Werken met beeldtaal - ThiemeMeulenhoff

Open boek.
Werken met beeldtaal
Het thema van
de Kinderboe-
kenweek vraagt
om werkvormen
die woord en
beeld met elkaar
verbinden: illu-
stratiesver- woorden en tek-
sten verbeelden.
Het accent ligt
op het commu-
nicatieve aspect
van beeldtaal
en niet op de
techniek van
illustreren.
Jos Walta
is adviseur leesbevordering
bij Kinderboekwinkel
de Boekenberg
in Eindhoven
(www.boekenberg.nl)
16 JSW 1 september 2010
Van kijken naar verwoorden
Er zijn verschillende werkvormen waarin je
kinderen kunt vragen om illustraties te verwoorden.
Een overzicht.
Ontdekkingen doen
Grote gedetailleerde illustraties in kijk-,
zoek-, prenten- en stripboeken willen zich
laten ontdekken: samenhang zien, begrippen
herkennen, herhaling ontdekken, gevoel
voor beeldgrappen krijgen, het samenspel
tussen woord en beeld ervaren. Je kunt het
ook omzetten in een zoekopdracht. Dat kan
het beste in tweetallen gebeuren. Gebruik
hiervoor bijvoorbeeld het boek Kleine Ezel
en de durfal (Rindert Kromhout & Annemarie
van Haeringen). Een tweetal geeft een
ander tweetal een zoekopdracht. Geef een
kenmerk (kleur, aantal, functie) of omschrijving
van het te zoeken voorwerp.
Illustraties vertellen het verhaal
Prentenboeken vertellen het verhaal in de
eerste plaats in prenten, zoals Het land van
de grote woordfabriek (Agnès de Lestrade &
Valeria Docampo). Hoe minder tekst, hoe
meer de prenten ruimte geven om zelf het
verhaal te vertellen. Sommige prentenboeken
hebben helemaal geen tekst. Volwassenen
kiezen vaak niet voor dergelijke boeken, omdat
ze niet weten wat ze moeten vertellen.
Laat de prenten van een prentenboek zien
zonder erbij te vertellen. Wat kunnen de kinderen
daar al uit afl eiden over het verhaalverloop?
Of over wat er gezegd wordt?
Soms staan er personages getekend die toekijken
en zelf niets zeggen. Laat zo’n personage
vertellen wat er in het verhaal gebeurt.
Een prentenboek eindigt ook wel eens met
het begin van een nieuw verhaal. Dat kan
volgens dezelfde opzet door de kinderen
worden bedacht. Geef zoekopdrachten bij
prentenboeken als de kinderen het boek al
kennen: wat vind je de mooiste prent uit het
boek, zoek de prent op met het meeste rood?
Dat kan tot zinvolle refl ectie leiden. Bij informatieboeken
kun je dezelfde werkwijze volgen.
Door alleen de titel van een hoofdstuk
(voor) te lezen, haal je al snel informatie uit
de foto’s of tekeningen.
Verhouding tussen tekst en beeld
Eerste leesboekjes staan vol gekleurde illustraties.
Kunnen de kinderen aan de hand van de
illustraties voorspellen hoe het verhaal verloopt?
Welke zin uit de tekst past het best bij
dit fragment?

Van lezen (luisteren) naar verbeelden
Teksten kun je ook uitbeelden op papier of
door het na te spelen.
Beeldend vertellen
De non-verbale kant van taal heeft een veel
groter aandeel in de communicatie dan de
verbale kant. Als je bij het navertellen van
een verhaal (fragment) gebruikmaakt van mimiek,
houding, gebaar en intonatie ontstaan
er meer beelden bij de gesproken tekst.
Beeldend lezen
Als een tekst louter technisch gelezen wordt,
krijgen de woorden slechts een minimale betekenislaag.
Als de tekst met begrip gelezen
wordt, door het gebruik van klemtoon en
leestekens, ontstaat er al meer betekenis.
Door toepassing van het temporeel, dynamisch
en melodisch accent komt een tekst tot
leven. Laat de leerlingen hardop een stripverhaal
lezen als een hoorspel. Onderscheid
stemmen voor de personages, het
maken van geluiden en een verteller voor de
beschrijvende tekst.
Uitbeelden van een tekst in tableaus
Lees een verhaal of een verhaalfragment
voor. Vraag de leerlingen om in drie tableaus
een samenvatting van het verhaal te
geven. Een tableau vivant is een uitbeelding
van een belangrijk moment uit het verhaal in
een standbeeld. Het werkt het beste als iemand
zegt: ‘Ogen dicht!’ als het tableau
wordt opgebouwd. En ‘Ogen open’ als het
staat. Door te werken met tableaus leren de
leerlingen een verhaal op andere wijze samenvatten.
Welke motieven liggen er aan
de keuze ten grondslag?
Gagstrips tekenen
Een gagstrip is een korte strip, bestaande uit
enkele plaatjes. Selecteer uitspraken uit bekende
sprookjes. Laat de leerlingen dat tekenen
en er in twee plaatjes een verrassende
wending aan geven. Deze werkvorm kan
ook gekoppeld worden aan een willekeurig
verhaalfragment.
Een portret of plattegrond tekenen
Na een (voor)gelezen verhaalfragment ver-
zamelt de leerkracht alle informatie die over
een personage of een plaats wordt gegeven.
Bijvoorbeeld uiterlijke kenmerken: haarkleur,
lengte en leeftijd, kleding, karaktertrekken.
Of kenmerken over begroeiing,
bebouwing en indeling. Vraag de leerlingen
om op basis van de verzamelde gegevens
een portret of een plattegrond te tekenen.
Als er een heel boek voorgelezen wordt,
kan de tekening voortdurend worden aangevuld.
Gra sch schrijven
Haal woorden uit een tekst en schrijf ze grafi
sche op (in vorm en kleur, zoals in de Stiltonboeken).
De emotie of de betekenis die
bij dat woord hoort, wordt daardoor zichtbaar.
Tekst wordt vervangen door tekening
Selecteer een sterk beeldend tekstfragment
uit een boek. Het beeldende gedeelte wordt
zo getekend dat het de betreffende tekst kan
vervangen. Joke van Leeuwen schrijft op die
manier haar boeken, bijvoorbeeld Toen mijn
vader een struik werd.
Illustratie bij een gedicht
Kies een gedicht uit en vraag de leerlingen
om daar een illustratie bij te maken. De illustratie
kan ook in tijd voorafgaan aan of
volgen op het gedicht. Of de illustratie geeft
commentaar op het gedicht door de ogen
van een bepaald personage.
Beeldende tekst in een verhaal
Vraag de leerlingen om woorden, zinnen of
fragmenten in een verhaal op te zoeken die
beeldend geschreven zijn.
De afgebeelde
covers worden
van suggesties
voorzien in de
Boekenberglesbrief.
• Kromhout, R. & Haeringen, A. van (2009). Kleine Ezel
en de durfal. Amsterdam: Leopold.
• Leeuwen, J. van (2010). Toen mijn vader een struik werd.
Amsterdam: Querido.
• Lestrade, A. de & Docampo, V. (2009). Het land van de grote
woordfabriek. Wielsbeke: De Eenhoorn.
LITERA
TUUR!
JSW 1 september 2010
17