SUPERVISIE EN VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN EEN ...

SUPERVISIE EN VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN 

EEN THEMATISCH GEORDENDE BIBLIOGRAFIE (Vanaf 1950) 

- in de Nederlandse taal verschenen publicaties 

- publicaties van Nederlandse auteurs in een vreemde taal 

SAMENSTELLING EN REDACTIE: LOUIS VAN KESSEL / 5 november 2012 (versie 1) 

Een bibliografisch overzicht - thematisch geordend - van publicaties met betrekking 

- supervisie 

- intervisie 

- werkbegeleiding 

- praktijkbegeleiding 

NB: 

Dit overzicht is nog niet compleet, het is een ‘project in progress’. 

Suggesties voor aanvulling en correctie zijn welkom per email: kesselvan.l@hetnet.nl 

Deze worden in een nieuwe versie verwerkt. 

DE BIBLIOGRAFIE IS OVEREENKOMSTIG DE VOLGENDE INDEX THEMATISCH GEORDEND. 

- CONCEPTUALISERING VAN SUPERVISIE / SUPERVISIE-OPVATTINGEN in theorie en praktijk 

- GESCHIEDENIS / Ontwikkeling van Supervisie in Nederland 

> Maatschappelijke context - Ontwikkeling van supervisie 

- BUITENLANDSE ONTWIKKELINGEN 

> algemeen 

> Aruba 

> België 

> Duitsland - Zwitserland - Oostenrijk 

> Europa 

> Ghana 

> Groot Brittannië 

> Noorwegen 

> Slovenië 

> Suriname 

> USA / Verenigde Staten 

- GESCHIEDENIS / ONTWIKKELING VAN SUPERVISIE IN NEDERLAND 

(Zie ook: conceptualisering van supervisie / supervisie-opvattingen) 

> algemeen 

> In relatie tot maatschappelijke context 

> Pioniers 

> Supervisie in Opleiding en Beroep (Tijdschrift) 

© Louis van Kessel (kesselvan.l@hetnet.nl) / Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2012 - Pagina 1

- SUPERVISIE – VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN 

> algemeen 

> supervisie - coaching 

> supervisie - consultatie 

> supervisie – intervisie (zie ook Intervisie) 

> supervisie - mentoring – coaching 

> supervisie - praktijkbegeleiding 

> supervisie - stagebegeleiding 

> supervisie - teambegeleiding 

> supervisie - therapie 

> supervisie - werkbegeleiding 

- BELEID VOOR SUPERVISIE / SUPERVISIEBELEID 

> Voorbereiding op supervisie 

- DOELGROEPEN / WERKVELDEN VOOR SUPERVISIE 

> Bibliotheekwerk 

> Geestelijke gezondheidszorg (zie ook: Psychiatrisch verpleegkundigen / Psychotherapie / 

Psychiatrie) 

> Gezondheidszorg 

> Huisartsen 

> Inrichtingswerk 

> Jeugdhulpverlening 

> Kwaliteitszorg en ethiek in organisaties 

> Leidinggevenden / Managers 

> Leidinggevenden in Onderwijs 

> Maatschappelijk werk / Social Work 

> Onderwijs / docenten 

> Ouderbegeleiders 

> Pastoraal werk (pastorale supervisie) 

> Pedagogische, onderwijskundige en andragogische beroepen 

> Psychiatrisch Verpleegkundigen 

> Psychotherapie / Psychotherapeuten 

- Algemeen 

- Client-centered therapie 

- Gedragstherapie 

- Gezinstherapie 

- Groepspsychotherapie 

- Hypnotherapie 

- Kinder- / Adolescententherapie 

> Psychiatrie / psychiaters 

> Remediërend onderwijs 

> Sociaal - cultureel Werkers / SPH 

> Verpleegkundigen / Verpleegkunde 

> Verzorgenden 

> Volwasseneneducatie 

> Vrijwilligers 

- METHODIEK SUPERVISIE / SUPERVISIEMETHODIEK - I 

> Algemeen 

> Contract / Contractering 

- Algemeen 

- Met opdrachtgever 

> Doelstellingen 


Doel van supervisie 

> Evaluatie - Beoordeling in supervisie 

> Integratie als doel van supervisie 

> Fasering 

- Fasen 

- Voorfase 

> Interventies 

- Algemeen 

- Leerhulp 

- Luisteren 

- Mededelen 

- Vragen 

- Verstehen 

> Leerdoelen 

> Leerhypothese 

> Leermateriaal 

> Leerweg 

> Parallelproces 

> Reflectie / Reflecteren 

> Structurering / Scenario's 

> Sturing leerproces 

- Algemeen 

- Praktijk 

> Supervisie - Beroep - Context 

> Transfer of learning 

- SUPERVISIEMEHODIEK - II: SPECIFIEKE ASPECTEN 

> Communicatie en relatie 

> Ethische aspecten 

- Beroepscode/ gedragscode 

- Dilemma’s 

- Ethische aspecten en methodische hantering 

- Tuchtzaak 

> Interactie / Relatie 

> Narrativiteit 

> Non-verbaal / lichaamstaal 

> Taal 

- METHODISCH HANDELEN IN SUPERVISIE 

> Gevoelens - Emoties - Crisissituaties 

> Overdracht / Tegenoverdracht 

> Procesmatig werken in supervisie 

- VORMEN VAN SUPERVISIE 

> Individuele supervisie / Dyadische supervisie 

> Triadische supervisie 

> Groepssupervisie 

- Algemeen 

- Groepsgrootte 

- Groepsontwikkeling in groepssupervisie 

- Op basis van Themagecentreerde Interactie 

- Opleiding van managers 

- Rolopvattingen groepssupervisoren 


- Samenstelling supervisiegroepen 

- Supervisiegroep in vrouwenhuis 

> Live-supervisie 

> Supervisie op afstand 

> Supervisie-over-supervisie / Leersupervisie 

- SPECIFIEKE AANDACHTSGEBIEDEN 

- Archetypische beelden 

- Gevoelens / emoties 

> Biografie / Levenslijn / Existentiële Dimensie 

- Levensverhaal 

- Levenslijn en leerlijn 

- Existentiële dimensie 

> Levensbeschouwing / -overtuiging / Spiritualiteit 

- Levensbeschouwing 

- Levensovertuiging 

- Spiritualiteit 

> Life-events 

> Sekse specifieke aspecten 

> Socialisatie - Invloed van sociale / culturele achtergrond 

- Algemeen 

- Beroepssocialisatie 

- Ecologische benadering 

- Etnisch-culturele socialisatie 

- Klassensocialisatie 

> Transculturaliteit 

- SPECIFIEKE THEMAS 

> Conflict- leiderschap 

> Geheimen 

> Organisatie en samenleving 

> Specifieke thema’s in opleidingssupervisie 

> Tijdsbeleving 

- LEREN IN SUPERVISIE 

> Algemeen 

> Ervaringsleren 

> Probleemgericht leren 

> Leerstijlen 

- HULPMIDDELEN (WERKVORMEN / TECHNIEKEN) IN SUPERVISIE 

> Algemeen 

> Beeldend materiaal 

> Begeleid toneel 

> Dromen 

> Enneagram 

> Kernkwaliteiten 

> Nonverbale vormen 

> Spelvormen 

> Symbolisch vocabulaire 

> Tekenen 

> Verhalen 

> Video 

> Zelfconfrontatie methode 


- SUPERVISANTEN 

> Adolescenten 

- SETTINGEN / FUNKTIES VAN SUPERVISIE 

> Opleidingssupervisie 

- Algemeen 

- Begeleide consultatie of supervisie 

- Combinatie supervisie-stagebegeleiding 

- Deeltijdstudenten 

- Huisartsen 

- Inrichtingswerk 

- Jeugdwelzijnswerk 

- Lerarenopleiding 

- Leerdoelen 

- Maatschappelijk werk 

- Pastores 

- P&A 

- Psychiater 

- Sociaal-juridische dienstverlening 

- Sociale (ped)agogiek 

- Social work 

- Thema’s 

- Voortgezette opleiding 

- Welzijnswerk 

> Supervisie in / ten behoeve van organisaties (Instellingssupervisie) 

- ONDERZOEK 

> Doelen van supervisie 

> Effecten op innovatie 

> Groepssupervisie 

> Interventies van de supervisor 

> Intervisie in de praktijk 

> Methodiek supervisie 

> Onderzoek als onderdeel supervisorenopleiding 

> Ontwikkeling beroepsorganisatie 

> Ontwikkeling supervisie in Nederland 

> Ontwikkeling supervisoren 

> Praktijk van supervisie 

> Self-efficacy, werkplezier en attributie 

> Sociaal-juridische dienstverlening 

> Supervisiebeleid in beroepsopleidingen 

> Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde 

> Supervisie en organisaties 

> Waarde van supervisie voor beroepsuitoefening 

- ONDERZOEKSMETHODOLOGIE VOOR SUPERVISIE 

- DE SUPERVISOR 

> Algemeen 

> Beroepscultuur 

> Bevoegdheid 

> Biografie 

> In opleidingen 

> Ontwikkeling van de supervisor 


Opleiding tot supervisor 

> Organisatie van de supervisor 

> Organisatie van supervisoren: LPS > LVSB > LVSC 

> Profiel van de supervisor 

> Registratie 

> Tarieven 


1950 - 1969 

CONCEPTUALISERING VAN SUPERVISIE / 

SUPERVISIE-OPVATTINGEN in theorie en praktijk 

Bruyel, W. (1950). Supervisie. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 4 /.., 284-…. 

Delen, Mej. A. (1951). Supervisie en opleiding tot supervisor. In: Spaan, L. e.a. (1951). Verslag der Studiedagen 

van de katholieke Vereniging van maatschappelijke werkers dr. Ariëns. Onderwerp: Oriëntering over het 

social casework. Bouvigne, 13-17 september, 26-32. 

Dam, J.C. van (1957). Supervisie I. Sociale Zorg, 19, 333-338. 

Dam, J.C. van (1957). Supervisie II. Sociale Zorg, 19, 349-355. 

Halderen, B.J.A. van (1963). Rode lichten voor maatschappelijk werkers. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk 

Werk, 17, 199 vv. 

Hoeven, A. van der (1966). Enige gedachten omtrent de praktijkscholing in het maatschappelijk werk. TMW 

Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 20, 396 vv. 

James, M. (1954). Supervisie in het maatschappelijk werk. Tijdschrift voor Ziekenverpleging, 7, 612 vv. 

James, M. (1954). Casework methods and methods of supervision. Den Haag. 

James, M. (1960). Supervisie I. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 14 /11, 187-192. 

James, M. (1961). Supervisie II. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 15 /8, 153-159. 

Jongh, J.F. de (1950). De scholing voor het Amerikaanse casework. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk 

Werk, 4 /17, 282-283. 

Lekkerkerker, E.C. (1950). Supervisie en maatschappelijk werk op het terrein der geestelijke gezondheidszorg. 

MGV Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 5, 79-83. 

Ongerboer, N. (1951). Methods of teaching social casework and supervision. Den Haag, 1951. 

Ongerboer, N. & J.F. de Jongh (1954). Casework-scholing. Enkele voorwaarden. TMW Tijdschrift voor 

Maatschappelijk Werk, 8 (1954), 317 vv. 

Ongerboer, N. (1962). Rode lichten voor supervisoren. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 16 /9, 163- 

170. 

Poorter M. de (1965). De supervisor bij de raden voor de kinderbescherming. TMW Tijdschrift voor 

Maatschappelijk Werk, 19, 79 vv. 

Raeven, F.M. (1957). De supervisie. Hoofdstuk 7 in: Raeven, F.M. (1957). Inleiding tot het social casework. 

Voorhout, Uitgeverij Foreholte, 82-86. 

Rapport (1963). Rapport onderzoek ‘Supervisie’. Landelijke Vereniging R.K. Gezinsvoogdij en Patronage, ’s- 

Hertogenbosch, 1963. 

Ribberink, M.H. (1965). Supervisie in Drenthe. TMW, Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 19, 88 vv. 

Siegers, F.M.J. (1968). Supervisie. Deel I. Dux, 35 /1, 25-42. 


Siegers, F.M.J. (1968). Supervisie. Deel II. Dux, 35 /2, 73-89. 

Vismans, L.J. (1960). Supervisieproblemen. Katholiek Sociaal Tijdschrift, 10, 217 vv. 

Wansink, D.J. (1958). De noodzaak van de supervisie. Sociale Zorg, 20, 337 vv. 

Zier, H.J. (1967). Leren werken door middel van supervisie. De Schalm, 24 /6, 375-390. 

Zier, H.J. (1968). Discussie over supervisie. Volksopvoeding, 17 /3, 135-153. (Idem in: Siegers, F.M.J. (red.), 

(1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 15-33. 

1970 - 1979 

Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. (Diss. 

Katholieke Universiteit Nijmegen). 

Bock, J. de (1976). Supervisie. Helpen leren in de ruimte van het nu. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). 

Supervisie 2. Alphen aan den Rijn, Samsom, 13-32. 

Ebbenhorst, M. (1974). ‘Het is onmogelijk om niets te leren…’. Interview met Daan Bouwmeester, supervisor. 

Verdanda, 1974, jan., 5-9. 

Elferink, J.W.R. (1972). Instellingssupervisie. Maatschappelijk werk - supervisie - organisatie. Tijdschrift voor 

Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 26 /.., 320-323. 

Haan, P.M. (1972). Achtergronden van Amerikaanse supervisie-literatuur vanuit het gezichtspunt ‘supervisie als 

coöperatief leerproces’. In: Siegers, F.M.J. (red.), Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 67-90. 

Haan, P.M. (1974). Supervision as conceptualized in the Netherlands. In: Haan, P.M. (1974). A study of the 

activity of the supervisor of groupwork students in the first yearof advanced social work education in the 

Netherlands. Ann Arbor, Michigan: University of Pennsylvania, University Microfilms, D.S.W., 46-73. 

Haan, P.M. (1975). Supervisie als coöperatief leerproces, achtergronden van Amerikaanse supervisie-literatuur. 

In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975 2 ). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 115-137. 

Houtsma, L. (1973). Aspekten van supervisie. Een oriëntatie omtrent het verschijnsel supervisie betreffende 

haar ontstaan en ontwikkeling tot leermethode. Bloemendaal, H. Nelissen. 

[Historische achtergrond; professionalisering, methodisering en ontwikkeling van supervisie als methode; 

opvattingen over supervisie in Nederland; supervisie als leerproces binnen een opleiding.] 

Jonghe, C. de (1976). Wat een supervisor doet. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.), Supervisie 2. Alphen a/d Rijn, 

Samsom, 33-49. 

Kamphuis, M. (1977). Wat is supervisie. In: M. Kamphuis (1977 11 ). Wat is social casework? Alphen a/d Rijn, 

Samsom. 

Leenstra, M. (1976). Over supervisietheorie. Tijdschrift voor Agologie, /3, 219-228. 

Oort-Wegelin van, B.M. (1970). Boekbespreking. Dora van Caemerer (1970). Praxisberatung (Supervision). 

Ein Quellenband. Lambertus-Verlag, Freiburg, 1970. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 237. 

Ruijgers, H. (1971). Literatuur over supervisie. ’s-Gravenhage, Nationale Raad voor Maatschappelijk Welzijn. 

Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom. 

Siegers, F.M.J. (1972). Supervisie. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 34- 

64. (Idem in: Dux, 35 /1, 25-42; 35 /2, 73-89). 


Siegers, F.M.J. (1975). Supervisie, leermethode in een complex spanningsveld. De interactie tussen supervisor 

en supervisant. In: Siegers, F.M.J., e. a. (red.) (1975 2 ). Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen a/d Rijn, 


Siegers, F.M.J. (1975). Supervisie, leermethode in een complex spanningsveld. De achtergronden van het 

supervisiegebeuren. In: Siegers, F.M.J., e. a. (red.) (1975 2 ). Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen a/d 

Rijn, Samsom, 63-84. 

Zeillemaker, T. (1976). Supervisie komt generiek niet voor. Over vormingswerksupervisie gezien in een 

Voortgezette Opleiding. In: Siegers, F.H.J e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen a/d Rijn, Samsom, 120- 

154. 

Stevens, J., (1979). Supervisie als controle en als leermethode. Collationes, 9, 55-73. 

Zetten-van der Linden, M. van (1975). Supervisie als methode van leren. Tijdschrift voor 

Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 29 / 5, 81-87. 

Zetten-van der Linden, M. van (1978). Het emancipatorisch moment in supervisie. Nijmegen, Dekker & van de 

Vegt. 

Zier, H.J. (1975). Leerzaam terugzien voor straks. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Theorie en 

praktijk. Alphen a/d Rijn, Samsom, 85-103. 

1980 - 1989 

Boogert, K. den (1986). Supervisie grijpt dilemma’s aan. Vorming, 35 /3, 26-31. 

Dijken, K. van e.a. (red.) (1986). Supervisor, wat is je product? Verslag supervisiekonferentie 1986. Krimpen 

a/d Ijssel, LPS Stichting Landelijke Projektgroep Supervisie, 1986. 

Griffioen, J. (1980). Een beeld van supervisie. In: Griffioen, J., Supervisie van beginnende leraren. Groningen, 

Wolters-Noordhoff, 49-65. 

Haan, D. (1989). Wat is supervisie? Een Nederlands panorama. Supervisie in de GGZ, Nijmegen, Rino Oost- 

Nederland, 7-11. 

Haan, D. & F. Siegers, (1989). Visies op supervisie. Amsterdam, Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, 

OSD-Cahier 6. 

Jagt, N., e.a. (1983). Supervisie. Praktisch gezien, kritisch bekeken. Deventer, Van Loghum Slaterus.. 

(Besprekingen: Peterse, T. (1983). Tijdschrift voor jeugdhulpverlening, 11 /10, 283; Taylor, E. (1983). TMWkwartaal, 

37 /2, 40; Griffioen, J. (1984). Supervisie in Opleiding en Beroep. 1 /1, 37-39). 

[Supervisie beschreven vanuit praktijk van sociaal-pedagogische opleidingen. Waarom supervisie; gang van 

zaken; individuele en groepssupervisie; de macht van supervisie; evalueren; beoordeling; 7 gezichtspunten 

op supervisie.] 

Jagt, N., e.a. (1987 2 ). Supervisie. Praktisch gezien, kritisch bekeken. Deventer, Van Loghum Slaterus. 

Siegers, F. & D. Haan (1983). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. 

(Bespreking: Hanekamp, H. (1983), Tijdschrift voor Psychotherapie, 9 /6, 320-321; Kessel, L. van (1984). 

Supervisie in Opleiding en Beroep. 1 /1, 34-37). 

[Vier delen: 1. Oorsprong, ontwikkeling, definitie. 2. Achtergronden en oriëntaties.3. Supervisie: elementen, 

aspecten, processen. 4. Wat doet de supervisor. Boek bevat veel achtergrondinformatie.] 

Siegers, F. & D. Haan (1988 2 ). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. 


Venema-Goedbloed (red.). (1981). Supervisie, Aktie en Reflektie. Verslag herfstkonferentie 1981.Haarlem, 

Projektgroep Supervisie. 

Zetten-van der Linden, M. van (1983). Supervisie is geen Haarlemmer olie. TMW-kwartaal, 37 /4, 39-42. 

Zier, H. (1983). Voor het eerst supervisie. Groningen, Wolters-Noordhoff (1983; 1988 2 ). 

(Boekbespreking: ..., Tijdschrift voor ziekenverpleging, 37 (1984), 4, 124; Hanekamp, H. (1983). Supervisie in 

Opleiding en Beroep. 0 /0, 17-18). 

1990 - 1999 

Geerts, N. (1990). Colloquia over supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /1, 29-35. 

Houtsma, R. (1992). Grondlijnen van supervisie. In: Plantier, E. & Th. Moorman (red) (1992). Vol vuur voor het 

pastoraat. Bijdragen aan de gedachtevorming over pastoraat en supervisie. Zoetermeer, 32-46. 

Jagt, N., e.a. (1995). Supervisie. Praktisch gezien; kritisch bekeken. Houten/Zaventem, Bohn Stafleu Van 

Loghum, 3e herz. druk. 

[In 10 hfdstkn. worden aspecten van opleidingssupervisie dichtbij de praktijk beschreven. De opbouw van 

deze geactualiseerde uitgave is in grote lijnen gelijk aan die van vorige uitgaven. Enkele hoofdstukken zijn 

vervallen; inhoud is in andere hoofdstukken verwerkt. Groepssupervisie is als uitgangspunt genomen. Bij 

supervisie buiten opleidingsverband is slechts nu en dan stilgestaan. 

Beschreven worden: supervisies in de praktijk verschillen; wat wordt beoogd met opleidingssupervisie, welke 

plaats heeft ze in het curriculum, welke basiscondities zijn nodig; de praktijk van het supervisieproces: 

voorbereiding, en start; vormen en gebruik van supervisiemateriaal; groepssupervisie; de rol van macht; 

evalueren, beoordelen en afronden.] 

Kessel, L. van (1990). Supervisie als methode van indirecte agogische arbeid, gericht op begeleiden van leren 

in het kader van opleiden en deskundigheidsbevordering tot agogische arbeid. In: Merkies, Q. (Red.) (1990). 

Supervisie samenspraak: zoekend terugzien voor straks. Culemborg, Phaedon, VO-cahier 5, 18-36. 

Kessel, L. van (1991). Supervisie als een methode van opleiden en deskundigheidsbevordering voor 

pedagogische, onderwijskundige en andragogische beroepen. Nederlands Tijdschrift voor Opvoeding, 

Vorming en Onderwijs, 7 /3, 169-176. 

Kessel, L. van (1994). Supervisie als Concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en 

het buitenland. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 

november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 5-31. 

Kessel, L. van (1997). Supervisie. Noodzakelijke bijdrage aan de kwaliteit van maatschappelijk werk. In: 

Nijenhuis, H. (red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 

136-151. 

Kessel, L. van (1999). Supervisie. Een productomschrijving. Forum, Tijdschrift LVSB, 5 /3, 6-8. 

Linden, M.H.M. van der (1990). Supervisie. Een derde persoon. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid 

(MGv) , 45 /7-8, … 

Merkies, Q.L. (red.) (1990). Supervisie samenspraak. Zoekend terugzien voor straks. Amsterdam, Hogeschool 

van Amsterdam, Voortgezette Opleidingen, VO Cahier 5. 

Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Supervisie. Een didaktische methode. In: Praagvan 

Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. 

Amersfoort, Academische uitgeverij, 21-34. (Idem in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag 

(2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 19-31). 


Regouin, W. (1992). Supervisie. Gids voor supervisanten. Assen, Dekker & van de Vegt / Koninklijke van 

Gorcum. (Bespreking: Derrix, H. (1992). Tijdschrift voor Jeugdhulpverlening en Jeugdwerk, 4 /6-7, 53). 

Siegers, F. (1995). Instellingssupervisie. Leren over werk in de context van leiden-begeleiden-samenwerken. 

Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum. 

Supervisie (1992). In: LVSB-registratie supervisoren 1992. Regelgeving betreffende registratie van 

supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, LVSB, 13-14. 

Supervisie (1996). In: LVSB-Registratie supervisoren 1996. Herziene editie . Regelgeving betreffende 

registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, 

LVSB, 1996, 15-16. 

Supervisie in Ontwikkeling (1994). Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 

1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen. 

2000 - 2012 

Banning, H. (2000). Supervisie in postmodern perspectief. Kwaliteitsontwikkeling en reflectie. Baarn, H. 

Nelissen. 

Bennink, H. (2001). Traditie en vernieuwing van het Nederlandse supervisieconcept. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 18 /4, 182-199. 

Coenen, B. (2003). De illusie van voltooidheid. Een onderzoek naar de ontwikkeling van supervisie in 

Nederland. Soest, Nelissen. (Proefschrift Universiteit voor Humanistiek Utrecht). 

Gorkum, van F. (2007). Dynamisch begeleiden. In supervisie en coaching. Amsterdam, Boom uitgevers. 

Hoonhout, M. & R. Merkies (2000). Supervisie, een definiëring. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Verwerven van 

het supervisorschap. Leuven-Apeldoorn, Garant, 45-88. 

Kessel, L. van (2003). Supervisie. Een lange weg vol avonturen en ervaringen. Bij het verschijnen van 

Handboek Supervisiekunde van Frans Siegers. Reactie van Louis van Kessel. Forum, Nieuwsbrief van de 

Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 9 /1, 5-9. 

Kessel, L. van (2003). Commentaar van Louis van Kessel op Handboek supervisiekunde (Frans Siegers, 

2002). Supervisie in opleiding en beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 20 /3, 153-155. 

Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. 

Nelissen. 

Regouin, W. (2001 5 ). Supervisie. Gids voor supervisanten. Assen, Koninklijke van Gorcum. (Deel I: Eerste 

oriëntatie, p. 5-22; Deel II Het supervisieproces, p. 23-31). 

Regouin, W. (2001). Supervisie. Concept, profielen, opleiding. Overdenkingen bij een duo-publicatie. Supervisie 

in Opleiding en Beroep, 18 /2, 96-114. 

[Besprekingsartikel van: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Verwerven van het supervisorschap. Leuven-Apeldoorn, 

Garant; Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant. 

Daarop reacties van: Merkies, R. & M. Hoonhout; Stapert, Y.; Duin, Chr. van; met weerwoord van Regouin, 

W. (2001). Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /4, 212-224. 

Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum, 2002. 

(Besprekingen: 

- Berretty, E. (2004). Tijdschrift voor Psychotherapie, 30 /2. 

- Van Kessel (2003). Forum, Nieuwsbrief van de Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere 

Begeleidingsvormen, 9 /1, 5-9. 


- Van Kessel (2003). Supervisie in opleiding en beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 20 (2003) 

3, 153-155.) 

Siegers, F. (2002). Wat is supervisie? In: Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu 

Van Loghum, 13-32. 

Siegers, F. (2005). Niets is zo praktisch als een goede theorie. Over de rol van theorie in de professionalisering 

van supervisie in Nederland. In: Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.) (2005). Hink-stapsprong.In 

25 jaar van Projektgroep via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere 

Begeleidingsvormen, 35-42. 

Supervisie (2002). In: Registratie. Editie 2002. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en 

opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Wijchen, LVSB, 2002, 10-12. 

Supervisie (2005). In: Registratie. Editie 2005. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en 

opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Wijchen, LVSB, 2005, 10-12. 

[Inleiding. Openingswoord. Schriftelijke weergave van de vijf lezingen. Impressies van de workshops en de 

plenaire slotbijeenkomst.] 

BUITENLANDSE ONTWIKKELINGEN 

Algemeen 



november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 1994, 5- 

31. 

[Systematische historiserende beschrijving op kenmerkende aspecten van het Nederlandse concept. 

Kenmerken van het vigerende concept. Vergelijking met supervisie-opvattingen in de Engelstalige en 

Duitssprekende landen. Slotopmerkingen.] 

Kessel, L. van (2005). LVSB en internationalisering. In: Huisman, P. & R. Keller (2005). Hink-Stap-Sprong. In 25 

jaar van Projektgroep via LPS naar LVSB. Wijchen, LVSB, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere 

Begeleidingsvormen, 2005, 81-88. 

Aruba 

Jagt, N. (1992). Impressie: Supervisie op Aruba. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor 

professioneel begeleiden, 9 / 3, 42-46. 

België 

Coddens, H. (1988). Supervisie in Vlaanderen. Een eerste oriëntatie op de stand van zaken. Supervisie in 

Opleiding en Beroep, 5 /2, 30-36. 

Goedhart-Schotveld, I. (1988). Impressie: Ontwikkelingen in België. De Vlaamse Werkgroep Supervisie. 

Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /1, 42-44. 

Duitsland - Zwitserland - Oostenrijk 

Belardi, N. (1999). Supervisie in Duitsland. Ontstaan, ontwikkeling en belangrijkste kenmerken. Supervisie in 


Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 16 /2, 20-33. 

(Met inleiding (17-19) en aantekeningen (34-42) door L. van Kessel). 

Bennink, H. (1999). Boekbespreking: Astrid Schreyögg (1999). Coaching. Een inleiding voor praktijk en 

opleiding. Coaching voor de coach. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel 

begeleiden, 16 /3, 38-42. 

Hanekamp, H. (1991). Boekbespreking: Heinz Jürgen Kersting, Lothar Krapohl, Gerhard Leuschner (Hrg). 

Diagnose und Intervention in Supervisionsprozessen. Aachen, 1988. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 

/1, 35-36. 

Hanekamp, H. (1985). Impressie: Supervisorenworkshop 1984 te Münster (BRD). Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 2 /1, 67. 

Kessel, L. van (1989). Impressie: Autonomie und Abhängigkeit. Negende workshop supervisie van de 

Akademie für Jugendfragen Münster BRD. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /1, 39-44. 

Kessel, L. van (1989). Impressie: De alledaagse werkelijkheid, het buitengewone en de waardenhemel in 

supervisie. Congres over supervisie in Kassel (BRD). Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /2, 40-43. 

Kessel, L. van (1991). Supervisietheorie in ontwikkeling in Duitsland en Zwitserland. Koorddansen tussen 

psycho-analyse en organisatie-ontwikkeling. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /4, 30-33. 

Kessel, L. van (1992). Impressie: Deutsche Gesellschaft für Supervision organiseerde haar 'Eerste Duitse 

Supervisiedag' met als thema 'Aanbod en vraag'. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor 

professioneel begeleiden, 9 /2, 39-41. 

Kessel, L. van (1992). Boekbespreking: Rappe-Giesecke, K. (1992). Theorie und Praxis der Gruppen- und 

Teamsupervision. Berlin, Springer-Verlag. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /4, 48-52. 

Kessel, L. van (1992). Impressie: Deutsche Gesellschaft für Supervision organiseerde haar 'Eerste Duitse 

Supervisiedag' met als thema 'Aanbod en vraag'. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor 


Kessel, L. van (1994). Ontwikkelen van supervisie. Ervaringen met het helpen ontwikkelen van supervisie aan 

de Humboldt Universität in Oost-Berlijn. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /2, 3-39. 

Kessel, L. van (1994). Zoeken naar een integratief supervisieconcept in Duitsland. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 11 /2, 40-47. (N.a.v. Schreyögg, A. (1992). Supervision ein integratives Modell. Lehrbuch zu Theorie 

& Praxis. Paderborn, Junfermann Verlag). 

Kessel, L. van (1997). Supervision: Eine Profession wird volljährig? In: Schwendenwein, J. (Hg.), Supervision 

und Organisation. Kassel, Gesamthochschulbibliothek, Beiträge zur Supervision, Band 11, 1-27. 

Kessel, L. van (1999). Inleiding op artikel van Belardi. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor 

professioneel begeleiden, 16 / 2, 17-19. 

Kessel, L. van (1999). Aantekeningen bij artikel van Belardi. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor 


Kessel, L. van (2000). Boekbespreking: Hilarion G. Petzold (1998). Integrative Supervision, Meta-Consulting 

und Organisationsentwicklung. Modelle und Methoden reflexiver Praxis. Ein Handbuch. Paderborn, 

Junfermann. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 17 /2, 91-95. 

Kessel, L. van & H. Bennink (2001). Werkconferentie ‘Ethik und Mitgliedsordnung’ van ‘Deutsche Gesellschaft 

für Supervision e.v. (DGSv). Impressie uit Kassel. Forum. Blad van de LVSB, 7 / 3, 17-19. 

Körver, Sj. (1999). Bespreking diskette supervisieliteratuur. N. Belardi, Supervision - Bibliographie 

Literaturdatenbank. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 16 /3, 44- 


45. 

Körver, Sj. (2003). Impressie: Jaarlijkse conferentie pastoraal supervisoren in Duitsland. Supervisie & 

Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 20 /1, 33-35. 

Ploem, R. (1991). Impressie: 'Und ich soll immer alles verstehen?’ Supervisorencongres in Kassel 9 -11 mei 

1991. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /4, 44-46. 

Roos, S. de (1990). Impressie: Workshop voor supervisoren. Berlijn, 7-9 november 1990. Supervisie in 


Roos, S. de (1991). Boekbespreking: Harald Pühl, Angst in Gruppen und Institutionen. Supervisie in Opleiding 

en Beroep, 8 /3, 38-42. 

Saenen, F. (1990). Impressie: De oprichting van de Deutsche Gesellschaft für Supervision e.V. (DGSv). De 

eerste algemene ledenvergadering van de DGSv. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /1, 35-37. 

Schmal, W. (1984). Congres over supervisie aan de universiteit van Kassel (BRD). Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 1 /1, 43-44. 

Siegers, F. (1984). Expansieve supervisoren tussen Balint en de organisatie. Indrukken over supervisie in 

Duitsland na lezing van twee jaargangen Supervision, en een vergelijking met de Nederlandse situatie. 


Siegers, F. (1991). Boekbespreking: H. Pühl & W. Schmidbauer, Supervision und Psychoanalyse. 

Selbstreflexion der helfenden Berufe. Tweede bewerkte druk. Frankfurt am Main, Fischer Taschenbuch 

Verlag, 1991. Supervisie in Opleiding en Beroep. 8 /4, 46-49. 

Siegers, F. (1993). Boekbespreking: Kerstings Kommunikationssystem Supervision. Unterwegs zu einer 

konstruktivistischen Beratung. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 

10 /2, 49-51. 

Westgeest, J. & G. Akerboom (1986). Impressie: Supervisorenworkshop november 1985, van de Akademie für 

Jugendfragen te Münster (Bondsrepubliek Duitsland). Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 50-52. 

Wieringa, C. (1986). Supervisie, een steeds weer voortgezet gesprek. Impressie uit de Bondsrepubliek 

Duitsland. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 52-55. 

Europa 

Alting von Geusau, W. (2004). Vast én vloeiend. Indrukken van het ANSE-congres 7 en 8 mei 2004 te Leiden. 

Forum, Tijdschrift LVSC, 10 /3, 2-4. 

Bennink, H. (2003). Boekbespreking: L. van Kessel & J. Fellerman (Hrsg./Eds.), (2002). Supervision und 

Coaching in Europäischer Perspektive. Beiträge der ANSE-Konferenz 2000. Supervision and coaching in an 

European perspective. Proceedings of the ANSE-conference 2000. Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor 

begeleidingskunde, 20 /1, 42-46. 

Bennink, H. (2004). Impressie: De ANSE-conferentie in Leiden. Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor 


Dekkers, A. (1997). Europese mini-conferentie 1996. Een indruk. Forum, Tijdschrift LVSC, 3 /2, 7-8. 

Duin, C. (2003). Impressie: ANSE Summer University 2003. Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor 


Kessel, L. van (1992). Een (inter)nationale vergelijking van opleidingen. In: LVSB-Registratie Supervisoren 

1992. Den Haag, LVSB, 50-54. 


Kessel, L. van (1996). Opleiding tot supervisor in Europees perspectief? In: Supersores. Nieuwsbrief LVSB, 2 

/3, 3-7. 

Kessel, L. van (1996). Een (inter)nationale vergelijking van opleidingen. De registratienormen van de LVSB in 

vergelijking met registratienormen van andere supervisoren-organisaties in Europa. In: LVSB-Registratie 

Supervisoren 1996. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende 

erkenning van opleidingsonderdelen. Herziene editie. Den Haag, LVSB, 1996, 54-60. 

Kessel, L. van (2002). Associatie van Nationale Organisaties voor Supervisie in Europa / ANSE. In: LVSB- 

Registatie. LVSB, Wijchen, 2002, 79-80. 

Kessel, L. van (2005). ANSE de Europese organisatie voor supervisie. Ontstaansgeschiedenis, doelen, 

activiteiten en betekenis. Supervisie en Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 24 /1, 3 - 19. 

http://www.springerlink.com/content/x53x52h410015416/ 

Leeneman, B. & E. Schwirtz (1999). Conferentie en ledenvergadering van de ANSE op 27-28 november 1998 

in Boedapest. Forum. Tijdschrift LVSB, 5 /3, 7-10. 

Middelkoop, Th. (2001). Impressie: Supervisie en coaching. Hetzelfde met verschillend etiket? Supervisie in 


Ooijen, I. van (1998). Over ‘Supervision in Europe’. Forum. Tijdschrift LVSB, 5 /1, 13. 

Roos, S. de & E. Schwirtz (2001). Verslag van de ANSE-conferentie 2000. Supervisie en coaching. Wordt 

onder verschillende noemers hetzelfde product geboden? Forum. Tijdschrift LVSB, 7 /1, 21-25. 

Siegers, F. & D. Haan (1988 2 ). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (Hfst. 

7.3.Bewegingen en tegenbewegingen in Europa, 178-202). 

Schwirtz, E. & J. Sicking (1997). Nog een indruk … met betrekking tot het thema registratie. Forum. Tijdschrift 

LVSB, 3 /2, 8-9. 

Schwirtz, E. & S. de Roos (1999). Verslag ANSE ledenvergadering 1999. Forum. Tijdschrift LVSB, 5 / 5, 27- 

30. 

Schwirtz, E. & S. de Roos (2000). ANSE- ledenvergadering 2000. Forum. Tijdschrift LVSB, 6 /4, 16-18. 

Rinke, I. & S. de Roos (2002). ANSE-Nieuws: Bolzano, 20 en 21 oktober 2001. De vijfde algemene 

ledenvergadering van ANSE. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /1, 13-15. 

Roos, S. de (2003). ANSE-jaarvergadering 2002. Forum. Tijdschrift LVSB, 9 /1, 20-21. 

Stapert, Y. (2004). Impressie: Een uitdagende conferentie. Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor 


Tjoa. T. , E. Halászi & C. van Duin (2004). Verslag van de internationale zomerconferentie over supervisie. 

Salgotarjan, Hongarije, 28 juli tot 2 augustus 2003. Forum. Tijdschrift LVSB, 10 /1, 8-10. 

Ghana 

Duin, C. & T. Tjoa (2003). Reactie op artikel 'Supervisie-ervaring in Ghana' in Forum nr. 2, juni 2003. Forum, 

Tijdschrift LVSB, 9 /3, 14-15. 

Kodde, J. (2003). Supervisie-ervaring in Ghana. Forum. Tijdschrift LVSB, 9 /2, 2-5. 

Groot Brittannië 


Brederode, C. (2000). Boekbespreking: Els van Ooijen, Clinical Supervision. A practical guide. Supervisie & 


Griffioen, J. (1985). Een Brits boek over supervisie in de lerarenopleiding Boekbespreking: Stones, E., Supervision 

in Teacher Education; A Counseling and Pedagogical Approach, Londen, Methuen, 1984. Supervisie in 


Noorwegen 

Haugs, T. & A. Stensland (2008). Supervisie en professionele coaching in Noorwegen. Supervisie & Coaching. 

Tijdschrift voor begeleidingskunde, 25 /2, 123-130. (Bewerking van de vertaling en toelichting op de tekst: L. 

van Kessel). 

Slovenië 

Vec, T. & A. Kobolt (2010). Over de Grens: Maatschappelijke en professionele context van de ontwikkeling van 

supervisie in Slovenië. Supervisie en Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 27 /2, 80-90. 

Suriname 

Burg-Loe, H. ter, Y. Stapert & T. Tjoa (1991). Impressie: Een bijscholing voor supervisoren in Paramaribo, 

Suriname. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /2, 48-53. 

USA / Verenigde Staten 

Haan, P.M. (1975). Supervisie als coöperatief leerproces. Achtergronden van Amerikaanse supervisieliteratuur. 

In Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975 2 ). Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen aan den Rijn, Samsom, 

115-137. 

Siegers, F. (1985). The clinical supervisor. Amerikaanse supervisoren scheppen zich een ontmoetingsplaats. 


Siegers, F. & D. Haan (1983). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij, 140-144 

(Hfst. 7.1: Bewegingen en tegenbewegingen in Amerika). 

Siegers, F. & D. Haan (1988 2 ). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (Hfst. 

7.2: Bewegingen en tegenbewegingen in Amerika. 172-178). 

GESCHIEDENIS / ONTWIKKELING VAN SUPERVISIE IN NEDERLAND 

(Zie ook: conceptualisering van supervisie / supervisie-opvattingen) 

Algemeen 

Haan, D. (2005). Leerzaam terugzien om te begrijpen … In: Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus 

(red.) (2005). Hink-stap-sprong.In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor 

Supervisie & andere Begeleidingsvormen, 11-17. 




Praag, P. H. van (1985). Hoe supervisie in Nederland begon. Een subjectieve impressie. In: Verslag eerste 

lustrumconferentie van de Landelijke Projectgroep Supervisie. Utrecht, LPS, 1985. 

Ruijgers, H. (1971). Literatuur over supervisie. ’s-Gravenhage, Nationale Raad voor Maatschappelijk Welzijn, 


1971. 

[Bevat overzicht van 246 publicaties over supervisie tot 1-8-1971]. 

Waals, Jac. van der (1977). Vijfentwintig jaar wankelen. Vorming, 26 /1-2, 3-22. 

Zeillemaker, T. (1989). 25 jaar supervisie. Persoonlijk gezien, professioneel bekeken. In: Rigter, W.(1989). 

Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier-3, 132-154. 

In relatie tot maatschappelijke context 

Benjamins, F., D. Haan en Y. Stapert (1984). Het supervisorschap in een tijd van schaarste. Supervisie in 


Benjamins, F. (1989). Overpeinzingen bij het afscheid van Dinie en Frans. In: Rigter, W.(1989), Supervisor 

worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 14-20. 

Haan, D. (1985). Supervisie breidt zich uit en wordt ingebonden. In: Verslag eerste lustrumkonferentie.. Utrecht, 

Landelijke Projektgroep Supervisie, 8-21. 

Haan, D. (1987). Maatschappelijke ontwikkelingen en supervisie. Panopticum. Kwartaalblad VO-Nijmegen. 2 /3, 18- 

25. 

LPS (1980). Supervisie en Bezuiniging. Verslag en achtergrondmateriaal Konferentie op 15 maart 1980 voor 

(voormalige) studenten en medewerkers van de supervisorenopleidingen. Haarlem, Landelijke Projectgroep 

Supervisie. 

Kessel, L. van (1985). Bevoegdheid voor supervisie. Een gordiaanse knoop. Supervisie in Opleiding en Beroep, 

2 /1, 5-21. 

TMW (1980). Supervisoren let op uw zaak. TMW Welzijnsmaandblad, 34 /1, 29. 

Supervisie (1985). Welzijnsweekblad, 10 /47, 8. 

Supervisie gewogen (1986). Welzijnsweekblad, 11 /45, 8. 

Pioniers 

Haan, D. (1995). In memoriam: Henri Zier. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /2, 86-87. 

Redactie (1992). In memoriam: Kees Wieringa. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /2, 31. 

Supervisie in Opleiding en Beroep (Tijdschrift) 

Kessel, L. van & M. van der Linden (1993). Tien jaar Supervisie in Opleiding en Beroep. Een terugblik op 

organisatie, beleid en inhoud. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /special, 2-12. 

Kessel, L. van & M. van der Linden (1993). Bijlage I. Gepubliceerde artikelen september 1983-september 

1993. Supervisie in opleiding en beroep, 10 /special, 62-65. 

Regouin, W. (1998). Continuïteit en vernieuwing. Terugblik op 15 jaar ‘Supervisie in Opleiding en Beroep’. 


SUPERVISIE - VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN 

Algemeen 


Beukema, M., e.a. (1992). Verslag van de werkgroep Supervisie en andere begeleidingsvormen. Supervisie in 


Beukema, M. e.a. (1992). Supervisie en andere begeleidingsvormen. Rapport van de werkgroep, uitgebracht 

aan de Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen (LVSB), Wijchen. 

Haan, D. (1986). Opleidingsmiddelen in het veld worden belangrijk. Overeenkomsten en verschillen tussen 

supervisie, intervisie en consultatie. Vorming, 35 /3, 5-14. 

Haan, D. & L. van Kessel (1988). Impressies. In: Supervisie en andere begeleidingsvormen. Verslag 

najaarsconferentie van de Landelijke Projektgroep Supervisie, 12 november 1988. LPS, 33-35. 

Hoonhout, M. (2000). Andere begeleidingsvormen. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag 

(2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 153-169. 

Kessel, L. van (2001). Begeleidingsvormen. Vormen van professionele agogische begeleiding die de LVSB en 

haar leden aanbieden. Forum. Tijdschrift LVSB, 7 /4, 6-9. 

Houtenbos, J. (1987). Impressie. Begeleiden in methodisch perspectief. Conferentie van de Stichting Landelijke 

projectgroep supervisie, op zaterdag 14 november 1987. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /4, 52-55. 

[Naast en in vergelijking met supervisie wordt aandacht besteed aan deskundigheidsbevordering, 

werkbegeleiding en het functioneringsgesprek]. 

Supervisie - Coaching 

Beek, M. & C. Horrel (2002). Coaching of supervisie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op 

supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 149-160. 

Bennink, H. (1999). Coaching als vorm van professioneel begeleiden. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /3, 

3-19. 

Bennink, H. (2001). Coaching. Theorie, methodiek, praktijk. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /1, 3-6. 

Bennink, H. (2001). Coaching in veranderende organisaties. Houvast of humbug? Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 18 /1, 37-58. 

Bennink, H. (2002). De noodzaak van conceptuele, methodische, positionele en conditionele helderheid bij 

professioneel coachen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /4, 184-194. 

Boomen, F. van den, e.a. (2001). Over coaching en leren coachen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /1, 7- 

23. 

Kessel, L. van (1996). Coaching van leidinggevenden. In: Verpleegkundig Management, 2 /1, 3-5. 

Kessel, L. van (2001). Coaching in beeld. VDO-nieuws, /3. VDO Opleidings- en adviescentrum. Hogeschool 

van Arnhem en Nijmegen. 

Kessel, L. van (2002). Coaching in variaties I. Verschijningsvormen van coaching in de vakliteratuur. Supervisie 


Kessel, L. van (2002). Coaching in variaties II. Opvattingen over specifieke methodische kenmerken en 

aspecten van coaching. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /3, 128-145. 

Kessel, L. van (2008). Coaching en Supervisie. Werelden van verschil of verwantschap? Tijdschrift voor 

Coaching, /2, 70-73. http://www.tvc.nl/syv_files/file/downloads/20082%20supervisie.pdf 


Vermeer, J. (2001). Coaching in de praktijk van zakelijke dienstverlening. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 

/1, 30-36. 

Supervisie - Consultatie 

Regouin, W. (1987). Begeleide consultatie of supervisie. Een praktijkervaring. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 4 /3, 30-39. 

Mispelblom Beyer, F. (1980). Opvattingen over konsultatie in Nederland. MGV Maandblad Geestelijke 

Gezondheidszorg, 35 /10, 841-857. 

Supervisie - Intervisie (zie ook: Intervisie) 

Bouwkamp, R. (1977). Groepssupervisie en groepsintervisie in de hulpverlening. TMW Tijdschrift voor 

Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk, 31 /7-8, 233 – 238. 

Bouwkamp, R. (1977). Commentaar op commentaar. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en 

Welzijnswerk (TMW), 31 /11, 358 – 359. 

Duyvendak, T. (1986). Supervisie duurt even, intervisie kan onbeperkt doorgaan. Vorming, 35 /3, 40-50. 

Foole, H., J. Kamphorst, H. Zier (1972). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. 

Alphen a/d Rijn, Samsom, 160-177. 

Haan, D., (1986). Opleidingsmiddelen in het veld worden belangrijk. Overeenkomsten en verschillen tussen 

supervisie, intervisie en konsultatie. Vorming, 35 /3, 5-14. 

Kessel, L. van (1986). Supervisie en intervisie als bijdragen tot verdere beroepsdeskundigheid. Agogische 

scholing en bijscholing noodzakelijk voor AB-er. Maandblad aktiviteitensektor (AS), 7 /juni, 113-119. 

Supervisie, intervisie, consultatie in vormingswerk, onderwijs en basiseducatie. Vorming, 35 (1986), 3. 

Rietmeijer, C. (2008). Supervisie en intervisie in de geneeskunde, door Chris Rietmeijer. Tijdschrift voor 

Coaching, /1, 52-54. 

Sijnke, J. (1999). Wat heb Ík daar nou aan? Handleiding voor een eerste kennismaking met supervisie en 

intervisie. Maarssen, Elsevier / De Tijdstroom. 

Zier H., Foole, H. & J. Kamphorst (1975). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). 

Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 215-231. 

Supervisie - Mentoring - Coaching 

Schuijt, L. (1995). Kies je een mentor, supervisor of coach? Leren van een ander. VB Magazin, 10 /11, 24-27. 

[Vragen en problemen in de werkuitvoering? Of behoefte aan een spiegel? Gebruik maken van externe 

begeleiding? Om keuze te kunnen maken, in kort bestek kenmerken van Supervisie, Werkbegeleiding, 

Mentorschap en Coaching. Aandachtspunten om op te letten bij maken van keuze.] 

Supervisie - Praktijkbegeleiding 

Zetten-Van der Linden, M. van (1985). Supervisie of praktijkbegeleiding. Welzijnsmaandblad, 9 /39, 8-11. 

Supervisie - Stagebegeleiding 


Bennink, H. (1997). Over de (on)wenselijkheid van de combinatie van supervisie en stagebegeleiding. 

Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /3, 116-128. (Commentaren op dit artikel: p.129-139). 

Linden, M. van der, Stagebeleiding geven. Een taak van de maatschappelijk werker. In: Handboek 

maatschappelijk werk, H1300-1 - 1300-19, afl. december 1992. 

[De stage als buitenschoolse leersituatie; Typen stages; Posities, verantwoording en beoordeling; De 

stagebegeleiding; Fasen in de stage; Stagebegeleidingsgesprekken; Onderscheid supervisie en 

stagebegeleiding; Kwaliteiten stagebegeleider]. 

Nuiver, H. (1987). Supervisie binnen de hogere beroepsopleiding voor jeugdwelzijnswerk. Een variatie op het 

thema stagebegeleiding? Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /1, 33-43. 

Uittenbogaard, B. (1985). Stagebegeleiding en supervisie als beroepsuitoefening. Taak en functie van de 

stagedocent. Tijdschrift K & O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 30-32. 

Verbeek, F. & M. Rotmensen (1995). Supervisie vergezocht!? Een intense stagebegeleiding met supervisieelementen. 


Vin, F. de & J. Westgeest (1991). Begeleiding, scholing of supervisie? De deskundigheidsbevordering in het 

onderwijs geeft supervisie een nieuwe kans. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /1, 20-30. 

[Vormen van begeleiding, w.o. supervisie, bij deskundigheidsbevordering (niet-)onderwijzende medewerkers 

in voortgezet onderwijs.] 

Supervisie - Teambegeleiding 

Barnhoorn, J.A.J. (1958). Teamwork en supervisie. Sociaal Contact, 7, 53 vv. 

Damen, H.F. (1963). Praktijkbegeleiding in het groepswerk. De introductie van een groepswerksupervisor; de 

begeleiding in teamverband. Mozaïek, 14 (1963), 139. 

Ploeg, J.G. van der (1958). Teamwork en supervisie. Sociaal Contact, 7, 49 vv. 

Walle, B. de (1984). Teambegeleiding en supervisie binnen een sociotherapeutische gemeenschap voor 

jongeren', Tijdschrift voor Agologie, (1984) 4, 213-232 

Supervisie - Therapie 

Bennink, H. (1992). Cliëntgerichte gesprekstherapie en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /4, 29- 

46. 

Huisman, P. (2002). Omgaan met grenzen tussen supervisie en therapie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) 

(2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 97-120. 

Jagt, N., T. Rombout & L. Jagt (1990). Supervisie en therapie. (Hoe) gaat dat samen? Supervisie in Opleiding 

en Beroep, 7 /3, 21-36. 

Visscher, M. (1985). Supervisie. Thuishaven of ‘therapie’? Een gesprek met drie 4 e jaars hbo-j-ers over de 

supervisie in het 3 e jaar. Tijdschrift K & O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 3-4. 

Supervisie - Werkbegeleiding 

Beukema, M. (1992). Verslag van de Werkgroep supervisie en andere begeleidingsvormen. Supervisie in 



Groot, A. de (1996). Supervisie en werkbegeleiding in het onderwijs. Een leraar is ook maar een mens. 

Groningen, Wolters-Noordhoff. 

Jagt, L. (1995). Werkbegeleiding belicht. Naar aanleiding van 'Instellingssupervisie'. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 12 /3, 110-122. 

Kessel, L. van (1992). Werkbegeleiding als kwaliteitsmanagement van de uitvoerende functie. Balanceren 

tussen beheersen en ondersteunen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9/1,19-24. 

Linden, M. van der, Een reactie op het verslag van de 'Werkgroep Supervisie en andere Begeleidingsvormen'. 

Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 (1992) 1, 25-29. 

BELEID VOOR SUPERVISIE / SUPERVISIEBELEID 

Voorbereiding op supervisie 

Regouin, W. & R. Sorgedrager (1994). Creatief met supervisie… Voorbereiding op supervisie in een HBO 

Creatieve Therapie. Supervisie in Opleiding en Beroep 11 / 2, 32-42. 

Regouin, W. (1999). Supervisie. Gids voor supervisanten. (4 e druk). Assen, Van Gorcum. 

Sijnke, J. (1999). Wat heb ík daar nou aan? Handleiding voor een eerste kennismaking 

met supervisie en intervisie. Maarssen, Elsevier/De Tijdstroom. 

Vries-Geervliet, L. de (1998). Voorbereiden op supervisie. Meer dan een kennismaking. (4 e druk). Baarn, 

Uitgeverij Nelissen B.V. 


DOELGROEPEN / WERKVELDEN VOOR SUPERVISIE 

Bibliotheekwerk 

Hulshoff, M-A.(1989). Supervisie wint terrein in het openbare bibliotheekwerk. In: Rigter, W. (red.) (1989). 

Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 40-55. 

Geestelijke gezondheidszorg 

(zie ook: Psychiatrisch verpleegkundigen / Psychotherapie / Psychiatrie) 

Beunderman, R. & F. van der Maas (red.) (2012). Een oriëntatie op de praktijk. Supervisie in de GGz. Assen, 

Van Gorcum. (Bespreking: Graafsma, E. (2012). Tijdschrift voor Psychotherapie, 38 /5). 

[Deel I: algemene verkenning en oriëntatie op het werkveld. Deel II: Voorwaarden voor supervisie, met 

aandacht voor o.a. kwaliteiten/competenties supervisor; stijlen van interactie en leren; discriminatiemodel 

Bernard & Goodyear als aanzet tot reflectie op eigen functioneren in de praktijk. Deel III: supervisieproces en 

supervisierelatie in de psychotherapie; vormen en toepassingen; de werkrelatie en factoren die deze kunnen 

verstoren. Deel IV: supervisie in de cognitieve gedragstherapie.] 

Hanekamp, H.J.W. (1989). Kwaliteit en kwalifikaties van supervisie vragen om een professionaliseringskader. 

In: Supervisie in de GGZ, Nijmegen, Rino Oost-Nederland, 1989. 

Kessel, L. van (1988). Impressie: Supervisie in de geestelijke gezondheidszorg. Studiedag te Apeldoorn op 26 

oktober 1988, georganiseerd door Rino Oost-Nederland. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /2, 41-43. 

Kessel, L. van (1989). Verslag van de workshop. In: Supervisie in de GGZ. Verslag van de studiedag op 26 

oktober 1988 te Apeldoorn. Nijmegen, Rino Oost-Nederland / Hogeschool Nijmegen, 28-30. 

Klerk-Roscam Abbing, J. (1993; 1999 2 ). Invloed van een therapeutische setting. Supervisie in een dagkliniek. 

In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 2 ). Handboek supervisie en intervisie 

in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 181-192. 

Lekkerkerker, E.C. (1950). Supervisie en maatschappelijk werk op het terrein der geestelijke gezondheidszorg. 

MGV Maandblad voor Geestelijke Gezondheidszorg, 5 /79, 79-83. 

Gezondheidszorg 

Bruinsma, T. (1993). Supervisie als begeleidingsmethode voor managers in de gezondheidszorg. Ziekenhuis 

Management Magazine, /5, 114-116. 

Francken, C., C. van Brederode & M. van Duynhoven (1989). Supervisie en beroepsinnovatie in de 

gezondheidszorg. Een verslag van de praktijk van supervisie in de Voortgezette Opleiding Beroepsinnovatie 

(VOB) in Leusden. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /4, 33-45. 

Siegers, F. (1993). Supervisie in de gezondheidszorg. Gezondheidszorg & Management, /5, 7-10. 

[Veronderstellingen over de werkuitvoering die aan supervisie als didactische methode ten grondslag liggen: 

geïntegreerde wijze van werkuitvoering en een functioneren van werkers op basis van reflectie. Kenschets 

van ontwikkelingen in de gezondheidszorg die voor hanteren van supervisie van belang zijn. Belang van 

supervisie voor werkers en leidinggevenden in de gezondheidszorg.] 

Groepswerkers 

© Louis van Kessel (kesselvan.l@hetnet.nl) / Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2012 - Pagina 22 

Bakker, P.S., K.J. Nijkerk, W.F. van Stegeren & C.F. Wieringa (red.) (1965). Supervisie van groepswerkers. 

Een eerste verkenning. Alphen aan den Rijn, Samsom. (Bespreking in: Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 

1968, 107; Volksopvoeding, 1968, 127.) 

Dibbits, J.E.G.C. (1968). Supervisie van groepswerkers. Boekbespreking. Volksopvoeding, 17 /2, 127.

METHODIEK SUPERVISIE / SUPERVISIEMETHODIEK - I 

Supervisie kent een eigen methodiek met 

specifieke doelen, elementen, inhoud, vormgeving en condities. 

Algemeen 

Brederode, C. van (1995). Reactie: Wat hebben supervisoren tegen hun eigen methodiek? Reactie op artikel 

van Willem Alting von Geusau. En in verband daarmee op teksten van Sijze de Roos, Jannie Hartogsveld, 

Willemine Regouin en Annetta Schutte. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /4, 200-2005. 

Haan, D. en F. Siegers (1989). Visies op supervisie. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSD-Cahier 6. 

Hartogsveld, J. (1995). Inspiratiebronnen. Supersores, Nieuwsbrief LVSB, 1 /3, 2-4. 

Houten, D. van (1994)., Reflexieve Professionaliteit en methodiekontwikkeling. In: Supervisie in Ontwikkeling. 

Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging 

voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 31-40. 

[Centrale vraag: om welk type professionaliteit gaat het bij supervisie, of zou het bij supervisie moeten gaan? 

Pleidooi om supervisie verder te ontwikkelen in een post-positivistische richting.] 

Kessel, L. van (1990). Supervisie als methode van indirecte agogische arbeid, gericht op het begeleiden van 

leren, in het kader van opleiden en deskundigheidsbevordering. In: Merkies, Q. (red.) (1990). Supervisie 

samenspraak. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier 5, 18-36. 


Nijenhuis, H., (Red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 

136-151. 

Regouin, W. (1995). Commentaar: Het supervisieprofiel en de stroman. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 

/2, 88-89. 

Roos, S. de (1994). Opleidingssupervisie tussen tirannieke taalspelen en concurrerende concepten. Een spiegel 

van de praktijk. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de najaarsconferentie van de LVSB, vrijdag 11 


[Welk houvast en belemmeringen biedt het supervisieconcept in de praktijk van superviseren? Met 

voorbeelden uit eigen praktijk. Kanttekeningen bij het concept. Beschrijving van eigen supervisiebenadering]. 

Schutte, A. (1995). Luisteren en het geheim van de smid. Reactie op artikel van Willem Alting von Geusau. De 

kunst van luisteren, in een eerdere aflevering van dit tijdschrift, 12 (1995) 2, 76-85. Supervisie in Opleiding en 

Beroep,12 /4, 200. 

Schutte, A. (1995). Reactie: Praktijkspiegels en de stroman. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /3,156-157. 

Siegers, F. (1987). Supervisietheorie en de praktijk Kijken naar de praktijk vanuit een geprofessionaliseerd 

supervisieconcept. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /3, 5-14. 

Siegers, F. (1994). De werksituatie in verandering. Supervisor-supervisant-context in de omlijsting van de 

werksituatie èn van supervisie als professionele methode. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /1, 3-22. 

Siegers, F. (1996). Supervisie als methodiek. Een complexe thematiek. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 

/2, 55-68. 


Stapert, Y.J. & F.J. Benjamins (1976). Eerste paragraven van een methodiek-trainingsprogram voor 

supervisoren. In: Siegers, F.M.J. e.a.(red.) (1976). Supervisie 2, Alphen a/d Rijn, Samsom, 77-104. 

LVSB (1994). Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 

1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen. 

Contract / Contractering 

Algemeen 

Andriessen, H.C.I. (1975). Het supervisiecontact. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en 

supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. (Diss. Universiteit Nijmegen), 68-70. 

Andriessen, H.C.I. (1975). Het contract in ontwikkeling. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en 

supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. (Diss. Universiteit Nijmegen), 485-487. 

Redactie (1974). Supervisie op contractbasis. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk 

(TMW), 335. 

Rientsma M.C. & R. Beunderman (2002). Het supervisiecontract. Bulletin Vereniging voor Gedragstherapie, /2, 

21-25. 

Rientsma M.C., Beunderman R. & F.M.B. van der Maas (2009). Het supervisiecontract. Kinder en 

Jeugdpsychotherapie, /36, 33-41. 

Siegers, F. (2002). Contracteren en beginnen. In: Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn 

Stafleu Van Loghum, 649-688. 

Met opdrachtgever 

Brederode, C. van (2001). De praktijk: Het belang van dubbele contractering. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 18 /4, 225-227. 

Kroon, A de. & B. la Poutré (1990). Instellingssupervisie. Contract, contact of zelfs dat niet? Supervisie in 


Siegers, F. (2002). Bijlage 5 Voorbeeldtekst met opdrachtgever. In: Siegers (2002). Handboek supervisiekunde. 

Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 831-833. 

Doelstellingen 

Poerbodipoero, R. (1994). De financier betaalt en dus bepaalt. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de 

Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor 

Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 40-42. 

[Parallel aan ontwikkelingen in uitvoerende werk, is verzakelijking van eindtermensupervisie en 

standaardisering noodzakelijk, om product supervisie helder te kunnen verkopen.] 

Siegers, F. (2002). Complexe doelstelling. In: Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn 


Doel van supervisie 

Bakens, P. (2001). Self-efficacy en supervisie, ‘geloof in eigen kunnen’ als thema in supervisieleerprocessen. 

Supervisie & Coaching, 18 /1, 85-95. 


Baljon, M. (1999). Focussen in cliëntgerichte psychotherapiesupervisie. Het aanleren van congruentie. 

Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie, 37 /1, 21-31. 

Bennink, H. (1994). Het innerlijk universum van de professional. Over het ontwikkelen van een interne 

supervisor als supervisiedoel. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 

11 /3, 3-21. 


Nijenhuis, H. (red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 

136-151. 

Kessel, L. van (1999). Supervisie. Een productomschrijving. Forum, Tijdschrift LVSB, 5 /3, 6-8. 

Walhout-Diependaal, M. (1994). De financier betaalt en dus bepaalt. Wat betekent deze ontwikkeling voor ons 

product supervisie. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 


[Veranderende verwachtingen van werkgevers naar werknemers ('employability'), leiden tot een 

'crisisparadox' in de ruilverhouding tussen deze partijen. Supervisoren worden vaak ingeschakeld bij een 

dergelijke crisis die een opgave tot verandering inhoudt. Welke opstelling kiezen supervisoren daarbij en 

welke aanpak? Met voorbeeld uit eigen praktijk.] 

Evaluatie - Beoordeling in supervisie 

Andriessen, H. (1969). Al doende leren. Suggesties voor het evalueren van gesuperviseerd pastoraal werken. 

Tijdschrift voor pastorale psychologie, 1 /1, 6-13. 

Beukema, M. (2009). De spanning tussen vrijheid en resultaat. Gaan ont-moeten en beoordelen wel samen? 

Tijdschrift voor Coaching, 2009 /1, 15-17. 

Franken, M. (1986). Beoordelingscriteria en beoordelingsmomenten in supervisie. De praktijk van de feministische 

supervisor. Vorming, 35 /3, 15-23. 

Jagt, N. & T. Rombout (1989). Enige gedachten over beoordeling van supervisie in hbo m.w.-opleidingen. 

Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /3, 5-21. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie 

in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van 

Loghum, 77-93). 

Praag Ph. H. van (1993). Over evalueren en beoordelen in supervisie. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. 

H. van Praag (1993; 1989 2 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, 

Academische uitgeverij, 122-134. (Gewijzigde versie in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag 

(red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 134-152). 

Siegers, F. (1997). Beoordeling in supervisie over supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /4, 167-177. 

Stapert, Y. (1993). Evalueren en beoordelen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /3, 3-18. (Idem 

in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005), Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling 

tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 221-236). 

Tijmes, I. (2002). De klikevaluatie nader bekeken. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op 


Zier, H.J. (1972). Beoordelingskriteria voor groepswerk in een voortgezette opleiding. In: Siegers, F.M.J. (red.) 



Integratie als doel van supervisie 

Andriessen,H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. Diss. Univ. 

Nijmegen. ( p. 21; p. 282-285; p. 353) 

Banning, M. (1989). Van integratie-supervisie naar integrale supervisie. In: Rigter, W.(1989), Supervisor 


Burgt, F. van der & H. Oostrik (1988). De deskundigheid om te integreren. Een gesprek met Dinie Haan over 

supervisie. Panopticum. Kwartaalblad VO-Nijmegen, 2 (1988) 3, 26-28. 

Kessel. L. van (1994). Supervisie als concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en het 

buitenland. In: Supervisie in ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 

1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 5-31. 

Kessel, L. van (1997). Supervisie. Noodzakelijke bijdrage aan de kwaliteit van maatschappelijk werk. In: Nijenhuis, 

H., (red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 136-151. 

Lanser, A. (2004). Interpretatie en integratie in supervisie. Supervisie & Coaching. 23 /3, 106-118. 

Regouin, W. (2001). Supervisie, gids voor supervisanten. Assen, Koninklijke Van Gorcum BV. (Bezinning op 

Persoon-beroep, 51-94). 

Wolbink, R. (2000). Ervaringsleren in supervisie. Dewey als inspirator van de integratiegedachte. Supervisie in 

Opleiding en Beroep, 17 /1, 2-18. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers, Supervisie in opleiding en beroep. 

Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2005, 169-182). 

Wolbink, R. (2000). De schaduw in supervisie. Werken aan integratie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /4, 

184-197. 


Opleiding en Beroep, 17 /1, 2-18. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in 

opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van 

Loghum, 237-253). 

Zeillemaker, T. (1972). Supervisie in een voortgezette opleiding. Beraad om een praxis. In: Siegers, F.M.J., (red.) 


Zeillemaker, T. (1990). Integratie op losse schroeven? Reactie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /2, 45-47. 

Zier, H. (1975). Leerzaam terugzien voor straks. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975 2 ). Supervisie 1. Alphen a/d 

Rijn, Samsom, 85-103. 

[Eerste formulering van integratiedoelstelling in supervisie]. 

Fasen 

Praag-van Asperen, H. van (1993). Procestheorie en fasemodellen in supervisie. In: Praag- van Asperen, H. M. 

van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 

51-65. (Enigszins gewijzigde versie ‘Procestheorie’ in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag 

(red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 51-66). 

Siegers, F. (2002). Supervisie van begin tot eind. Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van 

Loghum. 

Voorfase 

Fasering 


Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum. (Voorfase. 17.6.1 Voorfase 

bij instellingssupervisie. 644-645). 

Interventies 

Algemeen 

Andriessen, H.C.I. (1975). De interventies van de supervisor als bijdrage tot het leren aan ervaring in de 

supervisie. Een beoordelingsinstrument. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. 

Nijmegen, Dekker en Van de Vegt, 398-429. (Diss. Universiteit Nijmegen). 

Jonghe, C. de (1976). Wat een supervisor doet. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.). Supervisie 2, Alphen a/d Rijn, 


Siegers, F. (1993). De supervisor in actie. Scenario's en interventies. Toneel als metafoor. Een hulp bij reflectie 

op eigen handelen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /Special, 30-61. 

Leerhulp 

Zuidgeest, P. (1992). Pastorale supervisie. Leerhulp bij het 'doorleefd weten' in een pastorale situatie. 

In: Derksen, N. en J. Zuiker (red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) 

Andriessen bij gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 44- 

47. 

Luisteren 

Alting von Geusau, W. (1995). De kunst van luisteren. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /2, 76-85. 

(Reacties op dit artikel van Schutte, A. (1995); Brederode, C. van (1995). 

Mededelen 

Siegers, F. (1994). De mededelende supervisor. Supervisor - supervisant - context II. Supervisie in Opleiding en 

Beroep 11 /2, 15-31. 

Vragen 

Bennink, H. (1994). Reflectieve vragen in supervisie en andere begeleidingsgesprekken. Supervisie in 

Opleiding en Beroep, 11/1, 23-45. 

Regouin, W. (1990). De socratische methode. Enkele gedachten over het stellen van vragen in supervisie. 


Vinke, C. (2010). Oplossingen in supervisie? Onderzoek naar oplossingsgerichte vraagtechnieken in 

supervisiegesprekken. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. 

Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 134-156. 

Verstehen 

Wellendorf, F. (1991). 'Verstehen' in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /4, 4-17. (Met inkadering 

door Hans Bennink). 

Leerdoelen 

Leuw, B. (2004). Supervisie en socialisatie. Over formuleren van leerdoelen in opleidingssupervisie. Supervisie 

en Coaching, 21 /1, 37-46. 

Schuringa, L. (2004). Hoe loop je de weg? Reactie op Bertje Leuw, ‘Supervisie en socialisatie’. Supervisie en 

Coaching 2 /1, 47-50. 


Leerhypothese 

Siegers, F. & D. Haan (1983). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (15.4 Helpen 

leren: het werken met leerhypothese in supervisie. 316-323). 

Siegers, F. & D. Haan (1988 2 ). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (15.2.2 

Werken met een leerhypothese in supervisie. 392-402). 

Haan, D. (1989). Werken met een leerhypothese in supervisie. In: Haan, D. & F. Siegers e.a.(1989). Visies op 

supervisie. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSD-Cahier 6, 25-43. 

Hanekamp, H. (1989). Procesgericht werken met leerhypotheses. In: Rigter, W. 

(red.) (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier 3, 31- 

39. 

Leermateriaal 

Aerts, G. (1995). Leermateriaal en supervisie ethisch bezien. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /1, 39-44. 

Andriessen, H. (1970). Leren door doen. Ervaring als leerstof. Tijdschrift voor Pastorale Psychologie, 2 /2, 34- 

43. 

Bodley, D.E (1993). Supervisie in de psychiatrische verpleging. Het gebruik van procesverslagen. 

Verpleegkundig perspectief, 1993 /1, 34-44. 

[Vertaling van 'Clinical supervision in psychiatric nursing. Using the process record'. Nurse Education Today, 

12 (1992), 2, 148-155. 

Verpleegkundigen en opleiders in extramurale zorg krijgen in Engeland steeds vaker verantwoordelijkheid 

toegewezen voor 'supervision' (= in de context van dit artikel te lezen als praktijkbegeleiding van 

verpleegkundigen in opleiding). Directe praktijkbegeleiding in omgaan met patiënten door middel van 

observatie kan steeds minder plaatsvinden. Meer indirecte praktijkbegeleiding gaat plaatsvinden. 

Verpleegkundige sector moet daarom gebruik maken van het eerder in de psychotherapie en 

maatschappelijk werk ontwikkelde procesverslag. Beschreven worden diverse soorten procesverslagen en 

hun mogelijkheden.] 

Hanekamp, H. (1992). Het verhaal als voertuig van traditie en als voertuig van verandering. In: Derksen, N. en J. 

Zuiker (red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) Andriessen bij gelegenheid 

van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 25-32. 

[Betekenis van het verhaal in supervisie (beleefde werkelijkheid, dialoog tussen verteller en luisteraar); 

omgaan met het verhaal (vertellen, luisteren en kijken; het andere verhaal). Geïllustreerd met voorbeelden.] 

Hanekamp, H. (1993). De praktijk als leerstof. Ervaring opdoen en ervaren worden. In: Praag- van Asperen, H. 

M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, 

Academische Uitgeverij, 35-50. (Idem in: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). 

Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 32-50). 

Siegers, F.M.J. (1975). Supervisie, leermethode in een complex spanningsveld. De interactie tussen supervisor 

en supervisant. In: Siegers, F.M.J. e. a., (red.) 1975. Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen a/d Rijn, 

Samsom. (Leermateriaal en leerbronnen. Par. 3 van 35-41). 

Waals, J. van der (1972). Leerstof doen opwaaien. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, 

Samsom, 107-132. 

Waals, J. van der (1975). Leerstof in supervisie. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. 

Theorie en begrippen. Alphen a/d Rijn, Samsom, 1975, 154-181. 


Leerweg 

Kessel, L. van (1989). De leerweg in supervisie. Een model voor het geven van leerhulp. In: Rigter, W. (red.) 

(1989). Supervisor worden. Supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 

56-70. 

Parallelproces 

Berk, T. (1993; 1999). Supervisie waarin de supervisor niet bij de psychotherapie aanwezig is. In: Praag- van 

Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 2 ). Handboek supervisie en intervisie in de 

psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij. (De werkwijze, 145-152). 

Praag-van Asperen, H. (1993). Emotionele reacties van de supervisor. Leren onderkennen en hanteren. In: 

Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Handboek supervisie en intervisie in de 

psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij. (Het parallelproces, 113-121). 

Praag-van Asperen, H. M. (2000). Emotionele reacties II. De supervisor. In: Praag- van Asperen, H. M. van & 

Ph. H. van Praag (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom (Het parallelproces en 

inductie, 122-129). 

Siegers, F. & D. Haan (1988 2 ). De supervisiesituatie: parallelproces. In: Handboek supervisie. Alphen aan den 

Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij, 278-281. 

Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. 

(Supervisiesituatie als aanvullend leermateriaal, 329-331). 

Reflectie / Reflecteren 

Banning, H. (2000). Denk aleer gij doende zijt en doende denk dan nog. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). 

Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 61-84. 

Hoonhout, M. (2000). Reflecteren. Een leerverslag. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door 

professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 155-174. 

Kessel, L. van (1989). De leerweg in supervisie. Een model voor het geven van leerhulp. In: Rigter, W. (red.) 

(1989). Supervisor worden. Supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 

56-70. 

Merkies, R. (2000). Reflecteren, een introductie. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele 

begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 13-48. 

Merkies, R. (2000). Ontdekken van ‘reflection-in-action’. Zoekend theorie en praktijk verbinden. In: Merkies, Q.L. 

(red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 107-116. 

Praag, Ph. van & H. van Praag-van Asperen (1990). Supervisie en reflecteren. Didactische notities. Supervisie 


Praag, Ph. van (1993). Reflecteren en interveniëren in supervisie. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. 

van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische 

uitgeverij, 79-94. (Gewijzigde versie ‘Supervisie en reflectie’.’ In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van 

Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 80-98). 

Praag, Ph. van (1997). Over serendipiteit en reflectie tijdens het handelen. Elementen van de 

grondhouding van supervisoren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /3, 104-115. (Idem in: 

Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling 

tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2005,169-182). 


Putman, W. (2005). Pastorale supervisie. Professionalisering door (zelf)reflectie. Praktische Theologie, 32 /3, 

294-312. 

Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. (Reflecteren, 

159-166). 

Vermeer, P. (2007). Supervisie als voorbeeldleren. De pastorale supervisor als reflectiebevorderend rolmodel. In: 

Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader 

verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 119-139. 

Structurering / Scenario's 

Bennink, H. (1998). Scenario’s in Supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 /3, 103-121. 

Bennink, H., (1999). Structurering van supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep,16 /1, 3-20. 

Siegers, F. (1993). De supervisor in actie. Scenario's en interventies. Toneel als metafoor. Een hulp bij reflectie 

op eigen handelen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /Special, 30-61. 

Sturing leerproces 

Algemeen 

Bender, M. (2005). Intuïtie in supervisie. Supervisie & Coaching, 23 /6, 168-182. 

Kessel, L. van (1996). Sturing van leerprocessen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 / 3, 111- 

125. 

Putman, W. (1999). De zelfconfrontatie methode. Een manier om leerprocessen in supervisie te sturen. 


Velde, J. van der (1989). Sturen in supervisie. Van sturing naar zelfsturing: een huppeltje in het hoenderhok. In: 

Rigter, W. (1989) (red.). Supervisor worden. Supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, 

VO-Cahier nr. 3, 122-131. 

Praktijk 

Elshout-Mohr, M. (2000). Vind je mij een goede reflecteerder? In: Merkies, Q.L. (red.). (2000). Reflecteren door 

professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 133-150. 

Merkies, R. (int.) (2000). Een supervisie-bijeenkomst vanuit de supervisant verteld. In: Merkies, Q.L. (red.). 

(2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 117-126. 

Stapert, Y., M. Elshout-Mohr & R. Merkies (2000). Eerste gezamenlijke reflectie achteraf. Een discussie. In: 

Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 127-132. 

Stapert, Y. (2000). Verrassende en spannende momenten. Bij het terugluisteren van de band van de zitting. . 

In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 151- 

154. 

Supervisie - Beroep - Context 

Siegers, F. (1986). Wat doet de supervisor met het beroep en het werkveld van de supervisant? Over het 

professionele referentiekader van de supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /2, 23-35. 

Siegers, F. (1994). De werksituatie in verandering. Supervisor-supervisant-context in de omlijsting van de 

werksituatie èn van supervisie als professionele methode. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /1, 3-22. 


Transfer of learning 

Kessel, Louis van (2011). Supervisie in en voor organisaties. Transfer of learning in het middelpunt. Tijdschrift 

voor Coaching, (2011),1, 49-52. http://www.tvc.nl/syv_files/file/downloads/20111%20supervisie.pdf 

SUPERVISIEMEHODIEK - II: SPECIFIEKE ASPECTEN 

Communicatie en relatie 

Communicatie - als vorm en inhoud - is een belangrijk voertuig in supervisie en daarmee een wezenlijk 

deel van het methodische handelen van de supervisor. 

Menken-Bekius, C. (1999). De rituele dimensie van supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 / 3, 20- 

32. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling 


Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. (Hoofdstuk 11: 

Relatie en communicatie 365- 407). 

Swart, F. (1999). Supervisor en supervisant in gesprek. Over de keuze van de supervisor voor communicatief of 

strategisch handelen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /1, 21-36. 

Ethische aspecten 

Beroepscode/ gedragscode 

Bennink, H. (1995). Een beroepscode voor supervisoren? Mogelijke doelen, functies en inhoud van een code. 

Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /1, 15-29. 

Bennink, H. (1995). Praktische aspecten van een code voor supervisoren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 

12 /2, 57-75. 

Bennink, H. (2000). De gedragscode voor supervisoren. Inhoud en impact. Supervisie in Opleiding en Beroep, 

17 /2, 65-86. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (red.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep . 

Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 19-42). 

Bennink, H. & L. van Kessel (2001). Signalement: De gedragscode voor DGSv-supervisoren. Supervisie in 


LVSB (1999). Gedragscode geregistreerde LVSB-supervisoren. Wijchen, Landelijke Vereniging voor Supervisie 

en andere Begeleidingsvormen. 

Regouin, W. (1995). Fundamenten van beroepsethiek. Visies, waarden en normen. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 12 /1, 3-14. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (red.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep . 


Smeets, W. (2007). Supervisie en de ethische dimensie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). 

Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van 

Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 99-118. 

Supervisie en beroepsethiek. Themanummer (1995). Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /1. 


Dilemma’s 

Bennink, H. (1991). Waarheid en verhulling in vignetten. Een beroepsethisch en methodisch dilemma. 


Bennink, H. (2000). Zwijgplicht als barrière voor leren in supervisie en intervisie? 17 /3, 137-150. 

Borst, H. (2010). Je doet het nooit goed. Over het onderkennen en oplossen van morele dilemma’s in supervisie 

en coaching. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, 

Bohn Stafleu Van Loghum, 73-93. 

Ethische aspecten en methodische hantering 

Vierwind, G. (2011). Ethiek en supervisie. Supervisie & Coaching, 28 /2, 52-68. 

Tuchtzaak 

Hanekamp, H. (1986). Commentaar. Tuchtzaak tegen een supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 

38-39. 

Interactie / Relatie 

Bennink, H. (1994). Het gevoeg van de supervisant. Enkele gedachten over 'compliance' in supervisie. 


Bennink, H. (2000). Compliance in supervisie en andere begeleidingstrajecten, 17 /4, 160-183. 


taakgerichte interactie 333-365). 

Wieringa, C.F. (1972). Spelen in supervisie. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, 

Samsom, 133-142. 

Wieringa, C.F. (1975). Communicatie en spelen in supervisie. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.). (1975). Supervisie 

1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 182-197. 

Narrativiteit 

Bakker, H. (2010). Genoeg aan het halve verhaal? Narrativiteit binnen supervisie aan adolescenten. In: Roos, S. 

de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 

109-133. 

Boeckhorst, F. (1993). De narratieve dialoog tussen supervisor, supervisant en cliënt. In: Praag- van Asperen, 

H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. 

Amersfoort, Academische Uitgeverij, 156-166. (Idem in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag 

(2000). Handboek supervisie en intervisie. Utrecht, De Tijdstroom, 170-180). 

Boeckhorst, F. (1995). Parang sawat en andere patronen. Gebruik van narratieven in supervisie. Utrecht, Siwa- 

Lima. 

Coenen, B. (1997). Parresiastisch geïnspireerde supervisie. Supervisie als actuele vorm van 

‘waarheidsspreken’. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /4, 155-166. 

Roos, S. de (1989). Supervisie als retoriek. Ofwel de kunst van het vertellen van en luisteren naar werkverhalen. 



Non-verbaal / lichaamstaal 

Hagesteijn, N. (2004). Focussen in supervisie. Het belang van lichamelijk ervaren van emotie. Supervisie en 


Schurink, R. (2010). Supervisie en lichaamstaal. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en 

ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 97-108. 

Siegers, F. (1986). Nonverbaal en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 15-37. 


Het non-verbale 407-439). 

Taal 

Griffioen, J. (1984). De rol van taalgebruik bij het leren in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /2, 

29-36. 

Regouin, W. (1989). Over supervisie en het gebruik van taal als medium. In: Rigter, W. (red.), Supervisor 


METHODISCH HANDELEN IN SUPERVISIE 

Supervisie, een specifieke vorm van methodisch handelen: 

doelgericht, systematisch, bewust, en procesgericht. 

Merkies, Q.L. (2000). Wacht tot de ander komt, laat de ander verschijnen. Een interview met Ynse Stapert door 

Rinus Merkies. In: Merkies, Q.L. (red.). Verwerven van het supervisorschap. Leuven-Apeldoorn, Garant, 179- 

195. 

Gevoelens - Emoties - Crisissituaties 

Tranen 

Bos, M. (1998). Tranen van de supervisant. Supervisie in Opleiding en Beroep, Tijdschrift voor professioneel 

begeleiden, 15 /3, 122-134. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in Opleiding en 

Beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 43-57). 

Emotionele reacties 

Praag-van Asperen, H. van (1993). Emotionele reacties van de therapeut. Leren onderkennen, accepteren en 

hanteren. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en 

intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 95-108. Gewijzigde versie van: Praagvan 

Asperen, H. van (1989). Gevoelens van de psychotherapeut als aandachtsgebied in supervisie. 

Tijdschrift voor Psychotherapie, 1989 /6). 

Praag-van Asperen, H. van (2000). Emotionele reacties I. De supervisant. In: Praag-van Asperen, H. M. van & 

Ph. H. van Praag (red.) 2000). Handboek supervisie en intervisie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 99- 

117. 

Crisissituaties 

Zuidgeest, P. (1989). Supervisie in crisissituaties, leerhulp en emoties. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor 


Overdracht / Tegenoverdracht 


Adank, R. (2002). Overdracht en tegenoverdracht in supervisierelaties. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 

2-11. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling 


Praag van-Asperen, H. van (1978). Een opvatting over de gevoelens van de supervisor als aspect van 

supervisiemethodiek. Tijdschrift voor Psychotherapie, 4 /1,37-49. 

Praag-van Asperen, H. (1993). Emotionele reacties van de supervisor. Leren onderkennen en hanteren. In: 

Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Handboek supervisie en intervisie in de 

psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 109-121. 

(Met gebruikmaking van gezichtspunten eerder gepubliceerd in: Praag-van Asperen, H. (1978). Een opvatting 

over de gevoelens van de supervisor als aspect van supervisiemethodiek. Tijdschrift voor psychotherapie, 

1978 /1). 

Praag-van Asperen, H. M. (2000). Emotionele reacties II. De supervisor. In: Praag- van Asperen, H. M. van & 

Ph. H. van Praag (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 118-133) (Gewijzigde 

versie van 1993). 

Körner, J. (2000). Overdracht in professionele begeleidingsrelaties. Supervisie in Opleiding en Beroep. 

Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 17 /2, 51-64. (Inkadering door H. Bennink). 

Procesmatig werken in supervisie 

Praag-van Asperen, H. van (1986). Kanttekeningen bij het proceskarakter van supervisie aan 

psychotherapeuten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 5-14. 

Siegers, F. & D. Haan (1988 2 ). Procesmatig werken in supervisie. In: Handboek supervisie. Alphen aan den 

Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij, 340-345. 

VORMEN VAN SUPERVISIE 

Supervisie wordt gerealiseerd in verschillende vormen. 

Individuele supervisie / Dyadische supervisie 

Alma, H.J., A.J. Holman & H.H. Nagler-Riedijk (1971). Dyadische supervisie. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk 

Werk, 25 /20, 469-476. 

Delden, B. van (1985). Individuele supervisie. In: G. Heitink e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische 

Pastorale Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, 1985, 55-60. 

Frijling-Schreuder, E.C.M. (1970). On individual supervision. International Journal of psychoanalysis, 51, 363- 

370. 

Triadische supervisie 

Lakerveld-Veldhuizen, A. van (1994). Drie is teveel?! Over triades is supervisie. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 11 /2, 4-14. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. 


Groepssupervisie 


Algemeen 

Andel, E. van e.a. (1970). Groepsmanoeuvres of groepssupervisie? TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk 

Werk, 24 /21, 453-458. 

Blokker, P., de Vroome, e.a. (1977). Een boeiend leerproces, maar is het supervisie? Tijdschrift voor 

Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 24 /2, 233. 

Bouwkamp, R. (1977). Groepssupervisie en groepsintervisie in de hulpverlening. Schets van een 

methodiekmodel. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 24 /2, 233-238. 

Bouwkamp, R. (1977). Commentaar op commentaar Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en 

Welzijnswerk (TMW), 24 /4, 358. 

Damen, H.F. (1971). Een theorie over groepssupervisie. TMW. Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 25 /20, 

477-483. 

Foole, H., J. Kamphorst, H. Zier (1972). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. 


Gorkum, F. van (2002). Groepssupervisie. Een groepsdynamisch leerproces als uitdaging. In: Lakerveld, A. van 

& I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 13-36. 

Hazekamp, J.L., E.J.P. Jansen & W.F. van Stegeren (1972). Groepssupervisie. Tijdschrift voor Agologie, 1 /2, 

102-115. 

Piper, H.-C. (1985). Groepssupervisie. In: G. Heitink e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale 

Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, 42-45. 

Praag, Ph. H. van & L. Tijhuis (2000). Groepssupervisie. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag 

(red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, Uitgeverij De Tijdstroom, 203-228. 

Punte, G.J.A. (1963). Supervisie in groepsverband. Mozaïek, 14, 150 vv. 

Ransdorp, J.C.M. e.a. (1970). Groepssupervisie. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 24 /7, 121-130. 

Ransdorp, J.C.M. e.a. (1970). Intrigerende of integrerende manoeuvres. (incl. C.J.F. van Veen, Enige reflecties 

tot slot.) TMW. Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 24 /21, 458-463. 

Riet, N. van (1995). Supervisie in een groep of niet? Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /4, 169-177. 

Stegeren, W.F. van (1967). Groepssupervisie. Amsterdam, G. Van Soest. (Openbare les, Amsterdam Vrij 

Universiteit). 

Stegeren, W.F. van (1972). Groepssupervisie. In: Siegers, F.M.J.(red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, 

Samsom, 145-159. (Ibid. in: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie I. Alphen a/d Rijn, Samsom, 

201-214). 

Veen, C.J.F. van (1970). Enige reflekties tot slot. Op artikel ‘Groepsmanoeuvres of groepssupervisie?’ TMW 

Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 24 /21, 463-467. 

Wieringa, C.F. (1970). Einzel-und Gruppensupervision im Rahmen der Sozialen Gruppenarbeit. In: Caemmerer, 

D. von (Hg.) (1970). Praxisberatung (Supervision). Ein Quellenband. Freiburg im Breisgau, Lambertus- 

Verlag, 290-313. 

Zier H., Foole, H. & J. Kamphorst (1975). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). 


Groepsgrootte 


Elmont, P. (1995). Grenzen aan de groepsgrootte in supervisie. Opleidingservaringen in het mbo en hbo. 


Groepsontwikkeling in groepssupervisie 

Horrel, C. (2009). Groepsontwikkeling bij leerproces (supervisie). Ontwikkelingsfasen en crisis. Tijdschrift voor 

Coaching, / 4, 65-67. 

Op basis van Themagecentreerde Interactie 

Hanekamp, H. (1984). Themagecentreerde groepssupervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /1, 13-21. 

Kuiper, P. (2001). Themagecentreerde interactie in groepssupervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /2, 

70-82. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling 


Opleiding van managers 

Miedema, A. & E. Palland (1990). Geef mij maar een vraag en geen antwoord. Over het gebruik van 

groepssupervisie bij de opleiding van managers. Deskunde, 1990, september, 21-23. 

Rolopvattingen groepssupervisoren 

Uleyn, A. (1975). Varianten van rolopvatting bij groepssupervisoren. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). 

Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 232-245. (Eerder verschenen als: Uleyn, A. (1973). 

Groepssupervisie. Varianten van rolopvatting bij groepssupervisoren. Gedrag, Tijdschrift voor psychologie, 1 

/3, 184-202). 

Samenstelling supervisiegroepen 

Mulder, J. & E. Knort (1997). De samenstelling van supervisiegroepen. Overwegingen naar aanleiding van een 

telefonisch interview bij Nederlandse huisartsenopleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /1, 15-22. 

Supervisiegroep in vrouwenhuis 

Steens, R. (1988). Het begeleiden van een supervisiegroep in een vrouwenhuis. In: Leren en leven met 

groepen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1992, D-2300. 

Live-supervisie 

Muynck, B. de (2000). Inpassing van live-supervisie in een supervisiereeks. Supervisie in Opleiding en Beroep, 

17 /1, 19-31. 

Supervisie op afstand 

Regouin, W. & G. Bouman (1993). Supervisie op afstand. (Hoe) is het mogelijk? Praktijkervaringen in een HBO 

Verpleegkunde. Supervisie in Opleiding en Beroep,10 /2, 13-25. 

Regouin, W. (1992). Signalement: Supervisie op afstand. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /4, 47-48. 

Supervisie-over-supervisie / Leersupervisie 

Beukema, M. (1989). Videogebruik in supervisie. Hoe de video als middel kan worden ingezet in supervisie over 

supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /4, 23-32. 


Burg-Loe, H. ter (2000). Het ontwerpen van supervisie-combinaties. Cruciaal voor de sos als leeromgeving. In: 

Merkies, Q.L. (red.) (2000). Verwerven van het supervisorschap. Leuven – Apeldoorn, Garant, 89-108 

Haan, P.M. (1975). Supervisie als leermiddel in de scholing van supervisoren. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1975). 


Holman, A. & Ph. van Praag (red.) (1997). Supervisie over supervisie. Verslag van een onderzoek. Wijchen, 

LVSB, Werkgroep Amsterdam S.O.S. (Interne publicatie). 

Kessel, L. van (1997). Toetsing Supervisie-over-Supervisie. VDO- Opleidings- en adviescentrum (HAN), 1997 

(interne publicatie). 

Kessel, L. van (2001). SOS-supervisie óf leersupervisie. What’s in a name? Nieuwe bezems vegen niet altijd 

schoon. Forum, Tijdschrift LVSB, 7 /4, 17-20. 

Ooijen, I. (1998). De beoordeling van sos. In: Supervisie in opleiding en beroep, 15 (1998) 1 / 2, 88-92. 

Siegers, F. & D. Haan (1983). Supervisie op supervisie (SOS). In: Handboek supervisie. Alphen a/d Rijn, 

Samsom Uitgeverij, 122-127. 

Siegers, F. & D. Haan (1988). Supervisie op supervisie (sos). In: Handboek supervisie. Alphen a/d Rijn, 

Samsom Uitgeverij, 139-145. 

Siegers, F. (1991). Supervisie over supervisie (sos). Wat is daar specifiek aan? Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 8 /4, 18-29. 

Siegers, F. (1992). Conceptualiseren en schakelen. Centrale vaardigheden van de SOS-supervisor. Supervisie 


Siegers, F. (1997). De supervisant in supervisie over supervisie. Veronderstellingen over de uitgangssituatie van 

de supervisor-in-opleiding bij het begin van de SOS. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /2, 55-66. 

Siegers, F. (1997). Beoordeling in supervisie over supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /4,167-177. 

Siegers, F. (1992). Commentaar: What is in a name? De senior-supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 

9 /3, 42. 

SPECIFIEKE AANDACHTSGEBIEDEN 

vragen van de supervisor specifieke kennis en kunde. 

Archetypische beelden 

Andriessen, H. (1985). Archetypische beelden in pastorale supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2, 

5-12. 

Gevoelens / emoties 

Praag van-Asperen, H. van (1989). Gevoelens van de psychotherapeut als aandachtsgebied in supervisie. 

Tijdschrift voor Psychotherapie, 15 /6, 370-377. 

Van Praag-van Asperen, H. van (1993). Emotionele reacties van de psychotherapeut. Leren onderkennen, 

accepteren en hanteren. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek 

supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 95-108. (Gewijzigde versie 

in Van Praag-van Asperen, H., 2000). 

Van Praag-van Asperen, H. van (2000). Emotionele reacties I, de supervisant. In: Praag- van Asperen, H. M. 

van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 99-117. 

(Gewijzigde versie van Van Praag-van Asperen, H., 1993). 


Biografie / Levenslijn / Existentiële Dimensie 

Levensverhaal 

Andriessen, F. (1998). Levensbeeld en levensproject in pastorale supervisie. In: Körver, J. (red.) (1998). 

Corrigerende ervaringen. Leren in klinische pastorale vorming en pastorale supervisie. Bij het afscheid van 

Piet Zuidgeest. Eindhoven, Centrum voor Voortgezette Pastorale Educatie, CVPE-reeks, deel 1, 202-217. 

Huizing, W. (2001). Levensverhaal in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /3, 122-135. 

Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling 

tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 315-329. 

Lanser, A. (2007). Persoon en levensverhaal in supervisie. Wie praat niet graag over zichzelf? In: Körver, S. & 

W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. 

Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 46-63. 

Levenslijn en leerlijn 

Haan, D. (1992). Leven en laten leven. Over levenslijn en leerlijn en wat de supervisor daarmee doet. In: 

Derksen, N. & J. Zuiker (red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) 

Andriessen bij gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 15- 

24. 

[Bezinning op de cultuuromslag die in dagelijks leven en beroepsleven heeft plaatsgevonden in de jaren 

negentig, met als toespitsing: past 'leren aan ervaring' en 'leren als persoonlijke verandering' nog in het 

levensgevoel en doelstellingen van 1992. Leerhulp die de supervisor kan geven bij afscheid nemen.] 

Existentiële dimensie 

Witkamp, Th. (2007). De existentiële dimensie in supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). 



Levensbeschouwing / -overtuiging / Spiritualiteit 

Levensbeschouwing 

Broeder-Schaap, T. (1995). Levensbeschouwing in supervisie. Een verkenning van de rol van christelijke 

levensbeschouwing in supervisie, op basis van eigen praktijkervaringen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 

12 /1, 30-38. 

Levensovertuiging 

Swart, F. 1996). De vanzelfsprekendheid voorbij. Over levensovertuiging in supervisie. Supervisie in Opleiding 

en Beroep, 13 /4, 168-178. 

Spiritualiteit 

Beukema, M. (2004). Signalement: Supervisie en spiritualiteit. Supervisie in Opleiding en Beroep, 21 /3, 1955- 

1957. 

Borst, H. (2010). Spiritualiteit ter sprake in supervisie. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en 

ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 43-50. (Idem in: Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 24 (2007) 1, 41-47). 

Delden, B. van (1993). De relatie tussen supervisie en spiritualiteit in de theologische opleiding. 

Afscheidscollege als supervisor aan de theologische faculteit van de katholieke Universiteit Nijmegen. 


Heerlen, UTP. 

Fibbe, H. (2004). Reactie: Supervisie en spiritualiteit. Supervisie & Coaching, 21 /4, 206. 

Groot, J. de (2002). Spiritualiteit in supervisie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (Red.) (2002). Visies op 


Heitink, G. (1992). Supervisie en spiritualiteit. Een ontwikkeling en een tijdsbeeld. In: Derksen, N. en J. Zuiker 

(red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) Andriessen bij gelegenheid van 

zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 33-43. 

[Zoeken naar verbinding tussen pastorale supervisie en geestelijke begeleiding, tegen achtergrond van 

ontwikkeling binnen onze cultuur (secularisatie). Na beschrijving van tweetal pastoraal-theologische 

concepten (vanuit protestantse en katholieke traditie), verheldering samenhang tussen supervisie en 

spiritualiteit.] 

Zock, H. (2007). De integratieve functie van spiritualiteit in supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). 


Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 81-98.. 

Life-events 

Bennink, H. (1993). 'Life-events' en supervisie. Ingaan op actuele belangrijke gebeurtenissen in het leven van 

de supervisant. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /3, 35-44. 

Breekveldt. K. & Turk, L. (1995). Reactie: Life-events en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /1, 

45-49. (Incl. reactie van H. Bennink). 

Sekse specifieke aspecten 

Franken, M. & K. Schilte (1985). Feministische supervisie. Worden vrouwen daar nu wijzer van? Supervisie in 

Opleiding en Beroep, 2 /1, 44-54. (Idem in: Janssen, J. (red.) (1985). Eigenzinnige vakvrouwen. 

Feministische deskundigheid in onderwijs en welzijnswerk. Amsterdam, PVO, 51-61). 

Franken, M. (1985). Supervisie. Een leerschool voor vrouwelijke managers. In: Janssen, J. (red.) (1985). 

Eigenzinnige vakvrouwen. Feministische deskundigheid in onderwijs en welzijnswerk. Amsterdam, PVO, 62- 

78. 

Nederland, T. & M. van Staveren (1993). De zoektocht naar zelfkennis onder supervisie? Lesbische liefde en 

lesbische hulpverlening. Homologie, 15 /3, 30-33. 

Socialisatie - Invloed van sociale / culturele achtergrond 

Algemeen 

Leuw, B. (2004). Supervisie en socialisatie. Over formuleren van leerdoelen in opleidingssupervisie. Supervisie 

en Coaching, 21 /1, 37-46. 

Linden, M. van der (1987). Socialisatie in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /2, 12-20. (Idem in: 

Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep . Verzameling 


Luttikholt, A. (1985). Dan valt het zwijgen weg. Effecten van supervisiecombinaties die zijn samengesteld naar 

specifieke achtergrond, afkomst en onderdrukking. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 32-43. 

Ploem, R.R. (1990). Sociale identiteiten verhelderen in supervisie. Nieuwsbrief Vlaamse Werkgroep Supervisie, 

4. 


Schuringa, L. (2004). Hoe loop je de weg? Reactie op Bertje Leuw, ‘Supervisie en socialisatie’. Supervisie en 

Coaching 2 /1, 47-50. 

Beroepssocialisatie 

Linden, M. van der (1989). Supervisie en beroepssocialisatie. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden; 

supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier 3, 81-87. 

Ecologische benadering 

Ploem, R. (1993). De ecologische benadering in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /2, 3-12. 

(Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in Opleiding en Beroep. Verzameling 


Etnisch-culturele socialisatie 

Linden, M. van der (1994). Een kleurrijke zoektocht in supervisieland. Etnisch-culturele socialisatie in 

supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep 11 /4, 28-38. 

Linden, M. van der (2004). Betekenisgeving in supervisie. Etnisch-culturele socialisatie. Supervisie en 


Klassensocialisatie 

Belzen, C. van (1988). Klassenverschillen. Een uitdaging in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /1, 

18-34. 

Linden, M. van der (1993). Klassenwerk ook in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /2, 38-45. 

Transculturaliteit 

Banning, H. (1983). Superviseren van supervisanten uit ethnisch-culturele minderheidsgroepen. Transculturele 


Couvreur, E. le (1989). Belemmeringen in supervisie. Communicatiestoornissen tussen witte supervisoren en 

zwarte supervisanten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /2, 20-28. 

Haurissa-Mailuhu, A. & E.P. Rinsampessy (1988). Culturele Symbolen in Supervisie. In: Rinsampessy (red.), 

Sombar dalam hidup. Waar culturele symbolen wringen in beleid en hulpverlening. Nijmegen, Muhabbat. 

Salverda, Z. (1988). Overdenkingen van een westerse supervisor over zijn werk met niet-westerse 

supervisanten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 (1988) 3, 5-22. 

Siwa-Lima (1996). Supervisie, transcultureel bekeken. De zeggingskracht van rituelen. Utrecht, Siwa-Lima. 

Verbeek, F. & M. Rotmensen (1995). Supervisie vergezocht!? Een intense stagebegeleiding met supervisieelementen. 


Vries, J. de (1995). 50 jaar Merdeka. Hoezo ‘Sudah, laat maar’? Over het superviseren van Indo's. Supervisie in 


Conflict- leiderschap 

SPECIFIEKE THEMAS 

Aandacht kan geven worden aan specifieke thema’s van de supervisant 


Lap, J. (2007). Conflict, leiderschap en supervisie. Over pastorale supervisie en supervisanten-in-conflict. In: 

Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader 

verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 181-201. 

Geheimen 

Bennink, H. & N. Jagt (2002). Supervisanten met geheimen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /4, 163-183. 

Organisatie en samenleving 

Andriessen, H. (1978). Supervisie en werken aan de structuur. Praktische theologie, 5, 245-254. 

Specifieke thema’s in opleidingssupervisie 

Bennink, H. (1992). Opleidingssupervisie. Vrije figuren of verplichte nummers? Onderwerpen in supervisie aan 

beginnende beroepsbeoefenaren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /3, 4-18. 

[De interne structuur van (opleidingssupervisie) in hoger beroepsonderwijs. Hoe komt deze tot stand: inbreng 

supervisor en supervisant. Standaardisatie en programmering is mogelijk binnen concept. Aanzet voor 

standaardonderwerpen. Hoeveel structuur is nodig? Welke rol hebben doelen bij proces en fasering? De 

methodische bijdrage van de supervisor]. 

Tijdsbeleving 

Bennink, H. (2003). (Geen) tijd voor vertraging? Supervisie & Coaching, 20 /3, 167-189. 

Körver, J. (2003). Tijd en continuïteit in loopbaan en supervisie. Supervisie & Coaching, 20 /3, 190-205. 

LEREN IN SUPERVISIE 

Supervisie beoogt dat de supervisant blijft leren van eigen ervaringen opgedaan met de eigen 

beroepsuitoefening, en zich op basis daarvan daarin verder bekwaamt. De leerdimensie speelt een grote rol. 

Algemeen 

Knoers, A.M.P. (1972). Supervisie en leertheorie. In: Siegers, F.M.J. (red.). Supervisie, Alphen a/d Rijn, 

Samsom,1972, 91-106. (Idem in: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 

138-153.) 

Leren en supervisie. Themanummer (1990). Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /2. 


leren 289-333). 

Ervaringsleren 

Lange, A. de (1987). Het landschap, niet de kaart. Ervaringsleren in supervisie. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 4 /2, 5-11. 

Hanekamp, H. (1993). Supervisie. Een leerproces naar beroepsidentiteit. In: Handboek Groepspsychotherapie, 

(1993) 4.1-14. 

Kessel, L. van (1988). Ervaringsleren en supervisie. De theorie van David Kolb over ervaringsleren en haar 

betekenis voor begeleiding van het leerproces in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /2, 5-29. 


Opleiding en Beroep, 17 /1, 2-18. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in 

opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van 


Loghum, 237-253). 

Probleemgericht leren 

Knoers, F. (1990). Probleemgericht leren in de supervisie als handelingsanticipatie. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 7 / 2, 16-25. 

Leerstijlen 

Kessel, L. van (1988). Ervaringsleren en supervisie. De theorie van David Kolb over ervaringsleren en haar 

betekenis voor begeleiding van het leerproces in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /2, 5-29. 

Kessel, L. van (1990). Kolbs typologie van leerstijlen. Een hulpmiddel voor begeleiding van het leren van supervisanten. 

Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /2, 26-44. (Geactualiseerde versie in: Regouin, W. & F. 

Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 

1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 95-115). 

Kessel, L. van (1996). Boekbespreking: Jan Vermunt, Leerstijlen en sturen van leerprocessen in het hoger 

beroepsonderwijs. Naar procesgerichte instructie en zelfstandig denken. Supervisie in opleiding en beroep, 

13 /4, 207-208. 

Kessel, L. van (1997). Commentaar op casus ‘Leerstijltheorie en interpretaties’. Supervisie in opleiding en 

beroep, 14 /3, 89-91. 

HULPMIDDELEN (WERKVORMEN / TECHNIEKEN) IN SUPERVISIE 

Creatief, belevingsgericht, anderszins. 

Kunnen aanvullend ter activering of verdieping situatief worden gebruikt. 

Algemeen 

Roos, S. de (2010). Het gereedschap van de supervisor. Timmerdoos of grabbelton? In: Roos, S. de (red.) 

(2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 31-39. 

(Gedeeltelijke wijziging van idem in: Tijdschrift voor SPH, (2004) 58. 

Schuringa, L. (2004). Supervisie: van hoofdrolspeler naar regisseur. Tijdschrift voor Sociaal Pedagogische 

Hulpverlening, juni 2004,…. 

Sikkema, R. (1997). Voor, naast en voorbij de woorden I. Over het belang van non-verbale en belevingsgerichte 

werkvormen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /1, 3-14. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers 

(samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983- 

2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 371-381). 

Sikkema, R. (1997). Voor, naast en voorbij de woorden II. Non-verbale en belevingsgerichte werkvormen in de 

supervisiepraktijk. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /2, 67-79. 

Beeldend materiaal 

Beelen, F. (1993). Materiaal in supervisie. Supervisiemateriaal!!? Supervisie met werkwijzen vanuit creatieve 

therapie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /1, 32-44. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) 

(2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, 

Bohn Stafleu van Loghum, 2005, 257-270). 

Begeleid toneel 

Reinders, A. (1995). Begeleid toneel als actieve werkvorm in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 

/4, 186-189. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. 



Dromen 

Hanekamp, H. (1986). Droombewerking als leermiddel. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /2, 5-12. 

Enneagram 

Berkel, R. (2001). Het enneagram als begeleidingsinstrument bij supervisie en coaching. Supervisie in Opleiding 

en Beroep, 18 /3, 136-153. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en 

beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2005, 

271-288). 

Kernkwaliteiten 

Tijmes, I.(1996). Afstemmen op eigen mogelijkheden. Hoe kan werken met kernkwaliteiten leerbevorderend zijn 

in supervisie? Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /3, 126-137. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers 

(samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983- 

2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 383-396). 

Nonverbale vormen 

Siegers, F. (1986). Nonverbaal en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 15-37. 

Sikkema, R. ( 2010). Non-verbale werkvormen in supervisie en coaching. De taal van het lichaam. Amsterdam, 

Boom/Nelissen. 

Spelvormen 

Dijkhuizen, G. (1997). Wissel eens van rol… Het hanteren van spelvormen uit dramatherapie in supervisie. 

Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /4, 178-186. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). 

Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn 

Stafleu van Loghum, 303-313). 

Symbolisch vocabulaire 

Hattum, F. van (2006). Het gebruik van symbolisch vocabulaire in supervisie. Een postmoderne wandeling door 

tekst en ruimte. Supervisie & Coaching, 23 /1, 13-31. 

Tekenen 

Budde, E. (2004). Tekenen is praten en schrijven tegelijk. Werken met creatieve middelen in supervisie. 

Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /4, 199-211. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). 

Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn 

Stafleu van Loghum, 289-301). 

Verhalen 

Hattum, F. van (2007). Verhaal als metafoor in supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). 



Lameris, C. (2002). Werken met verhalen binnen supervisie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (Red.) (2002). 

Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 67-77. 

Ruijter, K. de (2002). ‘Vertel maar’. Het verhaal als communicatievorm in supervisie. In: Lakerveld, A. van & I. 

Tijmes (Red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 51-66. 

Video 

Beukema, M. (1989). Videogebruik in supervisie. Hoe de video als middel kan worden ingezet in supervisie over 



Stegenga, M. (1989). Video-feedback en zelfconfrontatie. Over het gebruik van video bij het oefenen van 

gedrag en handelen in het beroepsonderwijs. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /3, 22-39. 

Zelfconfrontatie methode 

Paalvast, A. (1984). Mogelijkheden van de zelfconfrontatie-methode in het praktijkleerproces van 

personeelswerkers. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /1, 23-26. 

Putman, W. (1999). De zelfconfrontatie methode. Een manier om leerprocessen in supervisie te sturen. 


Putman, W. (2004). De bijdrage van de ZKM aan de supervisie van (aankomende) pastores. Een 

ervaringsbericht. Praktische Theologie, 31 /1, 77-89. 

SUPERVISANTEN 

Adolescenten 

Faber, M. (1990). Supervisie aan adolescenten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /3, 5-20. Idem in: 

Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling 

tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 60-75. 

SETTINGEN / FUNKTIES VAN SUPERVISIE 

Opleidingssupervisie 

Algemeen 

Bennink, H. (1996). Opleidingssupervisie en de pedagogische opdracht van de school. Supervisie in Opleiding 

en Beroep, 13 /3, 138-150. 

Jagt, N, e.a. (1983; 1986; 1988 2 ; 1995 3 ; 2006 4 ). Supervisie. Praktisch gezien, kritisch bekeken. Deventer, Van 

Loghum Slaterus, Houten/Zaventem, Bohn Stafleu Van Loghum, 

Jagt, N. & N. Leufkens (1984). Supervisie in het HBO. Hoezo? In: Uppelschoten, J. (1984). Docent en Praktijk 

in het HBO. Arnhem, Van Loghum-Slaterus. 

Jonker, K. & L. Zuidgeest (1976). Supervisie in ontwikkeling. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 

2, Alphen a/d Rijn, Samsom, 50-74. 

Nijkerk, K.J. (1972). De plaats van training en supervisie in een nieuw opleidingsmodel. In: Siegers, F.M.J. 

(red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 201-210. 

Nijkerk, K.J. (1975). Veranderende opleidingen. De positie van supervisie en training. In: Siegers, F.M.J. e.a. 

(red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom,104-112. 

Siegers, F. (2002). Opleidingssupervisie. In: Siegers, F.(2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn 


Supervisie. Grand & Magazine. Special over supervisie. Informatieblad van de sector Gedrag & en 

Maatschappij van de Haagse Hogeschool. 3 (1992) 5. 


[Special supervisie. Bevat: Weergave per studierichting van resultaten inventarisatie door een werkgroep, die 

- nav registratie-voorstellen LVSB - wensen op gebied van supervisie en supervisoren-opleiding in de sector 

gedrag en maatschappij van de Haagse Hogeschool inventariseerde. Supervisie-casus gebruikt op de 

najaarsconferentie 1991 van de LVSB. Twee impressies van deze conferentie. Enkele hoofdpunten van 

gehouden inleidingen: Supervisie tussen therapeutisering en verzakelijking; Supervisie en engagement. 

Kenschets van en kanttekeningen bij de gehouden inleidingen onder het motto: Supervisie tussen belangen 

en werkelijkheid. 

Begeleide consultatie of supervisie 

Regouin, W. (1987). Begeleide collegiale consultatie of supervisie. Een praktijkervaring. Supervisie in Opleiding 

en Beroep, 4 /3, 30-39. 

Combinatie supervisie-stagebegeleiding 

Bennink, H. (1997). Over de (on)wenselijkheid van de combinatie van supervisie en stagebegeleiding. 

Supervisie in Opleiding en Beroep,14 /3,116-128. 

Deeltijdstudenten 

Bennink, H. & H. Bobbink (1990). Supervisie aan deeltijdstudenten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /1, 6- 

23. 

Huisartsen 

Weterman-Hezemans, Th.P.C. (1985). Eindrapport van het experiment `introductiecursus supervisie aan 

huisartsen’. Oktober 1981-oktober 1985. Amsterdam, Vakgroep Huisartsengeneeskunde van de Vrije 

Universiteit en de Protestantse Voortgezette Agogische Beroepsopleiding, 1986. 

Inrichtingswerk 

Roos, S. de (1987). Opleidingssupervisie aan werkers in gesloten inrichtingen. Valkuilen voor 

opleidingssupervisoren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /3, 15-29. 

Jeugdwelzijnswerk 

Nuiver, H. (1985). Over de bevoegdheid tot het geven van methodiek en supervisie. Wordt er op de HBO-J nog 

een vak geleerd? Tijdschrift K&O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /4, 31-33. 

Nuiver, H. (1985). Supervisie als identiteitenmarkt. Een visie op supervisie binnen een hbo-j. Tijdschrift K&O 

voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 5-8. 

Nuiver, H. (1987). Supervisie binnen de hogere beroepsopleiding voor jeugdwelzijnswerk. Een variatie op het 

thema stagebegeleiding? Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /1, 33-43. 

Lerarenopleiding 

Beks, H. (1983). Supervisie in de lerarenopleiding. Landelijk Blad NLO-wiskunde, april, 3. 

Beks, H., e.a. (1984). Supervisie in een lerarenopleiding: enkele indrukken. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 

/1, 27-33. 

Korthagen, F. (1991). Supervisie in de universitaire lerarenopleiding. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /1, 9- 

19. 

[Supervisie-achtige begeleiding van stages studenten universitaire lerarenopleiding. Bezien vanuit opleiding 

en praktijk.] 

Leuven, C. & H. Vink (1988). Opleidingsdeskundigheid en opleidingskwaliteit. Het vakmanschap van de 

opleidingssupervisor. ID Tijdschrift voor Lerarenopleiders, 10 /2, 61-66. 


[In dit tweede artikel over beroepsrollen in de PABO (pedagogische academie basisonderwijs): nadere 

uitwerking van de beroepsrol ‘opleidingssupervisor’. Speciaal vakmanschap nodig. Pleidooi voor erkenning 

en kwaliteitsverhoging van de diverse beroepsrollen in een professionele opleiding.] 

Loo, J. van (1996). Supervisie voor schoolleiders primair onderwijs: een noodzakelijke luxe. Supervisie in 

Opleiding en Beroep, 13, 2, 1996, 69-79. 

Meeus, W. & N. Engels (2007). Portfolio en supervisie in de lerarenopleiding in Vlaanderen. Supervisie en 


Schee, J. van der (1982). Overdenkingen. Landelijk Blad NLO-wiskunde, september 1982, 1. 

Stasse, I. (1987). Supervisie. Een vorm van begeleiden in de lerarenopleiding. Onderwijskrant, 49, 30-34. 

[Schets problemen beginnende leerkrachten en alternatief voor oplossen daarvan: supervisie, een vorm van 

begeleiding via ervaringsleren; een verlenging van de stage in de opleiding.] 

Leerdoelen 

Leuw, B. (2004). Supervisie en socialisatie: over formuleren van leerdoelen in opleidingssupervisie. Supervisie 

en Coaching, 21 /1, 37-46. 

Maatschappelijk werk 

Andel, E. van (1976). Supervisie in de opleiding voor maatschappelijk werk. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) 

(1976). Supervisie 2. Alphen aan den Rijn, Samsom, 107-119. 

Pastores 

Vergouwen, G. (1979). Pastorale opleiding onder supervisie van de Katholieke Theologische Hogeschool in 

Utrecht. Enkele belangrijke aspecten. Sacerdos, 46 (1979), 387-411. 

P&A 

Berntrop, C.C. & G.T. Anema (1972). Supervisie in de personeel-werkopleiding aan de sociale academie. In: 

Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie, Alphen aan den Rijn, Samsom, 211-231. 

Ronde, M. de (2000). Autonoom leren door studieloopbaanbegeleiding. Coaching en supervisie als hart van het 

P&A-curriculum. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /3, 119-136. 

Psychiater 

Pols, J. (1993). Meester-gezelrelatie of werkbegeleiding? De stagesupervisie in de opleiding tot psychiater. 

Tijdschrift psychiatrie 35(1993)2, 122-131. 

Pols, J. (2006). De psychiater als coach. Utrecht, De Tijdstroom. 

Sociaal-juridische dienstverlening 

Witte, L. (1995). Supervisie binnen SJD. Tijdschrift voor sociaal juridische dienstverlening, 22-25. 

[Supervisie vindt plaats in het derde opleidingsjaar (stagejaar) van deze nieuwe opleiding (Sociaal-juridische 

dienstverlening). Opvattingen over en praktijken zijn niet eensluidend. Voor stagebiedende instellingen is de 

zin er van niet altijd duidelijk. Weergave van resultaten van een 'verkennend onderzoek' van redactie onder 

SJD-supervisoren. Genoemd worden: grondstructuur, inhouden, invloed van kenmerken van de SJDmethodiek, 

aard van de supervisanten, consequenties voor werkwijze en samenstelling van sv-groepen]. 

Sociale (ped)agogiek 

Siegers, F.M.J. (1972). Supervisie binnen de vakgroep sociale (ped)agogiek aan de universiteit van Nijmegen. 

In: Siegers, F.M.J.(red.). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 278-289. 


Social work 

Andel, E. van (1976). Supervisie in de opleiding voor maatschappelijk werk. In: Siegers F.M.J. e.a. (red.) 

(1976). Supervisie 2. Alphen aan den Rijn, Samsom, 107-119. 

Thema’s 

Bennink, H. (1992). Opleidingssupervisie. Vrije figuren of verplichte nummers? Onderwerpen in supervisie aan 

beginnende beroepsbeoefenaren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /3, 4-18. 

[De interne structuur van (opleidingssupervisie) in hoger beroepsonderwijs. Hoe komt deze tot stand: inbreng 

supervisor en supervisant. Standaardisatie en programmering is mogelijk binnen concept. Aanzet voor 

standaardonderwerpen. Hoeveel structuur is nodig? Welke rol hebben doelen bij proces en fasering? De 

methodische bijdrage van de supervisor]. 

Voortgezette opleiding 

Zeillemaker, T. (1972). Supervisie in een voortgezette opleiding. In: Siegers, F.M.J. (red.), Supervisie. Alphen 

a/d Rijn, Samsom, 232-257. 

Welzijnswerk 

Regouin, W. (1985). Supervisoren in opleidingen voor welzijnswerk. Een onderzoek bij sociale academies en 

voortgezette opleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2,19-27. 

Supervisie in / ten behoeve van organisaties 

Instellingssupervisie 

Elferink, J.W.R. (1972). Instellingssupervisie. Maatschappelijk werk - supervisie - organisatie. Tijdschrift voor 

Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 26 /.., 320-323. 

Hulshoff, M-A. (1989). Supervisie wint terrein in het openbare bibliotheekwerk. In: Rigter, W. (red.) (1989). 

Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 40-55. 

Kessel, L. van (1997). Supervisie als instrument bij organisatieveranderingen en als bijdrage aan de 

ontwikkeling van een lerende organisatie. In: Van Beek, C. e.a. (Red.), Handboek Verpleegkundige Innovatie. 

Bohn, Stafleu, Van Loghum, Houten. Aflevering 12 december 1997 (D 320: p. 3-29). 

Kessel, L. van (2011). Supervisie in en voor organisaties. Transfer of learning in het middelpunt. Tijdschrift voor 

Coaching, (2011),1, 49-52. http://www.tvc.nl/syv_files/file/downloads/20111%20supervisie.pdf 

Schwirtz, E. (1984). De instellingssupervisor. Het verband tussen positie in een organisatie en oriëntatie in 

professioneel handelen. Supervisie in Opleiding en Beroep,1 /2, 37-45. 

Siegers, F. (1989). Instellingssupervisie. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSD-cahiers no 5. 

Siegers, F. (1991). Specifieke vaardigheden van de instellingssupervisor. Een beschouwing toegespitst op de 

binnensupervisor, met aandacht voor werkbegeleiding en collegiale consultatie. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 8 /2, 4-22. 

Siegers, F. (1995). Instellingssupervisie. Leren over werk in de context van leiden-begeleiden-samenwerken. 

Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 1995. 

ONDERZOEK 


Doelen van supervisie 

Praag, E. van (1972). Doeleinden van supervisie. Een onderzoek. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.). Supervisie. 


Praag, E. van (1976). Doeleinden van supervisie. Een onderzoek. In: Siegers, F.M.J. e.a.(red.) (1976). 

Supervisie 2. Alphen a/d Rijn, Samsom, 217-232. (Idem als: Van Praag, E., 1972). 

Praag, E. van (1976). Onderzoek naar doeleinden van supervisie. Een vervolgonderzoek. In: Siegers, F.M.J. 

e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen a/d Rijn, Samsom, 233-240. 

Effecten op innovatie 

Grift, W. van de &Th. Houtveen (1991). Principals and school improvement. School Effectiveness and School 

Improvement, 2 /1, 53-70. 

[Resultaten van een onderzoek, uitgevoerd op 175 scholen voor 

basisonderwijs in Nederland, laten zien dat na één schooljaar er een kleine maar significante toename is in de 

toepassing van onderwijskundige vernieuwing door leerkrachten. Supervisie van het schoolhoofd bij het beginnen 

van vernieuwing houdt significant verband met een toename van de toepassing. Na een schooljaar wordt geen 

significant verband gevonden tussen supervisie bij de toepassing van verbetering en toename in de toepassing 

zelf.] 

Groepssupervisie 

Martens, J. (1984). Helpende en storende processen in groepssupervisie van client-centered therapeuten. Een 

empirische studie. In: Lietaer, G. e.a.(red). Client-centered psychotherapie in beweging. Naar een 

procesgerichte benadering. Leuven, Acco, 345-376. 

Martens, J. (1984). Groepssupervisie in een client-centered psychotherapie. Een empirische studie van 

helpende en storende processen. Leuven, Katholieke Universiteit, doctoraatsproefschrift. 

Interventies van de supervisor 

Andriessen, H.C.I. (1975). De interventies van de supervisor als bijdrage tot het leren aan ervaring in de 

supervisie. Een beoordelingsinstrument. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. 

Nijmegen, Dekker en Van de Vegt, 1975, 398-429. (Diss. Universiteit Nijmegen). 

Intervisie in de praktijk 

Jagt, N. & T. Rombout (1992). Wat heet intervisie? Een klein onderzoek. Supervisie in Opleiding en Beroep. 

Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 9 /3, 29-41. 

Rietmeijer, C. (2008). Supervisie en intervisie in de geneeskunde. Huisartsen versterken functioneren. 

Tijdschrift voor Coaching, 2008 /1, 52-54. 

Methodiek supervisie 

Peters, A., e.a. (1993). Standaardisering van het procesmatig begeleiden door supervisoren. Verslag van een 

kwalitatief onderzoek met supervisoren van studierichtingen van de Hogeschool Nijmegen. Hogeschool 

Nijmegen, CBM, september 1993. 

Beschrijving en theoretische verantwoording van project met centrale vraagstelling 'Welke activiteiten moeten 

supervisoren verrichten om te komen tot een acceptabel uitvoeringsniveau van de supervisie?’ 

Beschrijving van taakaspecten van de supervisor die als uitgangspunt zijn genomen voor ontwikkeling van 

standaarden ('concrete, in gedragstermen geformuleerde activiteiten, waarvan overeengekomen is dat zij een 

voor de betrokkenen aanvaardbaar uitvoeringsniveau aangeven'). Beschrijving van de geformuleerde 


standaarden. Conclusies en aanbevelingen. Bijlagen: Opdracht voor casuistiek; Model van vraagtypen; 

Profiel van de supervisor (uit: LVSB-registratie Supervisoren, 1992). 

Onderzoek als onderdeel supervisorenopleiding 

Merkies, R. & Y. Stapert (1992). Supervisie-onderzoek in de eenjarige Amsterdamse opleiding voor supervisie 

en consultatie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /2, 15-30. 

Ontwikkeling beroepsorganisatie 

Brenninkmeijer, W. (2002). Een inventarisatie van de opmerkingen die gemaakt zijn bij de enquête. 

Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /3, 19-20. 

Fonderie-Tierie, L. (2002). Uw LVSB! Enkele uitkomsten van de leden enquête. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /2, 

9-10. 

Schats, I. (2009). Marktonderzoek LVSC. Koester kwaliteit in moderne marketing. Supervisie en Coaching. 

Tijdschrift voor begeleidingskunde, 26 /3, 160-161 

Ontwikkeling supervisie in Nederland 

Coenen, B. (2002). De institutionalisering van supervisie. Enkele uitkomsten van een enquête (vervolg). Forum. 

Tijdschrift LVSB, 8 /3, 15-18. 

Coenen, B. (2003). De illusie van voltooidheid. Een onderzoek naar de ontwikkeling van supervisie in 

Nederland. Proefschrift Universiteit voor Humanistiek Utrecht. Soest, Nelissen. 

Kessel, L. van (1994). Supervisie als Concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en het 

buitenland. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 

1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 5-31. 

Ontwikkeling supervisoren 

Bennink, H. (1993). Hoe zien (sommige) supervisoren hun ontwikkeling? Resultaten en evaluatie van een 

lezersenquête. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden, 10 /‘special’, 13-29. 

Praktijk van supervisie 

Coenen, B. (2002). De praktijk van supervisie. Enkele uitkomsten van een enquête. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 

/2, 7-9. 

Self-efficacy, werkplezier en attributie 

Brijker, A. (2009). Verwachting en verandering: de invloed van self-efficacy, werkplezier en attributie op de 

verwachting van supervisie. Masterthese AOP, RuG, GmW, Psychologie, 1-45. 

Rozema, J. (2010). De effecten van supervisie op de supervisant wat betreft de mate van self-efficacy, het 

werkplezier en de reflectieve vaardigheden. Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen, afdeling 

Psychologie, Rijksuniversiteit Groningen. 

Sociaal-juridische dienstverlening 

Witte, L. (1995). Supervisie binnen SJD. Tijdschrift voor sociaal juridische dienstverlening, 22-25. 

[Supervisie vindt plaats in het derde opleidingsjaar (stagejaar) van deze nieuwe opleiding (Sociaal-juridische 

dienstverlening). Opvattingen over en praktijken zijn niet eensluidend. Voor stagebiedende instellingen is de 

zin er van niet altijd duidelijk. Weergave van resultaten van een 'verkennend onderzoek' van redactie onder 

SJD-supervisoren. Genoemd worden: grondstructuur, inhouden, invloed van kenmerken van de SJD- 


methodiek, aard van de supervisanten, consequenties voor werkwijze en samenstelling van sv-groepen]. 

Supervisiebeleid in beroepsopleidingen 

Kessel, L. van (1991). Supervisiebeleid in de initiële opleidingen van de Hogeschool Nijmegen. Een 

gesystematiseerd overzicht van hetgeen door de opleidingen beschreven is in beleidsnota’s en verslagen van 

evaluaties betreffende supervisie. Hogeschool Nijmegen, Centrum voor beroepsinnovatie en 

Methodiekontwikkeling. 

Post, L. van der (2000). Supervisie en werkbegeleiding bij postdoctorale praktijkopleidingen in de 

gezondheidszorg. Geïllustreerd met een onderzoek naar de kwaliteit van supervisie en werkbegeleiding 

tijdens de opleiding tot psychiater. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). 

Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 252-269. 


voortgezette opleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2, 19-27. 

Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde 

Redactie (2007). Reactie op het lezersonderzoek. Supervisie en Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 

24 /1, 3-4. 

Supervisie en organisaties 

Vening, J.J.C. (1995). Eerste resultaten enquête Supervisie Mensenwerk. Supersores, 2 /2, 7-9. 

Vening, J.J.C. (1996). Supervisie Mensenwerk. Scriptie in het kader van de doctoraalstudie andragogiek. 

Universiteit Groningen, Sectie Andragogiek. 

Vening, J. (1998?). Supervisie: mensenwerk. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /2, 2-6. 

Waarde van supervisie voor beroepsuitoefening 

Bakx, N., Bernsen, L. & L. Veelers (2001). Supervisie doorgelicht. Interview met supervisor en supervisanten. 

Huisarts en Wetenschap, 44 /11, 518-520. 

Beukering, J.T.E. (1990). Superviseren bij diagnosticeren. Een PDO-cursus beproefd. School & Begeleiding, 

25, 45-50. 

[Deelnemers aan cursus krijgen individueel of in tweetallen supervisie. De effecten van deze cursus zijn 

onderzocht door middel van enquêtes en interviews.] 

Bouman, G , en Bergen, T. (2004). Hoe krachtig is supervisie als leeromgeving? Resultaten van een analyse 

van acht supervisiedialogen. Supervisie en Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 21 /3, 119-134. 

Brenninkmeijer, W., R. Grol & V. van Lieshout (1986). Evaluatie van supervisie en persoonsgerichte training 

voor huisartsen in opleiding. Huisarts en Wetenschap, 29, 319-321. 

Brenninkmeijer, W.J.M., e.a. (1999). De evaluatie van supervisie voor HAIO’s. Huisarts en Wetenschap, 42 /9, 

402-405. 

Brenninkmeijer, W.J.M. e.a. (2005): Leren van eigen werkervaringen. Onderzoek naar de effecten van 

supervisie aan huisartsen. Medisch Contact, 60 /16, 664-667. 

Busari, J.O., Greidanus, P.M, Weggelaar, N.M. & I.A.M. Schiering (2006). Supervisie in de medische praktijk. 

Het oordeel van specialisten in opleiding. Arts-assistenten kindergeneeskunde beoordelen supervisoren. 

Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, 25 / 4, 170-9. 

Gerlings, H. (1973). Effekt van supervisie. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 


27 /16, 399-406. 

Hees, G. van (2010). Supervision models: which one is the best? The case study in The Netherlands. In: Hees, 

G. van & B. Geissler-Piltz (ed.)(2010). Supervision meets Education. Supervision in the bachelor of 

SocialWork in Europe. Maastricht, Zuyd University of applied sciences, CESRT. (Bespreking door Kessel, L. 

van, 2012). 

Kessel, L. van (2005). Reactie op Bouman & Bergen (Supervisie en Coaching, 3/2004, 119-134. In: Supervisie 

en Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 22 /2, 111. 

Kessel, L. van (2011). Nederlands onderzoek naar effect en effectiviteit van supervisie. LVSC Congres 2011, 

49-57. http://www.lvsccongres.nl/files/Louis_van_Kessel_LVSC_Congres.pdf 

Kessel, L. van (2012). Supervisie in social work-opleidingen in Europa. Een onderzoek. Tijdschrift voor 


Kruiswijk Jansen, J. (2004). Speuren naar effecten van supervisie. De responsieve evaluatie als zoekmethode. 

Supervisie en Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 21 /3, 135-149. 

Linden, M. van der (1993). Ervaringen van supervisanten wat weten we ervan? In: Praag- van Asperen, H. M. 

van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 2 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. 

Amersfoort, Academische uitgeverij, 243-254. 

Linden, M. van der (2000). Ervaringen van supervisanten wat weten we ervan? In: Praag- van Asperen, H. M. 

van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 270-280. 

Locher G. & A.H. Blankenstein (2004). Wat doet supervisieonderwijs bij huisartsen in opleiding? Resultaten 

van een onderzoek naar effectbeleving onder HAIO’s aan de huisartsopleiding van het VUMC. Tijdschrift voor 

Medisch Onderwijs, 23 /3,143-52. 

Merkelbach, J.W. (1999). Supervisie werkt niet voor buitenlandse artsen. Hoe komen deze artsen aan de slag? 

Medisch Contact, 54 /17, 608 - 611. 

Merkies, Q.L. (1990). De waarde van supervisie voor de beroepsopleiding tot huisarts. Een evaluatieonderzoek 

ten behoeve van de Vakgroep Huisarts en Verpleeghuisgeneeskunde van de Vrije Universiteit te Amsterdam. 

Hogeschool van Amsterdam, Centrum voor Nascholing en Onderwijsontwikkeling. 

Merkies, R. & N. Sjerps (1991). Positieve neveneffecten van een onderzoek. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 8 /3, 21-28. 

Merkies, Q.L. & M.B.G. Schmitz (1992). Supervisie als ondersteuning bij de vorming tot huisarts: evaluatie van 

een experimenteel project. Medisch contact, 47 /13, 414-415. 

Moosdijk-Smeelen, J. van de (1992). De betekenis die supervisie heeft als opleidingsmethode voor de huisarts 

in opleiding. Nijmegen, KUN (doctoraalscriptie Pedagogische Wetenschappen). 

Rapport (1963). Rapport onderzoek ‘Supervisie’. Landelijke Vereniging R.K. Gezinsvoogdij en Patronage, ’s- 

Hertogenbosch, 1963. 

Regouin, W. (1991). Bespreking van Schmitz & Merkies (1990) en Merkies (1990). Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 8 (1991) 3, 42-45. 

Rossum, M. van (1996). De evaluatie van supervisie in de beroepsopleiding voor huisartsen. Universiteit 

Nijmegen, Voortgezette Opleiding Huisartsen. Intern rapport. 

Snoek, R. (1990). Rendement van supervisie onderzocht. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /4, 16-27. 

Visscher, M. (1985). Supervisie. Thuishaven of ‘therapie’? Een gesprek met drie 4 e jaars hbo-j-ers over de 

supervisie in het 3 e jaar. Tijdschrift K & O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 3-4. 


Voogd, M. & M. Kuyvenhoven (2010). Onderzoek naar de effecten van supervisie. Supervisie en Coaching. 

Tijdschrift voor begeleidingskunde, 27 /1, 3-14. 

ONDERZOEKSMETHODOLOGIE VOOR SUPERVISIE 

Bock, K., de (1989). Over handelen en verhalen gesproken. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden, 

supervisor blijven. Liber Amicorum voor Dinie Haan en Frans Siegers bij gelegenheid van hun afscheid op 28 

juni 1989 te Amsterdam. Amsterdam, Voortgezette Opleidingen Amsterdam, Cahier no. 3, 21-30. 

Groen, P.A. & Q.L. Merkies (1990). Supervisie onderzoek onderzocht. In: Merkies, Q.L. (red.) (1990): 

Supervisie samenspraak. Zoekend terugzien voor straks. Amsterdam, Voortgezette Opleidingen, VO- Cahier 

5, 85-100. 

DE SUPERVISOR 

Algemeen 

Bos, Auke (2010). Wat doet de supervisor? Forum Tijdschrift LVSC , 16 /2, 2-4. 

Luttikholt, A. (1987). De supervisor. In: Luttikholt, A., Leren-Onderwijzen, Amsterdam, Sara, 87-149. 

Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden, supervisor blijven. Liber Amicorum voor Dinie Haan en Frans 

Siegers bij gelegenheid van hun afscheid op 28 juni 1989 te Amsterdam. Amsterdam, Voortgezette 

Opleidingen Amsterdam, Cahier no. 3. 

Siegers, F. (1989). Supervisor worden, supervisor blijven. In: Haan, D. & F. Siegers e.a. (1989). Visies op 

supervisie. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSD-Cahier nr. 6, 5-24. 

Beroepscultuur 

Siegers, F. (1994). Supervisoren onder elkaar. Samen spelen ten behoeve van het supervisiespel. Supervisor - 

supervisant - context III. 11 /3, 22-32. (Als: ‘Supervisoren onder elkaar. Samen spelen ten behoeve van het 

supervisiespel. Het belang van een gemeenschappelijke situatiedefinitie.’ In: Regouin, W. & F. Siegers 

(2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, 

Bohn Stafleu van Loghum, 210-220). 

Bevoegdheid 

Kessel, L. van (1984). Bevoegdheid voor supervisoren. Stichting Landelijke Projectgroep Supervisie, 1984. (Idem: 

Kessel, L. van (1985). Bevoegdheid supervisoren. Een gordiaanse knoop. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 

/1, 5-21). 

Biografie 

Haan, D. (2000). Mijn biografie als lerende supervisor. Een reis door de tijd. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). 

Verwerven van het supervisorschap. Leuven-Apeldoorn, Garant, 109-143. 

In opleidingen 


voortgezette opleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2, 19-27. 


Ontwikkeling van de supervisor 

Bennink, H. (1993). De ontwikkeling van de supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /1, 3-16. 

Bennink, H. (1993). Hoe zien (sommige) supervisoren hun ontwikkeling. Resultaten en evaluatie van een 

lezersenquête. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 ‘Special’, 13-29. 

Opleiding tot supervisor 

Kessel, L. van & M. Rutten (1981). Scholing van supervisoren in de tachtiger jaren. Werkmateriaal Konferentie 

Supervisie, Aktie en Reflektie, 31 oktober 1981, Landelijke Projektgroep Supervisie. 

Kessel, L. van (1987). De opleiding van supervisoren aan het Nijmeegse instituut voor voortgezette agogische 

beroepsopleiding. Geschiedenis en toekomst. Panopticum. Kwartaalblad VO-Nijmegen, 2 /3, 3-8. 

Kessel, L. van (1988). Commentaar: Wat is de toekomst van de supervisorenopleidingen uitgaande van de 

instituten voor voortgezette agogische beroepsopleidingen? Supervisie in opleiding en beroep, 5 /2, 37-41. 

Kessel, L. van (1992). Een (inter)nationale vergelijking van opleidingen. In: LVSB (1992). LVSB-registratie 

supervisoren 1992. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende 

erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, LVSB, 50-54. 

Kessel, L. van (1996). Een internationale vergelijking van opleidingen. De registratie-normen van de LVSB in 

vergelijking met registratie-normen van andere supervisoren-organisaties in Europa. In: LVSB (1996). LVSBregistratie 

supervisoren 1996. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en 

betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Herziene editie. Den Haag, LVSB, 54-60. 

Larsen, P. (1986). Ontwikkelingen in de periode 1963-1968. Opleiding van supervisoren en opvattingen over 

supervisie. Panopticum, Kwartaalblad VO-Nijmegen, 2 /3, 9-12. 

Praag, Ph. H. van (1993). Een practicum voor supervisoren van psychotherapeuten. In: Praag-van Asperen, H. 

M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, 

Academische uitgeverij, 255-269. 

Praag, Ph. H. van (2000). De opleiding van supervisoren. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag 

(red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 281-295. 

Stapert, Y.J. & F.J. Benjamins (1976). Eerste paragraven van een methodiek-trainingsprogram voor 

supervisoren. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2, Alphen a/d Rijn, Samsom, 77-104. 

Straathof, C. (2002). Wat betekent het opleiden tot supervisor voor de manier van lesgeven? Een bijdrage tot 

‘leren discussiëren met zichzelf. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. 

Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 177-199. 

Zetten-van der Linden, M. van (1984). Leren superviseren tijdens een voortgezette agogische 

beroepsopleiding. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /2, 46-52. 

Organisatie van de supervisor 

Praag, Ph. van (1987). Over zelfstandige vestiging. Bezint eer gij begint. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 

/2, 21-32. 

Organisatie van supervisoren: LPS > LVSB > LVSC 

Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.) (2005). Hink-stap-sprong. In 25 jaar van Projektgroep 

via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere Begeleidingsvormen, 19-22. 

Keller-Van Lakerveld de Heus, R. (2005). Van idealisme naar een professionele organisatie 1980-1988. In: 

Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.). Hink-stap-sprong. In 25 jaar van Projektgroep via LPS 

naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere Begeleidingsvormen, 19-22. 


Regouin, W. (1993). Commentaar. Hoe gaat het ermee, LVSB? Supervisie in Opleiding en Beroep,10 /3, 45-46. 

Regouin, W. (2005). Van missie naar professie. In: Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.): Hinkstap-sprong. 

In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere 

Begeleidingsvormen, Wijchen, 43-48. 

Profiel van de supervisor 

LVSB (1992). LVSB-registratie supervisoren 1992. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en 

opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, LVSB, 14-15; 37-46. 

LVSB (1996). LVSB-registratie supervisoren 1996. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en 

opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Herziene editie. Den Haag, LVSB, 17; 39-48. 

LVSB (2002). Registratie. Regelgeving betreffende registratie van (leer)supervisoren en opleiders en erkenning 

van opleidingsonderdelen. Editie 2002. Wijchen, LVSB, 26-38. 

LVSB (2005). Registratie. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en erkenning van 

opleidingsonderdelen. Editie 2005. Wijchen, LVSB, 2004, 27-38. 

Visser, K. & H. ter Burg-Loe (1989). Op zoek naar de vakbekwaamheid van de supervisor. In: Rigter, W. 

(1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 

127-131. 

Siegers, F. (1991). Specifieke vaardigheden van de instellingssupervisor. Een beschouwing toegespitst op de 

binnensupervisor, met aandacht voor werkbegeleiding en collegiale consultatie. Supervisie in Opleiding en 

Beroep, 8 /2, 4-22. 

Registratie 

LVSB (1992). LVSB-Registratie Supervisoren 1992. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en 

opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, Landelijke Vereniging voor 

Supervisie en andere Begeleidingsvormen. 

LVSB (1996). LVSB-Registratie supervisoren 1996. Herziene editie. Regelgeving betreffende registratie van 

supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, Landelijke 

Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen 

LVSB (2002). Registratie. Editie 2002. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en 

betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Wijchen, LVSB, 2002. 

LVSB (2005). Registratie. Editie 2005. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en 

betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Wijchen, LVSB, 2005. 

Tarieven 

Kessel, L. van (2007). Tarieven naar believen? Supervisoren en hun honoraria. Forum. Tijdschrift LVSB, 13 

(2007), 3, 12-13. (Reactie op: Zanden, T. van der & L. Graafsma, 2007). 

Zanden, T. van der & L. Graafsma (2007). Supervisietarieven, Forum. Tijdschrift LVSB, 13 /2, 10-11. 

(Reactie daarop: Van Kessel, 2007).

SUPERVISIE EN VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN EEN ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?