Libellen in de Wellemeersen - Hostbasket

1. Kennismaking met het natuurreservaat “De Wellemeersen”
Situering
De Wellemeersen ten zuiden en de Kapellemeersen ten noorden van de Dender vormen op de grens van Oost-Vlaanderen en Vlaams-
Brabant een waardevol natuurgebied van ongeveer 350 ha -Topografische kaart NGI 30/3-4 (1/25000).
De Wellemeersen zelf vormen een 109 ha groot, laaggelegen moerassig gebied op de linkeroever van de Dender, voor het grootste
gedeelte gelegen op het grondgebied Denderleeuw (deelgemeente Welle) en worden ruwweg begrensd door :
-ten noorden de autosnelweg Brussel- Oostende ;
-ten oosten de Dender, die de grens vormt tussen Oost-Vlaanderen en Vlaams Brabant;
-ten zuiden door de spoorweglijn Brussel- Oostende;
-ten westen door de spoorweglijn Brussel- Denderleeuw- Aalst- Gent en ten dele ook door de 1-2 m hoge erosiewal van de Dender,
waarboven het bebouwde gedeelte van de Rodestraat en de Zavelputstraat uitsteekt.
Ontstaan, geomorfologie en reliëf
Als we heel ver terugkeren in de tijd had de rivier de Dender een brede, diepe vallei uitgegraven in het landschap. Tijdens de laatste
ijstijden voerden noordwestenstormen vanuit de droogstaande Noordzee min of meer fijn stof aan (löss). Dit löss werd afgezet aan de
luwzijde (westkant) van de Dendervallei. Op de oostelijke, naar de wind gekeerde valleiflank was er bijna geen afzetting. Dit zacht
glooien aan de ene zijde van de Dender en de steilere helling aan de andere zijde zijn vandaag de dag nog steeds te zien tijdens een
wandeling in de Wellemeersen.
Tegelijkertijd was er natuurlijk ook de voortdurende afzetting en erosie van de Dender zelf. In warmere tijden ontwikkelden zich veen-
en turflagen in de alluviale Dendervlakte. Bodemerosie door het in cultuur brengen van de hellingen zorgde er voor dat massa’s lemig
materiaal van de akkers in de Dender terecht kwam. Als natuurlijke rivier had de Dender een belangrijk verval en een bruisend regime.
Grote neerslaghoeveelheden veroorzaakten dan ook een hevige, maar kortstondige was met grote snelheid en debiet. Toen de Dender
nog niet gekanaliseerd was en door het ontbreken van sluizen waren winteroverstromingen een normaal verschijnsel. Ook nu nog kan
het aanzien van deze ogenschijnlijk rustige rivier veranderen en trad hij de afgelopen jaren tijdens de winter enkele keren ver buiten zijn
oevers.
Bij een dergelijke overstroming schuurde het water telkens een deel van de
zachtere kleiige en lemige bodemlagen weg, zodat een min of meer steil talud
van één tot een paar meter hoog ontstond, de zogenaamde erosiewal. Deze
bochtige wal ligt langsheen de Dender op wisselende afstand van de eigen-
lijke rivierbedding, ter hoogte van de Wellemeersen zelfs op een paar honderd
meter.
Telkens de rivier buiten zijn oevers trad, gingen in het overstromingswater de
zwaarste, zwevende zand– en leemdeeltjes eerst vlak buiten de bedding be-
zinken. De lichtste kleideeltjes werden verder meegevoerd in de richting van
de erosiewal en vormden zo regelmatig een nieuwe, dunne kleifilm over het
grootste deel van de alluviale vlakte.
Langsheen de zomerbedding ontstond op die manier een hoger gelegen gordel
uit zandleem, de oeverwal, waarop weiden werden aangelegd. Tussen de oe-
verwal en de erosiewal werd een komvormige zone gevormd, waarvan de
bodem bestond uit ondoorlaatbare klei.
Deze deeltjes waren zowel afkomstig van het overstromingswater als wegge-
spoeld van de hoger gelegen gronden boven de erosiewal naar de Dender toe.
In deze kleikom was uiteindelijk doorlopend voldoende water (dus ook in de
zomer) aanwezig om een moerasvegetatie te laten ontstaan.
Geomorfologisch kan men dus stellen dat de Dender in de omgeving van de
Wellemeersen een lage alluviale vlakte heeft gevormd. Deze vlakte, variërend
In breedte van 200 tot 1000 m, wordt van het pleistocene gebied gescheiden
door steilranden (1- 3 m hoog). De opbouw van de vallei is assymetrisch.
Overstroming eindejaar 2002- Foto Bruno De Bruyn
Een dergelijke valleivorm is geomorfologisch bijzonder en typerend voor het perciglaciale gebied. Tijdens de laatste ijstijd (Wurmglaciaal)
werd het tertiaire oppervlak bedekt met niveo-eolisch leem en zandleem. Wegens het overheersen van westenwinden tijdens
de afzetting werd de lijzijde van de ingesneden pleistocene vallei van de Dender bedekt door een dik leempakket.
De valleien werden tijdens het Atlanticum bedekt met terrigeen kleiig of lemig materiaal. Hier en daar ontstond veen.
In de Wellemeersen zijn in het allivium duidelijk oerverwallen en komgronden te onderscheiden.
Het reliëf in de Wellemeersen wordt in hoofdzaak bepaald door het hoogteverschil tussen de alluviale vlakte van de Dender en het
kwartaire leemdek. Het erosietalud vormt tussen deze twee geomorfologische eenheden op de meeste plaatsen een scherpe grens.
Op andere plaatsen, zoals in het noordwesten van het gebied, verloopt de overgang iets geleidelijker.
Verdere reliëfverschillen worden gevormd door uitgesproken oeverwallen en de vrij steile rechter valleiflank van de Dender.
1
Kennismaking met het natuurreservaat “De Wellemeersen”