Fries in het basisonderwijs - 10 voor de leraar

4.12. Schrijfvaardigheid
18 | Kennisbasis Fries leraar basisonderwijs
Bij het kerndoel schrijven staat schrijfdurf en schrijfplezier centraal. De leraar biedt
schrijfactiviteiten aan waarbij leerlingen plezier in het schrijven hebben en waarbij ze hun
schrijfactiviteiten als zinvol ervaren. De schrijfactiviteiten gaan over onderwerpen uit de
dagelijkse omgeving en sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen. Leerlingen
schrijven teksten voor zichzelf of om te communiceren. Die functies ontbreken als het gaat
om invuloefeningen en het beantwoorden van vragen.
De leraar laat de leerlingen kennis maken met verschillende tekstsoorten, schrijfdoelen en
schrijfstrategieën. Hij begeleidt de schrijfactiviteiten en geeft positieve feedback. Daarbij ligt
het accent op de inhoud. Gaandeweg kan er meer aandacht voor de vorm komen, voor de
opbouw van de tekst en de spelling. De leraar maakt de leerling vertrouwd met specifieke
Friese klinkers en lettercombinaties en hun notatiewijze en specifiek Friese woord- en zins-
vorming en manier van uitdrukken. Belangrijke schrijfstrategieën bij het schrijfproces zijn:
oriënteren, plannen, schrijven, reflecteren en reviseren en verzorgen van de tekst.
4.13. Taalbeschouwing, waaronder strategieën
In de huidige kerndoelen wordt bij taalbeschouwing het reflecteren op het gebruik van taal
en op de vorm en klank van taal niet meer als zodanig genoemd. Toch is het aan te raden om
met de leerlingen na te denken over het gebruik van Fries (waar en wanneer) en de verschil-
len met het Nederlands.
De leraar schept situaties waarin leerlingen woorden willen begrijpen en gebruiken en brengt
hen in contact met frequent gebruikte woorden in betekenisvolle contexten zowel mondeling
als schriftelijk. Door leerlingen hier veelvuldig en herhaald mee in aanraking te brengen, zul-
len leerlingen zich deze woorden op een natuurlijke manier eigen maken. Bij woorden die
expliciet aandacht vragen, moet de leraar de zogenaamde viertakt beheersen: voorbewer-
ken, semantiseren, consolideren en controleren. Woorden die aangeleerd worden, worden
voorbewerkt, de voorkennis van leerlingen wordt geactiveerd, zodat leerlingen nieuwe woor-
den kunnen opnemen in een netwerk van woorden die ze al kennen. De leraar biedt de leer-
lingen de woorden aan en semantiseert ze: hij geeft ze betekenis. Vervolgens consolideert hij
ze: dat betekent dat hij laat oefenen met de woorden zodat de betekenis beklijft en ten slotte
controleert hij of de leerlingen de betekenis hebben begrepen.
Een leraar kan niet alle frequent gebruikte woorden aanleren. Daarom is het ook belangrijk
dat leerlingen strategieën aanleren waarmee zij zelf de betekenis van woorden kunnen aflei-
den en om ze te onthouden.
4.14. Verwerking en toetsing
De centrale vraag bij verwerking van het aanbod is waar het aanbod over gaat en welke acti-
viteiten zich lenen voor een inhoudsgerichte verwerking. Daarbij kan het vierfasenmodel
ingezet worden. Om ervoor te zorgen dat het taalaanbod betekenisvol kan zijn voor de leer-
lingen is het belangrijk eerst de voorkennis te activeren en de leerlingen te motiveren voor
het onderwerp. In de tweede fase wordt de nieuwe stof aangeboden en verwerkt op inhoud
en vorm (receptieve verwerkingsopdrachten). De leraar controleert of de aangeboden stof
duidelijk is voor iedereen. In de oefenfase oefenen de leerlingen actief met de nieuwe stof
(productieve verwerkingsopdrachten). In de transferfase gaat het om het toepassen van de
nieuwe leerstof samen met de voorkennis in vrijere opdrachten.
Voor goede afstemming van de lessen en om te kunnen nagaan of de doelen worden