Armoede en armoedebeleid Amsterdam, Stadsdeel Zuid - DSP-groep
Armoede en armoedebeleid Amsterdam, Stadsdeel Zuid - DSP-groep
Armoede en armoedebeleid Amsterdam, Stadsdeel Zuid - DSP-groep
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong><br />
<strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong><br />
Alwi<strong>en</strong> Bogaart<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Andel
<strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong><br />
<strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong><br />
Alwi<strong>en</strong> Bogaart<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Andel<br />
<strong>Amsterdam</strong>, 19 maart 2013<br />
Alwi<strong>en</strong> Bogaart<br />
s<strong>en</strong>ior adviseur / projectleider<br />
abogaart@dsp-<strong>groep</strong>.nl<br />
M 06-21212842<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Andel<br />
s<strong>en</strong>ior adviseur<br />
avand<strong>en</strong>andel@dsp-<strong>groep</strong>.nl<br />
M 06-24234378<br />
2 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Inhoud<br />
1 Inleiding 5<br />
2 <strong>Armoede</strong> 7<br />
2.1 Afbak<strong>en</strong>ing van het begrip armoede 7<br />
2.2 <strong>Armoede</strong> / sociale minima in Nederland <strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong> 7<br />
2.3 Langdur<strong>en</strong>de armoede 8<br />
2.4 De maatschappelijke context van armoede 8<br />
3 <strong>Armoede</strong>beleid in <strong>Amsterdam</strong> <strong>en</strong> stadsdeel <strong>Zuid</strong> 10<br />
3.1 De taakverdeling tuss<strong>en</strong> stad <strong>en</strong> stadsdel<strong>en</strong> bij het <strong>armoedebeleid</strong> 10<br />
3.2 Hoofdlijn<strong>en</strong> van het stedelijk <strong>armoedebeleid</strong> 10<br />
3.3 Hoofdlijn<strong>en</strong> van het <strong>armoedebeleid</strong> van stadsdeel <strong>Zuid</strong> 12<br />
4 Omvang, risicofactor<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico<strong>groep</strong><strong>en</strong> armoede 14<br />
4.1 Omvang armoede 14<br />
4.2 Ontwikkeling langdurige armoede 16<br />
4.3 Risicofactor<strong>en</strong> armoede 17<br />
4.4 Risico<strong>groep</strong><strong>en</strong> armoede 20<br />
5 Arme (alle<strong>en</strong>staande) ouder<strong>en</strong> 28<br />
5.1 Ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> armoede 28<br />
5.2 Allochtone ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> armoede 29<br />
5.3 <strong>Armoede</strong> onder oudere niet-westerse allochtone <strong>Amsterdam</strong>mers 30<br />
5.4 <strong>Armoede</strong> onder niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong> in stadsdeel <strong>Zuid</strong> 31<br />
5.5 Aanvull<strong>en</strong>de Inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing Ouder<strong>en</strong> 32<br />
5.6 Arme alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong> 32<br />
6 Werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> 35<br />
6.1 Werk als bescherming teg<strong>en</strong> armoede (?) 35<br />
6.2 Terugval in armoede 36<br />
6.3 Onderscheid<strong>en</strong> <strong>groep</strong><strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> 36<br />
7 Arme zzp’ers 39<br />
7.1 Zzp’ers 39<br />
7.2 Aantal zzp’ers 40<br />
7.3 Arme zzp’ers 41<br />
7.4 Invloed van de economische crisis op de situatie van zzp’ers 42<br />
7.5 Risicoprofiel zzp’ers 42<br />
Intermezzo: het gezicht van armoede 44<br />
8 Aspect<strong>en</strong> van armoede 50<br />
3 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
8.1 Beleving van armoede 50<br />
8.2 Moeilijk rondkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> financiële problem<strong>en</strong> 50<br />
8.3 Gebruik armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> 52<br />
8.4 Gebruik van de Voedselbank <strong>Amsterdam</strong> 55<br />
8.5 Gebruik armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> door sociale minima in <strong>Zuid</strong> 56<br />
8.6 Ondersteuning arme zzp´ers 57<br />
9 Conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 59<br />
9.1 Conclusies omvang van armoede 59<br />
9.2 Conclusies risicofactor<strong>en</strong> 59<br />
9.3 Conclusies risico<strong>groep</strong><strong>en</strong> 60<br />
9.4 Conclusies prioritaire doel<strong>groep</strong><strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> stadsdeel <strong>Zuid</strong> 61<br />
9.5 Conclusies aspect<strong>en</strong> van armoede 62<br />
9.6 Beleidsmatige aanbeveling<strong>en</strong> 63<br />
9.7 Praktische aanbeveling<strong>en</strong> 64<br />
Bijlag<strong>en</strong><br />
Bijlage 1 Verslag Expert meeting 67<br />
Bijlage 2 Geïnterviewde deskundig<strong>en</strong> 73<br />
Bijlage 3 Geraadpleegde literatuur 74<br />
4 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
1 Inleiding<br />
<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong><br />
<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> is mede belast met de uitvoering van het stedelijk <strong>armoedebeleid</strong> <strong>en</strong> in aanvulling<br />
hierop voert het ook e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong>. Doel van het <strong>armoedebeleid</strong> van stadsdeel <strong>Zuid</strong> is<br />
´het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vroegtijdig signaler<strong>en</strong> van schuld<strong>en</strong> <strong>en</strong> het versterk<strong>en</strong> van de financiële<br />
zelfstandigheid <strong>en</strong> (waar nodig) ondersteun<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met schuld<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of die in schuld<strong>en</strong><br />
rak<strong>en</strong>´ 1 . Het stadsdeel zet met name in op het voorkom<strong>en</strong>, verminder<strong>en</strong> <strong>en</strong> verlicht<strong>en</strong> van armoede<br />
van minimahuishoud<strong>en</strong>s met kinder<strong>en</strong>, jeugdig<strong>en</strong>, ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de minima <strong>en</strong> zzp'ers.<br />
Leid<strong>en</strong>d voor deze <strong>groep</strong><strong>en</strong> zijn vroegtijdige signalering, meer voorlichting, het bevorder<strong>en</strong> van<br />
zelfredzaamheid, e<strong>en</strong> integrale aanpak, gerichte toeleiding naar zorg <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> het<br />
bevorder<strong>en</strong> van participatie naar werk <strong>en</strong> of dagbesteding.<br />
<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> heeft hiertoe e<strong>en</strong> aantal activiteit<strong>en</strong> best<strong>en</strong>digd, in gang gezet of gepland. De<br />
activiteit<strong>en</strong> staan beschrev<strong>en</strong> in het plan van aanpak <strong>Armoede</strong> <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> 2012-2014.Tev<strong>en</strong>s<br />
wil het stadsdeel de k<strong>en</strong>nis versterk<strong>en</strong> waar het gaat om (vroegtijdige) signalering, verwijzing <strong>en</strong><br />
aanpak.<br />
Onderzoeksvraag<br />
Uit de meest rec<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>se <strong>Armoede</strong>monitor (2011) blijkt dat bepaalde <strong>groep</strong><strong>en</strong><br />
oververteg<strong>en</strong>woordigd zijn als het gaat om (langdur<strong>en</strong>de) armoede: alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong>,<br />
werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> <strong>en</strong> zzp'ers in e<strong>en</strong> armoedesituatie. <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> heeft <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong> gevraagd e<strong>en</strong><br />
verdiep<strong>en</strong>d onderzoek te do<strong>en</strong> naar deze doel<strong>groep</strong><strong>en</strong>. Op basis van de uitkomst<strong>en</strong> van het<br />
onderzoek wil het stadsdeel vaststell<strong>en</strong> of de activiteit<strong>en</strong> van het plan van aanpak voldo<strong>en</strong>de<br />
effectief zijn voor deze doel<strong>groep</strong><strong>en</strong> of dat de activiteit<strong>en</strong> aanpassing behoev<strong>en</strong> of nieuwe<br />
activiteit<strong>en</strong> ontplooid moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Op basis van het verkreg<strong>en</strong> inzicht van de problematiek van deze <strong>groep</strong><strong>en</strong> di<strong>en</strong>t zo concreet<br />
mogelijk e<strong>en</strong> vertaalslag gemaakt te word<strong>en</strong> naar nuttige interv<strong>en</strong>ties of acties. Het onderzoek<br />
draagt hiermee ook bij aan het versterk<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis van de sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong>.<br />
De c<strong>en</strong>trale onderzoeksvraag luidt:<br />
"Op welke wijze kan stadsdeel <strong>Zuid</strong> zich inzett<strong>en</strong> om armoede te voorkom<strong>en</strong>, te verminder<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />
verlicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> de situatie verbeter<strong>en</strong> voor bov<strong>en</strong>staande <strong>groep</strong><strong>en</strong>?"<br />
Onderzoeksvrag<strong>en</strong> zijn:<br />
Wat is het profiel van bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde <strong>groep</strong><strong>en</strong>?<br />
Welke factor<strong>en</strong> (in de persoon geleg<strong>en</strong> factor<strong>en</strong> <strong>en</strong> omgevings- of externe factor<strong>en</strong>) ligg<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />
grondslag aan de situatie waarin zij verker<strong>en</strong>?<br />
Welke factor<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbetering van de situatie?<br />
Noot 1 De doelstelling is geformuleerd in de <strong>armoedebeleid</strong>snota ´Teg<strong>en</strong>gaan van armoede in stadsdeel <strong>Zuid</strong> (januari<br />
2012).<br />
5 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Wat zijn effectieve concrete maatregel<strong>en</strong> om armoede te voorkom<strong>en</strong>, te verminder<strong>en</strong>, te<br />
verlicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> de situatie te verbeter<strong>en</strong>?<br />
Op welke wijze kan het stadsdeel deze <strong>groep</strong><strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>?<br />
Welke aanwijzing<strong>en</strong> geeft het onderzoek voor het bestaande activiteit<strong>en</strong>aanbod in <strong>Amsterdam</strong>-<br />
<strong>Zuid</strong>?<br />
Leeswijzer<br />
<strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong> heeft het gevraagde onderzoek verricht op basis van bestudering van<br />
beleidsdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, literatuur <strong>en</strong> statistische gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> interviews met deskundig<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ervaringsdeskundig<strong>en</strong>. De neerslag van het onderzoek staat in de onderhavige rapportage.<br />
In hoofdstuk 2 gaan we in op de betek<strong>en</strong>is van het begrip ‘armoede’. Hoofdstuk 3 biedt e<strong>en</strong> beeld<br />
van het <strong>armoedebeleid</strong> in <strong>Amsterdam</strong>, waarbij wordt aangegev<strong>en</strong> wat de taakverdeling is tuss<strong>en</strong><br />
stad <strong>en</strong> stadsdel<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> respectievelijk de hoofdlijn<strong>en</strong> van het stedelijk<br />
<strong>armoedebeleid</strong> <strong>en</strong> dat van stadsdeel <strong>Zuid</strong> geschetst. Hoofdstuk vier biedt e<strong>en</strong> schets van de<br />
omvang van armoede, risicofactor<strong>en</strong> <strong>en</strong> risico<strong>groep</strong><strong>en</strong>. In de daarop volg<strong>en</strong>de drie hoofdstukk<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s de drie prioritaire doel<strong>groep</strong><strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>: (alle<strong>en</strong>staande) ouder<strong>en</strong>,<br />
werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> <strong>en</strong> arme zzp’ers.<br />
Na hoofdstuk 7 volgt e<strong>en</strong> Intermezzo: e<strong>en</strong> beeld van armoede aan de hand van interviews die we<br />
bij 8 sociale minima in <strong>Zuid</strong> hebb<strong>en</strong> afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
In het daarop volg<strong>en</strong>de hoofdstuk 8 beschrijv<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> aantal aspect<strong>en</strong> van armoede: beleving<br />
van armoede, moeilijk rondkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> financiële problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik van armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de ondersteuning van zzp’ers. Tot slot omvat hoofdstuk 9 de conclusies van het onderzoek <strong>en</strong><br />
aanbeveling<strong>en</strong> voor het toekomstig <strong>armoedebeleid</strong> van het stadsdeel.<br />
Belangrijke bronn<strong>en</strong> voor het kwantitatieve onderzoek naar armoede dat we hebb<strong>en</strong> verricht in de<br />
landelijke <strong>en</strong> de <strong>Amsterdam</strong>se situatie zijn respectievelijk het <strong>Armoede</strong>signalem<strong>en</strong>t van het SCP <strong>en</strong><br />
het CBS <strong>en</strong> de <strong>Amsterdam</strong>se <strong>Armoede</strong>monitor van de Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek van de<br />
geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>. Veel cijfers in het onderhavige rapport zijn ontle<strong>en</strong>d aan deze twee<br />
bronn<strong>en</strong>. Daar waar met betrekking tot Nederland <strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong> cijfers <strong>en</strong> feit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd<br />
zonder verdere bronvermelding, zijn de data ontle<strong>en</strong>d aan het <strong>Armoede</strong>signalem<strong>en</strong>t 2012 <strong>en</strong> de<br />
<strong>Amsterdam</strong>se <strong>Armoede</strong>monitor 2011.<br />
6 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
2 <strong>Armoede</strong><br />
2.1 Afbak<strong>en</strong>ing van het begrip armoede<br />
<strong>Armoede</strong> is in beginsel e<strong>en</strong> relatief begrip. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d beeld hebb<strong>en</strong> van wie<br />
arm is of bij welk inkom<strong>en</strong> je kunt sprek<strong>en</strong> van armoede. In Nederland wordt gewerkt met e<strong>en</strong><br />
geobjectiveerd armoedebegrip.<br />
Het CBS relateert armoede aan de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s dat e<strong>en</strong> vast koopkrachtbedrag in de tijd<br />
weerspiegelt. De gr<strong>en</strong>s is afgeleid van het bijstandsniveau voor e<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staande in 1979 dat<br />
sindsdi<strong>en</strong> wordt geïndexeerd. Er is sprake van risico op armoede als het inkom<strong>en</strong> van het<br />
huishoud<strong>en</strong> als geheel onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s valt. Het huishoud<strong>en</strong> vormt dus de primaire<br />
e<strong>en</strong>heid van waarneming.<br />
Individu<strong>en</strong> of huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> dat hoger ligt dan lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s, maar door<br />
omstandighed<strong>en</strong>, zoals het wegvall<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> terwijl de hypotheeklast was gebaseerd op<br />
twee inkom<strong>en</strong>s, financieel niet rond kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> niet als arm beschouwd. Zij zijn dus<br />
ook ge<strong>en</strong> object van het <strong>armoedebeleid</strong>.<br />
Overig<strong>en</strong>s hoeft e<strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> dat lager is dan de lage inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s niet per<br />
se arm te zijn. Door vast te stell<strong>en</strong> of het inkom<strong>en</strong> onder e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>s ligt, wordt voornamelijk<br />
bepaald of het huishoud<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zeker risico op armoede loopt. Dat risico kan word<strong>en</strong> ondervang<strong>en</strong><br />
als het huishoud<strong>en</strong> spaargeld achter de hand heeft.<br />
In 2011 werd bij de lage inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s uitgegaan van de volg<strong>en</strong>de maandbedrag<strong>en</strong>:<br />
Alle<strong>en</strong>staande € 960<br />
Paar zonder kinder<strong>en</strong> 1.320<br />
Paar met 1 kind 1.610<br />
Paar met 2 kinder<strong>en</strong> 1.810<br />
Paar met 3 kinder<strong>en</strong> 1.980<br />
E<strong>en</strong>oudergezin 1 kind 1.280<br />
E<strong>en</strong>oudergezin 2 kinder<strong>en</strong> 1.450<br />
E<strong>en</strong>oudergezin 3 kinder<strong>en</strong> 1.690<br />
2.2 <strong>Armoede</strong> / sociale minima in Nederland <strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong><br />
Het <strong>armoedebeleid</strong> van de geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong> richt zich op huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot<br />
110% van het Wettelijk sociaal minimum, terwijl het landelijk onderzoek naar armoede zich richt op<br />
huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot maximaal dit minimum. De <strong>Amsterdam</strong>se <strong>Armoede</strong>monitor richt<br />
zich derhalve op e<strong>en</strong> bredere doel<strong>groep</strong> dan het landelijke <strong>Armoede</strong>signalem<strong>en</strong>t voor zover daarin<br />
de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s wordt gehanteerd als armoededeterminant. Als e<strong>en</strong> logisch gevolg daarvan<br />
7 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
zijn de <strong>Amsterdam</strong>se cijfers in beginsel meer pessimistisch dan de landelijke cijfers. Vergelijking<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> het landelijke <strong>en</strong> het <strong>Amsterdam</strong>se armoedebeeld gaan daardoor <strong>en</strong>igszins mank.<br />
2.3 Langdur<strong>en</strong>de armoede<br />
Er wordt onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> kortdur<strong>en</strong>de <strong>en</strong> langdur<strong>en</strong>de armoede. Het CBS gaat voor<br />
langdur<strong>en</strong>de armoede uit van vier aane<strong>en</strong>geslot<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> arm zijn. De stad <strong>Amsterdam</strong> gaat<br />
daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> uit van drie aane<strong>en</strong>geslot<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>. Het zal duidelijk zijn dat langdur<strong>en</strong>de armoede veel<br />
ernstiger is dan kortdur<strong>en</strong>de. Zowel praktisch als psychisch. Het wordt steeds lastiger de eindjes<br />
aan elkaar te knop<strong>en</strong>, omdat spaargeld verdampt, zak<strong>en</strong> in het huishoud<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>, financiële teg<strong>en</strong>vallers niet of steeds moeilijker kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong><br />
steeds moet pieker<strong>en</strong> hoe het eind van de maand te hal<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is duidelijk dat naarmate<br />
armoede langer duurt het steeds moeilijker wordt om eraan te ontsnapp<strong>en</strong> 2 .<br />
2.4 De maatschappelijke context van armoede<br />
In de voorgaande paragrav<strong>en</strong> is geconstateerd dat armoede <strong>en</strong> langdurige armoede to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>Amsterdam</strong> waar het gaat om de relatieve omvang van armoede e<strong>en</strong> trieste koploper is. Er do<strong>en</strong><br />
zich ontwikkeling<strong>en</strong> voor die de armoedeproblematiek in de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> verder zal do<strong>en</strong><br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. We mak<strong>en</strong> daarbij onderscheid tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds ontwikkeling<strong>en</strong> die zull<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
to<strong>en</strong>ame van het aantal sociale minima <strong>en</strong> anderzijds ontwikkeling<strong>en</strong> die de ‘koopkracht’ van<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> rond het sociaal minimum aantast<strong>en</strong>.<br />
Ontwikkeling<strong>en</strong> die het aantal sociale minima do<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> sterk stijg<strong>en</strong>de werkloosheid die aanvankelijk vooral jonger<strong>en</strong> (pot<strong>en</strong>tiële starters op de<br />
arbeidsmarkt) trof, maar nu slachtoffers maakt bij alle leeftijds<strong>groep</strong><strong>en</strong> van de<br />
beroepsbevolking. Sinds 2008 daalt de netto-arbeidsparticipatie van niet-westerse allochton<strong>en</strong>,<br />
vooral die van Marokkan<strong>en</strong>, <strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>d meer dan die van autochton<strong>en</strong>. Niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> tweemaal zo vaak e<strong>en</strong> flexibel contract als autochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> lop<strong>en</strong> daardoor<br />
e<strong>en</strong> groter risico op werkloosheid 3 . Werkloz<strong>en</strong> in de leeftijd van 45-65 jaar zijn vaker langdurig<br />
(langer dan e<strong>en</strong> jaar) werkloos. Eind 2009 was bijna de helft van deze leeftijdscategorie<br />
werkloz<strong>en</strong> langdurig werkloos 4 . Onder de huidige economische omstandighed<strong>en</strong> wordt voor<br />
h<strong>en</strong> terugkeer op de arbeidsmarkt problematisch.<br />
Door de oplop<strong>en</strong>de werkloosheid wordt het voor de huidige minima lastiger om via arbeid aan<br />
armoede te ontsnapp<strong>en</strong>. Omgekeerd zal de <strong>groep</strong> langdurig werkloz<strong>en</strong> groei<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee<br />
ook de <strong>groep</strong> sociale minima die niet in staat is e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> te verwerv<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> (110% van)<br />
de lage inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s.<br />
Door de aanhoud<strong>en</strong>de crisis zal ook de werkvoorraad van zzp’ers stagner<strong>en</strong> of verder<br />
teruglop<strong>en</strong> <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> steeds meer van h<strong>en</strong> door hun financiële reserves he<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>, waardoor<br />
het aantal arme zzp’ers verder to<strong>en</strong>eemt.<br />
Noot 2 SCP, Uit de armoede werk<strong>en</strong>. Omvang <strong>en</strong> oorzak<strong>en</strong> van uitstroom uit armoede, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
Noot 3 SCP, Jaarrapport integratie 2011, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
Noot 4 CBS Webmagazine vrijdag 13 april 2012, Meer langdurig werkloz<strong>en</strong>.<br />
8 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
De kabinetsplann<strong>en</strong> inzake de WW leid<strong>en</strong> ertoe dat na één jaar WW-uitkering deze terugloopt<br />
tot 70% van het minimum loon, wat ook kan bijdrag<strong>en</strong> aan de groei van de <strong>groep</strong> sociale<br />
minima.<br />
De forse korting op re-integratie- <strong>en</strong> participatiebudgett<strong>en</strong> leidt ertoe dat deze vooral zull<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangew<strong>en</strong>d met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die nog redelijk veel kans mak<strong>en</strong> op toetreding tot de<br />
arbeidsmarkt, waardoor deg<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong> grote afstand tot deze markt hier het nakijk<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong>.<br />
Door de invoering van de Participatiewet wordt de capaciteit van de Wsw-bedrijv<strong>en</strong> danig<br />
inkrimp<strong>en</strong>. Voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> arbeidsbeperking zal in e<strong>en</strong> situatie waarin veel<br />
arbeidspot<strong>en</strong>tieel tijdelijk op de reservebank zit, het erg lastig word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> reguliere<br />
arbeidsplaats te bemachtig<strong>en</strong>.<br />
Ontwikkeling<strong>en</strong> die de koopkracht van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> rond het sociaal minimum aantast<strong>en</strong><br />
Versobering van het basispakket zorgverzekering waardoor extra betaald moet word<strong>en</strong> voor<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die niet langer behor<strong>en</strong> tot het basispakket.<br />
Verhoging van het eig<strong>en</strong> risico voor de zorgverzekering.<br />
E<strong>en</strong> korting van 75% op het budget voor hulp bij het huishoud<strong>en</strong>.<br />
Maatregel<strong>en</strong> door p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>fonds<strong>en</strong> variër<strong>en</strong>d van het niet toepass<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inflatiecorrectie<br />
tot het kort<strong>en</strong> op p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>uitkering<strong>en</strong>.<br />
Verlaging van de bijstandsuitkering<strong>en</strong>.<br />
Verlaging van de kinderbijslag.<br />
Stijging hur<strong>en</strong> voor laagste inkom<strong>en</strong>s van 1,5% per jaar plus inflatie.<br />
Door Rijksbezuiniging<strong>en</strong> moet <strong>Amsterdam</strong> vanaf 2012 € 12 miljo<strong>en</strong> bezuinig<strong>en</strong> op<br />
inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>. Daardoor is het bedrag voor de plusvoorzi<strong>en</strong>ing<br />
65plus gehalveerd (besparing € 2,4 miljo<strong>en</strong>) <strong>en</strong> is de doel<strong>groep</strong> voor de woonkost<strong>en</strong>bijdrage<br />
beperkt (besparing € 2,5 miljo<strong>en</strong>). E<strong>en</strong> besparing van € 2,5 miljo<strong>en</strong> geldt ook voor zowel het<br />
reguliere budget voor de schuldhulpverl<strong>en</strong>ing als de langdurigheidstoeslag 5 .<br />
De incassopraktijk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> harder. Schuldeisers schakel<strong>en</strong> steeds sneller deurwaarders in.<br />
Deurwaarders prester<strong>en</strong> het om iemand tweemaal per week e<strong>en</strong> brief te stur<strong>en</strong>, waarvan de<br />
kost<strong>en</strong> voor de burger in kwestie € 37,50 per brief bedrag<strong>en</strong>. De beslagvrije voet (90% van de<br />
bijstandsnorm) wordt door incassobureaus niet gerespecteerd, waardoor het werkelijk te<br />
bested<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> ver onder het sociaal minimum ligt 6 .<br />
Noot 5 Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Meerjar<strong>en</strong>beleidsplan Inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> armoedebestrijding 2012-<br />
2015, <strong>Amsterdam</strong> 2012. Voor verdere uitleg over de g<strong>en</strong>oemde inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong><br />
verwijz<strong>en</strong> we naar paragraaf 8.3.3 Gebruik armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> door sociale minima in <strong>Amsterdam</strong>.<br />
Noot 6 Nationale ombudsman, In het krijt bij de overheid. Verstandig invorder<strong>en</strong> met oog voor maatschappelijke<br />
.<br />
Kost<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2013. Voor stadsdeel <strong>Zuid</strong> wordt dit bevestigd in het interview met Tini van der Pijl,<br />
maatschappelijk werker Combiwel.<br />
9 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
3 <strong>Armoede</strong>beleid in <strong>Amsterdam</strong> <strong>en</strong><br />
stadsdeel <strong>Zuid</strong><br />
3.1 De taakverdeling tuss<strong>en</strong> stad <strong>en</strong> stadsdel<strong>en</strong> bij het<br />
<strong>armoedebeleid</strong><br />
Zowel de stad als de stadsdel<strong>en</strong> zijn belast met <strong>armoedebeleid</strong>. Maar het lijdt ge<strong>en</strong> twijfel dat de<br />
stad hier e<strong>en</strong> hoofdrol vervult <strong>en</strong> het beleid van de stadsdel<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d zijn. E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander is<br />
helder uite<strong>en</strong>gezet door de Rek<strong>en</strong>kamer Stadsdel<strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong> 7 .<br />
Het <strong>armoedebeleid</strong> wordt in de geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong> voornamelijk bepaald <strong>en</strong> uitgevoerd door de c<strong>en</strong>trale<br />
stad. Zo is de c<strong>en</strong>trale stad verantwoordelijk voor de uitvoering van het geld<strong>en</strong>d wettelijke kader. Tev<strong>en</strong>s<br />
bepaalt zij welke inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> beschikbaar word<strong>en</strong> gesteld voor de inwoners van<br />
<strong>Amsterdam</strong>. Verschill<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van de c<strong>en</strong>trale stad voer<strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de regeling<strong>en</strong> uit. In <strong>Amsterdam</strong><br />
zijn veel voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> waarop m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> aanspraak kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.<br />
De stadsdel<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> zelf ge<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>sbeleid voer<strong>en</strong>, maar kunn<strong>en</strong> het <strong>armoedebeleid</strong> van de c<strong>en</strong>trale stad<br />
versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s vervull<strong>en</strong> de stadsdel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol bij de schuldhulpverl<strong>en</strong>ing. De rol<br />
die stadsdel<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> op het gebied van armoedebestrijding is met name gericht op prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> op de<br />
realisatie van zo vroeg mogelijke doorverwijzing van burgers naar de juiste instanties. Zoals blijkt uit de<br />
armoedemonitor, mak<strong>en</strong> nog niet alle inwoners van <strong>Amsterdam</strong> gebruik van de inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die door de geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong> beschikbaar word<strong>en</strong> gesteld. In het bestrijd<strong>en</strong> van het niet-<br />
gebruik van inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de stadsdel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol.<br />
3.2 Hoofdlijn<strong>en</strong> van het stedelijk <strong>armoedebeleid</strong><br />
Op grond van het Meerjar<strong>en</strong>beleidsplan Inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> armoedebestrijding 2012-2015 van de DWI<br />
<strong>Amsterdam</strong> (2012) kan het stedelijk <strong>armoedebeleid</strong> op hoofdlijn<strong>en</strong> als volgt word<strong>en</strong> geschetst:<br />
C<strong>en</strong>trale doelstelling <strong>armoedebeleid</strong><br />
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> actief uit de armoede hal<strong>en</strong> staat c<strong>en</strong>traal in het <strong>armoedebeleid</strong>. Dat wil de stad<br />
<strong>Amsterdam</strong> do<strong>en</strong> door nog sterker in te zett<strong>en</strong> op het verminder<strong>en</strong> van armoede <strong>en</strong> daarbij op het<br />
bevorder<strong>en</strong> van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> van <strong>Amsterdam</strong>mers om duurzaam uit de armoede te<br />
kom<strong>en</strong>. Via werk <strong>en</strong> door het ondersteun<strong>en</strong> van de eig<strong>en</strong> kracht van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, het versterk<strong>en</strong> van<br />
netwerk<strong>en</strong>, van compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> door het wegnem<strong>en</strong> van achterligg<strong>en</strong>de belemmering<strong>en</strong>. Door e<strong>en</strong><br />
brede aanpak waarbij verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee ook e<strong>en</strong> gedeelde<br />
verantwoordelijkheid.<br />
Noot 7 Rek<strong>en</strong>kamer Stadsdel<strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong>, Achter de voordeur in <strong>Amsterdam</strong>, deel II, Onderzoeksrapport <strong>en</strong><br />
bijlag<strong>en</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
10 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Prioritaire doel<strong>groep</strong><strong>en</strong><br />
Uit e<strong>en</strong> oogpunt van e<strong>en</strong> effectieve <strong>en</strong> efficiënte inzet van middel<strong>en</strong> richt het <strong>armoedebeleid</strong> zich in<br />
het bijzonder op de <strong>groep</strong> <strong>Amsterdam</strong>mers die relatief veel kans op armoede heeft <strong>en</strong>/of<br />
oververteg<strong>en</strong>woordigd is in de <strong>Amsterdam</strong>se armoedestatistiek<strong>en</strong>: alle<strong>en</strong>staande moeders,<br />
kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>.<br />
Verminder<strong>en</strong>, voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> verlicht<strong>en</strong> van armoede<br />
Het stedelijk <strong>armoedebeleid</strong> k<strong>en</strong>t als het ware drie compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: verminder<strong>en</strong>, voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verlicht<strong>en</strong> van armoede. In het navolg<strong>en</strong>de word<strong>en</strong> deze drie compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> beknopt geschetst:<br />
Verminder<strong>en</strong> van armoede is primair gericht op het ontsnapp<strong>en</strong> aan armoede door het vind<strong>en</strong><br />
van betaald werk. Bij de inzet van de (sterk afgeslankte) re-integratie- <strong>en</strong> participatiebudgett<strong>en</strong><br />
stelt de stad e<strong>en</strong> aantal prioriteit<strong>en</strong>: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die dicht bij de arbeidsmarkt staan, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die<br />
weliswaar niet dicht bij de arbeidsmarkt staan maar die kwetsbaar zijn <strong>en</strong> e<strong>en</strong> mogelijk risico<br />
vorm<strong>en</strong> voor zichzelf <strong>en</strong> hun omgeving, de <strong>groep</strong> <strong>Amsterdam</strong>mers die is oververteg<strong>en</strong>woordigd<br />
in armoede (alle<strong>en</strong>staande ouders <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>, waaronder zzp’ers).<br />
Er wordt niet alle<strong>en</strong> ingezet op toeleiding naar werk, maar ook op behoud van werk. Het blijkt<br />
dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die naar werk zijn toegeleid, niet steeds in staat zijn aan het werk te blijv<strong>en</strong>,<br />
waardoor ze weer in armoede terugvall<strong>en</strong>.<br />
Voor zelfstandig<strong>en</strong> word<strong>en</strong> acties ondernom<strong>en</strong> om k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring te kunn<strong>en</strong> verkrijg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
del<strong>en</strong>, wat moet bijdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> grotere omzet <strong>en</strong> daardoor e<strong>en</strong> hoger inkom<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
ook informatie over het bestaan van armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
Invoering van e<strong>en</strong> herontwerp van de schuldhulpverl<strong>en</strong>ing waardoor deze meer bereik krijgt <strong>en</strong><br />
effectiever <strong>en</strong> efficiënter wordt georganiseerd.<br />
Voorkom<strong>en</strong> van armoede in de vorm van Vroeg Eropaf, waarbij woningcorporaties,<br />
<strong>en</strong>ergiebedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> zorgverzekeraar Agis klant<strong>en</strong> aanmeld<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> beperkte<br />
betalingsachterstand. Door snelle interv<strong>en</strong>tie wordt escalatie van schuld<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast wordt ingezet op vroegsignalering om ev<strong>en</strong>tuele problem<strong>en</strong> in de kiem te smor<strong>en</strong>.<br />
Verlicht<strong>en</strong> van armoede door het inzett<strong>en</strong> van armoederegeling<strong>en</strong> voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
inkom<strong>en</strong> tot 110% van het wettelijk sociaal minimum. Doordat de stad hier € 12 miljo<strong>en</strong> moet<br />
bezuinig<strong>en</strong> wordt op bestaande regeling<strong>en</strong> beknibbeld. Daarbij wordt de schuldhulpverl<strong>en</strong>ing<br />
zoveel mogelijk ontzi<strong>en</strong>.<br />
‘<strong>Armoede</strong>, langdurige armoede in het bijzonder kan leid<strong>en</strong> tot uitzichtloosheid, apathie <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
gebrek aan vertrouw<strong>en</strong> in het eig<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>. Het kan ook leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> steeds beperktere<br />
maatschappelijke participatie, e<strong>en</strong> verschraling van sociale contact<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwaarlozing van het<br />
eig<strong>en</strong> netwerk. Om te kunn<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> rond het wettelijk sociaal minimum is het cruciaal om te<br />
beschikk<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> vitaal <strong>en</strong> adequaat netwerk <strong>en</strong> om de eig<strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong>, vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
creativiteit optimaal in te zett<strong>en</strong>. Om bijvoorbeeld slim te budgetter<strong>en</strong>, verleiding<strong>en</strong> te weerstaan, de<br />
weg te vind<strong>en</strong> in het aanbod dat er is. Dit bepaalt in belangrijke mate op welke wijze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in<br />
staat zijn zich met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> rond het wettelijk sociaal minimum te kunn<strong>en</strong> redd<strong>en</strong> <strong>en</strong> mee te<br />
kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving. Het versterk<strong>en</strong> (of terugvind<strong>en</strong>) van die kracht, compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong><br />
netwerk<strong>en</strong> is ess<strong>en</strong>tieel om tot e<strong>en</strong> duurzame aanpak van armoede te kom<strong>en</strong>’.<br />
11 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
3.3 Hoofdlijn<strong>en</strong> van het <strong>armoedebeleid</strong> van stadsdeel <strong>Zuid</strong><br />
In 2012 heeft stadsdeel <strong>Zuid</strong> zijn <strong>armoedebeleid</strong>snota ‘Teg<strong>en</strong>gaan van armoede in stadsdeel <strong>Zuid</strong><br />
vastgesteld.<br />
Doel <strong>armoedebeleid</strong><br />
Doel van het <strong>armoedebeleid</strong> in stadsdeel <strong>Zuid</strong> is het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vroegtijdig signaler<strong>en</strong> van<br />
schuld<strong>en</strong> <strong>en</strong> het versterk<strong>en</strong> van de financiële zelfstandigheid <strong>en</strong> (waar nodig) ondersteun<strong>en</strong> van<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met schuld<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of die in schuld<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>.<br />
De hoofdlijn<strong>en</strong> van het <strong>armoedebeleid</strong> in stadsdeel <strong>Zuid</strong> zijn:<br />
1 Voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vroegtijdig signaler<strong>en</strong> van schuld<strong>en</strong>.<br />
2 Versterk<strong>en</strong> van de financiële zelfstandigheid.<br />
3 (waar nodig) Ondersteun<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met schuld<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of die in schuld<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>.<br />
Aandachts<strong>groep</strong><strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong><br />
Aandachts<strong>groep</strong><strong>en</strong> van het <strong>armoedebeleid</strong> in stadsdeel <strong>Zuid</strong> zijn:<br />
Huishoud<strong>en</strong>s met kinder<strong>en</strong>.<br />
Jonger<strong>en</strong>.<br />
Ouder<strong>en</strong>.<br />
Zelfstandig<strong>en</strong> (zzp’ers).<br />
Uitgangspunt<strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong><br />
Leid<strong>en</strong>d voor alle aandachts<strong>groep</strong><strong>en</strong> zijn:<br />
Vroegtijdige signalering.<br />
Meer voorlichting.<br />
Bevorder<strong>en</strong> van zelfredzaamheid.<br />
E<strong>en</strong> integrale aanpak.<br />
Gerichte toeleiding naar zorg <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing.<br />
Bevorder<strong>en</strong> van participatie naar werk <strong>en</strong>/of dagbesteding.<br />
Sam<strong>en</strong> met de andere stadsdel<strong>en</strong> zet stadsdeel <strong>Zuid</strong> in op e<strong>en</strong> aanpak van armoede die:<br />
breed van opzet is;<br />
eig<strong>en</strong> kracht, sociale veerkracht <strong>en</strong> wederkerigheid als leid<strong>en</strong>de principes heeft;<br />
gericht is op het voorkom<strong>en</strong> van sociale uitsluiting <strong>en</strong> overerving armoede;<br />
vanuit de praktijk, op lokale schaal <strong>en</strong> door sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong>mers,<br />
maatschappelijke organisaties <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>, zich verder ontwikkelt;<br />
aansluit bij nieuwe ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich k<strong>en</strong>merkt door innovatie.<br />
Voorkom<strong>en</strong>, verminder<strong>en</strong> <strong>en</strong> verlicht<strong>en</strong> van armoede<br />
Net als de stad <strong>Amsterdam</strong> zet stadsdeel <strong>Zuid</strong> in op het voorkom<strong>en</strong>, verminder<strong>en</strong> <strong>en</strong> verlicht<strong>en</strong> van<br />
armoede, waarbij het stadsdeel de volg<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> inzet.<br />
1. Voorkom<strong>en</strong> van armoede is vooral gericht op prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> vroegsignalering<br />
Vroeg eropaf.<br />
Het vergrot<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> informatie over signalering van armoedeproblematiek <strong>en</strong> het<br />
bespreekbaar mak<strong>en</strong> bij belangrijke vindplaats<strong>en</strong>.<br />
Financiële opvoedingscursuss<strong>en</strong> voor ouders met opgroei<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>.<br />
12 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Budgetless<strong>en</strong> voor jonger<strong>en</strong> via het jonger<strong>en</strong>werk.<br />
Formulier<strong>en</strong>brigade.<br />
Verbeter<strong>en</strong> zicht op (niet bereikte) <strong>groep</strong><strong>en</strong> minima.<br />
2. Het verminder<strong>en</strong> van armoede:<br />
Het bevorder<strong>en</strong> van participatie <strong>en</strong> re-integratie.<br />
E<strong>en</strong> adequate <strong>en</strong> effectieve schuldhulpverl<strong>en</strong>ing, ook voor jonger<strong>en</strong>.<br />
3. Het verlicht<strong>en</strong> van armoede:<br />
Beter bereik van de inkom<strong>en</strong>sondersteuning: niet iedere<strong>en</strong> die in aanmerking komt voor<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> maakt er gebruik van.<br />
Continuer<strong>en</strong> van ‘minima zonder marge’.<br />
Voedselbankondersteuning.<br />
Bied<strong>en</strong> van geestelijke ondersteuning aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die problematische schuld<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
13 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
4 Omvang, risicofactor<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
risico<strong>groep</strong><strong>en</strong> armoede<br />
4.1 Omvang armoede<br />
4.1.1<br />
4.1.2<br />
Nederland<br />
Van de 7 miljo<strong>en</strong> Nederlandse huishoud<strong>en</strong>s in 2011 moest<strong>en</strong> er 604.000 (8,7%) rondkom<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s. Daarmee is het aantal huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag<br />
inkom<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van 2010 met 90.000 gesteg<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> groei van 1,3 proc<strong>en</strong>tpunt. Raming<strong>en</strong><br />
wijz<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> verdere to<strong>en</strong>ame van het perc<strong>en</strong>tage huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> tot 9,2% in<br />
2012 <strong>en</strong> tot 9,4% in 2013. Naar verwachting zijn in 2013 dan 656.000 huishoud<strong>en</strong>s afhankelijk van<br />
e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong>, het hoogste aantal sinds 2000. In Nederland is duidelijk dat deg<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
WWB-uitkering verreweg het vaakst rondkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s.<br />
Op ruime afstand volgd<strong>en</strong> de huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> werkloosheidsuitkering (22%) of e<strong>en</strong><br />
arbeidsongeschiktheidsuitkering (24%) <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> (15%).<br />
<strong>Amsterdam</strong><br />
<strong>Amsterdam</strong> telde in 2011 72.261 minimahuishoud<strong>en</strong>s:16,6% van alle huishoud<strong>en</strong>s. Dat is 90%<br />
hoger dan het landelijke cijfer. In zijn algeme<strong>en</strong>heid geldt dat armoede vaker voorkomt bij<br />
alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-westerse allochton<strong>en</strong>.<br />
In <strong>Amsterdam</strong> bestaat 62,7% van de bevolking uit alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> (53,6%) <strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong><br />
(9,1%), in Nederland is dat 43,6% (37,8% alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> <strong>en</strong> 6,8% e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong>). <strong>Armoede</strong><br />
komt onder alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong> vaker voor dan bij person<strong>en</strong> die behor<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>. Bij person<strong>en</strong> tot 65 jaar gaat om 21% teg<strong>en</strong> 17,6%, <strong>en</strong> bij 65-plussers is<br />
29,5% arm, zowel alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> als person<strong>en</strong> die behor<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>.<br />
Kijk<strong>en</strong> we echter naar de herkomst van deze sociale minima dan blijkt dat alle<strong>en</strong>staande arm<strong>en</strong><br />
veel vaker voorkom<strong>en</strong> bij niet-westerse allochton<strong>en</strong>. Van de alle<strong>en</strong>staande niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong> tot 65 jaar behoort 38,9% tot de sociale minima, bij de 65-plussers is dat 74,4%. Ter<br />
vergelijking, bij autochtone alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> gaat het om respectievelijk 14,0% <strong>en</strong> 22,8% 8 .<br />
In de paragrav<strong>en</strong> 4.4.3 ‘Alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> 4.4.4 ‘Niet-westerse allochton<strong>en</strong>’ wordt hier verder op<br />
ingegaan.<br />
Het hoge <strong>Amsterdam</strong>se armoedecijfers wordt bepaald doordat <strong>Amsterdam</strong> relatief veel meer niet-<br />
westerse allochton<strong>en</strong> telt dan Nederland <strong>en</strong> armoede onder deze <strong>groep</strong> vaker voorkomt dan onder<br />
niet-westerse allochton<strong>en</strong> in Nederland. Op 1 januari 2012 was het aandeel niet-westerse<br />
Noot 8 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.<br />
14 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
4.1.3<br />
allochton<strong>en</strong> in de <strong>Amsterdam</strong>se bevolking 35%. In Nederland was dat 11,6%. In Nederland zijn<br />
25% van de niet-westerse allochtone huishoud<strong>en</strong>s arm, in <strong>Amsterdam</strong> 30,9%.<br />
Van de niet-westerse allochtone person<strong>en</strong> tot 65 jaar was in 2011 in <strong>Amsterdam</strong> 27,8% arm. Bij de<br />
65-plussers liep het perc<strong>en</strong>tage op tot 61,0%. Ter vergelijking, van de autochtone <strong>Amsterdam</strong>mers<br />
tot 65 jaar was in 2011 8,4% arm. Van de autochton<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder behoorde 7,1% tot de<br />
sociale minima 9 .<br />
Voor meer gedetailleerde cijfers over armoede onder niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong> wordt<br />
verwez<strong>en</strong> naar de paragrav<strong>en</strong> 4.4.3 ‘Alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>’, 5.2 ’Allochtone ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> armoede’, 5.3<br />
‘<strong>Armoede</strong> onder oudere niet-westerse allochtone <strong>Amsterdam</strong>mers’ <strong>en</strong> 5.5 ‘Arme alle<strong>en</strong>staande<br />
ouder<strong>en</strong>’.<br />
Kerncijfers armoede <strong>Amsterdam</strong><br />
Minima abs. % van totale bevolking<br />
Minimahuishoud<strong>en</strong>s 72.261 16,6%<br />
Person<strong>en</strong> in minimahuishoud<strong>en</strong>s 137.329 17,6%<br />
Minimahuishoud<strong>en</strong>s naar belangrijkste bron van inkom<strong>en</strong> % van minimahuishoud<strong>en</strong>s<br />
Bijstand 34.331 47,5%<br />
AOW 16.599 23,0%<br />
Andere inkomst<strong>en</strong>bron 21.331 29,5%<br />
Specificatie andere inkom<strong>en</strong>sbron % van minimahuishoud<strong>en</strong>s<br />
Inkom<strong>en</strong> uit werk 10.526 14,6%<br />
UWV-uitkering 6.075 8,4%<br />
Overig / onbek<strong>en</strong>d 4.730 6,5%<br />
Minimahuishoud<strong>en</strong>s naar sam<strong>en</strong>stelling % van minimahuishoud<strong>en</strong>s<br />
Alle<strong>en</strong>staand 40.906 56,6%<br />
E<strong>en</strong>oudergezin 14.404 19,9%<br />
Meerpersoonshuishoud<strong>en</strong> zonder kinder<strong>en</strong> 7.298 10,1%<br />
Meerpersoonshuishoud<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> 9.653 13,4%<br />
<strong>Amsterdam</strong> <strong>Zuid</strong><br />
In stadsdeel <strong>Zuid</strong> is het perc<strong>en</strong>tage minimahuishoud<strong>en</strong>s het laagste van heel <strong>Amsterdam</strong>: 12,6% in<br />
<strong>Zuid</strong> teg<strong>en</strong> gemiddeld 16,6% in de gehele stad. Wel is in de jar<strong>en</strong> 2002-2010 het aantal minima in<br />
<strong>Zuid</strong> met 3,6% gesteg<strong>en</strong>, terwijl in de gehele stad met 0,7% afnam. Het gaat om 10.380<br />
huishoud<strong>en</strong>s <strong>en</strong> 15.702 person<strong>en</strong>. Dat de armoede in stadsdeel <strong>Zuid</strong> relatief minder omvangrijk is<br />
dan in <strong>Amsterdam</strong> heeft waarschijnlijk te mak<strong>en</strong> met het feit dat <strong>Zuid</strong> minder niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong> telt (van de bevolking tot 65 jaar is 18,5% niet-westers allochtoon teg<strong>en</strong> 37,4% in<br />
<strong>Amsterdam</strong>, <strong>en</strong> dat armoede onder deze <strong>groep</strong> (gemet<strong>en</strong> in person<strong>en</strong>) minder vaak voorkomt dan<br />
in <strong>Amsterdam</strong> (27,6% teg<strong>en</strong> 31,2%) 10 .<br />
Noot 9 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.<br />
Noot 10 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar leeftijd,<br />
15 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Opvall<strong>en</strong>d is dat het aandeel van huishoud<strong>en</strong>s van alle<strong>en</strong>staande minima in de totale minima <strong>Zuid</strong><br />
beduid<strong>en</strong>d hoger is dan in <strong>Amsterdam</strong> (69,7% teg<strong>en</strong> 56,6%) <strong>en</strong> het aandeel e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong><br />
beduid<strong>en</strong>d lager is dan in <strong>Amsterdam</strong> (13,9% teg<strong>en</strong> 19,9%). Binn<strong>en</strong> de <strong>groep</strong> alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> tot 65<br />
jaar in <strong>Zuid</strong> (1.958 person<strong>en</strong>) is 18,6% arm teg<strong>en</strong> 21,0% in <strong>Amsterdam</strong>. Het perc<strong>en</strong>tage voor niet-<br />
westerse allochton<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> deze <strong>groep</strong> ligt met 52,5% ligt beduid<strong>en</strong>d hoger. Bij alle<strong>en</strong>staande<br />
niet-westerse allochton<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder is 61,3% (382 person<strong>en</strong>) arm teg<strong>en</strong> 77,4% in<br />
<strong>Amsterdam</strong> 11 .<br />
Binn<strong>en</strong> het stadsdeel <strong>Zuid</strong> is de conc<strong>en</strong>tratie minimahuishoud<strong>en</strong>s het grootst in de Stadionbuurt <strong>en</strong><br />
de Diamantbuurt waar respectievelijk 28% <strong>en</strong> 25% van de minimahuishoud<strong>en</strong>s zijn gevestigd. Deze<br />
twee buurt<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> relatief ook de meeste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> WWB-uitkering 12 .<br />
Kerncijfers armoede stadsdeel <strong>Zuid</strong><br />
Minimahuishoud<strong>en</strong>s 10.380<br />
Minima abs. % van totale bevolking<br />
Person<strong>en</strong> in minimahuishoud<strong>en</strong>s 15.702 12,6%<br />
Minimahuishoud<strong>en</strong>s naar belangrijkste bron van inkom<strong>en</strong> % van minimahuishoud<strong>en</strong>s<br />
Bijstand 4.906 47,3%<br />
AOW 2.660 25,6%<br />
Andere inkomst<strong>en</strong>bron 2.814 27,1%<br />
Specificatie andere inkom<strong>en</strong>sbron % van minimahuishoud<strong>en</strong>s<br />
Inkom<strong>en</strong> uit werk 1,245 12,0%<br />
UWV-uitkering 812 7,8%<br />
Overig / onbek<strong>en</strong>d 757 7,3%<br />
Minimahuishoud<strong>en</strong>s naar sam<strong>en</strong>stelling % van minimahuishoud<strong>en</strong>s<br />
Alle<strong>en</strong>staand 7.237 69,7%<br />
E<strong>en</strong>oudergezin 1.448 13,9%<br />
Meerpersoonshuishoud<strong>en</strong> zonder kinder<strong>en</strong> 968 9,3%<br />
Meerpersoonshuishoud<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> 727 7,0%<br />
4.2 Ontwikkeling langdurige armoede<br />
Ook de langdur<strong>en</strong>de armoede (4 ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> of langer arm zijn) jaar neemt toe. Bijna<br />
160.000 Nederlandse huishoud<strong>en</strong>s hadd<strong>en</strong> in 2011 al t<strong>en</strong> minste vier jaar e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong>. Dit<br />
war<strong>en</strong> er 10.000 meer dan in 2010. Het perc<strong>en</strong>tage huishoud<strong>en</strong>s met langdurig kans op armoede<br />
steeg hierdoor licht tot 2,5%. Daarmee kwam e<strong>en</strong> einde aan de nag<strong>en</strong>oeg ononderbrok<strong>en</strong> dal<strong>en</strong>de<br />
tr<strong>en</strong>d in de periode 2000-2010. In <strong>Amsterdam</strong> was in 2011 11,9% van de minimahuishoud<strong>en</strong>s 3<br />
jaar of langer arm. Dat is 71,5% van alle minimahuishoud<strong>en</strong>s. In Nederland behoorde in 2011<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.<br />
Noot 11 Idem.<br />
Noot 12 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Stadsdel<strong>en</strong> in cijfers 2011 <strong>en</strong> 2012.<br />
16 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
28,7% van de minimahuishoud<strong>en</strong>s 4 jaar of langer tot deze categorie huishoud<strong>en</strong>s. E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander<br />
maakt duidelijk dat <strong>Amsterdam</strong> kampt met e<strong>en</strong> omvangrijke <strong>en</strong> hardnekkige armoedeproblematiek.<br />
Het risico op langdurige armoede in Nederland was in 2011 relatief hoog onder e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong><br />
met minderjarige kinder<strong>en</strong> (8%). Wel is dit aandeel sinds 2000, to<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> kwart van deze<br />
e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> langdurig laag inkom<strong>en</strong> kampte, fors gedaald. Bij de niet-westerse<br />
huishoud<strong>en</strong>s bedroeg het aandeel met kans op langdurige armoede 9%, net als in 2010.<br />
Onderscheid<strong>en</strong> naar voornaamste inkomst<strong>en</strong>bron liep<strong>en</strong> in 2011 de huishoud<strong>en</strong>s met bijstand met<br />
37% wederom het hoogste risico op langdurige armoede, gevolgd door arbeidsongeschikt<strong>en</strong> (8%).<br />
Deze perc<strong>en</strong>tages blev<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s ongewijzigd t<strong>en</strong> opzichte van 2010. Het aandeel zelfstandig<strong>en</strong><br />
met langdurig e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> lag vrijwel op het gemiddelde niveau van 2,5%.<br />
In <strong>Amsterdam</strong> komt langdurige armoede vooral voor bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> AOW-uitkering (96%) of<br />
e<strong>en</strong> bijstandsuitkering (74,5%). De minimahuishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> andere bron van inkomst<strong>en</strong> dan<br />
AOW of bijstand behor<strong>en</strong> in verhouding minder vaak tot de langdurige minima (47,6%) <strong>en</strong> lev<strong>en</strong><br />
relatief vaak korter dan e<strong>en</strong> jaar met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> op onder het sociaal minimum (24,2%).<br />
In stadsdeel <strong>Zuid</strong> behoort 67,5% van de minima tot de langdurige minima.<br />
4.3 Risicofactor<strong>en</strong> armoede<br />
<strong>Armoede</strong> heeft vooral te mak<strong>en</strong> met:<br />
Arbeidsparticipatie <strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>vermog<strong>en</strong>: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> uitkering of m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> klein<br />
di<strong>en</strong>stverband <strong>en</strong>/of e<strong>en</strong> slecht betaalde baan.<br />
Sam<strong>en</strong>stelling van het gezinshuishoud<strong>en</strong>: alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> <strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staande ouders, zeker als<br />
er meerdere kinder<strong>en</strong> zijn.<br />
Relevant is ook het onderscheid tuss<strong>en</strong> kortdur<strong>en</strong>de <strong>en</strong> langdur<strong>en</strong>de armoede. Langdur<strong>en</strong>de<br />
armoede biedt ge<strong>en</strong> toekomstperspectief: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn niet in staat om aan de armoede te<br />
ontsnapp<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld omdat ze beperking<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of laaggeschoold zijn. Of omdat ze oud<br />
zijn <strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> verandering kan optred<strong>en</strong> in de inkom<strong>en</strong>ssituatie.<br />
Risicofactor<strong>en</strong> met betrekking tot armoede zijn:<br />
Alle<strong>en</strong>staand zijn, omdat iemand dan afhankelijk is van slechts één inkom<strong>en</strong>. Als dat inkom<strong>en</strong><br />
laag is vanwege parttime werk<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of e<strong>en</strong> laag uurloon kan sprake zijn van armoede. Dat<br />
alle<strong>en</strong>staand zijn e<strong>en</strong> risicofactor is blijkt uit het feit dat in <strong>Amsterdam</strong> 76,6% van de minima<br />
bestaat uit alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong>. <strong>Amsterdam</strong> k<strong>en</strong>t naar verhouding veel<br />
alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong>. In Nederland bestaat 36,8% van alle huishoud<strong>en</strong>s uit<br />
e<strong>en</strong>persoonshuishoud<strong>en</strong>s <strong>en</strong> 6,8% uit e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> 13 . In <strong>Amsterdam</strong> gaat het<br />
respectievelijk om 53,6% <strong>en</strong> 9,1% <strong>en</strong> in <strong>Zuid</strong> om 58,4% <strong>en</strong> 8,7% 14 .<br />
Noot 9 CBS, Huishoud<strong>en</strong>s, grootte, sam<strong>en</strong>stelling, positie in het huishoud<strong>en</strong> 1 januari 2012.<br />
Noot 10 Bureau Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Kerncijfers <strong>Amsterdam</strong> 2012, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
17 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Leeftijd 15 . Over het algeme<strong>en</strong> daalt de kans op armoede naarmate de leeftijd stijgt<br />
(werkervaring, promoties), t<strong>en</strong>zij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> getroff<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door echtscheiding,<br />
arbeidsongeschiktheid of langdur<strong>en</strong>de werkloosheid. In Nederland komt armoede onder<br />
ouder<strong>en</strong> weinig voor (<strong>en</strong> treft dan vooral alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong>). Omgekeerd geldt dat wie<br />
arm is minder kans heeft hieraan te ontsnapp<strong>en</strong> naarmate de leeftijd to<strong>en</strong>eemt. Vanaf 35-jarige<br />
leeftijd neemt de kans op uitstroom uit de armoede af. Vanaf 45 jaar is er duidelijk minder kans<br />
om vanuit de bijstand uit te strom<strong>en</strong> naar werk. De <strong>groep</strong> rond 30 jaar heeft de grootste kans<br />
om duurzaam aan het werk te blijv<strong>en</strong> 16 . Landelijk is 73,5% van de bijstandspopulatie 35 jaar of<br />
ouder 17 . Echtscheiding, langdurige werkloosheid <strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol bij<br />
de kans op uitstroom. Voor person<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder is de kans op uitstroom het kleinst;<br />
als zij e<strong>en</strong>maal e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, heeft dit doorgaans e<strong>en</strong> langdurig karakter 18 .<br />
E<strong>en</strong> laag opleidingsniveau, vanwege de negatieve invloed daarvan op het vind<strong>en</strong> van betaald<br />
werk <strong>en</strong> het verdi<strong>en</strong>vermog<strong>en</strong>. De vuistregel is dat naarmate het opleidingsniveau hoger is ook<br />
het inkom<strong>en</strong> hoger is. In 2009 beschikte 52% van de niet-westerse allochtone <strong>Amsterdam</strong>mers<br />
van 25-65 jaar niet over e<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de startkwalificatie, teg<strong>en</strong>over 29% van de westerse<br />
allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> 27% van de autochton<strong>en</strong> 19 . ‘Person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> opleidings- of beroepsniveau<br />
dat lager is dan gemiddeld, hebb<strong>en</strong> doorgaans ook e<strong>en</strong> lager inkom<strong>en</strong>. Bij werknemers met<br />
alle<strong>en</strong> basisonderwijs ligt het inkom<strong>en</strong> op 82 proc<strong>en</strong>t van dat van werknemers met e<strong>en</strong><br />
middelbare opleiding (havo, vwo, mbo). Bij werknemers met e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>tair beroepsniveau ligt<br />
het inkom<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldigingsfactor van 0,69 nog lager. Onder de hoogst<br />
opgeleid<strong>en</strong> (wo master of doctor) ligt het inkom<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> factor van 1,36 juist beduid<strong>en</strong>d<br />
hoger dan gemiddeld’ 20 .<br />
In 2011 was 8% van de <strong>Amsterdam</strong>se beroepsbevolking werkloos. Naarmate het<br />
opleidingsniveau hoger is, is de werkloosheid lager: de werkloosheid onder respectievelijk<br />
hoog opgeleid<strong>en</strong>, middelbaar opgeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> laag opgeleid<strong>en</strong> bedroeg respectievelijk 3%, 8%<br />
<strong>en</strong> 15% 21 . De arbeidsparticipatie van laagopgeleide vrouw<strong>en</strong> is beduid<strong>en</strong>d lager dan die van<br />
middelbaar- <strong>en</strong> hoogopgeleide vrouw<strong>en</strong>. Bij vrouw<strong>en</strong> hangt het opleidingsniveau bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
veel sterker sam<strong>en</strong> met de arbeidsparticipatie dan bij mann<strong>en</strong> 22 .<br />
Het niet (goed) beheers<strong>en</strong> van de Nederlandse taal, omdat het iemand belemmert bij het<br />
vind<strong>en</strong> van werk of van werk met e<strong>en</strong> loon dat bov<strong>en</strong> het sociale minimum uitstijgt.<br />
Parttime werk<strong>en</strong>, omdat dit de kans verhoogt dat iemand e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> uit arbeid verwerft dat<br />
dicht bij het sociale minimum uitkomt, zeker als het gaat om laagbetaalde arbeid. De<br />
wekelijkse arbeidsduur is de meest bepal<strong>en</strong>de factor voor de hoogte van het inkom<strong>en</strong> uit<br />
betaald werk 23 .<br />
Noot 15 In Hoofdstuk 5 ‘Arme (alle<strong>en</strong>staande) ouder<strong>en</strong>’ gaan we nader in op de armoedeproblematiek onder<br />
ouder<strong>en</strong>.<br />
Noot 16 Inspectie Werk & Inkom<strong>en</strong>,Perspectief op duurzame uitstroom uit de WWB, D<strong>en</strong> Haag 2008.<br />
Noot 17 CBS, Bijstandsstatistiek juli 2012.<br />
Noot 18 SCP, Uit de armoede werk<strong>en</strong>. Omvang <strong>en</strong> oorzak<strong>en</strong> van uitstroom uit de armoede, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
Noot 19 Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Diversiteits- <strong>en</strong> integratiemonitor 2010, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Noot 20 CBS, Inkom<strong>en</strong> verklaard? Het inkom<strong>en</strong> van werknemers <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> nader verklaard. D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
Noot 21 Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Beroepsbevolking <strong>Amsterdam</strong> 2011. De beroepsbevolking<br />
in cijfers, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Noot 22 CBS, Arbeidsmarktparticipatie van vrouw<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2009.<br />
Noot 23 CBS, Inkom<strong>en</strong> verklaard? Het inkom<strong>en</strong> van werknemers <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> nader verklaard, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
18 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Bron van inkomst<strong>en</strong>. Bij het onderscheid naar belangrijkste inkom<strong>en</strong>sbron komt naar vor<strong>en</strong> dat<br />
huishoud<strong>en</strong>s met bijstand met 68% verreweg het vaakst moest<strong>en</strong> rondkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong><br />
onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s. Op ruime afstand volgd<strong>en</strong> de huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong><br />
werkloosheidsuitkering (22%) of e<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheidsuitkering (24%) <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong><br />
(15%). De uitstroom van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> WWB-uitkering naar betaald werk, is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
gering, met langdur<strong>en</strong>de armoede als gevolg. De kans op uitstroom uit de bijstand wordt<br />
kleiner naarmate de uitkeringsduur langer is. Na e<strong>en</strong> half jaar WWB-uitkering neemt de kans<br />
op uitstroom naar werk al beduid<strong>en</strong>d af. Na 30 maand<strong>en</strong> uitkering is de kans op uitstroom naar<br />
werk nog maar ongeveer 2% 24 .<br />
Bijzondere k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zoals e<strong>en</strong> slechte gezondheid, de zorg voor e<strong>en</strong> kind, e<strong>en</strong> gat in de<br />
hand of e<strong>en</strong> verslavingsproblematiek. Zo is bek<strong>en</strong>d dat ongeveer 60% van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
langdurige bijstandsuitkering kampt met (ervar<strong>en</strong>) gezondheidsbeperking<strong>en</strong> in <strong>en</strong>igerlei vorm 25 .<br />
In de grote sted<strong>en</strong> won<strong>en</strong>. In 2009 bevond bijna e<strong>en</strong> kwart van alle huishoud<strong>en</strong>s onder de<br />
lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s zich in de vier grote sted<strong>en</strong>. <strong>Amsterdam</strong>, Rotterdam <strong>en</strong> D<strong>en</strong> Haag k<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
met respectievelijk 14,3%, 13,7% <strong>en</strong> 12,0% e<strong>en</strong> hoog aandeel huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag<br />
inkom<strong>en</strong>. In Utrecht was het aandeel met 8,6% het kleinst 26 . De hoge conc<strong>en</strong>tratie allochton<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> verklaring voor deze hoge armoedecijfers 27 . In de grote sted<strong>en</strong> is<br />
uitstroom uit de bijstand lastig vanwege het relatief hoge aantal bijstandsgerechtigd<strong>en</strong>.<br />
Uitstroom naar werk blijkt dan doorgaans kleiner te zijn 28 . De uitstroom in <strong>Amsterdam</strong> was over<br />
de jar<strong>en</strong> 2007-2011 3 tot 6% lager dan het landelijk gemiddelde 29 . Maar ook t<strong>en</strong> opzichte van<br />
Rotterdam, D<strong>en</strong> Haag <strong>en</strong> Utrecht is in <strong>Amsterdam</strong> de uitstroom uit de bijstand lager 30 .<br />
Vaak treedt e<strong>en</strong> cumulatie van bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde risicofactor<strong>en</strong> op. In dat geval is armoede vaak<br />
hardnekkig.<br />
Alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering in <strong>Amsterdam</strong><br />
De GGD <strong>Amsterdam</strong> heeft onderzoek verricht naar de leef- <strong>en</strong> gezondheidssituatie van<br />
alle<strong>en</strong>staande 25-65 jarige mann<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering in <strong>Amsterdam</strong> 31 . Driekwart van h<strong>en</strong><br />
is al 4 jaar of langer werkloos <strong>en</strong> e<strong>en</strong> op de ti<strong>en</strong> heeft nooit betaald werk gehad.<br />
Uit het onderzoek blijkt dat alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering kamp<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
relatief zware ziektelast: 50% heeft psychische klacht<strong>en</strong>, 47% heeft e<strong>en</strong> problematisch<br />
middel<strong>en</strong>gebruik, 75% heeft fysieke beperking<strong>en</strong>.<br />
Noot 24 Inspectie Werk & Inkom<strong>en</strong>, Duurzame uitstroom uit de WWB, D<strong>en</strong> Haag 2008.<br />
Noot 25 SCP, De uitkering van de baan. Reïntegratie van uitkeringsontvangers: ontwikkeling<strong>en</strong> in de periode 1992-<br />
2002, D<strong>en</strong> Haag 2003.<br />
Noot 26 SCP <strong>en</strong> CBS, <strong>Armoede</strong>signalem<strong>en</strong>t 2011, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
Noot 27 CBS, <strong>Armoede</strong>profiel<strong>en</strong> van de vier grote sted<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2007.<br />
Noot 28 CBS, Webmagazine maandag 9 januari 2012, Kans op werk vanuit de bijstand verschilt per geme<strong>en</strong>te.<br />
Noot 29 CBS Statistiek Aandeel bijstandontvangers einde jaar dat in het daaropvolg<strong>en</strong>de jaar werk vindt, naar<br />
geme<strong>en</strong>te (2012).<br />
Noot 30 CBS Webmagazine maandag 8 oktober 2012, Bijstandsgerechtigd<strong>en</strong> in kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> vaker<br />
e<strong>en</strong> baan.<br />
Noot 31 GGD <strong>Amsterdam</strong>, Mankracht in de bijstand? E<strong>en</strong> beeld van de leef- <strong>en</strong> gezondheidssituatie van<br />
alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering in <strong>Amsterdam</strong>. <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
19 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Van de totale <strong>groep</strong> ondervraagd<strong>en</strong> heeft 21% e<strong>en</strong> gecombineerde ziektelast op 3 domein<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
40% e<strong>en</strong> gecombineerde ziektelast op 2 domein<strong>en</strong>.<br />
De onderzoeks<strong>groep</strong> beschikt over weinig hulpbronn<strong>en</strong>. Ze ervar<strong>en</strong> weinig regie over het eig<strong>en</strong><br />
lev<strong>en</strong>, 53% van h<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> opleidingsniveau b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> startkwalificatie Nederlandse<br />
arbeidsmarkt, 32% rapporteert Nederlandse taal minder dan goed/perfect te beheers<strong>en</strong> <strong>en</strong> 36%<br />
heeft zeer weinig vertrouw<strong>en</strong> in eig<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong> in eig<strong>en</strong> waarde.<br />
Ze beschikk<strong>en</strong> ook over weinig maatschappelijke hulpbronn<strong>en</strong>: 47% besteedt ge<strong>en</strong> tijd aan<br />
participatie in de sam<strong>en</strong>leving (opleiding, vorm van werk, ver<strong>en</strong>iging, informele club) <strong>en</strong> 29% leeft in<br />
maatschappelijk isolem<strong>en</strong>t (besteedt ge<strong>en</strong> tijd aan participatie in combinatie met ontbrek<strong>en</strong>de<br />
gevoel<strong>en</strong>s ‘erbij te hor<strong>en</strong>’).<br />
E<strong>en</strong> derde heeft gebrek aan e<strong>en</strong> regelmatig dagritme <strong>en</strong> gebrek aan gevoel<strong>en</strong>s van zingeving.<br />
Naar schatting 33% van de alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering heeft ernstige<br />
problem<strong>en</strong> om in de eig<strong>en</strong> bestaansvoorwaard<strong>en</strong> te voorzi<strong>en</strong> of veroorzaakt overlast bij ander<strong>en</strong>.<br />
De GGD spreekt in dit geval van ‘indicaties van zorgwekk<strong>en</strong>d functioner<strong>en</strong>’. Hiervan is sprake als<br />
respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> of meer van de volg<strong>en</strong>de indicator<strong>en</strong>:<br />
problematische schuld<strong>en</strong> (21%);<br />
indicaties van zelfverwaarlozing (11%);<br />
zeer ontoereik<strong>en</strong>de of instabiele huisvesting (0,6%);<br />
suïcidepoging in afgelop<strong>en</strong> twaalf maand<strong>en</strong> (2,5%);<br />
rapporteert bur<strong>en</strong>overlast te veroorzak<strong>en</strong> (5%).<br />
4.4 Risico<strong>groep</strong><strong>en</strong> armoede<br />
4.4.1<br />
4.4.2<br />
Inleiding<br />
In beginsel kan iedere<strong>en</strong> op <strong>en</strong>ig mom<strong>en</strong>t van zijn of haar lev<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> tot de sociale minima. Die<br />
kans is echter klein als het gaat om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> of meer van de volg<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> bezitt<strong>en</strong>:<br />
Behor<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong> met meerdere inkom<strong>en</strong>s.<br />
E<strong>en</strong> hoog opleidingsniveau <strong>en</strong> e<strong>en</strong> daaraan gekoppeld hoog inkom<strong>en</strong>.<br />
Voltijds werk<strong>en</strong>.<br />
Daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> zijn er risico<strong>groep</strong><strong>en</strong> te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> die mak<strong>en</strong> dat ze meer<br />
vatbaar zijn voor armoede. We duid<strong>en</strong> ze hier met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel woord, maar het is meer het<br />
sam<strong>en</strong>stel van k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> die mak<strong>en</strong> dat ze e<strong>en</strong> risico<strong>groep</strong> vorm<strong>en</strong>. Het gaat achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s<br />
om:<br />
Vrouw<strong>en</strong><br />
Alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong><br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong><br />
Ouder<strong>en</strong><br />
Vrouw<strong>en</strong><br />
Vrouw<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> risico<strong>groep</strong>, maar wel in sam<strong>en</strong>hang met bepaalde k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>. In 2011<br />
behoorde 17% van de mannelijke <strong>Amsterdam</strong>mers tot de sociale minima <strong>en</strong> 19% van de<br />
vrouwelijke stadg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> de minimapopulatie is 53% vrouw <strong>en</strong> 47% man. Dat vrouw<strong>en</strong><br />
20 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
meer risico lop<strong>en</strong> op armoede hangt sam<strong>en</strong> met hun arbeidsparticipatie, maar vooral met hun<br />
gezinssituatie, <strong>en</strong> meer bepaald de vraag of ze alle<strong>en</strong>staand dan wel alle<strong>en</strong>staande moeder zijn.<br />
Arbeidsparticipatie vrouw<strong>en</strong><br />
De netto-participatie van vrouw<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt is ongeacht het type gezinshuishoud<strong>en</strong><br />
waartoe ze behor<strong>en</strong>, steeds lager dan die van mann<strong>en</strong>. De arbeidsparticipatie van vrouw<strong>en</strong> is<br />
vooral relatief laag als het gaat om vrouw<strong>en</strong> van 40 jaar <strong>en</strong> ouder die alle<strong>en</strong>staand zijn (53%) of<br />
deel uitmak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezin (49%). Maar het gaat ook om vrouw<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
opleidingsniveau op dat van basisonderwijs of vmbo. Hun arbeidsparticipatie is respectievelijk 47%<br />
<strong>en</strong> 32% lager dan die van vrouw<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hbo- of universitaire opleiding. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> werker<br />
vrouw<strong>en</strong> vaker in grote ban<strong>en</strong> naarmate ze hoger opgeleid zijn.<br />
Ongeveer 20% van alle bijstandsgerechtigd<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezin. Van deze <strong>groep</strong> is 96%<br />
vrouw. E<strong>en</strong> kwart van deze <strong>groep</strong> heeft e<strong>en</strong> ontheffing van de sollicitatieplicht. Naast vrijstelling in<br />
verband met het opvoed<strong>en</strong> van jonge kinder<strong>en</strong>, gaat het daarnaast bij het overgrote deel van de<br />
alle<strong>en</strong>staande moeders om gezondheidsred<strong>en</strong><strong>en</strong> 32 .<br />
Deeltijd werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> uurloon<br />
Vrouw<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> veel vaker dan mann<strong>en</strong> in deeltijd. In 2011 had 73% van alle werk<strong>en</strong>de vrouw<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> deeltijdbaan, teg<strong>en</strong>over 19% van de mann<strong>en</strong>. Vrouw<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> gemiddeld 26,4 uur per week,<br />
mann<strong>en</strong> 38,2 uur 33 . Het gemiddelde uurloon van vrouw<strong>en</strong> is ook lager. In 2009 bedroeg het<br />
gemiddelde uurloon van mann<strong>en</strong> € 22,25 <strong>en</strong> dat van vrouw<strong>en</strong> € 17,75 (dus 20% lager). In 2011<br />
verdi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> vrouwelijke werknemers gemiddeld € 33.000. Dat is 55% minder dan hun mannelijke<br />
collega’s die gemiddeld € 58.000 verdi<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Het inkom<strong>en</strong>sverschil is vooral groot onder (gehuwd)<br />
sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>de werknemers met kinder<strong>en</strong>. Onder alle<strong>en</strong> staande werknemers is het verschil in<br />
arbeidsinkom<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> naar verhouding klein. Gemiddeld verdi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> de<br />
vrouw<strong>en</strong> in deze <strong>groep</strong> 84% van wat de mann<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Wanneer all<strong>en</strong> wordt gekek<strong>en</strong> naar<br />
voltijds werk<strong>en</strong>de werknemers, blijkt het inkom<strong>en</strong>sverschil tuss<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stuuk<br />
kleiner te zijn. Vrouw<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> voltijdbaan verdi<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ruim 80% van wat mann<strong>en</strong> gemiddeld<br />
verdi<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Bij alle<strong>en</strong>staande werknemers valt het verschil tuss<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> zelfs<br />
geheel weg 34 .<br />
Alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong><br />
In <strong>Amsterdam</strong> bestond in 2011 56,6% van de sociale minima uit alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> <strong>en</strong> 19,9% uit<br />
e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> 37% van de e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> behoort tot de minima, teg<strong>en</strong> 16,6% van alle<br />
huishoud<strong>en</strong>s. In <strong>Amsterdam</strong> bestaat 9% van de gezinn<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong>. Dit type<br />
huishoud<strong>en</strong> komt echter veel vaker voor onder Antillian<strong>en</strong> (19%), Surinamers (24%) <strong>en</strong> Ghanez<strong>en</strong><br />
Noot 32 Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Meerjar<strong>en</strong>beleidsplan Inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> armoedebestrijding<br />
2012-2015, <strong>Amsterdam</strong> (2012)<br />
Noot 33 SCP, Emancipatiemonitor 2012, De Haag 2012.<br />
Noot 34 CBS, Webmagazine wo<strong>en</strong>sdag 6 maart 2013, Groot inkom<strong>en</strong>sverschil tuss<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de vaders <strong>en</strong><br />
moeders.<br />
21 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
4.4.3<br />
(28%) 35 . Landelijk staat bij 83% van de e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrouw aan het hoofd 36 .<br />
Alle<strong>en</strong>staande ouders die e<strong>en</strong> bijstandsuitkering ontvang<strong>en</strong> bestaan voor 96% uit vrouw<strong>en</strong> 37 .<br />
Autochtone <strong>en</strong> niet-westers allochtone vrouw<strong>en</strong><br />
Van de autochtone vrouw<strong>en</strong> van 25-50 jaar participeert 79% op de arbeidsmarkt. Onder<br />
Surinaamse, Arubaanse <strong>en</strong> Antilliaanse vrouw<strong>en</strong> van deze leeftijd is dit aandeel ongeveer ev<strong>en</strong><br />
hoog. Turkse <strong>en</strong> Marokkaanse vrouw<strong>en</strong> in deze leeftijds<strong>groep</strong> zijn het minst actief op de<br />
arbeidsmarkt: ruim 49%. Vrouw<strong>en</strong> met jonge kinder<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> minder vaak dan vrouw<strong>en</strong> zonder<br />
kinder<strong>en</strong>. Voor de arbeidsparticipatie van vrouw<strong>en</strong> maakt het niet alle<strong>en</strong> uit of ze e<strong>en</strong> jong kind<br />
(onder de twaalf jaar) hebb<strong>en</strong>, maar ook hoeveel ze er hebb<strong>en</strong>. Vrouw<strong>en</strong> met één kind participer<strong>en</strong><br />
minder vaak dan vrouw<strong>en</strong> zonder kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> met twee of meer kinder<strong>en</strong> participer<strong>en</strong><br />
minder vaak dan vrouw<strong>en</strong> met één kind 38 .<br />
Alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong><br />
Alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>, waaronder alle<strong>en</strong>staande ouders vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> risico<strong>groep</strong>. <strong>Armoede</strong> komt in<br />
huishoud<strong>en</strong>s met twee volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> beperkt voor, zeker als er ge<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> zijn.<br />
Alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong><br />
In <strong>Amsterdam</strong> is zichtbaar dat de armoedeproblematiek van alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> vooral e<strong>en</strong> niet-<br />
westers allochtoon probleem is. Kijk<strong>en</strong> we naar de leeftijds<strong>groep</strong> tot 65 jaar, dan valt op, dat het<br />
armoedeprobleem relatief vaker voorkomt bij alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong> dan bij alle<strong>en</strong>staande<br />
vrouw<strong>en</strong>.<br />
Alle<strong>en</strong>staande minima tot 65 jaar in <strong>Amsterdam</strong>, naar geslacht <strong>en</strong> herkomst, 2011 39<br />
Alle<strong>en</strong>staande arme mann<strong>en</strong> Alle<strong>en</strong>staande arme vrouw<strong>en</strong><br />
Autochton<strong>en</strong> 14,7% 13,2%<br />
Westers allochton<strong>en</strong> 16,1% 15,6%<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong> 47,9% 38,9%<br />
Het beeld in <strong>Zuid</strong> is vergelijkbaar, zij het dat armoede onder alle<strong>en</strong>staande niet-westers allochtone<br />
mann<strong>en</strong> tot 65 nog vaker voorkomt <strong>en</strong> bij alle<strong>en</strong>staande niet-westers allochtone vrouw<strong>en</strong> juist<br />
minder.<br />
Alle<strong>en</strong>staande minima tot 65 jaar in stadsdeel <strong>Zuid</strong>, naar geslacht <strong>en</strong> herkomst, 2011 40<br />
Alle<strong>en</strong>staande arme mann<strong>en</strong> Alle<strong>en</strong>staande arme vrouw<strong>en</strong><br />
Noot 35 Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Diversiteits- <strong>en</strong> integratiemonitor 2010, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Noot 36 CBS, Bevolkingstr<strong>en</strong>ds eerste kwartaal 2011, Mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>.<br />
Noot 37 E-Quality, Vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> financiële zelfredzaamheid. E<strong>en</strong> onderzoek naar de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van financieel<br />
kwetsbare vrouw<strong>en</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
Noot 38 CBS, Arbeidsmarktparticipatie van vrouw<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2009.<br />
Noot 39 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.<br />
Noot 40 idem.<br />
22 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
4.4.4<br />
Autochton<strong>en</strong> 15,6% 11,0%<br />
Westers allochton<strong>en</strong> 15,1% 13,7%<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong> 68,2% 32,3%<br />
Voor de armoedeproblematiek onder alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> we naar paragraaf 5.6<br />
‘Alle<strong>en</strong>staande arme ouder<strong>en</strong>’.<br />
E<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> relatief het meeste risico op armoede. E<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong><br />
kwam in 2011 het meest voor bij e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> met uitsluit<strong>en</strong>d minderjarige kinder<strong>en</strong>. Van h<strong>en</strong><br />
had in Nederland ruim 28% e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s.<br />
Uitgezonderd Antillian<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> e<strong>en</strong>persoonshuishoud<strong>en</strong>s onder niet-westerse allochton<strong>en</strong> minder<br />
vaak voor dan bij autochton<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> bij niet-westerse allochton<strong>en</strong> twee- tot<br />
driemaal vaker voor dan bij autochton<strong>en</strong> 41 .<br />
Huishoud<strong>en</strong>stype naar herkomst van de vrouw<br />
Herkomst Paar E<strong>en</strong>persoons-<br />
huishoud<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong>oudergezin Overig<br />
23 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong><br />
huishoud<strong>en</strong><br />
Turks 59% 29% 11% 1%<br />
Marokkaans 56% 30% 11% 4%<br />
Surinaams 40% 39% 19% 1%<br />
Antilliaans 37% 45% 18% 0%<br />
Autochtoon 56% 38% 6% 0%<br />
In <strong>Amsterdam</strong> bestond in 2011 19,9% van de minima uit e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> (welke <strong>groep</strong> voor 96%<br />
gevormd wordt door e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> vrouw aan het hoofd) <strong>en</strong> 56,6% uit<br />
alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>. Daarmee hebb<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong> 3,4 zoveel maal meer risico op<br />
armoede dan de gemiddelde <strong>Amsterdam</strong>mer. Ook bij alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> tot 65 jaar moest e<strong>en</strong> groot<br />
aandeel (19%) van e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> rondkom<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> met uitsluit<strong>en</strong>d minderjarige<br />
kinder<strong>en</strong> vormd<strong>en</strong> ook de relatief grootste <strong>groep</strong> die vier jaar of langer afhankelijk was van e<strong>en</strong> laag<br />
inkom<strong>en</strong>: 8% van h<strong>en</strong> had in 2011 al minst<strong>en</strong>s vier jaar achtere<strong>en</strong> e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong>. Ter<br />
vergelijking: voor de gehele <strong>groep</strong> arm<strong>en</strong> gold dit slechts voor 2,5%.<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong><br />
Landelijk beeld<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong> in Nederland hebb<strong>en</strong> bijna viermaal meer kans op armoede dan<br />
autochton<strong>en</strong>. Het treft vooral de eerste g<strong>en</strong>eratie in verband met e<strong>en</strong> slechte beheersing van de<br />
Nederlandse taal <strong>en</strong> lage opleiding. Van de eerste g<strong>en</strong>eratie is 26% arm <strong>en</strong> van de tweede<br />
g<strong>en</strong>eratie 18%. De bruto <strong>en</strong> netto arbeidsparticipatie van allochton<strong>en</strong> is lager <strong>en</strong> ze zijn vaker<br />
werkloos. Doorgaans is er e<strong>en</strong> verband tuss<strong>en</strong> opleidingsniveau <strong>en</strong> arbeidsparticipatie: hoger<br />
Noot 41 SCP, Jaarrapport integratie 2011, D<strong>en</strong> Haag 2012.
opgeleid<strong>en</strong> participer<strong>en</strong> meer dan lager opgeleid<strong>en</strong>. Ook bij allochton<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> verband<br />
tuss<strong>en</strong> opleidingsniveau <strong>en</strong> arbeidsparticipatie. Hoe hoger de opleiding, hoe hoger de participatie.<br />
De arbeidsparticipatie van hoger opgeleide allochton<strong>en</strong> is tweemaal zo groot als die met e<strong>en</strong> laag<br />
opleidingsniveau. De participatie van mann<strong>en</strong> ligt zowel bij autochton<strong>en</strong> als allochton<strong>en</strong> hoger dan<br />
bij vrouw<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> uitzondering op de regel zijn de Surinaamse vrouw<strong>en</strong>: zij hebb<strong>en</strong> participer<strong>en</strong><br />
vaker op de arbeidsmarkt dan Surinaamse mann<strong>en</strong> 42 .<br />
Bij niet-westerse huishoud<strong>en</strong>s heeft het lage inkom<strong>en</strong> vaker e<strong>en</strong> aanhoud<strong>en</strong>d karakter <strong>en</strong> komt e<strong>en</strong><br />
langdurig laag inkom<strong>en</strong> vijf keer zo veel voor als bij autochtone Nederlanders. Huishoud<strong>en</strong>s<br />
waarvan de hoofdkostwinner uit Marokko afkomstig is, werd<strong>en</strong> in 2011 met 12,2% het meest<br />
getroff<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> langdurig laag inkom<strong>en</strong>. Onder Surinaamse huishoud<strong>en</strong>s kwam e<strong>en</strong> langdurig<br />
laag inkom<strong>en</strong> in 5,2% van de gevall<strong>en</strong> voor. Niet-westerse allochton<strong>en</strong> zijn zesmaal zo vaak<br />
afhankelijk van e<strong>en</strong> bijstandsuitkering dan autochton<strong>en</strong> (12% teg<strong>en</strong> 2%).<br />
Bij de hoofdkostwinners van niet-westerse huishoud<strong>en</strong>s kwam e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> in 2011 relatief<br />
minder vaak voor (18%) dan bij de eerste g<strong>en</strong>eratie van niet-westerse allochton<strong>en</strong>, die buit<strong>en</strong><br />
Nederland gebor<strong>en</strong> is (26%). Ook voor allochton<strong>en</strong> van de tweede g<strong>en</strong>eratie lag dit aandeel echter<br />
nog ruim bov<strong>en</strong> dat van autochtone huishoud<strong>en</strong>s (6,5%).<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zwakkere positie op de arbeidsmarkt. Ze zijn vaker<br />
werkloos, hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lager beroepsniveau <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> vaker e<strong>en</strong> flexibel di<strong>en</strong>stverband. Bij e<strong>en</strong><br />
dal<strong>en</strong>de conjunctuur stijgt de werkloosheid onder allochton<strong>en</strong> sterker <strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> aantrekk<strong>en</strong>de<br />
conjunctuur duurt het voor allochton<strong>en</strong> langer alvor<strong>en</strong>s ze weer toegang tot de arbeidsmarkt<br />
verwerv<strong>en</strong>. Dat heeft zeker te mak<strong>en</strong> met k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> als opleiding, k<strong>en</strong>nis van de Nederlandse taal<br />
<strong>en</strong> ervaring. Uit onderzoek naar discriminatie van allochton<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt blijkt dat de<br />
verschill<strong>en</strong> in kans<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt tuss<strong>en</strong> autochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> niet geheel verklaard<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door objectieve achtergrondk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>. Discriminatie speelt zonder twijfel e<strong>en</strong> rol<br />
in de kans<strong>en</strong>ongelijkheid tuss<strong>en</strong> autochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-westerse allochton<strong>en</strong> 43 .<br />
Beeld <strong>Amsterdam</strong><br />
In <strong>Amsterdam</strong> komt armoede veel vaker voor onder niet-westerse allochtone huishoud<strong>en</strong>s<br />
dan onder westers-allochtone <strong>en</strong> autochtone huishoud<strong>en</strong>s. Niet-westers allochtone huishoud<strong>en</strong>s<br />
behor<strong>en</strong> 2,8 zo vaak tot de minima dan autochtone huishoud<strong>en</strong>s.<br />
Noot 42 Research voor Beleid, Arbeidsmarktpositie van niet-westerse allochton<strong>en</strong>. De stand van zak<strong>en</strong>, Zoetermeer<br />
2011.<br />
Noot 43 SCP, Discriminatiemonitor niet westerse migrant<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt 2010, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
24 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Minimahuishoud<strong>en</strong>s <strong>Amsterdam</strong> naar herkomst<strong>groep</strong> van de oudste bewoner<br />
Groep naar herkomst Aandeel in<br />
sociale minima<br />
Perc<strong>en</strong>tage v/d <strong>groep</strong><br />
dat tot de minima<br />
behoort<br />
25 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong><br />
Aandeel <strong>groep</strong> in totaal<br />
aantal huishoud<strong>en</strong>s<br />
Surinamers 15,4% 30,0% 8,5%<br />
Antilian<strong>en</strong> 2,7% 28,4% 1,6%<br />
Turk<strong>en</strong> 6,8% 29,8% 3,8%<br />
Marokkan<strong>en</strong> 13,5% 37,7% 5,9%<br />
Overig niet-westerse<br />
allochtoon<br />
16,5% 28,4% 9,6%<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong> 54,9% 30,9% 29,6%<br />
Westerse allochton<strong>en</strong> 11,0% 10,1% 18,1%<br />
Autochton<strong>en</strong> 33,9% 10,8% 52,2%<br />
Totaal 100,0% 16,6% 100,00%<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong> zijn relatief vaak aangewez<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> bijstandsuitkering.<br />
Huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering naar herkomst<strong>groep</strong>ering<strong>en</strong>, 2009<br />
Herkomst<strong>groep</strong> Perc<strong>en</strong>tage Bijstandsuitkering<br />
Surinaams 13%<br />
Antilliaans 14%<br />
Turks 14%<br />
Marokkaans 16%<br />
Overig niet-westers allochtoon 17%<br />
Westers allochtoon 5%<br />
Autochtoon 4%<br />
Totaal 7%<br />
<strong>Armoede</strong> in <strong>Amsterdam</strong> is e<strong>en</strong> niet-westers allochtoon probleem. Van de autochtone<br />
<strong>Amsterdam</strong>mer (person<strong>en</strong>) tot 65 jaar is 8,4% arm. Dat is vergelijkbaar met het gemiddelde<br />
Nederlandse armoedecijfer (gemet<strong>en</strong> in huishoud<strong>en</strong>s): 8,7%.armoede. Dat het gemiddelde<br />
<strong>Amsterdam</strong>se armoedecijfer uitkomt op 17,0% (person<strong>en</strong>) wordt veroorzaakt door de excessieve<br />
armoede onder niet-westerse allochton<strong>en</strong>: 31,2% van de <strong>Amsterdam</strong>se niet-westerse allochtone<br />
person<strong>en</strong> tot 65 jaar behoort tot de sociale minima.<br />
<strong>Amsterdam</strong>se sociale minima person<strong>en</strong> tot 65 jaar naar herkomst, <strong>Amsterdam</strong> 2011 44<br />
Aantal person<strong>en</strong> Sociale minima Perc<strong>en</strong>tage sociale minima<br />
Autochtoon 326.639 27.423 8,4%<br />
Westers allochtoon 107.756 9.827 9,1%<br />
Niet-westers allochtoon 260.064 81.084 31,2%<br />
Noot 44 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.
Kijk<strong>en</strong> we naar langdur<strong>en</strong>de armoede in <strong>Amsterdam</strong> (drie of meer achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de ja\r<strong>en</strong><br />
behor<strong>en</strong> tot de sociale minima), dan valt op dat de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> autochtone <strong>en</strong> niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong> tamelijk klein zijn. Langdur<strong>en</strong>de armoede onder autochton<strong>en</strong> ligt op het gemiddeld<br />
<strong>Amsterdam</strong>se niveau (71,5%). Het perc<strong>en</strong>tage voor Turk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Marokkan<strong>en</strong> met respectievelijk<br />
76,4% <strong>en</strong> 77,5% ligt het hoogst. Daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> komt langdur<strong>en</strong>de armoede bij Antilliaanse<br />
huishoud<strong>en</strong>s het minst voor onder alle <strong>Amsterdam</strong>se huishoud<strong>en</strong>s.<br />
Beeld <strong>Zuid</strong><br />
In vergelijking met <strong>Amsterdam</strong> is in stadsdeel <strong>Zuid</strong> het aandeel van niet-westerse allochton<strong>en</strong> in de<br />
sociale minima beduid<strong>en</strong>d lager: 37,8% teg<strong>en</strong> 54,9%. In <strong>Zuid</strong> is het aandeel allochtone<br />
huishoud<strong>en</strong>s ook fors lager dan in <strong>Amsterdam</strong>: 18,1% teg<strong>en</strong> 29,6%.<br />
Minimahuishoud<strong>en</strong>s stadsdeel <strong>Zuid</strong> naar herkomst<strong>groep</strong> van de oudste bewoner<br />
Groep naar herkomst Aandeel in sociale<br />
minima<br />
Perc<strong>en</strong>tage v/d <strong>groep</strong><br />
dat tot de minima<br />
behoort<br />
26 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong><br />
Aandeel <strong>groep</strong> in totaal<br />
aantal huishoud<strong>en</strong>s<br />
Surinamers 10,6% 32,3% 4,7%<br />
Antilian<strong>en</strong> 1,7% 20,4% 1,2%<br />
Turk<strong>en</strong> 3,2% 31,0% 1,5%<br />
Marokkan<strong>en</strong> 9,0% 46,2% 2,8%<br />
Overig niet-westers<br />
allochtoon<br />
Niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong><br />
13,3% 24,1% 7,8%<br />
37,8% 37,7% 18,1%<br />
Westerse allochton<strong>en</strong> 15,3% 15,3% 10,9%<br />
Autochton<strong>en</strong> 46,9% 9,5% 71,0%<br />
Totaal 100,0% 16,6% 100,00%<br />
Kijk<strong>en</strong> we naar armoede onder person<strong>en</strong> tot 65 jaar dan valt ook in <strong>Zuid</strong> op dat niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong> vaker tot de sociale minima behor<strong>en</strong> dan de rest van de bevolking, zij het dat het<br />
perc<strong>en</strong>tage lager ligt dan in <strong>Amsterdam</strong>: 27,6% teg<strong>en</strong> 31,2%.<br />
Sociale minima stadsdeel <strong>Zuid</strong>, person<strong>en</strong> tot 65 jaar naar herkomst, 2011 45<br />
Aantal person<strong>en</strong> Sociale minima Perc<strong>en</strong>tage sociale minima<br />
Autochtoon 70.498 4.954 7,0%<br />
Westers allochtoon 24.743 1.727 7,0%<br />
Niet-westers allochtoon 21.771 6.016 27,6%<br />
Noot 45 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.
4.4.5<br />
Allochtone ouder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> onvolledige AOW-uitkering <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> beperkt<br />
aanvull<strong>en</strong>d bederijfsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />
Ouder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> onvolledige AOW-uitkering <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> beperkt aanvull<strong>en</strong>d bedrijfsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />
vorm<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> risico<strong>groep</strong>. Wie in Nederland verblijft tuss<strong>en</strong> zijn 15 e <strong>en</strong> 65 e jaar bouwt ieder<br />
jaar 2% van e<strong>en</strong> AOW-uitkering op. Allochton<strong>en</strong> die zich na hun 15 e jaar in Nederland hebb<strong>en</strong><br />
gevestigd, hebb<strong>en</strong> daardoor bij het bereik<strong>en</strong> van de p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>gerechtigde leeftijd ge<strong>en</strong> volledige<br />
AOW- uitkering opgebouwd. Als e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d bedrijfsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> ontbreekt of (zeer) beperkt is,<br />
behoort m<strong>en</strong> al gauw tot de sociale minima. In hoofdstuk 5 ‘<strong>Armoede</strong> (alle<strong>en</strong>staande) ouder<strong>en</strong>’,<br />
gaan we nader in op deze problematiek.<br />
27 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
5 Arme (alle<strong>en</strong>staande) ouder<strong>en</strong><br />
5.1 Ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> armoede<br />
De inkom<strong>en</strong>spositie van ouder<strong>en</strong> is, over het algeme<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong>, goed. Ouder<strong>en</strong> zijn het minst<br />
vatbaar voor armoede: 3,1% van h<strong>en</strong> behoort tot de sociale minima. Onder 65-plussers is het<br />
aandeel met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> het laagst. Slechts 1,7% van de Nederlandse par<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong><br />
ouder was arm in 2012. Onder alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong> is dit perc<strong>en</strong>tage 4,8%, terwijl van<br />
alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> onder de 65 jaar 19% arm is. De gesteg<strong>en</strong> arbeidsparticipatie leidt tot e<strong>en</strong> grotere<br />
p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>opbouw <strong>en</strong> dus hogere p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><strong>en</strong> in de toekomst. Daarbij ligg<strong>en</strong> vooral kans<strong>en</strong> voor<br />
verbetering van de inkom<strong>en</strong>spositie van vrouw<strong>en</strong>: vrouw<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> langer of hebb<strong>en</strong> langer<br />
gewerkt <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> daardoor ook e<strong>en</strong> betere p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing.<br />
Verder zijn in de loop der jar<strong>en</strong> de deelname <strong>en</strong> kwaliteit van de aanvull<strong>en</strong>de p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><strong>en</strong> verbeterd<br />
waardoor de toekomstige g<strong>en</strong>eratie ouder<strong>en</strong> vaker e<strong>en</strong> beter p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> heeft opgebouwd. Ook het<br />
opleidingsniveau van de toekomstige ouder<strong>en</strong> stijgt. Aangezi<strong>en</strong> hoger opgeleid<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoger<br />
inkom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zal ook het p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> hoger word<strong>en</strong> 46 .<br />
Het reële inkom<strong>en</strong> van ouder<strong>en</strong> stijgt meer dan de koopkracht. Tuss<strong>en</strong> 2001-2009 is het<br />
gemiddelde inkom<strong>en</strong> van ouder<strong>en</strong> met 29% toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De arbeidsparticipatie van vrouw<strong>en</strong> stijgt<br />
waardoor er meer p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> wordt opgebouwd 47 .<br />
Bij dit alles moet uiteraard wel bedacht word<strong>en</strong> dat p<strong>en</strong>sionnering hoe dan ook gepaard gaat met<br />
e<strong>en</strong> fors inkom<strong>en</strong>sverlies. In het normale geval mag uitgegaan word<strong>en</strong> van 30% inkom<strong>en</strong>sverlies.<br />
Maar dat kan hoger oplop<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> onvolledige AOW- <strong>en</strong> p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>opbouw. Het eerste omdat<br />
iemand tuss<strong>en</strong> zijn 15 e <strong>en</strong> 65 e lev<strong>en</strong>sjaar niet steeds in Nederland heeft gewoond, het tweede<br />
omdat iemand niet steeds heeft gewerkt of aangeslot<strong>en</strong> is geweest bij e<strong>en</strong> p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>fonds.<br />
Waar in Nederland armoede onder ouder<strong>en</strong> weinig voorkomt, behoort in <strong>Amsterdam</strong> 24,6% van de<br />
<strong>groep</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder van e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> op of onder het sociaal minimum (16.793<br />
minimahuishoud<strong>en</strong>s). Dat perc<strong>en</strong>tage is ongeveer 8 keer hoger dan het landelijk gemiddelde onder<br />
ouder<strong>en</strong>.<br />
In dit hoofdstuk besprek<strong>en</strong> we twee mogelijke oorzak<strong>en</strong>:<br />
1 De omvang van de <strong>groep</strong> allochtone ouder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> onvolledige AOW <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> laag<br />
aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>.<br />
2 Het aantal alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong>.<br />
Noot 46 Ministerie van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid, De toekomstige inkom<strong>en</strong>spositie van ouder<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag<br />
2006.<br />
Noot 47 Idem.<br />
28 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
5.2 Allochtone ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> armoede<br />
Het algem<strong>en</strong>e inkom<strong>en</strong>sbeeld van ouder<strong>en</strong> geldt veelal niet voor allochtone ouder<strong>en</strong>. In 2008<br />
concludeerde het CBS dat steeds meer ouder<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder het sociale minimum hebb<strong>en</strong>.<br />
Onder h<strong>en</strong> zijn vele arbeidsmigrant<strong>en</strong> die vanaf de jar<strong>en</strong> zestig naar ons land zijn gekom<strong>en</strong>. Omdat<br />
migratie vaak op volwass<strong>en</strong> leeftijd<strong>en</strong> plaatsvindt, bouw<strong>en</strong> migrant<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> volledige AOW-recht<strong>en</strong><br />
op. Zij ontvang<strong>en</strong> daardoor slechts e<strong>en</strong> deel van het p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn g<strong>en</strong>oodzaakt e<strong>en</strong> beroep te<br />
do<strong>en</strong> op de bijstand. De groei van het aantal bijstandsouder<strong>en</strong> komt voornamelijk uit de <strong>groep</strong> niet-<br />
westerse allochton<strong>en</strong>. Was de bijstandspopulatie van 65 jaar <strong>en</strong> ouder in het jaar 1998 voor meer<br />
dan 75 proc<strong>en</strong>t allochtoon, in 2008 is dit 89 proc<strong>en</strong>t 48 .<br />
Begin 2008 war<strong>en</strong> er bijna 450 duiz<strong>en</strong>d gekorte uitkering<strong>en</strong>, 3,5 keer zoveel als in 1988. Het<br />
aandeel onvolledige uitkering<strong>en</strong> in het totale aantal AOW-uitkering<strong>en</strong> is tuss<strong>en</strong> 1998 <strong>en</strong> 2007<br />
aanzi<strong>en</strong>lijk gegroeid: van 6 proc<strong>en</strong>t in 1988 naar 17 proc<strong>en</strong>t in 2007. De groei is voornamelijk toe te<br />
schrijv<strong>en</strong> aan de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> internationale migratie. Enerzijds gaat het om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die op<br />
volwass<strong>en</strong> leeftijd naar Nederland emigrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> volledig p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> opbouw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
anderzijds om Nederlanders die tuss<strong>en</strong> hun 15 e <strong>en</strong> 65 e jaar e<strong>en</strong> aantal jar<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>land<br />
hebb<strong>en</strong> gewoond 49 . Het CBS becijfert dat 82% van de onvolledige AOW-uitkering<strong>en</strong> niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong> betreft 50 .<br />
Daarnaast hebb<strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> vaker ge<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> beperkt aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. Dit als gevolg van<br />
factor<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> geringer aantal jar<strong>en</strong> waarin aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> is opgebouwd, hetzij doordat<br />
m<strong>en</strong> op latere leeftijd in Nederland is gaan werk<strong>en</strong> <strong>en</strong>/ of omdat m<strong>en</strong> (veel) eerder is gestopt met<br />
werk<strong>en</strong>, dan wel dat ze (met name vrouw<strong>en</strong>) nooit aan het arbeidsproces hebb<strong>en</strong> deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> 51 .<br />
En als aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> is opgebouwd is dat vrijwel steeds over e<strong>en</strong> beperkt loon, omdat veel<br />
laaggeschoolde arbeid is verricht.<br />
In 2010 telde Nederland 2.538.238 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder. Daarvan war<strong>en</strong> er 72.233 niet<br />
westers allochtoon (2,84%). Van de <strong>Amsterdam</strong>se 65-plussers was in 2012 29,2% allochtoon:<br />
15,6% niet-westers allochtoon <strong>en</strong> 13,6% westers allochtoon. In stadsdeel <strong>Zuid</strong> bestond 27,0% van<br />
de 65-plussers uit allochton<strong>en</strong>: 10,2% niet-westerse allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> 16,8% westerse allochton<strong>en</strong>.<br />
Voor 10 proc<strong>en</strong>t van de in Nederland uitgekeerde onvolledige AOW-uitkering<strong>en</strong> is het<br />
kortingsperc<strong>en</strong>tage 50 proc<strong>en</strong>t of meer. Het gaat hier om e<strong>en</strong> selecte <strong>groep</strong> niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong> die vaak voor hun komst naar Nederland al e<strong>en</strong> groot deel van hun lev<strong>en</strong> in het<br />
buit<strong>en</strong>land hebb<strong>en</strong> doorgebracht. De hoogste kortingsperc<strong>en</strong>tages van de in ons land uitgekeerde<br />
ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegepast bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit Marokko (22%), Turkije (26%), Suriname<br />
(34%) <strong>en</strong> Nederlandse Antill<strong>en</strong> <strong>en</strong> Aruba (46%). Het aantal 65-plussers uit Turkije <strong>en</strong> Marokko dat<br />
e<strong>en</strong> aanvulling op de AOW uit de bijstand ontvangt, is tuss<strong>en</strong> 1998 <strong>en</strong> 2008 toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met<br />
Noot 48 CBS, De Nederlandse sam<strong>en</strong>leving in 2008, Hoofdstuk 13, Explosieve groei onvolledige AOW-uitkering<strong>en</strong>,<br />
D<strong>en</strong> Haag / Heerl<strong>en</strong> 2008.<br />
Noot 49 Idem.<br />
Noot 50 CBS Statline, Onvolledige AOW-uitkering<strong>en</strong> 2012.<br />
Noot 51 Uit het ‘Cijferrapport allochtone ouder<strong>en</strong> van het SCP (D<strong>en</strong> Haag 2004) blijkt dat in 2003 allochtone mann<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> in de leeftijdscategorie 55-64 jaar vaak ge<strong>en</strong> betaald werk (meer) verrichtt<strong>en</strong>. Onder de vier<br />
grote migrant<strong>en</strong><strong>groep</strong><strong>en</strong> gold dat voor mann<strong>en</strong> voor 57 tot 89% <strong>en</strong> voor vrouw<strong>en</strong> voor 73% tot 100%. Deze<br />
<strong>groep</strong> behoort nu tot de 65-plussers.<br />
29 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
espectievelijk 280 <strong>en</strong> 300%. Het aantal aanvulling<strong>en</strong> uit de bijstand voor andere<br />
bevolkings<strong>groep</strong><strong>en</strong> nam ook toe, maar minder sterk, <strong>en</strong> varieerde van 34% bij autochtone<br />
Nederlanders tot 180% bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit de Nederlandse Antill<strong>en</strong> <strong>en</strong> Aruba 52 .<br />
5.3 <strong>Armoede</strong> onder oudere niet-westerse allochtone<br />
<strong>Amsterdam</strong>mers<br />
<strong>Armoede</strong> komt onder niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong>, maar ook bij westerse allochtone ouder<strong>en</strong><br />
veel vaker voor dan bij autochtone ouder<strong>en</strong>. Dat geldt zowel voor alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> als<br />
meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>s.<br />
Sociale minima 65-plussers naar geslacht <strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong>stype, <strong>Amsterdam</strong> 2011 53<br />
Alle<strong>en</strong>staande man Alle<strong>en</strong>staande vrouw Meerpersoonshuishoud<strong>en</strong><br />
Autochtoon 18,8% 24,4% 7,1%<br />
Westers allochtoon 26,7% 51,6% 9,5%<br />
Niet-westers allochtoon 68,9% 77,3% 53,3%<br />
Het armoedeprobleem onder ouder<strong>en</strong> is vooral e<strong>en</strong> niet-westers allochtoon probleem. Van de<br />
autochtone ouder<strong>en</strong> is 14,6% arm. Dat is 2% minder dan gemiddeld voor alle <strong>Amsterdam</strong>mers,<br />
maar wel 11,5% hoger in vergelijking met het landelijk armoedecijfer voor ouder<strong>en</strong>. De armoede<br />
onder niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong> is veel omvangrijker dan die van autochtone<br />
oudere <strong>Amsterdam</strong>mers: 61,0% van h<strong>en</strong> behoort tot de sociale minima.<br />
Zonder meer blijkt dat alle<strong>en</strong>staande oudere vrouw<strong>en</strong> veel vatbaarder zijn voor armoede <strong>en</strong> dat dit<br />
vooral geldt voor niet-westers allochtone oudere vrouw<strong>en</strong>. Zij lop<strong>en</strong> zes maal zoveel kans op<br />
armoede dan oudere autochtone alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong>.<br />
Het verschil in armoedekans<strong>en</strong> is nog groter als het gaat om oudere meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>s:<br />
niet-westers allochtone oudere meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>s hebb<strong>en</strong> zev<strong>en</strong><strong>en</strong>half maal zo veel kans<br />
op armoede dan autochtone oudere meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>s. Van de Nederlandse<br />
meerpersoonhuishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> 65-plusser aan het hoofd is 1,7% arm. T<strong>en</strong> opzichte van deze<br />
<strong>groep</strong> is de kans op armoede van <strong>Amsterdam</strong>se niet-westers allochtone oudere<br />
meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>s ruim 31 maal groter.<br />
Uit onderstaande tabel blijkt e<strong>en</strong> sterke oververteg<strong>en</strong>woordiging van niet-westers allochtone<br />
ouder<strong>en</strong> in de sociale minima in verhouding tot het aandeel van deze bevolkings<strong>groep</strong> in de totale<br />
populatie 65-plussers.<br />
Noot 52 CBS, De Nederlandse sam<strong>en</strong>leving in 2008, Hoofdstuk 13, Explosieve groei AOW-uitkering<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag /<br />
Heerl<strong>en</strong> 2008.<br />
Noot 53 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.<br />
30 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Oudere minima in <strong>Amsterdam</strong>, naar herkomst <strong>en</strong> aandeel in de 65-plussers <strong>en</strong> minima 65-<br />
plus, 2011 54<br />
Aandeel in 65-plussers Aandeel in minima 65-plus<br />
Autochton<strong>en</strong> 71,3% 47,2%<br />
Westers allochton<strong>en</strong> 13,5% 10,8%<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong> 15,2% 42,0%<br />
5.4 <strong>Armoede</strong> onder niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong> in stadsdeel<br />
<strong>Zuid</strong><br />
Ook in stadsdeel <strong>Zuid</strong> zi<strong>en</strong> we dat niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong> e<strong>en</strong> veel grotere kans op<br />
armoede hebb<strong>en</strong> dan hun autochtone leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Wat opvalt, is dat de cijfers wel minder<br />
ongunstig zijn in vergelijking met de cijfers voor de hele stad, wat met name geldt voor<br />
alle<strong>en</strong>staande niet-westers allochtone oudere vrouw<strong>en</strong>.<br />
Sociale minima 65-plussers naar geslacht <strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong>stype, stadsdeel <strong>Zuid</strong> 2011 55<br />
Alle<strong>en</strong>staande man Alle<strong>en</strong>staande vrouw Meerpersoonshuishoud<strong>en</strong><br />
Autochtoon 16,8% 19,8% 5,3%<br />
Westers allochtoon 23,4% 20,3% 6,0%<br />
Niet-westers allochtoon 61,4% 61,2% 45,6%<br />
In 2011 telde stadsdeel <strong>Zuid</strong> 3.006 oudere sociale minima op 18.850 65-plussers. Dat betek<strong>en</strong>t dat<br />
in 2011 15,9% van de ouder<strong>en</strong> in <strong>Zuid</strong> tot de sociale minima behoord<strong>en</strong>. Ouder<strong>en</strong> in <strong>Zuid</strong> zijn vaker<br />
arm dan de gemiddelde inwoner van het stadsdeel waar het armoedeperc<strong>en</strong>tage in 2011 12,6%<br />
bedroeg. Blijk<strong>en</strong>s de onderstaande tabel is ook in stadsdeel <strong>Zuid</strong> e<strong>en</strong> forse oververteg<strong>en</strong>woordiging<br />
te zi<strong>en</strong> van oudere niet-westerse allochton<strong>en</strong> in de oudere sociale minima. Van de 1.765 niet-<br />
westers allochtone ouder<strong>en</strong> in <strong>Zuid</strong> in 2011 war<strong>en</strong> er 870 arm (49,3%).<br />
Oudere minima in stadsdeel <strong>Zuid</strong>, naar herkomst <strong>en</strong> aandeel in de 65-plussers <strong>en</strong> minima 65-<br />
plus, 2011 56<br />
Aandeel in 65-plussers Aandeel in minima 65-plus<br />
Autochton<strong>en</strong> 73,9% 56,9%<br />
Westers allochton<strong>en</strong> 17,1% 14,2%<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong> 9,0% 28,9%<br />
Noot 54 Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel minima stadsdeel <strong>Zuid</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel ouder<strong>en</strong> 55-plus stadsdeel <strong>Zuid</strong> naar<br />
bewoningstype per adres, per 1-1-2012.<br />
Noot 55 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.<br />
Noot 56 Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel minima stadsdeel <strong>Zuid</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel ouder<strong>en</strong> 55-plus stadsdeel <strong>Zuid</strong> naar<br />
bewoningstype per adres, per 1-1-2012.<br />
31 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
5.5 Aanvull<strong>en</strong>de Inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing Ouder<strong>en</strong><br />
Het aantal bijstandsuitkering<strong>en</strong> aan huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> aanvrager van 65 jaar of ouder is<br />
gesteg<strong>en</strong> van 18.000 in 2000 tot bijna 40.000 in 2011. Dat komt vooral door migrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
onvolledige AOW-uitkering. 88% van de AIO-uitkering<strong>en</strong> werd uitgekeerd aan allochton<strong>en</strong>. 72% van<br />
de uitkering<strong>en</strong> ging naar niet-westerse allochton<strong>en</strong> 57 . Ouder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> onvolledige AOW-uitkering<br />
<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> zodanig laag bedrijfsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> dat de optelsom van de onvolledige AOW-uitkering<br />
<strong>en</strong> het ev<strong>en</strong>tuele bedrijfsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> lager is dan e<strong>en</strong> volledige AOW-uitkering kunn<strong>en</strong> via de Sociale<br />
Verzekeringsbank (SVB) e<strong>en</strong> Aanvull<strong>en</strong>de Inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing Ouder<strong>en</strong> (AIO) ontvang<strong>en</strong>. Als de<br />
SVB vermoedt dat het inkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> uitkeringsgerechtigde onder het sociale minimum blijft,<br />
stelt deze de betrokk<strong>en</strong>e ervan op de hoogte dat deze e<strong>en</strong> AIO kan aanvrag<strong>en</strong>.<br />
5.6 Arme alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong><br />
Alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoger risico op armoede. Bij alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong> is van belang of ze<br />
over e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong>. Daarbij maakt het uit of het gaat om mann<strong>en</strong> of<br />
vrouw<strong>en</strong>. In 2010 had 92% van de mann<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, teg<strong>en</strong>over 58% van de<br />
vrouw<strong>en</strong> 58 . Sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d met e<strong>en</strong> grotere arbeidsparticipatie van mann<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zij vaker e<strong>en</strong><br />
aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> <strong>en</strong> gemiddeld e<strong>en</strong> hoger p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> dan vrouw<strong>en</strong>.<br />
Wel geldt dat de inkom<strong>en</strong>spositie van de hoogbejaarde ouder<strong>en</strong> slechter is dan die van de jongere<br />
ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij de eerste <strong>groep</strong> armoede eerder om de deur komt kijk<strong>en</strong>. Zo had in 2010 de <strong>groep</strong><br />
ouder<strong>en</strong> van 65-70 jaar e<strong>en</strong> gemiddeld aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> van € 15.100 waar ouder<strong>en</strong> van 80<br />
jaar <strong>en</strong> ouder het gemiddeld moest<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> van € 10.500 59 .<br />
Uit onderstaande cijfers blijkt dat mann<strong>en</strong> niet of minder afhankelijk zijn van e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d<br />
p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> dan vrouw<strong>en</strong>, want de hoogte van hun aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> varieert veel minder naar<br />
gelang hun burgerlijke staat dan die van vrouw<strong>en</strong>. Bij bov<strong>en</strong>staande cijfers moet wel bedacht<br />
word<strong>en</strong> dat het gaat om gemiddeld<strong>en</strong>: in individuele situaties kunn<strong>en</strong> de concrete cijfers daarvan<br />
sterk afwijk<strong>en</strong>. Voorts is duidelijk dat sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>de, verweduwde <strong>en</strong> gescheid<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> sterker<br />
afhankelijk zijn van het inkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> (voormalige) partner dan mann<strong>en</strong>.<br />
Aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>, naar preval<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> omvang, 2010 60<br />
% met aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> Aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> in euro’s<br />
Mann<strong>en</strong> 92% € 16.300<br />
Waarvan alle<strong>en</strong>staand 81% € 11.000<br />
Waarvan sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d 93% € 17.300<br />
Waarvan weduwnaar 90% € 14.000<br />
Waarvan gescheid<strong>en</strong> 87% € 13.000<br />
Noot 57 CBS Webmagazine dinsdag 20 september 2011, Sterk groei bijstand aan 65-plussers.<br />
Noot 58 SCP, Tevred<strong>en</strong> met p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
Noot 59 CBS, Person<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder met e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, 2000-2010.<br />
Noot 60 CBS, Person<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder met e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, 2000-2010.<br />
32 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Vrouw<strong>en</strong> 58% € 8.100<br />
Waarvan alle<strong>en</strong>staand 84% €14.700<br />
Waarvan sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d 33% € 5.300<br />
Waarvan weduwnaar 86% € 8.600<br />
Waarvan gescheid<strong>en</strong> 67% € 7.700<br />
Bij de inkom<strong>en</strong>spositie van vrouw<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder zijn vier situaties te onderscheid<strong>en</strong>:<br />
1 E<strong>en</strong> vrouw is bij het bereik<strong>en</strong> van de p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>gerechtigde leeftijd alle<strong>en</strong>staand <strong>en</strong> heeft ge<strong>en</strong><br />
aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> opgebouwd. Bijvoorbeeld omdat ze is doorgestroomd van e<strong>en</strong><br />
bijstandsuitkering naar e<strong>en</strong> AOW-uitkering of dat ze wel gewerkt heeft maar ge<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d<br />
p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> heeft opgebouwd. Van de alle<strong>en</strong>staande oudere vrouw<strong>en</strong> had in 2010 17,5% ge<strong>en</strong> of<br />
hooguit € 250 per maand aanvull<strong>en</strong>de inkomst<strong>en</strong>, waarvan 4,4% € 0 - €100 (bij mann<strong>en</strong> was<br />
dat respectievelijk 13,8% <strong>en</strong> 3,9%) 61 <strong>en</strong> zijn daardoor vatbaarder voor armoede. Dat is de<br />
<strong>groep</strong> die in beginsel behoort tot de sociale minima.<br />
2 E<strong>en</strong> vrouw is bij het bereik<strong>en</strong> van de p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>gerechtigde leeftijd alle<strong>en</strong>staand maar heeft e<strong>en</strong><br />
aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> opgebouwd. Veel alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong> (84%) hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d<br />
p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> opgebouwd waarvan de hoogte 90% bedraagt van wat gep<strong>en</strong>sioneerde mann<strong>en</strong><br />
gemiddeld aan aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> opgebouwd. Dit hangt sam<strong>en</strong> met twee zak<strong>en</strong>:<br />
alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> partner. Daardoor zijn ze aangewez<strong>en</strong><br />
op betaalde arbeid. Het is e<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d gegev<strong>en</strong> dat alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong><br />
meer ur<strong>en</strong> per week werk<strong>en</strong> dan vrouw<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> terugvall<strong>en</strong> op het inkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
partner. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> veel vrouw<strong>en</strong> in de zorg <strong>en</strong> bij de overheid (onderwijs). Deze<br />
sector<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> vanouds e<strong>en</strong> goede p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>regeling 62 .<br />
3 E<strong>en</strong> vrouw heeft bij het bereik<strong>en</strong> van de p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>gerechtigde leeftijd e<strong>en</strong> partner. In dat geval<br />
zal veelal het eig<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> van de vrouw geringer zijn, vanwege e<strong>en</strong> geringere<br />
arbeidsparticipatie omdat ze beschikte over het inkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> partner. De kans op armoede<br />
is dan met 1,7% heel gering vanwege het aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> van de partner.<br />
4 E<strong>en</strong> vrouw heeft bij het bereik<strong>en</strong> van de p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>gerechtigde leeftijd e<strong>en</strong> partner maar deze<br />
komt vervolg<strong>en</strong>s te overlijd<strong>en</strong>. In dat geval kan de vrouw e<strong>en</strong> ernstige terugval in inkom<strong>en</strong><br />
ondergaan, omdat het nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> (veel) lager is dan ouderdomsp<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> van de<br />
overled<strong>en</strong> partner. Maar in de regel zal het nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> toereik<strong>en</strong>d zijn om verval in<br />
armoede te voorkom<strong>en</strong>.<br />
In de <strong>Armoede</strong>monitor <strong>Amsterdam</strong> 2011 wordt geconstateerd dat 18.995 person<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong><br />
ouder behor<strong>en</strong> tot de sociale minima. Dat is 13,8% van alle <strong>Amsterdam</strong>mers die deel uitmak<strong>en</strong> van<br />
de minima. De 65-plussers vorm<strong>en</strong> 11,3% van de <strong>Amsterdam</strong>se bevolking 63 . In dat opzicht is er<br />
ge<strong>en</strong> echte oververteg<strong>en</strong>woordiging van 65-plussers in de sociale minima. Wel is 22,1% van de 65-<br />
plussers (person<strong>en</strong>) arm teg<strong>en</strong> 17,6% van alle <strong>Amsterdam</strong>mers. Van de arme ouder<strong>en</strong> is 61,6%<br />
alle<strong>en</strong>staand. Het mer<strong>en</strong>deel van deze oudere alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> (72%) is vrouw. Dat impliceert dat<br />
44,4% van de bejaarde minima (8.428 person<strong>en</strong>) e<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staande vrouw is. Van de 27.450<br />
alle<strong>en</strong>staande oudere vrouw<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong> war<strong>en</strong> er in 2011 8.428 arm (30,7%). Alle<strong>en</strong>staande<br />
Noot 61 CBS Webmagazine 22 maart 2012, Vrijwel altijd extra inkomst<strong>en</strong> naast de AOW.<br />
Noot 62 SCP, Tevred<strong>en</strong> met p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
Noot 63 Bureau Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Kerncijfers <strong>Amsterdam</strong> 2012, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
33 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
vrouw<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder hebb<strong>en</strong> dus 1,85 maal zoveel kans tot de minima te<br />
behor<strong>en</strong> dan de gemiddelde <strong>Amsterdam</strong>mer. Dat risico is voor alle<strong>en</strong>staande oudere niet-westers<br />
allochtone vrouw<strong>en</strong> nog veel groter: 77,3% van h<strong>en</strong> behoort tot de sociale minima.<br />
Ook in <strong>Zuid</strong> is e<strong>en</strong> oververteg<strong>en</strong>woordiging te zi<strong>en</strong> van alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong> in de <strong>groep</strong> oudere<br />
minima (65 jaar <strong>en</strong> ouder). Van de 3006 sociale minima in <strong>Zuid</strong> zijn er 1.491 alle<strong>en</strong>staande<br />
vrouw<strong>en</strong> (49,6%).<br />
In 2011 was 17,3% van de <strong>Amsterdam</strong>se 65-plussers met e<strong>en</strong> minimuminkom<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
alle<strong>en</strong>staande man. In stadsdeel <strong>Zuid</strong> was dat perc<strong>en</strong>tage veel hoger: 22,0%. Het risico van<br />
bejaarde alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong> op armoede is in <strong>Amsterdam</strong> derhalve ongeveer gelijk aan het<br />
risico dat de gemiddelde <strong>Amsterdam</strong>mer in deze loopt (17,3% teg<strong>en</strong> 16,6%) <strong>en</strong> daarmee veel lager<br />
dan dat van alle<strong>en</strong>staande oudere vrouw<strong>en</strong>. In stadsdeel <strong>Zuid</strong> lop<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staande oudere mann<strong>en</strong><br />
daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>d hoger risico tot de sociale minima te behor<strong>en</strong> dan de gemiddelde<br />
burger in het stadsdeel (22,0% teg<strong>en</strong> 12,6%).<br />
Dat alle<strong>en</strong>staande oudere mann<strong>en</strong> minder vaak arm zijn dan hun vrouwelijke leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> hangt<br />
ongetwijfeld sam<strong>en</strong> met het feit dat de arbeidsparticipatie van deze mann<strong>en</strong> in de tijd dat ze tot de<br />
beroepsbevolking behoord<strong>en</strong> groter was dan die van vrouw<strong>en</strong>. Ook hier zi<strong>en</strong> we armoede bij<br />
alle<strong>en</strong>staande oudere niet-westers allochtone mann<strong>en</strong> veel vaker voorkomt dan bij autochtone<br />
oudere alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong>: 68,9% (<strong>Amsterdam</strong>) <strong>en</strong> 61,4% (<strong>Zuid</strong>) van h<strong>en</strong> behoort tot de sociale<br />
minima.<br />
34 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
6 Werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong><br />
6.1 Werk als bescherming teg<strong>en</strong> armoede (?)<br />
<strong>Armoede</strong>beleid in Nederland is de laatste jar<strong>en</strong> sterk gericht op ontsnapp<strong>en</strong> aan armoede door het<br />
vind<strong>en</strong> van betaald werk. Werk wordt gezi<strong>en</strong> als het middel om gevrijwaard te word<strong>en</strong> van<br />
armoede. En daar valt wat voor te zegg<strong>en</strong>. Onderzoek over de jar<strong>en</strong> 1996-2005 toont aan dat in<br />
deze periode 86,2% van de werk<strong>en</strong>de bevolking niet arm was. En werk<strong>en</strong>d arm zijn is in de regel<br />
van voorbijgaande aard. In de g<strong>en</strong>oemde onderzoeksperiode was 13% van de werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> arm <strong>en</strong><br />
1,5% langdur<strong>en</strong>d arm 4 jaar of langer). Het aantal werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> (minimahuishoud<strong>en</strong>s met<br />
inkomst<strong>en</strong> uit arbeid) is beperkt 64 . Het betreft 3,1% van de werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Ongeveer de helft van de<br />
werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> voltijdse baan.<br />
Volg<strong>en</strong>s het CBS 65 onderscheid<strong>en</strong> werknemers die van e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> rondkom<strong>en</strong>, zich<br />
in diverse opzicht<strong>en</strong> van werknemers die bov<strong>en</strong> de armoedegr<strong>en</strong>s lev<strong>en</strong>:<br />
Zo was in 2008 61% van de werknemers onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s vrouw, terwijl het<br />
aandeel vrouw<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s op 47% uitkwam.<br />
De risico<strong>groep</strong> bevat daarnaast relatief meer werknemers van 45 jaar of jonger <strong>en</strong> ook meer<br />
lager opgeleid<strong>en</strong>.<br />
Onder werknemers met e<strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong>sinkom<strong>en</strong> onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s was het<br />
aandeel autochton<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk kleiner dan onder werknemers met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> deze<br />
gr<strong>en</strong>s (64% teg<strong>en</strong> 82%). Bij de niet-westerse allochton<strong>en</strong> is de situatie precies omgekeerd. Zo<br />
was 25% van de werknemers in de risico<strong>groep</strong> van niet-westerse afkomst, teg<strong>en</strong>over 9% van<br />
de werknemers met e<strong>en</strong> hoger inkom<strong>en</strong>.<br />
Bijna 44% van de werknemers onder de armoedegr<strong>en</strong>s was alle<strong>en</strong>staand of e<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staande<br />
ouder, teg<strong>en</strong>over slechts 16% van de <strong>groep</strong> werknemers met e<strong>en</strong> hoger inkom<strong>en</strong>.<br />
Onder de werknemers met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s bevind<strong>en</strong> zich veel<br />
meer uitz<strong>en</strong>dkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> werknemers met e<strong>en</strong> flexibel arbeidscontract dan werknemers met<br />
e<strong>en</strong> vast di<strong>en</strong>stverband.<br />
Werknemers onder de armoedegr<strong>en</strong>s hebb<strong>en</strong> relatief vaak e<strong>en</strong> deeltijdbaan. Dit verklaart<br />
grot<strong>en</strong>deels ook de oververteg<strong>en</strong>woordiging van vrouw<strong>en</strong> bij werknemers met kans op<br />
armoede. Immers in teg<strong>en</strong>stelling tot mann<strong>en</strong> werkt het overgrote deel van de vrouw<strong>en</strong> in<br />
deeltijd.<br />
Daarnaast werk<strong>en</strong> werknemers met kans op armoede relatief vaak in de handel <strong>en</strong> horeca <strong>en</strong><br />
relatief het minst vaak in het op<strong>en</strong>baar bestuur <strong>en</strong> onderwijs.<br />
Noot 21 Erik Snel & Jan de Boom, Welfare state reform and in-work poverty in the Netherlands, Paper prepared for<br />
the confer<strong>en</strong>ce ‘Work, poverty, and inequality in the 21 st c<strong>en</strong>tury’, Summer 2008 meeting of the RC28 at<br />
Standford University (California USA), August 6-9 2008.<br />
Noot 22 CBS, Werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> toch arm, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
35 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
In <strong>Amsterdam</strong> behoort 6,3% van de werk<strong>en</strong>de person<strong>en</strong> in loondi<strong>en</strong>st tot de sociale minima 66 .<br />
Volg<strong>en</strong>s de <strong>Amsterdam</strong>se armoede monitor behoorde 2,4% van de werk<strong>en</strong>de huishoud<strong>en</strong>s tot de<br />
minimahuishoud<strong>en</strong>s. Groep<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> relatief grote armoedekans kom<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong> vaker<br />
voor:<br />
Huishoud<strong>en</strong>s van alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong>.<br />
Starters op de arbeidsmarkt.<br />
Werk<strong>en</strong>de jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> lager opgeleid<strong>en</strong>.<br />
Parttimers <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> flexibel contract.<br />
Zelfstandig<strong>en</strong> in de creatieve sector 67 .<br />
Werknemers die voltijds werk<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> cao-loon zijn doorgaans gevrijwaard van armoede. Twee<br />
proc<strong>en</strong>t van alle voltijdse werknemers leeft onder de armoedegr<strong>en</strong>s. Werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> behor<strong>en</strong><br />
doorgaans tot <strong>groep</strong><strong>en</strong> die minder ur<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Zij word<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>merkt door persoonlijke<br />
omstandighed<strong>en</strong>, die mak<strong>en</strong> dat de kost<strong>en</strong> van lev<strong>en</strong>sonderhoud niet volledig gedekt word<strong>en</strong> door<br />
het verdi<strong>en</strong>de inkom<strong>en</strong> 68 .<br />
De <strong>groep</strong> e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> met de zorg voor kinder<strong>en</strong> (22%) is in Nederland de meest<br />
problematische <strong>groep</strong> met betrekking tot het verschijnsel werk <strong>en</strong> armoede. Juist bij deze <strong>groep</strong><br />
zi<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> ongunstige verhouding van inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> 69 .<br />
6.2 Terugval in armoede<br />
Het vind<strong>en</strong> van betaald werk is e<strong>en</strong> remedie teg<strong>en</strong> armoede. Maar niet iedere<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> baan vindt<br />
blijft aan het werk of ontvangt e<strong>en</strong> zodanig loon dat m<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> het sociale minimum uitstijgt.<br />
Minder dan de helft van de arm<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> bepaald jaar aan het werk gaan, is zes jaar later nog<br />
steeds werkzaam. Het aandeel dat door het vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> van werk bov<strong>en</strong> de armoedegr<strong>en</strong>s<br />
uitkomt, bedraagt hierdoor uiteindelijk slechts iets meer dan 40% 70 .<br />
6.3 Onderscheid<strong>en</strong> <strong>groep</strong><strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong><br />
De Raad voor Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> (RWI) onderscheidt in e<strong>en</strong> studie naar werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> 71 twee<br />
<strong>groep</strong><strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>:<br />
1. Werknemers, die ondanks het hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> betaalde baan e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> dat ligt<br />
onder de gehanteerde armoedegr<strong>en</strong>s, <strong>en</strong><br />
2. Werknemers in e<strong>en</strong> armoedesituatie, die vanwege andere factor<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> dat werk niet of<br />
onvoldo<strong>en</strong>de loont.<br />
Noot 66 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Werk<strong>en</strong>de minima in <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Noot 67 Idem.<br />
Noot 19 Raad voor werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong>, Analyse werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
Noot 20 Idem.<br />
Noot 70 SCP, Uit de armoede werk<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2009.<br />
Noot 71 Raad voor Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong>, Analyse werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
36 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Ad 1) Ondanks e<strong>en</strong> betaalde baan ligt het inkom<strong>en</strong> lager dan de lage inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s<br />
Binn<strong>en</strong> de <strong>groep</strong> werknemers met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder de gehanteerde armoedegr<strong>en</strong>s kan<br />
onderscheid word<strong>en</strong> gemaakt tuss<strong>en</strong>:<br />
a) M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> deeltijdbaan, die zich bijvoorbeeld vanwege zorgverplichting<strong>en</strong> niet in<br />
staat voel<strong>en</strong> meer ur<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>, of die bijvoorbeeld vanwege arbeidsbeperking<strong>en</strong> niet in<br />
staat zijn e<strong>en</strong> volledig inkom<strong>en</strong> te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
De Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek van de geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong> heeft in 2011 in opdracht van<br />
de Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> 72 kwalitatief onderzoek verricht naar de situatie van werk<strong>en</strong>de<br />
arm<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong>. In het kader van het onderzoek zijn 109 interviews afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bij sociale<br />
minima in <strong>Amsterdam</strong> van 30 jaar <strong>en</strong> ouder. Dat leverde de volg<strong>en</strong>de inzicht<strong>en</strong> op.<br />
Gezondheidsbeperking<strong>en</strong> tekortschiet<strong>en</strong>de opleiding, zorg voor kinder<strong>en</strong>, kan niet meer ur<strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong>, kan ge<strong>en</strong> ander werk vind<strong>en</strong> of kan ge<strong>en</strong> meer ur<strong>en</strong> werk vind<strong>en</strong> zijn de belangrijkste<br />
red<strong>en</strong><strong>en</strong> die parttime werk<strong>en</strong>de <strong>Amsterdam</strong>se arm<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> waarom het niet lukt zich aan<br />
de armoede te onttrekk<strong>en</strong>. In veel gevall<strong>en</strong> is het juist e<strong>en</strong> combinatie van ongunstige factor<strong>en</strong><br />
waardoor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> situatie van werk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> terecht zijn<br />
gekom<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld: bij neg<strong>en</strong> van de 34 gevall<strong>en</strong> waarin respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet fulltime kunn<strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong> vanwege zorgverplichting<strong>en</strong> is tev<strong>en</strong>s sprake van fysieke of psychische<br />
gezondheidsbeperking<strong>en</strong> waardoor m<strong>en</strong> niet volledig kan werk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> tekortschiet<strong>en</strong>d<br />
opleidingsniveau speelt bij zeer veel respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in meer of mindere mate e<strong>en</strong> rol op de<br />
achtergrond. Kortom, vaak gaat het om e<strong>en</strong> complexe combinatie van factor<strong>en</strong> waarbij niet of<br />
nauwelijks te achterhal<strong>en</strong> is welke factor doorslaggev<strong>en</strong>d is.<br />
In totaal 35 respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan dat ze vanwege de zorg voor kinder<strong>en</strong> niet meer kunn<strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong> of ander werk kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> waardoor ze wellicht meer zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Opmerkelijk in hun verhal<strong>en</strong> is echter dat het slechts in <strong>en</strong>kele gevall<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> om de zorg voor<br />
kinder<strong>en</strong> gaat waardoor ze weinig ur<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor e<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong>. In de meerderheid van de gevall<strong>en</strong> is naast de zorg voor kinder<strong>en</strong> ook sprake van<br />
andere factor<strong>en</strong> waardoor ze werk<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>, met name<br />
gezondheidsbeperking<strong>en</strong> (van de moeder zelf of van het kind) of e<strong>en</strong> te gering onderwijsniveau<br />
waardoor m<strong>en</strong> niet meer kan verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s sommige moeder hangt dit laatste overig<strong>en</strong>s<br />
weer sam<strong>en</strong> met de zorg voor kinder<strong>en</strong>: ze zijn vanwege de kinder<strong>en</strong> met hun opleiding<br />
gestopt <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> daardoor nu te weinig opleiding om beter betaald werk te krijg<strong>en</strong>.<br />
b) Groep<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die gevolg<strong>en</strong> ondervind<strong>en</strong> van economische ontwikkeling<strong>en</strong>, zoals<br />
deg<strong>en</strong><strong>en</strong> voor wie de crisis (hopelijk) tijdelijk het werkaanbod vermindert, <strong>en</strong> deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die<br />
geconfronteerd zijn met meer structurele verandering<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt, die de omvang<br />
van de beschikbare ban<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong> 73 .<br />
Ad 2) Werknemers in e<strong>en</strong> armoedesituatie, die vanwege andere factor<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> dat<br />
werk niet of onvoldo<strong>en</strong>de loont<br />
Bijvoorbeeld vanwege de huishoudsam<strong>en</strong>stelling. Het niet of onvoldo<strong>en</strong>de gebruikmak<strong>en</strong><br />
van ev<strong>en</strong>tueel beschikbare regeling<strong>en</strong> maakt dat er onvoldo<strong>en</strong>de inkom<strong>en</strong> is om deze<br />
Noot 72 Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Werk<strong>en</strong>de minima in <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Noot 73 Raad voor Werk <strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>, Analyse werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
37 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
kost<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> bestrijd<strong>en</strong>. Als gevolg hiervan ervaart deze <strong>groep</strong> onvoldo<strong>en</strong>de dat werk<strong>en</strong><br />
loont.<br />
De aanwezigheid van kinder<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> extra kost<strong>en</strong>post die niet volledig vanuit fiscale<br />
faciliteit<strong>en</strong> of tegemoetkoming<strong>en</strong> wordt gecomp<strong>en</strong>seerd. Naarmate het inkom<strong>en</strong> uit arbeid<br />
lager is <strong>en</strong> het kindertal hoger, is de kans op werk<strong>en</strong>d arm zijn voor huishoud<strong>en</strong>s met<br />
kinder<strong>en</strong> (met name e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> grote gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>verdi<strong>en</strong>er)<br />
daardoor groter dan voor alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> 74 .<br />
Verandering<strong>en</strong> in de huishoudsituatie kan e<strong>en</strong> ontsnappingsroute uit de armoede zijn:<br />
huw<strong>en</strong> of sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>, het uit huis gaan van e<strong>en</strong> kind, e<strong>en</strong> echtscheiding of het overlijd<strong>en</strong><br />
van de partner wanneer de partner die wegvalt, ge<strong>en</strong> of slechts e<strong>en</strong> gering inkom<strong>en</strong> had 75 .<br />
Noot 74 Raad voor Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong>, Analyse werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
Noot 75 SCP, Uit de armoede werk<strong>en</strong>. Omvang <strong>en</strong> oorzak<strong>en</strong> van uitstroom uit armoede, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
38 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
7 Arme zzp’ers<br />
7.1 Zzp’ers<br />
Zzp’er is de afkorting van ‘zelfstandige zonder personeel’. In de praktijk zi<strong>en</strong> we dat het begrip<br />
‘zzp’er’ verschill<strong>en</strong>d wordt geïnterpreteerd waardoor er verschill<strong>en</strong>de cijfers circuler<strong>en</strong> over het<br />
aantal zzp’ers.<br />
Dé zzp’er bestaat niet, het is niet meer dan e<strong>en</strong> verzamelbegrip. Afgezi<strong>en</strong> van definiëring van het<br />
f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> ‘zzp’er’ is e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme verscheid<strong>en</strong>heid van zzp’ers in term<strong>en</strong> van (onder meer):<br />
Sector<strong>en</strong> waarin m<strong>en</strong> werkzaam is.<br />
Leeftijd.<br />
Opleidingsniveau.<br />
Beroepsniveau.<br />
Uurtariev<strong>en</strong>.<br />
Aantal ur<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> als zzp’er werkt.<br />
De mate waarin iemand ook nog ook nog over andere inkom<strong>en</strong>sbronn<strong>en</strong> beschikt.<br />
Waar zzp´ers oorspronkelijk werk<strong>en</strong>de zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel war<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
bedrijfsvestiging <strong>en</strong> kapitaalgoeder<strong>en</strong>, is sprake van e<strong>en</strong> nieuw opkom<strong>en</strong>d type zzp´er die meer<br />
weg heeft van e<strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>dkracht die zonder bemiddeling van e<strong>en</strong> uitz<strong>en</strong>dbureau te werk wordt<br />
gesteld bij e<strong>en</strong> bedrijf. Rec<strong>en</strong>telijk is onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel<br />
(zzp’ers) <strong>en</strong> nieuwe zelfstandig<strong>en</strong> 76 . De zzp’ers zijn in deze b<strong>en</strong>adering 'klassieke' zelfstandig<strong>en</strong> die<br />
veelal e<strong>en</strong> ondernemingsplan hebb<strong>en</strong> opgesteld om de b<strong>en</strong>odigde investering<strong>en</strong> los te krijg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
wez<strong>en</strong>lijk andere werkzaamhed<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong> dan person<strong>en</strong> in loondi<strong>en</strong>st. Voorbeeld<strong>en</strong> hiervan zijn<br />
zelfstandig<strong>en</strong> in de landbouw, de horeca of de detailhandel, zoals zelfstandige landbouwers,<br />
gro<strong>en</strong>teboer<strong>en</strong> <strong>en</strong> caféhouders. De belangrijkste k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van nieuwe zelfstandig<strong>en</strong> zijn het<br />
ontbrek<strong>en</strong> van substantiële kapitaalinvestering<strong>en</strong> in hun bedrijf <strong>en</strong> het feit dat zij voornamelijk hun<br />
eig<strong>en</strong> arbeid aanbied<strong>en</strong> (expertise, k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong>). Het zijn zelfstandig<strong>en</strong> die ongeveer<br />
dezelfde werkzaamhed<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong> onder vergelijkbare omstandighed<strong>en</strong> als person<strong>en</strong> in<br />
loondi<strong>en</strong>st. Typische voorbeeld<strong>en</strong> van dit type zelfstandig<strong>en</strong> zijn de zelfstandige metselaars,<br />
stukadoors, kraamhulp<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook interim-managers, coaches of communicatiedeskundig<strong>en</strong>.<br />
Het CBS telde in het derde kwartaal van 2012 ruim 590.000 zelfstandig<strong>en</strong> die voornamelijk hun<br />
eig<strong>en</strong> arbeid aanbied<strong>en</strong>. Omgerek<strong>en</strong>d is dat 78% van alle zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel. De groei<br />
van juist de <strong>groep</strong> nieuwe zelfstandig<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> verklaard door de behoefte aan flexibele inzet<br />
van arbeid <strong>en</strong> de lage toetredingsdrempels omdat substantiële investering<strong>en</strong> niet nodig zijn.<br />
Zzp’ers kunn<strong>en</strong> behalve inkom<strong>en</strong> uit onderneming ook nog andere bronn<strong>en</strong> van inkom<strong>en</strong>s hebb<strong>en</strong>.<br />
In 2008 had 79,6% van de zzp’ers ge<strong>en</strong> looninkomst<strong>en</strong>, 12,5% van de start<strong>en</strong>de zzp’ers had nog<br />
looninkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong> 7,8% had langdurig nog looninkomst<strong>en</strong>. In 2009 had 60% van de zzp’ers e<strong>en</strong><br />
Noot 76 CBS <strong>en</strong> Panteia / EIM, Inkom<strong>en</strong>, vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> dynamiek zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel, Zoetermeer 2012.<br />
39 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
werk<strong>en</strong>de partner 77 . Van bijna 10 proc<strong>en</strong>t van de zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel is het<br />
ondernemersinkom<strong>en</strong> in de jar<strong>en</strong> 2004-2008 niet de voornaamste inkom<strong>en</strong>sbron geweest 78 .<br />
Zzp’erschap <strong>en</strong> loondi<strong>en</strong>st wissel<strong>en</strong> elkaar ook af. Van rec<strong>en</strong>t gestarte ondernemers (waaronder<br />
e<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>d aantal zzp’ers) kiest 13% binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> jaar weer voor het werknemerschap.<br />
Terugkeer naar loondi<strong>en</strong>st is mede afhankelijk van leeftijd: jonger<strong>en</strong> ker<strong>en</strong> relatief minder vaak<br />
terug dan ouder<strong>en</strong>. Van de zzp’ers ouder dan 50 jaar keert e<strong>en</strong> vijfde weer terug in loondi<strong>en</strong>st.<br />
Vermoedelijk hangt de overstap van werknemer naar ondernemerschap op hogere leeftijd sam<strong>en</strong><br />
met het ontbrek<strong>en</strong> van alternatiev<strong>en</strong> in loondi<strong>en</strong>st 79 . In de literatuur wordt wel onderscheid gemaakt<br />
tuss<strong>en</strong> ‘opportunity <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurs’ <strong>en</strong> ‘necessity <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurs’. De eerste <strong>groep</strong> kiest voor het<br />
ondernemerschap omdat ze ervan overtuigd zijn dat dit de beste optie voor h<strong>en</strong> is, terwijl de<br />
tweede <strong>groep</strong> ondernemer wordt bij gebrek aan e<strong>en</strong> aantrekkelijk alternatief. In de literatuur wordt<br />
betoogd dat opportunity <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurs succesvoller zijn dan necessity <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurs 80 . Dat lijkt ook<br />
vanzelfsprek<strong>en</strong>d want als iemand het niet redt op de arbeidsmarkt, zal hij in de regel ook niet<br />
beschikk<strong>en</strong> over tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> succesvol ondernemer te kunn<strong>en</strong> zijn.<br />
7.2 Aantal zzp’ers<br />
Welke definitie ook gehanteerd wordt <strong>en</strong> hoe uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d de <strong>groep</strong> zzp’ers ook is, duidelijk is dat<br />
het aantal zzp’ers sterk in opmars is. Het CBS telde in 2002 519.000 zzp’ers <strong>en</strong> 728.000 in 2011 81 .<br />
De groei zit relatief <strong>en</strong> absoluut vooral bij de (niet-)commerciële di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />
Bedrijfssector 2002 2011 Verschil 2011 t.o.v.2002<br />
Landbouw, bosbouw <strong>en</strong> visserij 83.000 64.000 - 19.000 (- 21,1%)<br />
Nijverheid 84.000 124.000 + 40.000 (+ 47,6%)<br />
Commerciële di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing 214.000 312.000 + 98.000 (+ 45,8%)<br />
Niet-commerciële di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing 125.000 203.000 + 78.000 (+ 62,4%)<br />
Bedrijfssector onbek<strong>en</strong>d 13.000 25.000 + 12.000 (+ 92,3%)<br />
Totaal 519.000 728.000 + 209.000 (+ 40,3%)<br />
De groei manifesteert zich vooral bij hoger opgeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van 35 jaar <strong>en</strong> ouder. De<br />
to<strong>en</strong>ame binn<strong>en</strong> de leeftijdscategorieën 35-45 jaar, 45-55 jaar <strong>en</strong> 55-65 jaar was ongeveer gelijk.<br />
In 2011 maakt<strong>en</strong> zzp’ers 9,2% uit van de totale werkzame beroepsbevolking.<br />
Ook <strong>Amsterdam</strong> k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>d aantal zzp’ers. In 2012 telde <strong>Amsterdam</strong> 47.000 zzp’ers.<br />
Verreweg de meest<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> (29.000) zijn actief in de commerciële di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> vooral in<br />
Noot 77 Idem.<br />
Noot 78 CBS, Het inkom<strong>en</strong> van flexwerkers <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
Noot 79 Idem.<br />
Noot 80 W.J. Liebregts, Explaining economic performance of solo self-employed from a motivational perspective.<br />
Empirical evid<strong>en</strong>ce from dutch micro data, Tilburg 2012.<br />
Noot 81 CBS Webmagazine 22 mei 2012, To<strong>en</strong>ame aantal zelfstandig<strong>en</strong>.<br />
40 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
de deelsector<strong>en</strong> advisering <strong>en</strong> onderzoek (bijna 15.000), cultuur, sport <strong>en</strong> recreatie (ruim 9.000) <strong>en</strong><br />
informatie <strong>en</strong> communicatie (5.000). De (semi-)overheid (zorg <strong>en</strong> welzijn) telt bijna 6.000 zzp’ers 82 .<br />
7.3 Arme zzp’ers<br />
In 2011 was 15% van de Nederlandse zelfstandig<strong>en</strong> arm. De term ´zelfstandige´ is breder dan<br />
zzp´er, want e<strong>en</strong> zelfstandige kan ook personeel in di<strong>en</strong>st hebb<strong>en</strong>. Maar slechts 3% van h<strong>en</strong> is<br />
langdurig arm. Er is dus sprake van jaarlijks sterk wissel<strong>en</strong>de inkomst<strong>en</strong>. ‘Bij zelfstandig<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
zeer lage <strong>en</strong> zelfs negatieve inkom<strong>en</strong>s voorkom<strong>en</strong> (verlies uit onderneming), maar ook uitschieters<br />
naar bov<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> bij zelfstandig<strong>en</strong> vaker voor dan bij werknemers. Er is dus e<strong>en</strong> veel grotere<br />
spreiding van de inkom<strong>en</strong>s van zelfstandig<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> met die van werknemers 83 .<br />
In 2010 bedroeg het mediane inkom<strong>en</strong> van zzp’ers € 23.500 <strong>en</strong> lag daardoor 40% lager dan dat<br />
van werknemers met e<strong>en</strong> vast di<strong>en</strong>stverband. Van de zzp’ers in 2010 verdi<strong>en</strong>de 26% maximaal<br />
€ 1.250 netto per maand 84 . In beginsel behoort e<strong>en</strong> aantal van h<strong>en</strong> tot de sociale minima, t<strong>en</strong>zij ze<br />
nog andere bronn<strong>en</strong> van inkomst<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> (loon, inkom<strong>en</strong> partner).<br />
<strong>Armoede</strong> in Nederland onder zelfstandig<strong>en</strong> conc<strong>en</strong>treert zich vooral in de agrarische sector, de<br />
detailhandel <strong>en</strong> de horeca. E<strong>en</strong> bijzondere <strong>groep</strong> zelfstandig<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> de kunst<strong>en</strong>aars <strong>en</strong><br />
creatieveling<strong>en</strong>, die onder andere werkzaam zijn in de sector<strong>en</strong> milieu, cultuur, recreatie <strong>en</strong> overige<br />
di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing. Zij zijn vooral werkzaam in de grote sted<strong>en</strong>. Van de 96.000 kunst<strong>en</strong>aars is zo'n<br />
55% werkzaam als zelfstandige. E<strong>en</strong> groot deel van de zelfstandige kunst<strong>en</strong>aars heeft e<strong>en</strong> laag<br />
inkom<strong>en</strong> 85 .<br />
In <strong>Amsterdam</strong>se registraties die gebruikt word<strong>en</strong> voor de <strong>Amsterdam</strong>se <strong>Armoede</strong>monitor zijn ge<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong>s over zelfstandig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> minimuminkom<strong>en</strong> beschikbaar. Onder de minima zoals<br />
beschrev<strong>en</strong> in de <strong>Armoede</strong>monitor zijn zelfstandig<strong>en</strong>, maar wie dat zijn is niet bek<strong>en</strong>d. De <strong>en</strong>ige<br />
informatie die beschikbaar is over <strong>Amsterdam</strong>se zelfstandig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> minimuminkom<strong>en</strong> is te<br />
vind<strong>en</strong> in landelijke registraties.<br />
De cijfers in de <strong>Armoede</strong>monitor over arme zelfstandig<strong>en</strong> zijn gebaseerd op het Regionaal<br />
Inkom<strong>en</strong>sonderzoek (RIO) 2009 van het CBS. In 2009 zijn er in <strong>Amsterdam</strong> 10.400 zelfstandig<strong>en</strong><br />
(dat is e<strong>en</strong> breder begrip dan zzp’ers) met e<strong>en</strong> minimum inkom<strong>en</strong>. Dat is 19% van alle 53.800<br />
<strong>Amsterdam</strong>mers tuss<strong>en</strong> 20 <strong>en</strong> 64 jaar, van wie het inkom<strong>en</strong> uit eig<strong>en</strong> bedrijf de belangrijkste bron<br />
van inkom<strong>en</strong> is. Vergelek<strong>en</strong> met de landelijke cijfers over 2009 ligt het <strong>Amsterdam</strong>se perc<strong>en</strong>tage<br />
7% hoger 86 . De 10.400 minima-zelfstandig<strong>en</strong> won<strong>en</strong> in 9.500 huishoud<strong>en</strong>s. Ruim driekwart (77%)<br />
van de 10.400 zelfstandig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> minimuminkom<strong>en</strong> heeft ge<strong>en</strong> personeel of werkt als free-<br />
lancer.<br />
Volg<strong>en</strong>s de <strong>Armoede</strong>monitor zijn de zelfstandige minima vooral werkzaam in de sector<strong>en</strong> ‘ cultuur,<br />
sport <strong>en</strong> recreatie’ (20%), advies <strong>en</strong> onderzoek (19%) <strong>en</strong> groot- <strong>en</strong> detailhandel (16%). Dat is<br />
sam<strong>en</strong> 55% van de zelfstandige minima. Maar in de publicatie ‘Opmars zzp’ers in <strong>Amsterdam</strong>’<br />
Noot 82 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Opmars zzp’ers in <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
Noot 83 CBS, Inkom<strong>en</strong> verklaard? Het inkom<strong>en</strong> van werknemers <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> nader verklaard, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
Noot 84 CBS <strong>en</strong> Panteia / EIM, Inkom<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> dynamiek zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel, Zoetermeer 2012.<br />
Noot 85 Idem.<br />
Noot 86 SCP <strong>en</strong> CBS, <strong>Armoede</strong>monitor 2010, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
41 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
wordt juist aangegev<strong>en</strong> dat zelfstandig<strong>en</strong> die in de detailhandel werk<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> beschouwd als<br />
zzp’ers <strong>en</strong> deze (in totaal 47.000 in 2012) vooral werkzaam zoud<strong>en</strong> zijn in de sector<strong>en</strong> advisering<br />
<strong>en</strong> onderzoek (bijna 15.000), cultuur, sport <strong>en</strong> recreatie (ruim 9.000) <strong>en</strong> informatie <strong>en</strong> communicatie<br />
(5.000) <strong>en</strong> zorg <strong>en</strong> onderwijs (bijna 6.000) 87 . Dat maakt het beeld van (arme) zzp´ers er niet<br />
duidelijker op.<br />
7.4 Invloed van de economische crisis op de situatie van zzp’ers<br />
De economische recessie heeft blijk<strong>en</strong>s onderzoek uit 2010 ook op de <strong>Amsterdam</strong>se zzp’ers<br />
duidelijk invloed gehad 88 :<br />
Sinds 2008 heeft vier op de ti<strong>en</strong> zzp’ers minder opdracht<strong>en</strong>.<br />
44% ervaart (duidelijk of <strong>en</strong>igszins) minder vraag vanuit de markt.<br />
E<strong>en</strong> kwart van de zzp’ers heeft de afgelop<strong>en</strong> tijd te mak<strong>en</strong> gehad met voortijdig beëindiging<br />
van één of meer opdracht<strong>en</strong>. Budgetproblem<strong>en</strong> bij de opdrachtgever werd het meest g<strong>en</strong>oemd<br />
als red<strong>en</strong> voor beëindiging.<br />
Ruim veertig proc<strong>en</strong>t van de zzp’ers heeft sinds 2008 eig<strong>en</strong> financiële reserves moet<strong>en</strong><br />
gebruik<strong>en</strong>. Vooral de zzp’ers die nu ge<strong>en</strong> financiële reserve meer hebb<strong>en</strong> gebruikt<strong>en</strong> de<br />
afgelop<strong>en</strong> twee jaar hun financiële reserve.<br />
Eén op de ti<strong>en</strong> zzp’ers heeft in 2009 e<strong>en</strong> tariefsverlaging toegepast.<br />
E<strong>en</strong> derde te mak<strong>en</strong> met minder betaalde werkzaamhed<strong>en</strong> voor klant<strong>en</strong>.<br />
In tijd<strong>en</strong> van economische crisis hebb<strong>en</strong> zzp’ers het zwaar te verdur<strong>en</strong>. Omdat ze ge<strong>en</strong><br />
werknemers zijn kom<strong>en</strong> ze niet in aanmerking voor e<strong>en</strong> WW-uitkering. Voor h<strong>en</strong> geldt niet de Wet<br />
minimum loon. Deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die aan de onderkant van de markt zitt<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> daardoor<br />
geconfronteerd word<strong>en</strong> met zeer lage uurtariev<strong>en</strong>.<br />
7.5 Risicoprofiel zzp’ers<br />
Er is weinig informatie bek<strong>en</strong>d over de zzp’ers die tot de sociale minima behor<strong>en</strong>. Maar op basis<br />
van literatuur <strong>en</strong> statistiek<strong>en</strong> is wel e<strong>en</strong> risicoprofiel op te stell<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> zzp’er maakt meer kans te<br />
behor<strong>en</strong> tot de sociale minima naarmate meerdere van onderstaande k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> op hem of haar<br />
van toepassing zijn:<br />
E<strong>en</strong> laag aantal ur<strong>en</strong> dat wordt gewerkt. Dit is de meest invloedrijke factor in relatie tot de<br />
hoogte van het inkom<strong>en</strong>. Zzp’ers in Nederland die 12-20 ur<strong>en</strong> per week werk<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
gemiddeld € 12.600 per jaar 89 .<br />
E<strong>en</strong> laag beroepsniveau (in sam<strong>en</strong>hang met het opleidingsniveau) waarop de werkzaamhed<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verricht. Zelfstandig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk beroepsniveau hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong><br />
dat wel 2,5 keer hoger ligt dan het inkom<strong>en</strong> van zelfstandig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> middelbaar<br />
Noot 87 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Opmars zzp’ers in <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
Noot 88 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Zzp’ers in <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
Noot 89 CBS, Inkom<strong>en</strong> verklaard? Het inkom<strong>en</strong> van werknemers <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> nader verklaard, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
42 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
eroepsniveau. Bij voltijd werk<strong>en</strong>de zelfstandig<strong>en</strong> loopt dit verschil zelfs op tot ruim 3 keer zo<br />
veel 90 .<br />
De zzp’er is werkzaam in e<strong>en</strong> sector waar in de regel lage uurtariev<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>. De uurlon<strong>en</strong> van<br />
zzp’ers lop<strong>en</strong> <strong>en</strong>orm uite<strong>en</strong>. In de bouw verdi<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> zzp’er vaak, minder dan € 30 per uur,<br />
terwijl in de zakelijke di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing de uurtariev<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> oplop<strong>en</strong> tot € 250 91 .<br />
Geringe ervaring. Hoe langer iemand als zzp’er werkzaam is, hoe meer van de werktijd<br />
besteed wordt aan betaalde opdracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe minder aan voorwaard<strong>en</strong>schepp<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> als<br />
acquisitie <strong>en</strong> administratieve tak<strong>en</strong> 92 .<br />
Alle<strong>en</strong>staand zijn, omdat m<strong>en</strong> dan volledig op het inkom<strong>en</strong> van de zzp-onderneming is<br />
aangewez<strong>en</strong>. Veel van de <strong>Amsterdam</strong>se zelfstandig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> minimum inkom<strong>en</strong> zijn<br />
alle<strong>en</strong>staand (57%).<br />
Volledig afhankelijk zijn van het inkom<strong>en</strong> van de zzp-onderneming, omdat de zzp’er zelf ge<strong>en</strong><br />
andere bronn<strong>en</strong> van inkom<strong>en</strong> heeft dan wel ge<strong>en</strong> partner met e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> heeft. In<br />
<strong>Amsterdam</strong> heeft e<strong>en</strong> derde van de zzp’ers e<strong>en</strong> andere inkom<strong>en</strong>sbron, meestal loon uit e<strong>en</strong><br />
vaste baan of p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. Vooral zzp’ers in de sector advisering <strong>en</strong> onderzoek hebb<strong>en</strong> relatief<br />
vaak (40%) e<strong>en</strong> andere inkom<strong>en</strong>sbron Vier op de ti<strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong>se zzp’ers zijn vrijwel volledig<br />
(75-100% van het gezinsinkom<strong>en</strong>) afhankelijk van het inkom<strong>en</strong> dat binn<strong>en</strong>komt door hun werk<br />
als zzp’er 93 .<br />
E<strong>en</strong> zzp’er is afhankelijk van één of e<strong>en</strong> beperkt aantal opdrachtgevers. Dit risico hangt<br />
uiteraard sam<strong>en</strong> met de aard der werkzaamhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zzp’er. E<strong>en</strong> interim manager zal<br />
meer afhankelijk zijn van e<strong>en</strong> beperkt aantal opdrachtgevers dan e<strong>en</strong> zzp’er in de bouw of e<strong>en</strong><br />
vertaler.<br />
E<strong>en</strong> zzp’er heeft ge<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheidsverzekering afgeslot<strong>en</strong>. Slechts 25% van de<br />
<strong>Amsterdam</strong>se zzp’ers heeft e<strong>en</strong> dergelijke verzekering afgeslot<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> zzp’er beschikt niet over financiële reserves. In <strong>Amsterdam</strong> beschikt e<strong>en</strong> derde van de<br />
zzp’ers niet (meer) over financiële reserves 94 .<br />
Van belang is hier op te merk<strong>en</strong> dat het netto inkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zzp’er t<strong>en</strong> opzichte van e<strong>en</strong><br />
werknemer in positieve zin vertek<strong>en</strong>d kan zijn, omdat het netto-inkom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> werknemer<br />
resteert na afdracht van sociale premies <strong>en</strong> p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>premies, terwijl het aan de zzp’er is of e<strong>en</strong><br />
deel van het netto inkom<strong>en</strong> wordt besteed aan inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> als e<strong>en</strong><br />
arbeidsongeschiktheidsverzekering of p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. In geval van (langdurige) arbeidsongeschiktheid of<br />
bij het stak<strong>en</strong> van de onderneming door p<strong>en</strong>sionnering kan de zzp’er gaan behor<strong>en</strong> tot de sociale<br />
minima vanwege het ontbrek<strong>en</strong> van voor die situaties relevante inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
Noot 90 Idem.<br />
Noot 91 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Zzp’ers in <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
Noot 92 Idem.<br />
Noot 93 Idem.<br />
Noot 94 Idem.<br />
43 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Intermezzo: het gezicht van armoede<br />
Inleiding<br />
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> e<strong>en</strong> steeds grotere kans om in armoede te rak<strong>en</strong>. De werkloosheid stijgt nog steeds.<br />
Daarnaast loopt de koopkracht terug doordat voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgekleed. Regeling<strong>en</strong> zoals<br />
bijvoorbeeld de WW word<strong>en</strong> aangescherpt. Het eig<strong>en</strong> risico van de zorgverzekering is omhoog<br />
gegaan. Zeker alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> - zoals we al in de cijfers terugzi<strong>en</strong>- kunn<strong>en</strong> in de armoede<br />
terechtkom<strong>en</strong>. Voor dit onderzoek heeft <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong> 8 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> geïnterviewd die onder het<br />
minimuminkom<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>. Daarbij lag het acc<strong>en</strong>t op zzp´ers of voormalig zzp´ers.<br />
In de praktijk blijkt de indeling van verschill<strong>en</strong>de <strong>groep</strong><strong>en</strong> die in armoede verker<strong>en</strong> (de<br />
alle<strong>en</strong>staande oudere, de werk<strong>en</strong>de arme, de zzp´er) niet heel strikt. In onderstaande kaders zijn<br />
de verhal<strong>en</strong> van de geïnterviewde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kort opgetek<strong>en</strong>d. De geïnterviewde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
bonte verzameling van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de situaties. Via de schuldhulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> het<br />
project ‘Vroeg er op af’ hebb<strong>en</strong> we de 8 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> die mee wild<strong>en</strong> do<strong>en</strong> aan de interviews.<br />
De verhal<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe armoede eruit ziet. Naar aanleiding van de interviews kom<strong>en</strong> we tot e<strong>en</strong><br />
aantal conclusies <strong>en</strong> praktische handvat<strong>en</strong> voor het stadsdeel.<br />
De gezicht<strong>en</strong><br />
DE ZZP-er <strong>en</strong> de mantelzorger<br />
Mevrouw V. is begin 50 <strong>en</strong> was tot 1998 in loondi<strong>en</strong>st bij e<strong>en</strong> reisbureau. To<strong>en</strong> haar baas met<br />
p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> ging besloot ze voor zichzelf te beginn<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> nieuw concept. Het verhur<strong>en</strong> van<br />
villa’s <strong>en</strong> boerderij<strong>en</strong> in Indonesië, Thailand, Singapore <strong>en</strong> Maleisië. Ze ging niet over e<strong>en</strong> nacht<br />
ijs. Ze behaalde haar diploma’s <strong>en</strong> deed onderzoek. Bij DWI kreeg ze e<strong>en</strong> l<strong>en</strong>ing voor start<strong>en</strong>de<br />
ondernemers. Net toe ze begon met opstart<strong>en</strong>, klant<strong>en</strong> werv<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke, werd haar vader<br />
ziek <strong>en</strong> werd ze bijna fulltime mantelzorger. Ook werd het onrustig in het Oost<strong>en</strong>. Soeharto werd<br />
afgezet, e<strong>en</strong> bom in Jakarta, e<strong>en</strong> tsunami, 9/11 <strong>en</strong> het uitbrek<strong>en</strong> van het SARS virus.<br />
Eig<strong>en</strong>lijk was het bedrijf nog niet lev<strong>en</strong>svatbaar <strong>en</strong> door alle factor<strong>en</strong> kon het ook niet van de<br />
grond kom<strong>en</strong>. Met name door haar rol als mantelzorger had ze ge<strong>en</strong> tijd om het bedrijf goed neer<br />
te zett<strong>en</strong>. Haar persoonlijke financiële situatie ging snel achteruit. Incassobureaus wisseld<strong>en</strong><br />
elkaar af <strong>en</strong> na 2001 kon ze minder goed rondkom<strong>en</strong>, laat staan invester<strong>en</strong> in het bedrijf.<br />
L<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> krijgt ze niet meer. Ze heeft al bij verschill<strong>en</strong>de instanties aangeklopt <strong>en</strong> zelfs<br />
wethouder Ossel aangeschrev<strong>en</strong>. Ook zoekt ze mogelijke sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> met andere<br />
zzp’ers. Haar vader is inmiddels overled<strong>en</strong>. Ze wil nog steeds e<strong>en</strong> doorstart mak<strong>en</strong> met haar<br />
bedrijf. Ze voelt zich niet arm, omdat ze d<strong>en</strong>kt dat deze situatie tijdelijk is. DWI d<strong>en</strong>kt daar anders<br />
over. Het opstart<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bedrijf vergt tijd <strong>en</strong> zzp’ers zoud<strong>en</strong> langer de kans moet<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong><br />
om dat goed te do<strong>en</strong>. Daar is e<strong>en</strong> wat meer langdurig basisinkom<strong>en</strong> voor nodig.<br />
44 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
De gep<strong>en</strong>sioneerde met e<strong>en</strong> bijbaantje<br />
M<strong>en</strong>eer X is 69 jaar <strong>en</strong> van oorsprong uit Frans-Guinea. Hij is alle<strong>en</strong>staand <strong>en</strong> is klant bij de<br />
schuldhulpverl<strong>en</strong>ing. Zijn hele lev<strong>en</strong> heeft hij hard gewerkt. Hij vertelt dat hij 25 jaar als<br />
schoonmaker heeft gewerkt <strong>en</strong> dat de bedrijv<strong>en</strong> heel blij met hem war<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> hij met p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><br />
ging, is hij blijv<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> is zijn p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> deel ingehoud<strong>en</strong>. Hij heeft nooit goed<br />
opgelet. Hij begrijpt alle regels niet <strong>en</strong> heeft ge<strong>en</strong> idee van de inkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verplichting<strong>en</strong> die<br />
er zijn. Hij heeft ook gewerkt in Frankrijk <strong>en</strong> ine<strong>en</strong>s moest hij geld terugbetal<strong>en</strong> aan de SVB. Hij<br />
heeft nu zo’n 3.000 euro schuld. Hij is blij met de schuldhulpverl<strong>en</strong>ing, ze br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> al zijn<br />
administratie op orde <strong>en</strong> houd<strong>en</strong> in de gat<strong>en</strong> wat hij nog moet betal<strong>en</strong> <strong>en</strong> afbetal<strong>en</strong>. Hij kan<br />
rondkom<strong>en</strong> van het geld dat hij nog krijgt om van te lev<strong>en</strong>. Hij gaat iedere week naar de markt <strong>en</strong><br />
koopt daar viss<strong>en</strong>kopp<strong>en</strong>. Hij kan daar e<strong>en</strong> paar dag<strong>en</strong> soep van et<strong>en</strong>. Hij zou best wat<br />
vrijwilligerswerk will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, maar zijn gezondheid is na jar<strong>en</strong> schoonmaak niet goed. Hij is<br />
slecht ter be<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn ‘poetsarm’ doet heel de dag pijn. Hij heeft de voedselbank aangebod<strong>en</strong> te<br />
help<strong>en</strong>, maar de afspraak is misgelop<strong>en</strong> omdat hij op e<strong>en</strong> verkeerde plaats was bij de afspraak.<br />
To<strong>en</strong> wilde ze hem niet meer hebb<strong>en</strong>. Hij heeft e<strong>en</strong> vri<strong>en</strong>d, die ligt in het ziek<strong>en</strong>huis <strong>en</strong> zoekt hij<br />
wel e<strong>en</strong>s op.<br />
De chronisch zieke vrijwilliger <strong>en</strong> ondernemer<br />
B. is begin 50, heeft e<strong>en</strong> bijstandsuitkering <strong>en</strong> kwam ongeveer 20 jaar geled<strong>en</strong> vanuit Californië<br />
sam<strong>en</strong> met zijn man naar Nederland. B. heeft 6 maand<strong>en</strong> in de horeca gewerkt <strong>en</strong> werd ziek. Hij<br />
is Hiv-positief <strong>en</strong> is de eerste drie jaar in Nederland erg ziek geweest. Ook zijn man is chronisch<br />
ziek. HIV is teg<strong>en</strong>woordig niet meer het probleem, maar de ziektes die je ervan krijgt. B. heeft nu<br />
e<strong>en</strong> virus dat zijn hers<strong>en</strong><strong>en</strong> aantast. Het probleem met chronisch ziek<strong>en</strong> is dat je het heel de dag<br />
druk hebt met de ziekte, <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s met het arm zijn. De ziekte is onvoorspelbaar, dus<br />
onaantrekkelijk voor werkgevers, maar ook onhandig om iets te start<strong>en</strong>. Met name de<br />
bureaucratie rondom het ziek zijn <strong>en</strong> het arm zijn leidt tot e<strong>en</strong> druk bestaan. Je komt in e<strong>en</strong> hele<br />
nieuwe wereld terecht waar je ge<strong>en</strong> verstand van hebt. Welke wet- <strong>en</strong> regelgeving is er allemaal?<br />
Wat zijn je plicht<strong>en</strong>, wat je recht<strong>en</strong>? Hoe functioner<strong>en</strong> incassobureaus, zorgverzekeraars, DWI?<br />
E<strong>en</strong> inburgeringscursus zou help<strong>en</strong>. Het zou ook help<strong>en</strong> om armoede in de sam<strong>en</strong>leving<br />
normaler te mak<strong>en</strong>, uit de taboesfeer te hal<strong>en</strong>, niet te do<strong>en</strong> alsof het over e<strong>en</strong> ander gaat. Arme<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> in dezelfde wereld als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die meer geld te bested<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Je komt ze<br />
gewoon teg<strong>en</strong> op straat. B. is e<strong>en</strong> opgewekte man. Doet veel vrijwilligerswerk <strong>en</strong> probeert nu ook<br />
e<strong>en</strong> nieuw product te slijt<strong>en</strong> als ondernemer.<br />
De vakman <strong>en</strong> de ex-verslaafde<br />
R. woont al vijf jaar in e<strong>en</strong> kampeerbus <strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> bijstandsuitkering. In 2005 kreeg hij als zzp-<br />
timmerman e<strong>en</strong> ongeluk <strong>en</strong> verbrijzelde zijn knie. Hij was hiervoor niet verzekerd, omdat het in<br />
zijn vrije tijd gebeurde. Hij kwam thuis te zitt<strong>en</strong> <strong>en</strong> er ontstond<strong>en</strong> schuld<strong>en</strong>. Zijn huwelijk liep op<br />
de klipp<strong>en</strong> <strong>en</strong> sinds 2008 woont hij in de kampeerbus. Deze staat erg<strong>en</strong>s in e<strong>en</strong> wijkje<br />
geparkeerd. Hij krijgt stroom van e<strong>en</strong> buurtbewoner om warm te blijv<strong>en</strong> in de winter. Door de<br />
verbrijzelde knie is hij nog e<strong>en</strong> aantal keer gevall<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> keer hard van zijn fiets. Daar is zijn<br />
45 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
andere knie ook door beschadigd. Na twee jaar in de bus is R, verslaafd geraakt aan de drank <strong>en</strong><br />
drugs, maar hij is nu sinds e<strong>en</strong> jaar clean. Omdat hij clean is, wil hij ge<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van<br />
dakloz<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Hij wil uit het verslavingscircuit blijv<strong>en</strong>. De urg<strong>en</strong>tie voor e<strong>en</strong> woning is<br />
aangevraagd. Maar hij is nog niet urg<strong>en</strong>t g<strong>en</strong>oeg. Hij heeft ge<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> valt buit<strong>en</strong> alle<br />
doel<strong>groep</strong><strong>en</strong> met voorrang. Ondanks zijn deprimer<strong>en</strong>de bestaan ziet hij nog wel kans om e<strong>en</strong><br />
beetje te revalider<strong>en</strong> in de sportschool. Hij wordt door e<strong>en</strong> vrijwilliger opgehaald om te gaan<br />
sport<strong>en</strong>. Hij heeft vooral bij de zorgverzekering e<strong>en</strong> schuld. De fysiotherapie voor zijn knie moest<br />
hij voorschiet<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom heeft hij zijn zorgverzekering e<strong>en</strong> paar maand<strong>en</strong> niet betaald. Daar<br />
kwam e<strong>en</strong> boete bov<strong>en</strong>op. Ook R. geeft aan dat de bureaucratie <strong>en</strong> de versnippering van<br />
zorginstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> financiële hulpverl<strong>en</strong>ing ingewikkeld is. Iedere<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t maar<br />
e<strong>en</strong> fractie van zijn hele verhaal <strong>en</strong> er is ge<strong>en</strong> integraal plan. Incassobureaus zitt<strong>en</strong> hem dicht op<br />
de huid. Er is sprake van traagheid bij instanties, <strong>en</strong> snelheid bij incassobureaus. Iedere<strong>en</strong> praat<br />
over eig<strong>en</strong> kracht, maar je moet dubbel je best do<strong>en</strong> om juist de remming van de instanties de<br />
baas te blijv<strong>en</strong>. Eig<strong>en</strong>lijk heeft hij het meest aan het morele support van de vrijwilliger.<br />
R. d<strong>en</strong>kt uit de situatie te kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> zodra hij e<strong>en</strong> kamertje of e<strong>en</strong> woning heeft. Er is dan<br />
weer e<strong>en</strong> basis om timmerkluss<strong>en</strong> te gaan do<strong>en</strong>.<br />
De rasondernemer met e<strong>en</strong> groot bedrijfsrisico<br />
Mevrouw M. heeft e<strong>en</strong> opleidingsschool voor manicure <strong>en</strong> pedicure. In 2005 is ze voor zichzelf<br />
begonn<strong>en</strong>. Daarvoor was ze boekhouder in loondi<strong>en</strong>st. Ook haar man nam ontslag bij de bank<br />
<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> bouwde ze de opleidingsschool verder uit. De onderneming liep heel goed. Ze hadd<strong>en</strong><br />
veel leerling<strong>en</strong>. In 2008 beslot<strong>en</strong> ze de opleiding niet langer aan huis te gev<strong>en</strong> maar e<strong>en</strong> pand te<br />
hur<strong>en</strong>. Het pand -e<strong>en</strong> oude bakkerij- huurd<strong>en</strong> ze voor vijf jaar <strong>en</strong> verbouwd<strong>en</strong> het tot e<strong>en</strong><br />
opleidingsinstituut voor manicure/pedicure. In 2009 stortte de markt in. Er kwam<strong>en</strong> steeds minder<br />
aanmelding<strong>en</strong> <strong>en</strong> na twee jaar moest<strong>en</strong> ze het huurcontract op<strong>en</strong>brek<strong>en</strong>. De borg war<strong>en</strong> ze<br />
hierdoor kwijt. De schuld die ze hadd<strong>en</strong> was 55.000 euro. Dit bedrag hadd<strong>en</strong> ze in de<br />
verbouwing gestopt. Met het instituut zijn ze terug naar huis gegaan. Er zijn nog wel wat<br />
leerling<strong>en</strong>. Ze doet nu ook behandeling<strong>en</strong> zelf <strong>en</strong> haar man is mom<strong>en</strong>teel postbode <strong>en</strong> ontwerpt<br />
reclamefolders voor de plaatselijke midd<strong>en</strong>stand.<br />
Af <strong>en</strong> toe kom<strong>en</strong> ze wel in de problem<strong>en</strong> met bijvoorbeeld gas <strong>en</strong> licht betal<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld als<br />
leerling<strong>en</strong> niet op tijd betal<strong>en</strong>. Daar heeft ze e<strong>en</strong> incassobureau voor, maar uiteindelijk duurt dat<br />
maand<strong>en</strong> voordat ze ook iets van dat incassobureau krijgt.<br />
Er is ook e<strong>en</strong> periode geweest dat ze wat minder kon werk<strong>en</strong> door de zorg voor e<strong>en</strong> stiefzoon die<br />
tijdelijk inwoonde. De jong<strong>en</strong> heeft psychiatrische problem<strong>en</strong>. Als zzp’er kan je eig<strong>en</strong>lijk niet<br />
mantelzorg<strong>en</strong>. De kans is heel groot dat de zaak failliet gaat.<br />
Het is nog nooit e<strong>en</strong> seconde bij haar <strong>en</strong> haar man opgekom<strong>en</strong> dat het stadsdeel of e<strong>en</strong> instantie<br />
iets voor h<strong>en</strong> kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Dat zit niet in de aard. Ze zijn inmiddels alweer ideeën aan het<br />
uitd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> voor de toekomst. Ondernem<strong>en</strong> zit in het bloed.<br />
46 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
De gehandicapte fysiotherapeut<br />
M<strong>en</strong>eer L. is 51 jaar. Hij is gehandicapt. Vroeger was hij fitnessinstructeur <strong>en</strong> fysiotherapeut,<br />
maar zijn eig<strong>en</strong> fysieke situatie laat dergelijk werk niet meer toe. Hij kan moeilijk lop<strong>en</strong>. Hij krijgt<br />
e<strong>en</strong> WAO uitkering. Hij zou wel wat kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, maar heel dicht in de buurt. <strong>Amsterdam</strong><br />
Noord is al te ver. Hij probeert zijn lichaam zo goed mogelijk in conditie te houd<strong>en</strong>. Dat doet hij<br />
met zwemtherapie <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> sportschool. Dit kost 40 euro per maand, <strong>en</strong> dat kan hij nauwelijks<br />
opbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Sinds juni wacht hij op e<strong>en</strong> driewielerfiets via de WMO maar die fiets is er nog steeds<br />
niet. Zijn mobiliteit is dus zeer beperkt. L. heeft ge<strong>en</strong> partner. Wel wat vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> maar die kunn<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> vaste factor in zijn lev<strong>en</strong> zijn. Dat kan je niet vrag<strong>en</strong> van vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Hij wil zelf ding<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />
De marketingexpert in de beleggingswereld met e<strong>en</strong> (nog) groot sociaal netwerk<br />
M<strong>en</strong>eer J. is e<strong>en</strong> zzp’er van 54 jaar <strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staand. Heeft altijd in de beleggingswereld <strong>en</strong> de<br />
vastgoedwereld gezet<strong>en</strong>. Ook in het buit<strong>en</strong>land. Dat ging altijd redelijk tot 3 jaar geled<strong>en</strong>. De<br />
markt stortte in. De laatste omzet van m<strong>en</strong>eer J. was in februari 2012. Dat was 7.000 euro <strong>en</strong><br />
daar heeft hij de rest van het jaar van geleefd. Daarna heeft hij niets meer verdi<strong>en</strong>d. Als hij in<br />
januari 2013 niets verdi<strong>en</strong>d moet hij het huis uit van de particuliere huisbaas vanwege<br />
huurachterstand<strong>en</strong>. Hij heeft inmiddels ook schuld<strong>en</strong> bij het <strong>en</strong>ergiebedrijf <strong>en</strong> bij de<br />
zorgverzekering. Hij hoopt heel de tijd op die <strong>en</strong>e klus. Dan is hij weer uit de problem<strong>en</strong>. Wi-Fi<br />
krijgt hij van zijn buurman, dus hij kan wel zak<strong>en</strong> do<strong>en</strong> via internet. E<strong>en</strong> vri<strong>en</strong>d betaalt zijn<br />
telefoonrek<strong>en</strong>ing. E<strong>en</strong> andere vri<strong>en</strong>d van hem heeft e<strong>en</strong> restaurant. Daar mag hij wel e<strong>en</strong>s et<strong>en</strong><br />
uit de koelkast hal<strong>en</strong>. Maar het houdt ook e<strong>en</strong> keer op voor het vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>netwerk. Je kunt er niet<br />
op blijv<strong>en</strong> ter<strong>en</strong>. Hij wil best werk<strong>en</strong>, maar hij kan verder niks <strong>en</strong> niemand wil iemand van 54.<br />
Teg<strong>en</strong>woordig heeft hij depressieve klacht<strong>en</strong>, van de uitzichtloosheid van de situatie. Het <strong>en</strong>ige<br />
waar hij vrolijk van wordt, is zijn hond <strong>en</strong> zijn katt<strong>en</strong>. Hij is bang die kwijt te rak<strong>en</strong> als hij het huis<br />
uit moet.<br />
Ondernemers zijn te eig<strong>en</strong>wijs. Trekk<strong>en</strong> te laat aan de bel. Ze wacht<strong>en</strong> op die <strong>en</strong>e klus. Als e<strong>en</strong><br />
gokverslaafde aan de roulettetafel.<br />
De bewuste ZZP-er<br />
Mevrouw S. is 41 jaar <strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staand. In 2008 is zij als zelfstandige projectondersteuner bij ING<br />
gestart. Door het uitbrek<strong>en</strong> van de crisis is het project geschrapt <strong>en</strong> zat ze als net gestarte zzp’er<br />
zonder opdracht. Te snel om e<strong>en</strong> buffer op te bouw<strong>en</strong>. Ze heeft daarna nog 1 jaar e<strong>en</strong> opdracht<br />
gehad, maar heeft nu niets. De kleine buffer is bijna op.<br />
Ze heeft e<strong>en</strong> huis <strong>en</strong> hypotheek, ge<strong>en</strong> inkomst<strong>en</strong>, wel veel spanning<strong>en</strong>. Iedere<strong>en</strong> werkt <strong>en</strong> heeft<br />
ge<strong>en</strong> tijd. Ze voelt zich geïsoleerd. Het zelfvertrouw<strong>en</strong> wankelt. Ze is te gespann<strong>en</strong> bezig met<br />
solliciter<strong>en</strong>, dat krijgt e<strong>en</strong> dwangmatige waarde.<br />
Ze werkt nu tijdelijk voor 40 uur per week bij e<strong>en</strong> callc<strong>en</strong>ter, teg<strong>en</strong> minimum loon. Maar er is nog<br />
steeds e<strong>en</strong> financieel tekort. Als er niets verandert, is in februari het geld op.<br />
Ze heeft via de geme<strong>en</strong>te e<strong>en</strong> r<strong>en</strong>teloze l<strong>en</strong>ing (BBZ). Voor het mom<strong>en</strong>t goed, maar wel weer<br />
e<strong>en</strong> schuld. Ze mist e<strong>en</strong> overall beeld van welke de regeling<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> wat de mogelijkhed<strong>en</strong> zijn.<br />
Het is versnipperd <strong>en</strong> bureaucratisch.<br />
47 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><br />
Wat hebb<strong>en</strong> deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>?<br />
Gezondheid<br />
E<strong>en</strong> factor die bij de meest<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol speelt is e<strong>en</strong> zwakke gezondheid. Bij zichzelf of bij<br />
e<strong>en</strong> ander. Drie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn chronisch ziek of hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> chronische aando<strong>en</strong>ing. Twee m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
zijn langdurig mantelzorger geweest. E<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> onderneming <strong>en</strong> e<strong>en</strong> slechte gezondheid gaan niet<br />
sam<strong>en</strong>. De mantelzorg is voor e<strong>en</strong> beperkte periode, maar in die tijd gaat e<strong>en</strong> bedrijf failliet of is er<br />
in ieder geval ge<strong>en</strong> groei mogelijk. Zzp´ers kunn<strong>en</strong> het zich niet permitter<strong>en</strong> ziek te word<strong>en</strong> als ze<br />
ge<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheidsverzekering hebb<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong>.<br />
De chronisch zieke, kan nauwelijks uit e<strong>en</strong> armoede situatie kom<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> baan te vind<strong>en</strong>. De<br />
ziekte is onvoorspelbaar <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> beperkt.<br />
Leeftijd<br />
Op e<strong>en</strong> na, zijn alle geïnterviewde person<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de 50. Niet heel aantrekkelijk voor de reguliere<br />
arbeidsmarkt. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> ze maar één vak. Als daar de markt ongunstig voor is, zijn er<br />
weinig alternatiev<strong>en</strong>. Jonger<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> meer kans op ongeschoold werk. Niet alle<strong>en</strong> omdat ze<br />
goedkoper zijn, maar ook omdat er weinig vertrouw<strong>en</strong> is in ongeschoolde, onervar<strong>en</strong> ouder<strong>en</strong>.<br />
Casinogedrag<br />
Typer<strong>en</strong>d voor de geïnterviewde zzp´ers is het zog<strong>en</strong>aamde casinogedrag. Zoals iemand het<br />
verwoordde: ‘Met je laatste muntje bij de roulettetafel staan, want als je dan wint, komt het allemaal<br />
goed’. Zzp´ers wacht<strong>en</strong> lang met het verzinn<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> plan B. “Als ik die <strong>en</strong>e klus krijg, zijn alle<br />
problem<strong>en</strong> opgelost”. Hulp vrag<strong>en</strong> komt bij de meeste zzp´ers niet op. Dankzij het project ‘vroeg er<br />
op af’ word<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> risico lop<strong>en</strong> schuld<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong> vroeg opgespoord. Het<br />
intakegesprek bij schuldhulpverl<strong>en</strong>ing wordt soms afgewimpeld. Want morg<strong>en</strong>, morg<strong>en</strong> komt die<br />
<strong>en</strong>e klus.<br />
Volle ag<strong>en</strong>da’s<br />
<strong>Armoede</strong> is e<strong>en</strong> baan, <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die ook nog chronisch ziek zijn of mantelzorger zijn, hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
fulltime ‘baan’. Naar het ziek<strong>en</strong>huis, naar schuldhulpverl<strong>en</strong>ing, bell<strong>en</strong> met de belastingdi<strong>en</strong>st,<br />
incassobureaus, zorgverzekering, uitzoek<strong>en</strong> wat wel <strong>en</strong> niet wordt vergoed. Bell<strong>en</strong> met het<br />
<strong>en</strong>ergiebedrijf. Tell<strong>en</strong> hoeveel geld er is voor boodschapp<strong>en</strong>, het <strong>en</strong>e tekort opvang<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
ander tekort te creër<strong>en</strong>. Misschi<strong>en</strong> is niet letterlijk de hele week in ur<strong>en</strong> ermee gevuld, maar de<br />
focus, de mindset wel. Er is nauwelijks ruimte in het hoofd om naar de toekomst te kijk<strong>en</strong>. Laat<br />
staan om te invester<strong>en</strong> in de toekomst.<br />
Bureaucratie <strong>en</strong> versnippering in armoedeland<br />
Verschill<strong>en</strong>de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan door de bom<strong>en</strong> het bos niet te zi<strong>en</strong>. Er is hulp, er is aanbod,<br />
maar zeer versnipperd over e<strong>en</strong> klein deel van hun lev<strong>en</strong>. De meest<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> niet welke regeling<strong>en</strong><br />
er zijn, maar ook niet welke consequ<strong>en</strong>ties er zijn als er bijvoorbeeld te laat wordt betaald. Precies<br />
zij die het al helemaal niet kunn<strong>en</strong> betal<strong>en</strong>, krijg<strong>en</strong> boetes. 30% bijvoorbeeld bij het te laat betal<strong>en</strong><br />
van de zorgverzekering, <strong>en</strong> de incassobureaus zijn g<strong>en</strong>adeloos. De incassobureaus gaan snel over<br />
tot handel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de hoogte van de boetes mog<strong>en</strong> bureaus zelf bepal<strong>en</strong>.<br />
48 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Ook de vanzelfsprek<strong>en</strong>dheid van bijvoorbeeld zorg voorschiet<strong>en</strong> is voor sommig<strong>en</strong> e<strong>en</strong> knelpunt. Er<br />
is ge<strong>en</strong> spaargeld om voor te schiet<strong>en</strong>. Alle respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan dat Puur <strong>Zuid</strong> goed werk<br />
doet. En dat deze organisatie <strong>en</strong>igszins overzicht in het chaotische administratieve lev<strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt.<br />
Waarin verschill<strong>en</strong> zij?<br />
Vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> sociaal netwerk versus geïsoleerd zijn<br />
Sommige geïnterviewde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong>zaam <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> slecht sociaal netwerk. Deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die<br />
vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zijn ondernem<strong>en</strong>der, <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> moreel vangnet, waar ze overig<strong>en</strong>s niet al te<br />
lang gebruik van will<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Dit morele vangnet is heel belangrijk om de situatie waarin zij<br />
verker<strong>en</strong> draaglijk te houd<strong>en</strong>, maar komt ook van pas bij praktische zak<strong>en</strong> zoals hulp bij contact<br />
met bedrijv<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> schuld uitstaat of uitzoek<strong>en</strong> hoe wetgeving in elkaar zit of hoe instelling<strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong>.<br />
In de persoon geleg<strong>en</strong> factor<strong>en</strong><br />
Sommig<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> waarschijnlijk moeilijk uit de situatie door in de persoon geleg<strong>en</strong> factor<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
gebrek aan flexibiliteit kan iemand opbrek<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als dagdrom<strong>en</strong>, gebrek aan realiteitszin <strong>en</strong> snel<br />
gespann<strong>en</strong> of depressief zijn. Dat zijn ge<strong>en</strong> karaktereig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> die pass<strong>en</strong> bij ondernemer zijn,<br />
<strong>en</strong> ook ge<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> om op eig<strong>en</strong> kracht uit de armoede te kom<strong>en</strong>.<br />
Wat kan het stadsdeel do<strong>en</strong>?<br />
Geïnterviewde B. opperde e<strong>en</strong> ‘inburgeringscursus’ te gev<strong>en</strong> aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die in de bijstand rak<strong>en</strong>,<br />
of waarvan het signaal is dat zij in armoede terecht gaan kom<strong>en</strong> (zoals de populatie van het project<br />
‘vroeg erop af’). Als nieuwe arme kom je in e<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>de wereld terecht met regeling<strong>en</strong> van<br />
rijksoverheid, geme<strong>en</strong>te, wetgeving, recht<strong>en</strong>, plicht<strong>en</strong>, incassobureaus <strong>en</strong> hulpvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Bij de<br />
Voedselbank zag<strong>en</strong> we ook dat ler<strong>en</strong> budgetter<strong>en</strong> effectief kan zijn. Kortom, hoe ziet de wereld met<br />
e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> eruit, <strong>en</strong> wat kan je do<strong>en</strong> om eruit te kom<strong>en</strong>?<br />
Nog beter zou zijn om e<strong>en</strong> persoonlijke intake te krijg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> coach, die niet alle<strong>en</strong> op onderdel<strong>en</strong><br />
de situatie helpt te verbeter<strong>en</strong> (zoals schuldhulpverl<strong>en</strong>ing) maar e<strong>en</strong> overall-beeld heeft van de<br />
situatie. E<strong>en</strong> breed opgeleide maatschappelijk werker bijvoorbeeld.<br />
Voor zzp’ers geldt ook dat zij te laat zijn met hulp vrag<strong>en</strong>. Hier kan de geme<strong>en</strong>te of het stadsdeel<br />
iets betek<strong>en</strong><strong>en</strong> in bijvoorbeeld adviesgesprekk<strong>en</strong> over het ondernemerschap, de risico’s die zij<br />
lop<strong>en</strong>, termijn<strong>en</strong> die zij zichzelf moet<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> plan B.<br />
Alle respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan moeite te hebb<strong>en</strong> met de 'flow' rek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Incassobureaus zijn snel<br />
met vorder<strong>en</strong>, teruggave van declaraties kom<strong>en</strong> langzaam. Voorschiet<strong>en</strong> is lastig zonder spaargeld<br />
<strong>en</strong> met andere schuld<strong>en</strong>. Voorschiet<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t iets anders niet betal<strong>en</strong>.<br />
De incassobureaus houd<strong>en</strong> weinig rek<strong>en</strong>ing met de beslagvrije voet. Het stadsdeel kan mogelijk<br />
afsprak<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> met incassobureaus <strong>en</strong> zorgverzekeraars.<br />
49 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
8 Aspect<strong>en</strong> van armoede<br />
8.1 Beleving van armoede<br />
Hoe meer moeite <strong>Amsterdam</strong>mers hebb<strong>en</strong> met rondkom<strong>en</strong>, hoe vaker zij hun lichamelijke <strong>en</strong><br />
geestelijke gezondheid als slecht beoordel<strong>en</strong>. Zo voelt bijvoorbeeld 13% van de <strong>Amsterdam</strong>mers<br />
die moeilijk rondkom<strong>en</strong> zich meestal tot voortdur<strong>en</strong>d neerslachtig <strong>en</strong> somber, teg<strong>en</strong> 5% van de<br />
<strong>Amsterdam</strong>mers die makkelijk rondkom<strong>en</strong>. Verder voel<strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong>mers die moeilijk rondkom<strong>en</strong><br />
zich minder <strong>en</strong>ergiek, kalm <strong>en</strong> rustig dan <strong>Amsterdam</strong>mers die makkelijk rondkom<strong>en</strong> 95 . Uit landelijke<br />
cijfers van het CBS komt naar vor<strong>en</strong> dat person<strong>en</strong> met hogere inkom<strong>en</strong>s vaker contact hebb<strong>en</strong> met<br />
vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, vaker vrijwilligerswerk do<strong>en</strong>, vaker sport<strong>en</strong>, vaker e<strong>en</strong> museum bezoek<strong>en</strong> dan person<strong>en</strong><br />
met lagere inkom<strong>en</strong>s 96 .<br />
8.2 Moeilijk rondkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> financiële problem<strong>en</strong><br />
Het aandeel Nederlandse huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> dat zegt (zeer) moeilijk rond te<br />
kom<strong>en</strong>, komt uit op 40%. Voor e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> geldt dit voor bijna 6 van de 10 gezinn<strong>en</strong>. Van de<br />
huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> par<strong>en</strong> zonder kinder<strong>en</strong> het minst vaak moeite met<br />
rondkom<strong>en</strong>.<br />
Voor één op de drie huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> vormd<strong>en</strong> de woonkost<strong>en</strong> in 2011 e<strong>en</strong><br />
zware financiële last. Onder huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s gold dat<br />
voor e<strong>en</strong> op de ti<strong>en</strong>. Ruim e<strong>en</strong> op de vijf Nederlandse huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> had in<br />
2011 te mak<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> of meer betalingsachterstand<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> op de zes van deze huishoud<strong>en</strong>s had<br />
betalingsachterstand<strong>en</strong> inzake huur of hypotheek. E<strong>en</strong> verdubbeling t<strong>en</strong> opzichte van 2008. Ook<br />
nam het perc<strong>en</strong>tage huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> achterstand in de betaling van gas-, water- of<br />
elektriciteitsrek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> toe tot 13%.<br />
Betalingsachterstand<strong>en</strong> bij huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> (22%) kom<strong>en</strong> ruim vier keer zo vaak<br />
voor als bij huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> hoger inkom<strong>en</strong> (5%).<br />
Betalingsachterstand<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> in 2011 relatief het vaakst voor bij e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder de lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s. Bijna e<strong>en</strong> op de drie<br />
e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijna e<strong>en</strong> op de vier alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> met risico op armoede kond<strong>en</strong> hun<br />
financiële verplichting<strong>en</strong> niet op tijd nakom<strong>en</strong>. Van de huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong><br />
zowel par<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> als par<strong>en</strong> zonder kinder<strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>d minder vaak<br />
betalingsachterstand<strong>en</strong> (17%).<br />
Noot 95 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, De Staat van de Stad VI. Ontwikkeling<strong>en</strong> in<br />
participatie <strong>en</strong> leefsituatie, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Noot 96 CBS, Minder sociale participatie door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met weinig inkom<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
50 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
In de laagste inkom<strong>en</strong>s<strong>groep</strong> steeg het perc<strong>en</strong>tage dat aangeeft spaarmiddel<strong>en</strong> te moet<strong>en</strong><br />
aansprek<strong>en</strong> van 10,3% in 2008 naar 14,0% in 2012. Het aandeel huishoud<strong>en</strong>s met weinig inkom<strong>en</strong><br />
dat zich g<strong>en</strong>oodzaakt zag schuld<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>, kwam in 2012 uit op 7,5%. Dat is e<strong>en</strong> relatieve<br />
stijging van 38,8% t<strong>en</strong> opzichte van 2008.<br />
<strong>Armoede</strong>signalem<strong>en</strong>t 2012 SCP / CBS over financiële beperking<strong>en</strong> sociale minima:<br />
‘Huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> vaak te mak<strong>en</strong> met financiële<br />
beperking<strong>en</strong> In 2011 zei bijna e<strong>en</strong> op de ti<strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> te weinig geld te<br />
hebb<strong>en</strong> om de woning voldo<strong>en</strong>de te kunn<strong>en</strong> verwarm<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> warme maaltijd om de dag met vlees,<br />
vis of kip zat er voor 15% niet in. E<strong>en</strong> kwart was naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> financieel niet in staat om t<strong>en</strong><br />
minste e<strong>en</strong> keer per maand familie of vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> te et<strong>en</strong> te vrag<strong>en</strong>. Iets minder dan de helft van de<br />
lage inkom<strong>en</strong>s had te weinig geld om regelmatig nieuwe kler<strong>en</strong> te kop<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruim de helft kon het<br />
zich niet permitter<strong>en</strong> om jaarlijks e<strong>en</strong> week op vakantie te gaan. Het kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> van onverwachte<br />
noodzakelijke uitgav<strong>en</strong> ter waarde van 950 euro <strong>en</strong> het vervang<strong>en</strong> van verslet<strong>en</strong> meubels war<strong>en</strong><br />
voor zes op ti<strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> financieel niet mogelijk. Bijna acht op de ti<strong>en</strong><br />
van deze huishoud<strong>en</strong>s gav<strong>en</strong> in 2011 aan te weinig geld te hebb<strong>en</strong> voor t<strong>en</strong> minste e<strong>en</strong> van de<br />
g<strong>en</strong>oemde zak<strong>en</strong>’.<br />
Van de <strong>Amsterdam</strong>mers met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> van € 1.000 netto of minder per maand geeft 69% aan<br />
(eerder tot zeer) moeilijk rond te kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de 3.200<br />
euro netto is die 4%. Arme <strong>Amsterdam</strong>mers (69%) vind<strong>en</strong> het derhalve vaker moeilijk rond te<br />
kom<strong>en</strong> dan de Nederlandse minima (40%). Ditzelfde geldt voor opleiding: hoe lager de opleiding<br />
des te vaker m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> moeite hebb<strong>en</strong> met rondkom<strong>en</strong>. Het perc<strong>en</strong>tage dat moeite heeft met<br />
rondkom<strong>en</strong> is hoger onder allochton<strong>en</strong> (44%) dan onder autochton<strong>en</strong> (26%). Het aandeel dat<br />
moeite heeft met rondkom<strong>en</strong> is groter onder de eerste g<strong>en</strong>eratie allochton<strong>en</strong> (52%) dan onder de<br />
tweede (27%). Ook e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> vaker moeite met rondkom<strong>en</strong>: meer dan de helft<br />
(57%) van de e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> geeft aan moeite te hebb<strong>en</strong> met rondkom<strong>en</strong> 97 .<br />
In 2009 heeft 2,7% van alle huishoud<strong>en</strong>s in <strong>Amsterdam</strong> gebruik gemaakt van schuldhulpverl<strong>en</strong>ing.<br />
Achtti<strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t van de e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> zit in de schuldhulpverl<strong>en</strong>ing, terwijl maar 9% van de<br />
huishoud<strong>en</strong>s in <strong>Amsterdam</strong> uit e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> bestaat. Ook gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> zijn<br />
oververteg<strong>en</strong>woordigd onder de cliënt<strong>en</strong>: 21%, terwijl het perc<strong>en</strong>tage gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> in de<br />
stad 15 is.<br />
De gemiddelde schuld is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van 2008. In 2009 lag de gemiddelde schuld op<br />
€ 22.794, in 2008 op € 18.800. Ook het gemiddeld aantal schuld<strong>en</strong> is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, van 7,3 in 2008<br />
naar 7,9 in 2009. In 2007 lag dit nog op 6,5 98 .<br />
Noot 97 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, De Staat van de Stad VI. Ontwikkeling<strong>en</strong> in<br />
participatie <strong>en</strong> leefsituatie, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Noot 98 Idem.<br />
51 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
In 2011 had minst<strong>en</strong>s twee derde van de klant<strong>en</strong> van de <strong>Amsterdam</strong>se Voedselbank schuld<strong>en</strong> 99 :<br />
bij circa 10% van de klant<strong>en</strong> met schuld<strong>en</strong> is de schuld lager dan € 1.000.<br />
bij ca. 40% ligt deze schuld tuss<strong>en</strong> de € 1.000 <strong>en</strong> € 5.000.<br />
ongeveer 15% heeft e<strong>en</strong> schuld tuss<strong>en</strong> de n 5.000 <strong>en</strong> € 10.000.<br />
35 % heeft e<strong>en</strong> schuld van meer dan € 10.000.<br />
8.3 Gebruik armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
8.3.1<br />
8.3.2<br />
Inleiding<br />
E<strong>en</strong> onderdeel van het <strong>Amsterdam</strong>se <strong>armoedebeleid</strong> is het verlicht<strong>en</strong> van armoede door het<br />
beschikbaar stell<strong>en</strong> van inkom<strong>en</strong> verhog<strong>en</strong>de of kost<strong>en</strong>bespar<strong>en</strong>de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor de sociale<br />
minima. Dit in aanvulling op landelijke inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, zoals de huurtoeslag <strong>en</strong> (tot voor<br />
kort) de zorgtoeslag. E<strong>en</strong> belangrijke graadmeter voor dit onderdeel van het <strong>armoedebeleid</strong> is het<br />
bereik van de armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>: hoeveel proc<strong>en</strong>t van de armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> wordt<br />
gebruikt door deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die daar recht op hebb<strong>en</strong>?<br />
Landelijk onderzoek gebruik inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> door sociale minima<br />
In 2011 is in opdracht van het Ministerie van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid onderzoek<br />
verricht naar het gebruik van inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> als de zorgtoeslag, de huurtoeslag <strong>en</strong><br />
bijzondere bijstand 100 . Daaruit bleek onder meer dat huishoud<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot <strong>en</strong> met<br />
120% van het sociaal minimum veel vaker gebruik mak<strong>en</strong> van inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> hoger inkom<strong>en</strong>.<br />
Regeling Niet gebruik algeme<strong>en</strong> Niet-gebruik inkom<strong>en</strong>s t/m<br />
52 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong><br />
120% sociaal minimum<br />
Zorgtoeslag 17% 8%<br />
Huurtoeslag 18% 7%<br />
Langdurigheidstoeslag 60% 60%<br />
Voorts bleek dat 52% van de huishoud<strong>en</strong>s met drie jaar lang e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot <strong>en</strong> met 120 proc<strong>en</strong>t<br />
van het sociaal minimum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> onder de vermog<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s voor de bijstand gebruik<br />
maakt van individuele bijzondere bijstand.<br />
Andere conclusies uit het onderzoek t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het gebruik van inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> door<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot 120% van het sociaal minimum zijn:<br />
Naarmate het inkom<strong>en</strong> dichter bij het wettelijk sociaal minimum ligt, neemt het gebruik van<br />
inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> toe. Zo is het gebruik van deg<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot 100% van<br />
het sociaal minimum groter dan die met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot 110% van het sociaal minimum <strong>en</strong> die<br />
<strong>groep</strong> heeft weer e<strong>en</strong> groter gebruik dan deg<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot 120% van het sociaal<br />
minimum.<br />
Noot 99 Voedselbank <strong>Amsterdam</strong>, Jaarverslag Voedselbank <strong>Amsterdam</strong> 2011, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
Noot 100 SEO economisch onderzoek, Niet-gebruik inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2011.
8.3.3<br />
Werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> relatief veel hoger niet-gebruik dan gep<strong>en</strong>sioneerd<strong>en</strong> of<br />
uitkeringsgerechtigd<strong>en</strong>. Dit geldt zowel voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in loondi<strong>en</strong>st, als voor zelfstandig<strong>en</strong>. Het<br />
niet-gebruik van de langdurigheidstoeslag ligt rond de 95 proc<strong>en</strong>t bij werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Inkom<strong>en</strong>sbron Zorgtoeslag Huurtoeslag Langdurigheids-<br />
toeslag<br />
53 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong><br />
Bijzondere<br />
bijstand<br />
Arbeid 17% 14% 17% 19%<br />
Onderneming 7% 3% 5% 6%<br />
WW-uitkering 2% 2% 1% 2%<br />
WAO-uitkering 8% 10% 9% 8%<br />
P<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> 39% 41% 3% 39%<br />
Bijstand 22% 27% 63% 21%<br />
Het niet-gebruik onder bijstandsgerechtigd<strong>en</strong> is in alle regeling<strong>en</strong> laag. Bijstandsgerechtigd<strong>en</strong><br />
zijn met naam <strong>en</strong> to<strong>en</strong>aam (<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> etc.) bek<strong>en</strong>d bij de geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong> zijn<br />
hierdoor dus gemakkelijk te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> groot deel van de rechthebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> is alle<strong>en</strong>staand.<br />
Naarmate er sprake is van e<strong>en</strong> sterke verstedelijking neemt het gebruik van<br />
inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> toe.<br />
Gebruik armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> door sociale minima in <strong>Amsterdam</strong><br />
Voor <strong>Amsterdam</strong>mers met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> bestaan er diverse voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> om hun financiële<br />
last<strong>en</strong> te verlicht<strong>en</strong> of hun inkom<strong>en</strong> te verhog<strong>en</strong>:<br />
1 De Langdurigheidstoeslag is e<strong>en</strong> jaarlijkse uitkering voor huishoud<strong>en</strong>s die drie jaar of langer<br />
van het minimum lev<strong>en</strong>. De aanvrager van de Langdurigheidstoeslag moet tuss<strong>en</strong> de 23 <strong>en</strong> 65<br />
jaar zijn <strong>en</strong> mag niet te veel inkomst<strong>en</strong> uit werk of e<strong>en</strong> WW- uitkering hebb<strong>en</strong>. De aanvrager<br />
moet zich hebb<strong>en</strong> ingespann<strong>en</strong> om werk te vind<strong>en</strong>.<br />
2 De Plusvoorzi<strong>en</strong>ing 65+ is e<strong>en</strong> jaarlijkse extra uitkering die bestemd is voor ouder<strong>en</strong> die<br />
langdurig (drie jaar of langer) van e<strong>en</strong> minimuminkom<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>.<br />
3 De Scholier<strong>en</strong>vergoeding is bestemd voor ouders met kinder<strong>en</strong> in het basis- of het voortgezet<br />
onderwijs. De kost<strong>en</strong> die ouders kunn<strong>en</strong> declarer<strong>en</strong> zijn kost<strong>en</strong> voor leermiddel<strong>en</strong>, sport- <strong>en</strong><br />
cultuurdeelname, zoals muziekles, theaterbezoek <strong>en</strong> dansles.<br />
4 De PC-vergoeding is bedoeld voor minimahuishoud<strong>en</strong>s wanneer kinder<strong>en</strong> naar de middelbare<br />
school gaan. Per gezin is maximaal één computer beschikbaar.<br />
5 Kwijtschelding<strong>en</strong> voor Onroer<strong>en</strong>de zaakbelasting voor gebruikers (OZB), Roer<strong>en</strong>de<br />
ruimtebelasting voor gebruikers (RRB), Afvalstoff<strong>en</strong>heffing (AFV), Wet Verontreinigingsheffing<br />
Oppervlaktewater<strong>en</strong> Woning<strong>en</strong> (WVOW) <strong>en</strong> Ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong>omslag (INGO) waterschap.<br />
6 Bijzondere bijstand voor de volg<strong>en</strong>de bestedingsdoel<strong>en</strong>: financiële transacties, voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
voor won<strong>en</strong>, directe lev<strong>en</strong>sbehoeft<strong>en</strong>, medische di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing, kost<strong>en</strong> maatschappelijke<br />
zorg, voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor opvang, begraf<strong>en</strong>iskost<strong>en</strong>.<br />
7 Aanvull<strong>en</strong>de tegemoetkoming chronisch ziek<strong>en</strong> <strong>en</strong> gehandicapt<strong>en</strong> (Atcg) voor de meerkost<strong>en</strong><br />
die zij moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. De doel<strong>groep</strong> is beperkt tot deg<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> tot aan 110%<br />
van het sociaal minimum.
8 De Stadspas is bedoeld om het gebruik te stimuler<strong>en</strong> van culturele, sportieve <strong>en</strong> recreatieve<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Pashouders krijg<strong>en</strong> korting<strong>en</strong> bij ongeveer 400 instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>. De<br />
doel<strong>groep</strong> wordt gevormd door 65-plussers (ongeacht hun inkom<strong>en</strong>), sociale minima, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
met recht op kwijtschelding van de combiaanslag Di<strong>en</strong>st Belasting<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
uitkering van UWV met e<strong>en</strong> Toeslag volg<strong>en</strong>s de Toeslag<strong>en</strong>wet, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Wajong-<br />
uitkering. Behalve voor de 65-plussers <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Wajong-uitkering geldt: ook de<br />
inwon<strong>en</strong>de partner <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> van 3 tot 18 jaar krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Stadspas.<br />
9 Schuldhulpverl<strong>en</strong>ing voor minimahuishoud<strong>en</strong>s met problematische schuld<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met<br />
schuld<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voor advies, schuldsanering, crisisinterv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> budgetbegeleiding terecht<br />
bij veerti<strong>en</strong> bureaus voor schuldhulpverl<strong>en</strong>ing (SHV).<br />
10 Collectieve ziektekost<strong>en</strong>verzekering voor sociale minima.<br />
11 Fonds Bijzondere Nod<strong>en</strong> dat bij urg<strong>en</strong>te nood materiële hulp biedt aan <strong>Amsterdam</strong>mers die in<br />
financiële problem<strong>en</strong> verker<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarvoor ge<strong>en</strong> beroep kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> op voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> als de<br />
bijzondere bijstand <strong>en</strong> andere wettelijke regeling<strong>en</strong>.<br />
12 R<strong>en</strong>tesubsidie: bij kleine krediet<strong>en</strong> voor minima word<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van administratie <strong>en</strong><br />
risicodekking afgekocht, waardoor de klant alle<strong>en</strong> nog de zuivere r<strong>en</strong>te moet betal<strong>en</strong>.<br />
13 Jeugdsportfonds: e<strong>en</strong> particulier fonds dat op indicatie van professionele hulpverl<strong>en</strong>ers of<br />
begeleiders bijdrag<strong>en</strong> geeft om kinder<strong>en</strong> deel te lat<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> aan sport.<br />
Van onderstaande armoederegeling<strong>en</strong> is bek<strong>en</strong>d wat het bereik daarvan is onder de<br />
respectievelijke doel<strong>groep</strong><strong>en</strong>.<br />
<strong>Armoede</strong>voorzi<strong>en</strong>ing Bereik doel<strong>groep</strong><br />
Langdurigheidstoeslag 66%<br />
Plusvoorzi<strong>en</strong>ing 65plus 70%<br />
Scholier<strong>en</strong>vergoeding 71%<br />
Kwijtscheldingsregeling 66%<br />
Stadspas 61%<br />
Ziektekost<strong>en</strong>verzekering 54%<br />
Volg<strong>en</strong>s de Rek<strong>en</strong>kamer <strong>Amsterdam</strong> heeft de geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong> e<strong>en</strong> groot deel van de<br />
doel<strong>groep</strong> van het <strong>armoedebeleid</strong> niet in beeld. De Rek<strong>en</strong>kamer schat het totaal aantal<br />
minimahuishoud<strong>en</strong>s in <strong>Amsterdam</strong> op t<strong>en</strong> minste 80.000 minimahuishoud<strong>en</strong>s. Dit aantal is 11.000<br />
huishoud<strong>en</strong>s hoger dan het aantal dat wordt gerapporteerd in de armoedemonitor over 2008<br />
(69.067). Uitgaande van het door de Rek<strong>en</strong>kamer geschatte aantal van 80.000 minimahuishoud<strong>en</strong>s<br />
is het gemiddelde bereik van inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> in 2008 daarmee 60% <strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> 69% zoals gerapporteerd in de <strong>Amsterdam</strong>se <strong>Armoede</strong>monitor 2008 101 .<br />
Noot 101 Rek<strong>en</strong>kamer <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Armoede</strong>beleid in <strong>Amsterdam</strong>. De inzet van inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de<br />
maatregel<strong>en</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
54 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
In absolute aantall<strong>en</strong> is het gebruik als volgt.<br />
Voorzi<strong>en</strong>ing E<strong>en</strong>heid Gebruik 2011<br />
Langdurigheidstoeslag Huishoud<strong>en</strong>s 26.036<br />
Plusvoorzi<strong>en</strong>ing 65+ Huishoud<strong>en</strong>s 12.345<br />
Scholier<strong>en</strong>vergoeding Huishoud<strong>en</strong>s 12.989<br />
PC-vergoeding Huishoud<strong>en</strong>s 1.420<br />
Kwijtschelding<strong>en</strong> Person<strong>en</strong> 48.117<br />
Bijzondere bijstand Huishoud<strong>en</strong>s 4.447<br />
Chronisch ziek<strong>en</strong> / gehandicapt<strong>en</strong> Huishoud<strong>en</strong>s 6.358<br />
Stadspas Huishoud<strong>en</strong>s 43.994<br />
Ziektekost<strong>en</strong>verzekering Polishouders 66.512<br />
Fonds Bijzondere Nod<strong>en</strong> Person<strong>en</strong> 1.904<br />
8.4 Gebruik van de Voedselbank <strong>Amsterdam</strong><br />
De Voedselbank is niet toegankelijk voor alle m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die onder de CBS-armoedegr<strong>en</strong>s lev<strong>en</strong>. De<br />
Voedselbank laat alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> toe die per maand maximaal € 180 te bested<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor<br />
voeding, kleding <strong>en</strong> vervoer (leefgeld) <strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> schuldhulpverl<strong>en</strong>ingstraject zitt<strong>en</strong>. In geval<br />
iemand ook e<strong>en</strong> of meerdere kinder<strong>en</strong> heeft, geldt dat per kind dan nog € 50 toegelat<strong>en</strong> is bov<strong>en</strong><br />
het basisbedrag van € 180. Voor e<strong>en</strong> extra volwass<strong>en</strong>e geldt e<strong>en</strong> bedrag van € 60. De<br />
Voedselbank in <strong>Zuid</strong> telde eind 2012 140 huishoud<strong>en</strong>s, ongeveer 300 person<strong>en</strong> 102 . Dat is 0,22%<br />
van de bevolking van <strong>Zuid</strong>. Afgezet teg<strong>en</strong> 15.200 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in <strong>Zuid</strong> die arm zijn gaat het om 2% van<br />
de arm<strong>en</strong> die gebruik mak<strong>en</strong> van de Voedselbank. In heel <strong>Amsterdam</strong> mak<strong>en</strong> 1.350 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> deel<br />
van de Voedselbank. Dat is 0,17% van de bevolking <strong>en</strong> 1,4% van het aantal arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
Het is niet de bedoeling dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> structureel gebruik mak<strong>en</strong> van de Voedselbank. Ongeveer de<br />
helft stroomt na e<strong>en</strong> jaar uit. Er zijn echter ook m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die tot drie jaar aanklopp<strong>en</strong> bij de<br />
Voedselbank. Dat is ook de maximale termijn waarbinn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schuldhulpverl<strong>en</strong>ingstraject moet zijn<br />
afgerond. Uitstroom hangt vaak sam<strong>en</strong> met beëindiging van schuldsanering, waardoor het<br />
besteedbaar inkom<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> weer to<strong>en</strong>eemt.<br />
Zo’n 10% van de gebruikers van de Voedselbank <strong>Amsterdam</strong> stroomt uit door het vind<strong>en</strong> van werk.<br />
Veel gebruikers van de Voedselbank zijn alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong>, vooral in de leeftijd van 30 tot 65<br />
jaar. Ongeveer 40 alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong> zijn ouder dan 65 jaar. Dat is 28,5% van het aantal<br />
gezinn<strong>en</strong> dat gebruik maakt van de Voedselbank, terwijl 25,6% van de bevolking in <strong>Zuid</strong> 65 jaar of<br />
ouders is <strong>en</strong> 23% van de <strong>Amsterdam</strong>se 65-plussers arm is. Gebruikers van de Voedselbank zijn<br />
vooral autochton<strong>en</strong>. Zzp’ers mak<strong>en</strong> nauwelijks gebruik van de Voedselbank. In <strong>Zuid</strong> gaat het om<br />
drie tot vier zzp’ers.<br />
Gebruik Voedselbank <strong>Amsterdam</strong> naar huishoud<strong>en</strong>stype, 2011 103<br />
Noot 102 Interview Marius Singels coördinator Voedselbank <strong>Zuid</strong>.<br />
Noot 103 Jaarverslag Voedselbank <strong>Amsterdam</strong> 2011, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
55 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Aantal<br />
huishoud<strong>en</strong>s<br />
Waarvan<br />
alle<strong>en</strong>staand<br />
Waarvan<br />
e<strong>en</strong>oudergezin<br />
Waarvan<br />
gezin met<br />
kinder<strong>en</strong><br />
Waarvan<br />
gezin<br />
zonder<br />
kinder<strong>en</strong><br />
56 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong><br />
Aantal<br />
person<strong>en</strong><br />
<strong>Zuid</strong> 123 59 (48,0%) 52 (42,3%) 7 (5,7%) 5 (4,0%) 234<br />
<strong>Amsterdam</strong> 1.148 482 (42,0%) 482 (42,0%) 177(15,4%) 48 (4,2%) 2.798<br />
8.5 Gebruik armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> door sociale minima in <strong>Zuid</strong><br />
Voor stadsdeel <strong>Zuid</strong> beschikk<strong>en</strong> we over meer specifieke cijfers over het gebruik van<br />
armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Het gebruik kan word<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong> naar inkom<strong>en</strong>sbron, duur van de<br />
periode waarin huishoud<strong>en</strong>s deel uitmak<strong>en</strong> van de sociale minima, huishoud<strong>en</strong>stype, herkomst <strong>en</strong><br />
leeftijd.<br />
De belangrijkste conclusies die uit de tabel kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong> zijn:<br />
Kwijtschelding <strong>en</strong> langdurigheidstoeslag zijn de armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> waarvan het meest<br />
gebruik wordt gemaakt.<br />
Ruim twee derde van de sociale minimahuishoud<strong>en</strong>s met aan het hoofd e<strong>en</strong> persoon van 65<br />
jaar of ouder maakt gebruik van de Plusvoorzi<strong>en</strong>ing 65+.<br />
Uitgezonderd bijzondere bijstand neemt het gebruik van armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> toe naarmate<br />
m<strong>en</strong> langer tot de sociale minima behoort. Van de Langdurigheidstoeslag <strong>en</strong> de<br />
Plusvoorzi<strong>en</strong>ing 65+ kan uitsluit<strong>en</strong>d gebruik word<strong>en</strong> gemaakt als e<strong>en</strong> huishoud<strong>en</strong> drie jaar of<br />
langer tot de sociale minima behoort. Uit de cijfers kan geconcludeerd word<strong>en</strong> dat de minima<br />
voor wie deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> bedoeld zijn goed op de hoogte zijn van het bestaan ervan, want<br />
vanaf het mom<strong>en</strong>t dat m<strong>en</strong> er gebruik van kan mak<strong>en</strong>, doet m<strong>en</strong> dit ook, <strong>en</strong> in hoge mate.<br />
Werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> minima met e<strong>en</strong> UWV-uitkering mak<strong>en</strong> het meest gebruik van<br />
kwijtscheldingsregeling<strong>en</strong>.<br />
Naar huishoud<strong>en</strong>stype mak<strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> het meeste gebruik van de vier<br />
armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> par<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> het minst.<br />
Van bijzondere bijstand wordt het minst vaak gebruik gemaakt. Relatief mak<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> veel meer gebruik van deze voorzi<strong>en</strong>ing dan par<strong>en</strong>.<br />
Gebruik armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sociale minima stadsdeel <strong>Zuid</strong> naar inkom<strong>en</strong>sbron, duur<br />
minimum, huishoud<strong>en</strong>stype, herkomst <strong>en</strong> leeftijd<br />
Inkom<strong>en</strong>sbron<br />
Bijzondere<br />
bijstand<br />
Kwijtschelding Langdurigheids-<br />
toeslag<br />
Plusvoorzi<strong>en</strong>ing<br />
Bijstand 8,6% 54,5% 51,4% 0,0%<br />
AOW 1,2% 44,8% 6,5% 65,9%<br />
Werk 2,7% 68,0% 10,3% 0,0%<br />
UWV-uitkering 11,6% 65,6% 37,3% 0,0%<br />
Anders/onbek<strong>en</strong>d 0,3% 10,7% 2,8%<br />
Duur minimum<br />
Tot 1 jaar 5,55 18,0% 0,0% 0,1%<br />
1-3 jaar 6,2% 49,6% 0,3% 0,2%<br />
3 jaar <strong>en</strong> langer 5,5% 58,8% 44,9% 25,0%<br />
65+
Huishoud<strong>en</strong>stype<br />
Alle<strong>en</strong>staand 5,6% 50,6% 29,7% 18,8%<br />
E<strong>en</strong>oudergezin 8,9% 57,0% 45,9% 4,4%<br />
Paar zond.<br />
kinder<strong>en</strong><br />
2,6% 51,8% 15,1% 26,0%<br />
Paar met kinder<strong>en</strong> 3,7% 47,3% 25,9% 11,0%<br />
Herkomst<br />
Surinamers 6,8% 49,7% 30,0% 17,4%<br />
Antillian<strong>en</strong> 13,4% 49,4% 28,5% 7,0%<br />
Turk<strong>en</strong> 7,6% 57,1% 35,9% 12,2%<br />
Marokkan<strong>en</strong> 7,1% 55,9% 31,2% 16,7%<br />
Ov. niet-westerse<br />
allochton<strong>en</strong><br />
8,7% 58,3% 29,8% 7,4%<br />
Niet-west. allocht. 7,9% 54,8% 30,64% 12,8%<br />
Westerse allochton. 5,0% 51,4% 31,1% 15,7%<br />
Autochton<strong>en</strong> 4,0% 48,6% 29,8% 20,5%<br />
Leeftijd<br />
18-65 jaar 7,2% 53,9% 38,8% 0,0%<br />
65 jaar <strong>en</strong> ouder 1,2% 44,1% 6,4% 64,8%<br />
Totaal <strong>Zuid</strong> 5,6% 51,3% 30,3% 16,9%<br />
Bereik armoedevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> bij cliënt<strong>en</strong> van de Voedselbank <strong>Amsterdam</strong><br />
Het <strong>armoedebeleid</strong> bereikt het gros van de cliënt<strong>en</strong> van de Voedselbank niet. Bij de intake blijkt dat<br />
veel cliënt<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van regeling<strong>en</strong> waarop ze recht hebb<strong>en</strong>. Het gaat daarbij zowel<br />
om landelijke regeling<strong>en</strong> (zoals huur- <strong>en</strong> zorgtoeslag, als lokale regeling<strong>en</strong> 104 .<br />
8.6 Ondersteuning arme zzp´ers<br />
In 2010 is in opdracht van de Raad voor Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> (RWI) onderzoek verricht naar de<br />
ondersteuning van zzp´ers met financiële problem<strong>en</strong> door geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 105 . De geïnterviewde<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> het als lastig om de gevestigde zzp’ers te bereik<strong>en</strong> die door de crisis in de<br />
problem<strong>en</strong> zijn gekom<strong>en</strong>. De geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in kwestie wet<strong>en</strong> niet wie ze moet<strong>en</strong> informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe ze<br />
dit het best kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Hiertoe zoud<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> beantwoord moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als: hoeveel zzp’ers<br />
zijn in e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te werkzaam, in welke sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> beroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar zijn daarbinn<strong>en</strong> de<br />
<strong>groep</strong><strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> die de meeste behoefte aan hulp (zull<strong>en</strong>) hebb<strong>en</strong>? Het effect van het niet of<br />
onvoldo<strong>en</strong>de bereik<strong>en</strong> van de pot<strong>en</strong>tiële doel<strong>groep</strong> voor ondersteuning heeft volg<strong>en</strong>s respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
tot gevolg: onbek<strong>en</strong>dheid met de beschikbare regeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de toegang hiertoe, misverstand<strong>en</strong><br />
over de regeling<strong>en</strong> (zoals voorwaard<strong>en</strong> voor het gebruik ervan), maar ook schroom om e<strong>en</strong> beroep<br />
op geme<strong>en</strong>telijke instanties te do<strong>en</strong>.<br />
Noot 104 Interview Marius ingels, coördinator Voedselbank <strong>Zuid</strong>.<br />
Noot 105 Raad voor Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong>, Ondersteuning van zzp’ers door geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Situatie begin 2010, D<strong>en</strong> Haag<br />
2010.<br />
57 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Volg<strong>en</strong>s de geïnterviewde respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> veel zzp’ers niet welke ondersteunings-<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> er zijn, hoe zij hier recht op kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> op welk mom<strong>en</strong>t zij hun hulpvraag het<br />
beste kunn<strong>en</strong> indi<strong>en</strong><strong>en</strong>. De onbek<strong>en</strong>dheid <strong>en</strong> de misverstand<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> tot gevolg dat e<strong>en</strong> grote<br />
<strong>groep</strong> gevestigde zzp’ers verkeerde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> aanvraagt, waardoor kostbare tijd verlor<strong>en</strong> gaat<br />
<strong>en</strong>/of m<strong>en</strong> gewoonweg te laat bij de geme<strong>en</strong>te aanklopt voor hulp. De schuld<strong>en</strong> zijn dan vaak al zo<br />
hoog opgelop<strong>en</strong>, dat het bedrijf niet meer kan word<strong>en</strong> voortgezet of er niet meer tijdig ingegrep<strong>en</strong><br />
kan word<strong>en</strong>.<br />
De specifieke geme<strong>en</strong>telijke ondersteuning van geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan zzp´ers omvat twee wettelijke<br />
regeling<strong>en</strong>:<br />
Het Besluit bijstandverl<strong>en</strong>ing zelfstandig<strong>en</strong> (Bbz) op grond waarvan e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te<br />
ondersteuning kan bied<strong>en</strong> in de vorm van e<strong>en</strong> r<strong>en</strong>teloze l<strong>en</strong>ing om tijdelijk te voorzi<strong>en</strong> in het<br />
lev<strong>en</strong>sonderhoud of e<strong>en</strong> bedrijfskapitaal indi<strong>en</strong> de lev<strong>en</strong>svatbaarheid van het bedrijf in gevaar<br />
is. In 2009 werd landelijk ongeveer 3.000 maal e<strong>en</strong> beroep gedaan op de Bbz. Per 1 januari<br />
2012 werd<strong>en</strong> er in <strong>Amsterdam</strong> 195 Bbz-uitkering<strong>en</strong> verstrekt, waarvan 38 in stadsdeel <strong>Zuid</strong> 106 .<br />
In <strong>Amsterdam</strong> varieerde tuss<strong>en</strong> 2006 <strong>en</strong> 2010 het aantal Bbz-uitkering<strong>en</strong> van 80 tot 180 107 .<br />
Zzp’ers, die ooit e<strong>en</strong> Bbz-uitkering hebb<strong>en</strong> aangevraagd zijn relatief vaker man, oud <strong>en</strong> laag<br />
opgeleid t<strong>en</strong> opzichte van zzp’ers in het algeme<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn bijstandsafhankelijke<br />
zzp’ers in alle opzicht<strong>en</strong> sterker afhankelijk van het inkom<strong>en</strong> uit de onderneming. Zo<br />
beschikk<strong>en</strong> ze in mindere mate over e<strong>en</strong> bijbaan, e<strong>en</strong> opgebouwd vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> partner<br />
met inkom<strong>en</strong> dan zzp’ers als geheel. Het verkrijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bijbaan wordt door ouder<strong>en</strong> als<br />
lastig bestempeld, vanwege de nog altijd heers<strong>en</strong>de leeftijdsdiscriminatie op de arbeidsmarkt.<br />
Daarnaast zijn bijstandsafhankelijke zzp’ers gemiddeld g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> nog sterker onderverzekerd<br />
teg<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>sverlies door arbeidsongeschiktheid of ziekte, terwijl de mate van<br />
onderverzekering onder zzp’ers al tamelijk hoog is 108 .<br />
De Wet inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing oudere <strong>en</strong> arbeidsongeschikte gewez<strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> (IOAZ) is<br />
bedoeld voor oudere zelfstandig<strong>en</strong> die noodgedwong<strong>en</strong> zijn gestopt (of moet<strong>en</strong> stopp<strong>en</strong>) met<br />
hun werk als zelfstandige, omdat de inkomst<strong>en</strong> daaruit onvoldo<strong>en</strong>de zijn. De uitkering is<br />
bedoeld voor oudere gewez<strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de 55 <strong>en</strong> 65 jaar <strong>en</strong> vult het<br />
(gezins)inkom<strong>en</strong> aan tot e<strong>en</strong> sociaal minimum. In 2009 werd landelijk 1.479 maal gebruik<br />
gemaakt van de IOAZ.<br />
Noot 106 Di<strong>en</strong>st Onderzoek & Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Uitkering<strong>en</strong> naar stadsdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> soort regeling, 1<br />
januari 2012.<br />
Noot 107 W.J. Liebregts, Bijstandsafhankelijke zzp’ers in kaart. Volumeontwikkeling<strong>en</strong> over de tijd <strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>,<br />
Tilburg 2010.<br />
Noot 108 Idem.<br />
58 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
9 Conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong><br />
9.1 Conclusies omvang van armoede<br />
De armoede is in Nederland 2011 toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verwachting is dat deze in de jar<strong>en</strong> 2012<br />
<strong>en</strong> 2013 verder zal oplop<strong>en</strong>.<br />
In 2012 war<strong>en</strong> 604.000 huishoud<strong>en</strong>s in Nederland arm. Dat is 8,7% van de totale huishoud<strong>en</strong>s.<br />
<strong>Amsterdam</strong> hanteert voor het <strong>armoedebeleid</strong> e<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>gr<strong>en</strong>s tot 110% van het sociaal<br />
minimum. Daardoor wijk<strong>en</strong> de <strong>Amsterdam</strong>se cijfers in negatieve zin af van de Nederlandse<br />
cijfers: omdat de definitie van sociale minima ruimer is, zijn de armoedecijfers in <strong>Amsterdam</strong><br />
hoger. In 2011 behoorde 16,6% van de <strong>Amsterdam</strong>se huishoud<strong>en</strong>s tot de sociale minima. Het<br />
veel hogere <strong>Amsterdam</strong>se cijfer wordt vooral bepaald doordat <strong>Amsterdam</strong> naar verhouding<br />
veel meer niet-westerse allochton<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t (35% teg<strong>en</strong> 11,6%) <strong>en</strong> deze <strong>groep</strong> vaker dan in<br />
Nederland tot de sociale minima (behoort 30,9% teg<strong>en</strong> 25,0%). Van autochtone huishoud<strong>en</strong>s<br />
in <strong>Amsterdam</strong> behoort 10,8% tot de sociale minima.<br />
In stadsdeel <strong>Zuid</strong> bedroeg in 2011 het aandeel sociale minima 12,6%. Daarmee heeft <strong>Zuid</strong><br />
relatief het laagste aantal sociale minima van de <strong>Amsterdam</strong>se stadsdel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> mogelijke<br />
verklaring daarvoor is dat <strong>Zuid</strong> relatief weinig niet-westerse allochton<strong>en</strong> telt, de <strong>groep</strong><br />
<strong>Amsterdam</strong>mers met de meest omvangrijke armoedeproblematiek Het armoedecijfer in <strong>Zuid</strong> is<br />
wel beduid<strong>en</strong>d hoger dan in Nederland. Het verschil tuss<strong>en</strong> stadsdeel <strong>Zuid</strong> <strong>en</strong> het<br />
<strong>Amsterdam</strong>se gemiddelde neemt wel af. Binn<strong>en</strong> het stadsdeel <strong>Zuid</strong> is de conc<strong>en</strong>tratie<br />
minimahuishoud<strong>en</strong>s het grootst in de Stadionbuurt <strong>en</strong> de Diamantbuurt waar respectievelijk<br />
28% <strong>en</strong> 25% van de minimahuishoud<strong>en</strong>s zijn gevestigd. Deze twee buurt<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> relatief<br />
ook de meeste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> WWB-uitkering.<br />
Ook de langdurige armoede neemt toe. In Nederland behoort 2,5% van alle huishoud<strong>en</strong>s <strong>en</strong><br />
24,8% van alle minimahuishoud<strong>en</strong>s tot de langdurige minima (minst<strong>en</strong>s vier ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de<br />
jar<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> tot de minima). Risico<strong>groep</strong><strong>en</strong> zijn met name e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> (8%) <strong>en</strong> niet-<br />
westerse allochton<strong>en</strong> (9%). in <strong>Amsterdam</strong> gaat het om 11,9% (minst<strong>en</strong>s drie ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de<br />
jar<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> tot de minima) van alle huishoud<strong>en</strong>s <strong>en</strong> 71,5% van alle minimahuishoud<strong>en</strong>s. In<br />
<strong>Amsterdam</strong> komt langdurige armoede vooral voor bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> AOW-uitkering (96%) of<br />
e<strong>en</strong> bijstandsuitkering (74,5%). Het is duidelijk dat de armoedeproblematiek in <strong>Amsterdam</strong> niet<br />
alle<strong>en</strong> veel omvatt<strong>en</strong>der is maar ook meer hardnekkig. In stadsdeel <strong>Zuid</strong> komt langdurige<br />
armoede wat minder voor dan in <strong>Amsterdam</strong>: 67,5% teg<strong>en</strong> 71,5%.<br />
9.2 Conclusies risicofactor<strong>en</strong><br />
Er zijn bepaalde factor<strong>en</strong> die het risico op armoede vergrot<strong>en</strong>. Veelal hangt e<strong>en</strong> aantal van deze<br />
factor<strong>en</strong> met elkaar sam<strong>en</strong>. Naarmate meer factor<strong>en</strong> met elkaar verbond<strong>en</strong> zijn, is de kans op<br />
(langdurige) armoede groter. Risicofactor<strong>en</strong> zijn:<br />
Alle<strong>en</strong>staand zijn (waaronder e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong>). Wie alle<strong>en</strong>staand is, is afhankelijk van één<br />
inkom<strong>en</strong>. Als dat inkom<strong>en</strong> laag is, kan de lage inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s al snel in zicht kom<strong>en</strong>. Bij<br />
59 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> (vrijwel uitsluit<strong>en</strong>d met e<strong>en</strong> vrouw aan het hoofd) kan de arbeidsparticipatie<br />
beïnvloed word<strong>en</strong> door de zorg voor kinder<strong>en</strong>.<br />
Leeftijd. Jongere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> meer risico. Met het oplop<strong>en</strong> van de jar<strong>en</strong> <strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />
ervaring, opleiding <strong>en</strong> deskundigheid neemt dit risico af. Wie echter arm is, heeft minder kans<br />
hieraan te ontsnapp<strong>en</strong> naarmate de leeftijd oploopt. Ouder<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de minste kans aan e<strong>en</strong><br />
staat van armoede te ontsnapp<strong>en</strong>.<br />
Opleidingsniveau. E<strong>en</strong> laag opleidingsniveau heeft e<strong>en</strong> negatieve invloed op het vind<strong>en</strong> van<br />
betaald werk <strong>en</strong> het verdi<strong>en</strong>vermog<strong>en</strong>.<br />
Het niet (goed) beheers<strong>en</strong> van de Nederlandse taal, omdat het iemand belemmert bij het<br />
vind<strong>en</strong> van werk of van werk met e<strong>en</strong> loon dat bov<strong>en</strong> het sociale minimum uitstijgt.<br />
Parttime werk<strong>en</strong>, omdat dit de kans verhoogt dat iemand e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> uit arbeid verwerft dat<br />
dicht bij het sociale minimum uitkomt, zeker als het gaat om laagbetaalde arbeid. De<br />
wekelijkse arbeidsduur is de meest bepal<strong>en</strong>de factor voor de hoogte van het inkom<strong>en</strong> uit<br />
betaald werk.<br />
Bron van inkomst<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met loon uit arbeid zijn minder vaak arm dan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
uitkering. Met name m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering.<br />
Bijzondere k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zoals e<strong>en</strong> slechte gezondheid, de zorg voor e<strong>en</strong> kind, e<strong>en</strong> gat in de<br />
hand, e<strong>en</strong> verslavingsproblematiek of e<strong>en</strong> psychische / psychiatrische problematiek.<br />
In de grote sted<strong>en</strong> won<strong>en</strong>. In 2009 bevond bijna e<strong>en</strong> kwart van alle huishoud<strong>en</strong>s onder de<br />
lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s zich in de vier grote sted<strong>en</strong>. Van deze sted<strong>en</strong> heeft <strong>Amsterdam</strong> het<br />
grootste aandeel minimahuishoud<strong>en</strong>s.<br />
9.3 Conclusies risico<strong>groep</strong><strong>en</strong><br />
Bepaalde <strong>groep</strong><strong>en</strong> lop<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groter risico op armoede. Risico<strong>groep</strong><strong>en</strong> zijn:<br />
Vrouw<strong>en</strong>. Dat vrouw<strong>en</strong> meer risico lop<strong>en</strong> op armoede hangt sam<strong>en</strong> met hun<br />
arbeidsparticipatie, maar vooral met hun gezinssituatie, <strong>en</strong> meer bepaald de vraag of ze<br />
alle<strong>en</strong>staand dan wel alle<strong>en</strong>staande moeder zijn. De arbeidsparticipatie van vrouw<strong>en</strong> is vooral<br />
relatief laag als het gaat om vrouw<strong>en</strong> van 40 jaar <strong>en</strong> ouder die alle<strong>en</strong>staand zijn (53%) of deel<br />
uitmak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezin (49%) <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> opleidingsniveau op dat van<br />
basisonderwijs of vmbo. De grotere kans op armoede bij vrouw<strong>en</strong> hangt ook sam<strong>en</strong> met part-<br />
time werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gegev<strong>en</strong> dat vrouw<strong>en</strong> gemiddeld minder per uur verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> dan mann<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vrouw<strong>en</strong>. Het gemiddelde inkom<strong>en</strong> uit arbeid van vrouw<strong>en</strong> bedraagt 55% van wat mann<strong>en</strong> aan<br />
loon opstrijk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> uitzondering geldt alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong>: hun loon bedraagt gemiddeld<br />
84% van wat mann<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> kwam in 2011 het meest voor bij e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> met<br />
uitsluit<strong>en</strong>d minderjarige kinder<strong>en</strong>. Van h<strong>en</strong> had in Nederland ruim 28% e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder de<br />
lage-inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s. In <strong>Amsterdam</strong> bestond in 2011 19,9% van de minima uit<br />
e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> (welke <strong>groep</strong> voor 96% gevormd wordt door e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
vrouw aan het hoofd) <strong>en</strong> 56,6% uit alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>. Daarmee hebb<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> in<br />
<strong>Amsterdam</strong> 3,4 zoveel maal meer risico op armoede dan de gemiddelde <strong>Amsterdam</strong>mer. Ook<br />
bij alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> tot 65 jaar moest e<strong>en</strong> groot aandeel (19%) van e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong><br />
rondkom<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> belangrijke kanttek<strong>en</strong>ing daarbij is dat armoede onder alle<strong>en</strong>staande niet-<br />
westerse allochton<strong>en</strong> veel hoger ligt dan bij alle<strong>en</strong>staande autochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> westerse<br />
allochton<strong>en</strong>. <strong>Armoede</strong> onder alle<strong>en</strong>staande niet-westerse allochton<strong>en</strong> komt bij de leeftijds<strong>groep</strong><br />
60 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
tot 65 jaar bij 44,3% voor <strong>en</strong> bij 65-plussers is dit 74,4%. Ter vergelijking, van de alle<strong>en</strong>staande<br />
autochton<strong>en</strong> tot 65 jaar behoort 14,0% tot de sociale minima. Bij de 65-plussers bedraagt dit<br />
22,8%.<br />
In stadsdeel <strong>Zuid</strong> is het perc<strong>en</strong>tage alle<strong>en</strong>staande niet-westerse allochtone sociale minima tot<br />
65 jaar hoger dan in <strong>Amsterdam</strong>: 52,5% teg<strong>en</strong> 44,3%. Daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staande<br />
niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong> in <strong>Zuid</strong> minder vaak tot de sociale minima dan in <strong>Amsterdam</strong>:<br />
61,3% teg<strong>en</strong> 77,4%.<br />
Niet-westerse allochton<strong>en</strong>. Niet-westerse allochton<strong>en</strong> in Nederland hebb<strong>en</strong> bijna viermaal<br />
meer kans op armoede dan autochton<strong>en</strong>. Het treft vooral de eerste g<strong>en</strong>eratie in verband met<br />
slechte beheersing Nederlandse taal <strong>en</strong> lage opleiding. Van de eerste g<strong>en</strong>eratie is 26% arm <strong>en</strong><br />
van de tweede g<strong>en</strong>eratie 18%. De bruto <strong>en</strong> netto arbeidsparticipatie van allochton<strong>en</strong> is lager <strong>en</strong><br />
ze zijn vaker werkloos. Bij niet-westerse huishoud<strong>en</strong>s heeft het lage inkom<strong>en</strong> vaker e<strong>en</strong><br />
aanhoud<strong>en</strong>d karakter <strong>en</strong> komt e<strong>en</strong> langdurig laag inkom<strong>en</strong> vijf keer zo veel voor dan bij<br />
autochtone Nederlanders.<br />
In <strong>Amsterdam</strong> is 30,9% van de niet-westerse allochtone huishoud<strong>en</strong>s arm. Voor westerse<br />
allochton<strong>en</strong> is dat respectievelijk 109,1 <strong>en</strong> 10,8%. Langdurige armoede komt niet veel vaker bij<br />
niet-westerse allochton<strong>en</strong> voor dan bij de rest van de bevolking.<br />
<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> k<strong>en</strong>t vergelek<strong>en</strong> met <strong>Amsterdam</strong> als geheel weinig niet-westerse allochton<strong>en</strong><br />
(person<strong>en</strong>) tot 65 jaar: 18,5% teg<strong>en</strong> 37,4%.En onder deze <strong>groep</strong> komt in <strong>Zuid</strong> armoede wat<br />
minder voor dan in de totale stad: 27,6 teg<strong>en</strong> 31,2% (person<strong>en</strong>).<br />
E<strong>en</strong> bijzondere <strong>groep</strong> wordt gevormd door niet-westers allochtone ouder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
onvolledige AOW-uitkering <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> zodanig klein aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> dat ze behor<strong>en</strong><br />
tot de sociale minima. In Nederland behoort 3,1% van de oudere huishoud<strong>en</strong>s tot de sociale<br />
minima. In <strong>Amsterdam</strong> is dat 24,6%. Het armoedeprobleem onder ouder<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong> is<br />
vooral e<strong>en</strong> niet-westers allochtoon probleem. Van de autochtone ouder<strong>en</strong> (person<strong>en</strong>)is 14,6%<br />
arm. Dat is 2% minder dan gemiddeld voor alle <strong>Amsterdam</strong>mers, maar wel 11,5% hoger in<br />
vergelijking met het landelijk armoedecijfer voor ouder<strong>en</strong>. De armoede onder niet-westerse<br />
allochtone ouder<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong> is veel omvangrijker dan die van autochtone oudere<br />
<strong>Amsterdam</strong>mers: 61,0% van h<strong>en</strong> behoort tot de sociale minima. De armoede onder niet-<br />
westerse allochtone ouder<strong>en</strong> is het grootst onder alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong> (77,3%) <strong>en</strong> mann<strong>en</strong><br />
(68,9%), teg<strong>en</strong> 53,3% van de niet-westers allochtone oudere meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>s.<br />
9.4 Conclusies prioritaire doel<strong>groep</strong><strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> stadsdeel<br />
<strong>Zuid</strong><br />
<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> wil bij de verdere invulling van het <strong>armoedebeleid</strong> prioriteit gev<strong>en</strong> aan drie <strong>groep</strong><strong>en</strong>:<br />
alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> <strong>en</strong> arme zzp’ers. Hieronder volgt e<strong>en</strong> karakterisering van<br />
deze drie <strong>groep</strong><strong>en</strong>.<br />
Arme (alle<strong>en</strong>staande) ouder<strong>en</strong>. <strong>Armoede</strong> onder ouder<strong>en</strong> komt weinig voor. In Nederland is<br />
ongeveer 3,1% van de ouder<strong>en</strong> arm. Bij (echt)par<strong>en</strong> behoort slechts 1,7% tot de sociale<br />
minima. <strong>Armoede</strong> onder ouder<strong>en</strong> treft vooral alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-westerse<br />
allochtone ouder<strong>en</strong>. In <strong>Amsterdam</strong> komt armoede onder ouder<strong>en</strong> achtmaal zoveel voor als in<br />
Nederland. Daar zijn twee verklaring<strong>en</strong> voor: het aantal allochton<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> onvolledige AOW-<br />
uitkering <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> beperkt aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aantal alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong><br />
met ge<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> beperkt aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. Het gaat met name om alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong><br />
61 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
die zelf ge<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> opgebouwd of verweduwd of gescheid<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong><br />
niet beschikk<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> nabestaand<strong>en</strong>p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> / aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> afkomstig van de<br />
weggevall<strong>en</strong> partner, dan wel dat e<strong>en</strong> dergelijk p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> gering is. In <strong>Amsterdam</strong> is 53,3% van<br />
de oudere niet-westers allochtone meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>s arm, teg<strong>en</strong>over 7,1% van de<br />
oudere autochtone meerpersoonshuishoud<strong>en</strong>s. Van alle oudere <strong>Amsterdam</strong>se sociale minima<br />
(person<strong>en</strong>) bestaat 26,5% uit alle<strong>en</strong>staande autochtone vrouw<strong>en</strong>. De kans op armoede onder<br />
alle<strong>en</strong>staande oudere niet-westerse allochtone vrouw<strong>en</strong> is echter ruim driemaal groter.<br />
In stadsdeel <strong>Zuid</strong> was in 2011 15,9% van de person<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder arm. Daarvan<br />
war<strong>en</strong> er 1.491 arme alle<strong>en</strong>staande oudere vrouw<strong>en</strong> (49,6% van alle oudere minima). <strong>Zuid</strong><br />
telde in 2011 400 niet-westers allochtone alle<strong>en</strong>staande oudere vrouw<strong>en</strong>. Van h<strong>en</strong> war<strong>en</strong> er<br />
235 (61,2%) arm. Ook in stadsdeel <strong>Zuid</strong> is e<strong>en</strong> forse oververteg<strong>en</strong>woordiging te zi<strong>en</strong> van<br />
oudere niet-westerse allochton<strong>en</strong> in de oudere sociale minima. Van de 1.694 niet-westers<br />
allochtone ouder<strong>en</strong> in <strong>Zuid</strong> in 2011 war<strong>en</strong> er 870 arm (51,6%).<br />
Werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> de <strong>groep</strong> werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> oververteg<strong>en</strong>woordiging te zi<strong>en</strong><br />
van (alle<strong>en</strong>staande) vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> vrouw aan het hoofd. Daarnaast<br />
zijn er relatief veel niet-westerse allochtone arme werknemers. Achterligg<strong>en</strong>de oorzak<strong>en</strong> zijn<br />
deeltijdwerk <strong>en</strong> e<strong>en</strong> laag beroeps- <strong>en</strong> loonniveau. Dat hangt weer sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> laag<br />
opleidingsniveau <strong>en</strong> in de persoon of omstandighed<strong>en</strong> factor<strong>en</strong> als ziekte, beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
zorg voor (jonge) kinder<strong>en</strong>.<br />
Arme zzp’ers. Zzp’ers vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> steeds groter deel van de beroepsbevolking. Steeds minder<br />
zzp’ers hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bedrijf met daarbij behor<strong>en</strong>de productiemiddel<strong>en</strong>. De <strong>groep</strong> bestaat steeds<br />
meer uit person<strong>en</strong> die hun arbeid te koop aanbied<strong>en</strong>. <strong>Armoede</strong> komt relatief veel voor bij<br />
zzp’ers, maar is in de regel niet langdurig. Het geeft wel aan dat zzp’ers sterk afhankelijk zijn<br />
van de marktomstandighed<strong>en</strong>. De huidige crisis treft zzp’ers door minder vraag <strong>en</strong> minder<br />
opdracht<strong>en</strong>, tariefsverlaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> voortijdige beëindiging van opdracht<strong>en</strong>. Zzp’ers zijn - zeker<br />
in tijd<strong>en</strong> van crisis - kwetsbaar omdat ze niet beschermd word<strong>en</strong> door de wet minimumloon,<br />
niet vall<strong>en</strong> onder de sociale zekerheid <strong>en</strong> vaak niet verzekerd zijn teg<strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid<br />
<strong>en</strong> teruglop<strong>en</strong>de inkomst<strong>en</strong>. Ze vorm<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> homog<strong>en</strong>e <strong>groep</strong>. Risicofactor<strong>en</strong> in relatie tot<br />
armoede zijn: e<strong>en</strong> laag beroepsniveau, werk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> sector waar lage uurtariev<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>,<br />
geringe ervaring, alle<strong>en</strong>staand zijn, volledige afhankelijkheid van het inkom<strong>en</strong> uit de<br />
onderneming, afhankelijk zijn van e<strong>en</strong> beperkt aantal opdrachtgevers, ge<strong>en</strong><br />
arbeidsongeschiktheidsverzekering <strong>en</strong> niet beschikk<strong>en</strong> over (substantiële) financiële reserves.<br />
Voorts zijn de zog<strong>en</strong>aamde ‘necessity <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>eurs’ (zzp’ers die voor zichzelf begonn<strong>en</strong> zijn<br />
bij gebrek aan e<strong>en</strong> aantrekkelijk alternatief) kwetsbaar als het gaat om armoede. Ze zijn zzp’er<br />
geword<strong>en</strong> door het verlies van e<strong>en</strong> baan <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zwakke positie op de arbeidsmarkt.<br />
9.5 Conclusies aspect<strong>en</strong> van armoede<br />
<strong>Armoede</strong> is van negatieve invloed op de beleving van de eig<strong>en</strong> lichamelijke <strong>en</strong> geestelijke<br />
gezondheid.<br />
Vier van de 10 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> zegt (zeer) moeilijk rond te kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Voor<br />
e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> geldt dit voor bijna 6 van de 10 gezinn<strong>en</strong>. Betalingsachterstand<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
relatief vaak voor bij e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> onder de lage-<br />
inkom<strong>en</strong>sgr<strong>en</strong>s. Twee derde van de klant<strong>en</strong> van de <strong>Amsterdam</strong>se Voedselbank heeft<br />
schuld<strong>en</strong>. Daarvan heeft e<strong>en</strong> derde e<strong>en</strong> schuld van meer dan € 10.000.<br />
62 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Het gebruik van inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> neemt toe naarmate het inkom<strong>en</strong> lager is. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering mak<strong>en</strong> relatief het meest gebruik van deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Dat wordt<br />
niet alle<strong>en</strong> ingegev<strong>en</strong> door hun lage inkom<strong>en</strong> maar ook omdat ze door de geme<strong>en</strong>te (in<br />
<strong>Amsterdam</strong> de DWI) att<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> gemaakt op deze inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> of dat de<br />
geme<strong>en</strong>te deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uit eig<strong>en</strong> beweging toepass<strong>en</strong>. In <strong>Amsterdam</strong> <strong>Zuid</strong> wordt in<br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate gebruik gemaakt van de Voedselbank. Het gaat vooral om autochton<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong>.<br />
Het aantal zzp’ers dat gebruik maakt van voor h<strong>en</strong> toepasselijke regeling<strong>en</strong> als het Besluit<br />
bijstandverl<strong>en</strong>ing zelfstandig<strong>en</strong> (Bbz) <strong>en</strong> de Wet inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing oudere <strong>en</strong><br />
arbeidsongeschikte gewez<strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> (IOAZ) is beperkt. Dat geldt zowel landelijk als in<br />
<strong>Amsterdam</strong>.<br />
9.6 Beleidsmatige aanbeveling<strong>en</strong> 109<br />
Gelet op de omvang <strong>en</strong> hardnekkigheid van de armoedeproblematiek in <strong>Amsterdam</strong> <strong>en</strong><br />
stadsdeel <strong>Zuid</strong> moet het <strong>armoedebeleid</strong> vooral in sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> afstemming met andere<br />
domein<strong>en</strong> zich richt<strong>en</strong> op faciliter<strong>en</strong> / toerust<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> het wegnem<strong>en</strong> van<br />
belemmering<strong>en</strong> zodat zij kunn<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong> aan de arbeidsmarkt <strong>en</strong> zo kunn<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> in<br />
e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> dat uitstijgt bov<strong>en</strong> dat van de sociale minima.<br />
Sociale minima overzi<strong>en</strong> vaak hun situatie niet omdat ze te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met tal van<br />
uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de instanties <strong>en</strong> professionals in verschill<strong>en</strong>de domein<strong>en</strong> (arbeid, inkom<strong>en</strong>, won<strong>en</strong>,<br />
welzijn <strong>en</strong> zorg) die los van elkaar operer<strong>en</strong>. Bevorder e<strong>en</strong> meer integrale aanpak, waarbij<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zoveel mogelijk te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eralistische personal coach die zelf kan<br />
terugvall<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> specialistische back office. Dat sluit aan bij de integrale aanpak die de stad<br />
<strong>en</strong> de stadsdel<strong>en</strong> voorstaan bij de dec<strong>en</strong>tralisatie- <strong>en</strong> transitieprocess<strong>en</strong> zelfredzaamheid <strong>en</strong><br />
participatie.<br />
<strong>Armoede</strong> k<strong>en</strong>t veel gezicht<strong>en</strong>. <strong>Armoede</strong>beleid moet daar rek<strong>en</strong>ing mee houd<strong>en</strong>. Hanteer<br />
daarom voor elke van de hieronder drie onderscheid<strong>en</strong> <strong>groep</strong><strong>en</strong> (die ongetwijfeld nog nader te<br />
specificer<strong>en</strong> of te onderscheid<strong>en</strong> zijn) e<strong>en</strong> daarop toegesned<strong>en</strong> aanpak. Er is e<strong>en</strong> <strong>groep</strong> die<br />
met ondersteuning de armoede weet te ontvlucht<strong>en</strong>. Er is ook e<strong>en</strong> <strong>groep</strong> voor wie ontsnapp<strong>en</strong><br />
waarschijnlijk niet mogelijk is, maar voor wie gerichte ondersteuning (netwerkontwikkeling,<br />
aanler<strong>en</strong> overlevingsstrategieën) het mogelijk maakt dat ze het lev<strong>en</strong> in armoede kunn<strong>en</strong><br />
hanter<strong>en</strong>. En tot slot is er e<strong>en</strong> <strong>groep</strong> van arm<strong>en</strong> waar armoede vooral e<strong>en</strong> gevolg is van<br />
ernstige in de persoon geleg<strong>en</strong> beperking<strong>en</strong>. Bij deze <strong>groep</strong> gaat het vooral om het zo goed<br />
mogelijk kunn<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> van deze onderligg<strong>en</strong>de beperking<strong>en</strong>.<br />
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die voor het eerst gebruik moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bijstandsuitkering of<br />
inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> voor h<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>de wereld terecht met<br />
betalingsachterstand<strong>en</strong> / schuld<strong>en</strong>, de eindjes aan elkaar moet<strong>en</strong> knop<strong>en</strong>, niet wet<strong>en</strong> hoe het<br />
eind van de maand te hal<strong>en</strong>, incassobureaus <strong>en</strong> hulpvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Overweeg e<strong>en</strong> nieuw<br />
aanbod te creër<strong>en</strong> waarin ‘nieuwe minima’ wegwijs word<strong>en</strong> gemaakt in die nieuwe wereld,<br />
Noot 109 Bij het formuler<strong>en</strong> van de aanbeveling<strong>en</strong>, zowel beleidsmatige als praktische is dankbaar gebruik gemaakt<br />
van de uitkomst<strong>en</strong> van de expert meeting op 19 februari 2013. Zie ook het verslag van deze bije<strong>en</strong>komst<br />
die als Bijlage in dit rapport is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
63 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
zodat ze zich staande kunn<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet afglijd<strong>en</strong> naar ernstige schuld<strong>en</strong>, isolem<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
apathie.<br />
Investeer in system<strong>en</strong> van brede vroegsignalering (<strong>en</strong> dus niet alle<strong>en</strong> gericht op de<br />
inkom<strong>en</strong>scompon<strong>en</strong>t), omdat blijkt dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die risico lop<strong>en</strong> om tot de sociale minima te<br />
gaan behor<strong>en</strong> vaak problem<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op meerdere lev<strong>en</strong>sdomein<strong>en</strong>. Vroegsignalering is<br />
mede van belang gelet op de hardnekkigheid van het armoedeprobleem: in <strong>Amsterdam</strong> is<br />
meer dan 70% van de sociale minima langdurig arm.<br />
Zet meer in op prev<strong>en</strong>tie van problematische schuld<strong>en</strong> door training<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bewustwordingsprogramma’s voor volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> / jonger<strong>en</strong>. Koppel dit niet<br />
expliciet aan armoedeproblematiek (om stigmatisering te voorkom<strong>en</strong>, het aanbod<br />
laagdrempelig te do<strong>en</strong> zijn) maar pres<strong>en</strong>teer het in e<strong>en</strong> bredere context, bijvoorbeeld dat<br />
iedere<strong>en</strong> in deze tijd het zuiniger aan moet do<strong>en</strong> <strong>en</strong> zak<strong>en</strong> die tot voor kort werd<strong>en</strong><br />
gefinancierd uit collectieve middel<strong>en</strong> nu voor rek<strong>en</strong>ing kom<strong>en</strong> van de individuele burger.<br />
Voor sociale minima met ge<strong>en</strong> of weinig uitzicht op ontsnapp<strong>en</strong> aan armoede door het<br />
verkrijg<strong>en</strong> van betaalde arbeid is het van belang dat zij zin aan hun lev<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. Dat<br />
kan op meerdere manier<strong>en</strong>, zoals versterk<strong>en</strong> van netwerk<strong>en</strong> / bevorder<strong>en</strong> van sociale<br />
contact<strong>en</strong>, vrijwilligerswerk, deelname aan sociaal-culturele <strong>en</strong> sport- / bewegingsactiviteit<strong>en</strong><br />
(zoals fit for free). Investeer als stadsdeel in zingevingstraject<strong>en</strong> voor deze sociale minima<br />
Maak bij het uitwerk<strong>en</strong> van de aanbeveling<strong>en</strong> van dit rapport gebruik van de deskundigheid,<br />
ervaring <strong>en</strong> creativiteit van vel<strong>en</strong>. Haal good practices op in het stadsdeel, de stad <strong>en</strong><br />
daarbuit<strong>en</strong>. Betrek vrijwillige d<strong>en</strong>kkracht uit het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatschappelijke instanties <strong>en</strong><br />
organisaties. Maar b<strong>en</strong>ut ook de kracht van deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die behor<strong>en</strong> tot de sociale minima die<br />
overlevingsstrategieën hebb<strong>en</strong> bedacht <strong>en</strong> met succes toepass<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of die e<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>d<br />
informeel netwerk hebb<strong>en</strong> opgebouwd <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong>. Houd daarbij burgers voor og<strong>en</strong> dat<br />
het stadsdeel beschikt over e<strong>en</strong> Subsidieregeling armoede waar burgers die e<strong>en</strong> project will<strong>en</strong><br />
start<strong>en</strong> ter prev<strong>en</strong>tie van armoede of activering van sociale minima, e<strong>en</strong> beroep op kunn<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong>.<br />
Bekijk het huidige aanbod van Puur <strong>Zuid</strong>, Reg<strong>en</strong>boog, Combiwel <strong>en</strong> dergelijke door de bril van<br />
de conclusies van dit rapport. Er is al veel aanbod maar dit kan wellicht uitgebreid, omgevormd<br />
of aangepast word<strong>en</strong> op basis van de nieuwe feit<strong>en</strong>.<br />
9.7 Praktische aanbeveling<strong>en</strong><br />
Faciliteer de totstandkoming van netwerkorganisaties van zzp’ers waarin ervaring, k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />
informatie word<strong>en</strong> uitgewisseld zodat het ondernem<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong> van zzp’ers wordt versterkt.<br />
Dergelijke netwerkorganisaties kunn<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> functie hebb<strong>en</strong> op het gebied van<br />
belang<strong>en</strong>behartiging, het beschikbaar stell<strong>en</strong> van faciliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> collectieve inkoop van<br />
arbeidsongeschiktheidsverzekering<strong>en</strong>. Bijkom<strong>en</strong>d voordeel is dat door de organisatie van<br />
zzp’ers stad <strong>en</strong> stadsdeel e<strong>en</strong> toegangskanaal krijg<strong>en</strong> tot deze tot nu toe moeilijk bereikbare<br />
<strong>groep</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> zzp-netwerkorganisatie met behulp van e<strong>en</strong> website niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> informatiebron voor zzp’ers zijn, die website kan ook e<strong>en</strong> uithangbord zijn voor<br />
zzp’ers die hun di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> will<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong> aan bedrijv<strong>en</strong>, instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong>.<br />
Faciliteer de totstandkoming van repair cafe’s <strong>en</strong> dergelijke waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> door vrijwilligers<br />
wordt geleerd hoe ze kapotte apparatuur zelf kunn<strong>en</strong> reparer<strong>en</strong>, kleding kunn<strong>en</strong> herstell<strong>en</strong> etc.<br />
64 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> bespar<strong>en</strong> daardoor kost<strong>en</strong>, ler<strong>en</strong> nuttige vaardighed<strong>en</strong>, vergrot<strong>en</strong> hun zelfvertrouw<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> do<strong>en</strong> nieuwe contact<strong>en</strong> op. Bekijk wat de Huiz<strong>en</strong> van de Wijk daarin kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> in<br />
de zin van ondersteuning van de organisatie, beschikbaar stell<strong>en</strong> van ruimt<strong>en</strong> <strong>en</strong> faciliteit<strong>en</strong>.<br />
Ga na wat het bedrijfslev<strong>en</strong> hier kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong> in de vorm van het beschikbaar stell<strong>en</strong> van<br />
geld, apparatuur, material<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrijwilligers-instructeurs.<br />
Bevorder e<strong>en</strong> breder gebruik van de Voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>check die Combiwel heeft ontwikkeld<br />
waarmee na te gaan is van welke inkom<strong>en</strong>svoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> sociale minima gebruik kunn<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> om hun armoede te verlicht<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>k daarbij aan digitalisering van het instrum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> het<br />
train<strong>en</strong> van begeleiders die met de Voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>check huisbezoek<strong>en</strong> aflegg<strong>en</strong> bij sociale<br />
minima.<br />
Organiseer laagdrempelige activiteit<strong>en</strong> waar ge<strong>en</strong> scheidslijn bestaat tuss<strong>en</strong> arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
niet-arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> combinatie van ‘lering <strong>en</strong> vermaak’, in de sfeer van het financiële<br />
café waarbij de activiteit<strong>en</strong> gericht zijn op het verwerv<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis die bij toepassing ervan<br />
leidt tot e<strong>en</strong> verbetering van de financiële situatie, het del<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring <strong>en</strong> het<br />
legg<strong>en</strong> van contact<strong>en</strong> / opbouw<strong>en</strong> van netwerk<strong>en</strong>.<br />
Begeleid m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> toekomstperspectief. Zorg ervoor dat met name zzp’ers op tijd e<strong>en</strong><br />
plan B hebb<strong>en</strong>. Bespreek met partners als Puur <strong>Zuid</strong> hoe dit aanbod <strong>en</strong> het bereik<br />
(vroegsignalering) georganiseerd kan word<strong>en</strong>.<br />
65 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Bijlag<strong>en</strong><br />
66 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Bijlage 1 Verslag Expert meeting<br />
Verslag expertmeeting <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong><br />
19 februari 2013, stadskantoor <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong>, 14:00-17:00<br />
Aanwezig: Liddy Vonk (Puur <strong>Zuid</strong>), Agnes van d<strong>en</strong> Bosch (Puur <strong>Zuid</strong>), Michel Graumans (Eig<strong>en</strong><br />
Kracht C<strong>en</strong>trale), Ber<strong>en</strong>d de Groote (DWI), Ida Lodder (Ymere), Annemieke Winder (Combiwel),<br />
Nynke Vlieger (De Reg<strong>en</strong>boog Groep), Jan de Vries (Ouder<strong>en</strong>adviesraad <strong>Zuid</strong>), Egbert de Vries<br />
(<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong>), Arjan Verweij (<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong>), Tessa van der Leij (<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong>), Alwi<strong>en</strong><br />
Bogaart (<strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>), Agnes van d<strong>en</strong> Andel (<strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>), Justin de Kleuver (<strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>, notulist).<br />
Op<strong>en</strong>ing<br />
Egbert de Vries op<strong>en</strong>t de expertmeeting. <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> wil graag doorprat<strong>en</strong> naar aanleiding van<br />
onderzoek <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong> armoede in stadsdeel. Wat zijn ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> ideeën van g<strong>en</strong>odigd<strong>en</strong>? Op<br />
basis daarvan bekijk<strong>en</strong> welke activiteit<strong>en</strong> stadsdeel kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> kan inzett<strong>en</strong>.<br />
Deel 1 Pres<strong>en</strong>tatie onderzoeksuitkomst<strong>en</strong><br />
Alwi<strong>en</strong> Bogaart pres<strong>en</strong>teert onderzoeksuitkomst<strong>en</strong> zoals beschrev<strong>en</strong> in het rapport. Opmerking<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> naar aanleiding van pres<strong>en</strong>tatie:<br />
Egbert de Vries: trekk<strong>en</strong> lage inkom<strong>en</strong>s vaker van buit<strong>en</strong> naar de stad? Alwi<strong>en</strong> Bogaart: ja, <strong>en</strong><br />
midd<strong>en</strong>inkom<strong>en</strong>s trekk<strong>en</strong> eerder weg. Dat kan bijdrag<strong>en</strong> aan de hardnekkigheid van het<br />
armoedeprobleem in <strong>Amsterdam</strong>.<br />
Ber<strong>en</strong>d de Groote: is gezondheid ook e<strong>en</strong> risicofactor? Alwi<strong>en</strong>: ja, er is e<strong>en</strong> relatie tuss<strong>en</strong><br />
inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezondheid. E<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> kan leid<strong>en</strong> tot gezondheidsklacht<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> slechter<br />
ervar<strong>en</strong> gezondheid. Omgekeerd kan e<strong>en</strong> zwakke gezondheid bijdrag<strong>en</strong> aan armoede,<br />
bijvoorbeeld omdat iemand maar beperkt kan werk<strong>en</strong>. En e<strong>en</strong> zwakke gezondheid <strong>en</strong> armoede<br />
kunn<strong>en</strong> elkaar wederzijds negatief beïnvloed<strong>en</strong>. Jan de Vries: armoede heeft gevolg<strong>en</strong> voor de<br />
gezondheid <strong>en</strong> gezondheid heeft gevolg<strong>en</strong> voor armoede, want e<strong>en</strong> gebrekkige gezondheid<br />
br<strong>en</strong>gt kost<strong>en</strong> met zich mee: andere kleding, speciale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
Egbert de Vries merkt op dat armoede onder Marokkaanse <strong>Amsterdam</strong>mers nog hoger is dan<br />
bij de <strong>groep</strong> niet-westerse allochton<strong>en</strong> in <strong>Amsterdam</strong>. Verklaring: Marokkan<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
wooncarrière binn<strong>en</strong> stadsdeel – de armst<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> achter. Onder Marokkaanse jonger<strong>en</strong> in<br />
<strong>Zuid</strong> loopt de armoede zelfs op tot 65%.<br />
Ber<strong>en</strong>d de Groote: hebb<strong>en</strong> zzp’ers e<strong>en</strong> bevredig<strong>en</strong>d bestaan? Alwi<strong>en</strong> Bogaart: dat is moeilijk te<br />
zegg<strong>en</strong>. Er wordt veel onderzoek verricht naar zzp’ers, maar vooral vanuit het<br />
arbeidsmarktperspectief omdat ze als het ware e<strong>en</strong> flexibele schil vorm<strong>en</strong> die in positieve zin<br />
zou bijdrag<strong>en</strong> aan de economie. Zzp’ers word<strong>en</strong> vrijwel niet onderzocht vanuit e<strong>en</strong><br />
armoedeperspectief. Ber<strong>en</strong>d de Groote: kom<strong>en</strong> zzp’ers er bekaaid af in <strong>armoedebeleid</strong>?<br />
Alwi<strong>en</strong> Bogaart: er is in het <strong>armoedebeleid</strong> veel focus op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die niet deelnem<strong>en</strong> aan de<br />
arbeidsmarkt maar daartoe wel geschikt word<strong>en</strong> geacht word<strong>en</strong>. Zpp’ers vall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beetje<br />
tuss<strong>en</strong> wal <strong>en</strong> schip omdat het ondernemers zijn, ook al zijn vel<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> verkapte<br />
werknemers omdat ze alle<strong>en</strong> hun arbeidskracht te koop aanbied<strong>en</strong>.<br />
67 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Deel 1 Pres<strong>en</strong>tatie Het gezicht van armoede<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Andel pres<strong>en</strong>teert aantal profiel<strong>en</strong> arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in <strong>Zuid</strong>. Aantal terugker<strong>en</strong>de<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>:<br />
Vaak alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>.<br />
Vaak ouder<strong>en</strong>.<br />
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> overzi<strong>en</strong> hun situatie niet omdat ze te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met tal van uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de<br />
instanties <strong>en</strong> professionals in verschill<strong>en</strong>de domein<strong>en</strong> (arbeid, inkom<strong>en</strong>, won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong><br />
zorg) die los van elkaar operer<strong>en</strong>.<br />
Casinogedrag: zoek<strong>en</strong> naar verstandige alternatiev<strong>en</strong> is schaars.<br />
Gecombineerde problematiek: gezondheidsklacht<strong>en</strong>, verslaving, schuld<strong>en</strong>.<br />
<strong>Armoede</strong> is dagtaak.<br />
Herk<strong>en</strong>baar?<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: profiel<strong>en</strong> zijn herk<strong>en</strong>baar maar tegelijkertijd topje ijsberg – m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die het<br />
kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong> will<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong>. Er is derhalve nog e<strong>en</strong> <strong>groep</strong> met zodanig ernstige beperking<strong>en</strong> dat ze<br />
niet op de arbeidsmarkt kunn<strong>en</strong> participer<strong>en</strong>. Vaak psychiatrische problematiek, depressiviteit. De<br />
helft van deze <strong>groep</strong> arm<strong>en</strong> heeft misschi<strong>en</strong> nog nooit gewerkt. Maar het gaat niet alle<strong>en</strong> om<br />
werk<strong>en</strong>. Zingeving aan het lev<strong>en</strong> is wellicht nog belangrijker – als je die hebt dan is er perspectief.<br />
Kan het iedere<strong>en</strong> overkom<strong>en</strong>?<br />
Nynke Vlieger: je kunt niet zegg<strong>en</strong> dat het iedere<strong>en</strong> kan overkom<strong>en</strong>. Vaak speelt licht verstandelijke<br />
handicap e<strong>en</strong> rol. Ook naïviteit.<br />
Casinogedrag?<br />
Michel Graumans: er is schaamte om hulp te vrag<strong>en</strong>. Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: er is ook<br />
onwet<strong>en</strong>dheid wat er mogelijk is op gebied inkom<strong>en</strong>sreparatie. Ber<strong>en</strong>d de Groote merkt op dat er<br />
ook arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn die hun situatie gelat<strong>en</strong> ondergaan <strong>en</strong> tot niets meer kom<strong>en</strong>.<br />
Arjan Verweij: opvoeding <strong>en</strong> achtergrond spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol als het gaat op de kans om arm te zijn of<br />
word<strong>en</strong>. Je zou bijvoorbeeld kunn<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong> op budgetless<strong>en</strong> op school, zodat jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kinder<strong>en</strong> beter met geld om kunn<strong>en</strong> gaan <strong>en</strong> niet in financiële problem<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> omdat ze de tering<br />
niet naar de nering zett<strong>en</strong>. Agnes van d<strong>en</strong> Bosch geeft aan dat je het bij de wortels moet<br />
aanpakk<strong>en</strong>: bij de ouders. Er zijn ouders die hun schuld<strong>en</strong> niet als zodanig ervar<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor<br />
hun kinder<strong>en</strong> het slechte voorbeeld gev<strong>en</strong>. Nynke Vlieger stelt dat kinder<strong>en</strong> waard<strong>en</strong> geleerd<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zoals dat werk<strong>en</strong> belangrijk is. Agnes van d<strong>en</strong> Andel: ler<strong>en</strong> dat je niet de hele tijd<br />
rommel moet kop<strong>en</strong> bij Ikea <strong>en</strong> Blokker. Dat je niet meer voedsel moet kop<strong>en</strong> dan je nodig hebt <strong>en</strong><br />
daarna alles weg moet gooi<strong>en</strong> omdat het bedorv<strong>en</strong> is, terwijl je aan de andere kant verget<strong>en</strong> b<strong>en</strong>t<br />
b<strong>en</strong>odigde lev<strong>en</strong>smiddel<strong>en</strong> te kop<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld veel vlees kop<strong>en</strong> maar verget<strong>en</strong> zijn margarine<br />
te kop<strong>en</strong> om het vlees te kunn<strong>en</strong> brad<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> geïnterviewde tijd<strong>en</strong>s het onderzoek stelde dat je van <strong>Zuid</strong> met zijn dure winkelstrat<strong>en</strong> het<br />
beeld kunt hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>luchtmuseum waar je als arme ge<strong>en</strong> echte toegang hebt. Je mag<br />
er rondlop<strong>en</strong>, maar kunt er niets kop<strong>en</strong>. Wellicht geeft dat e<strong>en</strong> positieve prikkel je in te zett<strong>en</strong> om<br />
aan armoede te ontkom<strong>en</strong>. Nynke Vlieger is het daar mee niet e<strong>en</strong>s: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in Diamantbuurt<br />
kom<strong>en</strong> er niet uit. Liddy Vonk: op voedselbank wordt veel informatie uitgewisseld over waar je<br />
68 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
goedkoop of gratis ding<strong>en</strong> kunt krijg<strong>en</strong>. Arjan Verweij wist erop dat je in de grote stad meer<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> hebt om goedkoop te lev<strong>en</strong>.<br />
Versnippering domein<strong>en</strong> arbeid, inkom<strong>en</strong>, won<strong>en</strong>, welzijn <strong>en</strong> zorg: e<strong>en</strong> probleem?<br />
Egbert de Vries stelt dat dit inderdaad e<strong>en</strong> (fors) probleem is. Nynke, Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: Eig<strong>en</strong><br />
Kracht Confer<strong>en</strong>ties zijn mede bedoeld om het probleem van de versnippering te verminder<strong>en</strong> door<br />
ondersteuning in het eig<strong>en</strong> netwerk te organiser<strong>en</strong>. Ber<strong>en</strong>d de Groote: e<strong>en</strong> maatje is vaak<br />
belangrijker dan financiële steun. Agnes van d<strong>en</strong> Andel: maatje heeft vaak ook ge<strong>en</strong> overzicht maar<br />
stimuleert wel: ‘je moet die-<strong>en</strong>-die e<strong>en</strong>s bell<strong>en</strong>’. Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: ontmoeting is belangrijk,<br />
bijvoorbeeld in sociaal café. Annemieke Winder: onder de <strong>groep</strong> die het net redt, bijvoorbeeld met<br />
maatje, zit nog e<strong>en</strong> <strong>groep</strong>, voor wie Wmo-achtige ondersteuning nodig is. Alwi<strong>en</strong> Bogaart: kun je<br />
zegg<strong>en</strong> dat er twee <strong>groep</strong><strong>en</strong> zijn, <strong>groep</strong> die waarbij je moet ‘papp<strong>en</strong> <strong>en</strong> nathoud<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> <strong>groep</strong><br />
daarbov<strong>en</strong> die met extra steuntje in de rug e<strong>en</strong> stap kan mak<strong>en</strong>? Michel Graumans: in tweede<br />
<strong>groep</strong> goed kijk<strong>en</strong> naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> om persoon he<strong>en</strong>. Daar biedt borging in e<strong>en</strong> bredere wereld.<br />
Nynke Vlieger: voorwaarde is rust, als ze diep in schuld<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> is dat vergelijkbaar met burn-out,<br />
je kunt dan niet verwacht<strong>en</strong> dat ze e<strong>en</strong> stap zett<strong>en</strong>.<br />
Opstapel<strong>en</strong>de boetes <strong>en</strong> incassokost<strong>en</strong>?<br />
Nynke Vlieger: vaak is zijn er regeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong>, maar probleem is dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ze niet<br />
k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Liddy Vonk: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dat ze vaste last<strong>en</strong> niet meer kunn<strong>en</strong> betal<strong>en</strong>. Jan<br />
de Vries: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ook behoefte aan kleding. Is der e<strong>en</strong> kledingbank? Arjan Verweij: kleding<br />
in voedselbank <strong>Zuid</strong> is op beperkte schaal verkrijgbaar. Er is ook e<strong>en</strong> kapper.<br />
Schuld<strong>en</strong> ouder<strong>en</strong>?<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: ouder<strong>en</strong> met schuld<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> nog ge<strong>en</strong> grote <strong>groep</strong>. Ida Lodder: deze<br />
<strong>groep</strong> is nog opgevoed ge<strong>en</strong> schuld<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Alwi<strong>en</strong> Bogaart: in <strong>Amsterdam</strong> zijn er veel<br />
alle<strong>en</strong>staande allochtone vrouw<strong>en</strong> zonder aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat geldt ook voor meer dan de<br />
helft van de meepersoonshuishoud<strong>en</strong>s van niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s komt<br />
armoede onder alle<strong>en</strong>staande niet-westerse allochtone mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> (vooral) vrouw<strong>en</strong> naar<br />
verhouding veel vaker voor dan bij autochtone alle<strong>en</strong>staande ouder<strong>en</strong>. In absolute zin is de <strong>groep</strong><br />
nog klein, omdat de vergrijzing onder niet-westerse allochtone ouder<strong>en</strong> later op gang komt. Waar<br />
het gaat om armoede onder ouder<strong>en</strong> wijkt <strong>Amsterdam</strong> heel sterk af van de Nederlandse cijfers.<br />
<strong>Armoede</strong> onder Nederlandse ouder<strong>en</strong> is de laatste ti<strong>en</strong> jaar sterk afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, omdat steeds meer<br />
ouder<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> de hoogte daarvan is gesteg<strong>en</strong>. In <strong>Amsterdam</strong> komt<br />
armoede onder ouder<strong>en</strong> achtmaal zo veel voor dan in Nederland <strong>en</strong> de armoede onder<br />
<strong>Amsterdam</strong>se ouder<strong>en</strong> neemt niet af. Annemieke Winder : de arbeidsparticipatie van vrouw<strong>en</strong> is<br />
lager, waardoor alle<strong>en</strong>staande vrouw<strong>en</strong> veel vaker arm zijn. Liddy Vonk voegt daaraan toe dat<br />
vrouw<strong>en</strong> langer vaak ook geïsoleerd lev<strong>en</strong>.<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: ongezond lev<strong>en</strong> baart mij zorg<strong>en</strong>: arm zijn, maar wel rok<strong>en</strong> <strong>en</strong> er twee of<br />
drie huisdier<strong>en</strong> op na houd<strong>en</strong>. Ber<strong>en</strong>d de Groote : dier<strong>en</strong> zijn ook zingeving. Michel Graumans: je<br />
kunt het ook zi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> tek<strong>en</strong> sociaal isolem<strong>en</strong>t. Dier<strong>en</strong> bij gebrek aan contact<strong>en</strong> <strong>en</strong> relaties.<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: ook rijke, hoogopgeleide m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> meld<strong>en</strong> zich afgelop<strong>en</strong> jaar bij<br />
schuldhulpverl<strong>en</strong>ing. Drie jaar geled<strong>en</strong> nog niet. Ber<strong>en</strong>d de Groote: in <strong>Zuid</strong> vaak nog wel mogelijk je<br />
woning te verkop<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo aan armoede te ontsnapp<strong>en</strong>.<br />
69 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Deel 2 Aanbeveling<strong>en</strong> voor het <strong>armoedebeleid</strong> van stadsdeel <strong>Zuid</strong><br />
Alwi<strong>en</strong> Bogaart geeft aan dat je drie <strong>groep</strong><strong>en</strong> sociale minima zou kunn<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>: 1) arme<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met aanvull<strong>en</strong>de in de persoon geleg<strong>en</strong> beperking<strong>en</strong> 2) arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met weinig<br />
vermog<strong>en</strong> om aan armoede te ontsnapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> 3) arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die die zodanig zijn toegerust dat ze<br />
met steun van buit<strong>en</strong>af eruit kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Waar moet je in het <strong>armoedebeleid</strong> het acc<strong>en</strong>t legg<strong>en</strong>?<br />
En moet<strong>en</strong> het <strong>armoedebeleid</strong> vooral gericht zijn op voorkom<strong>en</strong>, verminder<strong>en</strong> of verlicht<strong>en</strong> van<br />
armoede?<br />
Ber<strong>en</strong>d de Groote maakt e<strong>en</strong> ander onderscheid. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> zijn in twee<br />
<strong>groep</strong><strong>en</strong> in te del<strong>en</strong> : m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zich schikk<strong>en</strong> in hun situatie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die tevred<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
uitgesprok<strong>en</strong> ontevred<strong>en</strong> zijn met hun situatie. Kun je laatste <strong>groep</strong> tevred<strong>en</strong>er mak<strong>en</strong>, de kwaliteit<br />
van hun lev<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong>?<br />
Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: meer op prev<strong>en</strong>tie inzett<strong>en</strong>. Goede informatie: hoe ga je om met<br />
arbeidsongeschiktheid <strong>en</strong> beperkte middel<strong>en</strong>? Moet of kun je zzp’ers verplicht<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluit<strong>en</strong>. Agnes van d<strong>en</strong> Andel: is e<strong>en</strong> inburgeringscursus<br />
armoede e<strong>en</strong> optie? Liddy Vonk: veel arm<strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong> niets – moet<strong>en</strong> ook schaamte<br />
overwinn<strong>en</strong>. Zzp’ers zijn vaak hoger opgeleid – kun je aansprek<strong>en</strong>. Andere <strong>groep</strong> reageert daar niet<br />
op. Soms licht verstandelijke handicap. Voor h<strong>en</strong> is netwerkontwikkeling, Eig<strong>en</strong> Kracht, minder<br />
str<strong>en</strong>ge b<strong>en</strong>adering nodig.<br />
Alwi<strong>en</strong> Bogaart: wat is prev<strong>en</strong>tie: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> in eig<strong>en</strong> onderhoud te voorzi<strong>en</strong> of voorkom<strong>en</strong> dat<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> afglijd<strong>en</strong> die niet aan e<strong>en</strong> baan kom<strong>en</strong> of werkloos word<strong>en</strong>? Michel Graumans: het gaat<br />
om <strong>en</strong>- <strong>en</strong>-beleid. Liddy Vonk: de buurt moet beter signal<strong>en</strong> oppikk<strong>en</strong> dat iemand afglijdt, zonder<br />
dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> het idee krijg<strong>en</strong> dat buurtbewoners zich er teveel mee bemoei<strong>en</strong>. Agnes van d<strong>en</strong><br />
Bosch: zou mooi zijn als er per straat één persoon is die voor deze vorm van leefbaarheid staat.<br />
<strong>Stadsdeel</strong>beleid?<br />
Arjan Verweij: de Voedselbank is uitgegroeid naar e<strong>en</strong> community van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die elkaar<br />
ondersteun<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wereld te winn<strong>en</strong> met meer van dit soort initiatiev<strong>en</strong> – sociale<br />
firma’s, Huiz<strong>en</strong> van de Wijk. Wat moet stadsdeel concreet do<strong>en</strong>? Michel Graumans: ondersteun<strong>en</strong><br />
van burgerinitiatiev<strong>en</strong> die gericht zijn op het verbeter<strong>en</strong> van de situatie van de minima. Arjan<br />
Verweij geeft aan dat het stadsdeel e<strong>en</strong> subsidieregeling <strong>Armoede</strong> k<strong>en</strong>t die vernieuw<strong>en</strong>de project<strong>en</strong><br />
stimuleert die kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan armoedebestrijding <strong>en</strong>/of -prev<strong>en</strong>tie.<br />
Ber<strong>en</strong>d de Groote oppert de mogelijkheid van relais cafés waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> geleerd wordt om<br />
huishoudelijke apparat<strong>en</strong> te reparer<strong>en</strong> of kleding te herstell<strong>en</strong>. Arjan Verweij <strong>en</strong> Annemieke Winder<br />
vind<strong>en</strong> het belangrijk dat bij activiteit<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> scheidslijn optreedt tuss<strong>en</strong> arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet-<br />
arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zich niet gestigmatiseerd voel<strong>en</strong>. <strong>Armoede</strong> gaat gepaard met<br />
schaamte. Agnes van d<strong>en</strong> Andel: bij fit for free, waar je al vanaf € 10 per maand kunt sport<strong>en</strong>,<br />
kom<strong>en</strong> alle <strong>Amsterdam</strong>mers. Alwi<strong>en</strong> Bogaart vraagt naar het financieel café. Agnes van d<strong>en</strong> Bosch:<br />
90% bezoekers heeft financieel probleem, rest andere bezoekers. Alwi<strong>en</strong> Bogaart: kom<strong>en</strong> ook<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die op het randje van armoede binn<strong>en</strong> waardoor het café ook e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tieve functie<br />
heeft? Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: ja, het is ook e<strong>en</strong> vindplaats. Ber<strong>en</strong>d de Groote vraagt Agnes van<br />
d<strong>en</strong> Bosch of Puur <strong>Zuid</strong> ook aanbod heeft voor start<strong>en</strong>de zzp’er? Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: nog niet,<br />
er is wel veel mogelijk. Alwi<strong>en</strong> Bogaart stelt dat het bereik<strong>en</strong> van (arme) zzp’ers in beginsel<br />
70 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
e<strong>en</strong>voudiger omdat je ze je kunt aansprek<strong>en</strong> als ondernemer, niet als arme. Nynke Vlieger: het is<br />
trouw<strong>en</strong>s ook fijn om af <strong>en</strong> toe mede-arm<strong>en</strong> te sprek<strong>en</strong>, gelijkgestemd<strong>en</strong>. Het is ook niet alle<strong>en</strong><br />
leed. Arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> zelfde ding<strong>en</strong> leuk als niet-arm<strong>en</strong>.<br />
Arjan Verweij vraagt hoe je e<strong>en</strong> repair café <strong>en</strong> dergelijke kunt opzett<strong>en</strong>? Moet je als stadsdeel<br />
daarvoor e<strong>en</strong> budget vrijmak<strong>en</strong>? Nynke Vlieger: wij krijg<strong>en</strong> veel vrijwilligers die iets will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />
Nodig vrijwilligers uit om te brainstorm<strong>en</strong>. Agnes van d<strong>en</strong> Andel: mobiliser<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> om repair<br />
café te bezoek<strong>en</strong>.<br />
Jan de Vries: zzp’ers <strong>en</strong> nieuwe werkloz<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> donker gat op zich afkom<strong>en</strong>. Organiseer wat<br />
voor die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>: regel om- of bijscholing. Alwi<strong>en</strong> Bogaart vraagt of hier sam<strong>en</strong>werking met <strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> DWI <strong>en</strong> UWV mogelijk is. Egbert de Vries geeft aan dat het stadsdeel sam<strong>en</strong>werkt met DWI,<br />
maar de afstand met UWV groter is. UWV heeft bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> veel bezuinigd op participatieactiviteit<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> periode zit waarin de organisatie wordt ontmanteld <strong>en</strong> de tak<strong>en</strong> word<strong>en</strong> overgeheveld<br />
geme<strong>en</strong>te. Hij geeft aan dat het stadsdeel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> het over e<strong>en</strong> andere<br />
boeg te gooi<strong>en</strong> - verleid<strong>en</strong> tot plan B. Anders gezegd, als je bijvoorbeeld zzp´er b<strong>en</strong>t, maar ge<strong>en</strong><br />
lev<strong>en</strong>svatbaar bedrijf hebt, ga je toch weer poging<strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> baan te vind<strong>en</strong>.<br />
Annemieke Winder: plan B wordt niet altijd gefaciliteerd door instanties. Egbert de Vries reageert<br />
dat het stadsdeel voor e<strong>en</strong> aantal m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wel wat kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Michel Graumans stelt dat ook<br />
netwerkondersteuning daarbij van belang is. Egbert de Vries bevestigt hem daarin: het is zelfs e<strong>en</strong><br />
vereiste. Ber<strong>en</strong>d: extra opleiding<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> maar zeld<strong>en</strong> tot werk, het moet veel meer gaan om<br />
netwerkondersteuning. Liddy Vonk: bedrijv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ook meedo<strong>en</strong>. Nynke Vlieger: bedrijv<strong>en</strong> will<strong>en</strong><br />
meestal niet financier<strong>en</strong> maar wel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> d<strong>en</strong>kkracht lever<strong>en</strong>. Soms volgt dan later ook nog<br />
financiering. Alwi<strong>en</strong> Bogaart vraagt wat je onder e<strong>en</strong> netwerk moet verstaan: het sociale netwerk<br />
van arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband van instanties <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> die zich<br />
gezam<strong>en</strong>lijk inzett<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van sociale minima. Volg<strong>en</strong>s Nynke Vlieger verschilt dat per<br />
<strong>groep</strong>. Voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die rust hebb<strong>en</strong> is gebruik mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> professioneel netwerk de volg<strong>en</strong>de<br />
stap.<br />
Liddy Vonk: e<strong>en</strong> computer kan je uit e<strong>en</strong> isolem<strong>en</strong>t hal<strong>en</strong>, maar veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> die niet <strong>en</strong><br />
less<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> geld. Egbert de Vries geeft aan dat er e<strong>en</strong> groot aanbod is aan gratis cursuss<strong>en</strong>.<br />
Ber<strong>en</strong>d de Groote: veel klant<strong>en</strong> van de DWI mak<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> gebruik van. Agnes van d<strong>en</strong> Bosch: dat<br />
heeft mede te mak<strong>en</strong> met <strong>groep</strong> licht verstandelijke handicap <strong>en</strong> analfabet<strong>en</strong>.<br />
Annemieke Winder: het netwerk van professionals behoeft versterking. Veel organisaties k<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />
elkaars aanbod niet. Arjan Verweij wijst in dit verband op de sociale kaart.<br />
Afsluiting<br />
Alwi<strong>en</strong> Bogaart vat sam<strong>en</strong>:<br />
We kunn<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kkracht mobiliser<strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong>de hoek<strong>en</strong>: professionals, vrijwilligers <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit de doel<strong>groep</strong>.<br />
Het gaat om heel diverse doel<strong>groep</strong>, we moet<strong>en</strong> dus afbak<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> specifiek aanbod<br />
realiser<strong>en</strong>.<br />
Prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> signalering: het voorkom<strong>en</strong> van armoede <strong>en</strong> het signaler<strong>en</strong> als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op het<br />
randje zitt<strong>en</strong>.<br />
71 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Stigmatisering moet voorkom<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, maar soms wil doel<strong>groep</strong> ook ervaring<strong>en</strong> del<strong>en</strong> met<br />
eig<strong>en</strong> <strong>groep</strong>.<br />
Zelf ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> van elkaar ler<strong>en</strong> zijn belangrijke aspect<strong>en</strong>. Zingeving vind<strong>en</strong> is cruciaal.<br />
Netwerk<strong>en</strong> gaat zowel om techniek (aanbor<strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> inzet van het eig<strong>en</strong> netwerk) als<br />
om de wijze waarop professionals word<strong>en</strong> ingevlog<strong>en</strong>.<br />
Egbert de Vries: <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong> komt met aanbeveling<strong>en</strong>, onder meer op basis van wat vandaag is<br />
besprok<strong>en</strong>. Aanbeveling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verder uitgewerkt met netwerk zoals hier bije<strong>en</strong> <strong>en</strong> wellicht ook<br />
met vrijwilligers. Daarna start<strong>en</strong> we met kansrijke initiatiev<strong>en</strong>. Dit onderwerp raakt e<strong>en</strong> veel andere<br />
domein<strong>en</strong> zoals vrijwilligersinitiatiev<strong>en</strong>, bedrijv<strong>en</strong>, individuele ondersteuning, activiteit<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong>zaamheid, etc. We zull<strong>en</strong> deze teams ook betrekk<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>slotte zull<strong>en</strong> we bestaande initiatiev<strong>en</strong><br />
bekijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel aanpass<strong>en</strong> op de manier van d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> zoals hier besprok<strong>en</strong>.<br />
72 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Bijlage 2 Geïnterviewde<br />
deskundig<strong>en</strong><br />
Ber<strong>en</strong>d de Groote, adviseur Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> stadsdeel <strong>Zuid</strong><br />
Tini van der Pijl, maatschappelijk werker Combiwel<br />
Marius Singels, coördinator Voedselbank <strong>Amsterdam</strong> stadsdeel <strong>Zuid</strong><br />
73 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Bijlage 3 Geraadpleegde literatuur<br />
Bureau Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Kerncijfers <strong>Amsterdam</strong> 2011, <strong>Amsterdam</strong><br />
2011.<br />
Bureau Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Amsterdam</strong>se <strong>Armoede</strong>monitor 2011,<br />
<strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
Bureau Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Kerncijfers <strong>Amsterdam</strong> 2012, <strong>Amsterdam</strong><br />
2012.<br />
Bureau Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Factsheet Opmars zzp’ers in <strong>Amsterdam</strong>,<br />
<strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
CBS, <strong>Armoede</strong>profiel<strong>en</strong> van de vier grote sted<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2007.<br />
CBS, De Nederlandse sam<strong>en</strong>leving in 2008, Hoofdstuk 13, Explosieve groei onvolledige AOW-<br />
uitkering<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag / Heerl<strong>en</strong> 2008.<br />
CBS, Arbeidsmarktparticipatie van vrouw<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2009.<br />
CBS, Person<strong>en</strong> van 65 jaar <strong>en</strong> ouder met e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, 2000-2010.<br />
CBS, Minder sociale participatie door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met weinig inkom<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
CBS, Bevolkingstr<strong>en</strong>ds eerste kwartaal 2011, Mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2011. CBS, Het<br />
inkom<strong>en</strong> van flexwerkers <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
CBS, Werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> toch arm, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
CBS Webmagazine dinsdag 20 september 2011, Sterk groei bijstand aan 65-plussers.<br />
CBS Webmagazine vrijdag 13 april 2012, Meer langdurig werkloz<strong>en</strong>.<br />
CBS, Huishoud<strong>en</strong>s, grootte, sam<strong>en</strong>stelling, positie in het huishoud<strong>en</strong> 1 januari 2012.<br />
CBS, Inkom<strong>en</strong> verklaard? Het inkom<strong>en</strong> van werknemers <strong>en</strong> zelfstandig<strong>en</strong> nader verklaard. D<strong>en</strong><br />
Haag 2012.<br />
CBS Statline, Onvolledige AOW-uitkering<strong>en</strong> 2012.<br />
CBS Statistiek Aandeel bijstandontvangers einde jaar dat in het daaropvolg<strong>en</strong>de jaar werk vindt,<br />
naar geme<strong>en</strong>te (2012).<br />
CBS, Webmagazine maandag 9 januari 2012, Kans op werk vanuit de bijstand verschilt per<br />
geme<strong>en</strong>te.<br />
CBS Webmagazine 22 maart 2012, Vrijwel altijd extra inkomst<strong>en</strong> naast de AOW.<br />
CBS Webmagazine 22 mei 2012, To<strong>en</strong>ame aantal zelfstandig<strong>en</strong>.<br />
CBS, Bijstandsstatistiek juli 2012.<br />
CBS Webmagazine maandag 8 oktober 2012, Bijstandsgerechtigd<strong>en</strong> in kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vind<strong>en</strong><br />
vaker e<strong>en</strong> baan.<br />
CBS, Webmagazine wo<strong>en</strong>sdag 6 maart 2013, Groot inkom<strong>en</strong>sverschil tuss<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de vaders <strong>en</strong><br />
moeders.<br />
CBS <strong>en</strong> Panteia / EIM, Inkom<strong>en</strong>, vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> dynamiek zelfstandig<strong>en</strong> zonder personeel,<br />
Zoetermeer 2012.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Zzp’ers in <strong>Amsterdam</strong>. Het effect van de<br />
economische recessie, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Verdieping <strong>Amsterdam</strong>se <strong>Armoede</strong><br />
<strong>Armoede</strong>monitor 2000-2010, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
74 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Stadsdel<strong>en</strong> in cijfers 2011, <strong>Amsterdam</strong><br />
2011.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Werk<strong>en</strong>de minima in <strong>Amsterdam</strong>,<br />
<strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Factsheet Ondernemerschap in <strong>Zuid</strong>,<br />
<strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, De Staat van de Stad VI. Ontwikkeling<strong>en</strong> in<br />
participatie <strong>en</strong> leefsituatie, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel bevolking van <strong>Amsterdam</strong> naar<br />
leeftijd, geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel <strong>Amsterdam</strong>se minima<br />
naar leeftijd, geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Tabel minima stadsdeel <strong>Zuid</strong> naar leeftijd,<br />
geslacht, huishoud<strong>en</strong>ssam<strong>en</strong>stelling <strong>en</strong> herkomst, 2011 <strong>en</strong> Tabel ouder<strong>en</strong> 55-plus stadsdeel <strong>Zuid</strong><br />
naar bewoningstype per adres, per 1-1-2012.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Stadsdel<strong>en</strong> in cijfers 2012, <strong>Amsterdam</strong><br />
2012.<br />
Di<strong>en</strong>st Onderzoek <strong>en</strong> Statistiek geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Uitkering<strong>en</strong> naar stadsdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> soort<br />
regeling, 1 januari 2012.<br />
Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Diversiteits- <strong>en</strong> integratiemonitor 2010,<br />
<strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Beroepsbevolking <strong>Amsterdam</strong> 2011. De<br />
beroepsbevolking in cijfers, <strong>Amsterdam</strong> 2011.<br />
Di<strong>en</strong>st Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te <strong>Amsterdam</strong>, Meerjar<strong>en</strong>beleidsplan Inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
armoedebestrijding 2012-2015, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
E-Quality, Vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> financiële zelfredzaamheid. E<strong>en</strong> onderzoek naar de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van<br />
financieel kwetsbare vrouw<strong>en</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
GGD <strong>Amsterdam</strong>, Mankracht in de bijstand? E<strong>en</strong> beeld van de leef- <strong>en</strong> gezondheidssituatie van<br />
alle<strong>en</strong>staande mann<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> bijstandsuitkering in <strong>Amsterdam</strong>. <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
Inspectie Werk & Inkom<strong>en</strong>, Duurzame uitstroom uit de WWB, D<strong>en</strong> Haag 2008.<br />
Inspectie Werk & Inkom<strong>en</strong>, Perspectief op duurzame uitstroom uit de WWB, D<strong>en</strong> Haag 2008.<br />
Liebregts, W.J., Bijstandsafhankelijke zzp’ers in kaart. Volumeontwikkeling<strong>en</strong> over de tijd <strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, Tilburg 2010.<br />
Liebregts, W.J., Explaining economic performance of solo self-employed from a motivational<br />
perspective. Empirical evid<strong>en</strong>ce from dutch micro data, Tilburg 2012.<br />
Ministerie van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid, De toekomstige inkom<strong>en</strong>spositie van ouder<strong>en</strong>,<br />
D<strong>en</strong> Haag 2006.<br />
Nationale ombudsman, In het krijt bij de overheid. Verstandig invorder<strong>en</strong> met oog voor<br />
maatschappelijke kost<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2013.<br />
Raad voor Werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong>, Ondersteuning van zzp’ers door geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Situatie begin 2010,<br />
D<strong>en</strong> Haag 2010<br />
Raad voor werk <strong>en</strong> Inkom<strong>en</strong>, Analyse werk<strong>en</strong>de arm<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
Rek<strong>en</strong>kamer <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Armoede</strong>beleid in <strong>Amsterdam</strong>. De inzet van inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de<br />
maatregel<strong>en</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
75 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
Rek<strong>en</strong>kamer Stadsdel<strong>en</strong> <strong>Amsterdam</strong>, Achter de voordeur in <strong>Amsterdam</strong>, deel II,<br />
Onderzoeksrapport <strong>en</strong> bijlag<strong>en</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2010.<br />
Research voor Beleid, Arbeidsmarktpositie van niet-westerse allochton<strong>en</strong>. De stand van zak<strong>en</strong>,<br />
Zoetermeer 2011.<br />
SCP, De uitkering van de baan. Reïntegratie van uitkeringsontvangers: ontwikkeling<strong>en</strong> in de<br />
periode 1992-2002, D<strong>en</strong> Haag 2003.<br />
SCP, Cijferrapport allochtone ouder<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2004.<br />
SCP, Uit de armoede werk<strong>en</strong>. Omvang <strong>en</strong> oorzak<strong>en</strong> van uitstroom uit armoede, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
SCP <strong>en</strong> CBS, <strong>Armoede</strong>monitor 2010, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
SCP <strong>en</strong> CBS, <strong>Armoede</strong>signalem<strong>en</strong>t 2010, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
SCP, Discriminatiemonitor niet westerse migrant<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt 2010, D<strong>en</strong> Haag 2010.<br />
SCP <strong>en</strong> CBS, <strong>Armoede</strong>signalem<strong>en</strong>t 2011, D<strong>en</strong> Haag 2011.<br />
SCP <strong>en</strong> CBS, <strong>Armoede</strong>signalem<strong>en</strong>t 2012, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
SCP, Jaarrapport integratie 2011, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
SCP, Emancipatiemonitor 2012, De Haag 2012.<br />
SCP, Tevred<strong>en</strong> met p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>, D<strong>en</strong> Haag 2012.<br />
Snel Erik & Boom de Jan, Welfare state reform and in-work poverty in the Netherlands, Paper<br />
prepared for the confer<strong>en</strong>ce ‘Work, poverty, and inequality in the 21 st c<strong>en</strong>tury’, Summer 2008<br />
meeting of the RC28 at Standford University (California USA), August 6-9 2008.<br />
SEO economisch onderzoek, Niet-gebruik inkom<strong>en</strong>sondersteun<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>, <strong>Amsterdam</strong><br />
2011.<br />
<strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong>, Teg<strong>en</strong>gaan van armoede in stadsdeel <strong>Zuid</strong>, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
Voedselbank <strong>Amsterdam</strong>, Jaarverslag Voedselbank <strong>Amsterdam</strong> 2011, <strong>Amsterdam</strong> 2012.<br />
76 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>
77 RAPPORT | <strong>Armoede</strong> <strong>en</strong> <strong>armoedebeleid</strong> <strong>Amsterdam</strong>, <strong>Stadsdeel</strong> <strong>Zuid</strong> | <strong>DSP</strong>-<strong>groep</strong>