ALGEMENE FICHES TWEEDE GRAAD

©ECEGO-Expertisecentrum voor Ervaringsgericht Onderwijs 

LOPKE 

ALGEMENE FICHES 

TWEEDE GRAAD

ALGEMENE FICHES 


TWEEDE GRAAD 

Kringgesprekken 

Leren samenwerken 

Energizers en groepsindelingen

ALGEMENE FICHE 



Kringgesprekken

Lopke: Algemene fiche 2 de graad 3 - 4 

Titel KRINGGESPREKKEN 

Kern Een kringgesprek is de werkvorm bij uitstek om te werken aan sfeer en 

relatie. Om in een kringgesprek hoge betrokkenheid te creëren voor 

alle leerlingen zijn er heel wat mogelijkheden: werken met opstapjes, 

mini-kringen, duogesprekjes,… 

Anderzijds is het ook belangrijk hoe de kring gevormd wordt. Het mag 

geen aaneenschakeling van kliekjes zijn. Een goed gekozen energizer 

kan hier verandering in brengen door op een speelse manier de kring te 

laten vormen. 

Link met het 

verhaal van 

Lopke 

Lopke heeft geluk: in haar nieuwe klas wordt ze niet uitgesloten; daar 

hoort ze erbij. Een klasklimaat creëren waarin elk kind erbij hoort, 

ongeacht verschillen, is een belangrijke voorwaarde om echt 

welbevinden bij kansarme kinderen te kunnen bewerkstelligen. 

Benodigdheden Dobbelsteen 

Ev. Muziek 

Keukenwekkertje als je duogesprekjes wil timen 

Mogelijkheden Een kring kan je gebruiken om de dag te starten, maar ook om de dag 

te eindigen, om te evalueren, om meningen van kinderen te horen, om 

ideeën te verzamelen, om te filosoferen, om gevoelens te laten uiten,… 

Verloop In de bijlagen vind je mogelijkheden om op een speelse manier een 

kring te vormen, zodat er geen kliekjesvorming is en er geen 

kinderen uit de boot vallen. 

Verder vind je een aantal mogelijkheden om zoveel mogelijk kinderen 

maximaal te betrekken. Voordenkertjes, opstapjes, duogesprekjes,… 

kunnen hierbij helpen. 

Ter informatie vind je hier de definitie van een kringgesprek: 

Lopke: Algemene fiche 2de graad-Kringgesprekken 1 


Definitie 

• Het kringgesprek is een moment waarop de 

klas of de leefgroep samen gaat zitten om 

gedachten en ervaringen met elkaar te 

delen. 

• Als ontmoetingsplaats is het de plek bij 

uitstek waar het contact tussen leerlingen 

onderling en tussen leerlingen en leerkacht 

gerealiseerd wordt. 

• Daarnaast kan men de kring ook voor 

plannings- en evaluatiedoeleinden benutten. 

Om bij een binnen- en een buitenkring nieuwe duo’s te vormen, laat je 

één van de kringen doorschuiven. Om de kinderen niet op voorhand te 

laten zien bij wie ze terechtkomen, kan je ook hier speels werken: 

door te wandelen op muziek (muziek stopt = nieuwe partner), te 

dobbelen met een dobbelsteen (zoveel plaatsen opschuiven in de

ichting van …), … 

Om eens een ander kringgesprek te krijgen waar elk kind kan aan 

deelnemen kan je werken met het boekje ‘Vraag maar’ van Antje 

Damm, uitg. Lemniscaat. 

In dit boekje staan allerlei vragen die kinderen uitnodigen om te 

vertellen. Je kan het boekje doorgeven en het laten openslaan op een 

‘toevallige’ pagina. De vraag wordt gelezen en het kind dat het boekje 

in handen heeft, mag vertellen. Daarna kan je het gesprek 

opentrekken naar de andere kinderen, of je kan het verder laten 

doorgeven en een andere vraag laten ‘trekken’. 

Je kan uiteraard ook kinderen zelf een vraag laten kiezen. Bvb. het 

kind dat jarig is die dag mag in het boekje een vraag kiezen om in 

kring over te praten. Een eenvoudige manier om kinderen zelf 

initiatief te laten nemen, inspraak te geven. 

(Het voordeel van een dergelijke werkvorm t.a.v. een weekendkring is 

dat elk kind iets kan vertellen en niet in verlegenheid wordt gebracht 

omdat het dat weekend niets speciaals gedaan heeft, omdat het niet 

op vakantie geweest is,… Vragen als ‘Wat vind je niet lekker om te 

eten? Wat zie je als je uit het raam kijkt? Wat doe jij tóch, ook al mag 

het niet? Welk dier zou je willen zijn?...’ kan iedereen beantwoorden. 

Je leert er elkaar beter door kennen en vaak komen er heel 

verrassende dingen uit.) 

Bijlagen Bijlage 1: Op een andere manier in de kring zitten 1 

Bijlage 2: De kracht van de kring 2 

1 Mattheeuws, K. Lord of the Kring. Werkwinkel: Communicatie in de kring. www.artdc.be 

2 Idem 


©ECEGO-Expertisecentrum voor Ervaringsgericht Onderwijs

Bijlage 1: Op een andere manier in de kring zitten 



Bijlage 2: De kracht van de kring 

In een kring zitten geeft meteen een grote symboolwaarde. 

o Een kring heeft geen begin en geen einde. Het is een cliché , maar in deze context is het 

eerder een streven dan een statement. Als de kinderen ervaren dat de kring begint of 

eindigt bij de leerkracht of gespreksleider (het kan ook een leerling zijn) geeft dat aan dat 

zij nog sterk afhankelijk zijn van die leidende figuur. In een groep die de gesprekregels 

goed beheerst en respecteert, verdwijnt de gespreksleider a.h.w. in de groep. Het geeft 

ook aan dat de moderator op onopvallende manier de groep leidt. Hij eist geen hoofdrol 

op, maar stelt zich ten dienste van de groep, de inhoud en de voortgang van het gesprek. 

o Iedereen die in de kring zit is gelijk aan de ander. Je kunt niet meer of minder in de kring 

zitten. Ook niet vooraan of achteraan. In het beste geval zit je naast de juf of meester. Het 

is dan nog zeer de vraag of dat iets positiefs is. Voor de één zal het een beloning zijn, voor 

de ander een straf. Als de moderator deze gelijkwaardigheid qua plaats ook nog eens kan 

vertalen naar een gelijkwaardigheid in het gesprek, dan creëert hij een fundamentele basis 

voor een veilig groepsgebeuren. 

o Omdat er geen obstakels staan, zijn de deelnemers gedwongen om 

rechtstreeks te communiceren. Achter iemands rug bezig zijn is hier onmogelijk. Ook op 

tafel slaan om je argumenten kracht bij te zetten kan niet. Je verstoppen zou al te veel 

opvallen. Hoewel ik geloof dat het hier een absolute troef is, moeten we er ons steeds van 

bewust zijn dat er ook een keerzijde is aan deze rechtstreeksheid. Spreken in een groep, 

spreken tot een groep, je eigen mening formuleren ...het blijven uitdagingen voor de meer 

onzekere kinderen. 

o Verder is er ook het gegeven van de fysieke nabijheid. Voor sommigen is een kring te 

nabij, te beklemmend en zelfs bedreigend. In andere groepen ervaren de deelnemers de 

kring als knus en uitnodigend. Alleen al door te kijken naar het non-verbaal gedrag van de 

deelnemers, leer ik als gespreksleider veel over hoe 

ze de kring beleven. Als het goed is, kun je via enkele gerichte werkvormen en een open 

houding er in slagen om de initiële afwachtende houding te laten wegebben, zodat de 

deelnemers voelen dat ze open kunnen communiceren. Blijft de onzekerheid en de 

afwachtende houding, dan speelt er mogelijk iets anders mee. Benoem dan wat je ziet of 

hoort (zonder te interpreteren) en vraag aan de groep hoe dit komt. Het wordt ongetwijfeld 

een moeilijk gesprek, maar wel noodzakelijk. 



Enkele vuistregels 

o Een cirkel is geen ovaal: Zorg ervoor dat de kring zo rond mogelijk is. Zo kan iedereen 

elkaar zien en benut je ten volle de sterktes van een kring. Het lijkt een detail, maar door 

hier over te waken geef je ook aan dat je de werkvorm au serieux neemt. 

o Maak afspraken: Zoals bij elke werkvorm is het maken van afspraken een essentiële stap 

om efficiënt te kunnen werken. Het maakt deel uit van elk groepsvormingsproces. Laat de 

afspraken zo veel mogelijk vanuit de kinderen komen. Dat vergroot de betrokkenheid en 

maakt het gemakkelijker om de afspraken bij te schaven. Afspraken maken lukt vaak vlot, 

maar ze naleven is en blijft een leerproces. 

o Regisseer het gebeuren / Grenzen bewaken: Afspraken alleen zijn niet genoeg. Ze 

moeten nog nageleefd worden ook. Aanvankelijk zal jouw rol daarin bepalend zijn. Hou er 

rekening mee dat je in het begin van een schooljaar de gesprekken wat strakker zult 

moeten leiden. 

'Streng, maar rechtvaardig' zingen de rechters. Een bruikbaar motto als je een 

kringgesprek leidt. Sta er op dat je iedereen laat uitspreken. Enkel wie het woord vraagt, 

spreekt. Roep inbrekers tot de orde. Leg de groep stil indien nodig. Door strak maar 

invoelend en fair op te treden, dwing je respect af Ook zonder woorden kun je heel sturend 

optreden, door b.v. te gaan staan, door met je ogen te spreken of mensen aan te wijzen. 

Let er wel op dat je evenzeer voldoende 'beloont'. Bedank deelnemers voor hun bijdrage. 

Benoem de goede gang van zaken en druk je waardering uit. Laat dit ook door de groep 

benoemen door naar de beleving te polsen. Zo creëer je een evenwicht tussen begrenzen 

en motiveren. 

o Het recht om te passen. Elke deelnemer heeft het recht om te passen. Soms is de vraag 

te moeilijk, soms is hij te persoonlijk, soms was iemand even niet bij de les. Dit recht geeft 

de deelnemer een uitweg om met deze omstandigheden om te gaan. De gespreksleider 

doet er goed aan om dit recht niet alleen te benadrukken maar ook om het 

onvoorwaardelijk toe te passen. Als deelnemer mag je (n)iets zeggen. 

o Luisteren: Stimuleer een goede luisterhouding. Dit kan in de eerste plaats door het goede 

voorbeeld te tonen. Maar ook door eens samen stil te staan bij wat luisteren nu precies 

inhoudt. Ook hier gaat het om een vaardigheid die getraind moet worden. Rome is niet 

gebouwd in één dag. Vandaar dat sommige leerkrachten luisterlessen integreren in hun 

curriculum. 

extra: Maak met de letters van het woord luisteren eigenschappen van goed 

luistergedrag. 

o Wees bewust van je rol: Over de rol van de begeleider kunnen we vele pagina's vullen. 

Bewust zijn van je eigen rol tijdens het gesprek is een goed begin en heel belangrijk. Soms 

heb je meerdere rollen tegelijk te vervullen: die van de moderator die doorvraagt, opentrekt 

en diepgang probeert te creëren, diegene die ervoor zorgt dat de regels en afspraken 

nageleefd worden, de motivator die de deelnemers aanmoedigt, de deelnemer aan het 

gesprek, de temporegelaar,.... Die rollen gelijktijdig invullen vergt heel veel van een 

leerkracht of een begeleider. Gun jezelf daarom de tijd om hierin te groeien. Via 

zelfreflectie, video-opnames, een bezoek van een collega, feedback van de deelnemers, 

versterk je het groeiproces. 

o Ieder zijn waarheid: Binnen het concept van de sociale vaardigheden bestaan er geen 

foute antwoorden. Dit geldt natuurlijk niet voor alle andere vakken, maar het is vaak een 

goed vertrekpunt. Het dwingt ons om respect op te brengen voor ieders inbreng. Het leert 

jonge mensen het woord respect toe te passen in de praktijk. En dat kan hard werken zijn. 

Diametraal tegenover elkaar staan qua mening en toch door één deurgat kunnen, is 

immers geen evidentie. Maar hoe respectvoller we elk antwoord accepteren, hoe 

gemotiveerder de deelnemers zullen zijn om hun inbreng te doen. Hierdoor wordt het palet 

aan ideeën, indrukken en gevoelens steeds rijker. Let wel: ook hier moet de moderator de 

grenzen bewaken. Eender wat zeggen ten koste van eender wie kan niet. Sta er op dat 

leerlingen herformuleren vanuit een ik-boodschap en zonder beledigend te zijn naar elkaar 

toe. 



Enkele praktijkvoorbeelden 

De kring met het individuele voordenkertje: 

Geef de deelnemer een individuele opdracht voor het kringgesprek. Dat kan een huiswerk zijn: 

zoek iets op, spreek thuis iemand aan, denk zelf na over een bepaald thema,... In de klas wordt 

dit dan: noteer voor jezelf, teken een ..., denk na over, wat vind je van...? Als leerlingen deze stap 

getrouw invullen, verlagen ze voor zichzelf de drempel om straks hun inbreng te doen. Ze hebben 

voor zichzelf al hun gedachten geordend. Ze komen voorbereid aan de start en worden niet 

overvallen door het onderwerp. 

De kring met het aanloopgesprek: 

In het verlengde van het vorige voorbeeld kan het ook zinvol zijn om de deelnemers aan het 

kringgesprek vooraf in beperkte kring te laten uitwisselen. Dat kan in een duogesprek, of met drie 

- en viertallen. Hierdoor creëer je heel wat extra kansen voor de diepgang van het gesprek. De 

deelnemers praten vaak gemakkelijker in een kleine groep. Daardoor komen meer indrukken en 

inzichten aan bod. Soms kun je vragen aan kinderen om in de kring de mening van de subgroep 

te verwoorden. Je verhoogt de drempel omdat je één persoon de verantwoordelijkheid geeft, 

maar je verlaagt hem omdat hij niet zijn eigen mening hoeft te formuleren, maar die van de groep. 

Het blijft anoniemer en hij kan er niet op afgerekend worden. 

De carrousel: 

Een binnen- en buitenkring die in tegenoverstelde richting bewegen. Eens de carrousel stopt, 

heeft iedereen iemand voor zich staan en kan hij (zittend of staand) een duo-gesprek aangaan. 

Dit gesprek heeft de veiligheid van een gesprek met twee en de drukte van de groep waardoor 

niemand hoort wat in het duogesprek verteld wordt. De hele groep beweegt en het blijft spannend 

omdat niemand weet bij wie hij belandt. Door een drietal korte gesprekken tijdens de carrousel 

hebben de deelnemers verschillende invalshoeken over een bepaald probleem (of onderwerp 

)leren kennen. 

De Binnen-/Buitenkring: 

De Binnen/Buitenkring is één van de vele didactische structuren waaruit leerkrachten die werken 

volgens de principes van structureel coöperatief leren kunnen kiezen. Een manier om de binnen-/ 

buitenkring in te zetten is een variant op de weekendkring. 



Hierbij worden de volgende stappen gezet: 

o Leerlingen vormen twee kringen: 

Eerst vormen de leerlingen één grote kring. Twee leerlingen die naast elkaar staan, 

gaan achter elkaar staan, waarbij één in de kring blijft en de ander naar voren stapt en 

zich omdraait. Zo ontstaan een binnenkring en een buitenkring. 

o In elk tweetal praat één leerling. 

De leerlingen uit de binnenkring vertellen iets naar aanleiding van een vraag of 

opdracht van de leerkracht. 

o De leerlingen wisselen van rol. 

Leerlingen uit de buitenkring vertellen nu, terwijl de leerlingen uit de binnenkring 

luisteren. 

o Eén van de kringen roteert met de klok mee. 

De leerkracht geeft aan hoe ver. 

Een voordeel van deze werkvorm is dat veel kinderen tegelijkertijd actief bezig zijn. In plaats van 

één leerling die vertelt over het weekend, is nu de helft van de leerlingen aan het praten. Een 

tweede voordeel is dat alle leerlingen hun verhaal vertellen, ook de meer verlegen kinderen. Ten 

derde leren de leerlingen hun klasgenootjes beter kennen, wat de sfeer in de klas ten goede 

komt. 

De binnen-/buiten kring is voor vele soorten inhouden te gebruiken. Zowel voor persoonlijke 

(hobby, weekend, favoriete muziek etc.) als in relatie tot leerstof (activeren voorkennis, herhalen, 

inoefenen). 

De boterbriefjes: Elk eerste derde, vijfde,... in de rij krijgt een boterbriefje. Diegenen die een 

briefje kregen hebben het spreekrecht. Zij mogen vertellen aan hun linkerbuur, (bv. stel jezelf 

voor, vertel over je vakantie,...) Na een korte tijdspanne rond je het gesprek af en geeft de 

spreker zijn briefje door aan de persoon die naar hem luisterde. Nu heeft elke tweede, vierde, 

zesde leerling een boterbriefje. Zij krijgen nu letterlijk het woord, maar richten zich ook tot hun 

linkerbuur. Hierdoor heeft iedereen contact gehad met twee verschillende personen. Tijdens het 

kringgesprek vraagt de leerkracht niet wat de kinderen zelf vertelden, maar wat ze hoorden van 

hun buur. Dit verlaagt de drempel om te spreken. 






Leren samenwerken 

1


Titel LEREN SAMENWERKEN 

Kern Goed samenwerken vraagt heel wat vaardigheden van kinderen. Er 

gelden ook een aantal principes. In de activiteiten van deze fiche willen 

we de kinderen spelenderwijs deze vaardigheden en principes 

bijbrengen. 

Link met het 

verhaal van 

Lopke 





Benodigdheden Bijlagen 

Bijlagen bij deze fiche 

Mogelijkheden Je kan vrij materiaal uit de bundel kiezen. Deze activiteiten moeten 

ook niet in een bepaalde volgorde worden afgewerkt. 

Je kan de spelen klassikaal aanbieden; je werkt bij voorkeur met 

groepjes van 4 leerlingen. Ook hier kan je op voorhand CLIM-rollen 

aan kinderen geven: zie bijlage 1. Niet alle rollen moeten in elke 

activiteit aan bod komen: maak een keuze ngl. de activiteit! 

Je kan de spelen ook opnemen in hoeken- of contractwerk. Zorg dan 

voor een fiche met duidelijke instructies. Ook dan is het zinvol om 

kinderen een rol te geven. (voorbeelden van fiches in bijlage) 

Verloop Afhankelijk van de gekozen werkvorm (cfr. mogelijkheden). 

Instructies zijn toegevoegd bij het spelmateriaal en vind je ook in de 

bijgevoegde fiches.. 

Bespreek de activiteiten nadat ze door de kinderen werden 

afgewerkt, of door meerdere groepen gespeeld werden in hoeken- of 

contractwerk. 

In de bijlagen bij deze fiche vind je enkele activiteiten uitgewerkt 

met uitleg van het spel en bevraging na de activiteit. 

De volgende principes om te leren samenwerken komen in de spelen 

aan bod: 

o Iedereen neemt deel en niemand is klaar voor iedereen 

klaar is. 

Het groepsresultaat gaat boven het eigen 

resultaat. 

o Schenk aandacht aan wat de andere groepsleden nodig 

hebben. 

o Iedereen heeft het recht om hulp te vragen en de plicht 

om hulp te bieden. 

Help kinderen dingen voor zichzelf te doen 

Leg uit door te vertellen hoe iets moet. 

o Iedereen kan iets, niemand kan alles. 

Verschillen in competenties worden als rijkdom 

benut. 

Bijlagen Bijlage 1: Voorbeeld van Clim-rollen 3 

3 Vleurick, A. & Paelman, F. SDL. (2004). Voorbeelden van CLIM-rollen. Een CLIMREK naar intercultureel 

leren. Werken aan een climmig klasklimaat. CLIM. ISBN 90 455 1242 4. Gent: De Boeck, 96-97.Variant. 


Bijlage 2: Clowntjesspel 4 

Bijlage 3: Eilandenspel 5 

Bijlage 4: Gebroken vierkanten 6 

Bijlage 5: Praatopdracht ‘de zoo’ 7 

4 

Idem: Clowntjesspel, 57-59. 

5 

Vleurick, A. & Paelman, F. SDL. (2005). Eilandenspel. De kracht van de leerkracht. Leren werken met 

CLIM. CLIM. ISBN. 90 455 1657 8. Gent: De Boeck, 49. Variant. 

6 

Paelman, F. SDL. (2002). Gebroken vierkanten. CLIM-wijzer. CLIM. ISBN 90 260 1135 0. Gent: De 

Boeck, 46-48. Variant. 

7 

Vleurick. A. SDL. (2001). De zoo. Appels of peren. CLIM. ISBN. 90 260 1143 1. Gent: De Boeck, 26-27. 

Variant. 


Bijlage 1: Voorbeeld van Clim-rollen 

Een voorbeeld van rollenkaartjes… (coöperatief leren) 

Vleurick, A. & Paelman, F. SDL. (2004). Voorbeelden van CLIM-rollen. Een CLIMREK naar intercultureel 

leren. Werken aan een climmig klasklimaat. CLIM. ISBN 90 455 1242 4. Gent: De Boeck, 96-97.Variant. 


Tijdbewaker 

Je zorgt ervoor dat je de klok kunt zien of een horloge 

hebt. 

Je vertelt aan het begin van de opdracht hoeveel tijd dat 

jullie hiervoor hebben. 

Wanneer de groep erg lang bij een vraag blijft hangen, 

waarschuw je de groepsleden. Bijvoorbeeld door te 

zeggen:”We moeten aan de volgende vraag beginnen, 

anders krijgen we het niet af.” 

Af en toe vertel je de groep hoeveel tijd er nog is. 

Je geeft aan wanneer de tijd bijna voorbij is en jullie 

echt moeten stoppen. 

Schrijver 

Je zorgt ervoor dat je pen en papier voor je hebt. 

Schrijf de antwoorden die gegeven worden in je groep 

goed leesbaar op. 

Taakkapitein 

Je zorgt ervoor dat iedereen bij de groep blijft. 

Jij organiseert het verloop van de taak. 

Wanneer iemand in de groep over andere dingen praat dan 

over de taak dan vraag je hen erbij te blijven. 

Zorg ervoor dat er gericht geluisterd wordt naar diegene 

die aan het woord is en dat iedereen aan het woord kan 

komen. 

Wanneer de groep niet meer geconcentreerd is dan 

moedig je hen aan nog even mee te doen.


Aanmoediger 

Moedig je groep aan voordat jullie aan het werk gaan. 

Bijvoorbeeld:”Kom op, we gaan aan de slag.” 

Wanneer iemand even vastzit, zeg je bijvoorbeeld:”Kom 

op, je kunt het wel.” 

Wanneer je groep de opdracht moeilijk vindt, zeg je 

bijvoorbeeld:”We kunnen het wel, even goed nadenken.” 

Materiaalbaas 

Je let goed op welke materialen jullie nodig hebben en 

waar je ze kunt halen. 

Je haalt de materialen snel op zodat je groep aan het 

werk kan. 

Als tijdens het werk nog materiaal nodig is, mag jij dat 

alleen gaan halen. 

Als het werk klaar is, lever je het werk in bij de 

leerkracht en ruim je de materialen die jullie gebruikt 

hebben op. 

Stiltekapitein 

Je houdt in de gaten of je groepsgenoten niet te luid 

praten. 

Als ze te hard praten, vraag je om zachter te praten. 

Als jouw groep last heeft van een andere groep mag jij 

hen waarschuwen en hen vragen wat rustiger te zijn. 

Tafelbaas 

Je zorgt ervoor dat je weet hoe de tafels moeten staan. 

Je geeft de groepsgenoten aanwijzingen voor het 

verplaatsen van de tafels. 

Je zorgt ervoor dat dit snel en zachtjes gebeurt.

Bijlage 2: Het clowntjesspel 

Naam groepsleden: 

-……………………………………. -……………………………………. 

-……………………………………. -……………………………………. 

Instructie: 

Een speler verdeelt de kaarten. 

Opdracht: 

Het spel bevat afbeeldingen van verschillende clowns. Van één clown 

wordt er slechts één afgebeeld. Van de overige zijn er telkens twee (of 

drie) identieke afbeeldingen. Het doel van het spel is zo vlug mogelijk de 

clown te ontdekken, waarvan er slechts eentje in het spel is. 

Regels en afspraken: 

- Je mag je kaarten niet aan de anderen laten zien. 

- Om de beurt beschrijft een groepslid een clown uit zijn pakketje zo 

gedetailleerd mogelijk. Als een ander denkt dat hij/zij dezelfde 

clown heeft, mogen beide spelers hun clown wegleggen (op 

elkaar), zonder hem te laten zien. 

- Het is mogelijk dat een groepslid bij het begin van het kaartspel 

twee identieke clowns gekregen heeft. In dat geval mag deze 

speler beide clowns onmiddellijk opzij leggen nadat hij ze 

omschreven heeft om te zien of er geen derde gelijke clown in het 

spel is… 

- Als jullie denken de eenling gevonden te hebben, spelen jullie door 

ter controle. Pas als alle kaarten zijn afgelegd mogen de clowns 

worden omgedraaid en vergeleken. 

Reflectie na de activiteit: 

Hoe verliep de oefening? Wat vond je gemakkelijk / moeilijk? 

Wat heb je met de spel geleerd over samenwerken? 

Vleurick, A. & Paelman, F. SDL. (2004). Clowntjesspel. Een CLIMREK naar intercultureel leren. Werken aan 

een climmig klasklimaat. CLIM. ISBN 90 455 1242 4. Gent: De Boeck, 57-59. Variant. 



een climmig klasklimaat. CLIM. ISBN 90 455 1242 4. Gent: De Boeck, 58. 



een climmig klasklimaat. CLIM. ISBN 90 455 1242 4. Gent: De Boeck, 59. 


Bijlage 3: Het eilandenspel 


-……………………………………. -……………………………………. 

-……………………………………. -……………………………………. 

Instructie: 

Een speler verdeelt de kaarten. 

Opdracht: 

Het spel bevat afbeeldingen van verschillende eilanden. Van één eiland 

is er maar één afbeelding. Van de overige zijn er telkens twee (of drie) 

identieke afbeeldingen. Het doel van het spel is zo vlug mogelijk het 

eiland te ontdekken, waarvan er slechts eentje in het spel is. 


- Je mag je kaarten niet aan de anderen laten zien. 

- Om de beurt beschrijft een groepslid een eiland uit zijn pakketje zo 

gedetailleerd mogelijk. Als een ander denkt dat hij/zij hetzelfde 

eiland heeft, mogen beide spelers hun eiland wegleggen (op 

elkaar), zonder het te laten zien. 

- Het is mogelijk dat een groepslid bij het begin van het kaartspel 

twee identieke eilanden gekregen heeft. In dat geval mag deze 

speler beide eilanden onmiddellijk opzij leggen (opgelet: wel 

omschrijven om na te gaan of er geen derde identiek eiland in het 

spel is!) 

- Als jullie denken de eenling gevonden te hebben, spelen jullie door 

ter controle. Pas als alle kaarten zijn afgelegd mogen de eilanden 

worden omgedraaid en vergeleken. 



Wat heb je met deze oefening geleerd over samenwerken? 

Als je het spel nog eens zou spelen, zou je het dan anders aanpakken? 

Waarom wel of niet? Hoe? 

Vleurick, A. & Paelman, F. SDL. (2005). Eilandenspel. De kracht van de leerkracht. Leren werken met 

CLIM. CLIM. ISBN. 90 455 1657 8. Gent: De Boeck, 49. Variant. 


Bijlage 4: Gebroken vierkanten 


-……………………………………. -……………………………………. 

-……………………………………. -……………………………………. 

Instructie: 

Elke deelnemer neemt 1 briefomslag. 

In elke omslag zitten stukken van verschillende vorm om vierkanten te 

maken. 

Ieder doet zijn omslag open en legt de stukken voor zich op tafel. 

Opdracht: 

Ieder moet ervoor zorgen dat hij/zij een volledig vierkant voor zich heeft. 

Jullie zijn pas klaar als iedereen klaar is. 


(het kan zijn dat je met de stukken die jij gekregen hebt niet verder 

kan…) 

- niemand mag aan een ander een stuk vragen of op een andere 

manier laten weten een bepaald stuk nodig te hebben 

- ieder kan, als men dat wil, stukken in het midden van de tafel 

leggen of aan iemand anders geven (stukken die jij niet nodig 

hebt…), maar je mag niet aan de figuur van een ander komen. 

- je mag stukken van het midden van de tafel nemen, maar je mag 

ze niet in het midden van de tafel aan elkaar passen 

- niemand mag praten 



Wat heb je met deze oefening geleerd over samenwerken? 

Paelman, F. SDL. (2002). Gebroken vierkanten. CLIM-wijzer. CLIM. ISBN 90 260 1135 0. Gent: De 

Boeck, 46-48. Variant. 


d 

c 

a c 

b 

Paelman, F. SDL. (2002). Gebroken vierkanten. CLIM-wijzer. CLIM. ISBN 90 455 1242 4. Gent: De Boeck, 

48. Voor de juiste tekeningen zie CLIM-wijzer. 


a 

b 

d a 

c b 

d 

c

Bijlage 5: Praatopdracht ‘de zoo’ 


-……………………………………. -……………………………………. 

-……………………………………. -……………………………………. 

Instructie: 

In het hoesje vind je vier strookjes met gegevens. Iedere deelnemer 

krijgt één strookje. Zorg ervoor dat de anderen jouw strook niet kunnen 

lezen. 

Leg het grondplan van de zoo in het midden op tafel. 

Opdracht: 

Formuleer als groep een advies aan de directeur van deze zoo. Hij wil 

zijn dierentuin anders inrichten. Zoek samen uit welke dieren je in welke 

kooien zou plaatsen en welke dieren er eventueel nog kunnen worden 

aangekocht. 


- Je mag jouw informatie niet laten lezen door anderen. Je mag deze 

informatie wel vertellen! 

- Luister goed naar elkaar, zodat je met elkaars informatie kan 

rekening houden. 

- Jullie zijn pas klaar als het grondplan volledig is ingevuld én als 

iedereen akkoord gaat met de oplossing. Iedereen moet het gevoel 

hebben dat met zijn informatie rekening gehouden is. 



Wat heb je met deze oefening geleerd over samenwerking? 

Vleurick. A. SDL. (2001). De zoo. Appels of peren. CLIM. ISBN. 90 260 1143 1. Gent: De Boeck, 26-27. 

Variant. 





Energizers en 

groepsindelingen


Titel ENERGIZERS + MOGELIJKE GROEPSVERDELINGEN 

Kern Deze energizers kunnen (in alle klassen van de lagere school) 

tussendoor gebruikt worden om de klassfeer positief te beïnvloeden. 

Ze vragen samenwerking, interactie, … , kosten niet veel tijd en 

brengen sfeer in de groep. 

Link met het 

verhaal van 

Lopke 





Benodigdheden Bijlagen bij deze fiche: 

Het raadsel van Karel de Kolos (samenwerkingsopdracht – cluedo): 

uitgeknipte kaartjes met omschrijvingen – versie zo bruikbaar voor 

2de en 3de graad (voor de eerste graad zijn er wat aanpassingen, 

vereenvoudigingen nodig…) 

Kopie ‘De complexe figuur’: zie bijlage 

Materiaal vernoemd bij de omschrijvingen om groepen in te delen. 

Mogelijkheden Je kan deze activiteiten gebruiken als tussendoortje, om groepen in 

te delen, om kinderen eens op een andere manier in de kring te laten 

zitten,… (cfr. aparte bundel kringgesprekken) 

Verloop Het raadsel van Karel de Kolos (samenwerkingsopdracht – cluedo): 

verloop en materialen: zie bijlage 1 

Tekenopdracht ‘De complexe figuur’: zie bijlage 2 

o Laat de tekening zien gedurende 30 seconden 

o Berg de tekening op en laat elk kind individueel proberen 

de tekening zo goed mogelijk na te tekenen (op basis van 

geheugen) 

o Laat de tekening opnieuw zien – kinderen mogen kijken 

maar niets noteren of verbeteren 

o Doe de tekening opnieuw weg 

o Laat de leerlingen duo’s vormen en laat hen per duo 

opnieuw proberen de tekening zo volledig mogelijk na te 

maken. Ze mogen ook niet meer kijken naar hun eerste 

poging. 

o Als ze klaar zijn, mogen ze met een ander duo overleggen 

en nog verbeteringen aanbrengen. 

o Controle a.d.h.v. de originele tekening 

Doel van deze activiteit is dat leerlingen ervaren dat ze in groep 

meer weten dan alleen… Tegelijkertijd wordt elk kind aangesproken 

op zijn eigen verantwoordelijkheid én is er directe interactie. 

Energizer: rijen of groepjes maken volgens bepaalde criteria: 

o Maak een rij alfabetisch op voornaam 

o Maak groepjes naar je lievelingssmaak van ijs 

Lopke: Algemene fiche 2de graad-Energizers en groepsindelingen 1 


o Maak groepjes volgens de maand waarin je jarig bent 

o Maak een rij volgens huisnummer, zonder te praten of te 

schrijven 

o … 

(zie ook kringgesprekken) 

Je kan deze energizers ook gebruiken om groepjes te maken. De 

kinderen staan op een rij, de eerste 4 vormen groep 1, de volgende 4…, 

of je neemt de groepjes (ev. voeg je er twee bij elkaar) zoals ze als 

groep zijn samengekomen. 

Zie ook voorbeelden van groepsindelingen in bijlage. 

Groepsindeling met gekleurde stickertjes: 

o je hebt 4 of 5 (of… ngl. het aantal groepen dat je wil 

vormen) verschillende kleuren stickertjes (kleine rondjes 

of…) 

o je geeft elk kind één stickertje; de anderen mogen de 

kleur niet zien 

o opdracht: ieder kleeft zijn stickertje op de rug van een 

ander kind, zonder dat dat kind weet welke kleur je op 

zijn rug hangt. Elk kind moet welgeteld één stickertje op 

zijn rug hebben 

o als alle stickertjes op de ruggen kleven, zoeken de 

leerlingen hun kleurgenoten op, zonder één woord te 

zeggen. Ze moeten dus a.d.h.v. gebaren te weten komen 

welke kleur er op hun rug hangt. Doordat de leerlingen 

anderen nodig hebben om deze groepen te kunnen 

vormen, zijn ze al aan het samenwerken, hetgeen het 

klasklimaat ten goede komt. 

Bijlagen Bijlage 1: Het raadsel van Karel de Kolos 8 

Bijlage 2: De complexe figuur 9 

Bijlage 3: Voorbeelden groepsindeling 10 

8 

Apacki, C. (1994). Energize! Groepsactiviteiten voor groot en klein’. Stichting Lions Quest: Nederland. nu 

verkrijgbaar via vzw Leefsleutels. 

9 

Tekenopdracht uit psychologische test . 

10 

Apacki, C. (1994). Energize! Groepsactiviteiten voor groot en klein’. Stichting Lions Quest: Nederland nu 

verkrijgbaar via vzw Leefsleutels. 



Bijlage 1: Samenwerkingsactiviteit - cluedo 

Het raadsel van Karel de Kolos… 

Met de aanwijzingen van elke speler probeert de groep het raadsel op te 

lossen. 

Materiaal en voorbereiding: schrijf het volgende kadertje over op het bord of 

kopieer het voor alle spelers. 

Wat is er verdwenen? Wie heeft het genomen? Waar is het? 

een klein poesje Rufo, zijn hond op de bodem van het meer 

een kaartje voor de opera Lepe Sam, zijn trainer onder het bed 

een haarstukje Lisa, zijn vriendin in de was 

een rode cabrio zijn aartsvijand Harrie in een boom 

een geheim koekjesrecept zijn liefste tante Mo in zijn soep 

Een d een diamanten 

oorring 

1. Lees het volgende stukje voor: 

Karel de Kolos, de wereldberoemde gewichtheffer, is helemaal van streek. Zo 

erg zelfs dat hij weigert vanavond aanwezig te zijn op het gastoptreden met 

Harrie, zijn grootste rivaal. Karel zegt dat hij niet kan gaan als hij het niet 

gevonden heeft! 

2. Leg uit dat de groep alle sporen moet natrekken en bewijsmateriaal moet 

verzamelen om het raadsel van Karel de Kolos op te lossen. 

Er zijn maar twee regels: 

• de spelers mogen geen aantekeningen maken 

• ze mogen hun aanwijzingen niet aan elkaar tonen 

3. Verdeel de papiertjes met aanwijzingen (zie volgende bladen), zodat elke 

speler er minstens een heeft. 

4. Laat de groep zelf zoeken hoe ze dit probleem best aanpakken. Observeer 

tijdens de activiteit. 

5. Houd een nabespreking. 

• Ben je tevreden over het verloop van de activiteit? Waarom wel of 

niet? 

• Waar heeft dit mee te maken? 

• Wat zou je een volgende keer ev. anders aanpakken?… 



Karel houdt enkel 

van jazzmuziek. 

Karel is kaal. 

Karel kan niet 

koken. 

Lepe Sam ligt met 

griep in bed. 

Harrie is totaal 

onschuldig. 



Karel is allergisch 

voor katten. 

Karel heeft geen 

auto. 

Karel heeft maar 

één juweel: een 

ring. 

Lisa is de stad uit 

voor de opname van 

haar eerste film. 

Tante Mo is op 

safari in Afrika.

Karel eet nooit soep. 

Rufo speelt graag 

onder Karels bed. 

Karel is gek op 

dieren. 

Lepe Sam gaat 

regelmatig naar de 

opera. 



Er groeien geen 

bomen rond Karels 

flat. 

Het verdwenen ding 

ligt niet in het water. 

Harrie bakt graag 

koekjes. 

Lisa is gek op 

diamanten.

Bijlage 2: De complexe figuur 



Bijlage 3: Manieren om groepen in te delen

ALGEMENE FICHES TWEEDE GRAAD

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?