkend richting 

viool. 

Voorzichtig nam Justus het muziekinstrument uit zijn bedje. 

'Pas op', zei Kozijnse. 'Laat hem niet vallen.' 

Er ging een vreugdegolf door Justus heen. Kozijnse geloofde wat 

Frans had gezegd. Meteen volgde de domper: 

'Het is natuurlijk hoogst onwaarschijnlijk dat we een echt kost 

bare viool in handen hebben. Hoe goed ken jij die Nachtegaal?' 

'Mijn ouders kennen hem. Ik nauwelijks.' 

'Kan hij er belang bij hebben mij te laten denken dat we iets 

duurs hebben, terwijl het ding niks waard is?' dacht Kozijnse hard 

op. Hij verwachtte geen antwoord van Justus, die er ook niet over 

piekerde er een te geven. 

'Wat zou zijn belang kunnen zijn? Een dure expertise, een 

onderzoek met een negatief resultaat, waar hij een paar duizend 

gulden voor kan declareren? Ja, dat zou heel goed kunnen.' Hij 

denkt dat alle mensen zijn zoals hij zelf is, dacht Justus. 'Weet die 

139

meneer Nachtegaal dat er een eigendomsbewijs van deze viool 

bestaat, met de naam Gagliano erop?' 

'Nee', antwoordde J ustus, 'dat kan hij volgens mij niet weten. Ik 

heb alleen gezegd, toen ik hem bij mijn ouders ontmoette, dat ik de 

viool van u had gekregen en dat u hem eigenlijk bij het vuilnis 

wilde zetten.' 

'Dat jij hem van mij hebt gekregen ... Hoor eens hier, Justus, je 

begrijpt toch wel dat als het inderdaad een heel duur instrument is, 

jij er geen aanspraak op kunt maken.' 

'Nee natuurlijk niet', zei Justus trouwhartig, 'hij is toch van die 

meneer Van der Molen.' 

'Un un, daar gaan we nog niet meteen van uit.' 

'Maar dat eigendomsbewijs?' 

'We weten niet of dat rechtsgeldig is. We weten niet of hij het 

origineel echt heeft. We weten niet of het op deze viool slaat. Nee, 

er zou heel wat te bewijzen vallen voor meneer Van der Molen. En 

aangezien hij niet de snuggerste is .. .' ' ... enuwel...'. 

Kozijnse grinnikte. 'Aangezien hij niet de snuggerste is, heeft hij 

een juridische strijd om de viool nog niet zomaar gewonnen.' En hij 

voegde er aan toe: 'Zolang hij het instrument niet in handen heeft.' 


, Als ik hier veel geld uit sleep, beloof ik je dat je een leuk percen 

tage krijgt. Ik zal het goed met je maken, vertrouw daar maar op. 

Tenslotte heb jij de viool gered van het vuilnis.' Hij nam het instru 

ment over van Justus, die het nog steeds in zijn handen had. 'Een 

Stradivarius bij het vuilnis, stel je dat eens voor.' 'Het is geen 

Stradivarius', zei meneer Nachtegaal.' 

'Nou ja, een soortgelijke beroemdheid.' 

Hij legde de viool terug in zijn kist. De voorzichtigheid waarmee 

hij dat deed, maakte Justus weer optimistischer. 'Luister Justus', zei 

Kozijnse. 'We hebben hier te maken met een gecompliceerde situ 

atie. We weten niet of het een bijzondere viool is. Als het dat is, 

mag het niet bekend worden, voordat ik weet wie eigendomsrecht 

kan claimen. Hij is gevonden in mijn huis, ik heb hem in handen, 

ik moet door een jurist laten uitzoeken welke rechten me dat geeft. 

Het is voorlopig van het grootste belang dat dit alles niet bekend 

wordt. Zwijgen, zwijgen als het graf. Kan ik daarop rekenen?' 

140

'Ik zeg niks.' 

'Ik wil rustig nadenken over wat me te doen staat. Misschien 

advies inwinnen bij mijn bedrijfsjurist, maar dan zonder hem de 

details te vertellen. We hebben de tijd. Nachtegaal komt pas weer 

over veertien dagen. 

Hij maakte de vioolkist dicht. 

'Zo, die gaat hier in de kast. Ik doe de kast op slot en neem de 

sleutel mee. Niet dat ik jou niet vertrouw, gewoon omdat het veili 

ger is. Ik zie je weer over twee weken. Als er iets is, bel je maar. En 

denk eraan:- geen woord, tegen niemand.' 

'Geen woord.' 

'Je bent een puike medewerker.' 

Kozijnse ramde Justus op zijn schouder ten bewijze van zijn 

vriendschap en ging zijns weegs. 

's Avonds zaten ze bij elkaar, bij de familie Nachtegaal thuis. Ook 

Noortje en Bashir waren er. Ze hadden allemaal verhoogde bloed 

druk, zo leek het, of een geestverruimend middel gesnoven. Of was 

het gewoon adrenaline in het bloed, veroorzaakt door opwinding? 

'Frans was geweldig', zei Justus. Frans keek bescheiden. 

'Absoluut geweldig. Hij zag Kozijnse nauwelijks. De man inte 

resseerde hem niet. Alleen de viool. De liefde voor het instrument 

straalde uit zijn ogen.' 

'Geloofde hij me? Denkt hij dat hij een miljoen, of meer, in han 

den heeft?' 

'Dat durf ik niet te zeggen', zei Justus. 'De man is van nature 

wantrouwend. ' 

'Omdat hij zelf niet te vertrouwen is', zei Annette. 

'Hij zei dat je misschien uit was op een opdracht om de viool te 

onderzoeken omdat je daar veel geld aan zou verdienen.' 

'Ook een aardige mogelijkheid', vond Frans. 

'Maar hij borg de viool met zoveel zorg en voorzichtigheid op, 

dat ik weer moed kreeg.' 

'Wat nu zal hij doen?' vroeg Bashir. 

'Nadenken. Met zijn jurist praten over wiens eigendom het ding 

is. En daar heeft hij twee weken de tijd voor', zei Justus met een 

vraag in zijn stem, terwijl hij naar Frans keek. 

141

'Ja, dat had ik je nog willen zeggen', zei Frans. 'Je dacht natuur 

lijk: waarom geeft hij hem zo veel tijd? Waarom zegt hij niet dat hij 

morgen terugkomt.' 

'Dat dacht ik, ja.' 

'Over twee weken gaat mijn broer Koos, de vioolbouwer, drie 

weken met vakantie. Ik pas dan op zijn huis. Ik krijg de sleutel en 

ik ga er tweemaal per week heen. Dat kan handig zijn. Ten eerste 

kan ik dan wat boeken van hem meenemen waarin violen van de 

beroemde bouwers worden beschreven, zonder dat ik Koos bij de 

zaak hoef te betrekken. Dat ziet er overtuigend uit voor Kozijnse. 

Ten tweede zou het kunnen zijn dat ik hem een keer mee moet 

nemen naar huis. Dan is het natuurlijk helemaal prachtig als ik in 

de zaak van mijn broer terecht kan.' 

'Zou Koos dat goed vinden?' vroeg Annette. 

'Dat kunnen we hem dan niet vragen, want hij is met vakantie', 

zei Frans laconiek. 

Intussen zaten ze in onzekerheid over wat Kozijnse nu ging 

doen. Het was onwaarschijnlijk dat hij zich bij een volgend bezoek 

van Frans totaal zou laten overtuigen dat hij met een kostbare 

viool van doen had. Hij zou meer zekerheid willen. 'Tenzij .. .', zei 

Annette. 

'Tenzij wat?' 

'Tenzij de viool wordt gestolen.' 

'Dan bezit hij hem niet meer', zei Justus. 

'Bijna wordt gestolen. Er wordt ingebroken. Er wordt naar de 

viool gezocht. Hij wordt niet gevonden, maar de sporen van 

inbraak zijn zichtbaar.' 

'Kozijnse zou denken dat Van der Molen heeft geprobeerd zijn 

eigendom terug te halen', meende Justus. 

'Ja, dat zou hij denken. Hij zou ook denken dat het een dure 

viool moet zijn, anders breek je er niet voor in. Zijn verdenking dat 

de heer Nachtegaal op een goed betaald onderzoek uit is, wordt 

dan ook ondermijnd.' 

'Hij ligt dus in een kast?' vroeg Frans. 

'Ik denk in de muurkast in de kamer waar nu het kantoor is', zei 

Noortje. 

'Klopt.' 

142

'En Kozijnse heeft de sleutel?' 

'Ja, maar voor een inbreker is die kast best open te krijgen.' 'En 

dan neemt hij de viool mee, wat niet de bedoeling is', zei Annette. 

J ustus dacht na. 

'Daar weet ik iets op. In het bureau ligt een bos reservesleutels. 

Ook van de kast, dat heb ik al bekeken. Stel ik vertrouw het 

niet. Ik verberg de viool ergens in huis, waar een dief hem minder 

makkelijk vindt. De dief breekt de kast open en noppes. Kozijnse 

schrikt zich eerst de pleuris, maar hoera, zijn voortreffelijke werk 

nemer heeft de viool gered.' 

'En zijn vertrouwen in jou is tot in de stratosfeer gestegen', zei 

Frans. 

'Probleem', bracht Noortje te berde. 'Kozijnse denkt dat mijn 

vader de viool gestolen heeft. Vader kent het huis op z'n duimpje. 

Hoe denk je de viool zo te verstoppen dat vader hem niet kan vin 

den? Ik bedoel: dat vader hem niet zou kunnen vinden als hij 

ernaar zocht.' 

'Zo'n plekje vind jij voor me', zei Justus. 'Trouwens, zou je 

vader niet denken dat Kozijnse de viool blijkbaar heeft meegeno 

men naar Amsterdam?' 

Ze waren het erover eens dat het een goed plan was. Restte de 

vraag hoe het moest worden uitgevoerd. 

'Simpel', vond Noortje. 'Justus slaat morgenochtend een ruitje 

in, breekt de kast met een breekijzer open en gooit hier en daar wat 

meubilair om. Fluitje van een cent.' 

'Nee, zo moet dat niet, denk ik. Veel te link. Stel het je voor. Ik 

kom de volgende dag op kantoor en zie dat er is ingebroken. Dan 

moet ik de politie bellen. Die onderzoekt de zaak en ziet om de een 

of andere reden meteen dat het nep is.' 

'Welke reden?' vroeg Bashir. 

'Weet ik veel, het ruitje is vanuit de binnenkant ingeslagen, dat 

soort dingen. Nee, ik ben ervan overtuigd dat we alles zo dicht 

mogelijk bij de werkelijkheid moeten houden, anders maken we 

fouten. Ik merkte het ook toen ik Kozijnse verslag moest uitbren 

gen van dat nepgesprek op straat, met jou en Bashir. Daar had ik 

toen enorm houvast aan.' 

143

'Ik denk dat je gelijk hebt, Justus', zei Frans. 'Er moet echt wor 

den ingebroken. Wie gaat dat doen?' 

'Ik ben nachtblind', zei Annette. 'En stel dat de politie me 

betrapt, dan gaan ze nog denken dat ik ook in dat geval met oom 

pje Vreugdenhill op geld uit was.' 

'Ik doen het', zei Bashir. 

'Nee, jij doen het niet', zei Justus streng. 'Als ze jou pakken ga je 

alsnog het land uit.' 

Ze keken naar Frans. 'Nee', zei die. 'Als ik betrapt zou worden, 

is dat heel overtuigend. Ik wil de viool hebben, ik ben er verliefd op 

geworden. Maar ik ben ongeschikt voor inbraken. Mijn hart zou 

zo luid bonken dat de buren het zouden horen. Je kunt veel van me 

vragen, Justus, maar ik ga niet 's nachts ruitjes inslaan midden in 

de stad. Laat mij maar toneel spelen.' 

'Ik dus', zei Noortje. 'Als ik word betrapt is het helemaal over- 

tuigend. Ik kom de viool van mijn vader halen.' 

Ze keken haar bezorgd aan. Zou ze dat aandurven? 

'Ik durf het eigenlijk niet, maar ik doe het.' 

'Ik ga mee', zei Justus. 

'Nee, dat is het domste wat we kunnen doen. Als jij inbreekt in 

het kantoor waar je werkt, halen ze gelijk de FBI erbij, of hoe heet 

dat in Nederland. Verdachter kan het niet.' 

'Ik weet wat', zei Justus. 'Ik vraag of Stijn met je meegaat. Stijn 

is mijn beste vriend. Hij is een beetje eigenaardig, hij schrijft 

gedichten en zo, maar hij is volstrekt betrouwbaar.' 

'En zou hij het doen?' 

'Zijn vriendin, die hij zijn hele leven heeft gehad, is van hem 

weggelopen. Hij denkt dat het leven niks meer waard is. Misschien 

geeft dit hem een kick. Het wordt tijd dat hij weer eens onder de 

mensen komt.' 

'Nou, onder de mensen', grijnsde Frans. 'Niet te veel mensen, 

hoop ik.' 

'Dá's goed', zei Stijn. 'Het maakt me niet uit of ik in de gevange 

nis zit of hier.' 

Justus gooide een prop naar zijn hoofd. 'Word wakker, man. Er 

is nog leven na Joke.' 

Hij had zin Stijn door elkaar te rammelen. Die zat maar te doen 

144

of zijn leven voorbij was, terwijl je zulke spannende dingen kon 

doen als Kozijnse een aftands viooltje aansmeren. 

'Laten we eens onder ogen zien, beste Stijn, dat Joke niet het 

einde van de wereld is.' 

'Hoe bedoel je?' 

'Wat is er eigenlijk aan haar? Waarom is ze zo bijzonder?' 

'Niks. Er is niks aan haar.' 

'Vond ze je gedichten mooi?' 

'Sommige.' 

'Hield ze van meteorologie?' 

'Ze haat meteorologie.' 

'Zoende ze zo goed?' 

'Jawel.' 

'Er zijn er meer die dat kunnen', zei Justus, als had hij niet pas 

enkele weken, maar jarenlange ervaring. 

'Hier spreekt een expert', zei Stijn, met voor het eerst sinds 

weken weer een vleugje humor in zijn stem. 

'Dus je doet het en je zorgt dat je niet in de gevangenis komt?' 

'Komt wel goed.' 

Justus wist ineens niet meer of het een goed idee was Stijn erin te 

betrekken. Als hij zo sloom en ongeïnspireerd was, liet hij zich wil 

loos pakken door de politie. 

'Het is niet de bedoeling dat je gepakt wordt, snap je dat? 

Misschien kan het jou niet schelen, maar het is gevaarlijk voor het 

project.' 

'Ik zou zeggen dat Noortje de viool van haar vader komt halen 

en dat ik haar help. Omdat ze zo goed kan zoenen.' 

Justus wist niet of hij dit leuk vond. 

'De politie zou de viool willen zien. Ons plan zou in duigen 

vallen.' 

'Ach man, ik laat me niet pakken.' 

De huizen in de Karpatenstraat hadden een kleine, ommuurde ach 

tertuin. Achter de achtermuur liep een paadje dat je kon gebruiken 

om een fiets achterom te rijden. Dat paadje werd ook gebruikt 

voor het uitlaten van honden, en dus was het eerste wat Stijn deed 

in een hondendrol trappen. 

145

'Ik wou dat er hier een lantaarnpaal stond', fluisterde hij. 

'Nee, dat wou je niet', zei Noortje. 'Hier rechts is een pol gras, 

daar kun je je schoen aan afvegen.' 

'Welke deur?' 

'Er staat 23 op, maar ik herken hem blindelings. Hier is het.' 

'Heeft Justus de deur van het slot gedaan?' 

'Nee, het leek hem beter van niet. Kun jij op de muur klimmen?' 

Stijn hees zich op de muur en hielp daarna Noortje naar boven. Ze 

lieten zich snel aan de andere kant naar beneden glijden, want in 

het flauwe licht van de stad zou iemand hen kunnen zien zitten. 

Hun ademhaling begon gejaagder te gaan. Het is een vreemd 

gevoel als je op verboden terrein bent, in de nacht, ook al is het 

doel nog zo edel. 

Noortje nam Stijn bij de hand en leidde hem naar de achterkant 

van het huis. 

'Hier is de deur van de achterkamer. Justus heeft gezorgd dat de 

sleutel in het slot steekt, dus als we dit ruitje er uit halen kunnen 

we de sleutel omdraaien en de deur openen.' 

'De glassnijder.' 

Stijn kraste over de ruit, nadat hij eerst de ontstopper van zijn 

moeders gootsteen er tegen had gedrukt. Volgens vele misdadigers 

films zou hij zo geruisloos een rondje uit de ruit kunnen snijden. Dat 

lukte van geen kant. De ruit liet zich niet kisten. Daarom liep Stijn 

een eindje de tuin in en vond een baksteen. 'Hou je oren maar dicht.' 

'Pas op, de hele buurt wordt wakker.' 

'Jammer dan.' 

Met kracht gooide hij de steen door het venster. In de stilte van 

de nacht, maakte het een oorverdovend lawaai. Ze schrokken zich 

beiden te pletter en maakten zich automatisch zo klein mogelijk 

tegen de donkerte van de muur. Op Karpatenstraat 25 werd een 

raam geopend. Ze konden zich voorstellen dat iemand zijn hoofd 

naar buiten stak en scherp luisterde. Ze hielden zich doodstil. Het 

raam ging weer dicht. Minstens tien minuten lang bewogen ze niet. 

Daarna fluisterde Stijn: 

'Zullen we naar binnen gaan?' 

'Goed. Maar zachtjes. Dat raam hiernaast, dat was vast Pikkema. 

Een keurige meneer.' 

146

'Zou hij de politie bellen?' 

'Ik hoop het niet.' 

'Nou, kom op.' 

Het kostte geen moeite de deur open te maken. Ze hadden 

handschoenen aan en hadden elkaar ingeprent dat die geen 

moment uit mochten. Noortje kende het huis op haar duimpje en 

ze vonden dan ook zonder moeite de kamer met de kast waar de 

viool zou moeten liggen. 

'Nu zullen we toch de zaklamp moeten gebruiken om de kast 

open te breken', zei Stijn. 

Hij haalde hem te voorschijn. Maar net voor hij hem, afge 

schermd met zijn hand, aan wilde knippen, zei Noortje dringend: 

'Wacht!' 

Een politieauto draaide de straat in en reed er langzaam door. 

Ze drukten zich tegen de muur. 

'Pikkema heeft blijkbaar echt gebeld', fluisterde Noortje. 

'St.' 

De auto stopte en een agent stapte uit. Met een sterke zaklamp 

liep hij langs de huizen en scheen naar binnen. Stijn en Noortje 

lieten zich achter het bureau op hun knieën zakken. Het licht van 

de zaklamp speelde door de kamer. Het duurde niet meer dan een 

halve minuut, het leek een eeuwigheid. 

Eindelijk verdween de agent. 

'Gossiemijne', fluisterde Stijn. 'Justus had me voorgespiegeld dat 

het niks zou voorstellen. Ik krijg hier een hartkwaal van.' 

'Dat zijn dan twee hartkwalen.' 

'Nu gaat die kast open.' 

Stijn zette het breekijzer dat hij had meegebracht in een kier van 

de kastdeur en duwde. Zonder veel moeite en vooral zonder veel 

geluid ging de deur open. 

'Geen viool', zei Stijn. 

'Ja, gek hè?' 

Ze zetten alle kastdeuren open, alsof ze die hadden doorzocht, 

ze maakten een beetje rommel en toen vonden ze dat ze hun werk 

wel hadden gedaan. 

'Waar is die viool nou?' 

'Op de vliering. Ik stel voor dat we daar niet heengaan. Vanwege 

147

Pikkema. Het is boven gehorig tussen de beide huizen. Je zou hem 

trouwens niet vinden, hoor. Er is daar een bijna onzichtbaar luikje 

dat toegang geeft tot een ruimte onder de dakpannen. Ik denk dat 

zelfs mijn vader dat luikje vergeten is.' 

'Dan gaan we onverrichter zake naar huis.' 

'Of verrichter zake?' 

Stijn bracht Noortje naar huis. Haar ouders waren nog op en 

wachtten met spanning op hun relaas. 

'Dus u bent op de hoogte?' vroeg Stijn. 

'Natuurlijk, we zijn in het complot. Ik heb zelf de brief met de 

kopie van het eigendomsbewijs aan Kozijnse geschreven. Ik vind 

het een prachtplan van Justus. Niet dat het zal lukken, maar alleen 

al het idee dat we de strijd aangaan met die schurk vind ik verruk 

kelijk.' 

'Was het griezelig?' vroeg mevrouw Van der Molen. 

'Ja', zei Noortje uit de grond van haar hart. 'Het was doodeng.' 

'Maar ook wel lekker' , vond Stijn. Hij had meer glans in zijn ogen 

dan in weken het geval was geweest. 'Best lekker.' 

148

13 

J ustus nam de schade in ogenschouw. 

Wat zou hij hebben gedaan als hij niet op een inbraak voorbe 

reid was geweest? Hij zou eerst hebben gekeken of er geld was 

gestolen. Dat deed hij dus nu ook. In de la van het bureau stond 

een metalen kistje, waar het sleuteltje instak. Het was de zoge 

naamde 'kleine kas voor uitgaven als postzegels en koffiemelk.' Er 

zat nooit meer in dan een paar honderd gulden. Het kistje bleek 

onaangeroerd. 

Vervolgens ging hij na hoe de inbreker was binnengekomen. Het 

gebroken ruitje was snel gevonden. 

Ook constateerde hij dat er een kast was opengebroken. En het 

viel hem op dat andere kasten open stonden. Er lagen wat spullen 

op de grond, een bureaubakje met folders en plattegronden, een 

doosje waar wat paperclips uit waren gevallen. Er ontbrak niets, zo 

te zien. Er was ook weinig te halen. Wie zou gebruikte kleding wil 

len stelen? 

De politie bellen, dat lag nu voor de hand. Hij meldde de 

inbraak. Ze antwoordden dat ze binnen een uur zouden komen. 

Daarna probeerde hij Kozijnse te bereiken, op zijn Amsterdamse 

nummer. Die was er niet. Men zei dat hij twee dagen naar 

Engeland was. 

'Er is ingebroken in het kantoor in Stoutendam', meldde Justus. 

'Mocht hij bellen uit Engeland, zeg hem dat dan. Er is wat schade, 

maar ik mis niets.' 

De politie arriveerde kort daarna. Gelukkig was het deze keer 

niet rechercheur Wachtmans. Ze namen poolshoogte en vroegen 

Justus wat er was gestolen. 

'Niets, voor zover ik kan nagaan. Er is hier ook bijna niets. De 

kleine kas hebben ze niet gevonden. Of er is niet naar gezocht.' 'Er 

is vannacht gebeld', zei de agent. 'Door iemand uit de straat. Die 

had brekend glas gehoord. We zijn wezen kijken, maar alles leek 

rustig. Misschien is de inbreker er toch zenuwachtig van geworden 

en is hij voortijdig vertrokken.' 

'Dat zou kunnen.' 

149

'Kan het zijn dat er naar iets speciaals is gezocht?' 

'Ik zou niet weten wat.' 

'Vraag dat even aan je baas als hij terug is.' 

'Dat zal ik doen', zei Justus. 

Daar bleef het bij. Ze zeiden dat ze misschien nog terug zouden 

komen om vingerafdrukken op te nemen, maar overtuigend klonk 

dat niet. Er waren kennelijk belangrijker zaken. Op Justus' vraag 

hoe groot de kans was dat de dader zou worden gepakt, haalden ze 

hun schouders op. 

'De grootste kans is dat we te zijner tijd een drugsverslaafde 

inrekenen die vijftig inbraken bekent, waaronder deze. Zo gaat het 

bijna altijd. Nou, het beste. En laat dat ruitje repareren. Ik wed dat 

de verzekering het betaalt.' 

'Dag', zei Justus. 

Twee dagen later belde Kozijnse. 

'Ik hoor dat er is ingebroken', zei hij met een nerveuzige klank 

in zijn stem. 'Is de viool weg?' 

'Nee, die hebben ze niet gevonden.' 

'Hoe is dat mogelijk?' 

'Ja, beetje eigenwijs van me misschien, maar ik had hem beter 

verstopt.' 

'Je bent een held', riep Kozijnse. 'Ik kom naar je toe.' 

Nog voor het middaguur was hij er. 'Vertel, jongen, vertel.' 

'Nou ja, ik vond die kast niet zo'n veilige plaats voor een viool die 

misschien erg kostbaar is. Ik hoorde zulke astronomische bedra 

gen. Daar bent u misschien aan gewend, maar ik niet.' 'Ik geloof 

niet dat die viool veel waard is.' 

'0.' 

Meende die Kozijnse dat nou, of wilde hij zichzelf niet rijk reke 

nen? Rijk was hij trouwens toch al. Of wilde hij vooral niet goed 

gelovig lijken en was dit zijn manier om zich te verdedigen? 

'Maar ga door. Wat heb je gedaan?' 

'Ik heb het hele huis doorzocht.' 

'Misschien een tweede viool gevonden?' grijnsde Kozijnse. 'Ik 

zocht naar een goede plaats om de viool te verstoppen. Die heb ik 

gevonden op de vliering. Er zit daar een nauwelijks zichtbaar luik- 

150

je, dat toegang geeft tot een ruimte onder de dakpannen. De viool 

kist kon net door het luikje.' 

'En de dief heeft daar niet gezocht.' 

'Nee. De politie denkt dat het een verslaafde was. Die gaat niet 

in het donker op de vliering zoeken.' 

'Denk jij ook dat het een verslaafde was?' 

'Nee.' 

'Waarom niet?' 

'Omdat de kleine kas niet was meegenomen.' 

'Wie denk je dan dat het was?' 

'Die Van der Molen. Op zoek naar zijn viool.' 

'Maar Van der Molen zou dat luikje op de vliering moeten 

kennen.' 

'Misschien', zei Justus. 'Mijn vader zou in ons huis zo'n luikje 

niet kennen. Het lijkt me waarschijnlijker dat Van der Molen denkt 

dat u de viool mee naar Amsterdam hebt genomen.' 'En toen?' 

'Toen merkte ik eergisterochtend dat er was ingebroken. Ik ben 

meteen naar de vliering gehold.' Wat begon het liegen hem gemak 

kelijk af te gaan. 'De viool is er nog. Ik heb de politie gebeld en die 

is gekomen. De viool heb ik niet genoemd. Ik dacht aan wat u zei: 

praat zo weinig mogelijk.' 

'Je bent opmerkelijk verstandig voor je leeftijd', zei Kozijnse 

waarderend. 

'De afgelopen twee nachten heb ik hier geslapen. Dat leek me 

veiliger. Ik heb een matras in de achterkamer gelegd.' 

'Je bewaakt die viool met je leven, hé?' 

'Nou ja, als hij meer dan een miljoen waard is.' 

'Je hebt prima gehandeld. Kom op, we gaan samen lekker een 

hapje eten bij de Griek.' 

Ze lieten zich de maaltijd goed smaken. Kozijnse vertelde over 

de goede zaken die hij in Engeland had gedaan, en in het algemeen 

over zijn eigen voortreffelijkheid. Dat laatste was een beetje irri 

tant, maar hij was een onderhoudend spreker. Net voor ze zouden 

opstappen', zei hij: 

'Ik zal de viool meenemen naar mijn kluis in Amsterdam. Dan 

kun jij weer lekker thuis gaan slapen.' 

Het was de opmerking waarvoor Justus had gevreesd. Feitelijk 

151

had hij onmiddellijk na de inbraak aan deze mogelijkheid gedacht. 

Het lag zo voor de hand. Stom dat ze het niet eerder hadden over 

wogen. Als Kozijnse de viool meenam was hij uit het zicht. Hij, 

Justus, zou niet meer met zijn neus zitten bovenop alles wat in ver 

band met de viool werd ondernomen. Het gevaar was groot dat 

Kozijnse het instrument aan anderen zou laten zien. 

Stom, stom, stom. 

'Kunt u doen', zei hij achteloos. 'Voor mij hoeft het niet.' 

'Ik heb thuis een brandkast waar hij, zeker zonder de kist, wel 

in zou passen.' 

'Het gevaar is natuurlijk dat Van der Molen ook een nachtelijk 

bezoekje brengt aan uw huis in Amsterdam.' 

'Ik heb een alarminstallatie.' 

'Dat zal veilig genoeg zijn', knikte Justus. 

'Er is een klein probleem. Ik moet zo dadelijk naar Den Bosch. 

Daar moet ik de auto tot vanavond in een garage laten staan. En 

dat zint me niet.' 

'Dan laat u de viool toch hier. Van der Molen zal er overal naar 

gaan zoeken, behalve in de Karpatenstraat 23. Daar is hij al 

geweest. Feitelijk is dat de veiligste plaats op de wereld.' 

'Daar heb je ook wel weer gelijk aan.' 

'En voor de zekerheid blijf ik er slapen. Dat maakt me niks uit 

voor die paar dagen. Binnenkort komt meneer Nachtegaal weer en 

dan horen we dat de viool toch het meest thuishoort bij de vuilnis.' 

'Goed, dan doen we het zo', zei Kozijnse. 

Ze zaten die avond weer bij elkaar bij de Nachtegalen. Ze voelden 

zich zo langzamerhand echt een team. Behalve Justus waren ook 

Noortje en Bashir er, en nu natuurlijk ook Stijn. Justus deed verslag 

van zijn behandeling van de gevolgen van de inbraak. Ze schrok 

ken van het idee dat Kozijnse de viool zou hebben meegenomen. 

'Niet bijster intelligent van ons', vond Frans. 

Anderzijds moesten ze toegeven dat de inbraak wel overtuigend 

was geweest. Kozijnse zou nu toch denken dat de vader van 

Noortje best wist dat het om een waardevolle viool ging. Een 

Gagliano. 

'We hebben fase één nu wel achter de rug', zei Annette. 

152

'Dat kun je wel zeggen.' 

twee.' 

'Dat betekent dat we moeten beslissen of we doorgaan naar fase 

Ze keken haar verbaasd aan. 

'Ik heb gezegd dat ik, met aarzeling, mee zou doen aan fase één. 

Ik weet niet of ik verder wil. Ik hèb niet goed geslapen van die 

inbraak. Dat gaat toch ver. Dat is een criminele daad.' 

'Tja', zei haar man. 

Alle leeuwen en beren stormden weer op Justus af. Het leek zo 

ongerijmd wat hij aan het doen was. Weglopen van huis omdat zijn 

vader iets had gedaan waar de rechtbank hem niet voor had ver 

oordeeld en zelf iets ondernemen waar hij zeker wel voor kon 

worden veroordeeld. 

Het was of Frans zijn gedachten raadde. 

'Wat hebben Noortje en Stijn nu helemaal gedaan', zei hij. 'Ze 

hebben een ruitje ingegooid. Ze hebben een piepklein slotje van een 

kastdeur vernield.' 

'Het is niet eens vernield', zei Stijn. 'Als je de sleutel hebt func 

tioneert die kastdeur nog steeds.' 

'Alleen een ruitje ingegooid dus. Niets gestolen. Denk je dat je 

daarvoor de gevangenis in zou gaan?' 

'Het gaat om het principe.' 

'Ja, het principe', riep Bashir. 'Het principe dat onrecht moet 

worden, hoe je zegt dat, niet gedaan gemaakt. Dat jij bent aan het 

doen.' 

Frans knikte. 'Daar gaat het om. Je moet de dingen in hun pro 

porties zien. Als je te ver gaat met je principes, maak je weer andere 

brokken.' 

lend. 

'En we doen het tenslotte niet voor onszelf', zei Annette aarze 

'Net zo min als jij de morfine voor je oom voor jezelf achterover 

drukte.' 

'Ik doe het eigenlijk wel voor mezelf', zei Noortje bedremmeld. 

'Nou ja, voor ons. Voor ons gezin.' 

Daar moesten ze even over denken. 

'Het zou inderdaad zuiverder zijn geweest als Noortje niet had 

meegedaan aan die inbraak', vond Frans. 'Ze mag best met een 

153

truc proberen Kozijnse zijn huis afhandig te maken, want hij heeft 

hetzelfde gedaan. Maar vooral zij moet binnen de wet blijven. 

Bashir draaide zijn ogen naar boven, een gebaar dat ze van hem 

gewend waren als hij iets volstrekte onzin vond. 

kerij.' 

'Bashir is het niet met je eens, Frans', zei Justus. 

'Jullie praten over kruimeljes, maar wij zijn bezig met een bak 

'Trouwens', zei Stijn, 'Noortje heeft helemaal geen inbraak 

gepleegd. Ik heb het ruitje ingeslagen. Zij probeerde me nog tegen 

te houden. Ik heb de deur opengemaakt. Ze heeft voortdurend 

geroepen dat ik terug moest gaan, ze heeft me gesmeekt om die 

kastdeur niet open te rukken, ze is de onschuld in eigen persoon.' 

Ze lachten, Bashir het hardst. 

Kijk die Stijn eens, dacht Justus. Er zitten weer rimpeltjes om 

zijn ogen. Die bedaarde, poëtische Stijn, van wie het je bij wijze 

van spreken verbaast dat hij de trap af kan lopen, volgens mij heeft 

hij het hartstikke leuk gevonden. 

'Ik heb genoten', zei Stijn. 'Vooral met die politie in de straat en 

wij achter het bureau. Mijn hart ging zo lekker te keer, ik wil nog 

wel eens.' 

'Dus we gaan door?' 

Ze gingen door. Ook Annette ging aarzelend akkoord. Bashir 

wenste meer ingeschakeld te worden en Stijn zei dat hij de hele boel 

aan Kozijnse ging verraden als hij geen groter aandeel kreeg in het 

complot. 

'Als we jullie kunnen gebruiken, roepen we meteen', beloofde 

Justus. 

Ze bespraken de volgende stap. 

'Ik kom dinsdag', zei Frans. 'Normaal is het kantoorje open van 

negen tot twaalf, hé? Gaat Kozijnse dan meestal weg, of blijft hij 

hangen?' 

'Hij blijft eigenlijk nooit. Soms heeft hij een afspraak elders in 

het land. Soms rijdt hij terug naar Amsterdam.' 

'Dan hoop ik dat hij dat dinsdag ook doet. Ik kom om een uur 

of elf, iets eerder misschien. Dan heb ik ruim een uur om de viool 

te onderzoeken en dan vertrekken we allemaal tegelijk om twaalf 

uur. En wie weet .. .' 

154

'Wie weet wat?' 

'Dat zien we nog wel.' 

Dinsdagmorgen. Justus werd om zeven uur wakker, een uur eerder 

dan gewoonlijk. Hij stond op van zijn matras en douchte lang 

durig. Hij schoor zich intussen tweemaal in de week, meestal 

's zondags en 's woensdags, maar vandaag werd een extra scheer 

beurt ingelast. In het keukentje at hij een paar boterhammen en 

dronk thee. Daarna klom hij naar de vliering en haalde de viool 

tevoorschijn. Toen was het pas kwart voor acht. Hij moest wach 

ten tot kwart over negen voor Kozijnse verscheen. Dat was zeer 

vroeg voor zijn doen. Eindeloos kunnen anderhalf uur duren, maar 

van één ding kun je zeker zijn, ze gaan om. 

'Heeft die Nachtegaal nog gebeld?' 

'Nee, meneer Kozijnse.' 

'Ik heb zijn nummer vanmorgen gedraaid, in Amsterdam, maar 

er werd niet opgenomen.' 

Justus verschoot van kleur. Weer ontsnapt. Je moest wel geluk 

hebben in dit werk, dacht hij . 

'Misschien is hij al op weg hiernaartoe.' 

'Dat zal dan wel.' 

Er kwam warempel een mevrouw met een zak kleren. Ze infor 

meerde wat daar nu mee ging gebeuren en Justus verzekerde haar 

dat ze bij de eerste de beste ramp goed van pas zouden komen. 

'Nietwaar, meneer Kozijnse?' 

Kozijnse kwam omhoog uit zijn stoel. 

'Mevrouw, zonder mensen als u zou de wereld een slechtere 

plaats zijn. Telkens als de natuur te keer gaat, bij aardbevingen, 

overstromingen, extreme droogte, noem maar op, staan wij klaar 

om de behoeftigen en ontheemden te helpen. Uw steun is daarbij 

onmisbaar. Ik dank u.' 

Hij schudde krachtig haar hand. 

Het is geen wonder dat hij rijk is geworden, dacht Justus. Wat 

kan die man charmant zijn. Die mevrouw is alweer helemaal weg 

van hem. Het was ook geen wonder dat de vader van Noortje hem 

had vertrouwd. Als je hem zo bezig zag, zou je hem je laatste cent 

in bewaring geven. 

155

'Mevrouw, we houden ons aanbevolen.' 

Justus keek tersluiks op zijn horloge. Vijf voor elf. Hij hoopte 

dat Frans net zo goed in vorm zou zijn als de vorige keer. 

De mevrouw vertrok en amper was ze weg of Frans, het afstan 

delijke trekje om zijn mond, meldde zich, met aktentas en een lange 

smalle zwarte doos. 

'Welkom, welkom.' 

'Goedemorgen. Zal ik maar meteen aan de slag gaan?' 

'Graag. Justus brengt koffie.' 

'Dit gaat even duren. Gaat u intussen rustig uw gang. 

'Natuurlijk.' 

Kozijnse pakte het kasboek en deed alsof hij zich erin verdiepte. 

In werkelijkheid loerde hij over de rand om te zien wat Frans uit 

voerde. Die ging zitten met een aktentas op zijn knieën en haalde 

daar een stapeltje boeken uit. Daarna nam hij de viool uit de kist, 

legde die op tafel en ging in de boeken zitten bladeren. 

Justus vond dat hij best nieuwsgierig mocht zijn, dus keek hij 

mee in de boeken. Wat hij zag, waren afbeeldingen van violen van 

allerlei vorm, reeksen Cijfers die waarschijnlijk afmetingen aanga 

ven en brokjes tekst die mogelijk beschrijvingen van instrumenten 

bevatten. 

'Mm', mompelde Frans en net als de vorige keer had Justus de 

sensatie dat daar een echte expert aan het werk was, met een echt 

beroemde viool. 

Het duurde en duurde. Soms greep Frans haast fanatiek een 

ander boek, bladerde, bromde, keerde terug naar het boek waarin 

hij begonnen was. 

Kozijnse pretendeerde allang niet meer dat hij verdiept was in de 

financiën van HbR. Er was spanning op zijn joviale gezicht te lezen. 

Langzaam maar zeker begon Frans te knikken. 

'Is het .. . ' 

Kozijnse kon niet tegen mensen die waren zoals Frans zich nu 

voordeed. Dat langzame, dat wetenschappelijke, dat voorzichtige. 

Zeg eens wat man, hoorde je hem denken. Durf eens wat. Maar hij 

beheerste zich. Hij wilde niet zo geïnteresseerd lijken. Dat is niet 

. goed in de handel. En misschien moest deze Nachtegaal de viool 

ooit voor hem verkopen. 

156

'Zo, nu zal ik er nieuwe snaren opzetten.' 

Frans deed warempel vrijwillig een mededeling. Hij dook 

opnieuw in zijn tas en produceerde vier snaren, nog gloednieuw in 

hun cellofaan verpakking. Het opzetten was een tijdrovend werkje, 

want steeds ontstemde het instrument weer. Met beleid draaide hij 

de snaren één voor één kleine beetjes strakker, waarbij een griezelige 

pang uit de klankkast Kozijnse haast van zijn stoel deed opspringen. 

'Dat heb je met die oude instrumenten', mompelde Frans. 

Met zijn tanden bijtend op zijn onderlip draaide hij de snaren 

nog vaster aan, steeds tussendoor tokkelend om te horen of hij de 

goede toonhoogte te pakken had ... 

'Zo zou het moeten kunnen.' 

Uit de doos haalde hij een strijkstok. Hij legde de viool op zijn 

linkerschouder, klemde hem vast met zijn kin en streek twee snaren 

tegelijk aan. Hij stemde nog een beetje bij en speelde toen wat 

loopjes en figuurtjes. Justus had zich voorbereid op een gruwelijk 

gekras maar daar was geen sprake van. Het klonk best goed. Het 

klonk eigenlijk heel goed. Frans varieerde. Streek lange forse tonen 

en zachte tedere. Snelle springende en vloeiende. Hij liet de toon 

aanzwellen en afzwakken in één streek, hij liet de strijkstok dansen 

op de snaren in een snelle riedel. Opnieuw draaide hij de snaren 

iets aan en speelde toen een bekende wals van Strauss. De tonen 

vulden het vertrek, probeerden elkaar in te halen zonder daarin te 

slagen. Voor iemand die nog nooit van dichtbij een violist bezig 

had gezien was het indrukwekkend. 

'Een interessant instrument', zei Frans. 

'Weet u nu wat voor merk het is?' vroeg Kozijnse alsof het om 

een auto ging. 

Als antwoord begon Frans opnieuw te spelen. Wat kan hij dat 

goed, dacht Justus bewonderend. De ene na de andere bekende 

klassieke melodie danste door de kamer. 

'Ik heb nog nooit op zo'n bijzonder instrument gespeeld', zei 

Frans met even een zweem van opgetogenheid in zijn stem. 

Kozijnse straalde. 

'Wat is het?' 

'Ik kan niets met zekerheid zeggen.' Frans viel terug in zijn 

plechtige, afgemeten toon. 

157

'Maar u hebt een vermoeden.' 

'Een sterk vermoeden zelfs.' 

Kozijnse keek verwachtingsvol. 

Frans begon college te geven. 'Men heeft het altijd over 

Stradivarius, de beroemde Italiaanse vioolbouwer die een leerling 

was van Amati. We spreken over de zeventiende eeuw, in de plaats 

Cremona. In de werkplaats van Amati werkte ook een zekere 

Andrea Guarneri en hij werd beter dan zijn leermeester. Het moet 

die familie in het bloed hebben gezeten, want .ook twee zonen van 

Andrea bouwden zeer goede violen. En een kleinzoon. Maar er was 

er één die de kroon spande: Giuseppe n Antonio Guarneri, waar 

schijnlijk een neef van Andrea. Hij wordt ook wel de Guarneri del 

Gesu genoemd. Hij bouwde buitengewoon goede instrumenten, die 

hij signeerde met de letters jHS.' Hij stopte, keek naar de viool die 

hij nog altijd in zijn handen had. 

'Staat daar jHS in?' 

'Er zit een etiketje in waar Gagliano opstaat. Dit is honderd 

procent zeker geen Gagliano. Het zou kunnen zijn dat onder dit 

etiketje .. .' 

'Scheur het er dan uit, man! Eh, kunt u dat etiketje verwijderen, 

meneer Nachtegaal?' 

'Dat zou met de uiterste voorzichtigheid, onder laboratorium 

omstandigheden, moeten gebeuren. Ik kan dat niet eens zelf. Daar 

is een andere expert voor nodig, wellicht zelfs twee.' 

'u kunt nu dus geen zekerheid geven?' 

'In dit soort gevallen is zekerheid het resultaat van een proces 

dat enkele maanden kan duren.' 

'Maar u vermoedt dat het een viool is van die meneer de Tweede 

hoe heet-ie, Garneti?' 

'Guarneri. Onderzoek zou het moeten bevestigen.' 

'En dat komt dan groot in de kranten', zei Kozijnse. 

'Dat lijkt me waarschijnlijk. Mag ik aannemen dat u de eigenaar 

bent van de viool?' 

Kozijnse wierp een snelle blik op Justus. 'Jazeker.' 

'Maar u wilt niet dat de hele wereld te weten komt dat u even 

tueel miljonair bent.' 

'Dat hebt u goed begrepen.' 

158

'Tja, u moet dan maar eens goed overwegen wat u wilt doen. U 

kunt ervan op aan dat ik tot nader order mijn mond zal houden. 

Als u verder van mijn diensten gebruik wilt maken, hoor ik dat 

wel. Overigens, ik ga altijd vroeg in het seizoen met vakantie, dus 

de komende weken ben ik moeilijk te bereiken.' 

'Ik ben u zeer dankbaar. Wat ben ik u schuldig?' 

'Ik stuur u wel een rekening.' 

Frans pakte zijn spullen bij elkaar. Het was intussen kwart voor 

één geworden. 

'Ik vertrek ook. En Justus' werktijd zit er ook op', zei Kozijnse. 

'Berg jij de viool op, Justus?' 

'Dat doe ik.' 

Met z'n tweeën verlieten ze het pand. Frans nam de tijd. Hij 

bezichtigde de gevel van het huis, deelde ongevraagd mee dat zijn 

auto om de hoek op de gracht stond, gaf Kozijnse een hand en liep 

op zijn gemak richting gracht. De auto van Kozijnse stond voor de 

deur van Karpatenstraat 23. Hij zwaaide nog even naar Justus en 

stapte in. Net voor hij wegreed, draaide Frans met zijn auto de 

Karpatenstraat in, woof vluchtig en reed de straat uit. 

Nu begreep Justus wat Frans voor had. Het was zeer gemakke 

lijk voor Kozijnse om Frans te volgen naar Amsterdam. 

En dat is dan ook wat er gebeurde. Kozijnse kwam op het idee: 

zonder moeite kon hij nagaan of die Nachtegaal werkelijk de man 

was voor wie hij zich uitgaf. 

Rustig reed Frans Nachtegaal naar Amsterdam. Hij had het 

gevoel dat hij het er goed had afgebracht en dat was een aangena 

me sensatie. Door zijn achteruitkijkspiegel zag hij dat Kozijnse op 

enige afstand volgde. Goed zo. Hij gaf wat meer gas. Ze lagen nu 

zo goed op koers dat Kozijnse hem makkelijk in het vizier zou kun 

nen houden. 

Het was niet druk op de weg en ook in Amsterdam kon hij zon 

der problemen naar Zuid rijden, waar zijn broer woonde. Het was 

een groot huis, eigenlijk gewoon een woonhuis, met twee betrekke 

lijk kleine etalageruiten, waarachter enkele strijkinstrumenten 

waren uitgestald. Het grootste deel van de zaak werd in beslag 

genomen door een van buiten onzichtbare werkplaats. Hij parkeer 

de voor de deur, haalde een sleutel uit zijn zak en opende de win- 

159

keldeur. Uit zijn ooghoeken zag hij ' dat Kozijnse bij de hoek van de 

straat was gestopt en hem kennelijk gadesloeg. Ziezo, dit was toch 

overtuigend, zou je zeggen. Toen hij binnen was, hield hij van ach 

ter uit de zaak de straat in de gaten. Kozijnse reed langzaam langs, 

wierp een blik op het naambordje (Koos Nachtegaal, vioolbouwer) 

en verdween uit zicht. 

Fluitend gaf Frans de planten water, controleerde of alles in orde 

was en reed toen terug naar Stoutendarn. Hij was best tevreden 

over zichzelf. 

Justus intussen, vond het jammer dat Frans zijn strijkstok weer had 

meegenomen. Hij had een haast onbedwingbare zin om ook eens te 

proberen geluid uit de viool te krijgen. Hij haalde de oude strijk 

stok uit de kist, maar daar was werkelijk niets mee aan te vangen. 

De paar haren die er nog op zaten, hingen veel te los. Wacht eens, 

je kon ze strakker draaien, zag hij. Hij herinnerde zich dat hij dat 

Frans ook had zien doen met zijn strijkstok. Nee, hij kreeg ze wel 

iets strakker, maar het bleef armetierig. 

Toch nam hij de viool uit de kist en hield hem vast zoals hij dat 

Frans had zien doen. Linkerhand om de hals, vingers op de snaren, 

de kast van de viool geklemd tussen linkerschouder en kin. Hij liep 

naar de spiegel. Zo zag dat er dus uit. Zou hij violist willen zijn? 

Ja, besloot hij, dat zou ik graag willen zijn, voor mijn beroep. Stel 

je voor, je staat op een toneel, achter je zit een orkest, voor je zitten 

honderden mensen in diepe stilte te wachten en dan strijk je. Hij 

hief de strijkstok omhoog en bewoog hem boven de snaren. Wat 

kon die Frans dat goed, en dat was dan nog niet eens een beroeps 

violist. Het leek hem onmogelijk om zo snel en zo zuiver met al die 

vingers te werken en iets moois uit het instrument te laten komen. 

niet? 

Hij keek naar zichzelf in de spiegel. Waarom kon hij dat nu 

'Omdat je het niet geleerd hebt, sufferd', zei hij hardop. 

Muziek is zoiets vreemds, dacht hij. Het kan je in allerlei stem 

mingen brengen. Je kunt er blij van worden als je treurig bent en 

treurig als je blij bent. Bij een feestje maakt het alles uit of je goede 

muziek hebt. Bij begrafenissen speelde het ook zo'n rol. Hij wist 

nog, toen opa Christiaan Correct werd begraven ... Ze hadden in de 

160

aula gezeten en iemand had een duffe toespraak gehouden. Toen de 

man was uitgesproken, had er muziek geklonken. Dat was ook van 

Brahms geweest, net als het stuk dat Annette en Frans speelden die 

eerste keer dat hij bij ze kwam. En dat was zo indrukwekkend 

geweest dat hij voor het eerst sinds zijn grootvader dood was, tra 

nen in zijn ogen had gekregen. Dat deed de muziek. 

Of deed de musicus het? Hij nam de viool in beide handen en 

keek ernaar. Uit zo'n klein houten gevalletje, mits in de handen van 

een goede violist, kon geluid komen dat mensen aan het huilen 

bracht. Wat een macht eigenlijk, als je zo'n instrument had en dat 

kon. 

Hij begreep ineens dat je van zo'n viool bijna zo kon houden als 

van een mens. Want samen met je instrument was je veel meer dan 

zonder je instrument. 

Hij legde de viool terug in de kist. Zou hij dat nou nog kunnen 

leren, vroeg hij zich af. Hij had wel eens gehoord dat de beroemde 

musici heel jong waren begonnen. Op hun vijfde of zo. Nou ja, een 

beroemd musicus zou hij zeker niet meer worden. Maar zo goed 

spelen als Frans, wie weet. Hij zou het eens vragen. 

Justus maakte de kist dicht en bracht hem terug naar de vliering. 

Hij betrapte zich erop dat hij veel voorzichtiger met het instrument 

omging dan toen ze hem hadden gekocht in die werfkelder in 

Utrecht. Dat had Frans bereikt. Het was hetzelfde ouwe ding, maar 

een beetje geloofde hij intussen. dat de viool was gebouwd door die 

Guarneri del Gesu. 

Stel nu eens dat hij echt door die man was gemaakt. Het kon 

toch. Het kwam toch voor. Een oud schilderij blijkt ineens een 

Rembrandt te zijn. Een oude viool is gebouwd door een beroemd 

heid. Je zou die man in de werfkelder, Teus, dan toch minstens een 

deel van de winst moeten geven. En hij zou Kozijnse toch ook 

nog eens voorhouden dat hij de viool eigenlijk al van hem had 

gekregen. Justus droomde verder. Als, door enorm toeval, ze een 

kostbare viool hadden gevonden, dan bereikten ze dat Kozijnse een 

nog rijkere man werd dan hij al was. Het zou wel een grap zijn, 

zeg. 

Ach wat, ophouden met die onzin. Het was niet de bedoeling 

dat hij overtuigd was van de waarde van de viool, Kozijnse moest 

161

dat zijn. En ze waren aardig op weg, vond hij. Het sprongetje van 

schrik toen de viool een knal had laten horen, had boekdelen 

gesproken. 

162

14 

In Leiden was Yvonne bezig met de laatste maanden van haar stu 

die. Ze moest een scriptie schrijven en had als onderwerp gekozen 

'de rol van de leugen en de bewijsbaarheid van de leugen in het 

strafrecht'. Liegen mag niet, maar ja, bewijs maar eens dat iemand 

door middel van een leugen een strafbaar feit heeft gepleegd. 

Soms moet iemand onder ede iets verklaren. Het betekent dat 

hij eerst heeft gezworen dat hij de waarheid zal spreken. Alles wat 

hij vervolgens zegt, wordt opgeschreven. Als hij liegt terwijl hij 

onder ede staat, pleegt hij meineed. Als bewezen kan worden dat 

hij heeft gelogen, wordt hij gestraft voor het plegen van meineed. 

Als je niet 'onder ede staat', zoals dat heet, is het een stuk lasti 

ger. Stel er is een veiling. Je wilt graag een schilderij kopen en je 

weet dat meneer A dat ook wil. Nu zeg je tegen A dat de veiling 

niet doorgaat, wat niet waar is. A komt niet en jij koopt het schil 

derij gOèdkoper dan wanneer A er ook was geweest. Kun je daar 

voor vervolgd en gestraft worden? 

Terwijl de zon steeds hoger aan de hemel kwam en de merels 

steeds uitbundiger floten in de beukenhaag, zat Yvonne te zwoegen 

op haar scriptie. Gelukkig waren haar huisgenoten Sandra, Rietje 

en Jacqueline in een soortgelijk lijden gedompeld. Ze moesten ook 

examens doen en allerlei werkstukken afmaken. 

Maar je kunt niet altijd werken. 

Op een avond zaten ze met z'n vieren een spelletje te doen. Risk 

speelden ze. Het is een spel waarbij je moet proberen delen van de 

wereld te veroveren. Yvonne speelde met toewijding en ambitie, als 

een echte generaal of president. Tot haar verdriet verloor ze toch. 

Rietje verloor ook en dat kon haar totaal niets schelen. Jacqueline 

won, maar dat scheen haar nauwelijks op te vallen. 

'Als je een spel speelt moet je willen winnen', vond Yvonne. 

Jacqueline begreep dat niet. 'Wat maakt het nou uit wie er wint? 

Je doet het toch voor de lol. Bovendien is het puur geluk.' 

'Niet helemaal. Je kunt pech hebben. Je kunt ook stom doen. Ik 

had bijvoorbeeld nooit Afrika moeten aanvallen. Dat heeft me de 

kop gelost.' 

163

'Ga dus nooit in de politiek', zei Sandra. 

Yvonne begreep niet dat iemand een spel wil spelen als het hem, 

in dit geval haar, koud laat of ze wint of niet. Waarom zou je het 

dan doen? 

'Tijdverdrijf', zei Jacqueline. 

'Waarom zou je de tijd willen verdrijven?' 

Niemand had zin daarop in te gaan. Maar de gedachtewisseling 

had de lust om nog een rondje te doen verdreven. Ze gingen achter 

uit zitten en bespraken hoe inspannend het was om te studeren en 

hoe weinig begrip de wereld in het algemeen en hun ouders in het 

bijzonder daarvoor hadden. Sandra probeerde de anderen te inte 

resseren voor de vele ziektes die je kunt krijgen, Rietje voor de tal 

rijke insecten die de aarde bewonen en Jacqueline voor de 

geheimtaal Oud-engels die ze moest ontcijferen. 

'En jij houdt je bezig met de leugen', zei Rietje tegen Yvonne. 

'Ja, en met broertje Justus.' 

'Hoezo? Heeft hij weer een probleem?' 

'Hij is een probleem. Hij wil niet meer thuis wonen, omdat 

vader een beetje heeft gesjoemeld. Hij houdt zich veel meer bezig 

met recht en onrecht dan ik, terwijl ik over zes weken juriste hoop 

te zijn. Dat is toch idioot voor een jongen van zestien, pardon 

zeventien.' 

'Dat hoort bij een jongen van die leeftijd, zou ik zeggen', zei 

Jacqueline met de toon van iemand die alle stormen van het leven 

al achter de rug heeft. 

'Hoe breng ik hem aan het verstand dat goed en kwaad niet 

alleen door de wet worden geregeld', zuchtte Yvonne. 

'Hij heeft behoefte aan een vriendin', meende Sandra. 

'Ben jij beschikbaar?' 

Ze lachten. Allemaal wisten ze dat Sandra tot over haar oren 

verliefd was op ene Gerard, en dat die liefde met veel hartstocht 

werd beantwoord. 

'Ik zou willen dat Justus in een situatie terechtkwam waarin hij 

een belangrijke beslissing moest nemen op grond van zijn geweten, 

desnoods in strijd met de wet. En ik zou willen dat hij eens smoor 

verliefd werd', mijmerde Yvonne. Haar fantasie ging met haar op 

de loop. 'Of liefst allebei tegelijk. Zijn prinses zit gevangen in een 

164

kasteel, bewaakt door een draak. Maar het doden van draken is bij 

de wet verboden, want draken zijn schaars en worden met uitster 

ving bedreigd. Wat te doen? Prinses wordt iedere dag geslagen door 

een helleveeg van een vrouw .. .' 

aan. 

' ... of door een puistjesuitdrukster', vulde Rietje behulpzaam 

, ... een helleveeg van een vrouw en de prinses schreit om hulp. 

Justus hoort het via internet en zijn ridderlijke, van liefde overstro 

mende hart, wil erop af. Nou ja, zijn lichaam bol van de gestaalde 

spieren waarin zich dat hart bevindt, wil erop af. En dan zit daar 

die draak.' 

'Die beschermde draak.' 

'Ongeveer negentig van de honderd jongens die ik ken, zouden 

de benen nemen van angst. Negen procent zou die draak z'n zeven 

koppen afslaan. Of zes van z'n koppen moet dat zijn, geloof ik. Eén, 

Justus, zou op drie meter afstand van de draak gaan zitten naden 

ken en hij zou na twee dagen tot een principiële beslissing komen.' 

'Welke?' 

'Dat weet ik niet.' 

Er viel een stilte. 

'Allemaal een oplossing verzinnen', beval Yvonne. 

'Voor dat probleem met die beschermde draak?' 

'Nee, voor Justus die zijn vader niet kan pruimen.' 

'Tja', zei Sandra, 'in mijn vak zouden we een kleine hersenope 

ratie uitvoeren, waarbij enkele rechtvaardigheidsknobbeltjes zou 

den worden weggesneden.' 

'Rietje?' 

'In de biologie zouden we de erfelijke factoren opsporen die hem 

zo gemaakt hebben. Heb je niet eens verteld over een opa 

Christiaan Correct? Vervolgens zouden we vaststellen dat een soort 

met die eigenschappen in onze samenleving weinig overlevingskan 

sen heeft, maar dat er natuurlijk uitzonderingen zijn. Daar zouden 

we het bij laten.' 

Ze keken nu naar Jacqueline, die Engels studeerde. 

'Ieder zoekt een oplossing in zijn eigen vakgebied? Welja. Dan 

ga ik bij Shakespeare te rade. Die heeft over alle menselijke emoties 

geschreven. Maar daar kom je ook niet ver mee. Want de ene keer 

165

zegt hij dat het allemaal in de sterren staat wat ons overkomt, een 

andere keer zegt hij dat onze fouten in onszelf liggen, niet in de 

sterren.' 

'Wie wil er thee?' Ze wilden allemaal thee. Rietje ging 'm zetten, 

want ze zaten op haar kamer. 

'Ik ben dus bezig met die scriptie over liegen en de strafbaarheid 

daarvan', zei Yvonne. 'Wie kan een voorbeeld verzinnen waarbij 

liegen niet alleen mag, maar zelfs moet?' 

'Mijn moeder komt thuis met een hoed. Een monster van een 

hoed. Ze komt stralend thuis en vraagt hoe ik hem vind. Zeg ik: 

het monster van de eeuw? Nee, ik zeg: past goed bij je, of zoiets.' 

'Ik bedoel iets wat te maken heeft met strafrecht.' 

'Nou', zei. Jacqueline, 'het is oorlog en je hebt een onderduiker 

bij je verborgen. De bezetter komt en vraagt of je iemand in huis 

hebt. Volgens mij moet je nu nee zeggen.' 

'Maar', zei Yvonne, 'in dat geval overtreed je een wet die je niet 

erkent. De wet van de bezetter namelijk.' 

'Goed, dan is het geen bezetter, maar je eigen overheid. Je broer 

heeft een auto gestolen. De politie komt. Je zegt: hij is hier niet.' 

'Dan ben je strafbaar.' 

'Maar ben je ook schuldig volgens je eigen geweten? Of zou je je 

schuldig voelen als je hem aangaf?' 

Daar moesten ze over denken. Ze kwamen tot verschillende 

conclusies. Sandra zou hem aangeven en een goede advocaat voor 

hem betalen. Jacqueline zou proberen hem te overreden zichzelf 

aan te geven. Rietje zou zeggen: 'Hiér is hij niet' en dan bedoelen: 

in deze kamer. 

'En jij zelf, Yvonne?' 

'Ik weet dat ik hem zou moeten aangeven. De juriste in me zegt 

dat ik dat ook beslist zou doen. Maar het zusje van die broer zou 

het niet opbrengen. Ik zou met een stalen gezicht zeggen: 

'Gisteren was hij nog in Hoenderlo. Ga daar eens kijken.' 

'Maakt dat je een slechte juriste?' 

'Helemaal niet. Het maakt me een slechte staatsburger. En een 

goede zuster. Denk ik.' 

'Misschien toch ook wel een slechte raadgeefster voor je broer', 

meende Sandra. 

166

'Daar kun je best gelijk in hebben.' 

Het bleef Yvonne bezighouden. Ze had te doen met haar vader. 

Sinds Justus was vertrokken, leek het alsof er een waas over zijn 

vrolijkheid was getrokken. Alleen merkbaar voor wie hem heel 

goed kende. 

Natuurlijk, ze praatte niet goed wat vader had gedaan. 

Misschien deed hij dat zelf intussen ook niet meer, althans niet 

meer met dezelfde overmoed, dezelfde flair. Maar hij moest steeds 

aan kennissen uitleggen waarom Justus niet meer thuis woonde. 

Dat was hard voor hem. Hoe moest hij het verklaren? Mijn zoon 

wil niet leven van geld dat ik, volgens hem, heb gestolen. Dat kun 

je toch niet zeggen? Nu mompelde hij iets over een jaartje free 

wheelen, over 'zo'n jongen die toch onafhankelijk wil zijn' en hij 

bracht het gesprek snel op iets anders. Een grap eroverheen, dat 

was ook een probaat middel. 'Heb je gehoord van die hongerstaker 

uit Liberia? Die kunnen we nu per luchtpost terugsturen, ha ha.' 

Het was het soort grappen waar Yvonne niet van hield. Maar ze 

hield wel van haar vader. Hij deed het uit onmacht. In wezen was 

hij een gulle, hartelijke man, die als eerste klaar zou staan om de 

hongerstaker een maaltijd te geven. 

Ze wist dat haar vader ook een oprechte liefde had voor Justus, 

misschien hield hij nog wel meer van hem dan van haar. Dat princi 

piële, dat rechtvaardige, waar hij zelf zo weinig van had, trok hem 

aan. Daarom was hij ook nog altijd zo dol op moeder. Soms zou ze 

Justus door elkaar willen schudden. Wees eens een beetje minder 

rechtlijnig. Aanvaard dat niet alle mensen hetzelfde zijn. Maak niet 

van alles een principe. Anderzijds had ze zo'n bewondering voor 

haar halsstarrige broer. Er zat zoveel pit in hem. Zoveel moed. 

Maar wat moest er van hem terechtkomen als hij met al die moed 

de hele wereld te lijf ging? 

Daar zat hij nou op die eenzame kamer, peinsde ze. Weinig 

vrienden, want de contacten van school liepen natuurlijk terug. 

Nou ja, hij deed nu avondschool, had ze gehoord. Zat-ie daar 

eenzaam Franse woordjes te leren. Nooit eens een leuk meisje in z'n 

buurt. Ze werd helemaal neerslachtig als ze eraan dacht. Zo'n jonge 

knul moest toch op avontuur gaan, de wereld verkennen, die moest 

zijn dagen niet slijten met diepe gedachten over rechtsfilosofie. 

167

Kom op, ze ging er iets aan doen. Ze ging hem uit z'n hol roken. 

Als ze nu eens een feestje organiseerde met haar Leidse vrienden en 

hem daarbij uitnodigde? Ach nee, daar had hij weinig aan. Hij 

kende de meesten niet en ze waren ook te oud voor hem. Ze moest 

iets doen in Stoutendam. Met Stijn en Bashir, die wisten vast wel 

wat mensen bij elkaar te brengen waar je een leuke avond mee kon 

hebben. Met z'n allen een avond naar de disco. En wie betaalt dat? 

Vader natuurlijk. 

o ja? En daar zou Justus natuurlijk helemaal geen bezwaar 

tegen hebben. Komaan, een avondje uit, betaald met dievengeld. 

Mijn hemel, dievengeld. Jaren geleden was het allemaal alweer, 

vader was vrijgesproken door de rechter, hij verdiende zijn geld 

tegenwoordig op een eerlijke manier, voor zover ze wist, of bijna 

eerlijk. Hm. Justus moest het misschien toch maar niet weten wie 

zo'n avondje betaalde. 

Niet vertellen. In het vage houden. Daar ga je al weer, dacht ze. 

Was dat nou liegen? Of was dat creatief met de waarheid omsprin 

gen, niet in haar eigen belang, maar in dat van Justus. Ze besefte 

dat ze daar zelf geen enkele moeite mee had, maar dat Justus er 

anders over zou denken. 

Zou haar vader zo'n avondje willen betalen? Vast en zeker. Ook 

als hij zelf niet werd uitgenodigd, en als Justus nooit zou weten wie 

de goede gever was. Ze besloot haar vader erover te bellen. En 

morgenavond ging ze naar Stoutendam om haar broer op een 

paard te zetten en over de wereld te laten galopperen. 

Het kwam er de volgende dag niet van. Toen ze aan het probe 

ren was zich te verdiepen in het onderwerp van haar scriptie, 

kwam Bart langs. Ze had genoeg van Bart. Het was er niet meer. 

Het klikte niet meer. Waar zat 'm dat nu in? Bart boog met alle 

winden mee. Hij had over niets een onwankelbare opinie. In het 

begin had ze dat prettig gevonden. Zijzelf had over alles opvattin 

gen en verkondigde die met een zekerheid die weinig tegenspraak 

duldde. 

'Interessant', zei Bart dan. 'Je hebt gelijk.' 

Het is leuk om gelijk te krijgen. Een tijdje. Dan komt de behoef 

te aan tegendruk. De weerstand die Bart bood, was als de weer 

stand van water. Duw er tegen en het geeft mee. Maar je krijgt niet 

168

het gevoel dat je iets hebt bereikt, zoals wanneer je een rotsblok 

opzij hebt geduwd. 

Was Bart een watje? Nee, dat kon je niet zeggen. Dan zou ze 

nooit op hem zijn gevallen. Hij was meer een wat. Een grote, 

belangwekkende berg zachtigheid. Zij hield uiteindelijk meer van 

hard. 

'Ik moet werken, Bart', zei ze. 

'Ik weet het. Je scriptie, hé?' 

'Zo is dat.' 

Maar hij ging niet. Hij drentelde rond, plukte aan de gordijnen, 

hield een trui van haar die rondslingerde omhoog en vroeg of die 

nieuw was en zei dat hij wel even koffie zou zetten. 

'Ik moet werken.' 

'Je hebt toch wel tijd voor één kop koffie.' 

'Nou, tien minuten dan.' 

Terwijl Bart eindeloos in zijn koffie roerde, zei hij dat hij had 

nagedacht over wat Yvonne over de relatie tussen Justus en zijn 

vader had verteld. 'Misschien weet ik een oplossing', zei hij. 

'0 ja?' Er klonk zoveel ongeloof door in haar stem dat Bart, 

toch al geen snelle spreker, nog verder vertraagde. 

'Een gespreksgroep.' 

'Het ei van Columbus', riep Yvonne. 

'Echt waar, het werkt. Je hebt gespreksgroepen voor allerlei 

relatieproblemen. Ook tussen vaders en zonen.' 

'Sjonge toch.' 

'Het zit 'm vaak in iets wat vroeger is voorgevallen. Heeft je 

vader Justus wel eens geslagen toen hij klein was?' 

'Nee hoor.' 

'Weet je dat zeker?' 

Yvonne begon er genoeg van te krijgen. 'Bart, wat kom je 

doen?' 'Ik wou vragen of jij met mij naar een gespreksgroep wilt 

gaan om over onze relatie te praten.' . 

Alle lichten stonden nu op groen voor Yvonne om dingen te zeg 

gen waar ze later spijt van zou hebben. 

a) Ze haatte gespreksgroepen. Ze hield ervan als mensen hun 

eigen peultjes dopten. 

b) Ze was bezig met een scriptie over de rol van de leugen, 

169

waardoor ze enorme zin had om geen blad voor haar mond te 

nemen. 

c) Ze wenste even haar rechtlijnige broer, met wie ze in gedach 

ten zo bezig was, niet vergeleken te zien met het Grote Wat Bart. 

d) Ze wilde werken en niet nadenken over een relatie die wat 

haar betreft over en uit was. 

En dus barstte ze los in een alleenspraak die van Bart geen spaan 

heel liet. Ze vergeleek hem met alle weekdieren die ze kon beden 

ken, ze wenste hem op de maan of welk hemellichaam ook als het 

de aarde maar niet was, ze sprak de wens uit dat hij de rest van zijn 

leven zou slijten in de meest fantastische gespreksgroep aller tijden, 

met als belangrijkste eigenschap dat zij er niet in zou zitten, ze ... 

'Ik begrijp het', zei Bart. 

'Wat begrijp je.' 

'Dat je geen zin hebt vanavond met me te gaan eten.' 

Hij is onmogelijk, dacht Yvonne. Niet te beledigen. Onverstoor 

baar. Ik wou dat ik iets van hem had, van die onverstoorbaarheid. 

Dat ik mijn venijnige tong in toom kon houden. Dat ik zo kon 

incasseren. Hij is geen weekdier. Hij is als een groot meer. Je kunt 

er heel hard in slaan met een stok, maar het meer verandert er niet 

door. 

maar. 

'Ik ga met je eten', zei ze met een zucht. 

Maar naar Stoutendam ga ik ook, dacht ze koppig. Morgen dan 

170

15 

Geachte heer Kozijnse 

Tot mijn spijt hebt u niet gereageerd op mijn brief van 25 april. 

Ik heb u daarin gevraagd me te laten weten wanneer en waar ik 

een viool met de merknaam Gagliano, die mijn eigendom is, terug 

kan krijgen. Tenzij u binnenkort reageert, zie ik mij genoodzaakt 

een deurwaarder in te schakelen. 

Hoogachtend 

B.L. van der Molen 

Deze brief had de vader van Noortje, op aanraden van Justus, 

een paar dagen geleden op de bus gedaan. Hij was geadresseerd 

Karpatenstraat 23. Justus had hem doorgestuurd naar het woon 

adres van Kozijnse in Amsterdam. 

Hij had goede hoop dat Kozijnse intussen overtuigd was van de 

zeer grote waarde van de viool. Als die waarde algemeen bekend 

werd, zou Kozijnse hem nooit meer voor een Gagliano kunnen 

laten doorgaan, of hem voor de waarde van een Gagliano van Van 

der Molen overnemen, en dat zou hem vast niet zinnen. 

Met spanning wachtte Justus dinsdagmorgen op de komst van 

zijn baas. Maar die verscheen niet. In plaats daarvan belde hij 

tegen elf uur op. 

'Justus, ik kan vanochtend niet komen. Maar ik kom vanavond. 

Luister goed. In Alkmaar woont ook een bekende viooltaxateur, 

een zekere Richardson. Een echte kenner. Ik wil toch graag de 

mening van een tweede deskundige over de viool. Mijn secretaresse 

heeft hem gebeld. Hij komt vanavond naar Stoutendam om het 

instrument te bekijken.' 

keel. 

Justus zat verstomd aan de telefoon. 

'Luister je?' 

'Jazeker', bracht Justus uit. Er kwam nauwelijks geluid uit zijn 

'Ben je verkouden?' 

'Nee, eh ja, een beetje schor.' 

'Kun je vanavond van school verzuimen?' 

171

'Er is geen les. De leraar is ziek.' 

'Richardson komt met de trein om twaalf voor zeven aan op het 

station in Stoutendam. Ik red dat niet. Ik moet vanmiddag in 

Rotterdam zijn. Zou jij hem voor mij willen afhalen? 

Bedenk maar iets om hem te herkennen, of hij jou. Een bordje 

met Kozijnse of zo. Zie maar. 

Kom dan met een taxi met Richardson naar de Karpatenstraat, 

wil je? Hou hem even bezig. Geef hem koffie. Laat hem de viool 

niet zien voor ik er ben. Ik wil meemaken hoe hij op het instrument 

reageert. Begrijp je?' 

'Het is duidelijk. Komt voor elkaar. Hoe laat bent u er?' 

'Ik hoop er om half acht te zijn.' 

'Tot vanavond dan.' 

Justus legde de ho om neer en zonk achterover in de bureaustoel 

alsof zijn laatste uur had geslagen. Dit was dus einde oefening. Nu 

zou alles uitkomen. En hij zou erbij moeten zijn als het bedrog uit 

kwam. 

Hij zuchtte diep. Het zou ook een wonder zijn geweest als er 

geen spaak in het wiel was gekomen. Als plan leek het leuk, de 

praktijk was iets anders. Dag baantje. Dag huis van de familie Van 

der Molen. Misschien wel dag Noortje. Want wie houdt nu van 

verliezers? 

Een kwartier, twintig minuten zwom hij rond in zwartgalligheid 

en pessimisme. Toen kreeg hij daar genoeg van. Hij had geen talent 

voor neerslachtigheid. Het activiteitsvirus begon te werken. Zijn 

creativiteit rammelde aan de deur. 

Zou er nog iets aan te doen zijn? Kon die meneer Richardson in 

het complot worden betrokken? 

Nee, dat kon niet. Het zou de man z'n reputatie kosten. Kon 

Richardson de trein missen? 

Zou niet helpen, dan kwam hij met de volgende trein. Zou hij 

naar Alkmaar bellen en zeggen dat de afspraak niet door kon gaan? 

Dan ging hij morgen door, of volgende week. 

Kon hij de viool tijdelijk verwisselen voor een echte Guameri? 

Hé, dat was een interessante gedachte. Maar hoe moest hij daaraan 

komen vóór vanavond zeven uur? Trouwens, Kozijnse zou zien dat 

het een ander instrument was. 

172

Zou hij een slaapmiddel in de koffie van Richardson doen, 

zodat die boven de viool in slaap viel? 

Onzin natuurlijk. 

Justus wist dat Frans Nachtegaal vaak tussen de middag thuis 

kwam lunchen. Hij had behoefte aan vertrouwden om te overleg 

gen. Hij sprong op zijn fiets en racete naar het huis van Annette en 

Frans. Ze waren er. 

Zwijgend hoorden ze zijn verhaal aan. 

'Dat was dan dat', zei Frans. 'Het was leuk geprobeerd.' Ze 

zwegen. Justus staarde naar een trage bromvlieg die over het tafel 

blad kuierde. Waarschijnlijk eentje van vorig jaar die zichzelf had 

overleefd. Frans dacht aan Bastiaan van der Molen, die hij zo graag 

een plezier had willen doen. Annette voelde een zekere opluchting. 

Ze hield niet van de spanning die het project teweegbracht. 

'Ik had allerlei zotte gedachten', zei Justus. 'Een slaapmiddel in 

de koffie van die Richardson. Zorgen dat hij de Karpatenstraat niet 

kan vinden. Onzin natuurlijk. Dat lost niks op.' 

'De heer Richardson moet plotseling voor een jaar naar het bui 

tenland', suggereerde Frans. 

'Er zijn nog meer viooltaxateurs in het land.' 

'Toch moet er een oplossing zijn', zei Justus koppig. 'We zouden 

natuurlijk .. .' peinsde Annette. 

'We zouden natuurlijk wat?' 

'Nee nee, genoeg is genoeg. We houden ermee op.' 

'We zouden natuurlijk. . .' drong Justus aan. 

'De gedachte ging even door mijn hoofd dat iemand anders voor 

meneer Richardson zou kunnen spelen. Kozijnse kent hem niet, als 

ik je goed begrijp.' 

'Ja!' riep Frans enthousiast. 

'Wie dan?' 

'Iemand die in het complot zit. Frans niet natuurlijk. Ik ben een 

vrouw en het ging niet over een mevrouw Richardson. Dat geldt 

ook voor Noortje. Die is trouwens te jong, net als Stijn. Dus .. .' 

'Bashir.' 

'Ik niet geloven Bashir zijn geloofwaardig vioolbouwer uit 

Alkmaar', merkte Frans realistisch op. 

'Echt niet?' 

173

'Nee. Hoewel. Misschien juist.' 

'Ja', zei Justus. 'Een zwarte Amerikaan. Al jaren in Nederland ... 

Waarom niet. Alleen, hij speelt geen noot viool.' 

'Ga hem halen', riep Frans, spontaan als accountants zijn. 'Ik 

neem vanmiddag vrij. Ik ga meteen bellen. In een paar uur maak ik 

van Bashir een ervaren vioolbouwer. ' 

Er zijn situaties in het leven dat je geen tijd krijgt om zenuwachtig 

te worden. Of beter gezegd, om daaraan toe te geven. Justus merk 

te dat hij steeds moest slikken omdat zijn maag tegen zijn keel leek 

te drukken. Hij moest ook veelvuldig naar de wc zonder veel resul 

taat. Maar dit alles verhinderde hem niet om de krachttoer voor te 

bereiden. 

Die avond, tien voor zeven. Een bescheiden stroompje mensen ver 

liet het stationnetje van Stoutendam. Bij de uitgang stonden twee 

jonge mensen. Ze keurden elkaar geen blik waardig. Een van hen 

was Stijn. Hij bekeek alle reizigers aandachtig en stapte af op een 

meneer die stilhield en speurend om zich heen keek. Hij had een 

grote aktentas bij zich. Een das had hij niet om, maar hij zat wel 

keurig in het pak. Een vijftiger, zo te zien. 

'Bent u meneer Richardson?' vroeg Stijn beleefd. 

'Jazeker.' 

'Ik ben Justus Verdaasdonk', zei Stijn. 'Ik kom u afhalen namens 

meneer Kozijnse.' 

'0, juist.' 

'We nemen een taxi.' 

'Is het ver?' 

'Te ver om te lopen.' 

Ze namen plaats in een taxi. 

'Kennedylaan 10', zei Stijn. 

'Ik dacht dat we in de Karpatenstraat moesten zijn?' 

'Daar heeft meneer Kozijnse zijn kantoor', deelde Stijn mee. 'De 

viool is bij hem thuis, in de Kennedylaan.' 

Ai, dat was link. Had Kozijnse misschien gezegd dat hij in 

Amsterdam woonde? 

Meneer Richardsons reactie stelde Stijn gerust: 

174

'Juist.' 

Hij bleek een spraakzaam man. Hij vroeg naar wetenswaardig 

heden in Stoutendam, waar hij naar zijn zeggen nog nooit was 

geweest, maar hij interesseerde zich voor de architectuur van ste 

den, hij had gelezen dat Stoutendam vroeger door een singel omge 

ven was geweest, maar dat ze die hadden gedempt, jammer nou, 

steeds meer steden kwamen terug van zulk soort ingrepen, zelf 

kwam hij uit Alkmaar, ongeveer even groot als Stoutendam ... 

Stijn knikte instemmend. 

'Je werkt voor meneer Kozijnse, Justus?' 

'Voor halve dagen. Meneer Kozijnse doet veel voor goede doe 

len. Ik regel in de Karpatenstraat de inzameling van gebruikte 

kleding.' 

'Ga je niet meer naar school?' 

, Avondschool.' 

'Zo zo.' 

De taxi stopte voor Kennedylaan 10, het huis van Frans en 

Annette. 

'Zestien vijftig alsjeblieft.' Stijn betaalde. 

Ze liepen door het voortuintje naar de deur. Op de muur zat 

een houten bordje, waarop met zwierige zwarte letters stond: P. 

Kozijnse. Dat was een van de werkjes die Justus die middag had 

gedaan. 

Toen de taxi met Stijn en de heer Richardson uit het gezicht was 

verdwenen, sprak Justus een zwarte meneer aan, die keurig in het 

pak zat en die ook speurend rondkeek. 

'Meneer Richardson?' 

'Zeker, hem ik ben', zei Bashir. 

'Ik ben Justus Verdaasdonk. Ik kom u namens meneer Kozijnse 

afhalen.' 

'Goede jongen. Jij bent natuurlijk licht verbaasd dat ik ben 

zwart. Heeft secretaresse dat niet gezegd?' 

'Niet dat ik weet', zei Justus. 'We nemen een taxi naar de 

Karpatenstraat. ' 

'Heel goed.' 

Justus had Bashir nog nooit in zo'n deftig pak gezien. Hij had 

175

wel een das om, en een zwierige hoed maakte van hem een heer die 

het leven gemakkelijk naar zijn hand zette. Hij had een tas bij zich 

die Justus 's middags zolang even uit de werkkamer van zijn vader 

had geleend, want Bashir kon moeilijk met de tas van Frns aanko 

men. 

Ze arriveerden bij Karpatenstraat 23. Justus betaalde de taxi en 

opende de voordeur. Kozijnse was er nog niet. 

'Ik maak even koffie, Bashir. ' 

'Meneer Richardson alstublieft.' 

'Meneer Richardson.' 

'Wat is jouw werk hier?' vroeg Bashir. 

'Meneer Kozijnse is een weldoener. Hij zamelt gebruikte kleding 

in, om uit te delen bij rampen. De stichting heet HbR, Hulp bij 

Rampen. Ik doe de administratie voor hem.' 

'En er zat bij de oude kleding een viool?' 

'Zoiets.' 

'Laat zien, ja.' 

'Even wachten tot meneer Kozijnse er is, als u het goed vindt.' 

'Is goed.' 

Frans Nachtegaal deed open. Hij maakte zich bekend als Kozijnse, 

Piet Kozijnse, en hij verwelkomde de heer Richardson hartelijk. 

Annette kwam ook te voorschijn. Voor de gelegenheid heette ze 

Marjolein Kozijnse en ze zei dat ze koffie klaar had. Of prefereerde 

meneer Richardson thee? 

Nee, koffie was prima. 

In tegenstelling tot Frans speelde Annette niet zo best toneel. Ze 

keek een beetje schuw en haar zinnetjes kwamen er gekunsteld uit. 

Frans en Stijn waren opgelucht toen ze naar de keuken verdween 

en ze hoopten dat ze zich niet te veel zou vertonen. 

Frans daarentegen was in zijn element. 

'Ik stel uw komst zeer op prijs', zei hij. 'Ik ben in het bezit van 

een oude viool, en ik overweeg hem van de hand te doen. Ik vraag 

me af of het een Gagliano is. Er staat wel iets in, maar het is niet 

leesbaar. Ik wil graag van u een indicatie van de waarde van het 

instrument.' 

'Laten we eens kijken.' 

176

Frans haalde zijn Lefèvre te voorschijn en overhandigde hem 

aan Richardson. Die liep ermee naar het raam, draaide hem om en 

om, snuffelde eraan, kortom, hij deed net zoiets als Frans had 

gedaan met de viool van Kozijnse. 

niets. 

'Dit lijkt me geen Gagliano', zei meneer Richardson. 

Frans trok een gezicht alsof hem dat hogelijk verbaasde. Hij zei 

Richardson haalde enkele boeken te voorschijn en een meetlat 

en hij begon de afmetingen van de viool te vergelijken met cijfers in 

zijn boeken. M en toe knikte hij. 

'Mag ik erop spelen?' 

'Natuurlijk', zei Frans. 

De heer Richardson stemde de viool en speelde wat, een paar 

toonladders, een stukje Bach. Hij kon het minder goed dan Frans, 

vond Annette. Tegelijkertijd vroeg ze zich bezorgd af hoe Bashir 

zich zou houden. Die kon geen noot spelen. 

Richardson legde de viool neer. 

maler. 

'Wilt u nog een kop koffie?' De stem van Annette klonk al nor- 

'Graag.' 

'Jij ook, Piet?' 

Frans grijnsde. 'Graag, Marjolein.' 

'Ik ben bang dat ik u moet teleurstellen begon Richardson.' 

'De waarde van een goede Gagliano is minstens tweehonderdvijftig 

duizend gulden. Er zijn wel exemplaren die meer dan drie ton heb 

ben opgebracht. Voor zover ik kan nagaan is dit geen Gagliano. 

Mogelijk een Lefèvre. Dat zou me niet verbazen. Mooi instrument, 

mooie klank ook. Klein wel. Maar het aardige is, de oorspronkelij 

ke hals zit er nog aan. En misschien ook wel de oorspronkelijke 

zangbalk. 't Lijkt erop, maar dat kan ik zo niet met zekerheid zeg 

gen. Kijk, de toets reikt maar tot hier. Van de meeste instrumenten 

uit die tijd, is de hals vervangen om er een langere toets op te kun 

nen zetten. De grote vioolconcerten kun je op dit instrument niet 

spelen. Te hoog, hé. Aardig instrument, met name voor de liefheb 

ber. Voor wie oude muziek op oude instrumenten wil spelen. Zo 

iemand zou hier best wat voor over hebben. Tja. Om zeker te zijn 

dat het een Lefèvre is, zou een gedetailleerder onderzoek nodig zijn.' 

177

Frans knikte. 

'De waarde van een Lefèvre, zoals dit instrument, met oorspronkelijke 

hals, is vandaag de dag misschien twintig, vijfentwintigduizend 

gulden, of natuurlijk wat de liefhebber er voor geeft. Als 

iemand u voor dit instrument dertigduizend biedt, zou ik het bod 

onmiddellijk aannemen. Bent u beroepsviolist?' 'Nee hoor, ik ben 

maar een amateurtje.' 

'Meneer Kozijnse speelt prachtig', zei Stijn. Wist hij veel. Hij 

had hem nog nooit een noot horen spelen, Frans niet en Kozijnse al 

helemaal niet. Maar hij vond zijn rol wat mager. 

'Och, als u geen Tschaikovski en Shostakovitsch op het concertpodium 

hoeft te spelen, voldoet deze viool waarschijnlijk uitstekend.' 

'Ik dank u voor uw advies', zei Frans. 'Wat ben ik u schuldig?' 

'Driehonderd gulden.' 

Frans trok zijn portemonnaie en betaalde. 

'Dank u wel. Mocht u de viool inderdaad willen verkopen, dan 

kan ik u wellicht behulpzaam zijn.' 

'Ik wil er even over denken. Misschien bel ik u erover op.' 

'U hebt mijn telefoonnummer.' 

'Ja', loog Frans. 'Ik breng u naar het station.' 

Richardson stond op en gaf Annette een hand. 'Dag mevrouw 

Kozijnse.' 

Ook Stijn groette hij en daarna vertrok hij met Richardson. 

'Phoe' , zuchtte Annette. 

'Dit deel is goed verlopen', zei Stijn. 'Maar hoe zou het in de 

Karpatenstraat gaan?' 

Voorlopig ging het daar ook goed. 

Bashir vertelde Justus over zijn jeugd in Amerika, waar hij nooit 

was geweest. Het was oefening voor het geval Kozijnse ernaar zou 

vragen. Hij maakte expres wat meer fouten in zijn Nederlands dan 

anders, maar Justus ontraadde hem dat. Het accent van Bashir was 

weliswaar buitenlands, maar iemand die er oor voor had kon 

horen dat het geen Amerikaans accent was en ook zijn kromme 

constructies waren niet typisch Amerikaans. 

Om iets over half acht verscheen Kozijnse. 

178

'Bent u meneer Richardson?' vroeg hij verbaasd. 

'Ja. Zwart hé?' 

'Dat geeft niet', zei Kozijnse onhandig. 

'Ik kom uit de States, Louisiana.' 

Bashir had besloten dat Louisiana heel muzikaal klonk. 

Kozijnse verontschuldigde zich voor zijn late komst. Hij had een 

belangrijke afspraak gehad die niet kon worden verzet. 

'Niet probleem', zei Bashir. 

'U bent vioolbouwer?' 

'Ja, sinds mijn jeugd, en taxateur. Mijn vader ook vioolbouwer, 

in Louisiana. Onze familie leven van muziekinstrumenten.' 

'Hoe bent u in Nederland terechtgekomen?' 

Bashir draaide :ûjn ogen naar het plafond. 'Liefde, meneer 

Kozijnse. Ik hier was met een orkest, nu vijf jaar geleden. En daar zij 

was, de mooiste vrouw van de wereld. Tot nu zij mij hier heeft gehou 

den, in Alkmaar. Alkmaar nu ook de mooiste stadje van de wereld.' 

'Ja, de liefde vermag veel.' 

'Gelukkig ik kan makkelijk mijn brood verdienen in Nederland, 

door kennis van muziekinstrumenten.' 

'Niet alleen violen?' 

'Nee, alle snaarinstrumenten, bas, gitaar, banjo, alles. Maar 

meeste de viool.' 

Hij begon een verhandeling over violen waar Justus met angst 

en beven naar luisterde. Want alles wat hij zei, had hij diezelfde 

middag voor het eerst van Frans gehoord. Hij laat zich meeslepen 

door zijn rol, dacht Justus. Dat gaat fout. 

Het leek erop dat Kozijnse er genoeg van begon te krijgen. 

'Haal de viool eens, Justus', zei hij. 

Justus haastte zich naar boven, om Kozijnse en Bashir maar zo 

kort mogelijk alleen te laten. Hij kwam met de vioolkist terug en 

opende hem. 

Bashir sloop dichterbij, strekte zijn handen uit naar het instru 

ment, trok ze weer terug, terwijl zijn gezicht straalde alsof hij zeer 

gelukkig was. 

'Het altijd weer avontuur om kennis te maken met nieuw instru 

ment', zei hij met de passie van de Mrikaan die zichzelf nog toe 

staat zijn gevoelens te uiten. 'Als met een vrouw. ' 

179

'Ja ja', zei Kozijnse. 

Met grote tederheid nam Bashir de viool in zijn lenige vingers. 

In tegenstelling tot Frans praatte hij aan één stuk door. Hij meldde 

alles wat hij zag en deed. Lichtbruin, wel wat verkleurd door het 

licht en door ouderdom, het leed geen twijfel dat het een instru 

ment was dat Napoleon nog had gezien, wellicht ouder, de geur 

was ook oud, was het meneer Kozijnse wel eens opgevallen dat 

deze viool rook als een oude houten brug, of misschien als een 

scheepswerf waar pek, geteerd touw en oude schepen zo'n eigen 

aardige geur verspreidden? 

Ik had hem nooit moeten vertellen over de werfkelder in 

Utrecht, dacht Justus. Hij zit mij te stangen. Zo dadelijk verspreekt 

hij zich. 

Bashir klopte zachtjes tegen de viool, haalde een loep uit zijn 

zak en onderzocht iedere vierkante centimeter. 

'Is het een kostbaar instrument?' Kozijnse kon het niet binnen 

houden. 

, Alle muziekinstrumenten kostbaar', riep Bashir in vervoering. 

'Wat ze niet kunnen oproepen! Lachen en traan, ontroering en 

wraak ... hoe heet dat? ... wraakzucht .. .' 

'Ik bedoel kostbaar in termen van geld.' 

'Ah ja, dit wereld van geld en rijkdom. Ik weet nog niet. Geduld 

alstublieft.' 

Kozijnse vond vioolkenners omslachtige mensen, of ze nu veel 

zeiden of weinig. Hij besloot in stilte dat hij de rest van zijn leven 

weinig het gezelschap van dit soort vakmensen zou zoeken. Eerst 

die lijzige man uit Amsterdam, nu deze welbespraakte Amerikaan. 

Hij maakte achter Bashirs rug een grimas naar Justus, wat zoveel 

wilde zeggen als: wat een zeldzame ouwe deur. 

Frans kwam terug en verzekerde Annette en Stijn dat de heer 

Richardson veilig in de trein zat naar Alkmaar. Geen kans meer dat 

hij Stoutendam op stelten zou gaan zetten. Ze feliciteerden elkaar 

met hun voortreffelijke toneelspel en stelden vast dat meneer 

Richardson een aardig en deskundig persoon was. 

'Knap dat hij zag dat het een Lefèvre is', zei Annette. 

'Mijn viool is dus misschien zo'n twintigduizend gulden waard', 

180

zei Frans. 'Dat weet ik dan ook weer eens. Ik zal de verzekering 

aanpassen.' 

Ze zwegen. Het grote wachten begon. 

Bashir had zijn tas geopend en hetzelfde stapeltje boeken te 

voorschijn gehaald als Frans al eens op dezelfde tafel had uitge 

spreid. Annette had ze met transparant folie gekaft, maar ondanks 

dat zagen ze er nog steeds akelig hetzelfde uit. De gelijkenis viel 

Kozijnse ook op. 

'Standaardwerken zeker?' 

'Ja, dit zijn boeken die ieder vioolbouwer heeft. Zonder deze 

werken het is onmogelijk met enige zekerheid een viool te identifi 

ceren.' 

Hij hield nu toch een poosje zijn mond, dat is te zeggen, hij 

mompelde zacht voor zich heen terwijl hij met een uitrol baar meetlint 

en met tabellen in zijn boeken bezig was. Plotseling maakte een 

zekere agitatie zich van hem meester. Hij greep het boek dat onder 

op de stapel lag, bladerde er gejaagd in, vergeleek nog eens met een 

pagina met afbeeldingen in een ander boek, keek door zijn loep 

gespannen naar het etiketje binnenin de viool, bescheen het toen 

met Annettes sleutelgatlampje, keek nog eens en mompelde: 'Kan 

niet waar zijn.' 

'Wat kan niet waar zijn?' 

Bashir legde het instrument neer en begon door het vertrek te 

lopen. 'Zoiets je maakt maar eens in een leven mee', zei hij. 'Als het 

waar is.' 

'Wat dan, man.' 

'Hebt u wel gehoord van de naam Guarneri?' 

'Ja, daar heb ik van gehoord.' 

'Ik denk dat onder dit etiketje staat: ]HS. Dat zou betekenen dat 

dit viool is gemaakt door de Guarneri del Gesu.' 

Kozijnse straalde. 

Justus liep naar de tafel en keek naar de viool alsof hij hem nog 

nooit eerder had gezien. 

'Niet aankomen', zei Kozijnse. 

We hebben beet, dacht Justus. 

'Moet u er niet op spelen?' vroeg Kozijnse. 

'Nee, nee', zei Bashir, 'dit viool is mij niet waardig. Ik ben niet 

181

een goede violist. Een bouwer, een taxateur, ja, maar dit viool heeft 

recht op een eersteklas musicus.' 

'Wat is de waarde van het instrument, denkt u?' 

'Zeer, zeer veel. Maar zekerheid is er niet.' 'Maar u denkt dat 

het een Guarneri is?' 'Ik moet voorzichtig zijn, maar ik denk heel 

waarschijnlijk.' 'Wat raadt u me aan nu te doen?' vroeg Kozijnse. 

'U wilt hem verkopen?' 

'Waarschijnlijk wel.' 

'Belangrijkste is echtheid te laten vaststellen. Dat is ingewikkeld 

proces. Er zijn verschillende deskundigen nodig. Als u wilt, ik kan 

u helpen.' 

'Daar wil ik eerst over nadenken', zei Kozijnse. 'Ik wil u vragen 

met niemand over dit bezoek en over deze viool te spreken. Ik wil 

voorlopig geen publiciteit.' 

'Ik zwijg als graf', verzekerde de heer Richardson. 'Maar ik ben 

wel opgewonden. Nooit eerder in mijn leven ik tegengekomen zo 

bijzonder instrument.' 

'U hoort nog wel van me. Hoeveel ben ik u schuldig?' Bashir 

was bezig de boeken in zijn tas te stoppen. Hij vroeg zich af of hij 

de heer Kozijnse een paar honderd gulden afhandig zou maken, 

maar hij had het gevoel dat Justus het daar niet erg mee eens zou 

zijn. 

'Ik stuur u wel de rekening', zei hij met lichte tegenzin. 'Ik heb 

uw adres.' 

'Prima.' 

Bashir wierp nog een verliefde blik op de viool en pakte zijn tas. 

'Kunnen we een taxi bellen?' 

'Ik breng u even naar het station.' 

'Dat is vriendelijk van u.' 

Ze liepen door de gang, naar de voordeur. Bashir ging het eerst 

naar buiten, gevolgd door Kozijnse. Justus bleef nog even achter 

om de viool naar zijn schuilplaats te brengen. Maar hij hoorde 

door de open voordeur wat er gebeurde. 

Yvonne had deze avond uitgekozen om naar Stoutendam te 

gaan om Justus op te fleuren. Ze was bij het huis waar hij een 

kamer huurde geweest, maar hij was er niet. Misschien was hij in 

de Karpatenstraat, ze had gehoord dat hij soms op kantoor sliep. 

182

Dus wandelde ze daarheen. Ze kwam de straat in en zag dat de 

deur van nummer 23 net open ging. Hé, wie kwam daar naar bui 

ten? Dat was een bekend gezicht. Ze zette een drafje in en riep met 

alle enthousiasme dat in haar was: 

'Hallo Bashir. Hoe gaat het met je, ouwe Mrikaan.' 

183

16 

Na half elf 's avonds was er niets meer te beleven in Stoutendam, 

althans op door-de-weekse avonden. Het constante geruis van 

auto's werd beduidend minder, winkels schakelden over op nacht 

verlichting. Zelfs in juni, als de duisternis laat inviel, gingen in veel 

huizen de gordijnen dicht. 

laan. 

Die waren ook dicht bij de familie Nachtegaal, in de Kennedy 

'Alsof er een sterfgeval heeft plaatsgevonden', zei Frans. 

Annette kwam uit de keuken. Ze had maar weer eens wat te 

drinken gemaakt, thee deze keer, want spanning maakt de monden 

droog. 

'Nu sta ik erop dat ik uitleg krijg', zei Yvonne. 

Ze zat naast Bashir op de tweezitsbank en keek het gezelschap 

rond. Frans en Annette had ze nooit eerder ontmoet en ook 

Noortje was nieuw voor haar. Met haar scherpe blik nam ze waar 

dat Justus meer dan gewone belangstelling voor Noortje toonde. 

Hij was trouwens ook naast haar gaan zitten. 

'Tja .. .', zei Justus. 

'Ik vind het reuze gezellig om zo hartelijk door je gekust te wor 

den, Bashir', grijnsde Yvonne, 'maar het was wel erg intiem voor 

iemand die me pas nog zei dat hij zo intens veel houdt van ene 

Jolande. Als Jolande in de buurt was geweest had je nu een blauw 

oog.' 

'Vergeving. Enige manier om te zorgen dat jij niet verder 

spreken.' 

Justus begon te lachen. Steeds harder. De tranen liepen over zijn 

wangen. Frans begon mee te lachen. Daarna Noortje. Tenslotte 

lachten ze allemaal, ze lachten de spanning van zich af, ze lachten 

om de komische situatie, ze lachten om zichzelf en om Kozijnse. 

Toen hij weer kon spreken zei Frans: 

'En nu graag een nauwkeurig verslag van wat er is gebeurd.' 

'Jij vertellen', zei Bashir tegen Justus. 

'Nou kijk', begon Justus, 'Bashir had een prachtige voorstelling 

-gegeven bij Kozijnse, net zo mooi als jij, Frans, maar anders. De 

184

tederheid waarmee hij de viool aanraakte, je zou alleen al op grond 

daarvan zweren dat het een Guarneri is. Kozijnse wist het toen echt 

zeker. Enfin, Kozijnse zal Bashir, pardon meneer Richardson, even 

naar het station brengen. Bashir loopt de deur uit en daar staat 

Yvonne in de straat en ze roept zoiets als: 'Hoe staat het leven, 

ouwe Mrikaan.' Ik stond verstijfd van schrik in het portaal, maar 

Bashir springt op haar af en begint haar vurig te zoenen. 

'Ik schrok me te pletter', zei Yvonne. 'Hij kust me, met die grote 

mond van hem, en tussendoor', siste hij: 'Niets zeggen. Jij niets zeg 

gen. Niet een woord.' Nu zou dat ook niet hebben gekund, want 

intussen perste hij ook alle lucht uit me.' 

'Nou ja', ging Justus verder, 'na een poosje draaide Bashir zich 

om naar Kozijnse en zei zoiets als dat dit nu de vrouw van zijn dro 

men was, die hem in Nederland had gehouden en dat hij nog steeds 

zo dol op haar was dat als hij haar een dag niet had gezien hij haar 

omstandig moest omhelzen, dat was het Mrikaanse bloed in hem 

waar zijn vrouw het over had, ook al woonde zijn familie al twee 

eeuwen in de Verenigde Staten. Intussen stond ik de vetste knip 

ogen die ik kan opbrengen over de schouder van Kozijnse heen in 

de richting van Yvonne te sturen. 

'Ik dacht dat je een enge aangezichtsverlamming had opgelo 

pen', zei Yvonne. 

'Maar je hield je mond.' 

'Ja, zoveel was wel tot me doorgedrongen, jullie hadden even 

geen zin in mijn toch altijd waardevolle opmerkingen.' 

'Goed', ging Justus verder, 'Bashir stelde Yvonne aan Kozijnse 

voor als mevrouw Richardson, en of Kozijnse begrijpen kon dat hij 

voor deze fascinerende vrouw in Nederland was gebleven. Dat kon 

Kozijnse.' 'Wat fijn dat je me komt halen, liefste', zei Bashir ook 

nog, of zoiets, en dat ze nu nog even samen Stoutendam gingen ver 

kennen, dus hij hoefde niet naar het station te worden gebracht.' 

'Wat dacht jij van dit alles?' vroeg Annette aan Yvonne. 

'Ik dacht dat ik in een grote grap terecht was gekomen en dat ik 

maar moest meespelen.' 

'Ze was meesterlijk', zei Justus. 'Vooral toen Bashir mij aan haar 

voorstelde. Hij zei dat ik Justus Verdaasdonk was en toen zei ze 

heel koelbloedig: 'Yvonne Richardson'. Ze gaf me een hand alsof ik 

185

een compleet vreemde voor haar was en daarna liepen ze hand in 

hand de straat uit.' 

'Geweldig', riep Noortje. 

'En wat zei Kozijnse toen ze weg waren?' wilde Frans weten. 

'Hij vond die Richardson een vreemde vogel. Zomaar op straat 

je vrouw gaan staan kussen, gods wereld had rare kostgangers. 

Maar goed, hij was kennelijk iemand die veel verstand had van 

muziekinstrumenten. Hij had toch donders gauw door gehad dat 

het om een Guarneri ging.' 

Opnieuw lachten ze. 

'Een Guarneri', zei Yvonne. 'Is het denkbaar dat ik uit de brand 

word geholpen?' 

Ze vertelden haar het hele verhaal. Ze luisterde met een verba 

zing die kolossale vormen aannam. 

stem. 

'En dat heb jij bedacht, Justus?' zei ze met diep ongeloof in haar 

'Samen hebben we het bedacht.' 

'Jij hebt bedacht dat er zoiets moest gebeuren?' 

'Eh ... ja.' 

'En de wet dan? En het recht dan? En de handel en wandel van 

je vader dan?' 

'Eh ... ja.' 

'Doet de wet er ineens niet meer toe?' 

'Het gaat om rechtvaardigheid', zei Justus. 

'Of gaat het om Noortje riep Yvonne met het gebrek aan tact 

waaraan ze wel vaker leed. 

Justus kreeg een kleur, Noortje kreeg een kleur. Bashir lachte 

zijn gulle lach. Frans zei: 

'En wat dan nog?' 

'Ja, wat dan nog', vond ook Yvonne. 'Rechtvaardigheid gaat 

voor wet, daar draait het om.' 

Ze stond op en tot Justus' verbijstering gaf ze hem een dikke 

klapzoen. 

'Wat ben je toch een verbazingwekkend jongmens', zei ze. 'Ik 

dacht dat ik je aardig kende, maar nee. Weet je waarom ik van 

avond naar Stoutendam was gekomen? Om je wat afleiding te 

bezorgen in je saaie bestaantje. Nou nou. 

186

Geachte heer Van der Molen 

Inderdaad heb ik in uw voormalige woning een viool aangetroffen 

met de naam Gagliano er in. Ik ben bereid het instrument van u te 

kopen. Ik bied u er honderdduizend gulden voor. 

Hoogachtend 

P. Kozijnse. 

Twee dagen na het bezoek van de heer Richardson aan de Karpaten 

straat ontving de vader van Noortje deze brief. In opperste vreugde 

liet hij hem zien aan Justus. Honderdduizend gulden voor een waarde 

loze viool, daar kon hij niet over uit. Wat had die Justus dat fantastisch 

voor elkaar gekregen. Hij had al een antwoordbrief klaar. 


Ik ga akkoord met uw aanbod. Mijn bankrekeningnummer is ... 

'Nee, meneer Van der Molen.' zei Justus. 

'Hoezo nee.' 

'Er zit meer in.' 

'Als we gaan onderhandelen is er altijd het risico dat Kozijnse 

doorkrijgt dat hij bedot wordt. We hebben een kans dat het hon 

derdvijftigduizend gulden wordt, of honderdvijfenzeventig. Maar 

ik heb liever honderdduizend nu, dan honderdvijftig misschien 

over een poosje.' 

'Er zit meer in. Maar er is nog iets anders. Ik heb er lang met 

mijn zusje Yvonne over gepraat. U móet zeggen dat u de viool wilt 

. laten taxeren. Een deskundige moet uitmaken hoeveel hij waard is.' 

'Wie dan?' vroeg meneer Van der Molen. 'Zou de broer van 

meneer Nachtegaal willen verklaren dat het een Guar-... hoe heet 

zo'n ding, is?' 

'Nee, dat doet hij zeker niet', zei Justus. 'Maar dat hoeft ook 

niet. Kozijnse zal namelijk weigeren hem te laten taxeren. Want hij 

denkt dat een deskundige zal zeggen dat de viool één of meer mil 

joen waard is en hij wil hem u voor een Gagliano verkopen.' 

Meneer Van der Molen had niet zo precies gevolgd wat er allemaal 

was gebeurd, en hij riep zijn vrouw erbij. Justus legde het allemaal 

nog eens uit.' 

187

'Het mooiste zou zijn als we een brief van meneer Kozijnse 

kregen waarin hij niet ingaat op uw voorstel om de viool te laten 

taxeren', besloot hij. 'Dan kan hij later nooit naar de rechter gaan 

en zeggen dat u hem hebt bedrogen.' 

Yvonne had daar bij Justus op aangedrongen. 

'Ik zou maar doen wat Justus aanraadt', vond mevrouw Van der 

Molen. 

En zo kwam een dag later de volgende brief binnen op Karpaten 

straat 23: 


In principe ben ik bereid de viool waarover we hebben gecorrespondeerd 

te verkopen. De prijs lijkt me echter aan de lage kant. Ik 

stel voor dat we een onafhankeljke deskundige laten bepalen wat 

een redelijke prijs is. 

Hoogachtend 

B. van der Molen. 

Kozijnse schoof Justus de brief toe. 

'Lees maar.' 

Justus las het briefje dat hij zelf had opgesteld. 

'Tja, dat zat erin. Weten wij veel wat een Gagliano waard is? 

Misschien wel het dubbele van wat u biedt. Dat denkt Van der 

Molen misschien ook wel.' 

'De viool wordt niet getaxeerd voordat hij mijn eigendom is', zei 

Kozijnse vastberaden. 'Ik neem hem trouwens mee vanmiddag. Ik 

heb met mijn bank in Amsterdam afgesproken dat hij daar in de 

kluis kan.' 

Dat kon nu weinig kwaad meer, dacht Justus. In een bankkluis 

lag hij veilig. Daar zou hij niet ieder ogenblik worden uitgehaald 

om aan iemand te worden getoond. 

'Hoe denkt u die meneer Van der Molen ertoe te bewegen de 

viool te verkopen zonder taxatierapport?' vroeg hij . 

'Daar moet ik over denken.' 

Kozijnse begon door het kantoor te lopen ten bewijze ervan dat 

hij nadacht. Justus keek ernaar vanuit zijn stoel. Er kwam weer 

eens een golf van wroeging bij hem omhoog, hij had dat al meer- 

188

dere malen gehad. Hij had nu eenmaal ook wel enige sympathie 

voor Kozijnse. De man kon zeer hartelijk zijn en ook heel royaal 

soms. Een beetje zoals zijn vader, bedacht hij. Kozijnse was natuur 

lijk een heel andere man, veel dikker alleen al, maar ook patseriger. 

Was zijn vader dan niet patserig? Soms wel. Maar zijn vader had 

het meer bij vlagen, om zich een houding te geven of zo, Kozijnse 

had het altijd. 

Kom op, hij moest niet sentimenteel worden. Kozijnse kreeg zijn 

verdiende loon. Wie bedriegt, moet erop rekenen bedrogen te wor 

den. Zou dit het goede moment zijn om met zijn ideetje te komen? 

Hij waagde het erop. 

'Dit is toch het vroegere woonhuis van de familie Van der 

Molen, hé? Ze hadden daar toch al generaties lang in gewoond?' 

'Ja, hoezo?' 

'Nou, ik dacht, als u hem het huis eens aanbood voor de viool?' 

Kozijnse stond stil. 

'Ik heb driehonderdduizend voor het huis betaald.' 

'0. Ja. Da's een boel.' 

'Maar toch ... de waarde van de viooL.' Kozijnse hervatte zijn 

geijsbeer. 

Met grote moeite hield Justus zijn mond. Hij mocht onder geen 

voorwaarde de indruk wekken dat het hem veel kon schelen. Hij 

moest steeds denken aan wat Kozijnse zelf had gezegd: 

mensen praten altijd te veel. Laat de anderen het woord maar 

doen. Afwachten dus. 

Maar ook Kozijnse was een goede leerling van zijn eigen school. 

Er kwam niet veel meer uit hem. Hij stopte de krant in zijn tas en 

zei: 

'Haal de viool even, Justus.' 

Justus ging naar de vliering. Dit zal de laatste keer zijn, dacht 

hij. Hij haalde de vioolkist te voorschijn en zette hem op de grond. 

Hij hurkte en maakte de kist open. 

'Jou zie ik waarschijnlijk nooit meer terug', mompelde hij. 

Teder alsof hij een baby uit de wieg haalde, nam hij het muziek 

instrument in zijn handen, tokkelde op een snaar, streelde zacht 

over het hout. 

Hij stelde zich voor hoe Kozijnse de viool woedend zou vertrap- 

189

pen als hij ontdekte dat het maar een eenvoudig fabrieksviooltje 

was, van nauwelijks enige waarde. De gedachte sneed hem door de 

ziel. Wat een onzin, een houten kistje met snaren erop. Maar toch. 

Hij ging naar beneden en overhandigde Kozijnse de vioolkist. 

'Tot binnenkort', zei zijn werkgever. 

'Wat gaat u nu doen?' wilde Justus roepen, maar hij hield het 

binnen. 'Dag meneer Kozijnse.' 

Iemand die gefotografeerd wordt, een fotomodel of een beroemd 

heid of een bruid of zo, is na afloop waarschijnlijk vermoeider 

dan de fotograaf. Mensen die een lange vliegreis maken, zijn 

bij aankomst uitgeputter dan de stewardessen .. De gebeurtenissen 

passief over je laten komen, wachten, nietsdoen, is zeer inspan 

nend. 

Justus overnachtte niet meer in de Karpatenstraat nu de viool er 

niet meer was. Hij miste hem zoals je je oude poes mist, die de hele 

dag sliep, maar er wel was. Hij wenste dat hij meer werk had, de 

ochtenden die hij op kantoor doorbracht. Hij zou het prettig moe 

ten vinden dat hij zijn huiswerk kon maken, maar hij werkte liever 

voor het geld dat hij verdiende. 

Noortje was overdag op school, hij 's avonds. Gezellig was dat 

niet. Toch vonden ze iedere dag wel even een moment om elkaar 

te zien. Ze waren echt vertrouwd met elkaar geworden. Was hij 

verliefd? Waarschijnlijk ben ik verliefd, dacht hij, maar de spanning 

die het voor de gek houden van Kozijnse met zich meebracht, over 

schaduwde het wel een beetje. Ze spraken daar zoveel over, het 

duwde andere dingen weg. Het werd tijd dat daar een eind aan 

kwam. 

Kozijnse had nu al drie dagen niet van zich laten horen. De 

vader van Noortje had beloofd het onmiddellijk te laten weten als 

er een bericht kwam. Iedere ochtend ging Justus met meer tegenzin 

naar kantoor, en met de vage angst daar een woedende Kozijnse 

aan te treffen, die achter de waarheid was gekomen. 

Het was vrijdagavond, een avond dat Justus geen school had. 

Noortje en hij hadden afgesproken naar de disco te gaan en Stijn 

ook mee te nemen. Soms valt het mee, soms valt het tegen. Justus 

190

kon zich soms laten gaan in een disco, in trance raken van de harde 

muziek, de uren zich aaneen laten rijgen zodat hij niet meer wist 

waar ze waren gebleven. En soms vond hij het allemaal niks. Je 

kon niet met elkaar praten, je zag weinig, de muziek was alleen 

hard en niks anders. 

Hij bewoog met Noortje afwisselend in het bijna duister en in 

het felle gekleurde bewegende licht, en hij wist dat Stijn eenzaam 

aan de bar zat. 

'Laten we weggaan', brulde hij Noortje in het oor. 

Ze zochten Stijn en verlieten de bewegende menigte. 

'Bioscoop?' 

Er was geen film die hen lokte. 

'Kegelen?' 

Alle kegelbanen waren bezet. 

'Naar ons?', zei Noorje. 

Justus had even geen zin in meneer Van der Molen, die een soort 

eentonigheid uitstraalde waar je neerslachtig van kon worden. Als 

er nu een brief van Kozijnse lag, maar die lag er niet. 

Ze keken naar Stijn, die echter een regenwolk bestudeerde en 

niet op de gedachte wilde komen dat ze bij hem cd'tjes zouden kunnen 

gaan spelen. 

'Naar ons', zei Justus ineens, tot zijn eigen stomme verbazing. 

'Naar jullie?' vroeg Stijn. Hij bedacht waarschijnlijk dat het weer 

soms ook ineens omsloeg. 

'Ja, naar ons. Noortje heeft mijn ouders nog nooit ontmoet.' 

'Eng', zei Noortje. 

'Ze zijn heel aardig.' 

'Dat zal best.' 

'Kom op', riep Stijn, 'ik heb je ouwelui ook al bijna een, jaar niet 

gezien. En vroeger kwam ik er iedere week.' 

Ze gingen. 

Justus vroeg zich af hoe hij het zou aanleggen. Van de voordeur 

had hij geen sleutel. En sinds de diefstal hing er geen reservesleutel 

meer in de boom. Hij zou dus moeten aanbellen. Hij had wel een sleutel 

van de achterdeur. Die ging trouwens meestal pas 's avonds laat op 

slot. De achterdeur was te bereiken via een poortje dat toegang gaf tot 

de tuin. Met Noortje, die voor het eerst kwam, via de bijkeuken en 

191

onverwacht voor zijn ouders naar biÏmen, dat was niet aantrekkelijk. 

Aanbellen bij de voordeur van zijn eigen ouderlijk huis evenmin. 

Waar was hij aan begonnen? Maar terugkrabbelen wou hij ook niet. 

Via de achterdeur toch maar. 

'Mooie tuin', zei Noortje. 'Wie onderhoudt die?' 

'Vooral mijn moeder. Vroeger hielp ik ook wel eens.' 

'Misschien zitten je vader en moeder naar de televisie te kijken 

en storen we.' 

'Dan gaan we naar mijn kamer.' 

'Heb je die dan nog?' 

'Ja natuurlijk. Mijn vader doet nu al bijna een jaar alsof ik even 

een boodschap aan het doen ben.' 

Ze waren intussen in de keuken aangekomen en Justus riep hard 

hallo. 

'Justus?' 

Dat was moeder. 

'Ja, ik ben het.' 

Ze kwam aandraven, het potlood waarmee ze had zitten teke 

nen nog in de hand. 

'Ik wou Noortje aan je voorstellen. Noortje van het eigendoms- 

bewijs van de viool, weet je wel.' 

'Wat leuk, wat goed. Dag Noortje. Dag Stijn.' 

'Is vader thuis?' 

'Hij kijkt televisie.' 

'Hij keek televisie', zei Justus' vader, die ook de keuken inkwam. 

Ze bleven er hangen. Moeder maakte koffie en vader begon dunne 

plakjes ham te snijden. Het was helemaal niet het uur van de dag 

om dunne plakjes ham te eten en bij koffie paste het ook al niet, 

maar hij was er goed in en het gaf hem iets te doen en hij wilde iets 

aanbieden en de ham stond er toch nog en ze aten ham. 

Daarna ging het gesprek over koetjes en kalfjes. Er werd gretig 

gebruik van gemaakt dat Justus niet alleen was gekomen. Noortje 

werd uitgevraagd over haar school en Stijn over zijn meteorologie 

en over zijn gedichten en over Joke. Het was Justus' vader die dat 

laatste vroeg. Zijn moeder wist af van de tragedie. 'Joke zie ik niet 

meer', zei Stijn, opmerkelijk opgewekt. 'Die rijdt tegenwoordig 

motor.' 

192

'Rijdt motor?' 

'Ja, achterop bij iemand met een leren pak aan.' 

-'a', zei vader. 'Dan was ze dus niks voor jou.' 

'Klopt. Ik heb nu een hoop vrije tijd over.' Hij is er overheen, 

dacht Justus. Goed zo. 

Toen viel er een stilte. Er zijn van die momenten. Als er geen 

enkele spanning is tussen mensen, gaat het babbelen maar door, 

babbelen als kabbelen, van water. Als een waterstroom die vanzelfsprekend 

is, bergafwaarts, op zoek naar het waterpas van het meer. 

Is er een obstakel in de beek, een dammetje, dan hoopt het water 

zich op. Zo stagneert ook het gesprek, als de gesprekspartners zich 

bewust worden van de spanning die er tussen hen is. 

Er worden informatieve vragen gesteld. Hoe is het op school? 

Hoe is het op het werk? Nog een interessante film gezien de laatste 

tijd? Mensen die dagelijks en spanningsloos met elkaar omgaan 

stellen geen vragen, ze doen mededelingen. 'Er kwam vandaag een 

man langs op de zaak met twee neuzen. Nou ja, hij had een wrat 

op zijn wang die bijna zo groot was als zijn neus.' Of: 'Ik moet 

morgen naar de tandarts. Ik verheug me.' Of gewoon: 'Wat blijft 

het koud.' 

'Ik moet er vandoor', zei Stijn. 

'Leuk je weer eens te hebben gezien', zei vader. 'Kom gauw 

weer', Hij zei niet: 'Komaan, de avond is nog jong. Blijf nog even. 

We gaan een biertje drinken.' Iedereen heeft een hekel aan het soort 

spanning die er heerste. Iedere activiteit die de spanning wegneemt, 

zelfs weggaan, is welkom. 

Justus en Noortje gingen ook. Ze stelden voor nog een wandeling 

te maken naar het centrum. Kijken of er iets te doen was, maar 

Stijn wilde niet mee. Hij had een gedicht in zijn hoofd, zei hij. 

Waarover dan wel? 

'Waarover? Waarover? Bij jullie moet het altijd ergens over 

gaan. Een gedicht is klank, vorm, gevoel.' 

'Wij zijn maar gewone stervelingen', zei Justus. 'We willen iets 

begrijpen.' 

'Ga maar kroketten eten uit de automaat', gromde Stijn. Ze 

lachten. 'Ga dan mee.' 

193

'De volgende keer. Tot kijk.' 

En zo slenterden Noortje en Justus weer verder, doelloos, maar 

nu met z'n tweeën, en dus was er geen doel nodig. Justus bedacht 

hoe ontspannen hij zich met Noortje voelde. Hoe lang kenden ze 

elkaar nu? Een paar maanden. 

'Weet je nog dat je die kras op de auto van Kozijnse maakte?' 

Ze kneep in zijn hand. 

'Ik kan me dat nu haast niet meer voorstellen. Je bent heel 

anders dan ik toen dacht', zei Justus. 

'Hoe dan? Hoe anders?' 

'Gewoon, zoals je bent.' 

'Zeer verhelderend', vond Noortje. 

'Ik durf alles tegen je te zeggen, dat is zo leuk. Als ik mezelf 

stom vind. Als ik vind dat ik iets goed heb gedaan. Als ik de pest in 

heb. Als ik me onoverwinnelijk voel.' 

'Ook als je mij vervelend vindt?' 

'Dat vind ik nooit.' 

'Mooi zo', zei Noortje. 'Mag ik je dan iets zeggen wat je misschien 

niet prettig vindt om te horen?' 

'Zeg het maar.' 

'Zul je niet kwaad worden?' 

'Beloofd', zei Justus. 

'Ik vind dat je weer gewoon tegen je vader moet doen.' Justus 

stond stil. Ze waren bij de gracht aangekomen. In het schijnsel van 

een straatlantaarn zag Justus een stuk plastic drijven. Of liever, hij 

zag het niet, hij staarde ernaar zonder het te zien. 

'Waarom?' 

'Je vader lijkt me aardig.' 

'Jawel, maar .. .' 

'Hij lijkt me aardig. Ik kan niet geloven dat hij echt slecht is.' 

'Dat is hij ook niet. Hij heeft iets slechts en heel veel goeds.' 

'Waarom zie je dan steeds dat ene slechte?' vroeg Noortje. Daar 

wist Justus niet meteen een antwoord op. 

'Is het misschien omdat hij niet wil toegeven dat dat ene niet 

deugt?' 

'Ja, misschien is dat het wel', zei Justus. 

'Je moet er met hem over praten. Dat helpt vast.' 

194

'Dat gaat niet.' 

'Dat ging niet', zei Noortje. 'Misschien gaat het nu wel. Ik vond 

hem in ieder geval aardig.' 

'En ik vind jou aardig', constateerde Justus. Hij besefte ineens 

dat hij nu graag naar huis zou gaan om te horen wat zijn ouders 

van Noortje vonden. Ja, daar zou hij zin in hebben. 

195

17 

Maandag kwam de brief. 

Hij kwam laat. In Stoutendam viel de post op de eerste werkdag 

van de week pas in de loop van de middag in de bus. Blijkbaar 

moet de PTT dan nog op gang komen na het weekend. De vader 

van Noortje vond de brief om half zeven, toen hij thuiskwam van 

de zaak. 

Geachte heer Van der Molen 

Uw voorstel om de viool waarover we hebben gecorrespondeerd te 

laten taxeren, lijkt me een minder vruchtbaar idee. Hoe gaat zoiets: 

u wijst een taxateur aan en die komt met een hoge prijs. Ik wijs een 

deskundige aan en die taxeert voor een lage waarde. Dan zijn we 

nog geen stap verder gekomen. Ik doe u daarom een genereus aanbod. 

Ik koop uw muziekinstrument voor het pand Karpatenstraat 

23. We stellen de waarde van zowel de viool als van het huis 

op f 200.000,- om de overdrachtskosten, die ik voor mijn rekening 

zal nemen, laag te houden. 

Dit aanbod is vier dagen geldig, tot 2 juli a.s. 

Hoogachtend 

P. Kozijnse 

Er rolde een traan over de wang van meneer Van der Molen toen 

hij de brief had gelezen. Zijn vrouw, die gespannen naar hem had 

zitten kijken terwijl hij las, schrok ervan. 

'Slecht nieuws?' 

Van der Molen schudde zijn hoofd en overhandigde haar de 

brief. 'Lees maar.' 

Ze las en meteen erna gilde ze: 'Noortjel' 

Haar dochter kwam aanstormen en kreeg de brief in de hand 

geduwd. 

'Hoera!' riep ze. 

'Maar dit kan toch niet', zei haar moeder ineens ernstig. 'Dit 

past toch niet in onze opvatting over goed en kwaad. Dit is toch 

oplichterij. Een huis voor een waardeloos viooltje.' 

196

'Kozijnse heeft het huis van ons gestolen', zei Noortje vinnig. 

'Zo is dat', zei haar vader. 

'Maar niet in de ogen van de wet. Hij heeft niets strafbaars gedaan.' 

'Wij doen ook niets strafbaars als we de viool ruilen tegen het 

huis', zei Noortje. 'De viool is van ons. We hebben gevraagd om 

een onafhankelijke taxatie en dat wil Kozijnse niet. De waarde van 

een viool is maar wat een gek ervoor geeft. Dat zegt de zus van 

Justus en die studeert ervoor.' 

Toen Justus om kwart voor tien uit zijn avondschool kwam, stond 

Noortje hem op te wachten. Boven haar spijkerbroek droeg ze een 

feestelijk felrood jasje over een hemelsblauwe bloes en in haar oren 

hangers die leken op de wielen van een zeer dure auto. Justus zag 

haar staan en twee golven welden op in zijn buik. De ene van verliefdheid, 

de andere van optimisme. 

'Hebben we beet?' 

Ze vloog hem om de hals en verzekerde hem dat hij een genie was. 

'Het huis. Hij wil de viool ruilen voor ons huis.' Justus liet zijn 

ingehouden adem gaan en zei: 

'Mooi. Wat een verstandige man.' 

En toen knuffelde hij haar uitvoerig. 

Daarna maakten ze op hun fietsen een tocht langs alle betrokkenen, 

Frans en Annette, Bashir en Stijn, om het goede nieuws te vertellen. 

Dat had natuurlijk ook per telefoon gekund, maar ze wilden 

de reacties met eigen' ogen zien. 

En verschillend waren die. Frans maakte een luchtsprong die 

voor zijn leeftijd niet verantwoord was en hij riep dat hij in het vervolg 

carrière wenste te maken in de misdaad, maar dan wel van de 

soort zoals Robin Hood die had geïntroduceerd. Annette keek zorgelijk. 

Het kon toch allemaal eigenlijk niet door de beugel, vond ze. 

Bovendien moest ze de volgende dag bij de officier van justitie 

komen, daar was over gebeld. Misschien moest ze de gevangenis in. 

Bashir en Stijn waren ook thuis. Bashir zou Noortje een stuk uit 

haar oor hebben gebeten als de oorhanger niet in de weg had gezeten. 

Hij danste met haar en Justus in het rond tot ze duizelig op zijn 

gammele bank neervielen en hij deelde de wereld mee dat het leven 

prachtig was. 

197

Stijn daarentegen volstond met te zeggen dat hij de afloop 

bevredigend vond. Wat hem betrof begonnen ze morgen aan de 

volgende klus, het was hem goed bevallen, wilden ze fris of iets 

anders? 

Tenslotte gingen ze naar het huis van Noortje en bespraken hoe 

het antwoord van meneer Van der Molen moest luiden. 

'Zakelijk en niet te happig', vond Justus. 'Dus ook niet te snel. 

Overmorgen, zou ik zeggen. Gewoon een kort briefje dat u op het 

voorstel ingaat.' 

Het ging ineens allemaal heel snel. De volgende dag werd zijn laatste 

dinsdag op kantoor. Justus had besloten dat hij het baantje bij 

Kozijnse niet kon houden, ook niet als HbR werd verplaatst naar 

een ander pand. Hij vond dat hij geen geld meer van hem kon aannemen 

na wat er was gebeurd. Bovendien wilde hij niet in de buurt 

zijn als Kozijnse ontdekte hoe hij voor de gek was gehouden. 

Met spanning wachtte hij of zijn baas zou komen. En ja, tegen 

elven verscheen de man. Hij groette, informeerde of er iets bijzonders 

was en ging vervolgens als gewoonlijk zijn ochtendblad zitten 

lezen. Justus maakte koffie, alles zo gewoon mogelijk. 

'Nog post gekomen die ik moet zien?' vroeg Kozijnse van achter 

zijn krant. 

'Nee, alleen wat folders.' 

'Ook geen brief van die Van der Molen?' 

'Nee, ook niet.' 

Kozijnse zweeg, verdiept in de beursberichten. Kon hij het vragen, 

peinsde Justus. Ja, dat moest toch kunnen. 

'Verwacht u nieuws over de viool?' 

'Ja, ik heb een nieuw bod gedaan. Om precies te zijn, ik heb 

hem aangeboden de viool te ruilen voor dit pand.' 

'Zo.' 

'Als hij toehapt, en ik denk dat hij dat doet, moeten we hieruit.' 

'Dat komt voor mij niet slecht uit', zei Justus. 'Ik wilde u toch zeggen 

dat ik met dit baantje wil ophouden. Er is te weinig te doen, en 

ik wil volgend seizoen weer naar de gewone dagschool.' 

'Uitstekend', antwoordde Kozijnse. 'Ik hef dit bedrijfje op. 

Binnenkort begin ik iets soortgelijks in Amsterdam. Je hebt het 

198

goed gedaan, jongen. En luister, als de viool mijn eigendom wordt 

en ik heb hem van de hand gedaan, dan zit er voor jou ook nog wel 

iets in. Ik zal je niet vergeten.' 

Zijn stem klonk hartelijk en hij keek Justus aan met een blik 

alsof hij de goedheid zelve was. Waarschijnlijk vond hij ook dat hij 

dat was. 

'Dat hoeft niet, mompelde Justus. 

'Jawel, jawel. Jij bent zo'n doodeerlijke jongeman, je denkt 

waarschijnlijk dat ik die Van der Molen benadeel, hé? Je denkt dat 

ik vijf keer zoveel voor de viool zal beuren als de waarde van het 

huis. Zo gaat dat in de handel, jongen. Van der Molen wilde de 

viool laten taxeren. Dat zou-ie moeten doorzetten. Hij kent me 

toch. En toch wed ik dat-ie dat niet doet. Het huis, dat zal hij met 

beide handen aanpakken, vermoed ik. Zo'n lokkertje kan hij vast 

niet weerstaan.' 

'U zult wel weer gelijk hebben.' 

'Justus, jongen, neem dit van je ouwe werkgever mee: er zijn in 

dit leven sukkels en slimmeriken. Wees blij dat je een tijdje, eh .. . ' 

, ... bij een slimmerik hebt kunnen werken', vulde Justus bereidwillig 

aan. 

'Nou ja, jij zegt het. Je hebt deze maanden iets geleerd, daar kun 

je je hele leven wat aan hebben.' 

Het volle gezicht van Kozijnse straalde voldaanheid uit. Hij 

genoot van het leven met volle teugen. 

'Ik zal deze maanden niet licht vergeten, meneer Kozijnse.' 

'Nou, jongen, geef me dan nog maar eens een kop koffie.' 

De officier van justitie van Stoutendam, die de zaak van Annette 

Nachtegaal moest behandelen, zat er een beetje mee in zijn maag. 

Er waren de laatste tijd enkele rechterlijke uitspraken geweest in 

gevallen van euthanasie, dat is iemand een zachte dood laten sterven, 

omdat hij ongeneeslijk ziek is. De meningen zijn erover verdeeld 

wanneer dat wel mag en wanneer niet. De rechters waren vrij 

streng op dat punt, bedacht de officier, ook in de gevallen waarin 

overduidelijk was dat het uit liefde was gedaan. En dan, het was 

niet de bedoeling van mevrouw Nachtegaal geweest om haar oom 

te helpen met euthanasie. Ze had hem morfine gegeven om zijn pijn 

199

te verzachten, niet om hem te helpen doodgaan. Ze had hem 

natuurlijk wel de mogelijkheid verschaft om zichzelf te doden, 

maar ja, je kunt ook van het dak springen en daken zijn er overal. 

Nee, de rechter zou haar wellicht niet veroordelen wegens het 

plegen van euthanasie. Maar: ze had morfine verstrekt aan haar 

oom terwijl ze niet bevoegd was dat te doen. Dat was wel strafbaar. 

Daarvoor zou de rechter haar misschien wél veroordelen, al 

zou haar advocaat met alle welsprekendheid die hij kon opbrengen 

betogen dat ze er zeer goede redenen voor had gehad. De officier 

hoorde het de advocaat al zeggen: Mevrouw of meneer de rechter, 

moest mevrouw Nachtegaal haar oom dan zo laten lijden? U kunt 

zeggen dat ze hem onder dwang medische hulp had moeten laten 

geven. Dan had ze hem gek moeten laten verklaren. En hij was niet 

gek. Hij was verre van gek. Zijn verstand was nog volkomen helder. 

Ik kan talloze getuigen oproepen die dat zullen bevestigen. 

Mogen we van mevrouw Nachtegaal verlangen dat ze haar intelligente 

oom in een dwangbuis had laten stoppen? Mogen we van 

haar verlangen dat ze hem had laten lijden, terwijl ze de weldadige 

morfine onder handbereik had? Nee, meneer de rechter, mevrouw 

Nachtegaal heeft gedaan wat een warmvoelend mens onder zulke 

omstandigheden hoort te doen. Ze heeft haar oom zijn waardigheid 

laten behouden, ze heeft hem geholpen. Daarmee heeft ze misschien 

gehandeld in strijd met de letter van de wet, maar zeker niet 

in strijd met de geest, met de bedoeliI).g van onze wet. 

Lastig geval hoor. De officier van justitie kwam pas na lang 

nadenken tot een conclusie. 

Diezelfde avond schreef meneer Van der Molen zijn brief. Justus 

had hem gezegd dat hij het meteen kon doen, Kozijnse zat erop te 

wachten. 


Ofschoon ik de voorkeur had gegeven aan een taxatie, ga ik in op 

het aanbod in uw brief van gisteren. Ik stel voor dat we de overdracht 

zo spoedig mogelijk laten plaatsvinden. 

Hoogachtend 

RL. van der Molen 

200

Justus postte de brief zelf en ging daarna door naar de Kennedylaan, 

om te horen wat Annette voor nieuws had van de officier van 

justitie. Hij trof haar en Frans midden in een discussie daarover. 

'De officier heeft een schikking voorgesteld', zei Annette. 'Hij 

vindt dat ik schuldig ben en wil me dus schuldig verklaren. De 

schikking die hij voorstelt, is dat ik één gulden boete betaal. Een 

symbolische straf dus.' 

'En ik vind dat ze dat niet moet accepteren', zei Frans. 'Waarom 

niet?' 

'Omdat ze dan een strafblad heeft.' 

'Een strafblad?' 

'Ja, geen schone lei meer, zogezegd. Haar naam komt dan voor 

op de lijst van mensen die ooit zijn schuldig bevonden aan een misdaad. 

Ik vind dat ze niet schuldig is. Ze heeft gedaan wat een mens 

met een geweten onder zulke omstandigheden moet doen.' 

'Maar het mag niet, volgens de wet', zei Justus. 

'Wat wij hebben gedaan met die viool mag ook niet volgens de 

wet', vond Frans. 

'Dat mag nou net weer wél van de wet. Het deugt niet, maar het 

mag. Zegt Yvonne.' 

'Ik zou daar graag eens met die zuster van je over praten', zei 

Frans. 

'Ze moet morgenmiddag toevallig in Stoutendam zijn. Zal ik 

vragen of ze 's avonds bij jullie komt? Dan kan ze Annette misschien 

advies geven over het aanbod van de officier van justitie.' 

'Dat zou ik heel fijn vinden', zei Annette. 'Jij komt dan toch ook?' 

En zo werd de volgende avond het gesprek hervat, in bijzijn van 

Yvonne. 

'Jouw geweten', zei dat je je oom moest helpen, ook al mocht 

het niet van de wet', zei Frans tegen zijn vrouw. 

'Dat is zo.' 

'Maar', zei Yvonne, 'toch is het goed dat de wet het verbiedt. Je 

kunt niet toestaan dat iedereen in het wilde weg morfine uitdeelt.' 

'Dat vind ik ook', oordeelde Annette. 'Ik heb de wet overtreden. 

Heel bewust heb ik dat gedaan. Met overtuiging. Ik zou het weer 

doen. En dus ben ik schuldig. Ik vind het niet erg om schuldig te 

201

zijn. Ik wil het zijn. Een enkele keer in je leven moet je dat durven, 

bewust de wet overtreden. Omdat de wet nu eenmaal niet perfect 

kan zijn. Maar ik vind het ook goed dat de officier me een straf 

oplegt. Daarmee geeft hij aan dat je de wet niet mag overtreden. En 

omdat ook hij vindt dat de wet nu eenmaal niet perfect is, geeft hij 

alleen een symbolische straf, zo zie ik dat.' 

'En dat strafblad dan?' 

Annette haalde haar schouders op. 'Dat moet dan maar. Ik ben 

toch niet van plan om bij de overheid in dienst te gaan of om rechter 

te worden of zoiets.' 

'Dat weet je nooit', zei Justus. 

'Volgens de wet ben ik schuldig', zei Annette. 'Volgens mijn 

geweten niet. Wel schuldig, geen straf. Ik heb er vrede mee. Ik zal 

de uitspraak inlijsten en boven mijn bed hangen, als een blijvende 

herinnering aan de strijd die er altijd zal blijven tussen wet en 

geweten.' 

Yvonne knikte. 'Als iedereen zowel de wet als zijn geweten zo ernstig 

nam als jij, dan was de wereld een betere plek', zei ze hartelijk. 

Minder dan een week later werd het pand Karpatenstraat 23 overgedragen 

aan meneer en mevrouw Van der Molen. Als betaling 

diende het eigendomsbewijs dat Justus' moeder zo kunstig had vervaardigd. 

De dag ervoor was het huis ontruimd. Een klein vrachtautootje 

was voldoende om de weinige kantoormeubelen en wat er 

verder in het huis stond naar Amsterdam te vervoeren. En dus 

trokken vader, moeder en dochter Van der Molen al heel snel weer 

in hun oude woning en de vreugde was groot. Ze wilden dat Justus 

met hen kwam feestvieren, vooral Noortje wilde dat, maar Justus 

was onvindbaar. De mevrouw van wie hij een kamer huurde zei dat 

hij zich al een paar dagen niet had laten zien, en ook zijn vader en 

moeder wisten niet waar hij was. Hij had tegen Noorje gezegd dat 

hij moest nadenken. Blijkbaar wilde hij dat doen zonder dat zij in 

de buurt was, bedacht ze met een pijnkrampje in het hart. 

De volgende ochtend kreeg ze een lief briefje van hem. Nu hij 

zijn baantje niet meer had, was hij even een vrij man, schreef hij, 

vrij in zijn bewegingen althans, niet vrij in zijn vriendschappen, met 

name voor haar, en in een bevlieging waren Stijn en hij er een lang 

202

weekend op uit getrokken', zeilen in Friesland. Hij was nog even 

bij hun oude huis langs geweest, de dag voor de verhuizing, maar 

er was niemand, nou ja, hij was zo weer terug. En hij zou veel aan 

haar denken. Liefs, Justus. 

Stijn was een goeie om in je buurt te hebben als je wilde nadenken. 

Die sprak alleen als hem iets werd gevraagd. Hij kon uren naar het 

water en de lucht kijken, of naar de sporen die zijn vingers trokken 

als hij zijn hand in het water hield. 

Het gekke is dat je met een zeilboot tegen de wind in kunt 

varen, mijmerde Justus. Nou ja, schuin tegen de wind, maar door 

te zigzaggen kwam je overal waar je wezen wilde. 

'Stijn, vind je het niet vreemd dat je tegen de wind in kunt varen?' 

'Nee', zei Stijn. 

'Waarom niet?' 

'Met energie van de wind kun je een turbine laten draaien. De 

turbine kan een dynamo aandrijven. De dynamo maakt elektriciteit. 

Met elektriciteit kun je een scheepsmotor laten draaien. Met 

een draaiende scheepsmotor kun je tegen de wind in varen.' 

'Dat bedoel ik niet.' 

'Weet ik.' 

'Waarom zeg je het dan?' Stijn antwoordde niet. 

Kun je handelen in strijd met de wet zonder schuldig te zijn, 

vroeg Justus zich af. Door de wet te bestuderen kun je inzicht krijgen. 

Met dat inzicht kun je volksvertegenwoordiger worden. Als 

volksvertegenwoordiger kun je proberen de wet te veranderen. Als 

de wet is veranderd, kun je doen wat je vroeger niet mocht zonder 

in strijd met de wet te zijn. Wat een onzin. Onzin? Je kunt ook 

schuin tegen de wet ingaan, zoals bij zeilen. Op een manier dat je 

net niet schuldig bent. Dan maak je een slag en je gaat op een andere 

manier schuin tegen de wet in. Zo doe je toch wat je wilt, wet of 

geen wet. Zat de wereld zo in elkaar? Allemaal mensen die langs de 

wet scheren, zoals zijn vader voor zichzelf, en hij voor Noortje, en 

Annette voor haar oom, en Frans en Stijn voor de kick, en Bashir 

ook voor de kick, maar ook voor hem, Justus. 

Het was een lang jaar geweest, vond hij, een jaar dat voor drie 

telde. 

203

De heer P. Kozijnse liep, een vioolkist onder zijn arm, de winkeldeur 

binnen van de vioolbouwer K. Nachtegaal in Amsterdam 

Zuid. Er was een meneer bezig in de zaak die vroeg wat hij voor de 

binnenkomer kon doen. 

'Ik wil graag meneer Nachtegaal spreken', zei Kozijnse. 

'Daar spreekt u mee.' 

'Ik bedoel de vioolbouwer.' 

'Dat ben ik.' 

'Nee, dat bent u niet', zei Kozijnse beslist. 'Ik ken meneer 

Nachtegaal. ' 

De ander begon te lachen. 'Toch weet ik vrij nauwkeurig wie ik 

ben', zei hij. 'Nachtegaal, vioolbouwer.' 

'Bent u dan op mijn kantoor geweest om deze viool te taxeren?' 

'Nee meneer, dat ben ik niet.' 

Een vaalgrijs vermoeden kroop op in het lang niet domme hoofd 

van de heer Kozijnse. 

'Wilt u eens even naar deze viool kijken?' 

De eigenaar van de zaak nam het instrument uit de kist, hield 

hem even in het licht, tokkelde erop. 

'Is dit een Guarneri?' 

'Een Guarneri?' De vioolbouwer sloeg krom van het lachen en 

zei toen hij weer kon spreken: 'Dit is met permissie een schroothoopviooltje 

van de simpelste soort.' 

'Dank u', zei Kozijnse gereserveerd. 

Hij pakte de viool in en vertrok. Bedaard stapte hij in zijn auto 

en reed naar Alkmaar, waar hij na kort zoeken aankwam bij de 

woning van de heer Richardson. Het was een gewoon woonhuis, 

met een bord op de muur: G.P Richardson, vioolbouwer. Kozijnse 

belde aan. De heer Richardson deed zelf open. 

'Bent u de heer Richardson, vioolbouwer? 

'Dat ben ik.' 

'Dank u wel.' 

Kozijnse draaide zich om en liet de heer Richardson verbouwereerd 

in de deuropening staan. Hij reed terug, richting Stoutendam, 

waarbij hij een aantal keren diep ademhaalde en zichzelf krachtig 

toesprak. 

Zijn binnenste kookte. Niet eens zozeer om het geld dat hij had 

204

verspeeld, al ging het hem aan het hart. Hij hield van geld, maar hij 

zou er geen boterham minder om eten. Nee, zijn trots had een 

knauw gekregen. Hij had zich laten bedotten door een snotneus 

van zeventien. Dat is niet makkelijk te verwerken. Het was goed 

dat het een heel eind was van Alkmaar naar Stoutendam. Tijd voor 

Kozijnse om af te koelen. 

En Kozijnse had een karakter dat er wezen mocht. Toen hij vlak 

bij Stoutendam was, keerde hij om en reed terug naar Amsterdam. 

Hij ging naar zijn kantoor, haalde de viool uit de kist en legde hem 

zichtbaar op een kast. 

'Jij zult me er iedere dag aan herinneren dat een mens altijd op 

zijn hoede moet zijn', mompelde hij . 

Diezelfde dag huurde Justus een bakfiets. Met hulp van Noortje en 

Stijn laadde hij hem vol en reed hij ermee naar zijn ouderlijk huis. 

Voor de gelegenheid belde hij aan bij de voordeur. Zijn moeder 

deed open. Ze zag de bakfiets en brak spontaan in tranen uit. 

'Kom je .. .' 

Ze omhelsden elkaar. 

'Ja. Als jullie het goed vinden, wou ik weer thuis komen wonen.' 

Zijn moeder keerde zich om en gilde de gang in: 'Henk!' 

Vader kwam aanlopen en staarde naar de bakfiets. Daarna keek 

hij Justus aan. 

, Als jullie het goed vinden .. .' 

Zijn vader legde een arm om zijn schouder. 

'Jij had gelijk. Ik had ongelijk.' 

"k Weet niet', zei Justus. 'Heb je die brief van meneer Slijkhuis 

nog gevonden?' Hij haatte zichzelf dat hij het vroeg. De Christiaan 

Correct in hem kon het niet laten. 

Aan moeders gezicht was te zien dat ze niet wist waarover het 

ging. 

'Kort nadat je bent vertrokken heb ik hem gevonden. Eh ... heb 

ik me herinnerd waar ik hem bewaarde.' En in een heldhaftige 

poging om niet langs de waarheid heen te scheren, corrigeerde hij 

zichzelf nog eens. ' ... heb ik hem uit de kluis gehaald en naar 

Slijkhuis gebracht.' 

'En die was blij.' 

205

'Dat kun je wel zeggen. Sjonge jonge, wat een angstig baasje is 

dat.' 

Justus keek zijn vader aan. Dat was in ieder geval niet een angstig 

baasje. Die durfde iedere strijd aan, zelfs als het erom ging 

zichzelf een beetje te verbeteren. 

Drie maanden later kwamen Justus en Noortje op een avond de 

heer P. Kozijnse tegen. In Stoutendam. Justus had gehoopt dat de 

man nooit meer een voet in Stoutendam zou zetten, nu hij zijn 

bedrijfje daar niet meer had. Zijn oude werkgever zag hen nog 

voordat ze hem zelf in de gaten hadden. Justus' eerste neiging was 

om er vandoor te gaan, maar dat was hem toch te laf. Trouwens, 

Kozijnse zei meteen: 'Ik bijt niet.' 

Blijkbaar had hij het schrikgebaar van Justus haarscherp waargenomen. 

'Dag meneer Kozijnse.' Noortje zei niets. 

'Woon je weer lekker in je oude huis?' vroeg Kozijnse. 

'Jawel.' 

'Ben jij nou kwaad op mij of ik op jullie?' vroeg Kozijnse 

geamuseerd. 

'Ik ben niet kwaad', zei Noortje met een stuurs gezicht en ze 

voegde eraan toe: 'meer.' 

'Jongeman', zei Kozijnse, en zijn kolossale gestalte leek de hele 

straat te vullen, 'jongeman, je hebt me gruwelijk opgelicht en een 

tijdlang heb ik met de gedachte rondgelopen je terug te pakken. Ik 

heb er uiteindelijk van afgezien, uit waardering voor je slimheid. 

Iemand die zo vaardig door de mazen van de wet weet te kruipen 

,kan ik gebruiken. Als je van school bent, kom dan bij me werken. 

Ik bied je een baan aan. Wij kunnen het samen ver brengen.' 

'Dat denk ik niet', zei Justus. 

'Hoezo niet.' 

'We gebruiken de mazen van de wet op een verschillende 

manier.' 

'Daar komen we uit', zei Kozijnse. 

'Ik denk het niet.' 

'Je gaat er nog wel anders over denken als je ouder bent.' 

'Ik hoop het niet', zei Justus. 

206

Eigen rechter (Jan Terlouw) in pdf

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?