kennisbasis Aardrijkskunde - 10 voor de leraar

aardrijkskunde
Belang van het vak
Aan alle informatie over de opbouw van de kennis-
basis en de eisen die aan de studenten worden
gesteld gaat de vraag vooraf: wat dient onder
‘aardrijkskunde’ verstaan te worden? Die vraag is
zo belangrijk omdat het begrip aardrijkskunde on-
danks of juist dankzij het veelvuldig gebruik en zijn
vervlechting in ons dagelijks leven betrekkelijk vaag
van inhoud blijft. Soms wordt het breed gehanteerd,
dan weer smal. Bij het smalle begrip richt de aan-
dacht zich op de beschrijving en het in kaart brengen
van de ruimtelijke ordening van verschijnselen aan
het aardoppervlak. In ons denken heeft dat een heel
eigen, bijna zelfstandige positie veroverd en wordt
het op één lijn gesteld met topografische kennis,
de nauwkeurige beschrijving van plaatsen en land-
schappen. Mogelijk hangt dit samen met de wijze
waarop het vak in een ver verleden in het onderwijs
onderwezen werd.
In de voorliggende kennisbasis aardrijkskunde wordt
echter het brede begrip gehanteerd. Daarin gaat het
ook over de sociaal-ruimtelijke orde, over verschijn-
selen die samenhangen met of voortvloeien uit
activiteiten van mensen, over het door de mens
gemaakte milieu. Vanuit deze begripshantering ligt
het voor de hand het vak aardrijkskunde binnen
het verband van andere en aanverwante vakken
te plaatsen: de mens- en maatschappijvakken.
Een eerste en vluchtige blik op de inhoud van deze
kennisbasis zal dit duidelijk maken. De verschuiving
van de smalle naar de brede begripshantering heeft
alles te maken met de wereld die om ons heen snel
verandert. Feitenkennis is niet genoeg en leerlingen
en studenten moeten in staat worden gesteld een
eigentijds wereldbeeld op te bouwen, “..zelf kennis
construeren door er actief mee om te gaan” (Vankan,
2000). De kern van aardrijkskundeonderwijs is dan
ook volgens Van der Schee (2009) “..[mensen] op
te leiden die bewust en verantwoord omgaan met
natuur en samenleving, dichtbij en veraf.”
In het licht van deze visie mag het geen verwonde-
ring wekken dat er in relatie tot het werkterrein van
de toekomstige student naar gestreefd is het accent
in deze kennisbasis te leggen bij het ontwikkelen
van ‘geografisch besef’. De toevoeging ‘besef’ geeft
aan dat de idee centraal staat dat het menselijk
handelen niet los gezien kan worden van tijd en
ruimte en de wijze waarop de mens steeds bezig
is zijn leefmilieu aan te passen aan veranderende
omstandigheden. Dit vormt het uitgangspunt bij
de beschrijving van de kennisbasis aardrijkskunde.
De kennisbasis stopt niet bij de contextgebonden-
heid van de natuur als haar object maar belicht haar
juist vanuit de culturele omgeving die erop reageert.
Structuur van het vak
In deze kennisbasis wordt naar een indeling van
R. van der Vaart (2001) het begrip ‘geografisch
besef’ in drie kernconcepten onderscheiden:
het verwerven van een geografisch wereldbeeld
het verwerven van kennis en inzicht in ruimte-
lijke vraagstukken
het leren hanteren van de geografische
benadering.
Deze geografische benadering duidt op de manier
van denken die geografen toepassen. De wijze
waarop zij dat doen kan worden aangeduid als ‘de
geografische bril’, die in de volgende kernachtige
uitspraken kan worden geduid:
alles is gelokaliseerd
geen plaats is hetzelfde
Kennisbasis aardrijkskunde op de Pabo
geen plaats is altijd hetzelfde
kijk je op andere schaal dan zie je wat anders
de natuur bepaalt de structuur van de gebieden
mens en natuur bepalen de inrichting van gebieden
relatieve afstand is belangrijk.
De drie kernconcepten worden gerelateerd aan
acht thema’s waarbij studenten werken aan de
opbouw van hun wereldbeeld en waarbij zij inzicht