De veranderende functie van de openbare bibliotheek - Eelke de ...

Het systeem van sociale cohesie in de samenleving is veranderd. Vroeger voelde men zich verbonden met
de buurt en de wijk, tegenwoordig zijn er vele andere samenlevingsvormen waarbij men elkaar opzoekt op
basis van consumptie, interesse en leefstijl. Hierbij hoeft afstand geen belemmering meer te zijn door de
toegenomen mobiliteit. Deze nieuwe netwerken waarbinnen mensen functioneren, moeten in kaart
gebracht worden en hierop moet ingespeeld worden zodat een juiste informatieoverdracht kan
plaatsvinden. Bibliotheken vormen voor grote delen van de bevolking een onmisbare schakel in een
netwerk, dat hen in staat stelt zich te informeren en aan de samenleving deel te nemen.
In een hoogontwikkelde samenleving zijn twee soorten mensen te onderscheiden; ‘infofielen’ en
‘infofoben’. Waar de een naar informatie zoekt en veel leest, analyseert en bestudeert, werkt de ander
alleen met informatie als het echt nodig is. In de toekomst lijkt aan dit onderscheid een einde te komen
doordat we ons bevinden in de overgang van een woord- naar beeldcultuur. Deze overgang brengt met
zich mee dat iedereen informatie makkelijker tot zich zal kunnen nemen. Mensen zijn meer visueel
ingesteld en zijn gevoeliger voor bijbehorende prikkels. De bibliotheek zal zich meer visueel in moeten
stellen en zich aantrekkelijker moeten presenteren. Het oog wil immers ook wat…
Tot slot gaat veel nieuwe wetgeving uit van een toenemende zelfredzaamheid van de burger. Men moet
zelf aan zijn of haar informatie zien te komen op velerlei gebieden. Door de complexiteit en de veelheid
van het aanbod van informatie wordt het een lastige taak om de waarde van informatie in te schatten.
Bibliotheken kunnen in dit alles een rol spelen. Ze zijn laagdrempelig en hebben de infrastructuur, de
kennis en kunde om mensen adequaat te informeren.
Onderzoeksvragen
De setting van de openbare bibliotheek verandert onder invloed van deze maatschappelijke en
technologische ontwikkelingen. Dit roept een aantal vragen op over de functie van de openbare
bibliotheek:
- Wat is de rol en betekenis van openbare bibliotheken in de huidige samenleving?
- Kunnen openbare bibliotheken in de toekomstige samenleving nog een rol van betekenis vervullen?
- Hoe kunnen openbare bibliotheken inspelen op de maatschappelijke en technologische ontwikkelingen?
- Wat is de rol van de openbare bibliotheek in de opkomende beleveniseconomie?
- Wat wordt de rol van de fysieke en de virtuele openbare bibliotheek?
- Op welke manier zal de behaviour setting van de openbare bibliotheek veranderen?
De veranderende functie van de openbare bibliotheek
Volgens Umberto Eco (1988) is de functie van de bibliotheek in de loop van de tijd geëvolueerd van een
bewaarfunctie naar een maatschappelijke functie, (mensen laten lezen) en via een verstopfunctie (wat het
terugvinden mogelijk maakt) uiteindelijk naar een zoekavontuur. Dit is natuurlijk een aparte en
persoonlijke verwoording. Aan de hand van een korte historische schets wordt meer inzicht verkregen in
de ontwikkeling van de bibliotheek.
Omstreeks het midden van de 19de eeuw ontstonden de eerste 'public libraries' vrijwel gelijktijdig in
Engeland en de Verenigde Staten. In Nederland ontstonden de eerste openbare bibliotheken rond de
eeuwwisseling op initiatief van particulieren. Een zeer belangrijke bijdrage tot ontstaan en groei van de
'leeszaalbeweging' en tot een theoretische fundering ervan leverde H.E. Greve, die vanaf de oprichting in
1908 gedurende veertig jaar secretaris is geweest van de Centrale Vereniging voor Openbare Leeszalen en
Bibliotheken. Deze overkoepelende organisatie is voor de belangenbehartiging bij de overheid en voor de
centrale dienstverlening van grote betekenis is geweest.
Hoewel de Nederlandse openbare bibliotheken overwegend door stichtingen worden beheerd en voor
het lenen van boeken contributies worden geheven, worden ze voor het overgrote deel gefinancierd uit
openbare middelen. Rijkssubsidie voor het bibliotheekwerk werd in 1907 voor het eerst verleend. In 1975
kwam de Wet op het Openbare Bibliotheekwerk; de financiering werd een gezamenlijke
verantwoordelijkheid van het Rijk, de provincie en gemeenten.