Fries in het basisonderwijs - 10 voor de leraar

Kennisbasis 

HBO-raad 

vereniging van hogescholen 

Leraar basisonderwijs 

Fries

2 | Kennisbasis Fries leraar basisonderwijs

Kennisbasis Fries 

leraar basisonderwijs 

Kennisbasis Fries leraar basisonderwijs | 3

Voorwoord 

4 | Kennisbasis Fries leraar basisonderwijs 

In 2008 zijn de lerarenopleidingen gestart met een even uniek als complex project: het ont- 

wikkelen van kennisbases voor alle tweedegraads lerarenopleidingen, voor alle eerstegraads 

lerarenopleidingen en voor alle vakken van de lerarenopleidingen basisonderwijs. Aan de 

ontwikkeling van de kennisbases is in verschillende fases gewerkt door een groot aantal 

docenten van de lerarenopleidingen. 

Nu zijn de laatste kennisbases voltooid. Geschreven door vakmensen, gelegitimeerd door het 

werkveld. De lerarenopleidingen kunnen tevreden terugkijken op een periode waarin zij veel 

hebben gediscussieerd, geschaafd en bijgesteld. Een periode waarin vakcollega’s intensief 

hebben nagedacht over hun vak, de didactiek en de doelen die zij hun studenten minimaal 

mee willen geven. 

De kennisbases zijn natuurlijk geen statische documenten. In de toekomst zullen ze met 

enige regelmaat bijstelling nodig hebben. Dat houdt het gesprek over de inhoud van de lera- 

renopleidingen volop in leven en draagt daarmee bij aan de kwaliteitsslag die met het ontwik- 

kelen van de kennisbases werd beoogd. 

Met het voltooien van ook de laatste kennisbases kunnen de lerarenopleidingen zich ten volle 

concentreren op het integreren van de kennisbases in de curricula van de opleidingen en 

daarnaast op het ontwikkelen van de kennistoetsen. Dat is zo mogelijk nog een complexer 

project. Het herschrijven van curricula, het bedenken van goede toetsvragen: het vraagt veel 

tijd en inzet van medewerkers van de opleidingen. Hun inzet is cruciaal voor het behalen van 

de beoogde ambitieuze doelstellingen. Zij dragen daarmee allen op hun eigen wijze bij aan 

een goede opleiding voor de nieuwe generatie leraren. 

Ik dank allen die hieraan hebben bijgedragen. 

mr. Thom de Graaf 

voorzitter HBO-raad

Inhoud 

1. De unieke bijdrage van Fries aan de ontwikkeling van kinderen 7 

1.1. Fryslân, een tweetalige provincie 7 

1.2. Fries in het onderwijs 7 

1.3. Pedagogisch-didactische motieven 7 

1.4. Maatschappelijke motieven 8 

1.5. Culturele motieven 8 

1.6. Taalpolitieke motieven 8 

1.7. Fries op de basisscholen 8 

2. De big ideas 9 

2.1. Principe van additieve tweetaligheid 9 

2.2. Principe van transfer 10 

2.3. Principe van interactieve didactiek 10 

3. Uitwerking van de big ideas 12 

3.1. Taalverwervingtheorieën en transfer naar andere talen 12 

3.2. Differentiatie 12 

3.3. Positieve houding 12 

3.4. Eigen taalvaardigheid 12 

4. Context: Fries in het basisonderwijs 14 

4.1. Meertalige situatie 14 

4.2. Afspraken over taal, taalbeleid 14 

4.3. Eigen taalvaardigheid 15 

4.4. Voertaal, omgangstaal en taal als vak 15 

4.5. Differentiatie 15 

4.6. Leerinhoud, leeractiviteiten en leermiddelen 16 

4.7. Kerndoelen 16 

4.8. Positieve attitude 16 

4.9. Luistervaardigheid 16 

4.10. Spreekvaardigheid 17 

4.11. Leesvaardigheid 17 

4.12. Schrijfvaardigheid 18 

4.13. Taalbeschouwing, waaronder strategieën 18 

4.14. Verwerking en toetsing 18 

4.15. Fries en andere vakken 19 

5. Aansluiten bij de ontwikkelingsfase van het kind 20 

5.1. Taalontwikkeling in meertalige situaties 20 

5.2. Onderbouw 20 

5.3. Middenbouw 21 

5.4. Bovenbouw 21 



6. Voorbeelden uit de praktijk 23 

6.1. Voorbeeld groep 1 / 2 waarbij gewerkt wordt aan kerndoel 19 23 




Bronnen 25 

Bijlagen 26 

Bijlage 1: Referentiekaders Fries Basisonderwijs 26 

Bijlage 2: Referentiekaders Fries Pabo 28 

Bijlage 3: Toelichting op de kerndoelen 30 

Auteur 31 

Legitimeringspanel 31 

Colofon 31

1. De unieke bijdrage van Fries 

aan de ontwikkeling van kinderen 

1.1. Fryslân, een tweetalige provincie 

Fryslân is een tweetalige provincie met twee officieel erkende talen, Fries en Nederlands. 

Fries is een Westgermaanse taal, die al sinds de middeleeuwen in Fryslân wordt gesproken en 

geschreven. Het is een taal met een eigen rijke woordenschat, fonologie, morfologie en syn- 

taxis die zich onderscheidt van het Nederlands. Fries heeft een eigen gestandaardiseerde 

spelling en grammatica en heeft zijn eigen dialectische variatie. 

Voor iets meer dan de helft van de inwoners van Fryslân is Fries de moedertaal. Volgens de 

quickscan van 2007 kan 94% van de inwoners van Fryslân het Fries redelijk tot goed ver- 

staan, 74% kan het spreken, 75% lezen en 26% kan het redelijk tot goed schrijven (De Fryske 

taalatlas 2007). De meerderheid van de Friese bevolking vindt Fries belangrijk en ongeveer 

85% van de inwoners vindt dat het Fries niet moet verdwijnen 1 . 

De tweetaligheid van de provincie komt tot uiting in het maatschappelijke verkeer. Op straat, 

in de winkels, op het werk, op school, in de media, in de sport, bij de overheid en in de poli- 

tiek, overal komt men Fries tegen. Er is een bloeiende Friestalige cultuur op professioneel 

niveau die tot uiting komt in (jeugd-)literatuur, muziek en theater. 

Het taalbeleid van de provincie en de gemeenten is gericht op gebruik en verdere ontwikke- 

ling van het Fries als cultuurtaal en als taal van de gemeenschap. 

1.2. Fries in het onderwijs 

De overgrote meerderheid (76%) van de ouders van basisschoolleerlingen vindt onderwijs in 

het Fries belangrijk 2 . De nationale overheid erkent eveneens het belang van onderwijs in het 

Fries voor de Friese samenleving. In 1980 werd Fries een verplicht vak in het primair onderwijs 

in Fryslân. Daarnaast kan Fries als voertaal bij andere vakken worden gebruikt. In de bestuurs- 

afspraak Friese taal en cultuur hebben Rijk en provincie nadere afspraken gemaakt om het 

Fries in het primair onderwijs te versterken. In 1996 heeft het Rijk het ‘Europese Handvest 

voor regionale en minderheidstalen’ ondertekend. Hiermee onderschrijven provincie en Rijk 

een beleid dat erop gericht is dat een substantieel deel van de lessen op de Friese basisscho- 

len in het Fries gegeven wordt 3 . Fries in het basisonderwijs is van belang vanuit pedagogisch- 

didactisch, maatschappelijk, cultureel en taalpolitiek oogpunt. 

1.3. Pedagogisch-didactische motieven 

Veel kinderen in Fryslân zijn al in meer of mindere mate (actief of passief) tweetalig wanneer 

zij op de basisschool komen. Friestalige kinderen worden al jong tweetalig doordat ze het 

Nederlands overal tegenkomen. Nederlandstalige kinderen kunnen in aanraking komen met 

Fries via voorschoolse opvang, media en personen uit hun omgeving. 

In de ‘Universele verklaring van de rechten van de Mens’ van de Verenigde Naties staat dat 

alle kinderen recht hebben op onderwijs in hun eigen taal. Dit geldt ook voor Friestalige kinde- 

ren. Zij kunnen door onderwijs in het Fries hun eigen moedertaal verder ontwikkelen. Een 

goede beheersing van de moedertaal heeft een positieve invloed op de ontwikkeling van de 

taalvaardigheid in de tweede taal. Voor Friestaligen betekent dit het leren van het Nederlands. 

Ook Nederlandstalige kinderen (en kinderen met een immigrantentaal als moedertaal) 

kunnen door onderwijs in het Fries al op jonge leeftijd tweetalig (of meertalig) worden. 

1 Foekema, F. (2004). Overdracht van de Friese taal. Amsterdam: TNS NIPO. 

2 Inspectie van het onderwijs. (2006). De kwaliteit van het vak Fries in het basisonderwijs en het voortgezet 

onderwijs in de provincie Fryslân. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. 

3 Oosterloo, A. en Paus, H. (red.). (2005). Fries aan bod, leerplan Fries voor het Primair Onderwijs, blz. 21. 

Enschede: SLO. 



Uit wetenschappelijk onderzoek komt naar voren dat tweetaligheid onder andere een posi- 

tieve invloed heeft op de algemene taalontwikkeling en op de cognitieve ontwikkeling van 

kinderen. Zo ontwikkelen tweetalige kinderen een beter inzicht in de opbouw van taalsyste- 

men en meer gevoel voor taalverschillen. Zij ontwikkelen sneller en gemakkelijker een meta- 

linguïstisch bewustzijn, met andere woorden: zij zijn zich er eerder van bewust dat men ver- 

schillende etiketten op hetzelfde begrip kan plakken, een belangrijke stap in de ontwikkeling 

van abstract denken. Tweetalige kinderen kunnen ook gemakkelijker nieuwe talen leren en 

hebben meer oog voor taaldiversiteit. 

1.4. Maatschappelijke motieven 

De meerderheid van de leerlingen van de basisscholen zal later leven en werken in Fryslân. 

Om goed te kunnen functioneren in de tweetalige maatschappij van Fryslân is beheersing 

van het Fries van belang, bijvoorbeeld in alledaagse contacten met leeftijdsgenoten, familie, 

in de buurt, en ook in het werkzame leven zoals in de gezondheidszorg, dienstverlening, bij 

media en overheid en bij algemeen maatschappelijke activiteiten. Mondelinge en schriftelijke 

beheersing van het Fries geeft een extra plus aan maatschappelijke participatie. 

1.5. Culturele motieven 

Het Fries wordt mondeling en schriftelijk op verschillende manieren gebruikt. Al die monde- 

linge en schriftelijke uitingen, bijvoorbeeld in de muziek, toneel, literatuur en sport vormen 

met elkaar de Friese cultuur. Door Fries op school komen kinderen in aanraking met de 

Friese cultuur en kunnen daaraan deelnemen. Het onderwijs heeft een belangrijke functie in 

die cultuuroverdracht en het bevorderen van cultuurparticipatie. Cultuurbeleving als zodanig 

is in stimulans voor het (beter) leren beheersen van de taal. 

1.6. Taalpolitieke motieven 

Aandacht voor Fries in het onderwijs is ook van belang voor het streven de Friese taal 

te behouden. Het Nederlands heeft een hogere status dan het Fries en heeft veel invloed. 

Daardoor kan het gebruik van het Fries in het gedrang komen en de positie van het Fries 

bedreigd worden. Wanneer er Fries op school geleerd wordt, kan dit een bijdrage leveren 

aan het versterken van de positie van het Fries 4 . Fries in het onderwijs bevestigt de positie 

van Fries als Europese minderheidstaal. 

1.7. Fries op de basisscholen 

Bijna alle scholen in Fryslân geven Fries als vak (inspectierapport 2010). Daarnaast zijn er scho- 

len die Fries ook als voertaal bij andere vakken gebruiken. Tweetalige scholen hebben bijvoor- 

beeld één keer per week een Friese dag of middag. Een groeiend aantal basisscholen kiest voor 

een drietalig model. Deze scholen gebruiken Fries, Nederlands en Engels als voertaal. 

Kennis en vaardigheden 

Kennis Feitelijke kennis Fries als taal 

Maatschappelijke situatie Fries 

Dialecten en streektalen 

Geschiedenis en positie Fries in het onderwijs 

Begripsmatige kennis Motieven voor Fries in het basisonderwijs 

Voordelen meertalige ontwikkeling 

4 Oosterloo, A. en Paus, H. (red.). (2005). Fries aan bod, leerplan Fries voor het Primair Onderwijs. Enschede: 

SLO.

2. De big ideas 

Het is de taak van de leraar te zorgen voor voldoende aanbod in de Friese taal en een rijke, 

betekenisvolle en effectieve leersituatie te creëren. Leerlingen moeten gemotiveerd en uitge- 

daagd worden om Fries te leren beheersen op niveau F1 van het nationaal referentiekader 

(NRK) en A2 van het Europees referentiekader (ERK). Zie bijlage 1. 

Globale omschrijving niveau F1/A2: basisgebruiker 

Het gaat om eenvoudige gesprekken en teksten over vertrouwde, alledaagse, concrete 

onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld en onmiddellijke omgeving van de leerling 

(bijvoorbeeld persoonsgegevens, familie, winkelen, plaatselijke geografie, werk). De 

leerling kan die gesprekken en teksten verstaan, lezen en begrijpen. Hij kan zelf een 

eenvoudig gesprek voeren, een beschrijving of informatie geven, verslag uitbrengen en 

uitleg en instructie geven en korte, eenvoudige teksten schrijven. De leerling kan 

jeugdliteratuur belevend lezen. 

Onderwijs in de Friese taal vindt altijd plaats in een meertalige context. Het Fries is een min- 

derheidstaal, het Nederlands een meerderheidstaal. Voor succesvol meertalig onderwijs 

moet men rekening houden met die verschillen in status. Cummins onderscheidt drie alge- 

meen geldende principes die belangrijk zijn voor het vormgeven van verantwoord twee- en 

meertalig onderwijs. 

2.1. Principe van additieve tweetaligheid 

In hoeverre een minderheidstaal een structurele plaats op school moet hebben, hangt sterk 

samen met de statusverhoudingen tussen de talen. Als het leren van een tweede taal plaats 

vindt in een context waarin de eerste taal een hogere status heeft dan de tweede taal (als 

Nederlandstalige kinderen ondergedompeld worden in het Fries), dan is dat een gunstige 

voorwaarde voor het ontstaan van volledige tweetaligheid. Dit wordt additieve tweetaligheid 

genoemd. De eerste taal wordt dan niet bedreigd door de tweede taal. De leerlingen leren er 

een taal bij. 

Liggen de statusverhoudingen tussen talen andersom (als Friestalige kinderen ondergedom- 

peld worden in het Nederlands) dan kan bij leerlingen subtractieve tweetaligheid ontstaan. 

De eerste taal van de leerlingen wordt dan binnen en buiten de school onvoldoende gewaar- 

deerd en ontwikkeld. De moedertaal van de leerlingen wordt onder druk van de tweede taal, 

die meer status heeft, bedreigd en de tweede taal kan daar niet op voortbouwen, zodat ook 

daar minder resultaat geboekt wordt. 

Het onderwijs moet rekening houden met deze statusverschillen. Bij kinderen met een meer- 

derheidstaal, wordt de eerste taal sterk ondersteund vanuit de maatschappij. Zij kunnen goed 

tweetalig worden in een onderdompelingsprogramma in de tweede taal. Bij kinderen met een 

minderheidstaal kiest Cummins voor een tweetalig programma met een stevige ondersteuning 

van hun eerste taal. Op deze wijze wordt gewerkt aan blijvende tweetaligheid. Krijgen deze 

kinderen die ondersteuning niet, dan lopen ze kans beide talen niet goed te leren beheersen 5 . 




10 | Kennisbasis Fries leraar basisonderwijs 

2.2. Principe van transfer 

Onderwijs in de Friese taal moet strategisch en efficiënt worden ingericht. In het ijsbergmo- 

del gaat Cummins uit van een gemeenschappelijke basis bij het leren van twee talen. Die 

gemeenschappelijke basis (ijsberg onder water) wordt gevormd door bepaalde algemene 

vaardigheden die voor beide talen hetzelfde zijn. Tweetalig onderwijs hoeft daardoor niet 

twee keer zoveel tijd te kosten als eentalig onderwijs. Taalvaardigheden die men in de ene 

taal heeft geleerd, kan men overdragen naar de andere taal. Dit principe van transfer houdt 

in dat onderwijs in de ene taal een positieve uitwerking kan hebben op de beheersing van de 

andere taal. Met andere woorden: een onderwijsprogramma Fries zal volgens dit principe een 

gunstige uitwerking hebben op de beheersing van het Nederlands en andersom. Als de leer- 

lingen bepaalde leesstrategieën bij Friese teksten hebben geoefend, moeten ze die ook kun- 

nen toepassen bij Nederlandse teksten. Bij taalspecifieke aspecten (de toppen van de ijsberg) 

zoals woordkennis kan minder gemakkelijk gebruik worden gemaakt van transfer. Op dat 

punt vergt tweetalig onderwijs wel iets meer tijd. Het principe van transfer werkt alleen goed 

als er in en buiten school voldoende blootstelling is aan de minderheidstaal. Leerlingen moe- 

ten bovendien gemotiveerd zijn om de taal te leren. Voor een minderheidstaal met een 

lagere maatschappelijke status vraagt dit een extra inspanning 6 . 

2.3. Principe van interactieve didactiek 

In het tegenwoordige taalonderwijs staat het leren communiceren in de doeltaal centraal. 

Voor goed tweetalig onderwijs noemt Cummins het principe van de interactieve didactiek. 

Interactief taalonderwijs gaat ervan uit dat taalleren vooral plaatsvindt in ‘betekenisvolle 

communicatie’: het lesaanbod moet gaan over onderwerpen die interessant zijn voor alle 

deelnemers, alle leerlingen moeten er een bijdrage aan kunnen leveren. Het gaat over functi- 

oneel gebruik van de taal in realistische taalgebruiksituaties die de leraar bewust kan creë- 

ren in de klas. Taal wordt verworven door middel van gevarieerd, begrijpelijk taalaanbod met 

de nadruk op inhoud en niet op vorm. Het taalaanbod ligt qua moeilijkheidsgraad net iets 

boven het actuele beheersingsniveau van de leerling. Interactief taalonderwijs vindt plaats in 

een krachtige leeromgeving, die sociaal, betekenisvol en strategisch leren van taal bevordert 

en zoekt naar een balans tussen leerkracht- en leerlinggestuurd onderwijs. Bij interactief 

onderwijs luisteren en spreken, lezen en schrijven leerkracht en leerling. 

Om een taal te leren is blootstelling aan die taal niet genoeg. Voor de leerling moet de leersi- 

tuatie veilig en vertrouwd zijn. Leerlingen moeten vertrouwen hebben in hun eigen taalcapa- 

citeiten en gemotiveerd zijn om Fries te leren. De leerling neemt het taalaanbod alleen in 

zich op als hij er ook actief iets mee kan doen en de taal gaat gebruiken in zijn taalproductie. 

De leerling moet niet alleen luisteren en lezen, maar de taal ook zelf gebruiken. Dat betekent 

natuurlijke, functionele taalgebruiksituaties waarin leerlingen oefenen in het spreken en het 

schriftelijk gebruiken van het Fries. Dat kan bijvoorbeeld door samenwerken, samen een pro- 

bleem oplossen, het houden van spreekbeurten en presentaties naar aanleiding van uitge- 

werkte thema’s. 


Enschede: SLO.

Voor de leerling heeft het zelf gebruiken van de gehoorde en gelezen taal twee functies: hij 

oefent wat hij geleerd heeft en geeft zichzelf de mogelijkheid om feedback te krijgen. Boven- 

dien heeft de leerkracht de taalproductie van de leerling nodig om een idee te krijgen van 

wat de leerling leert. Een taal leer je door die taal te gebruiken 7 . 

Interactief taalonderwijs sluit aan bij de theorie van Krashen. Krashen maakt bij het leren van 

taal onderscheid tussen taalverwerving en taalleren. Taalverwerving is een onbewust proces 

waarbij taalregels op een natuurlijke wijze worden aangeleerd in de communicatie tussen 

personen. Daarbij is de inhoud belangrijker dan de vorm. Taalleren is een bewust proces 

waarbij gelet wordt op de vorm en door middel van instructie taalregels aangeleerd worden. 

Krashen concludeert dat een taal het beste geleerd kan worden via taalverwerving en dat 

grammatica-onderwijs zonder context niet zinvol is. 

Volgens de ‘weak interface hypothese’ van Ellis leiden taalleerders zelf de regels af uit wat ze 

horen en lezen. Deze vorm van ‘awareness-raising’ wordt ‘focus on form’ genoemd. Onder- 

zoek wijst uit dat leerlingen die zich naast aanbod hadden beziggehouden met ‘focus on 

form’ sneller vorderden en uiteindelijk op een hoger niveau terechtkwamen, gecompliceer- 

dere taaluitingen konden produceren en daarbij minder fouten maakten. Het aanbieden van 

grammaticaregels bij jonge kinderen is weinig effectief en heeft meer effect bij gevorderde 

taalleerders. Alleen in de hogere leerjaren kunnen grammaticaregels ingezet worden als ze 

functioneel zijn in het proces van taalleren. 


Kennis Begripsmatige kennis Principe van additieve tweetaligheid 

Principe van transfer 

Principe van interactieve didactiek 

Taalverwervingstheorieën 





3. Uitwerking van de big ideas 

Voor goed onderwijs in het Fries is een interactieve aanpak nodig in een omgeving die bete- 

kenisvol, stimulerend en effectief is voor leerlingen. 

Voor de leraar is een lerende houding van belang als het gaat om: 

●● onderhouden en zo nodig ontwikkelen van de eigen Friese taalvaardigheid 

●● ontwikkelen van een metalinguïstisch bewustzijn 

●● ontwikkelingen op het gebied van taalonderwijs 

●● ontwikkelingen met betrekking tot de Friese taal, cultuur en het vak Fries 

3.1. Taalverwervingtheorieën en transfer naar andere talen 

Voor het onderwijs in het Fries is het van belang dat de leraar beschikt over kennis van de 

belangrijkste taalverwervingtheorieën met betrekking tot de moedertaal-, tweedetaal- en 

vreemdetaalonderwijs en minderheids- en meerderheidstalen. Hij weet de daaruit voortvloei- 

ende taalverwervingprincipes toe te passen in de praktijk. 

De leraar heeft kennis van de taalverwerving bij kinderen en kent de verschillende taalont- 

wikkelingsfasen. Daarnaast heeft de leraar kennis van CALP (cognitieve academische taal- 

vaardigheid) en BICS (dagelijks algemeen taalgebruik). 

De leraar legt een relatie tussen Fries en de andere talen in het onderwijs, Nederlands, 

Engels en eventueel een andere (streek)taal of Nederlands als tweede taal en kan zo opti- 

maal gebruik maken van de mogelijkheden van transfer. 

3.2. Differentiatie 

De leraar heeft met betrekking tot Fries bijna altijd te maken met een taalheterogene leerlin- 

genpopulatie. Er zijn leerlingen met Fries als moedertaal en leerlingen met Fries als tweede 

of als vreemde taal. Bij Friestalige kinderen gaat het bij Fries om blijvende tweetaligheid. 

Naast Nederlands ontwikkelen zij zich ook verder in hun moedertaal. Bij niet-Friestalige kin- 

deren gaat het om additieve tweetaligheid. Zij leren er een nieuwe taal bij. De leraar moet 

rekening houden met die verschillen en het aanbod afstemmen op zowel beginnende als 

gevorderde taalleerders. 

3.3. Positieve houding 

De leraar vervult een rolmodel voor zijn leerlingen. Voor succesvol taalonderwijs is het 

belangrijk de leerlingen te motiveren om de taal te leren. Voor een minderheidstaal met een 

lagere maatschappelijke status zoals Fries vraagt dit een extra inspanning. De leraar moet 

zelf positief tegenover onderwijs in de Friese taal staan en het belang kennen van een posi- 

tieve houding bij het leren van die taal. 

Stimulering van een positieve houding zorgt ervoor dat Friestalige leerlingen gewaardeerd 

worden in hun eigen moedertaal en dat niet-Friestalige kinderen meer zelfvertrouwen krijgen 

om zich het Fries eigen te maken. 

3.4. Eigen taalvaardigheid 

Om leerlingen niveau F1 /A2 te doen verwerven, beschikt de leraar over voldoende vaardig- 

heden. Hij kan Fries verstaan, spreken, lezen en schrijven op niveau F4 van het NRK en B2 

van het ERK (zie bijlage 2). De leraar heeft een helder en duidelijk stemgebruik en een cor- 

recte uitspraak van de Friese klanken. Hij heeft een goede woordvorming en zinsbouw, een 

toereikende en kwalitatief voldoende woordenschat en een correcte spelling en kan het Fries 

op een natuurlijke manier gebruiken. De leraar is zich bewust van de verschillen tussen Fries

en Nederlands en wederzijdse beïnvloeding van de talen. Hij kan veel voorkomende interfe- 

rentiefouten herkennen en vermijden. 


Kennis Feitelijke kennis Friese taal, idioom, taaleigen, soorten interferenties 

Vaardigheden Cognitieve 

vaardigheden 

Begripsmatige kennis Eerste taal, tweede taal, vreemde taal 

Transfer tussen talen 

Metalinguïstisch bewustzijn 

Reactieve 


Psychomotorische 


Interactieve 


Differentiatievormen 

Integraal taalonderwijs 

Interactievormen 

Lerende houding 

Positieve houding tegenover het Fries en 

meertaligheid 

Natuurlijk taalgebruik 

Correcte uitspraak 

Fries verstaan, spreken, lezen, schrijven op F4/B2 

niveau 

Mondeling en schriftelijk communiceren in het Fries 

volgens de standaardnorm 



4. Context: Fries in het basisonderwijs 

4.1. Meertalige situatie 

De meertalige situatie in Fryslân is niet uniek. Ongeveer 60% van de wereldbevolking is 

twee- of meertalig. Nationale overheden gaan op verschillende wijze om met de talen in hun 

land en dat heeft zijn uitwerking op het basisonderwijs. Voor het Noord-Fries in Duitsland en 

het Bretons en Corsicaans in Frankrijk is weinig ruimte in het onderwijs. Het Wels in Groot- 

Brittannië en het Catalaans in Spanje daarentegen hebben een sterke positie. De positie van 

het Fries zit daar tussen in. 

Door Baker en Jones (1998) is een internationale inventarisatie gemaakt van hoe in het 

onderwijs wordt omgegaan met meerderheids- en minderheidstalen. Zij onderscheiden tien 

verschillende aanpakken die te verdelen zijn in zwakke en sterke vormen van onderwijs in 

tweetaligheid. In de zwakke vormen wordt de ene taal belangrijker gevonden dan de andere 

en wordt gestreefd naar eentaligheid of gedeeltelijke tweetaligheid. Bij sterke vormen van 

tweetaligheid is het streven om bij de leerlingen een evenwichtige en volledige tweetaligheid 

te bereiken. Uitgaande van de kerndoelen zijn voor de Friese situatie alleen de modellen die 

streven naar een gedeeltelijke of volledige tweetaligheid van belang. 

4.2. Afspraken over taal, taalbeleid 

Voor goed taalonderwijs is een taalbeleidsplan belangrijk. In een taalbeleidsplan legt de 

school vast hoe die om wil gaan met de verschillende talen zoals Nederlands, Nederlands als 

tweede taal, Fries, Engels en eventueel andere talen. Dat schept duidelijkheid over wanneer 

welke taal aan de orde is. In een taalbeleidsplan worden afspraken vastgelegd over de door- 

gaande lijnen voor de verschillende talen op de verschillende niveaus, tussendoelen, voer- 

taalbeleid, transfer tussen talen en de eigen vaardigheid van de leraren. Er komt in naar 

voren of de school eentalig, tweetalig of drietalig is. Een taalbeleidsplan kan ook aandacht 

besteden aan de continuïteit met voorschoolse voorzieningen en het voortgezet onderwijs. 

Een eentalige school geeft Fries als vak en gebruikt verder het Nederlands als voertaal bij 

andere vakken. In een tweetalige school worden twee talen, in ons geval Fries en Nederlands, 

als vak onderwezen en tevens gebruikt als voertaal. Tweetalige scholen hebben bijvoorbeeld 

een Friese middag of dag op het weekprogramma staan of gebruiken ’s morgens Nederlands 

en ’s middags Fries als voertaal. De verdeling in talen kan ook per leerjaar verschillen, bij- 

voorbeeld door in de laagste groepen een groter accent te leggen op de moedertaal dan in 

de hogere leerjaren. Voor gecertificeerde drietalige scholen geldt als minimale eis in groep 1 

en 2 ongeveer 50% Nederlands en 50% Fries als voertaal en in groep 3 tot en met 8 mini- 

maal 2 dagdelen Fries als voertaal. In groep 7 en 8 komt daar nog minimaal 1 dagdeel Engels 

als voertaal bij. 

Twee- en drietalige scholen gaan ervan uit dat kinderen het beste een taal leren door die ook 

te gebruiken. Op dit moment zijn er ongeveer 40 drietalige scholen in Fryslân, waarvan 16 

gecertificeerd met externe visitatie. De resultaten van de eerste drietalige scholen zijn goed. 

Op Nederlands scoren de kinderen op hetzelfde niveau dan kinderen van de eentalige scho- 

len. De beheersing van het Fries is echter veel beter en de kinderen durven zich beter in het 

Engels uit te drukken 8 . 

8 Ruijven, E.C.M. v. en Ytsma, J. (2008). Trijetalige skoalle yn Fryslân. Onderzoek naar de opbrengsten van het 

drietalig onderwijsmodel in Fryslân. Ljouwert: Fryske Akademy.

4.3. Eigen taalvaardigheid 

Om in het taalaanbod voldoende kwaliteit te kunnen bieden en realistische, betekenisvolle 

interactie te kunnen hebben met leerlingen beheerst de leraar het Fries op F4 niveau van het 

NRK en B2 niveau van het ERK (zie bijlage 2). 

Globale omschrijving niveau F4/ B2: Onafhankelijk gebruiker 

Het gaat om een grote variatie aan gesprekken en teksten, ook complexe, over zowel 

concrete als abstracte onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke 

aard. De gebruiker kan de gesprekken en teksten in detail begrijpen en lezen. Hij kan 

vloeiend en spontaan reageren en in alle soorten gesprekken de taal nauwkeurig en 

doeltreffend gebruiken. Hij kan gedetailleerde monologen en presentaties houden en kan 

daarbij subthema’s integreren, specifieke standpunten ontwikkelen en het geheel 

afronden met een passende conclusie. Hij kan goed gestructureerde teksten schrijven, 

relevante kwesties benadrukken, standpunten uitgebreid uitwerken en ondersteunen met 

redenen en voorbeelden. 

De leraar kan leerlingen een gevarieerd, adequaat en betekenisvol aanbod in het Fries bie- 

den. Hij kan teksten over concrete en abstracte onderwerpen verstaan, lezen, begrijpen en 

hierover spreken, schrijven en gesprekken voeren. Hij kan teksten voor kinderen boeiend 

voorlezen met de juiste uitspraak en intonatie. De leraar kent de Friese uitspraakregels en 

kan de leerlingen de productie van specifieke klanken en uitspraak aanleren. Hij kent de 

Friese werkwoordvervoegingen, taalregels en spelling. Hij weet dat het Fries beïnvloed wordt 

door het Nederlands, kent de Friese standaardnorm en kan die mondeling en schriftelijk 

gebruiken. De leraar weet dat er dialectische verschillen zijn en beschouwt die als een verrij- 

king van de Friese taal. 

4.4. Voertaal, omgangstaal en taal als vak 

De leraar kent de begrippen voertaal, omgangstaal en taal als vak. Om de blootstelling aan 

taalaanbod zo groot mogelijk te laten zijn, maakt de startbekwame leraar gebruik van het 

doeltaal-voertaalprincipe. Tijdens de lessen Fries spreekt de leraar zoveel mogelijk Fries met 

de leerlingen. Hij kan zijn eigen taalgebruik afstemmen op het niveau van de leerlingen. 

4.5. Differentiatie 

De leraar is op de hoogte van de beginsituatie van de leerlingen op het punt van Fries. Op 

bijna alle scholen is sprake van een heterogene taalsituatie met Friestalige, Nederlandstalige 

en mogelijk ook anderstalige leerlingen. De leraar moet rekening houden met deze verschil- 

len en kunnen differentiëren op verschillende niveaus (doelen, leerweg, leerinhoud). Hij 

houdt daarbij ook rekening met verschillen in tempo, leerstijl en dyslectische en taalzwakke 

leerlingen. Uitgangspunt van de lessen Fries is om de taalvaardigheid bij alle leerlingen op 

een zo hoog mogelijk niveau te brengen 9 . 





4.6. Leerinhoud, leeractiviteiten en leermiddelen 

De leraar is op de hoogte van de kerndoelen Fries en de verschillende werkvormen, leeracti- 

viteiten en leermiddelen die hij kan inzetten voor zijn lessen Fries. Hij heeft kennis van Friese 

jeugdboeken die de afgelopen jaren zijn verschenen en weet welke boekpromotieactiviteiten 

er zijn. Hij kent organisaties, zoals Afûk, Tresoar, Taalsintrum Frysk, Tresoar en it Fryske ber- 

neboek die hij kan raadplegen voor een actueel aanbod aan leermiddelen en leeractiviteiten. 

De leraar is op de hoogte van de mogelijkheden van ICT in het taalleerproces en kan digitaal, 

interactief materiaal inzetten voor het leren van Fries. 

4.7. Kerndoelen 

Voor Fries in het basisonderwijs zijn zes kerndoelen ontwikkeld. Zie voor een toelichting en 

verdere uitwerking: bijlage 3 en Tule: leerlijnen Fries (www.tule.slo.nl). 

17. De leerlingen ontwikkelen een positieve attitude ten opzichte van het gebruik van 

Fries door henzelf en anderen. 

18. De leerlingen leren informatie verwerven uit gesproken Fries. Het gaat om teksten die 

informatie geven, plezier verschaffen, meningen of aanwijzingen bevatten over voor 

hen bekende onderwerpen. 

19. De leerlingen leren zich naar inhoud en vorm in het Fries uit te drukken in situaties 

uit hun dagelijks leven waarin zij informatie vragen of geven over een onderwerp waar- 

mee zij vertrouwd zijn. 

20. De leerlingen leren informatie verwerven uit teksten in het Fries in frequent 

voorkomende teksttypen (zoals artikelen in jeugdrubrieken, liedjes, verhalen). 

21. De leerlingen leren eenvoudige teksten in het Fries te schrijven over alledaagse 

onderwerpen met het doel met anderen over die onderwerpen te communiceren. 

22. De leerlingen verwerven een woordenschat van frequent gebruikte Friese woorden 

en strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden. 

4.8. Positieve attitude 

Leerlingen zullen eerder gemotiveerd zijn om Fries te leren als ze een positieve houding heb- 

ben ten opzichte van het Fries. Daarvoor is het nodig om de taaltaken die leerlingen in het 

Fries krijgen in te bedden in realistische, natuurlijke contexten, waarin kinderen het nodig en 

vanzelfsprekend vinden het Fries daadwerkelijk te gebruiken. De leraar zorgt ervoor dat leer- 

lingen veelvuldig en gevarieerd in aanraking komen met gesproken en geschreven Fries. Hij 

maakt gebruik van positieve aansprekende voorbeelden en laat zien dat Fries een volwaardig 

communicatiemiddel is dat in alle situaties van het leven in Fryslân mondeling en schriftelijk 

gebruikt kan worden. Zichtbaar maken van het Fries kan door in de school Friestalige 

opschriften, labels, posters en teksten op te hangen. 

Een positieve houding wordt ook bevorderd door deel te nemen aan buitenschoolse activitei- 

ten waarin Fries een rol speelt, bijvoorbeeld door het bijwonen van een Friestalige kinder- 

voorstelling en een bezoek aan een bedrijf of museum waar Fries wordt gesproken. 

4.9. Luistervaardigheid 

De leraar biedt verschillende soorten teksten (verhalen, liedjes, poëzie, instructieve, informa- 

tieve, betogende en persuasieve teksten) aan over onderwerpen waarover de leerlingen vol- 

doende voorkennis hebben. De leraar weet dat visuele ondersteuning van belang is om een 

taal te leren. Hij maakt gebruik van leermiddelen zoals boeken, schooltelevisie en –radio,

computer, digibord, vertel- en poppenkast, liedjes en bewegingsspelletjes. Op deze wijze wor- 

den de leerlingen vertrouwd met specifiek Friese klanken en klankcombinaties, specifiek 

Friese woorden zinsvorming en manieren van uitdrukken. Door een rijk en gevarieerd aan- 

bod en de adequate toepassing wordt de leerling zich bewust van verschillende luisterdoelen 

en luisterstrategieën. 

Verstaan gaat aan het spreken vooraf en de leraar is in staat om effectief gebruik te maken 

van technieken waarbij niet-Friestalige leerlingen zich de taal eigen kunnen maken, zoals 

Total Physical Response (TPR). Het aanbod wordt nauwkeurig gestructureerd en geleidelijk 

uitgebreid en complexer gemaakt. TPR vertoont veel overeenkomsten met de ‘natural 

approach’ en zorgt voor ‘low anxiety situations’, omdat de leerlingen niet meteen hoeven te 

spreken, maar eerst een behoorlijke taalkennis opbouwen. 

4.10. Spreekvaardigheid 

De leraar zorgt voor voldoende gelegenheid tot taalproductie en maakt daarbij onderscheid 

tussen monoloog- en dialoogvormen. Hij maakt kinderen vertrouwd met het voeren van 

gesprekken in het Fries. Daarbij gaat het over realistische situaties en onderwerpen die voor 

de leerlingen bekend zijn. 

De leraar zorgt voor een veilig en stimulerend klimaat waarin kinderen gemotiveerd zijn om 

te praten en waarin zij durven te praten in het Fries. De leraar kan middelen inzetten om de 

spreekdrempel te verlagen zoals liedjes, standaardzinnen en -zinsdelen, rappegaai-methode, 

rollenspel, Friestalige poppen, drama en oefenen in kleine groepjes. Hij kan vragen stellen die 

taalproductie uitlokken. 

Om de mondelinge taalontwikkeling verder te brengen dan alleen de dagelijkse taalvaardig- 

heid is het van belang dat er aandacht is voor cognitief complexere taalfuncties en verschil- 

lende vormen van mondeling taalgebruik, spreekdoelen en spreekstrategieën. 

Door het geven van positieve feedback op de taaluitingen wordt het taalleerproces bij leerlin- 

gen ondersteund. De leraar geeft in eerste instantie feedback op de inhoud van de taaluiting. 

Zo voelt de leerling zich serieus genomen en neemt het vertrouwen om taal te produceren 

toe. Naarmate de leerling taalvaardiger is in het Fries, kan er geleidelijk meer aandacht voor 

de vorm komen. Daarbij gaat het om de juiste uitspraak, de woordvorming (grammaticaal 

correcte zinnen) en woordgebruik (vermijden van interferenties). 

4.11. Leesvaardigheid 

De leraar zorgt voor een ruim en gevarieerd aanbod van verschillende soorten teksten 

(prentenboeken, leesboeken, verhalen, digitale teksten, zelf geschreven teksten, fictieve en 

informatieve, betogende en persuasieve teksten). De teksten sluiten aan bij het niveau en 

de belevingswereld van de leerlingen. In het lokaal is het Fries aanwezig in opschriften, de 

lees- en schrijfhoek en bijvoorbeeld de wenskist, nieuwsprikbord, abc-muur en groepskrant. 

De leraar biedt regelmatig (nieuwe) Friese jeugdboeken aan en stimuleert het lezen van 

jeugdboeken door mee te doen aan promotieactiviteiten zoals schrijvers op school, 

kinderboekenjury en voorleeswedstrijd. 

De leraar schenkt aandacht aan voorbereidend, aanvankelijk en voortgezet lezen, integraal 

lezen en teksten voor technisch, begrijpend en studerend lezen, waarbij een relatie wordt 

gelegd met het overige taalonderwijs (transfer). De leerling wordt zich bewust dat er 

verschillende soorten teksten zijn, dat men kan lezen met verschillende doelen en dat men 

leesstrategieën kan inzetten om het leesdoel te bereiken. 


4.12. Schrijfvaardigheid 


Bij het kerndoel schrijven staat schrijfdurf en schrijfplezier centraal. De leraar biedt 

schrijfactiviteiten aan waarbij leerlingen plezier in het schrijven hebben en waarbij ze hun 

schrijfactiviteiten als zinvol ervaren. De schrijfactiviteiten gaan over onderwerpen uit de 

dagelijkse omgeving en sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen. Leerlingen 

schrijven teksten voor zichzelf of om te communiceren. Die functies ontbreken als het gaat 

om invuloefeningen en het beantwoorden van vragen. 

De leraar laat de leerlingen kennis maken met verschillende tekstsoorten, schrijfdoelen en 

schrijfstrategieën. Hij begeleidt de schrijfactiviteiten en geeft positieve feedback. Daarbij ligt 

het accent op de inhoud. Gaandeweg kan er meer aandacht voor de vorm komen, voor de 

opbouw van de tekst en de spelling. De leraar maakt de leerling vertrouwd met specifieke 

Friese klinkers en lettercombinaties en hun notatiewijze en specifiek Friese woorden zins- 

vorming en manier van uitdrukken. Belangrijke schrijfstrategieën bij het schrijfproces zijn: 

oriënteren, plannen, schrijven, reflecteren en reviseren en verzorgen van de tekst. 

4.13. Taalbeschouwing, waaronder strategieën 

In de huidige kerndoelen wordt bij taalbeschouwing het reflecteren op het gebruik van taal 

en op de vorm en klank van taal niet meer als zodanig genoemd. Toch is het aan te raden om 

met de leerlingen na te denken over het gebruik van Fries (waar en wanneer) en de verschil- 

len met het Nederlands. 

De leraar schept situaties waarin leerlingen woorden willen begrijpen en gebruiken en brengt 

hen in contact met frequent gebruikte woorden in betekenisvolle contexten zowel mondeling 

als schriftelijk. Door leerlingen hier veelvuldig en herhaald mee in aanraking te brengen, zul- 

len leerlingen zich deze woorden op een natuurlijke manier eigen maken. Bij woorden die 

expliciet aandacht vragen, moet de leraar de zogenaamde viertakt beheersen: voorbewer- 

ken, semantiseren, consolideren en controleren. Woorden die aangeleerd worden, worden 

voorbewerkt, de voorkennis van leerlingen wordt geactiveerd, zodat leerlingen nieuwe woor- 

den kunnen opnemen in een netwerk van woorden die ze al kennen. De leraar biedt de leer- 

lingen de woorden aan en semantiseert ze: hij geeft ze betekenis. Vervolgens consolideert hij 

ze: dat betekent dat hij laat oefenen met de woorden zodat de betekenis beklijft en ten slotte 

controleert hij of de leerlingen de betekenis hebben begrepen. 

Een leraar kan niet alle frequent gebruikte woorden aanleren. Daarom is het ook belangrijk 

dat leerlingen strategieën aanleren waarmee zij zelf de betekenis van woorden kunnen aflei- 

den en om ze te onthouden. 

4.14. Verwerking en toetsing 

De centrale vraag bij verwerking van het aanbod is waar het aanbod over gaat en welke acti- 

viteiten zich lenen voor een inhoudsgerichte verwerking. Daarbij kan het vierfasenmodel 

ingezet worden. Om ervoor te zorgen dat het taalaanbod betekenisvol kan zijn voor de leer- 

lingen is het belangrijk eerst de voorkennis te activeren en de leerlingen te motiveren voor 

het onderwerp. In de tweede fase wordt de nieuwe stof aangeboden en verwerkt op inhoud 

en vorm (receptieve verwerkingsopdrachten). De leraar controleert of de aangeboden stof 

duidelijk is voor iedereen. In de oefenfase oefenen de leerlingen actief met de nieuwe stof 

(productieve verwerkingsopdrachten). In de transferfase gaat het om het toepassen van de 

nieuwe leerstof samen met de voorkennis in vrijere opdrachten. 

Voor goede afstemming van de lessen en om te kunnen nagaan of de doelen worden

ehaald, dient de leraar de leerling te toetsen en evalueren. Dat kan aan de hand van 

bestaand of zelf gemaakt toetsmateriaal zoals luistertoetsen, spreekopdrachten, lees- en 

schrijfopdrachten of een taalportfolio. In het uitvoeren van een taaldorp of een rollenspel kan 

de spreekvaardigheid in een min of meer realistische situatie getoetst worden. 

De toetsing en evaluatie moeten gerelateerd zijn aan de kerndoelen en gebaseerd zijn op het 

gegeven onderwijs en passen bij de ambities van de school en de leerlingen. De toetsing en 

evaluatie worden zo vormgegeven dat de resultaten inzicht verschaffen over de taalontwik- 

keling en taalbeheersing in het Fries en de andere talen. Een uitgewerkt leerlingvolgsysteem 

is hierbij wenselijk. 

4.15. Fries en andere vakken 

Het onderwijs in het Fries staat niet los van de wijze waarop de andere talen worden gege- 

ven. Taalverwervingtheorieën en –principes gelden voor alle talen en de wijze van taalleren 

toont veel overeenkomsten. De vakbekwame leraar kan een relatie leggen tussen onderwijs 

in Fries, Nederlands, Engels en eventueel andere (streek)talen en door middel van transfer de 

algemene taalvaardigheden in de betreffende talen bevorderen. 

De leraar kan de kennis van woordverwerving integreren in de lessen Fries en deze kennis 

ook toepassen bij andere vakken. Daarbij gaat het niet alleen om talen, maar ook om de 

zaak- of wereldvakken. 

Op twee- en drietalige scholen wordt Fries niet alleen als vak gegeven, maar ook als voertaal 

bij andere vakken gebruikt. De leraar moet in staat zijn om op de Friese dagen of dagdelen 

Fries als voertaal te gebruiken bij andere vakken. Dat betekent ook dat de leraar op de 

hoogte moet zijn van de specifieke Friese begrippen en Friestalige leermiddelen die bij de 

vakken horen die in het Fries worden gegeven. Denk bijvoorbeeld aan Friestalige liedjes en 

materiaal voor wereldoriëntatie. Ook bij het werken met thema’s is het belangrijk verder te 

kijken dan het vakgebied. 


Kennis Feitelijke kennis Een-, twee- en drietalig onderwijs 

Modellen van tweetalig onderwijs 

Sterke en zwakke vormen van tweetalig onderwijs 

Kerndoelen, tussendoelen en leerlijnen 

Kennis van leerinhouden, werkvormen en 

leermiddelen, jeugdliteratuur en 

promotieactiviteiten 

Vaardigheden Cognitieve 


Begripsmatige kennis Taalbeleid 

Voertaal, omgangstaal en taal als vak 

Reactieve 


Interactieve 


Beginsituatie vast kunnen stellen 

Kunnen differentiëren 

Een verantwoorde keuze maken voor een meertalig 

onderwijsmodel 

Kan een dag(deel) Fries als voertaal gebruiken bij 

verschillende vakken 



5. Aansluiten bij de 

ontwikkelingsfase van het kind 

5.1. Taalontwikkeling in meertalige situaties 

Kinderen doorlopen in hun taalontwikkeling verschillende fasen. In de eerste maanden na de 

geboorte luisteren kinderen vooral naar het taalaanbod van hun omgeving zonder zelf taal te 

produceren. Rond het eerste jaar begint het kind zelf woorden te produceren, eerst een- 

woordzinnen, daarna tweewoordzinnen. De differentiatiefase begint rond het derde jaar. Het 

kind begint steeds meer woorden te gebruiken en maakt gebruik van grammaticale regels en 

structuren. Rond het vijfde jaar beheerst het kind de basisprincipes van de taal en begint de 

voltooiingsfase. 

Bij kinderen in een meertalige situatie verloopt het proces op dezelfde wijze. Bij simultane 

tweetaligheid leert het kind vanaf de geboorte twee talen. De moeder spreekt bijvoorbeeld 

Fries tegen het kind en de vader Nederlands. Bij het leren van woorden hebben tweetalige 

kinderen een extra taak. Zij moeten in de gaten krijgen wie welke taal spreekt en twee woor- 

den leren bij hetzelfde begrip. Tweetalige kinderen beschouwen beide talen eerst als één 

systeem en gebruiken een soort tussentaal waarbij woorden en woorddelen uit de ene taal 

gecombineerd worden met die van de andere taal. Het kind experimenteert en speelt met 

taal en leert gaandeweg dat er voor één begrip twee woorden zijn. Rond het tweede, derde 

jaar krijgt het kind in de gaten dat er twee talen zijn en begint die van elkaar te scheiden. 

Voorwaarde voor een succesvolle tweetalige ontwikkeling is wel dat de verschillende talen 

aan verschillende personen verbonden worden en niet door elkaar gebruikt worden. 

5.2. Onderbouw 

Kinderen komen op de basisschool met Fries, Nederlands of een andere taal als moedertaal. 

In de voorschoolse voorzieningen (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven) wordt in meer 

of mindere mate aandacht besteed aan Fries. Honderd van de driehonderd voorzieningen in 

Fryslân zijn ééntalig Fries of tweetalig Nederlands-Fries. Op de andere voorzieningen wordt 

af en toe in het Fries gezongen en voorgelezen. Dit betekent dat het Fries niet vreemd is voor 

de kinderen die op de basisschool komen. 

Op de basisschool komen Friestalige kinderen in aanraking met Nederlands en Nederlandsta- 

lige kinderen met Fries. Als kinderen na hun vierde jaar een tweede taal leren, spreekt men 

van successieve tweetaligheid. Het leren van de tweede taal gaat op dezelfde wijze als het 

leren van de eerste taal. Eerst is er sprake van een stille periode waarin het kind moet wen- 

nen aan de nieuwe taal en de woorden moet leren. Bij het spreken begint het kind met losse 

woorden, daarna eenvoudige zinnetjes die gaandeweg complexer worden. Omdat een tweede 

taalleerder nog niet direct alle woorden in de tweede taal kent, kan ook hier een periode van 

tussentaal optreden. 

Kinderen in de leeftijd tot ongeveer 7 jaar zijn zeer gevoelig voor taal en kunnen bij vol- 

doende taalaanbod op een natuurlijke en spelende wijze een tweede taal leren. Het lijkt erop 

dat het taalsysteem in de eerste taal nog minder definitief verankerd is en meer open staat 

voor andere manieren van het structureren van taal 10 . Niet-Friestalige leerlingen kunnen zo 

op jonge leeftijd tweetalig worden. 

Voor Friestalige kinderen betekent onderwijs in het Fries dat ze opgevangen worden in hun 

eigen vertrouwde taal en die verder kunnen ontwikkelen. Een goede beheersing van de moe- 

dertaal heeft een positieve uitwerking op het leren van een tweede taal. 

10 Bodde-Alderlieste, M., Paus, H., Smits, M. en Toorenburg, H. van. (2002). Driemaal taal, blz. 30. Groningen / 

Houten: Wolters-Noordhoff.

Het taalaanbod voor jonge kinderen moet concreet zijn en gebonden aan context, gaan over 

hier en nu en aansluiten bij de belevingswereld. De teksten zijn vooral verhalend, eenvoudig 

en kort en worden zoveel mogelijk visueel ondersteund. 

5.3. Middenbouw 

Tot ongeveer 7 jaar leren kinderen een tweede taal op ongeveer dezelfde wijze als hun eer- 

ste taal. Na die tijd wordt het moeilijker om een tweede taal op moedertaalniveau te leren 

beheersen. De invloed van de eerste taal op de te leren taal wordt groter. De leeftijd waarop 

je een taal begint te leren is ook van belang omdat de cognitieve ontwikkeling meegroeit met 

de leeftijd. Kleine kinderen die hun moedertaal leren, leren de woorden van hun taal tegelij- 

kertijd met de voorwerpen of begrippen waar ze naar verwijzen. Als je op latere leeftijd een 

taal leert, ken je de begrippen al, dus die leersituatie is dan heel anders 11 . De eerste taal kan 

gebruikt worden om de tweede taal te leren. Het gaat dan niet meer om het leren van de 

begrippen maar om de juiste woorden bij het begrip. 

In de middenbouw wordt bij Fries systematisch voortgebouwd op het geleerde in de onder- 

bouw. De onderwerpen sluiten aan bij de belevingswereld, zijn concreet, worden minder con- 

textgebonden en kunnen gaan over de nabije omgeving, toekomst en verleden. Er wordt 

gestart met lees- en schrijfvaardigheid in het Fries. 

5.4. Bovenbouw 

In de bovenbouw hoeven de onderwerpen niet altijd contextgebonden te zijn, maar kunnen 

ook betrekking hebben op verleden en toekomst en op de omgeving die minder nabij is. Het 

kan ook om abstracte onderwerpen gaan. Naast verhalende teksten zijn ook instructieve, 

informatieve betogende en persuasieve teksten van belang. De rol van de leraar verandert: 

oudere leerlingen leren leerkrachtonafhankelijker. Zij zijn zelfbewuster, maar lijken daardoor 

ook eerder spreekangst te ontwikkelen. In de bovenbouw kunnen leerlingen veel leerstof aan 

en dat betekent dat er veel Fries aanbod moet zijn tijdens de lessen en dat leerlingen de 

mogelijkheid hebben om zelfstandig en in groepen verder te werken aan de ontwikkeling van 

hun Friese vaardigheden. Daarbij gaat het niet alleen om luisteren spreekvaardigheid, maar 

ook om lezen en schrijven. Naast inhoud is daarbij ook vorm van belang met aandacht voor 

een juiste uitspraak en spelling. 

In het voortgezet onderwijs is het Fries in het eerste (en soms ook tweede) leerjaar een 

schoolvak voor alle leerlingen. In de hogere leerjaren is Fries een keuze-examenvak in vmbo, 

havo en vwo. Op dit moment wordt op een school voor voortgezet onderwijs geëxperimen- 

teerd met drietalig onderwijs Nederlands, Fries en Engels. 

De leraar is op de hoogte van de kerndoelen van het voortgezet onderwijs. Voor een goede 

overgang en aansluiting is contact met voortgezet onderwijs wenselijk. Het gaat hierbij zowel 

om gegevens over prestaties en niveaus van taalbeheersing van de individuele leerlingen, als 

om de continuïteit van het curriculum: doelen, differentiatie, werken toetsvormen. 

11 Bodde-Alderlieste, M., Paus, H., Smits, M. en Toorenburg, H. van. (2002). Driemaal taal, blz. 26. Groningen / 

Houten: Wolters-Noordhoff. 




Kennis Feitelijke kennis Begrippen 

Begripsmatige kennis Taalontwikkeling en tweetaligheid bij kinderen tot 12 

jaar 

Simultane en successieve tweetaligheid 

Tussentaal, taalscheiding 

Taalverwerving en taalleren (verschil tussen jonge 

en oudere kinderen) 

Voorwaarden voor een goede meertalige 

ontwikkeling 

Invloed van de ene taal op de andere taal 

Voertaal, omgangstaal en taal als vak 

Interactieve 


Aansluiten bij de belevingswereld van kinderen van 

4 tot 12 jaar en hun situatie

6. Voorbeelden uit de praktijk 

Voor goed taalonderwijs in het Fries is een rijk en gevarieerd aanbod in die taal van belang. 

Het is nodig voortdurend functionele taalgebruiksituaties te creëren waarbij kinderen onder- 

ling actief gebruik maken van het Fries, bijvoorbeeld bij samenwerken, samen een probleem 

oplossen, het houden van spreekbeurten en presentaties naar aanleiding van uitgewerkte the- 

ma’s. Dat geldt niet alleen voor mondeling taalgebruik, maar ook voor schriftelijk. Daarvoor is 

een grote verscheidenheid aan functionele lees- en schrijftaken nodig. Koppeling met andere 

leer- en vormingsgebieden is daarbij van belang. De wereldoriënterende vakken bieden uitste- 

kende en ‘natuurlijke’ mogelijkheden voor functioneel taalgebruik 12 . 

6.1. Voorbeeld groep 1 / 2 waarbij gewerkt wordt aan kerndoel 19 

De Rappegaai-metoade 

De rappegaai-metoade helpt niet-Friestalige kinderen bij het leren van het Fries. Het blijkt dat 

deze kinderen het Fries vaak wel passief beheersen, maar dat ze het niet actief gebruiken. De 

drempel om Fries te spreken is voor hen vaak nog te hoog. 

De leraar leest of vertelt een verhaal dat veel mogelijkheden biedt om uit te beelden. Hij 

leest of vertelt het verhaal zin voor zin en beeldt de zin uit. De kinderen staan in een kring. 

Ze zeggen elke zin na en imiteren daarbij de leraar. 

Bijvoorbeeld: 

‘Lekker sliepe!’ ropt bear Boeloe op ‘e televyzje. Us mem seit: ‘En no op bêd.’ Ik sit op ‘e grûn. 

Ik doch de fiter los. Sa, earst de linkerskoech út. En dan de rjochter. De linkersok út. De rjoch- 

ter goai ik lekker fier fuort. Ik gean oerein. No de trui oer de holle. Dy hingje ik oer de stoel. It 

blûske doch ik fansels ek út. Hup! Op ‘e stoel. Sa, ek op ‘e stoel. En dan no de broek noch. 

Oeps! Dêr fal ik hast om. 


Kikker op reis 

Juf Agnes van groep 1 en 2 heeft Kikkerverhalen van Max Velthuys voorgelezen. Er zijn twee 

Kikkerknuffels in de klas: een Nederlandse Kikker en een Friese Kikker, herkenbaar aan zijn 

broekje met pompeblêden. 

Om de beurt mogen de kinderen Kikker samen met een digitale camera een tijdje mee naar 

huis, ze kiezen zelf welke Kikker ze meenemen. Thuis worden de belevenissen van Kikker op 

foto’s vastgelegd. Zo gaat Kikker mee naar het zwembad, naar pake en beppe. Kikker mag 

ook op de schommel, van de glijbaan en op de tractor. Kikker is zelfs in Guatemala geweest. 

In de klas mogen kinderen een thematafel inrichten bij hun foto’s. Ze vertellen de andere kin- 

deren in de taal van de gekozen Kikker bij de foto’s, achter de computer en ook met behulp 

van het digitale schoolbord. Samen met Agnes bedenken ze woorden en/of zinnen bij de 

foto’s. Agnes schrijft deze teksten erbij, in het Fries en in het Nederlands. Dit komt op een 

speciale plek op de website van de school. De kinderen kunnen de woorden en zinnen 

naschrijven of nastempelen, in het Fries of in het Nederlands 

Kinderen kunnen nu hun eigen Kikkerverhalen en die van elkaar bekijken en lezen. En ook 

bijvoorbeeld ouders, grootouders kunnen de foto’s met verhalen bekijken. 






Lezen om iets te kunnen maken 

In de groepen 3 en 4 wordt door de kinderen volop van alles gemaakt. Constructies van lego 

en bepaalde gebruiksvoorwerpen en spelattributen maken, vinden ze vaak interessant. Dit 

construeren van een specifiek product met behulp van een handleiding en/of werktekening is 

een enorme stimulans voor heel precies lezen. Je moet het echt goed snappen, anders gaat 

het fout. We noemen dit ‘zo-moet-het’ teksten of ‘sa-moat-it’ teksten en als kinderen ze lezen 

worden ze uitgenodigd heel nauwgezet te achterhalen wat er staat, terug te lezen en zichzelf 

te controleren. In de knutselhoek en in de hoek waar met lego geconstrueerd kan worden, 

zijn de kinderen over het algemeen zeer gemotiveerd dit type leesactiviteit uit te voeren. 

Werken met technisch Lego in groep 3 

In de constructiehoek staan enkele mooi beplakte schoenendozen met technisch lego. In elke 

doos zitten voldoende elementen om twee of drie objecten te kunnen maken, bijvoorbeeld 

een robot, een auto en een vliegtuig. In de doos zit ook een schriftje met daarin een Friesta- 

lige handleiding, voorzien van illustraties, waarin de kinderen kunnen lezen op welke manier 

ze te werk moeten gaan om die objecten in elkaar te zetten. 

Kerstfeest in groep 4 

Het is december en in groep 4 is een ruime knutselhoek ingericht waar de kinderen kunnen 

werken aan hun decemberfeestversieringen. Er zijn mooie, feestelijke materialen om van 

alles te maken. Voor in de klas, voor de boom, voor thuis, voor de kerstmaaltijd. Er zijn vrije 

keuzemogelijkheden, maar ook verplichte activiteiten. Daarvoor is het nodig dat de kinderen 

een ‘sa-moat-it’ tekstkaart lezen om de opdracht goed voor elkaar te krijgen. 


In wyksluting mei in Frysk liet 

Op een volledig Nederlandstalige school is het vak Fries een ondergeschoven kindje. 

Vijf meisjes uit groep 7 mogen de weeksluiting verzorgen en omdat drie van hen op paardrij- 

den zitten, wordt het onderwerp ‘de pony’. Ze overleggen wat ze willen gaan presenteren, en 

ook hoe. 

“Een toneelstukje wordt altijd al gedaan”, zegt Karin. “Een interview”, zegt Berber, “Ik ga vra- 

gen stellen over jouw pony.” “Ja, dat kan, maar niet te lang. Het moet niet op een spreek- 

beurt gaan lijken.” “Zullen we een liedje laten horen?” stelt Irene voor. “Ja, maar dan moet 

de tekst er wel bij, want anders versta je niet alles.” Het werk wordt verdeeld. Karin en Inge 

bereiden de interviewvragen voor. Berber gaat op zoek naar een lied. En Machtelt en Irene 

gaan op zoek in het documentatiecentrum en op internet. 

Als ze weer bij elkaar komen om de resultaten te bekijken heeft Berber een lied over de pony 

gevonden: op de cd ‘Sjongspektakel’ . Er is ook een tekst bij. Samen proberen ze de tekst te 

lezen om te kijken of ze het bij hun presentatie vinden passen. Vervelend dat de tekst in het 

Fries is, vindt Irene, sommige kinderen in onze groep kunnen immers geen Fries verstaan. 

Dan kunnen ze het nu mooi leren, vindt Machtelt, ze krijgen de tekst er toch bij? Dat scheelt. 

Uiteindelijk besluiten ze het Friese lied toch te kiezen. Ze laten het horen aan het eind van 

hun presentatie en ze playbacken erbij. De teksten hebben ze gekopieerd en uitgedeeld. Ze 

hebben er zelf een vertaling bij gemaakt. Die staat op de achterkant. Het is een groot succes.

Bronnen 

Appel, R. e.a. (red.). (2001). Nederlands als tweede taal in het basisonderwijs. Utrecht/Zutphen: 

ThiemeMeulenhoff. 

Baker, C. en Jones, P. (red.). (1998). Encyclopedia of Bilingualism and Bilingual Education. Clevedon: 

Multilingual Matters. 

Baker, C. (1993). Foundation of bilingual education and bilingualism. Clevedon. 

Bodde-Alderlieste, M., Paus, H., Smits, M. en Toorenburg, H. van. (2002). Driemaal taal. Groningen / 

Houten: Wolters-Noordhoff. 

Bonset, H., Meestringa, T. en Oosterloo, A. (red.). (2005). Taalportfolio Frysk/Fries PO. SLO: Enschede. 

Boon, E. den, Kraay, T. de, Kouzmina, O. en Schokkenbroek, J. (2010). Kennisbasis Engels. Niet 

gepubliceerd werkdocument. 

Cummins, J. (1989). Language and Literacy Acquisition in Bilingual Contexts. In: Journal of Multilingual 

and Multicultural Development. Vol. 10.1, 17-31. Clevedon: Multilingual Matters. 

Europees Referentiekader Talen. Beschikbaar: http://www.erk.nl. 

Foekema, F. (2004). Overdracht van de Friese taal. Amsterdam: TNS NIPO. 

Goorhuis-Brouwer, S. (1995). Handboek taalontwikkeling, taalpathologie en taaltherapie. Utrecht. 

Goorhuis-Brouwer, S. (2007). Taalontwikkeling en taalstimulering van peuters en kleuters. Amsterdam. 

Haadlinen foar it taalûnderwiis op de basisskoallen yn Fryslân. (1989). Ljouwert: Permaninte Kommisje 

Frysk yn it ûnderwiis. 

Haijer, M. en Meestringa, T. (2004). Taalgericht vakonderwijs. Bussum: Coutinho. 

Inspectie van het onderwijs. (2006). De kwaliteit van het vak Fries in het basisonderwijs en het voortgezet 

onderwijs in de provincie Fryslân. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs. 

Inspectie van het onderwijs. (2010). Tussen wens en werkelijkheid. De kwaliteit van het vak Fries in het 

basisonderwijs en het voortgezet onderwijs in de provincie Fryslân. Utrecht: Inspectie van het 

Onderwijs. 

Israel, T., Leeuw, B. v.d., Pauw, I. en Schaufeli, A. (2009). Kennisbasis Nederlandse taal. Rijswijk. 

Meierink, H. P. e.a. (2009). Referentiekader taal en rekenen. De referentieniveaus. Enschede: SLO. 

Nijmeegse Werkgroep Taaldidactiek. (1992). Taaldidactiek aan de basis. Groningen: Wolters-Noordhoff. 

Oosterloo, A. en Paus, H. (red.). (2005). Fries aan bod, leerplan Fries voor het Primair Onderwijs. 


Paus, H. (red.). (2002). Portaal, praktische taaldidactiek voor het primair onderwijs. Bussum: Coutinho. 

Provinsje Fryslân. (2007). Fryske taalatlas. Ljouwert. 

Provinsje Fryslân. Taal fan it hert. Ljouwert. 

Ruijven, E.C.M. v. en Ytsma, J. (2008). Trijetalige skoalle yn Fryslân. Onderzoek naar de opbrengsten van 

het drietalig onderwijsmodel in Fryslân. Ljouwert: Fryske Akademy. 

SLO. (1997). Startbekwaamheden leraar primair onderwijs. Utrecht. 

Taalsintrum Frysk. (2005). Taaldidaktyk foar de basisskoallen yn Fryslân. Ljouwert. 

Tussendoelen en leerlijnen (TULE). Beschikbaar: http://www.tule.slo.nl. 

Vakspecifieke competenties voor studenten aan de lerarenopleiding primair onderwijs. (2005). 



Bijlagen 


Bijlage 1: Referentiekaders Fries Basisonderwijs 

(Een uitgebreid overzicht is te vinden in ‘Referentiekader taal en rekenen’ en ‘www.erk.nl’.) 

A. Nationale referentieniveaus taal: Algemene omschrijving niveau F1 

1. Mondelinge taalvaardigheid 

1.1 Gesprekken 

Kan eenvoudige gesprekken voeren over vertrouwde onderwerpen in het dagelijkse 

leven op en buiten school. 

1.2 Luisteren 

Kan luisteren naar eenvoudige teksten over alledaagse, concrete onderwerpen of over 

onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling. 

1.3 Spreken 

Kan in eenvoudige bewoordingen een beschrijving geven, informatie geven, verslag uit- 

brengen, uitleg en instructie geven in alledaagse situaties in en buiten school. 

2. Lezen 

2.1. Zakelijke teksten 

Kan eenvoudige teksten lezen over alledaagse onderwerpen en over onderwerpen die 

aansluiten bij de leefwereld. 

2.2. Fictionele, narratieve en literaire teksten 

Kan jeugdliteratuur belevend lezen. 

3. Schrijven 

Kan korte, eenvoudige teksten schrijven over alledaagse onderwerpen of over onderwer- 

pen uit de leefwereld.

B. Europees Referentiekader niveau A2: Basisgebruiker 

Luisteren 

Ik kan zinnen en de meest frequente woorden begrijpen die betrekking hebben op gebieden 

die van direct persoonlijk belang zijn (bijvoorbeeld basisinformatie over mezelf en mijn fami- 

lie, winkelen, plaatselijke omgeving, werk). Ik kan de belangrijkste punten in korte, duidelijke 

en eenvoudige boodschappen en aankondigingen volgen. 

Lezen 

Ik kan zeer korte eenvoudige teksten lezen. Ik kan specifieke voorspelbare informatie vinden 

in eenvoudige, alledaagse teksten zoals advertenties, folders, menu’s en dienstregelingen en 

ik kan korte, eenvoudige, persoonlijke brieven begrijpen. 

Gesprekken voeren/interactie 

Ik kan communiceren over eenvoudige en alledaagse taken die een eenvoudige en directe 

uitwisseling van informatie over vertrouwde onderwerpen en activiteiten betreffen. Ik kan 

zeer korte sociale gesprekken aan, alhoewel ik gewoonlijk niet voldoende begrijp om het 

gesprek zelfstandig gaande te houden. 

Spreken/productie 

Ik kan een reeks uitdrukkingen en zinnen gebruiken om in eenvoudige bewoordingen mijn 

familie en andere mensen, leefomstandigheden, mijn opleiding en mijn huidige of meest 

recente baan te beschrijven. 

Schrijven 

Ik kan korte, eenvoudige notities en boodschappen opschrijven. Ik kan een zeer eenvoudige 

persoonlijke brief schrijven, bijvoorbeeld om iemand voor iets te bedanken. 



Bijlage 2: Referentiekaders Fries Pabo 

(Een uitgebreid overzicht is te vinden in ‘Referentiekader taal en rekenen’ en ‘www.erk.nl’.) 

A. Nationale referentieniveaus taal: Algemene omschrijving niveau F4 

1. Mondelinge taalvaardigheid 

1.1 Gesprekken 

Kan in alle soorten gesprekken de taal nauwkeurig en doeltreffend gebruiken voor een 

breed scala van onderwerpen uit (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. 

1.2 Luisteren 

Kan luisteren naar een grote variatie aan, ook complexe, teksten over onderwerpen uit 

de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard, die ook abstracte thema’s kunnen 

behandelen. 

1.3. Spreken 

Kan duidelijke, gedetailleerde monologen en presentaties houden over tal van 

onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Kan daarbij 

subthema’s integreren, specifieke standpunten ontwikkelen en het geheel afronden met 

een passende conclusie. 

2. Lezen 

2.1. Zakelijke teksten 

Kan een grote variatie aan teksten lezen over tal van onderwerpen uit de (beroeps)oplei- 

ding en van maatschappelijke aard en kan die in detail begrijpen. 

2.2. Fictionele, narratieve en literaire teksten 

Kan volwassenenliteratuur interpreterend en esthetisch lezen. 

3. Schrijven 

Kan goed gestructureerde teksten schrijven over allerlei onderwerpen uit de (beroeps) 

opleiding en van maatschappelijke aard. Kan relevante kwesties benadrukken, stand- 

punten uitgebreid uitwerken en ondersteunen met redenen en voorbeelden.

B. Europees Referentiekader niveau B2: Onafhankelijk gebruiker 

Luisteren 

Ik kan een langer betoog en lezingen begrijpen en zelfs complexe redeneringen volgen, wan- 

neer het onderwerp redelijk vertrouwd is. Ik kan de meeste nieuws- en actualiteitenprogram- 

ma’s op de tv begrijpen. Ik kan het grootste deel van films in standaarddialect begrijpen. 

Lezen 

Ik kan artikelen en verslagen lezen die betrekking hebben op eigentijdse problemen, waarbij 

de schrijvers een bepaalde houding of standpunt innemen. Ik kan eigentijds literair proza 

begrijpen. 

Gesprekken voeren/interactie 

Ik kan zodanig deelnemen aan een vloeiend en spontaan gesprek dat normale uitwisseling 

met moedertaalsprekers redelijk mogelijk is. Ik kan binnen een vertrouwde context actief 

deelnemen aan een discussie en hierin mijn standpunten uitleggen en ondersteunen. 

Spreken/productie 

Ik kan duidelijke, gedetailleerde beschrijvingen presenteren over een breed scala van 

onderwerpen die betrekking hebben op mijn interessegebied. Ik kan een standpunt over een 

actueel onderwerp verklaren en de voordelen en nadelen van diverse opties uiteenzetten. 

Schrijven 

Ik kan een duidelijke, gedetailleerde tekst schrijven over een breed scala van onderwerpen die 

betrekking hebben op mijn interesses. Ik kan een opstel of verslag schrijven, informatie door- 

geven of redenen aanvoeren ter ondersteuning voor of tegen een specifiek standpunt. Ik kan 

brieven schrijven waarin ik het persoonlijk belang van gebeurtenissen en ervaringen aangeef. 


Kerndoel Toelichting 

1 De leerlingen ontwikkelen een positieve 

attitude ten opzichte van het gebruik 

van Fries door henzelf en anderen. 

2 De leerlingen leren informatie 

verwerven uit gesproken Fries. Het gaat 

om teksten die informatie geven, 

plezier verschaffen, meningen of 

aanwijzingen bevatten over voor hen 

bekende onderwerpen. 

3 De leerlingen leren zich naar inhoud en 

vorm in het Fries uit te drukken in 

situaties uit hun dagelijks leven waarin 

zij informatie vragen of geven over een 

onderwerp waarmee zij vertrouwd zijn. 

4 De leerlingen leren informatie 

verwerven uit teksten in het Fries in 

frequent voorkomende teksttypen 

(zoals artikelen in jeugdrubrieken, 

liedjes, verhalen). 

5 De leerlingen leren eenvoudige teksten 

in het Fries te schrijven over alledaagse 

onderwerpen met het doel met anderen 

over die onderwerpen te 

communiceren. 

6 De leerlingen verwerven een 

woordenschat van frequent gebruikte 

Friese woorden en strategieën voor het 

begrijpen van voor hen onbekende 

woorden. 

Bron: Fries aan bod 


Bijlage 3: Toelichting op de kerndoelen 

●● Het gebruik van Fries is vanzelfsprekend en positief 

●● Fries is een volwaardig communicatiemiddel dat in alle situaties van het 

leven in Fryslân gebruikt kan worden 

●● Het persoonlijke en maatschappelijke belang van het kunnen verstaan, 

spreken, lezen en schrijven van het Fries erkennen 

●● Luisteren naar verschillende soorten teksten 

●● Verschillende soorten teksten herkennen en onderscheiden 

●● Structuur van teksten gebruiken bij het luisteren 

●● Bewust worden dat je met verschillende doelen kunt luisteren 

●● Manier van luisteren aan kunnen passen aan het luisterdoel 

●● Zelf luisterdoelen bepalen 

●● Luisterstrategieén inzetten om het doel te bereiken 

●● Vertrouwd raken met specifiek Friese klanken en klankcombinaties, 

specifiek Friese woorden zinsvorming en manieren van uitdrukken 

Afstand tussen onderwerp en luisteraar moet niet te groot worden 

Luisteren kan niet los gezien worden van spreken. Er moet voldoende luister- 

en spreekgelegenheid zijn om de taal te leren 

●● Verlagen van de spreekdrempel, zodat leerlingen zich mondeling durven te 

uiten in het Fries 

●● Spreken in gesprekken en monologen 

Om de mondelinge taalontwikkeling verder te brengen dan alleen de 

dagelijkse taalvaardigheid is het van belang dat er aandacht is voor cognitief 

complexere taalfuncties. 

●● Verwachtingsvol lezen 

●● Lezen van verschillende soorten teksten 

●● Verschillende soorten teksten herkennen en onderscheiden 

●● Structuur van teksten gebruiken bij het lezen 

●● Bewust worden dat je kunt lezen met verschillende doelen 

●● Zelf leesdoelen bepalen 

●● Manier van lezen aanpassen aan leesdoelen 

●● Leesstrategieën inzetten om het doel te bereiken 

●● Vertrouwd raken met specifiek Friese klanken, notatiewijze en 

lettercombinaties, specifiek Friese woorden zinsvorming en manieren van 

uitdrukken 

Afstand tussen onderwerp en lezer moet niet te groot worden. 

●● Schrijfdurf en schrijfplezier staan centraal 

●● Bewust worden dat je met verschillende doelen kunt schrijven 

●● Zelf doelen bepalen 

●● Bewust worden dat er (afhankelijk van het schrijfdoel) verschillende 

tekstsoorten zijn 

●● Schrijven van verschillende soorten teksten 

●● Gebruik maken van schrijfstrategieën 

●● Vertrouwd raken met specifiek Friese klinkers en lettercombinaties en hun 

notatiewijze en specifiek Friese woorden zinsvorming en manier van 

uitdrukken 

●● Voldoende receptieve en productieve woordkennis om volwaardig in het 

onderwijs te kunnen participeren 

●● Kennis van strategieën om de betekenis van woorden af te leiden 

●● Kennis van strategieën om de betekenis van woorden te onthouden 

●● Reflectie op eigen woordenschatontwikkeling

Auteur 

Liskje Flapper NHL Hogeschool 

Legitimeringspanel 

drs. Jan Oudeboon oud-inspecteur basisonderwijs, beleidsmedewerker Proloog, 

Colofon 

Kennisbasis Fries 

leraar basisonderwijs 

Vormgeving Studio MM, Eck en Wiel 

Omslagontwerp Gerbrand van Melle, Auckland 

Druk Altijddrukwerk, Utrecht 

www.10voordeleraar.nl 

© HBO-raad, vereniging van hogescholen 

Den Haag, juni 2012 

openbaar onderwijs Leeuwarden 

drs. Albert Walsweer medewerker ECNO, nascholingsinstituut NHL, 

opleider taalcoördinatoren 

Hans de Haan directeur basisschool De Tsjelke te Holwerd 

dr. Alex Riemersma lector meertaligheid NHL Hogeschool/ 

hoofd Mercator European Research Centre on 

Multilingualism and Language Learning 

Jelle Bangma coördinator Taalinstituut Frysk, 

onderwijsbegeleidingsdienst Cedin 

Alle rechten voorbehouden. Behoudens de uitdrukkelijk bij wet bepaalde 

uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveel voudigd, opgeslagen 

in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden 

gemaakt, zonder de uitdrukkelijke, voorafgaande en schriftelijke toestemming 

van de uitgever. 

Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. 

Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden 

de auteurs, redactie en uitgever geen aansprakelijkheid voor de 

gevolgen daarvan.

Fries in het basisonderwijs - 10 voor de leraar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?